православная библиотека Миссионерский отдел Московской Епархии РПЦ
Православный портал «Азбука веры»
«Открой очи мои, и увижу чудеса закона Твоего.
Странник я на земле; не скрывай от меня заповедей Твоих»
(Псалтирь 118:18-19)
Меню
Читать EPUB MOBI
Автор: Институт перевода Библии

Муқаддас Китоб (Библия на узбекском языке)

Институт перевода Библии (ИПБ) – это российская научная организация, занимающаяся переводом, изданием и распространением Библии на языках неславянских народов, проживающих в России и в сопредельных странах. Эти народы (около 85 млн чел.) имеют различные культурные и религиозные корни и говорят на более чем 130 языках. Численность носителей некоторых из них составляет миллионы, другими владеют только несколько тысяч и даже сотен человек. Одни языки имеют давнюю литературную традицию, а для других письменность была создана совсем недавно. Цель Института перевода Библии – создать точный и богословски верный перевод, чтобы донести содержание Библии до современного читателя на родном языке.

Деятельность ИПБ проходит по благословению Святейшего Патриарха Московского и всея Руси Кирилла. Офис Института располагается в Москве, в Андреевском ставропигиальном монастыре. 28 октября 2015 года весь коллектив Института перевода Библии был удостоин  медали священномученика Евгения (Зернова) в благодарность за многолетнее плодотворное сотрудничество в деле распространения Слова Божия и христианского просвещения народов Якутии. Медаль вручил Председателю Правления ИПБ протоиерею Александру Троицкому епископ Якутский и Ленский Роман.

Книга взята с сайта http://ibt.org.ru/ru/

Эски Аҳд

 

ИБТИДО

Кириш

 

“Ибтидо” китобида оламнинг яратилиши, инсон зотининг пайдо бўлиши, Исроил халқининг келиб чиқиши тўғрисида сўз юритилади.
“Ибтидо” китобининг биринчи қисмида (1-11–боблар) олам ва инсониятнинг Иброҳимгача бўлган даври ҳикоя қилинади. Худо ҳамма нарсани жуда ажойиб қилиб яратган эди, лекин илк яратилган икки инсон — Одам Ато билан Момо Ҳаво Худога итоат этмай, оламга ёмонликни олиб келди. Инсонлар шу қадар гуноҳга ботиб кетдиларки, Нуҳ деган одам ва унинг оиласидан ташқари, жамики инсониятни қириб ташлаш учун Худо ер юзига тўфон юборишга қарор қилди. Нуҳ ва унинг оиласи Худога итоат этарди, шунинг учун Худо Нуҳга: “Ўзингни, оилангни, ҳайвонлар ва қушларнинг ҳар бир турини сақлаб қолиш учун катта кема яса”, деб амр этди. Тўфондан кейин халқ яна ер юзи бўйлаб ёйилди. Лекин уларнинг кўпчилиги яна Худога итоат этмай қўйди.
“Ибтидо” китобининг қолган қисми (12-50–боблар) Ибром ва унинг хонадони тарихига оид воқеаларни қамраб олади. Худо Ибром хонадонини, Ўзимнинг халқим қиламан, деб танлаб олади. Худо Ибромга Иброҳим, унинг хотини Сорайга Сора, деб уларнинг исмини ўзгартиради. Иброҳим билан Сора бефарзанд эдилар, лекин Худо уларга: “Сизлар фарзандли бўласизлар, сизларнинг наслингиз бир кун ўзларининг юртига эга бўладилар ва ер юзидаги жамики халқлар сизлардан барака топадилар”, деб ваъда беради.
Иброҳим ва Сора Канъон юртига кўчадилар (Канъон — ҳозирги Исроил ва Фаластин жойлашган ҳудуд). Худо бу юртни уларнинг наслига беришга ваъда қилган эди. Иброҳим билан Сора анча кексайиб қолганларида ўғил кўрадилар ва унинг исмини Исҳоқ қўядилар. Исҳоқ ҳам икки ўғил кўриб, ўғилларига Ёқуб ва Эсов, деб исм қўяди.
Китобнинг охирида ҳикоя қилинишича, Ёқубнинг ўн икки ўғли оилалари билан Мисрга кўчиб бориб, ўша ерда яшайдилар. Ёқубнинг ўғилларидан бири Юсуф Миср ҳокими бўлади. Юсуф билардики, Худо бир кун Ўз халқига берган ваъдасини бажаради: “Менинг умрим охирлаб боряпти”, деди Юсуф ака–укаларига. “Лекин Худо сизларни кузатиб туради, сизларни бу юртдан олиб чиқиб, Иброҳим, Исҳоқ ва Ёқубга бераман, деб қасам ичган юртга қайтариб олиб боради.” (50:24)

 

1–БОБ

 

Дунёнинг яратилиш тарихи

 

1Худо азалда осмон билан ерни яратди[1]. 2Ер айқаш–уйқаш бўлиб, тубсиз денгизлар устини зулмат қоплаган эди. Худонинг Руҳи сувлар узра юрарди[2].

 

3Худо: “Ёруғлик бўлсин”, деб амр берган эди, ёруғлик пайдо бўлди. 4Худо ёруғликнинг ажойиб эканини кўриб, ёруғликни қоронғиликдан ажратди. 5Худо ёруғликни кундуз, қоронғиликни тун, деб атади. Кеч кириб, тонг отди[3]. Биринчи кун ўтди.

 

6Шунда Худо: “Сувларни бир–биридан ажратиб турадиган гумбаз пайдо бўлсин”, деб амр қилди. 7Шундай ҳам бўлди: Худо гумбазни яратиб, гумбазнинг остидаги сувлардан гумбаз устидаги сувларни ажратди[4]. 8Худо гумбазга осмон, деб ном берди. Кеч кириб, тонг отди. Иккинчи кун ўтди.

 

9Кейин Худо: “Осмон остидаги сувлар бир жойга тўпланиб, қуруқ ер пайдо бўлсин”, деб амр қилди. Шундай ҳам бўлди. 10Худо қуруқликка ер, деб ном берди. Бир жойга йиғилган сувларни эса денгизлар, деб атади. Худо бунинг ажойиб эканини кўрди.
11Сўнгра Худо шундай амр берди: “Ерда ўт–ўлан кўкарсин. Дон берадиган ҳар хил ўсимликлар, ичида данаги бор ҳар хил мевали дарахтлар ўссин.” Шундай ҳам бўлди. 12Ерда ўт–ўлан кўкарди, дон берадиган ҳар хил ўсимликлар, ичида данаги бор ҳар хил мевали дарахтлар ўсди. Худо буларнинг ҳам ажойиб эканини кўрди. 13Кеч кириб, тонг отди. Учинчи кун ўтди.

 

14Кейин Худо шундай амр қилди: “Кундузни тундан ажратиш учун осмон гумбазида ёритқичлар пайдо бўлсин. Булар кунларнинг, йилларнинг, нишонланадиган байрамларнинг[5] вақтини кўрсатсин. 15Бу ёритқичлар осмон гумбазида нур сочиб, ерга ёруғлик берсин.” Шундай ҳам бўлди. 16Худо иккита катта ёритқични — қуёш ва ойни яратди: кундузи нур сочиб туриши учун каттароқ ёритқич — қуёшни, тунда нур сочиб туриши учун кичикроғи — ойни яратди. Шунингдек, Худо юлдузларни ҳам яратди. 17-18Бу ёритқичлар ерга ёруғлик берсин, кундуз ва тун устидан ҳукмронлик қилсин, ёруғликни қоронғиликдан ажратиб турсин, деб Худо буларни осмон гумбазига жойлаштирди. Худо бунинг ажойиб эканини кўрди. 19Кеч кириб, тонг отди. Тўртинчи кун ўтди.

 

20Кейин Худо шундай амр берди: “Сув ҳар хил тирик жониворлар билан тўлиб–тошсин, қушлар пайдо бўлиб, ҳавода парвоз қилсин.” 21Шундай қилиб, Худо баҳайбат денгиз махлуқларини ва сувда сузувчи турли–туман жониворларни, ҳар турли қушларни яратди. Худо бунинг ҳам ажойиб эканини кўрди. 22Шунда Худо буларнинг ҳаммасига марҳамат қилиб деди: “Балиқлар ва қушлар серпушт бўлиб, кўпайсин. Денгизлар балиқлар билан тўлиб–тошсин, ер узра қушлар кўпайсин.” 23Кеч кириб, тонг отди. Бешинчи кун ўтди.

 

24Сўнгра Худо: “Ер турли–туман жонзотларни — чорвани, судралиб юрувчи жониворларни[6], ҳар турли ёввойи ҳайвонларни пайдо қилсин”, деб амр қилди. Шундай ҳам бўлди. 25Худо ҳар турли ёввойи ҳайвонларни, чорванинг ҳар хил турларини, ер юзида судралиб юрувчи жониворларнинг ва ҳашаротларнинг ҳар хил турларини яратди. Худо бунинг ажойиб эканини кўрди.
26Кейин Худо шундай деди: “Энди инсон зотини яратайлик, улар Ўз суратимиздай, Ўзимизга ўхшаган[7] бўлсин. Инсон зоти денгиздаги балиқлар устидан, осмондаги қушлар, ер юзидаги чорва ҳамда жамики ёввойи ҳайвонлар[8], ерда судралиб юрувчи ҳар қандай жонивор ва ҳашаротлар устидан ҳукмронлик қилсин.” 27Шундай қилиб,

 

Худо Ўз суратидай қилиб яратди инсон зотини.
Эркагу аёл қилиб яратди уларни.

 

28Худо инсонларга марҳамат қилиб, айтди: “Ували–жували бўлинглар, ер юзини тўлдириб, итоат эттиринглар, денгиздаги балиқлар устидан, осмондаги қушлару ер юзида яшовчи ҳар турли жониворлар устидан ҳукмронлик қилинглар.” 29Худо яна айтди: “Мана, сизларга бутун ер юзидаги ҳар хил донли ўсимликларни ва мевали дарахтларни бердим. Сизлар булардан егулик учун фойдаланасизлар. 30Ер юзидаги жамики тирик жонзотларга — ҳамма ҳайвонларга, ҳамма қушларга емиш қилиб кўк ўт–ўланни бердим.” Шундай ҳам бўлди. 31Худо Ўзи яратган ҳамма нарсага назар солди. Булар жуда ажойиб эди. Кеч кириб, тонг отди. Олтинчи кун ўтди.

 

2–БОБ

 

1Шундай қилиб, осмон билан ер ҳамда улардаги жамики нарсалар яратилди. 2Еттинчи куни Худо ҳамма ишларини битириб, дам олди. 3Худо еттинчи куни барча яратиш ишларидан дам олгани учун, бу кунни муборак қилиб, муқаддас, деб бошқа кунлардан ажратди.
4Осмон билан ернинг[9] яратилиши ана шулардан иборатдир.

 

Адан боғи

 

Парвардигор Эгамиз осмон билан ерни яратган пайтда 5ер юзида на бирон ўт, на бирон гиёҳ унган эди. Чунки Парвардигор Эгамиз ҳали ерга ёмғир ёғдирмаган, ерга ишлов берадиган бирон кимса яратмаган эди. 6Лекин ер остидан сув чиқиб[10], бутун ер юзини суғорарди. 7Шундан кейин Парвардигор Эгамиз ернинг тупроғидан одамни[11] ясади ва унинг бурун тешигидан пуфлаб, жон ато этди. Шундай қилиб, одам тирик жон бўлди. 8Парвардигор Эгамиз шарқда — Адан деган жойда боғ барпо қилиб, Ўзи яратган одамни ўша боққа қўйди. 9Кейин Парвардигор Эгамиз ердан чиройли, лаззатли мева берадиган ҳар хил дарахтларни ўстирди. Боғнинг ўртасига ҳаёт ато этувчи дарахтни ва яхшилик билан ёмонликни билиш дарахтини қўйди.
10Адандан бир дарё оқиб келиб, боғни суғоради ва ўша ерда тўртта ирмоққа бўлинади. 11Биринчи ирмоқнинг номи Пишон бўлиб, бутун Хавила ери бўйлаб оқади. Бу жойда олтин бор. 12Ўша ернинг олтини жуда ҳам тозадир. У ерда марварид[12] ва ақиқ тошлар ҳам бор. 13Иккинчи ирмоқнинг номи Гихўн бўлиб, бутун Куш[13] ери бўйлаб оқади. 14Учинчи ирмоқнинг номи Дажла бўлиб, Оссурия шаҳрининг шарқидан оқиб ўтади. Тўртинчи ирмоқнинг номи Фуротдир.
15Шундай қилиб, Парвардигор Эгамиз, бу одам боққа ишлов берсин, парвариш қилсин, деб уни Адан боғига жойлаштирди. 16Парвардигор Эгамиз унга шундай амр қилди: “Сен боғдаги ҳамма дарахтнинг мевасидан бемалол тановул қилавер. 17Лекин яхшилик ва ёмонликни билиш дарахтининг мевасидан емайсан, ундан ейишинг биланоқ, шубҳасиз, ўласан.”
18Сўнгра Парвардигор Эгамиз: “Одамнинг ёлғиз бўлиши яхши эмас, унга муносиб шерик яратаман”, деди. 19Шундай қилиб, Парвардигор Эгамиз тупроқдан ҳар хил ҳайвонларни ва ҳар хил қушларни яратди. Худо: “Бу жониворларни одам кўриб қанақа ном бераркин”, дея уларни одамнинг олдига олиб келди. Одам ҳар бир жонивор учун ном танлади. 20Одам ҳамма чорвага, қушларга ва ёввойи ҳайвонларга ном берди. Лекин ҳамон унга муносиб шерик йўқ эди. 21Шу боисдан Парвардигор Эгамиз одамни қаттиқ ухлатиб қўйди. Одам ухлаб ётганда, Худо унинг қовурғасидан биттасини олди ва қовурғанинг ўрнига эт қоплади. 22Парвардигор Эгамиз одамнинг қовурғасидан хотин кишини яратди ва уни одамнинг олдига олиб келди. 23Шунда одам айтди:

 

“Ниҳоят, бу менинг суякларимдан пайдо бўлган суякдир,
Менинг этимдан яралган этдир.
У Хотин, деб аталгай,
Чунки у эркакдан[14] яратилгандир.”

 

 

24Шунинг учун эркак киши ота–онасидан бўлак чиқиб, хотинига боғланиб қолади, иккаласи бир тан бўладилар.
25Одам билан хотини қип–яланғоч юрардилар, бир–бирларидан уялиш ҳиссини сезмасдилар.

 

3–БОБ

 

Одам Ато ва Момо Ҳаво гуноҳ қилади

 

1Парвардигор Эгамиз ҳамма ёввойи ҳайвонларни ҳам яратган эди. Ўша ҳайвонлар орасида анча айёри илон эди. Илон хотиндан:
— Ҳақиқатан ҳам Худо, боғдаги биронта дарахтнинг мевасидан еманглар, деб айтдими? — деб сўради.
2Хотин илонга:
— Йўғ–э, биз боғдаги ҳамма дарахтларнинг мевасидан ейишимиз мумкин, — деб жавоб берди. 3— Лекин Худо, боғ ўртасидаги дарахтнинг мевасидан еманглар ҳам, тегманглар ҳам, есаларингиз ўласизлар, деб айтган.
4Илон эса хотинга:
— Йўқ, ўлмайсизлар, — деди. 5— Чунки Худо биладики, сизлар бу мевалардан есаларингиз, кўзларингиз очилиб, сизлар ҳам барча яхши ва ёмон нарсаларни биладиган бўлиб, Худога[15] ўхшаб қоласизлар.
6Хотин қарасаки, ўша дарахт кўзга чиройли кўринади, мевалари жуда ейишли экан. Хотин: “Қани, энди мевалар менга донолик ато қилсайди”, деб орзу қилди. У дарахтнинг мевасидан олиб еди, кейин ёнида турган эрига ҳам берди. Эри ҳам еди. 7Ўша заҳоти икковининг ҳам кўзлари очилиб, улар яланғоч эканликларини англаб етдилар, анжир баргларини сонлари атрофига тизиб, ўзларига ёпинчиқ ясадилар.
8Оқшом пайти шабада эсиб турганда, иккови боғда Парвардигор Эгамизнинг юрганини билди. Одам ва хотини Парвардигор Эгамизнинг назаридан қочиб, боғдаги дарахтлар орасига яшириндилар. 9Парвардигор Эгамиз: “Қаердасан, эй, одам?” деб чақирди. 10Одам:
— Мен боғда юрганингни билдим–у, яланғоч бўлганим учун қўрқиб, яшириндим, — деди.
11— Яланғоч эканингни сенга ким айтди? — деб сўради Худо. — Мен, еманглар, деб амр этган дарахтнинг мевасидан едингми?
12Одам жавоб берди:
— Ўзинг менга берган хотин ўша дарахтнинг мевасидан менга олиб келган эди, мен ҳам едим.
13Шунда Парвардигор Эгамиз хотинга:
— Бу нима қилганинг? — деди.
— Илон мени алдади, мен мевадан едим, — деди хотин.

 

Худо ҳукм қилади

 

14Парвардигор Эгамиз илонга шундай деди:

 

“Шу қилмишларинг учун
Лаънати бўлгайсан барча жонзотлар орасида
Ва жамики ёввойи ҳайвонлар орасида.
Қорнинг билан судралиб юргайсан,
Умринг бўйи тупроқ егайсан.
15Душманлик пайдо қиламан сен билан хотин ўртасида,
Сенинг зотинг билан унинг зоти орасида.
Унинг зоти эзиб ташлайди сенинг бошингни,
Сен чақиб оласан унинг товонини.”

 

16Хотинга эса шундай деди:

 

“Ҳомиладорлигингда ғоят азоб бераман,
Машаққат ила бола туғасан.
Аммо эрингни қўмсайверасан,
Эринг эса ҳоким бўлади сенинг устингдан.”

 

17Парвардигор Эгамиз одамга шундай деди:

 

“Хотинингнинг гапига кирганинг учун,
Мен, ема, деб тақиқлаган мевани еганинг учун,
Сен туфайли ерни лаънати қилдим.
Бутун умринг бўйи тимдалаб ерни,
Ердан ўтказасан тирикчилигингни.
18Ернинг ҳосили емишинг бўлса ҳам,
Ер сен учун тиканлару қушқўнмас[16] ўстиради.
19Сен тупроқдан яралгансан,
То тупроққа қайтгунингга қадар,
Пешана теринг билан нон ейсан.
Зеро, сен тупроқдирсан
Ва тупроққа қайтасан.”

 

20Хотин жамики инсонларнинг онаси бўлгани учун, Одам Ато[17] унга Момо Ҳаво[18], деб исм берди. 21Одам Ато ва унинг хотини учун Парвардигор Эгамиз теридан кийим–кечак ясаб, уларни кийинтириб қўйди.

 

Одам Ато ва Момо Ҳаво жаннатдан қувиладилар

 

22Кейин Парвардигор Эгамиз шундай деди: “Мана, инсон ҳамма нарсани — яхшилик ва ёмонликни билиб, бизнинг биттамизга ўхшаб[19] қолди. Энди у қўлини узатиб, ҳаёт ато этувчи дарахт мевасидан ҳам олмасин, мевани еб, абадий яшайдиган бўлиб қолмасин.” 23Шу сабабдан Парвардигор Эгамиз Одам Атони ва Момо Ҳавони Адан боғидан чиқариб юборди. У Одам Атони ернинг тупроғидан ясаган эди, унга яна ўша ерни ишлашга берди. 24У Одам Атони ҳайдаб юборгандан кейин, ҳаёт дарахтига борадиган йўлни қўриқлаш учун Адан боғининг шарқ томонига қанотли мавжудотлар — карубларни ва доимо айланиб турадиган алангали қилични ўрнатди.

 

4–БОБ

 

Қобил билан Ҳобил

 

1Одам Ато хотини Момо Ҳавога яқинлашгандан кейин, Момо Ҳаво ҳомиладор бўлди. Момо Ҳаво ўғил кўрди ва: “Худонинг қудрати билан ўғил топдим”, деб номини Қобил[20] қўйди. 2Кейинроқ Момо Ҳаво иккинчи ўғлини туғди ва унга Ҳобил, деб исм қўйди. Болалар улғайиб, Ҳобил — қўйчивон, Қобил — деҳқон бўлди. 3Вақти келиб, Қобил ернинг ҳосилидан Эгамизганазр олиб келди. 4Ҳобил ҳам сурувидаги биринчи туғилган қўзилардан биттасини танлаб олиб, сўйди ва қўзининг ёғли жойларини Эгамизганазр қилиб олиб келди. Эгамиз Ҳобилни ва унинг назрини манзур кўрди, 5лекин Қобилнинг ўзи ҳам, унинг назри ҳам маъқул бўлмади. Қобил қаттиқ хафа бўлиб, қовоғини солди. 6Шунда Эгамиз Қобилга деди: “Нега хафа бўлдинг? Нимага қовоғингни солдинг? 7Агар сен тўғри иш қилсанг, сени қабул қилмасмидим?![21] Билгинки, ёмон иш қилсанг, эшигингда гуноҳ пойлаб туради, шерга ўхшаб ташланиб, сени ўлжа қилмоқчи бўлади. Гуноҳ сенинг устингдан ҳукмрон бўлишни истайди. Лекин гуноҳни сен мағлуб қилишинг керак.”
8Қобил укаси Ҳобилга: “Юр, далага борамиз”, деб таклиф қилди[22]. Улар далага борганларида, Қобил укасига ташланиб, уни ўлдирди.
9Эгамиз Қобилдан: “Уканг Ҳобил қаерда?” — деб сўради.
— Билмайман, нима, укам қаерга борса, мен унинг қадамини ўлчаб юришим керакми?! — деб эътироз билдирди.
10Шунда Эгамиз:
— Нима қилиб қўйдинг?! — деди. — Эшитиб ол: укангнинг қони Менга ердан фарёд қилмоқда. 11Укангнинг қони билан ерни булғаганинг учун, энди лаънати бўласан, ерга ҳеч қачон ишлов беролмайсан. 12Ерга қанчалик жон куйдириб ишлов бермагин, ер сен учун бошқа мўл ҳосил етиштирмас. Ҳозирдан бошлаб сен ер юзида доимо бир жойдан бошқа жойга қочиб, бошпанасиз, дайдиб юрасан.
13Қобил Эгамизга:
— Жазойим шунчалик оғирки, бир ўзим кўтара олмайман, — деб жавоб берди. 14— Бугун Сен мени еримдан ҳайдадинг. Энди мен Сендан узоқ бўлиб яшайман, ер юзида сарсон–саргардон бўлиб, қочиб юраман. Энди мени бирортаси учратиб қолиб, ўлдириб қўйиши мумкин.
15Шунда Эгамиз:
— Йўқ, ҳеч ким сени ўлдирмайди! — деб жавоб берди Қобилга. — Ким сени ўлдирса, ундан етти карра ўч оламан.
Шундай қилиб, Эгамиз, Қобилни биров уриб ўлдириб қўймасин, деб унга тамға қўйди. 16Сўнгра Қобил Эгамиздан узоқлашиб кетди ва Аданнинг шарқидаги Нод[23] деган ерга ўрнашди.

 

Қобилнинг насли

 

17Қобилнинг хотини ҳомиладор бўлиб, ўғил туғди. Ўғлига Ханўх, деб исм қўйдилар. Қобил бир шаҳар қурди ва шаҳарга ўғлининг отини бериб, Ханўх, деб атади. 18Ханўх бир ўғил кўриб, исмини Ирод қўйди. Ироддан — Махувол, Махуволдан — Матушол, Матушолдан — Ламех деган ўғиллар туғилди. 19Ламех иккита хотин олди. Биттасининг исми Оида, бошқасиники Зилло эди. 20Оида бир ўғил кўриб, исмини Ёбол қўйди. Чодирларда яшайдиган чўпонларнинг ота–бобоси Ёбол бўлди. 21Укасининг исми Ювал эди. Ювал лира ва най чалувчи созандаларнинг ота–бобоси бўлди. 22Зилло ҳам бир ўғил кўриб, исмини Тувалқобил қўйди. Тувалқобил биринчи бўлиб бронза ва темир асбоблар ясаган эди. Тувалқобилнинг Намах деган синглиси бор эди.
23Ламех хотинларига деди:

 

“Оида ва Зилло, менга қулоқ солинглар.
Эй, хотинларим! Гапимни эшитинглар!
Бир одамни ўлдирдим мени яралагани–чун,
Яна ёш йигитни ўлдирдим мени ургани–чун.
24Қобилни ўлдиргандан етти карра ўч олинса,
Ламехни ўлдиргандан етмиш етти карра ўч олинур.”

 

Шис ва Энўш

 

25Одам Ато билан хотини яна бир ўғил кўрдилар. Момо Ҳаво: “Қобил ўлдирган Ҳобилнинг ўрнига Худо бошқа фарзанд берди”, деб исмини Шис[24] қўйди. 26Шис улғайиб, у ҳам бир ўғил кўрди ва исмини Энўш қўйди. Ўша пайтда одамлар энди Эгамизга сажда қила бошлаган эдилар.

 

5–БОБ

 

Одам Атонинг насли

 

1Одам Атонинг насл–насаби тарихи қуйидагичадир.

 

Худо инсон зотини яратганда, уларни Ўзига ўхшаган қилиб яратган эди. 2Худо инсонларни эркак ва аёл қилиб яратди. Худо уларни яратгандан кейин Инсон, деб ном қўйиб, уларга барака берди.
3Одам Ато 130 ёшида ўғил кўрган эди[25]. Ўғли отасининг суратидай бўлиб, унга ўхшаган эди. Одам Ато ўғлига Шис, деб исм қўйган эди. 4Шис туғилгандан кейин, Одам Ато 800 йил яшаб, яна ўғил–қизлар кўрди. 5Одам Ато 930 ёшида оламдан ўтди.
6Шис 105 ёшида ўғли Энўшни кўрган эди[26]. 7Энўш туғилгандан кейин, Шис 807 йил яшаб, яна ўғил–қизлар кўрди. 8Шис 912 ёшида оламдан ўтди.
9Энўш 90 ёшида ўғли Хенанни кўрди. 10Хенан туғилгандан кейин, Энўш 815 йил яшаб, яна ўғил–қизлар кўрди. 11Энўш 905 ёшида оламдан ўтди.
12Хенан 70 ёшида ўғли Махалиёлни кўрди. 13Махалиёл туғилгандан кейин, Хенан 840 йил яшаб, яна ўғил–қизлар кўрди. 14Хенан 910 ёшида оламдан ўтди.
15Махалиёл 65 ёшида ўғли Ёредни кўрди. 16Ёред туғилгандан кейин, Махалиёл 830 йил яшаб, яна ўғил–қизлар кўрди. 17Махалиёл 895 ёшида оламдан ўтди.
18Ёред 162 ёшида ўғли Ханўхни кўрди. 19Ханўх туғилгандан кейин, Ёред 800 йил яшаб, яна ўғил–қизлар кўрди. 20Ёред 962 ёшида оламдан ўтди.
21Ханўх 65 ёшида ўғли Матушалоҳни кўрди. 22Матушалоҳ туғилгандан кейин, Ханўх 300 йил яшаб, яна ўғил–қизлар кўрди. У умр бўйи Худога ҳамроҳ бўлиб яшади. 23Ханўх 365 йил умр кўрди. 24У бутун умри давомида Худога ҳамроҳ бўлиб яшаб, охири, бирданига ғойиб бўлиб қолди, чунки Худо уни олиб кетган эди.
25Матушалоҳ 187 ёшида ўғли Ламакни кўрди. 26Ламак туғилгандан кейин, Матушалоҳ 782 йил яшаб, яна ўғил–қизлар кўрди. 27Матушалоҳ 969 ёшида оламдан ўтди.
28Ламак 182 ёшида бир ўғил кўрди. 29Ламак: “Эгамиз бу ерни лаънатлаган, энди ерга ишлов берганимизда, оғир ишларимизни шу бола енгиллаштирсин”, деб ўғлининг отини Нуҳ[27] қўйди. 30Нуҳ туғилгандан кейин, Ламак 595 йил яшаб, яна ўғил–қизлар кўрди. 31Ламак 777 ёшида оламдан ўтди.
32Нуҳ 500 ёшдан ўтгандан кейин Сом, Хом ва Ёфас деган ўғилларини кўрди.

 

6–БОБ

 

Инсониятнинг қабиҳлиги

 

1Ер юзида инсонлар борган сари кўпая бошлади. Қизлар ҳам туғилган эди. 2Илоҳий зотлар[28], бу қизлар[29] чиройли экан, деб ёқтирганларини ўзларига хотин қилиб олавердилар. 3Шунда Эгамиз айтди: “Мен ато этган Руҳ[30] инсонлар билан абадий қолмайди[31], чунки улар ўладиган жонлардир[32]. Келгусида улар 120 йил умр кўрсин.” 4Ўша кунларда, ундан кейин ҳам бу оламда улкан паҳлавонлар[33] яшади. Илоҳий зотлар билан аёл зотидан[34] туғилган бу паҳлавонлар қадимги даврнинг буюк қаҳрамонлари, машҳур жангчилари бўлган эдилар.
5Эгамиз кўрдики, ер юзида инсон зоти қилаётган қабиҳликлар жуда ҳам кўп экан. Уларнинг кўнглида фақат қабиҳ ният бор экан. 6У ер юзида инсонларни яратганидан пушаймон бўлди, юракдан афсусланди. 7Эгамиз айтди: “Ўзим яратган инсон зотини ер юзидан қириб юбораман. Мен инсон билан бирга ҳайвонларни, судралиб юрувчи жониворларни, ҳашаротларни, қушларни ҳам қираман, уларни яратганимдан пушаймон бўляпман.” 8Фақат Нуҳ Эгамизнинг марҳаматига сазовор бўлган эди.

 

Нуҳ

 

9Нуҳнинг насл–насаби тарихи қуйидагичадир.

 

Ўша даврда ер юзидаги солиҳ, бенуқсон одам фақат Нуҳ бўлиб, Худога ҳамроҳ бўлиб яшарди. 10Нуҳнинг Сом, Хом, Ёфас деган учта ўғли бор эди.
11Эндиликда ер юзи Худонинг олдида ахлоқсизликка, зўравонликка тўлиб–тошиб кетган эди. 12Худо кўрдики, олам бузилиб кетган, ер юзидаги жамики инсоният йўлдан озган эди. 13Худо Нуҳга айтди: “Мен бутун ер юзидаги инсонларни қириб ташлашга қарор қилдим. Чунки ер юзи уларнинг дастидан зўравонликка тўлиб–тошди. Энди уларни бутун ер билан бирга йўқ қилмоқчиман. 14Ўзингга яхши қаттиқ ёғочдан[35] кема яса, кеманинг ичида хоналар ҳам ясаб, кеманинг ичи–ташини қора сақич билан суваб чиқ. 15Кеманинг узунлиги 300 тирсак, кенглиги 50 тирсак, баландлиги 30 тирсак[36] бўлсин. 16Кеманинг томини ясаганингда, том билан кеманинг девори оралиғида бир тирсак[37] очиқ жой қолдир[38]. Эшигини кеманинг ён томонидан яса. Кемани уч қаватли қилиб яса. 17Мен ер юзини тўфонга бостириб, ҳар қандай тирик жонзотни қириб ташлайман. Ер юзидаги ҳамма нарса нобуд бўлади. 18Сен билан эса Мен аҳд қиламан. Сен кема ичига кирасан, сен билан бирга ўғилларинг, хотининг, келинларинг ҳам киради. 19Ҳайвонларнинг ҳар бир туридан бир жуфтдан — эркаги ва урғочисидан кема ичига ўзинг билан олиб кирасан, токи тўфон пайтида улар сен билан бирга тирик қолсин. 20Қушларнинг, ҳайвонларнинг, судралиб юрувчи жониворларнинг ва ҳашаротларнинг ҳар бир туридан жуфт–жуфт қилиб, ўзинг билан олиб кирасан, токи улар тирик қолсин. 21Ўзинг билан озиқ–овқатларнинг ҳар бир туридан ғамлаб ол. Озиқ–овқатлар оиланг билан барча жонзотларга егулик бўлади.” 22Нуҳ ҳамма нарсани Худо амр этгандай қилди.

 

7–БОБ

 

Тўфон

 

1Ниҳоят, вақти келиб, Эгамиз Нуҳга айтди: “Сен бутун оила аъзоларинг билан кема ичига кир. Ер юзидаги халқлар орасида Менинг олдимда солиҳ бўлиб юрганлардан фақат сени топдим, холос. 2Ўзинг билан ҳалол ҳайвонларнинг урғочи ва эркагидан етти жуфт, ҳаром ҳайвонларнинг[39] урғочи ва эркагидан эса бир жуфт ол. 3Қушларнинг ҳар бир туридан — эркаги ва урғочисидан ҳам етти жуфт танлаб ол, токи бутун ер юзида бу жонзотларнинг турлари сақланиб қолсин. 4Етти кундан кейин, мен ер юзига қирқ кечаю қирқ кундуз давомида ёмғир ёғдираман. Ўзим яратган ҳар бир тирик нарсани ер юзидан йўқ қиламан.” 5Нуҳ ҳаммасини Худо амр этгандай қилди.
6Ер юзини тўфон босганда, Нуҳ 600 ёшда эди. 7Нуҳ билан бирга ўғиллари, хотини, келинлари тўфондан омон қолиш учун кеманинг ичига кирдилар. 8Ҳалол ва ҳаром ҳайвонлардан, қушлардан, ерда судралиб юрувчи жониворлардан, ҳашаротлардан ҳар бири 9— эркак ва урғочиси жуфт–жуфт бўлиб Нуҳ билан бирга кемага кирди. Зотан, Худо Нуҳга шундай амр қилган эди. 10Етти кундан кейин ер юзини тўфон боса бошлади.
11Нуҳ 600 ёшга кирганда, иккинчи ойнинг ўн еттинчи куни ер остидаги булоқлар отилиб чиқди[40], осмоннинг қопқалари очилди[41]. 12-13Айни ўша куни Нуҳ билан бирга унинг ўғиллари Сом, Хом ва Ёфас, хотини ва учала келини кема ичига кирдилар. Қирқ кечаю қирқ кундуз тинмай ёмғир ёғди. 14Улар билан бирга ёввойи ҳайвонлардан, чорвадан, ерда судралиб юрувчи ҳамма жонивор ва ҳашаротлардан, қушлардан — ҳаммасининг ҳар бир туридан кемага кирди. 15Бу тирик жонзотлар иккита–иккитадан бўлиб Нуҳ билан бирга кемага кирди. 16Худо Нуҳга амр қилгандай, ҳамма жониворларнинг эркак ва урғочиси кемага кириб бўлгач, Эгамиз Нуҳнинг орқасидан эшикни ёпди.
17Ер юзида қирқ кун давомида тўфон бўлиб, сув ерни кўмди, кемани ердан юқори кўтарди. 18Сув ер устида тобора кўпайиб борар, кема сув юзида сузарди. 19Сув ер юзида шунчалик тўлиб–тошдики, баланд тоғлар ҳам кўмилиб кетди. 20Сув тоғлардан ўн беш тирсак[42] баландликка кўтарилди. 21Ер юзида юрган жамики жонзот — қушлар, чорва, ёввойи ҳайвонлар, уймалашиб юрган жониворлар, инсон зоти нобуд бўлди. 22Қуруқ ер устида яшаб турган ҳамма тирик жонзот нобуд бўлди. 23Ер юзидаги ҳар қандай жонзотни — инсонларни, ҳайвонларни, судралиб юрувчи жониворларни, ҳашаротларни, қушларни Худо йўқ қилиб юборди, ҳаммаси ер юзидан қирилиб кетди. Фақат Нуҳ ва у билан бирга кемада бўлганларгина тирик қолдилар, холос. 24Сув 150 кун давомида ер юзини қоплаб турди.

 

8–БОБ

 

Тўфоннинг интиҳоси

 

1Худо Нуҳни ва у билан кемада бирга бўлган барча жонзотларни эсдан чиқармаган эди. Худо ер узра шабада эстирган эди, сув пасая бошлади. 2Ер остидаги булоқлар[43], осмоннинг қопқаси[44] беркилди, қаттиқ қуяётган жала тўхтади. 3Сув аста–секин ер юзида камая бошлади. Ниҳоят, 150 кундан кейин сув озайди. 4Еттинчи ойнинг ўн еттинчи куни[45] кема Арарат тоғи[46] чўққиларига тиралиб тўхтаб қолди. 5Ўнинчи ойгача сув камайиб бораверди. Ниҳоят, ўнинчи ойнинг биринчи куни[47] тоғ чўққилари кўринди.
6Яна қирқ кун ўтгач, Нуҳ кеманинг дарчасини очди–да, 7қарғани чиқариб юборди. Ер юзидаги сув қуригунча, қарға у ёқдан–бу ёққа учиб юраверди. 8Энди Нуҳ ер юзидаги сув қуриганини билиш учун кемадан каптарни учириб юборди. 9Ҳали ер юзини сув босиб ётгани учун, каптар қўнгани жой тополмай, кемага — Нуҳнинг ёнига қайтиб келди. Нуҳ каптарни ушлаб, ичкарига олди. 10Етти кундан кейин Нуҳ яна каптарни кемадан учирди. 11Кечга яқин каптар унинг ёнига қайтиб келди. Каптарнинг тумшуғида янги ўсиб чиққан зайтун барги бор эди. Нуҳ билдики, ер юзидаги сув пасайибди. 12Нуҳ яна етти кунни ўтказиб, каптарни учириб юборди. Каптар Нуҳнинг ёнига бошқа қайтиб келмади.
13Нуҳ 601 ёшга кирганда, биринчи ойнинг биринчи кунида[48] ер юзидаги сув қурий бошлади. Нуҳ кеманинг қопқоғини очиб қараб, кўрдики, ер юзи қуриётган экан. 14Ниҳоят, иккинчи ойнинг йигирма еттинчи куни[49] ер бутунлай қуп–қуруқ бўлди. 15Кейин Худо Нуҳга шундай деди: 16“Кемадан чиқ, хотининг, ўғилларинг, келинларинг ҳам сен билан бирга кемадан чиқишсин. 17Ўзинг билан бирга ҳамма тирик жонзотларни — қушлару ҳайвонларни, судралиб юрувчи жониворларни, ҳашаротларни ҳам олиб чиқ, токи улар ер юзида серпушт бўлиб, кўпайиб, ғиж–зиж қайнасин.” 18Шундай қилиб, Нуҳ ўғилларини, хотини ва келинларини бошлаб, кемадан ташқарига чиқди. 19Ҳамма ҳайвонлар, судралиб юрувчи жониворлар, ҳашаротлар, қушлар — ерда яшайдиган жамики жонзотлар ҳам ўз жуфти билан кемадан чиқди.

 

Нуҳ қурбонлик келтиради

 

20Сўнгра Нуҳ Эгамизга атаб қурбонгоҳ қурди. Сўнг ҳар бир ҳалол ҳайвондан ва ҳалол қушдан[50] олиб, қурбонгоҳ устида уларни қурбонлик қилиб куйдирди. 21Эгамиз қурбонликнинг хушбўй ҳидидан мамнун бўлиб, Ўзига Ўзи деди: “Инсоннинг кўнглида болалигиданоқ қабиҳ ният бўлса ҳам, Мен бундан буён ҳамма тирик жонзотни олдин қилганимдай қириб ташламайман. Инсон туфайли бутун дунёни лаънатламайман. 22Бу олам турар экан, баҳорда экин экиш, кузда ўрим–йиғим, ёз ва қиш, совуқ ва иссиқ, кундуз ва тун бўлаверади.”

 

9–БОБ

 

Худо Нуҳ билан аҳд қилади

 

1Худо Нуҳ билан унинг ўғилларига марҳамат қилиб, уларга деди: “Ували–жували бўлинглар, ер юзини тўлдиринглар. 2Ер юзидаги жамики ҳайвонлар, осмондаги ҳамма қушлар, ерда судралиб юрувчи жонивор ва ҳашаротларнинг ҳаммаси, денгиздаги ҳамма балиқлар сизлардан қўрқиб, ҳуркадиган бўлади. Буларнинг ҳаммаси устидан сизлар ҳукмрон бўласизлар. 3Ўтни ва сабзавотларни сизларга емиш қилиб берганим сингари, ҳамма тирик жонзотларни ҳам сизлар учун емиш қилиб бераман. 4Лекин этни қони билан емайсизлар. Қонда жон бўлгани учун, Мен буни тақиқлайман. 5Қотиллик жазоланади. Инсоннинг жонини олган инсондан Мен хун талаб қиламан, инсонни ўлдирган ҳар қандай ҳайвон ўлдирилиши лозим.

 

6Кимки инсон қонини тўкса,
Унинг қонини ҳам инсон тўкур.
Зеро, инсон зотини Мен, Худо,
Яратгандир Ўз суратимда.

 

 

7Баракали бўлиб кўпайинглар, ер юзида тўлиб–тошиб, тобора ортиб боринглар.”
8Худо Нуҳ билан унинг ўғилларига яна гапирди: 9“Мен энди сизлар билан ва сизларнинг авлодингиз билан аҳд қиламан. 10Сизлар билан кемадан чиққан ҳамма тирик жонзотлар — қушлар, чорва, ер юзида яшовчи ҳамма жониворлар билан ҳам аҳд қиламан. 11Сизлар билан қатъий аҳд қиламан: бундан буён барча жонзот тўфон туфайли қирилиб кетмайди, ер юзини қириб битирадиган тўфон бошқа ҳеч қачон бўлмайди, деб ваъда бераман. 12Сизлар билан, жамики тирик жонзотлар билан қилаётган абадий аҳдимнинг аломати шу бўлади: 13Мен булутлар орасида Ўз камалагимни[51] ҳосил қиламан. Бу камалак Менинг олам аҳли билан қилган аҳдимнинг аломати бўлади. 14Мен булутларни ер устига олиб келганимда, камалак булутлар орасида кўриниб туради. 15Ана ўшанда Мен Ўзим билан сизлар ва ҳамма тирик жонзотлар ўртасида қилган аҳдимни ёдимда тутаман. Тўфон энди ҳеч қачон жамики жонзотларни йўқ қилмайди. 16Камалак булутлар орасида турганда, Мен камалакни кўриб, ер юзидаги тирик жонзотлар билан Ўзим қилган абадий аҳдимни ёдимда тутаман.” 17Худо яна Нуҳга деди: “Ер юзидаги жамики тирик жонзотлар билан Мен қилаётган аҳднинг аломати ана шудир.”

 

Нуҳ ва унинг ўғиллари

 

18Нуҳнинг кемадан чиққан ўғиллари Сом, Хом ва Ёфас эдилар. Кейинроқ Хом ўғил кўриб, исмини Канъон қўйди. 19Нуҳнинг учала ўғлидан эса бутун ер юзидаги халқлар тарқалди.
20Тўфондан кейин Нуҳ деҳқон бўлди ва илк бор токзор барпо қилди. 21Бир куни у ўзи тайёрлаган майдан ичди. Маст бўлиб, чодирида яланғоч ётган эди, 22Канъоннинг отаси Хом отасининг яланғоч ётганини кўрди ва ташқарига чиқиб, акаларига айтди[52]. 23Сом билан Ёфас бир кийимни олиб, елкаларига ташладилар. Орқалари билан чодирга кириб, оталарининг яланғоч танасини кўрмаслик учун, юзларини тескари ўгириб, унинг устини кийим билан ёпиб қўйдилар. 24Нуҳ ўзига келгач, кенжа ўғлининг қилмишини билди. 25Шунда Нуҳ деди:

 

“Канъон[53] лаънати бўлсин!
Қулларнинг ҳам қули бўлсин акаларига[54]!”

 

26Нуҳ яна деди:

 

“Сомнинг Худоси Эгамизга
Ҳамду санолар бўлсин.
Канъон Сомга қул бўлсин!
27Худо Ёфасга мўл ер берсин[55],
Унинг насли Сомнинг
Халқи билан яшасин!
Канъон Ёфасга қул бўлсин!”

 

28Нуҳ тўфондан кейин 350 йил яшади. 29У 950 ёшида оламдан ўтди.

 

10–БОБ

 

Нуҳдан тарқалган дунё халқлари

 

1Нуҳнинг ўғиллари Сом, Хом ва Ёфас тўфондан кейин ўғиллар кўрдилар. Уларнинг насл–насаби ва улардан келиб чиққан халқлар[56] тарихи қуйидагичадир.

 

Ёфасдан келиб чиққан халқлар

 

2Ёфас насли: Гўмер, Магўг, Модай, Ёвон, Тувал, Мешех, Тирос ва улардан келиб чиққан халқлар.
3Гўмер насли: Ашканоз, Рифат, Тўхармо ва улардан келиб чиққан халқлар.
4Ёвон насли: Элишох, Таршиш, Кит, Рўдон[57] ва улардан келиб чиққан халқлар. 5Ёвон насли денгиз бўйларига тарқалиб жойлашишди.

 

Улар[58] ҳар хил қабилаларга ва юртларга бўлиндилар, ҳар бир қабиланинг ўз тили бор эди.

 

Хомдан келиб чиққан халқлар

 

6Хом насли: Куш[59], Мизра[60], Фут, Канъон ва улардан келиб чиққан халқлар.
7Куш насли: Саво, Хавила, Сабто, Рамо, Сабтахо ва улардан келиб чиққан халқлар.
Рамо насли: Шава, Дедон ва улардан келиб чиққан халқлар.

 

8Кушнинг наслида яна Нимрўд дегани ҳам бор эди. Нимрўд ер юзидаги биринчи буюк жангчи эди. 9Эгамизнинг назарида у машҳур овчи эди. Одамлар биронтасига: “Эгамизнинг назаридаги Нимрўдга ўхшаган машҳур овчи”, деб гапирганда унинг исми ҳикмат бўлиб қолди. 10Нимрўд шоҳлигининг илк маркази Шинар еридаги[61]Бобил, Эрах, Аккад шаҳарларининг ҳаммасини[62] ўз ичига олган эди. 11Нимрўд ўша ердан Оссурияга бориб[63], Найнаво, Рехобўт–Ир, Қолах, 12Расан шаҳарларини қурдирди. Расан шаҳри Найнаво билан Қолах орасида жойлашган эди. Қолах асосий шаҳардир.

 

13Мизра насли: Луд, Оном, Лахов, Нафтух, 14Патрўс, Каслув, Хафтўр ва улардан келиб чиққан халқлар. Каслувдан Филист халқи келиб чиқди[64].
15Канъон насли: Сидон (у Канъоннинг тўнғич ўғлидир), Хет ва улардан келиб чиққан халқлар. 16Канъондан Ёбус, Амор, Гиргош, 17Хив, Орх, Син, 18Арвод, Замар ва Хомат халқлари ҳам келиб чиқди.

 

Натижада Канъон уруғлари чегарадан ташқарига тарқалиб кетди. 19Канъоннинг чегаралари шимолдаги Сидондан бошлаб Гарор томонга — жанубдаги Ғазогача, сўнгра шарқдаги Садўм, Ғамўра, Адма, Завўйим томонга — то Лешагача чўзилган эди.

 

20Хомнинг насли ана шулардан иборат эди. Улар ҳар хил қабилаларга ва юртларга бўлиндилар, ҳар бир қабиланинг ўз тили бор эди.

 

Сомдан келиб чиққан халқлар

 

21Ёфаснинг акаси Сом ҳам фарзандлар кўрди. У жамики Ибир[65] наслининг ота–бобоси эди.

 

22Сом насли: Элам, Ошур, Арпахшод, Луд, Орам ва улардан келиб чиққан халқлар.
23Орам насли: Уз, Хул, Гетер, Мешех[66] ва улардан келиб чиққан халқлар.

 

24Арпахшод насли — Шилах, Шилах насли — Ибир эди. 25Ибир икки ўғил кўрди: биринчисининг исмини Палах қўйди, чунки унинг даврида дунё бўлиниб кетди[67]. Иккинчисининг исми Ёхтон эди.

 

26Ёхтоннинг насли: Элмўдод, Шалаф, Хазормават, Ёрах, 27Ҳадорам, Узол, Дикла, 28Обал, Абумайл, Шава, 29Офир, Хавила, Йўвов ва улардан келиб чиққан халқлар.

 

Ёхтоннинг насли мана шулар эди. 30Бу халқлар яшаган ҳудуд Мешадан тортиб, шарқдаги Сафор қирлари томонгача чўзилган эди.

 

31Сомнинг насли ана шулардан иборат эди. Бу халқлар ҳар хил қабилаларга ва юртларга бўлиндилар, ҳар бир қабиланинг ўз тили бор эди.

 

32Нуҳнинг ўғилларидан пайдо бўлган насллар, насабномаси бўйича, алоҳида–алоҳида халқлар сифатида рўйхат қилинган эди. Тўфондан кейин ер юзида мана шу халқлар ўрнашди.

 

11–БОБ

 

Бобил минораси

 

1Бутун ер юзида битта тил бўлиб, ҳамма одамлар бир хил сўзлашардилар. 2Одамлар шарқдан[68] кўчиб, Шинар еридаги[69] бир текисликка келдилар ва ўша ерда жойлашдилар. 3Одамлар бир–бирларига: “Келинглар, ғишт қуйиб, яхшилаб пиширайлик”, дедилар. Шундай қилиб, улар қурилиш учун ғиштдан, қоришма учун қора сақичдан фойдаланадиган бўлдилар. 4Кейин одамлар айтдилар: “Келинглар, ўзимиз учун шаҳар қурайлик, шаҳар минорасининг чўққилари осмонга тегиб турсин. Шу тариқа ном таратайлик. Акс ҳолда биз бутун ер юзига тарқалиб кетамиз.” 5Одамлар қураётган шаҳарни ва минорани кўриш учун Эгамиз пастга тушди. 6Эгамиз деди: “Қаранглар, ҳаммаси битта халқ, ҳаммасининг тили бир! Бу ҳали улар қилмоқчи бўлган ишнинг бошланиши, холос. Ҳадемай, улар кўнглига келган ишни қилишга қодир бўладилар. 7Қани, пастга тушайлик–да, уларнинг тилини аралаштириб юборайлик[70], токи бирининг гапини иккинчиси тушунолмай қолсин.” 8Шундай қилиб, Эгамиз уларни бу ердан бутун ер юзи бўйлаб тарқатиб юборди. Одамлар шаҳар қурилишини тўхтатдилар. 9Эгамиз ҳамма одамларнинг тилини шу ерда чалкаштириб, уларнинг ўзларини бутун ер юзига тарқатиб юборгани учун, шаҳарнинг номи Бобил[71] бўлиб қолди.

 

Сомнинг авлодлари

 

10Сомнинг насл–насаби тарихи қуйидагичадир:

 

Сом 100 ёшга кирганда, ўғли Арпахшодни кўрган эди[72]. Арпахшод туғилганда, тўфон бўлиб ўтганига икки йил бўлган эди. 11Арпахшод туғилгандан кейин, Сом 500 йил яшаб, яна ўғил–қизлар кўрди.
12Арпахшод 35 ёшида ўғли Шилахни кўрган эди. 13Шилах туғилгандан кейин, Арпахшод 403 йил яшаб, яна ўғил–қизлар кўрди.
14Шилах 30 ёшида ўғли Ибирни кўрган эди. 15Ибир туғилгандан кейин, Шилах 403 йил яшаб, яна ўғил–қизлар кўрди.
16Ибир 34 ёшида ўғли Палахни кўрган эди. 17Палах туғилгандан кейин, Ибир 430 йил яшаб, яна ўғил–қизлар кўрди.
18Палах 30 ёшида ўғли Равуни кўрган эди. 19Раву туғилгандан кейин, Палах 209 йил яшаб, яна ўғил–қизлар кўрди.
20Раву 32 ёшида ўғли Саруғни кўрган эди. 21Саруғ туғилгандан кейин, Раву 207 йил яшаб, яна ўғил–қизлар кўрди.
22Саруғ 30 ёшида ўғли Нахўрни кўрган эди. 23Нахўр туғилгандан кейин, Саруғ 200 йил яшаб, яна ўғил–қизлар кўрди.
24Нахўр 29 ёшида ўғли Тераҳни кўрган эди. 25Тераҳ туғилгандан кейин, Нахўр 119 йил яшаб, яна ўғил–қизлар кўрди.
26Тераҳ 70 ёшдан ўтгандан кейин ўғиллари Ибром[73], Нахўр ва Харонни кўрган эди.

 

Тераҳнинг авлодлари

 

27Тераҳнинг насл–насаби тарихи қуйидагичадир:

 

Тераҳдан Ибром, Нахўр ва Харон туғилдилар. Харондан Лут туғилди. 28Тераҳ ҳали ҳаёт экан, Харон отасидан олдин ўз туғилган юртида — Халдейдаги Ур шаҳрида[74] оламдан ўтди. 29Ибром — Сорай[75] деган қизга, Нахўр — Милхо деган қизга уйландилар. Милхо Хароннинг қизи эди. Милхонинг Исках деган синглиси ҳам бор эди. 30Сорай бепушт бўлиб, боласи йўқ эди.
31Тераҳ ўғли Ибромни, Хароннинг ўғли — набираси Лутни, Ибромнинг хотини — келини Сорайни эргаштириб, Халдейдаги Ур шаҳридан чиқиб, Канъон юртига қараб йўл олди. Улар Хорон шаҳрига[76] келишгач, ўша ерда ўрнашдилар. 32Тераҳ 205 ёшида Хоронда оламдан ўтди.

 

12–БОБ

 

Худо Ибромни танлайди

 

1Шундан кейин Эгамиз Ибромга[77] деди: “Ўз юртингдан, қариндош–уруғларинг олдидан — отанг хонадонидан чиқиб кет. Мен сенга бир юртни кўрсатаман, ўша ерга борасан.

 

2Буюк халқнинг отаси қиламан сени,
Барака бераман сенга,
Улуғ қиламан сенинг номингни,
Барака манбаи бўлурсан сен.
3Мен барака берурман сени дуо қилганларга,
Сени лаънатлаганларни Мен лаънатлайман.
Сен орқали барака топарлар
Ер юзидаги жамики халқлар.”

 

4Эгамиз амр қилгандай, Ибром кетди. Лут ҳам Ибром билан бирга кетди. Ибром Хорондан[78] чиқиб кетганда, етмиш беш ёшда эди. 5Ибром хотини Сорайни[79], жияни Лутни, Хоронда хизматга олган одамларини бошлаб, тўплаган жамики мол–мулкини олиб, Канъон юртига қараб йўлга тушди. Ниҳоят, улар Канъон юртига етиб келишди. 6Ибром бу юртда кўчиб юриб, Шакам[80] яқинидаги Мўре номли муқаддас эман дарахти[81] ёнига етиб келиб тўхтади. Ўша пайтларда бу юртда Канъон халқи яшарди. 7Шу ерда Эгамиз Ибромга зоҳир бўлиб: “Мана шу юртни сенинг наслингга бераман”, деди. Шундай қилиб, Ибром ўзига зоҳир бўлган Эгамизга атаб ўша ерда қурбонгоҳ қурди. 8Шундан сўнг Ибром Байтилнинг шарқидаги қирларга йўл олди. Байтил билан Ай шаҳарларининг ўртасида[82] чодир тикди. Чодирдан ғарб томонда Байтил, шарқ томонда Ай шаҳарлари бор эди. Бу ерда у қурбонгоҳ қуриб, Эгамизга сажда қилди. 9Ибром у жойдан бу жойга кўчиб, жанубга — Нагав чўлига[83] кетди.

 

Ибром Мисрда

 

10Ўша пайтда Канъонда қаҳатчилик ҳаддан ортиқ авжига чиқди. Шунинг учун Ибром, қаҳатчилик тугагунча кутиб турай, деб Мисрга йўл олди. 11Ибром Миср чегарасига яқинлашганда, хотини Сорайга деди:
— Сен жуда ҳам гўзал аёлсан. 12Мисрликлар сени кўрганларида: “Манави аёл — унинг хотини”, деб айтишади. Мени ўлдириб, сени тирик қолдиришади. 13Сен, унинг синглисиман, деб айтгин, токи сен туфайли Мисрликлар менга яхши муносабатда бўлсинлар, жонимга раҳм қилсинлар.
14Ибром Мисрга кириб келганда, Сорайнинг гўзаллиги ҳамманинг оғзида дув–дув гап бўлди. 15Сарой аъёнлари ҳам Сорайни кўришгач, уни фиръавнга роса мақташди. Шундай қилиб, Сорайни фиръавннинг ҳарамига олиб келишди. 16Фиръавн Сорай туфайли Ибромга ҳам кўп мурувват қилди: мол–қўй, эшаклар, қул ва чўрилар, туялар инъом қилди.
17Лекин фиръавн Сорайни олгани учун, Эгамиз фиръавннинг хонадонига даҳшатли ўлат касаллиги юборди. 18Фиръавн Ибромни чақиртириб келиб, унга деди:
— Бу нима қилганинг? Нима қилиб қўйдинг мени? Нимага Сорай ўзингнинг хотининг эканини менга айтмадинг? 19Нимага, у менинг синглим, деб айтдинг? Бўлмаса мен уни хотин қилиб олмасдим–ку! Мана хотининг, ол–да, кўзимдан йўқол!
20Фиръавн ўз одамларига фармон берган эди, улар Ибромни хотини, ҳамма одамлари ва мол–мулки билан бирга юртдан чиқариб юбордилар.

 

13–БОБ

 

Ибром ва Лут бир–биридан айрилади

 

1Шундай қилиб, Ибром[84] хотинини, жияни Лутни ва бор мол–мулкини олиб, Мисрдан чиқди ва шимолга — Нагав чўлига[85] йўл олди.
2Ибром энди жуда бойиб кетган, мол–қўйлари, кумушу олтини кўп эди. 3У Нагав чўлидан Байтилга боргунича бир жойдан иккинчи жойга кўчиб юрди. Ниҳоят, Байтил билан Ай оралиғига[86] етиб келди. У олдин ҳам шу ерда чодир тикиб, 4қурбонгоҳ қурган эди. Ибром ўша ерда яна Эгамизга сажда қилди. 5Ибром билан бирга кетаётган Лут ҳам жуда бой бўлиб, мол–қўйлари, кўплаб чодирлари бор эди. 6Икковлари чорваси билан бир жойда яшашлари учун ер торлик қилиб қолди. 7Қолаверса, Ибромнинг чўпонлари билан Лутнинг чўпонлари ўртасида жанжал чиқиб қолди. Бу пайтда ўша юртда Канъон ва Париз халқлари яшардилар.
8Шунда Ибром Лутга деди:
— Менинг чўпонларим билан сенинг чўпонларинг ўртасида жанжал бўлмаслиги керак. Ахир, биз яқин қариндошлармиз. 9Нима қилишимиз лозимлигини мен сенга айтай. Сен мана шу ердан яхши жойини керагича танлаб ол, кейин бир–биримиздан ажралайлик. Агар сен чап томонга кетсанг, мен ўнг томонга кетаман, агар сен ўнг томонга кетсанг, мен чап томонга кетаман.
10Лут Зўвар томондаги Иордан водийсининг серҳосил текисликларига қаради. Ҳаммаёқ серсув, гўё Эгамиз яратган боққа[87] ва Мисрнинг ажойиб ерларига ўхшарди. Эгамиз Садўм ва Ғамўра шаҳарларини вайрон қилмасдан олдин водий шунақа эди. 11Шундай қилиб, Лут Иордан текисликларини танлади ва шарқ томонга кетди. Шу тариқа Ибром билан Лут бир–биридан айрилдилар. 12Ибром Канъон юртида ўрнашди, Лут эса Иордан текисликларидаги шаҳарлар орасига ўрнашиб, чодирларини Садўм ёнига кўчирди. 13Садўм аҳолиси қабиҳлик қилишар, Эгамиз олдида қаттиқ гуноҳкор эдилар.

 

Ибром Хевронга кўчади

 

14Лут Ибромдан айрилиб кетгандан кейин, Эгамиз Ибромга деди:
— Мана шу турган жойингдан шимолга, жанубга, шарққа ва ғарбга қара. 15Сен кўриб турган ҳамма ерни сенга ва сенинг наслингга абадий мулк қилиб бераман. 16Мен сенинг наслингни ердаги қумдай кўпайтираман. Кимки ердаги қумни санай олса, сенинг наслингни ҳам санай олади. 17Қани, отлан, юртни айланиб чиқ. Мен бу юртни сенга мулк қилиб бераман.
18Шундай қилиб, Ибром чодирини йиғиштириб, Хеврондаги[88] Мамре номли муқаддас эманзор[89] ёнига келди ва ўша ерда ўрнашди. У ерда Эгамизга қурбонгоҳ қурди.

 

14–БОБ

 

Ибром Лутни қутқаради

 

1Ўша пайтда қуйидаги шоҳлар бўлган эди: Шинар[90] шоҳи Омрафил, Элазар шоҳи Ориёх, Элам шоҳи Кадўрламар, Гўйим шоҳи Тидол. 2Ўша тўртала шоҳ қуйидаги бешта шоҳга қарши уруш очдилар: Садўм шоҳи Бэрага, Ғамўра шоҳи Биршага, Адма шоҳи Шинавга, Завўйим шоҳи Шэмоверга ва Бэлах шоҳига. (Бэлах ҳозир Зўвар, деб юритилади.) 3Ана шу бешта шоҳ иттифоқ тузиб, Сиддим водийсида кучларини бирлаштирдилар. (Сиддим водийси ҳозирги Ўлик денгиздир[91].)
4Бу шоҳлар ўн икки йил давомида Кадўрламарга қарам бўлиб келдилар. Ўн учинчи йили унга қарши исён кўтардилар. 5Бир йилдан кейин Кадўрламар ва унинг иттифоқчилари лашкарлари билан келиб, Аштарўт–Карнайимдаги Рафа халқини, Хомдаги Зуз халқини, Хиратайим текислигидаги Эйим халқини, 6Сеир[92] тоғларидаги Хорим халқини[93] чўлнинг четидаги Эл–Поронгача таъқиб қилиб бориб, мағлуб қилдилар. 7Сўнгра улар орқага қайтиб, Эн–Мишпат шаҳрига келдилар ва Омолекларнинг бутун ерларини, шунингдек, Хазазон–Тамарда яшаётган Амор халқини қўлга олдилар. (Эн–Мишпат ҳозир Кадеш, деб юритилади.) 8-9Садўм, Ғамўра, Адма, Завўйим ва Бэлах (яъни Зўвар) шоҳлари ўз лашкарларини Сиддим водийсида[94] саф торттириб, Элам шоҳи Кадўрламарнинг ва Гўйим, Шинар ва Элазар шоҳларининг лашкарларига қарши жангга тайёр қилиб қўйдилар. Хуллас, тўртта шоҳ бешта шоҳга қарши отланди. 10Водийда қора сақич тўлдирилган чуқурлар кўп эди. Садўм ва Ғамўра шоҳлари қочиб кетаётганларида, баъзи лашкарлари ўша чуқурларга йиқилиб тушдилар. Тирик қолганлари тоғларга қочиб қутулиб қолдилар. 11Шундай қилиб, босқинчилар Садўм ва Ғамўрани талон–тарож қилиб, у ердаги ҳамма бойликларни, ғамлаб қўйилган озиқ–овқатларини олиб, ўз йўлларига кетдилар. 12Ибромнинг[95] жияни Лут Садўмда яшаётган эди. Босқинчилар Лутнинг ўзини асирга олиб, унинг ҳам бор нарсасини тортиб олдилар.
13Бир одам босқинчилардан қутулиб, иброний Ибромнинг ёнига қочиб борди ва бўлган воқеани унга сўзлаб берди. Ибром бу пайтда Амор халқидан бўлган Мамре деган одамнинг эманзори[96] ёнида чодир тиккан эди. Мамре ва унинг Эшкўл, Онар деган укалари[97] Ибромнинг иттифоқчилари эдилар. 14Ибром Лутнинг асирга олинганини эшитгач, ўз хонадонида туғилган ҳамма қуролли одамларни тўплади. Улар 318 киши эди. У Кадўрламарнинг лашкари ортидан қувиб, Дан шаҳрида[98] уларга етиб олди. 15Ибром ўша ерда одамларини гуруҳларга бўлиб, тунда ҳар томондан уларга ҳужум қилди. Кадўрламарнинг лашкари қочди, лекин Ибром уларни Дамашқнинг шимолидаги Хўвах шаҳригача қувлаб борди. 16Ибром билан унинг иттифоқчилари ҳамма нарсани — ўлжа олинган нарсаларни, Ибромнинг жияни Лутни ва унинг мол–мулкини, аёлларни ва бошқа асирларни қайтариб олиб келдилар.

 

Маликсидиқ Ибромни дуо қилади

 

17Ибром Кадўрламар ва унинг иттифоқчилари устидан ғалаба қилиб қайтиб келаётганда, Садўм шоҳи уни кутиб олгани Шовей сойлигига келди. (Шовей сойлиги Шоҳ сойлиги[99], деб ҳам аталган.) 18Салим[100] шоҳи Маликсидиқ нон ва шароб олиб чиқди. У Худойи Таолонингруҳонийси ҳам эди. 19Маликсидиқ Ибромни шундай деб дуо қилди:

 

“Еру кўкни яратган[101] Худойи Таоло
Ибромга барака берсин.
20Ёвларингни қўлингга берган Худойи Таолога
Ҳамду санолар бўлсин.”

 

 

Ибром қайтариб олиб келган ҳамма нарсанинг ўндан бирини Маликсидиққа берди.
21Сўнгра Садўм шоҳи Бэра Ибромга шундай деди:
— Одамларимни ўзимга қайтариб берсанг бўлди, қайтариб олиб келган ҳамма нарсани ўзингга олавер.
22Лекин Ибром Садўм шоҳига шундай жавоб берди:
— Еру кўкни яратган Худойи Таоло — Эгамиз ҳақи қасам ичиб айтаманки, 23мен сенинг бирорта чўпингни ёки чориғингнинг ипини ҳам олмайман. Акс ҳолда: “Ибромни мен бой қилганман”, деб айтишинг мумкин. 24Йигитларимнинг еб–ичганидан ташқари, мен сендан ҳеч нарса олмайман. Мен билан бирга борган иттифоқчиларим Онар, Эшкўл ва Мамре ҳам ўзларининг улушларини олишсин.

 

15–БОБ

 

Худо Ибром билан аҳд қилади

 

1Шундан кейин Эгамиз Ибромга[102] шу сўзларни аён қилди:
— Қўрқма, Ибром, Мен сенга қалқон бўламан, сенга берадиган мукофотим буюк бўлади.
2— Эй, Эгам Раббий! Сен менга нима ҳам берар эдинг?! Мен ҳамон бефарзандман, бутун мол–мулким Дамашқлик хизматкорим Элиазарга қолади. 3Сен менга фарзанд бермадинг, шунинг учун хонадонимда туғилган қулим менинг меросхўрим бўлади–да.
4Лекин Ибромга яна Эгамиз шу сўзларни аён қилди:
— Йўқ, қулинг сенинг меросхўринг бўлмайди, ўзингнинг пушти камарингдан бўладиган ўғлинг сенинг ҳамма мол–мулкингга меросхўр бўлади.
5Сўнгра Эгамиз Ибромни ташқарига олиб чиқиб, унга:
— Осмонга қара, агар юлдузларни санай олсанг, санаб кўр, — деди.
Эгамиз яна айтди:
— Сенинг наслинг ҳам ўша юлдузларга ўхшаган кўп бўлади.
6Ибром Эгамизга ишонди, Эгамиз уни ишончи учун, солиҳ, деб билди.
7Сўнгра Эгамиз унга деди:
— Мен сенинг Эгангман, бу юртни сенга мулк қилиб бермоқчиман, шунинг учун сени Халдейдаги Ур шаҳридан[103] олиб чиққанман.
8— Эй, Эгам Раббий! Бу юртни мерос қилиб олишимга қандай ишонч ҳосил қиламан? — деб сўради Ибром.
9— Менга уч ёшли ғунажин, уч ёшли эчки, уч ёшли қўчқор, каптар, мусичани олиб кел, — деди Эгамиз.
10Эгамиз нима айтган бўлса, ҳаммасини Ибром олиб келиб, сўйди. Ҳайвонларни узунасига ўртасидан бўлиб, бўлакларни бир–бирига қаратиб қўйди. Лекин қушларни иккига бўлмади. 11Қузғунлар гўштларни ейиш учун қўнганда, Ибром қузғунларни ҳайдади.
12Қуёш ботаётганда, Ибромни қаттиқ уйқу босди. Уни қўрқув, ваҳима қамраб олди. 13Шунда Эгамиз Ибромга айтди:
— Шуни яхши билиб қўйки, сенинг наслинг бегона юртда мусофир бўлиб яшайди. Тўрт юз йил қул бўлиб, жабр–зулм тортади. 14Лекин Мен сенинг наслингни қул қилган халқни жазолайман. Сенинг наслинг бегона юртдан катта бойлик билан чиқиб кетади. 15Сен жуда ҳам кексайиб оламдан ўтиб, дафн этиласан, ота–боболаринг ёнига хотиржам кетасан. 16Сенинг наслинг тўрт авлод ўтгандан кейин[104] бу ерга қайтиб келади, чунки Амор халқларининг қабиҳлиги ҳали ҳаддан ошмади[105].
17Қуёш ботиб, қоронғи тушгандан кейин, Ибром тутаётган тоғорани ва ёнаётган машъалани кўрди. Бўғизланган ҳайвон бўлаклари орасидан машъала ва тоғора ўтди[106]. 18Шундай қилиб, ўша куни Эгамиз Ибром билан аҳд қилди ва шундай деди:
— Мен сенинг наслингга Мисрдаги дарёдан[107] тортиб буюк Фурот дарёсигача бўлган жойларни 19— Хайин, Ханаз, Кадмон, 20Хет, Париз, Рафа, 21Амор, Канъон, Гиргош, Ёбус халқларининг ерларини бераман.

 

16–БОБ

 

Ҳожар ва Исмоил

 

1Ибромнинг[108] хотини Сорай[109] ҳамон бола кўрмас эди. Сорай Мисрлик Ҳожар деган бир аёлни чўри қилиб олган эди. 2Бир куни Сорай Ибромга айтди:
— Эгамиз мени фарзанддан қисди. Энди чўримнинг ёнига кираверинг. Балки у орқали фарзандли бўларман[110].
Ибром Сорайнинг таклифига рози бўлди. 3Шундай қилиб, Ибромнинг хотини Сорай Мисрлик чўриси Ҳожарни эрига хотин[111] қилиб олиб берди. Бу воқеа юз берганда, Ибром Канъон юртига кирганига ўн йил бўлган эди. 4Ибром Ҳожарнинг ёнига кирди. Ҳожар ҳомиладор бўлди. Ҳожар ҳомиладорлигини билгач, бекаси Сорайни назар–писанд қилмай қўйди. 5Шунда Сорай Ибромга деди:
— Чўримга имтиёз бериб, ўзим уни сизнинг қўйнингизга солиб қўйдим. Энди у ҳомиладор бўлиб, мени назарига илмай қўйди–я. Буларнинг ҳаммасига сиз айбдорсиз![112] Илоё, сиз билан менинг орамизни Худо ажрим қилсин!
6Ибром Сорайга:
— Ҳозир ҳам у сенинг чўринг, унга истаганингни қилавер, — деб жавоб берди. Сорай Ҳожарга шунақанги шафқатсизлик қилдики, Ҳожар қочиб кетишга мажбур бўлди.
7Эгамизнинг фариштаси саҳродаги булоқ ёнида — Шурга[113] борадиган йўл бўйида Ҳожарни топди.
8— Эй, Ҳожар, Сорайнинг чўриси! Қаердан келяпсан? Қаерга кетяпсан? — деб сўради.
— Бекам Сорайдан қочиб келяпман, — деб жавоб берди Ҳожар.
9— Бекангнинг ёнига қайт, унга итоат эт, — деди Эгамизнинг фариштаси Ҳожарга. 10Фаришта яна деди:
— Сенинг наслингни шу қадар кўп қиламанки, кўплигидан ҳеч ким санай олмайди.
11Эгамизнинг фариштаси Ҳожарга яна гапирди:

 

“Сен ҳомиладорсан ва туққайсан ўғил,
Эгамиз эшитди жафоларингни,
Унинг исмини қўйгайсан Исмоил[114].
12Ўғлинг бўлғай асов эшакдай,
Унинг қўли кўтарилгай ҳаммага қарши
Ва ҳамманинг қўли — унга ҳам қарши,
Қариндошлари билан душман бўлиб яшагай[115].”

 

13Ҳожар: “Мени кўрадиган Худони кўрдим–а!”[116] деди. Шунинг учун у ўзига гапирган Эгамизга: “Мени кўрадиган Худосан”[117], деб ном берди. 14Шунинг учун бу қудуққа Бэр–Лахай–Руй[118], деб ном берилган. Қудуқ Кадеш билан Барид орасида жойлашган.
15Ҳожар Ибромга ўғил туғиб берди, Ибром бу болага Исмоил, деб исм қўйди. 16Бу пайтда Ибром саксон олти ёшда эди.

 

17–БОБ

 

Суннат — Аҳд белгиси

 

1Ибром[119] тўқсон тўққиз ёшга кирганда, Эгамиз унга зоҳир бўлиб деди:
— Мен Қодир Худоман. Мен кўрсатган йўлдан юр, ҳар доим покдил бўлиб яшагин. 2Мен сен билан аҳд қиламан, сенга жуда кўп насллар ато қиламан.
3Ибром ерга мук тушиб таъзим қилди. Кейин Худо унга айтди:
4Сен билан қиладиган аҳдим шудир: сен кўплаб халқларнинг отаси бўласан. 5Энди сенинг исмингни ўзгартираман. Исминг энди Ибром эмас, Иброҳим[120] бўлади. Чунки Мен сени кўплаб халқларнинг отаси қиламан. 6Сени жуда ҳам баракали қиламан, сендан халқлар яратаман, сендан шоҳлар келиб чиқади. 7Мен сенга ва сендан кейинги наслларингга берган ваъдамда тураман. Бу абадий аҳд бўлади. Мен доимо Сенинг Худойинг, сендан кейинги наслларингнинг Худоси бўлиб қоламан. 8Сен мусофир бўлиб яшаб турган мана шу Канъон юртининг ҳаммасини Мен сенга ва наслларингга абадий мулк қилиб бераман. Мен уларнинг Худоси бўламан.
9Худо Иброҳимга яна деди:
— Сен ва сендан кейинги наслларинг авлодлар оша Мен билан қилган аҳдга риоя қилишларингиз лозим. 10Сен ва сенинг наслларинг риоя қилишларингиз керак бўлган аҳдим қуйидагичадир: орангиздаги ҳар бир эркак суннат қилинсин. 11Суннат — сен билан Менинг ўртамиздаги аҳднинг белгиси бўлади. 12Ҳозирдан бошлаб насллар оша хонадонингдаги ҳар бир ўғил бола туғилгандан кейин саккиз кун ўтгач, суннат қилинсин. Бу фақат сенинг оила аъзоларинггагина тегишли бўлмай, балки хонадонингда туғилган хизматкорларингга ва сенинг наслингдан бўлмаган, бегоналардан сотиб олган хизматкорларингга ҳам тегишлидир. 13Хонадонингда туғилган хизматкоринг ҳам, сотиб олинган хизматкоринг ҳам суннат қилинсин. Шундай қилиб, Менинг сен билан қилган аҳдим абадий эканини танангиздаги белги кўрсатиб туради. 14Суннат қилинмаган эркак халқим орасидан йўқ қилинсин. У Менинг аҳдимни бузган ҳисобланади.
15Худо Иброҳимга яна айтди:
— Хотининг Сорайга келсак, унинг исми бундан кейин Сорай бўлмасин. Ҳозирдан бошлаб уни Сора[121], деб чақир. 16Мен Сорага марҳамат кўрсатаман. Мен ундан сенга ўғил ато қиламан. Ҳа, Мен Сорага шунчалик барака бераманки, у кўп халқларнинг онаси бўлади. Унинг насллари орасидан шоҳлар чиқади.
17Иброҳим мук тушиб таъзим қилди, кейин кулиб қўйди–да, ўзига ўзи деди: “Юз ёшга кирган одам бола кўрар эканми?! Бунинг устига, Сора ҳам тўқсонга кирди, энди бола туғармиди.” 18Иброҳим Худога:
— Қанийди, Исмоил Сенинг марҳаматинг остида яшаса, — деди.
19— Йўқ, хотининг Сора сенга ўғил туғиб беради, — деди Худо. — Сен ўғлингнинг отини Исҳоқ[122] қўясан. Мен ўғлинг билан ва унинг келгуси насли билан абадий аҳдимни давом эттираман. 20Исмоил тўғрисида қилган илтимосингни ҳам эшитдим. Мен унга барака бераман, унинг наслини ҳаддан ташқари кўпайтираман. У ўн икки йўлбошчининг отаси бўлади. Ундан буюк халқ келтириб чиқараман. 21Лекин Мен Ўз аҳдимни туғиладиган ўғлинг Исҳоқ билан қиламан. Келгуси йили худди шу пайтда Сора сенга Исҳоқни туғиб беради.
22Худо Иброҳим билан гаплашиб бўлгач, унинг ёнидан кетди.
23Ўша куниёқ Иброҳим Худо амр этгандай қилди: ўғли Исмоилни, хонадонида туғилган хизматкорларини, бегоналардан сотиб олган хизматкорларини — хонадонидаги ҳамма эркакни суннат қилди. 24Иброҳим суннат бўлганда, тўқсон тўққиз ёшда, 25ўғли Исмоил ўн уч ёшда эди. 26Иброҳим билан ўғли бир кунда суннат қилиндилар. 27Шундай қилиб, Иброҳимнинг хонадонидаги жамики эркак зоти ҳам у билан бирга суннат қилинди.

 

18–БОБ

 

Худо Иброҳимга ўғил ваъда қилади

 

1Куннинг жазирама иссиқ пайти эди. Иброҳим Мамредаги муқаддас эманзорда[123] чодирига кираверишда ўтирган эди, шу пайт Эгамиз унга зоҳир бўлди. 2Шу лаҳзада Иброҳим рўпарасида учта одам турганини билди. Иброҳим учаласини кўрган заҳоти чодирга кираверишдан уларни кутиб олгани югуриб борди ва мук тушиб таъзим қилди.
3— Ҳазратим[124], — деди Иброҳим, — марҳаматингизни дариғ тутманглар, бу қулингизнинг эшигини босиб ўтиб кетманглар. 4Хизматкорларим сув келтиришсин, оёқларингизни ювишсин, ўзларингиз дарахтнинг соясида дам олинглар. 5Модомики, бу қулингизнинг хонадонига ташриф буюрибсизлар, мен нон–пон олиб келай. Саёҳатингизни давом эттиришдан олдин бардам бўлиб олинглар.
— Майли, — дейишди улар, — айтганингдай қилавер.
6Иброҳим шошилганича чодирга қайтди–да, Сорага деди:
— Тез бўл! Уннинг яхшисидан дарров уч тоғора[125] олиб, нон ёп.
7Сўнгра подага бориб, семиз бузоқни танлади ва хизматкорига берди. Хизматкор дарров бузоқни сўйиб тайёрлашга киришди. 8У сузма, сут ва пишириб тайёрланган бузоқ гўштини олиб, меҳмонларнинг олдига қўйди. Меҳмонлар овқатланишаётганда, Иброҳим дарахт остида уларга ўзи хизмат қилиб турди.
9— Хотининг Сора қаерда? — деб сўрашди улар.
— Шу ерда, чодирда, — деб жавоб берди Иброҳим.
10Улардан бири[126]:
— Келгуси йили шу пайтда[127] мен қайтиб келганимда, хотининг Сора ўғилли бўлади, — деди. Сора унинг орқасида, чодирга киравериш ёнида бу суҳбатни эшитиб турарди. 11Бу пайтда Иброҳим ҳам, Сора ҳам жуда кексайиб қолишган, Сора бола туғиш давридан анча ўтган эди. 12У ичида кулиб, ўзича ўйлади: “Мен мункиллаган кампир бўлсам–у, қандай қилиб лаззатлана олардим?! Бунинг устига, эрим ҳам қариб қолган бўлса.” 13Шунда Эгамиз[128] яна Иброҳимга айтди:
— Нима учун Сора кулди? Нимага у: “Қариб қолган бўлсам–у, бола туғармидим”, деди? 14Мен, Эгангиз, учун имконсиз нарса бор эканми?! Келгуси йил шу пайтда мен қайтиб келаман. Ўшанда Соранинг ўғли бўлади.
15Лекин Сора қўрқиб кетган эди.
— Кулмадим, — деб гапидан тонди у.
— Йўқ, кулдинг, — деди Эгамиз.

 

Иброҳим Садўм учун ёлворади

 

16Шундан кейин учалови ўринларидан туриб, Садўм томонга йўл олдилар. Иброҳим, уларни кузатиб қўяй, деб бирга юрди. 17Эгамиз: “Мен қилмоқчи бўлган ишларимни Иброҳимдан сир тутмайман”, деди Ўзига. 18“Иброҳимдан буюк, қудратли халқ келиб чиқади. Ер юзидаги жамики халқлар у орқали барака топади. 19Иброҳим ўғилларини, ўз наслини Менинг йўлимдан юришга, тўғрилик ва адолат билан иш қилишларига йўл кўрсатсин, деб уни танлаганман. Шунда Мен Иброҳимга берган ваъдамни бажараман.” 20Сўнгра Эгамиз Иброҳимга деди:
— Садўм ва Ғамўра аҳолиси ҳаддан ташқари разиллик қиляптилар, уларнинг гуноҳлари нақадар оғирлигини эшитдим! 21Мен пастга тушаман, Менинг қулоғимга етиб келган жиноятлар ҳақиқатми ёки йўқми, кўзим билан кўрайин. Шунда Мен ҳақиқатни билиб оламан.
22Бошқа иккитаси Садўмга қараб кетишди. Иброҳим эса Эгамизнинг олдида қолди. 23Иброҳим Унга яқинроқ келиб, сўради:
— Сен гуноҳкорни ҳам, бегуноҳни ҳам бирдай қириб ташлайверасанми? 24Айтайлик, шаҳарда элликта бегуноҳ одам топсанг, шаҳарни вайрон қилаверасанми? Бегуноҳ одамларнинг ҳақи–ҳурмати учун шаҳарга раҳм қилмайсанми? 25Гуноҳкор одам билан бирга гуноҳсизни йўқ қилмагин. Агар шундай қилсанг, бегуноҳ гуноҳкор билан бирга жазоланади–ку! Асло бундай қилмагин. Бутун оламнинг Ҳокими адолатли ишларни қилиши керак эмасми?!
26— Агар Мен Садўмда элликта бегуноҳ одамни топсам, — деди Эгамиз, — уларнинг ҳақи–ҳурмати учун бутун шаҳарга раҳм қиламан.
27— Эй, Раббий! Мен тупроқ ва кул бўлсам ҳам, Сенга гапираётганимда қўполлигим учун кечиргин, — деди Иброҳим. 28— Элликта бегуноҳ одамга бешта етмаса–чи? Бешта кам бўлгани учун бутун шаҳарни қириб ташлайсанми?
— Агар у ерда қирқ бешта солиҳ одамни топсам, шаҳарни қириб ташламайман.
29Иброҳим Эгамизга яна гапирди:
— Балки у ерда қирқта бегуноҳ одам топилар.
— Ўша қирқта бегуноҳнинг ҳақи–ҳурмати учун бу ишни қилмайман, — деди Эгамиз.
30— Ё, Раббий! — деди Иброҳим. — Гапирсам, Ўзинг кечиргайсан. Балки у ерда ўттизта бегуноҳ топилар?
— Агар у ерда ўттизта бегуноҳ одамни топсам, шаҳарни қириб ташламайман, — деб жавоб берди У.
31— Раббий! Гапираётганимда қўполлигим учун кечиргин, — деди Иброҳим. — Балки у ерда йигирмата бегуноҳ одам топилар?
— Ўша йигирмата бегуноҳ одамнинг ҳақи–ҳурмати учун шаҳарни қириб ташламайман, — деди У.
32— Раббий! Яна бир марта гапирсам, Ўзинг кечиргайсан, — деди Иброҳим. — Балки у ерда ўнта бегуноҳ одам топилар?
— Ўша ўнта бегуноҳ одамнинг ҳақи–ҳурмати учун шаҳарни қириб ташламайман, — деб жавоб берди Эгамиз.
33Эгамиз Иброҳим билан гаплашиб бўлгач, Ўз йўлига кетди. Иброҳим ҳам чодирига қайтди.

 

19–БОБ

 

Садўмнинг гуноҳкорлиги

 

1Ўша куни кечқурун иккала фаришта[129] Садўмга етиб келди. Лут Садўм дарвозаси ёнида[130] ўтирган эди. Лут фаришталарни кўриб, уларга пешвоз чиқди ва мук тушиб таъзим қилди.
2— Жаноблар, марҳамат, шу кеча бу қулингизнинг уйига киринглар, оёқларингизни ювиб, меникида тунаб қолинглар. Эртага эрталаб йўлларингизга кетсаларингиз ҳам бўлади.
— Раҳмат, биз тунни шаҳар майдонида ўтказамиз, — деб айтишди улар. 3Лут ҳадеб қистайвергандан кейин, фаришталар Лутникига келишди. Лут хизматкорларига нон[131] ёпиб, зиёфат тайёрлашни буюрди. Зиёфат тайёр бўлгач, улар овқатланишди. 4Лекин улар энди ухлашга ётмоқчи бўлиб турганларида, Садўм шаҳрининг ҳамма эркаги — ёшу қариси келиб, Лутнинг уйини ўраб олишди. 5Улар Лутни чақиришиб, сўрашди:
— Бугун кечқурун сенинг уйингга келган одамлар қани? Уларни олиб чиқ бизнинг олдимизга! Улар билан бирга бўлайлик.
6Лут ташқарига чиқиб, орқасидан эшикни ёпиб қўйди.
7— Биродарларим! — деди у, — ўтинаман, зинҳор бундай қабиҳлик қила кўрманглар! 8Мана, иккита бокира қизим бор. Қизларимни сизларга олиб чиқиб берайин, улар билан билганларингизни қилинглар. Лекин бу одамларга тегманглар, улар менинг меҳмоним, менинг паноҳим остидадирлар.
9Лекин улар:
— Йўлдан қоч! — деб шовқин солдилар. — Сен ўзингни ким деб ўйлаяпсан? Биз сенга орамиздан жой берайлик–да, энди бизга ақл ўргатадиган бўлиб қолдингми?! Мана энди кўрасан. Анави келган одамларга қиладиганимиздан ҳам баттарроғини сенга қиламиз!
Одамлар Лутни сиқиб келиб, эшикни синдирмоқчи бўлдилар. 10Шу пайт ичкаридаги иккала фаришта қўлларини ташқарига чиқариб, Лутни уйнинг ичкарисига — ёнларига олдилар ва эшикни ёпдилар. 11Кейин уйнинг эшиги олдида турган ҳамма одамларни — катталарни ҳам, кичикларни ҳам фаришталар кўр қилиб қўйдилар. Шунинг учун одамлар эшикни топа олмай қолдилар.

 

Лут Садўмдан кетади

 

12Шундан кейин фаришталар Лутдан сўрашди:
— Бу шаҳарда сенинг яна киминг бор? Куёвингми, ўғилларингми, қизларингми — сенга қарашли ким бўлса ҳам, шаҳардан олиб чиқиб кет. 13Биз шаҳарни бутунлай қириб ташлаймиз. Эгамиз бу шаҳар халқининг жиноятлари ғоят даҳшатли экани тўғрисида эшитиб, бу шаҳарни қириб ташланглар, деб бизни юборди.
14Шундан кейин Лут бўлажак куёвлари олдига бориб:
— Тезда шаҳардан чиқиб кетинглар! — деди. — Эгам бу шаҳарни қириб ташламоқчи.
Лекин Лутнинг гапи куёвларига ҳазил бўлиб туюлди. 15Тонг отгач, фаришталар Лутни шошилтиришди:
— Тез бўл! Хотининг билан иккала қизингни олиб, ҳозироқ бу ердан жўна! Бўлмаса, шаҳарга қирғин келганда, сизлар ҳам ҳалок бўласизлар!
16Лут ҳали ҳам иккиланиб турганда, фаришталар Лутни, хотинини ва иккала қизини қўлларидан ушлаб, шаҳар ташқарисига олиб чиқиб қўйдилар. Чунки Эгамиз шафқатли эди. 17Фаришталар уларни шаҳар ташқарисига олиб чиқиб қўйганларидан кейин, улардан бири огоҳлантирди:
— Қочинглар, жонларингни қутқаринглар! Орқага қараманглар, водийдаги бирон жойда тўхтаманглар! Тоққа қараб қочинглар! Бўлмаса, ҳалок бўласизлар!
18— Йўқ, Ҳазратим! — деб илтижо қилди Лут. 19— Бу қулингизга кўп иноят кўрсатдингиз, ҳаётимни қутқариб қолдингиз, менга кўп шафқат қилдингиз. Лекин тоғ жуда ҳам узоқ. Мен фалокатга йўлиқиб у ерга етиб боролмай, ўлиб кетаман–ку! 20Ҳов анави шаҳарчани кўряпсизми? Ўзи кичкинагина шаҳарча, унча узоқ эмас. Мен ўша ёққа қочиб бора қолай. Ўшанда мен жонимни сақлаб қоламан.
21— Бўпти! — деди фаришта Лутга. — Сен айтгандай бўлсин. Ўша кичкина шаҳарни йўқ қилмайман. 22Тез бўл, ўша ёққа қоч! Сен ўша шаҳарга етиб бормагунингча, мен ҳеч нарса қилолмайман.
Лут шаҳарни кичкина дегани учун, бу шаҳар Зўвар[132], деб юритиладиган бўлди. 23Қуёш чиқаётганда, Лут Зўварга етиб келди.

 

Садўм ва Ғамўра вайрон қилинади

 

24Шундан кейин Эгамиз Садўм ва Ғамўра шаҳарлари устига ёнаётган олтингугурт ёғдирди. 25Ёнаётган олтингугурт бу шаҳарлар қаторида водийдаги ҳамма шаҳарларни аҳолисию ўт–ўланлари билан бирга қириб ташлади. 26Лутнинг ортидан хотини келаётган эди. Хотини орқасига қараган эди, туз устунига айланиб қолди.
27Кейинги куни эрталаб Иброҳим Эгамизнинг олдида турган жойга қайтиб борди. 28Садўм, Ғамўра ва бутун водийга қараб, у ерлардан тутун кўтарилаётганини кўрди. Бу манзара гўё тандирдан чиқаётган тутунни эслатарди.
29Худо водийдаги шаҳарларни қириб, Лут яшаётган шаҳарларга фалокат ёғдирганда, Иброҳимни эсдан чиқармаган эди. Шунинг учун Худо Лутни фалокатдан асраб қолди.

 

Мўаб ва Оммон халқларининг келиб чиқиши

 

30Лут Зўварда туришдан қўрқиб, иккала қизи билан тоғдаги бир ғорга жойлашиб, ўша ерда яшайверди. 31Бир куни катта қизи кичигига деди:
— Бу атрофларда бизга уйланадиган бирорта эркак қолмаган. Отамиз эса қариб қоляпти. 32Кел, отамизга шароб ичирамиз–да, кейин унинг ёнига кирамиз. Шу йўл билан отамиздан оиламизни давом эттирамиз.
33Шундай қилиб, улар ўша куни кечаси оталарига шароб ичирдилар. Катта қизи отасининг ёнига кирди. Отаси қизининг қачон кириб, қачон турганини билмади. 34Кейинги куни катта қизи кичигига деди:
— Кеча тунда мен отамнинг ёнига кирдим. Бугун ҳам отамизга шароб ичирайлик, кейин сен отамизнинг ёнига кирасан. Шу йўл билан отамиздан оиламизни давом эттирамиз.
35Шундай қилиб, улар ўша куни кечаси ҳам оталарига шароб ичирдилар. Кичик қиз отасининг ёнига кирди. Отаси кичик қизининг қачон кириб, қачон турганини билмади. 36Шундай қилиб, Лутнинг иккала қизи ҳам оталаридан ҳомиладор бўлдилар. 37Катта қизи ўғил туғди ва исмини Мўаб[133] қўйди. У бугунги кунда Мўаб халқининг ота–бобоси ҳисобланади. 38Кичик қиз ҳам ўғил туғди ва исмини Баномми[134] қўйди. У бугунги кунда Оммон халқининг ота–бобоси ҳисобланади.

 

20–БОБ

 

Иброҳим ва Абумалек

 

1Иброҳим бу ердан кўчиб, жанубга — Нагав чўли[135] томонга йўл олди ва Кадеш билан Шур оралиғида жойлашди. Кейинроқ Гарорга[136] кетди. У ерда бир оз яшади.
2Иброҳим бу ердаги одамларга хотини Сорани, у менинг синглим, деб айтар эди. Гарор шоҳи Абумалек одам юбориб, Сорани саройига олдириб келди.
3Абумалек кечаси туш кўрди. Тушида Худо зоҳир бўлиб, унга деди: “Сен мана шу хотинни олганинг учун ўласан, чунки унинг эри бор.” 4Лекин Абумалек ҳали Сорага яқинлашмаган эди.
— Ё, Раббий! — деди Абумалек. — Мен бегуноҳман–ку! Энди бегуноҳ одамни ҳам ўлдираверасанми? 5Иброҳим менга, у менинг синглим, деди–ку! Аёлнинг ўзи ҳам, Иброҳим — менинг акам, деди. Мен бу ишни пок кўнгил билан қилдим.
6Худо Абумалекка тушида яна деди:
— Сенинг пок кўнгилли эканингни биламан. Шу сабабдан Менга қарши гуноҳ қилишдан сени сақладим. Сорага тегишингга йўл қўймадим. 7Энди сен бу аёлни эрига қайтариб бер. Унинг эри — пайғамбар, сен учун ибодат қилади. Шунда сен тирик қоласан. Агар бу аёлни эрига қайтариб бермасанг, шуни билиб қўйки, ўзинг ҳам, бутун оила аъзоларинг ҳам ўласизлар.
8Эртаси куни саҳарда Абумалек ҳамма аъёнларини чақириб, уларга бўлган воқеани айтиб берди. Ҳаммалари қаттиқ ваҳимага тушдилар. 9Кейин Абумалек Иброҳимни чақиртирди ва унга деди:
— Бизни нима қилиб қўйдинг? Сенга қарши қандай гуноҳ қилибман–а! Мен ҳам, шоҳлигим ҳам шунчалик оғир гуноҳга ботишига сен сабабчи бўлдинг! Сен менга ҳеч қачон ҳеч ким қилиши керак бўлмаган ишни қилдинг.
10Абумалек Иброҳимдан:
— Нимани ўйлаб бу ишни қилдинг? — деб сўради.
11— Бу ерда ҳеч ким Худодан қўрқмайди, хотинимни тортиб олиш учун мени ўлдирадилар, деб ўйладим, — деди Иброҳим. 12— Бунинг устига, у ҳақиқатан ҳам менинг синглим, отамиз бир, лекин онамиз бошқа–бошқа бўлгани учун унга уйланганман. 13Худо мени отамнинг хонадонидан бегона юртларга саёҳатга олиб кетганда, хотинимга шундай деган эдим: “Қайси жойга борсак ҳам, мен тўғримда гапирганингда, у менинг акам, деб айтгин. Шунда менга содиқлигингни кўрсатган бўласан.”
14Шундан кейин Абумалек мол–қўйидан, қул ва чўриларидан Иброҳимга берди. Хотини Сорани ҳам қайтариб берди.
15— Мана, шоҳлигимга қарашли ерлар қаршингда турибди, — деди Абумалек. — Қаерда яшашни хоҳласанг, ўша жойни танлаб олавер.
16Сорага эса шундай деди:
— Мана, акангга минг бўлак кумуш[137] билан товон тўлаяпман. Бу кумушлар ёнингдагиларга сенинг поклигингни исботлайди[138].
17-18Эгамиз Сора туфайли Абумалекнинг хонадонидаги ҳамма аёлни туғмайдиган қилиб қўйган эди. Иброҳим Худога ибодат қилди. Худо Абумалекка шифо берди, шунингдек, унинг хотини ва чўриларига ҳам шифо бериб, уларни туғадиган қилди.

 

21–БОБ

 

Исҳоқнинг туғилиши

 

1Эгамиз берган ваъдаси бўйича Сорага марҳамат қилди. 2Сора ҳомиладор бўлиб, Иброҳимга қариган чоғида ўғил туғиб берди. Буларнинг ҳаммаси Худо айтган вақтда юз берди. 3Иброҳим ўғлига Исҳоқ, деб исм қўйди. 4Худо амр қилгандай, Исҳоқ саккиз кунлик бўлганда, Иброҳим уни суннат қилди[139]. 5Исҳоқ туғилганда, Иброҳим юз ёшда эди. 6Сора деди: “Худо менга шодлик ва кулги[140] ато қилди, бу ҳақда эшитган ҳар ким мен билан бирга кулади. 7Ким ҳам, Сора чақалоқни эмизади, деб Иброҳимга айтар эди?! Ахир, Иброҳимга қариган чоғида ўғил туғиб бердим–ку.”
8Вақт ўтиб, Исҳоқ катта бўлиб қолгач, Сора уни кўкракдан чиқарди. Бу бахтли кунни нишонлаб, Иброҳим катта зиёфат берди[141].

 

Ҳожар билан Исмоил қувилади

 

9Мисрлик Ҳожарнинг Иброҳимга туғиб берган ўғли Исмоил[142] Исҳоқни[143] масхара қилаётганини[144] Сора кўриб қолди. 10Сора Иброҳимга:
— Бу чўрини ўғли билан бирга ҳайдаб юборинг! — деб талаб қилди. — Чўрининг ўғли менинг ўғлим билан меросхўр бўлмасин[145].
11Бу гапдан Иброҳим жуда хафа бўлди, ахир, Исмоил ҳам унинг ўғли эди–да. 12Лекин Худо Иброҳимга деди:
— Бола ва чўри хотининг учун ташвиш тортма. Соранинг айтганларини қил. Чунки Мен сенга ваъда қилган наслинг Исҳоқ орқали келиб чиқади. 13Чўри хотинингнинг боласи сенинг ҳам ўғлинг бўлгани учун, Мен унга ҳам фарзандлар ато этиб, ундан халқлар яратаман.
14Иброҳим эртасига саҳарда турди. Бир оз егулик ва бир меш сув олиб, Ҳожарнинг елкасига юклади–да, ўғли билан бирга жўнатиб юборди. Ҳожар Бэршэва атрофларида чўлда бемақсад изғиб юрди.
15Мешдаги сув тамом бўлгач, Ҳожар боласини бир бутанинг тагида қолдирди. 16Сўнгра: “Боламнинг ўлишини кўрмайин”, деб боласидан бир ўқ отими нарига бориб ўтирди. Ҳожар ўша ерда ўтириб, йиғлаб, фарёд қила бошлади. 17Худо боланинг йиғисини эшитди. Худонинг фариштаси осмондан Ҳожарни чақириб, унга деди:
— Нимага ғам чекяпсан, Ҳожар? Қўрқма, сен болани қолдириб кетган жойдан Худо унинг йиғисини эшитди. 18Қани, болани тургиз, унинг қўлидан ушла. Мен унинг наслидан буюк халқ яратаман.
19Худо Ҳожарнинг кўзини очиб юборган эди, у бир қудуқни кўрди. Бориб, мешни сувга тўлдириб келди–да, боласига ичирди.
20Худо доимо бола билан бирга бўлди. Бола Порон чўлида[146] ўсиб–улғайди. У моҳир камонкаш бўлди. 21Онаси уни Миср юртидан бир қизга уйлантирди.

 

Иброҳим билан Абумалек ўртасидаги аҳдлашув

 

22Бир куни Абумалек[147] лашкарбошиси Пихол билан бирга Иброҳимнинг олдига борди ва унга деди:
— Сен ҳар қандай ишни қилганингда ҳам Худо сен билан бирга. 23Энди Худонинг номини ўртага қўйиб, сени, болаларингни, наслингни алдамайман, деб қасам ич. Мен сенга содиқлигимни кўрсатдим. Шунинг учун ҳозир, сенга ва мен истиқомат қилиб турган шу юртингга содиқ бўламан, деб қасам ич.
24— Қасам ичаман, — деди Иброҳим.
25Шунда Иброҳим Абумалекка: “Хизматкорларинг зўрлик билан менинг қудуғимни тортиб олишди”, деб шикоят қилиб қолди.
26— Бу ҳақда биринчи марта эшитяпман, — деди Абумалек. — Сен менга бу ҳақда айтмаган эдинг. Бу ишни ким қилганини билмайман.
27Шундай қилиб, Иброҳим Абумалекка мол–қўйлар берди ва иккаласи аҳд қилдилар. 28Иброҳим еттита урғочи қўзини сурувдан ажратиб олди. 29Абумалек Иброҳимдан:
— Сен еттита урғочи қўзини ажратиб олдинг, бунинг маъноси нима? — деб сўради.
30Иброҳим шундай жавоб берди:
— Мана шу еттита урғочи қўзини сен қўлимдан олишинг керак, токи бу қудуқни ўзим қазиганимни булар исботлайди[148].
31Шундай қилиб, икковлари қасамёд қилишди. Шунинг учун бу жой ҳозиргача Бэршэва[149], деб юритилади. 32Улар аҳд қилганларидан кейин, Абумалек ўз лашкарбошиси Пихол билан Филистлар ерига қайтиб кетди. 33Иброҳим Бэршэвада тамариск дарахти[150] ўтқазди ва у ерда абадий Худо — Эгамизга сажда қилди. 34Иброҳим Филистлар ерида анча вақт туриб қолди.

 

22–БОБ

 

Худо Иброҳимга амр беради

 

1Шу воқеалардан кейин Худо Иброҳимни синади.
— Иброҳим! — деб чақирди Худо.
— Лаббай! — деб жавоб берди Иброҳим.
2— Ёлғиз суюкли ўғлинг Исҳоқни олиб, Мориёх ерига[151] бор, — деди Худо. — Мен сенга бир тоғни кўрсатаман, ўша тоғда ўғлингни қурбонлик қилиб куйдирасан.
3Эртаси кун Иброҳим саҳарда туриб, эшагини эгарлади, иккита хизматкорини ва ўғли Исҳоқни олди. Олов ёқиб қурбонликни куйдириш учун ўтин тайёрлади. Сўнгра Худо айтган ерга жўнади. 4Уч кун йўл юрганларидан кейин, Иброҳим узоқдан ўша жойни кўрди. 5Иброҳим хизматкорларига деди:
— Сизлар шу ерда — эшакнинг ёнида қолинглар. Ўғлим билан ҳов анави ерга борамиз–у, у ерда сажда қилиб, шу ерга қайтиб келамиз.
6Иброҳим қурбонлик куйдириш учун ўтинни олиб, ўғли Исҳоқнинг елкасига ортди. Ўзи эса пичоқ билан чўғни олиб кетди. Икковлари бирга кетишди.
7— Отажон! — деди бир пайт Исҳоқ отасига.
— Лаббай, ўғлим, — деб жавоб берди Иброҳим.
— Олов билан ўтин бор–у, лекин қурбонлик қилиб куйдириладиган қўзи қани? — деб сўради Исҳоқ.
8— Қурбонлик қилиб куйдириладиган қўзини Худонинг Ўзи беради[152], ўғлим, — деб жавоб қилди Иброҳим. Шундай қилиб, икковлари бирга йўлда давом этишди.
9Улар Худо кўрсатган ерга етиб келганларидан кейин, Иброҳим қурбонгоҳ қуриб, қурбонгоҳга ўтин қалади. Сўнгра у ўғли Исҳоқни боғлаб, қурбонгоҳдаги ўтинлар устига ётқизди. 10Иброҳим пичоқни олди ва ўғлини бўғизлашга шайланди. 11Шу пайт Эгамизнинг фариштаси осмондан унга ҳайқирди:
— Иброҳим! Иброҳим!
— Лаббай! — деб жавоб берди Иброҳим.
12— Пичоқни ташла! — деб буюрди фаришта. — Бундай қилма, болага зарар берма. Энди билдим, сен ҳақиқатан Худодан қўрқар экансан. Сен ҳатто ягона ўғлингни ҳам Мендан аямадинг.
13Иброҳим бошини кўтариб, шохлари чакалакларга ўралиб қолган қўчқорни кўриб қолди. У қўчқорни ушлаб, қурбонгоҳда ўғлининг ўрнига куйдириб қурбонлик қилди. 14Шунинг учун бу жойга Иброҳим: “Эгамиз беради”[153], деб ном қўйди. Бу ном бугунги кунда: “Эгамизнинг тоғида[154] берилади[155]”, деган ҳикматга айланиб кетган.
15Шундан кейин Эгамизнинг фариштаси осмондан Иброҳимни яна чақирди:
16— Эганг айтмоқда: “Менга итоат қилганинг учун, ҳатто ягона ўғлингни ҳам Мендан аямаганинг учун, Ўзимнинг номим билан қасамёд қиламан[156]: 17сенга албатта қут–барака бераман. Наслингни осмондаги юлдузлардай, денгиз қирғоғидаги қумдай сон–саноқсиз қилиб кўпайтираман. Наслинг ғанимларининг дарвозаларини эгаллайдилар. 18Менга итоат қилганинг учун, ер юзидаги ҳамма халқлар сенинг наслинг орқали барака топади.”
19Шундай қилиб, Иброҳим ўғли билан бирга хизматкорлари ёнига қайтиб келди ва Бэршэвага — уйига йўл олди. Иброҳим Бэршэвада яшаб қолди.

 

Нахўрнинг насли

 

20Шундан кейин Иброҳим: “Уканг Нахўрнинг хотини Милхо саккизта ўғил туққан”, деган хабарни эшитди. 21Тўнғич ўғлининг исми Уз, кейингисининг оти Буз, ундан кейингисиники Камувол (Камувол Орамнинг отаси бўлди), 22Хосит, Хазо, Пилдаш, Йидлаф, Батувал эди. 23Батувал бир қиз кўриб, отини Ривқо қўйди. 24Милходан кўрган саккизта ўғлидан ташқари, Нахўр Равумо деган чўрисидан[157] ҳам тўртта ўғил кўрди. Бу ўғилларининг исми Тавах, Гахам, Тахаш ва Махо эди.

 

23–БОБ

 

Соранинг вафоти

 

1Сора 127 ёшида, 2Канъон юртидаги Хират–Арбада вафот этди. (Хират–Арба ҳозир Хеврон, деб юритилади.) Иброҳим Сорага аза тутиб, йиғлади. 3У Соранинг жасадини қолдириб, Хет халқидан[158] бўлган оқсоқоллар олдига борди ва уларга деди:
4— Мен сизларнинг орангизда яшаётган бир мусофирман. Илтимос, менга ерингиздан бир озини сотинглар, токи марҳумамни дафн қилай.
5Хет халқидан бўлган оқсоқоллар Иброҳимга шундай жавоб беришди:
6— Гапимизга қулоқ солинг, тўрам! Биз сизни улуғ бек, деб ҳисоблаймиз. Хотинингизни дафн қилишингиз учун жойларимиздан энг яхшисини танлаб олинг. Бирортамиз марҳумангизни дафн қилишингиз учун сиздан қабристонни аямаймиз.
7Иброҳим уларга эгилиб таъзим қилди. 8Кейин деди:
— Марҳумамни дафн қилишимга рози экансизлар, энди менинг гапимга қулоқ солинглар, Зўхар ўғли Эфрўнга менинг илтимосимни етказинглар. 9У ўзининг Махпаладаги даласининг четида жойлашган ғорни менга сотсин. Мен ғорнинг тўлиқ нархини тўлай, токи сизларнинг гувоҳлигингизда ғор менинг хонадоним учун қабристон бўлсин.
10Эфрўн шу пайтда шаҳар дарвозасида[159] йиғилган ўз халқи орасида ўтирган эди. У жамики Хет халқига эшиттириб, Иброҳимга шундай жавоб берди:
11— Тўрам, энди менинг гапимни эшитсинлар. Мен даламни, даламдаги ғорни ҳам сизга инъом қиламан. Халқимнинг гувоҳлигида буларни сизга бераман. Марҳумангизни дафн қилаверинг.
12Иброҳим юрт халқига яна таъзим қилди. 13У юрт халқига эшиттириб, Эфрўнга шундай жавоб берди:
— Раҳмат, лекин мен бутун далангиз учун кумуш тўлаб, сотиб олай, токи марҳумамни у ерга олиб бориб дафн қилай. Илтимос, менинг таклифимни рад этманг.
14-15— Э, тўрам, — деди Эфрўн Иброҳимга, — тўрт юз бўлак кумуш[160] турадиган бир парча ер бизнинг орамизда нима бўпти?! Марҳумангизни дафн қилаверинг.
16Иброҳим рози бўлиб, Эфрўн ҳаммага эшиттириб айтган тўрт юз бўлак кумушни унга тортиб берди. Бу ўлчов савдогарлар орасида муомалада эди.
17Шундай қилиб, Эфрўннинг Мамре шарқида жойлашган Махпаладаги мулки Иброҳимга ўтди. Мулк далани, даладаги ғорни ва даланинг четидаги ҳамма дарахтларни ўз ичига олар эди. 18Булар шаҳар дарвозасида йиғилган Хет халқининг ҳаммаси гувоҳлигида Иброҳимнинг доимий мулки бўлиб қолди. 19Шундан кейин Иброҳим Канъон юртида Мамре шарқидаги Махпала даласининг четида жойлашган ғорга хотини Сорани дафн қилди. (Мамре Хевронда жойлашган.) 20Шундай қилиб, Хет халқига қарашли бўлган дала ва у ердаги ғор доимий қабристон сифатида Иброҳимнинг мулки бўлиб қолди.

 

24–БОБ

 

Исҳоқ ва Ривқо

 

1Иброҳим энди анча кексайиб қолди. Иброҳим нима қилмасин, Эгамиз унга барака берарди. 2Иброҳимнинг хонадонида қулбошиси бор эди. Иброҳим бор мулкини унга ишониб топширган эди. Бир куни Иброҳим ўша қулбошисига айтди:
— Қўлингни сонимнинг остига қўйиб[161], 3Самовий Худо — Эгамнинг номи билан: “Ўғлингизга шу ерлик — Канъоннинг қизларидан келин олиб бермайман”, деб қасам ич. 4Сен менинг она юртимга — қариндошларимникига бор. У ердан ўғлим Исҳоққа келин топиб кел.
5— Эҳтимол, ўша қиз менга эргашиб, бу юртга келишга рози бўлмас, — деди қулбоши Иброҳимга. — Ундай ҳолда ўғлингизни сизнинг она юртингизга қайтариб олиб боришим керакми?
6— Йўқ! Зинҳор бундай қила кўрма! — деди Иброҳим унга. — Ўғлимни у ерга қайтариб олиб борма! 7Самовий Худо — Эгам мени отам хонадонидан — қариндош–уруғларим юртидан олиб чиққанда, У менга: “Сен турган шу юртни сенинг наслингга бераман”, деб қатъий ваъда берган эди. Сенинг олдингда Эгам фариштасини юборади. У шундай қиладики, сен менинг ўғлимга келин бўладиган қизни ўша юртдан топиб келасан. 8Лекин ўша қиз сен билан бирга келишга рози бўлмаса, қасамдан озод бўласан. Зинҳор ўғлимни у ерга олиб борма.
9Қулбоши ўз хўжайини Иброҳимнинг сони тагига қўлини қўйиб, унинг айтганларини қилишга онт ичди.
10Шундан кейин қулбоши хўжайинининг ўнта туясига ҳар хил қимматбаҳо совғалардан ортиб, Орам–Нахрайимга[162] йўл олди. Қулбоши Иброҳимнинг укаси Нахўр яшайдиган шаҳарга борди. 11Оқшом пайти қулбоши шаҳар ташқарисидаги қудуқ ёнига етиб келди ва туяларни чўктирди. Бу пайтда аёллар сув олгани шу ерга келишарди. 12Қулбоши ибодат қилди:
— Эй, Эгам, хўжайиним Иброҳимнинг Худоси! Бугун менга омад бер, хўжайиним Иброҳимга иноят кўрсатгин. 13Мен қудуқ бошида турибман, шаҳар қизлари сув олгани келишяпти. 14Истагим шуки, мен уларнинг бирига: “Илтимос, кўзангдан сув ичиб олай”, деб айтай. Агар ўша қиз: “Марҳамат, бемалол, туяларингизни ҳам суғориб қўяман”, деб айтса, қулинг Исҳоққа келин қилиб танлаганинг ўша қиз бўлсин. Шу орқали хўжайинимга иноят кўрсатганингни билайин.
15У ҳали гапини айтиб тугатмаган ҳам эдики, бир қиз келиб қолди. У елкасида кўзасини кўтариб олган эди. Бу қизнинг исми Ривқо бўлиб, у Батувалнинг қизи, Батувал — Иброҳимнинг укаси Нахўрнинг ўғли, Нахўрнинг хотини — Милхо эди. 16Ривқо ҳали бирон эркакнинг қўли тегмаган бокира қиз бўлиб, жуда чиройли эди. У қудуқ бўйига келиб, кўзасини тўлдирди ва орқасига қайтди. 17Шунда қулбоши югуриб, унга пешвоз чиқди.
— Илтимос, кўзангдаги сувдан бир қултум бер, — деди.
18— Марҳамат, жаноблари, ичинг, — деб қиз дарров кўзасини елкасидан туширди–да, унга ичгани сув берди. 19Қулбоши сув ичиб бўлгач, қиз деди:
— Энди туяларингиз учун ҳам сув тортиб бераман, тўйгунча ичсин.
20У дарров кўзасидаги сувни охурга бўшатди–ю, яна сув тортгани қудуққа югуриб кетди. Қулбошининг ҳамма туяларини суғорди. 21Қулбоши: “Эгам саёҳатимни ўнгидан келтиргани ростмикан ёки йўқми”, деб сув тортаётган Ривқони жимгина кузатиб турди.
22Қиз туяларни суғориб бўлгач, қулбоши қизга бурунга тақиладиган олтин сирғани[163] ва иккита билагузукни тақиб қўйди. Олтин сирғанинг оғирлиги бир мисқолдан ортиқ[164], билагузукнинг оғирлиги йигирма беш мисқол[165] чиқарди. 23Сўнгра у қиздан:
— Айт–чи, кимнинг қизисан? — деб сўради. — Отангнинг уйида бир кеча тунашимиз учун бизга жой топиладими?
24— Отамнинг исми — Батувал, отамнинг отаси — Нахўр, онаси — Милхо деганлар эди, — деб жавоб берди қиз. 25Сўнгра у:
— Уйимизда туяларингиз учун сомон ҳам, ем ҳам кўп, меҳмонлар учун жой ҳам бор, — деб қўшиб қўйди. 26Қулбоши тиз чўкиб, Эгамизга сажда қилди:
27— Хўжайиним Иброҳимнинг Худоси — Эгамга ҳамду санолар бўлсин. Эгам хўжайинимга содиқ қолиб, иноятини дариғ тутмабди. Эгам мени тўппа–тўғри хўжайинимнинг қариндошлари олдига бошлаб келибди.
28Қиз уйига югуриб борди ва юз берган воқеалардан уйидагиларни хабардор қилди. 29Ривқонинг Лобон деган акаси бор эди. 30Лобон синглисидан қулбошининг айтганларини эшитди, синглисининг бурнидаги сирғани ва қўлларидаги билагузукни кўрди ва қудуқ бўйига шошилди. Ўша одам ҳали ҳам булоқ бошида туяларининг олдида турган эди.
31— Марҳамат, эй, Эгам ёрлақаган, нега бу ерда турибсиз? Уйга юринг, уйимда ўзингиз учун битта хона, туяларингиз учун жой тайёрлаб қўйдим.
32Шундай қилиб, қулбоши уйга кирди. Лобон туяларни юклардан бўшатиб, сомон, ем берди. Кейин у Иброҳимнинг қулбошисига ва у билан бирга келган туякашларга оёқларини ювиш учун сув олиб келди. 33Шундан кейин кечки таом келтирилди. Иброҳимнинг қулбошиси эса:
— Мен нима учун келганимни сизларга айтмагунимча, овқат емайман, — деди.
— Марҳамат, гапиринг, қандай иш билан келдингиз? — деб сўради Лобон.
34— Мен Иброҳимнинг қулбошисиман, — деб гап бошлади у. 35— Хўжайинимга Эгам берган: у бой бўлиб кетган, Эгам унга кўплаб мол–қўй, кумушу олтинлар, қул ва чўрилар, туяю эшаклар берган. 36Хотини Сора қариган чоғида хўжайинимга бир ўғил туғиб берди. Хўжайиним бутун мол–мулкини ўғлига топширган. 37Хўжайиним ўғлига ўзи яшаётган Канъон юртининг қизларидан келин олиб бермаслигим учун менга қасам ичирди. 38“Менинг ота уруғим — қариндошларим олдига бориб, ўша ердан ўғлимга келин олиб кел”, деди. 39Мен эса: “Ўша қиз менга эргашиб бу ерга келмаса–чи”, дедим. 40Лекин хўжайиним айтди: “Мен Эгам кўрсатган йўлдан юраман, У Ўзининг фариштасини сен билан бирга жўнатади ва сени омадга эриштиради. Сен ўғлимга қариндошларимдан — отам уруғидан келин олиб келасан. 41Агар қариндошларимникига борганингда, улар қизини бу ерга юборишга рози бўлишмаса, қасамингдан озод бўласан.”
42Қулбоши гапида давом этди:
— Бугун мен қудуқ бўйига келиб, дедим: “Эй, Эгам, хўжайиним Иброҳимнинг Худоси! Ўтинаман, сафаримга омад бер. 43Мен булоқ бошида турибман. Сув олгани келган қизга мен, илтимос, кўзангдан сув ичиб олай, деб айтай. 44Ўша қиз, марҳамат, бемалол, туяларингизни ҳам суғориб қўяман, деб айтса, хўжайинимнинг ўғлига Эгам келин қилиб танлаган қиз ўша бўлсин.” 45Мен кўнглимдан шу гапларни ўтказиб бўлмаган ҳам эдимки, Ривқо елкасида кўзасини кўтариб келаётган экан. У қудуққа бориб, кўзасини сувга тўлдирди. Мен унга: “Илтимос, сувингдан ичиб олай”, дедим. 46У дарров елкасидан кўзасини туширди–да: “Марҳамат, ичинг, туяларингизни ҳам суғориб қўяман”, деди. Мен сув ичдим, Ривқо туяларимни ҳам суғорди. 47Сўнг мен ундан: “Кимнинг қизисан?” деб сўрадим. У: “Батувал деган одамнинг қизиман, Отамнинг отаси — Нахўр, онаси — Милхо деганлар эди”, деб жавоб берди. Шундай қилиб, унинг бурнига сирғани, қўлларига билагузукларни тақиб қўйдим. 48Сўнгра Эгамга тиз чўкиб, сажда қилдим. Хўжайиним Иброҳимнинг Худоси — Эгамга ҳамду санолар айтдим. Эгам мени тўппа–тўғри хўжайинимнинг қариндошлари олдига олиб келди. Мен унинг ўғлига қариндошлари оиласидан келин топдим. 49Энди хўжайинимга чинакамига садоқат кўрсатадиган бўлсаларингиз, буни айтинглар, агар йўқ, десаларингиз, буни ҳам айтинглар, токи мен бир қарорга келиб, бирор нарса қилайин.
50— Бу иш — Худодан, — деб айтдилар Лобон билан Батувал, — биз сизга бирор гап айта олмаймиз. 51Мана, Ривқо қаршингизда турибди. Уни олинг–да, кетаверинг. Эгамиз айтгандай, у хўжайинингизнинг ўғлига келин бўлсин.
52Иброҳимнинг қулбошиси уларнинг гапларини эшитгач, мук тушиб, Эгамизга сажда қилди. 53Сўнгра олтин, кумуш тақинчоқлар, чиройли либосларни Ривқога берди. Ривқонинг акаси билан онасига ҳам қимматбаҳо ҳадялар берди. 54Қулбоши ва у билан бирга келган одамлар еб–ичдилар, тунни шу ерда ўтказдилар. Улар эртаси куни эрталаб туришгач, қулбоши: “Энди рухсат берсангиз, хўжайинимнинг олдига қайтайлик”, деди. 55Лекин Ривқонинг акаси билан онаси:
— Ривқо ҳеч бўлмаса ўн кунча биз билан қолсин, кейин кетса ҳам бўлади, — дейишди.
56Лекин қулбоши уларга шундай деди:
— Мени ушлаб турманглар, Эгамиз сафаримни ўнгидан келтирган. Мен қайтай, хўжайинимнинг олдига борай.
57— Ҳозир қизимизни чақириб, ўзидан сўрайлик–чи, — дейишди улар. 58Ривқони чақиришиб, ундан:
— Ҳозир мана бу одам билан кетасанми? — деб сўрашди.
— Ҳа, кетаман, — деди Ривқо.
59Шундай қилиб, улар Ривқони, унинг энагасини[166] Иброҳимнинг қулбошиси ва одамлари билан бирга жўнатдилар. 60Улар Ривқони дуо қилиб, унга шундай дедилар:

 

“Эй, синглимиз! Мингларча, ўн мингларча фарзандларнинг онаси бўлгин!
Наслинг ғанимларининг дарвозаларини эгалласин!”

 

61Шундан сўнг Ривқо ва унинг чўрилари туяларга минишиб, Иброҳимнинг қулбошиси билан жўнашга тайёр бўлишди. Ҳаммалари йўлга тушдилар.
62Бу вақтда Исҳоқ Бэр–Лахай–Руй қудуғи[167] ёнидан қайтиб келиб, Нагав чўлида[168] яшаётган эди. 63Исҳоқ кечқурун сайр қилиш учун[169] ташқарига чиққан эди. Бир пайт у туялар келаётганини кўрди. 64Ривқо ҳам Исҳоқни кўрди ва дарров туядан тушди.
65— Ҳув ана, бир одам дала бўйлаб биз томонга келяпти, ким у? — деб сўради Ривқо қулбошидан.
— Менинг хўжайиним, — деб жавоб берди қулбоши. Ривқо рўмолини олиб, юзини беркитди. 66Қулбоши ҳамма қилган ишларини Исҳоққа айтиб берди. 67Шундай қилиб, Исҳоқ Ривқони онаси Сора яшаган чодирга олиб келди. У Ривқога уйланди. Исҳоқ уни жуда севарди. Шу тариқа Исҳоқ онасининг ўлимидан сўнг тасалли топди.

 

25–БОБ

 

Иброҳимнинг бошқа ўғиллари

 

1Иброҳим бошқа аёлга уйланди. У аёлнинг исми Хатуро эди. 2У Иброҳимга бир неча ўғил туғиб берди. Ўғилларнинг исми Зимрон, Ёхшон, Мидон, Мидиён, Йишбоқ ва Шувах эди. 3Ёхшоннинг Шава ва Дедон деган ўғиллари бор эди. Дедоннинг насли Ашур, Латуш ва Лум халқлари эди. 4Мидиённинг ўғиллари Эфах, Ифар, Ханўх, Авидо ва Элдах эдилар. Хатуродан бино бўлган ўғиллари мана шулар эдилар. 5Иброҳим бутун мол–мулкини ўғли Исҳоққа берди. 6Иброҳим ҳаёт экан, чўриларидан[170] кўрган ўғилларига ҳадялар берди ва ўша ўғилларини Исҳоқнинг олдидан нарига — шарқ томондаги юртга жўнатди.

 

Иброҳимнинг вафоти ва дафн этилиши

 

7Иброҳим 175 йил яшаб, 8нуроний ёшда, кексайиб, оламдан ўтди. 9Ўғиллари Исҳоқ билан Исмоил уни Мамре шарқидаги Махпала даласининг четида жойлашган ғорга дафн қилдилар. Бу дала илгари Хет халқидан бўлган Зўхар ўғли Эфрўнники эди. 10Бу далани Иброҳим Хет халқидан[171] сотиб олган эди. Иброҳим бу ғорда хотини Соранинг ёнига дафн қилинди[172]. 11Иброҳим вафот этгандан кейин, Худо унинг ўғли Исҳоққа барака берди. Исҳоқ Бэр–Лахай–Руй қудуғи[173] ёнида истиқомат қиларди.

 

Исмоилнинг насли

 

12Соранинг Мисрлик чўриси Ҳожар Иброҳимга туғиб берган Исмоилнинг насл–насаби тарихи қуйидагичадир:

 

13Туғилиш тартибига кўра, Исмоил ўғилларининг исмлари қуйидагича: тўнғич ўғли — Наваёт, кейингилари Кедар, Адбал, Мивсом, 14Мишмо, Думах, Массо, 15Ҳадад, Темо, Ятур, Нофиш ва Кедемах. 16Исмоилнинг бу ўн икки ўғли ўн икки қабиланинг йўлбошчиси бўлдилар. Ўша қабилалар чодир қуриб жойлашган ерларга уларнинг исмлари берилди. 17Исмоил 137 ёшида оламдан ўтди. 18Исмоилнинг насли Оссурияга кетаверишда — Мисрнинг шарқидаги Хавила билан Шур[174] орасида ўрнашди. Қариндошларига душман бўлиб яшардилар[175].

 

Эсов билан Ёқуб туғилади

 

19Иброҳим ўғли Исҳоқнинг хонадони тарихи қуйидагичадир.

 

Иброҳим Исҳоқнинг отаси эди. 20Исҳоқ Ривқога уйланганда қирқ ёшда эди. Ривқо Батувалнинг қизи бўлиб, акаси Лобон эди. Батувал Орамлик бўлиб, Паддон–Орамдан[176] эди. 21Ривқонинг боласи бўлмади. Исҳоқ хотини учун Эгамизга илтижо қилди. Эгамиз унинг илтижоларини эшитди. Ривқо ҳомиладор бўлди. 22Ривқонинг қорнидаги болалари бир–бири билан уришардилар. Ривқо: “Агар шунақа бўлса, ҳомиладор бўлишимнинг нима фойдаси бор?!”[177] деб бу ҳақда Эгамиздан сўради. 23Эгамиз Ривқога шундай деди:

 

“Сенинг қорнингда иккита халқ бор,
Сендан туғилганлар икки халққа бўлинар[178].
Бири иккинчисидан кучли чиқажак,
Каттаси кичигига хизмат қилажак.”

 

24Ривқонинг ой–куни яқинлашиб, эгизак туғди. 25Тўнғичи туғилганда, қип–қизил[179] экан. Унинг танаси жун матога ўхшарди. Шунинг учун унинг исмини Эсов қўйдилар[180]. 26Укаси эса Эсовнинг товонини ушлаб туғилди, шунинг учун унинг исмини Ёқуб қўйдилар[181]. Эгизаклар туғилганда, Исҳоқ олтмиш ёшда эди.

 

Эсов тўнғичлик ҳуқуқини сотади

 

27Болалар улғайдилар. Эсов — дала–даштни яхши кўрадиган моҳир овчи, Ёқуб эса уйда ўтиришни ёқтирадиган, беозор одам бўлди. 28Эсов овлаб келган ҳайвонларнинг гўштини Исҳоқ тановул қилиб, лаззат олар, шунинг учун у Эсовни яхши кўрарди. Ривқо эса Ёқубни яхши кўрарди.
29Бир куни Ёқуб ясмиқ[182] шовла пишираётган эди, Эсов очқаганидан сулайиб даладан келиб қолди. 30Эсов Ёқубга:
— Менга ана шу қизил овқатингдан бергин, ўлгудай қорним очди, — деди. (Шунинг учун у Эдом[183] деган исм ҳам олган.)
31— Бўпти, — деди Ёқуб, — лекин бунинг эвазига менга тўнғичлик ҳуқуқингни[184] сот.
32— Э, тўнғичлик ҳуқуқимдан менга нима фойда, қорним очганидан ўлай деб турибман, — деди Эсов.
33— Олдин менга қасам ич, — деди Ёқуб. Эсов Ёқубга қасам ичди. Шундай қилиб, у тўнғичлик ҳуқуқини Ёқубга сотди. 34Шундан кейин Ёқуб Эсовга нон билан ясмиқ шавла берди. Эсов еб–ичиб, ўрнидан турди–да, ўз ишлари билан чиқиб кетди. Шундай қилиб, Эсов ўзининг тўнғичлик ҳуқуқини менсимади.

 

26–БОБ

 

Исҳоқ Гарор шаҳрида истиқомат қилади

 

1Шу орада Иброҳим даврида юз бергандай[185], юртда қаттиқ очарчилик бўлди. Исҳоқ Гарор шаҳрига кўчиб кетди. У ерда Филистлар шоҳи Абумалек[186] яшарди. 2Исҳоққа Эгамиз зоҳир бўлиб, унга деди:
— Мисрга борма. Мен сенга кўрсатадиган юртда ўрнашиб, 3ўша ерда яшаб тур. Агар шундай қилсанг, Мен сен билан бирга бўламан, сенга барака бераман. Мана шу юртнинг ҳаммасини сенга ва сенинг наслингга бераман. Отанг Иброҳимга берган ваъдамда тураман. 4Мен сенинг наслингни осмондаги юлдузлар каби сон–саноқсиз қиламан. Мана шу ерларнинг ҳаммасини сенинг наслингга бераман. Сенинг наслинг орқали ер юзидаги ҳамма халқлар барака топади. 5Иброҳим Менинг талабларимга, амрларимга, фармонларимга, қонунларимга итоат этгани учун, сенга барака бераман.
6Шундай қилиб, Исҳоқ Гарор шаҳрида ўрнашиб қолди. 7Бу ердаги одамлар Исҳоқдан Ривқо тўғрисида сўраганларида, “У менинг синглим”, деб жавоб берди. “У менинг хотиним”, деб айтишдан қўрқар эди. Ривқо жуда чиройли бўлганидан: “Одамлар уни тортиб олиш учун мени ўлдирадилар”, деб ўйларди.
8Орадан анча вақт ўтди. Бир куни Исҳоқ Ривқони эркалатаётганда, Филистлар шоҳи Абумалек деразадан кўриб қолди. 9Абумалек Исҳоқни чақирди.
— У сенинг хотининг экан–ку! Нимага уни, синглим, деб айтдинг? — деб сўради.
— Агар хотиним деб айтсам, бирортаси уни тортиб олиш учун мени ўлдиради, деб қўрқдим, — деди Исҳоқ.
10— Бу нима қилганинг–а?! Ахир, одамларимдан бири хотининг билан осонликча бирга бўлиши мумкин эди–ку! Ундай ҳолда бизни гуноҳкор қилиб қўйган бўлардинг!
11Шундай қилиб, Абумалек: “Кимки бу одамга ёки унинг хотинига озор етказса, ўша одамнинг жазоси ўлимдир”, деб фармон бериб, ҳаммани огоҳлантирди.
12Исҳоқ у ерда даласига уруғ сепди. Эгамиз унга марҳамат кўрсатгани учун эккан уруғига нисбатан юз баробар кўп ҳосил олди. 13Исҳоқ бойиб кетди, бойлиги тобора кўпайиб бораверди. 14Унинг қўй–эчкилари, мол подалари, хизматкорлари кўп эди. Шу сабабдан Филистлар Исҳоққа ҳасад қилишарди. 15Улар Исҳоқнинг ҳамма қудуқларини тупроққа тўлдириб ташлашди. Иброҳим ҳаётлигида бу қудуқларни ўзининг хизматкорларига қаздирган эди. 16Абумалек Исҳоққа: “Бизнинг еримиздан кет, сен биздан кўра, жуда кучайиб кетдинг”, деди.
17Исҳоқ бу ердан кетиб, Гарор сойлигида чодир тикиб, ўша ерда ўрнашиб олди. 18Иброҳим бу ерда қудуқлар қаздирган, лекин унинг вафотидан кейин Филистлар бу қудуқларни кўмиб юборган эдилар. Исҳоқ ўша қудуқларни қайтадан қаздирди. Исҳоқ қудуқларга отаси қўйган номларни берди. 19Унинг хизматкорлари сув топиш учун Гарор сойлигида ерни қазиётганларида, булоқ отилиб чиқди. 20Лекин Гарорлик чўпонлар келишиб: “Бу булоқ бизники”, деб булоқни талаб қилдилар. Шундай қилиб, улар Исҳоқнинг чўпонлари билан қудуқ устида жанжаллашиб қолдилар. Шунинг учун Исҳоқ қудуққа Жанжал[187], деб ном берди. 21Сўнгра Исҳоқнинг одамлари бошқа қудуқ қазидилар. Лекин бу қудуқ устида ҳам келишмовчилик юз берди. Шунинг учун Исҳоқ бу қудуққа Зиддият[188], деб ном берди. 22Исҳоқ бу ердан ҳам кўчиб, бошқа қудуқ қаздирди. Ерли аҳоли охири уларни ўз ҳолига қўйдилар. Исҳоқ: “Ниҳоят, Эгам бу юртда яшашимиз учун бизга кенг жой берди, энди биз бу ерда яйраб–яшнаб кетамиз”, дея қудуққа Кенглик[189], деб ном берди.
23Исҳоқ бу ердан ҳам Бэршэвага кўчиб кетди. 24Ўша куни кечаси Эгамиз Исҳоққа зоҳир бўлиб, деди:
— Мен отанг Иброҳимнинг Худосиман. Қўрқма, Мен сен билан биргаман. Ўз қулим Иброҳимнинг ҳақи–ҳурмати учун сенга барака бераман, сенга сон–саноқсиз насл ато қиламан.
25Исҳоқ у ерда қурбонгоҳ қуриб, Эгамизга сажда қилди, ўша ерда чодирини тикди. Исҳоқнинг хизматкорлари у ерда қудуқ қазидилар.

 

Исҳоқ билан Абумалек ўртасидаги аҳдлашув

 

26Абумалек маслаҳатчиси Охизат ва лашкарбошиси Пихол билан бирга Гарордан Исҳоқнинг олдига борди. 27Исҳоқ уларга деди:
— Нимага менинг олдимга келдингиз? Менга адоват билан қараб, ерингиздан чиқариб юборган эдингиз–ку!
28— Бизга энди аён бўлди: Эганг сен билан бирга экан. Шунинг учун сен билан биз онт ичиб, аҳд қилайлик, дедик. 29Биз сенга ҳеч қандай ёмонлик қилмаган эдик, аксинча, олижаноблик қилиб, эсон–омон жўнатиб юборган эдик. Сен ҳам: “Сизларга ёмонлик қилмайман”, деб қасам ич. Сен Эгангнинг ёрлақагани экансан.
30Исҳоқ уларга зиёфат тайёрлади. Улар еб–ичдилар. 31Эртаси куни улар эрта тонгда туриб, бир–бирларига қасамёд қилдилар. Сўнгра Исҳоқ уларни уйларига эсон–омон жўнатиб юборди. 32Ўша куни Исҳоқнинг хизматкорлари келиб: “Биз сув топдик”, деб унга ўзлари қазиган қудуқ тўғрисида айтдилар. 33Исҳоқ бу қудуққа Қасамёд[190], деб ном қўйди. Шунинг учун шаҳарнинг номи бугунгача Бэршэвадир[191].

 

Эсовнинг ажнабий хотинлари

 

34Эсов қирқ ёшида Хет халқидан иккита қизга — Бэри деган кишининг Яҳудит исмли қизига ва Элўн деган кишининг Босимат исмли қизига уйланди. 35Эсовнинг бу хотинлари Исҳоқ билан Ривқонинг бошига кўп қора кунларни солдилар.

 

27–БОБ

 

Исҳоқ Ёқубни дуо қилади

 

1Исҳоқ қариди, кўзлари хиралашиб, кўрмай қолганда, катта ўғли Эсовни чақирди:
— Ўғлим!
— Лаббай, отажон! — деб жавоб берди Эсов.
2— Кўриб турибсан, мен қариб қолдим. Тўсатдан ўлиб қолишим мумкин. 3Энди ёйингни, ўқларингни олиб, далага чиқ, менга биронта ҳайвонни овлаб кел. 4Кейин мен яхши кўрадиган биронта мазали таом тайёрлаб келтир. Мен таомни еб, ўлимимдан олдин сени дуо қилайин.
5Исҳоқ ўғли Эсовга гапираётганда, Ривқо эшитиб турган эди. Эсов далага овга кетганда, 6Ривқо ўғли Ёқубга деди:
— Аканг Эсовга отангнинг айтган гапини эшитиб қолдим: 7Отанг унга: “Менга биронта ҳайвон овлаб кел, мен яхши кўрадиган биронта мазали таом тайёрлагин, таомни еб, ўлимимдан олдин Эгам олдида сени дуо қилайин”, деди. 8Энди менинг гапларимни яхшилаб эшит, айтганимни қил, ўғлим. 9Сурувга бориб, менга иккита улоқчани танлаб олиб кел. Улоқчалардан отанг яхши кўрадиган мазали таом тайёрлаб берай. 10Сен таомни отангнинг олдига олиб кириб, унга егизгин, токи отанг ўлимидан олдин сени дуо қилсин.
11— Онажон, биласиз–ку ўзингиз, акам Эсов сержун, менинг терим эса силлиқ, — деди Ёқуб Ривқога. 12— Мабодо отам мени пайпаслаб ушлаб кўрса, нима бўлади? Алдаётганимни отам билиб қолади. Отам мени дуо қилиш ўрнига лаънатлайди.
13— Ўша лаънат менга келсин, болагинам, — деди Ривқо. — Энди айтганимни қил, бор, улоқчаларни олиб кел.
14Ёқуб онасининг буйруғига итоат этиб, иккита улоқчани олиб келди. Ривқо улоқчалардан Исҳоқ яхши кўрган мазали таом тайёрлади. 15Сўнг у Эсовнинг уйдаги яхши кийимларини олди–да, Ёқубга кийгизди. 16Улоқчаларнинг терисини Ёқубнинг қўлларига ва бўйнининг туксиз жойларига ўради. 17Ўзи тайёрлаган мазали таом билан нонни ўғли Ёқубнинг қўлига берди.
18Шундай қилиб, Ёқуб лаган тўла таомни отасининг олдига олиб кирди.
— Ассалому алайкум, отажон!
— Ва алайкум ассалом! Қайси бирингсан, ўғлим, Эсовмисан, Ёқубмисан?
19— Тўнғичингиз Эсовман, — деди Ёқуб отасига. — Айтганингизни қилдим, мана, овимдан сиз яхши кўрган таом тайёрладим. Туринг, еб, мени дуо қилинг.
20Исҳоқ ўғлига:
— Дарров топиб келдингми, ўғлим? — деди.
— Эгангиз Худо йўлимни ўнглади, — деб жавоб берди Ёқуб.
21Шундан кейин Исҳоқ Ёқубга деди:
— Яқинроқ кел–чи, ўғлим, ушлаб кўрай–чи, ҳақиқатан ҳам ўғлим Эсовмисан ёки йўқми, билайин.
22Ёқуб отасига яқинроқ борди. Исҳоқ уни пайпаслаб:
— Овоз — Ёқубнинг овози, қўллар эса Эсовнинг қўллари, — деди.
23Ёқубнинг қўллари Эсовнинг қўлларига ўхшаб сержун туюлгани учун, Исҳоқ уни танимади. Шунинг учун Исҳоқ Ёқубни дуо қилишга чоғланди–ю, лекин яна сўради:
24— Сен ҳақиқатан ўғлим Эсовмисан?
— Ҳа, Эсовман, — деб жавоб берди у. 25Шундан кейин Исҳоқ:
— Энди таомни келтир, — деди. — Таомингдан еб, сени дуо қилайин.
Ёқуб таомни отасига келтириб берди. Исҳоқ таомни еб бўлгач, Ёқуб унга шароб келтирди. Исҳоқ шаробни ҳам ичди. 26Сўнгра Исҳоқ унга:
— Яқинроқ келиб, мени ўп, ўғлим, — деди. 27Ёқуб яқинлашиб, отасини ўпди. Исҳоқ унинг кийимлари ҳидини искаб, шундай дуо қилди:

 

“О, ўғлимнинг ёқимли ҳиди
Эгам марҳамат қилган
Даланинг ҳидига ўхшар.
28Худойим ёғдирсин сенга
Осмон шабнамини,
Берсин ернинг унумдор тупроғини,
Мўл–кўл дон ва шаробни.
29Хизмат қилсин сенга халқлар,
Таъзим қилсин сенга эл–улуслар.
Ҳукмрон бўлгин қариндошларинг устидан,
Таъзим қилсин онангнинг насли сенга.
Сени лаънатлаган лаънати бўлсин,
Сени дуо қилган барака топсин.”

 

Эсов Исҳоқдан дуо сўраб илтижо қилади

 

30Исҳоқ Ёқубни дуо қилиб бўлиши биланоқ, Ёқуб отаси ҳузуридан энди чиққан ҳам эдики, акаси Эсов овдан қайтиб келиб қолди. 31У ҳам мазали таом тайёрлаб, отаси олдига олиб кирди.
— Отажон, туринг, сизга олиб келган овимнинг гўштидан еб, мени дуо қилинг.
32— Сен кимсан? — сўради Исҳоқ ундан.
— Тўнғич ўғлингиз Эсовман, — деб жавоб берди у.
33Исҳоқ ҳаяжондан титраб кетиб деди:
— Ов овлаб сўйиб, менга олиб келган ким эди? Сен келмасингдан олдин, мен гўштни эндигина еб бўлган эдим! Мен уни дуо қилдим, энди дуо олган удир!
34Эсов отасининг сўзларини эшитгач, ҳаддан ташқари қаттиқ, аччиқ нола қилди.
— Мени ҳам дуо қилинг, отажон! — деб ёлворди у отасига. 35Лекин Исҳоқ:
— Уканг олдимга кирибди, у мени алдабди, — деди. — Сенга аталган дуони уканг олди.
36— Унга Ёқуб, деб исм қўйилгани бекорга эмас экан–да, — деди Эсов. — У мени икки марта алдади–я![192] Биринчи марта тўнғичлик ҳуқуқимни олган эди[193], энди эса менга аталган дуони ўғирлабди. Менга биронта ҳам дуо сақлаб қўймадингизми? — деб яна сўради у.
37— Мен Ёқубни сенинг устингдан ҳукмрон қилдим, — деди Исҳоқ Эсовга. — Унинг ҳамма қариндош–уруғларини ҳам ўзига хизматкор қилиб бердим. Дон билан шаробни ҳам унга бериб бўлдим. Сенга берадиган ҳеч нарса қолмади–ку, ўғлим!
38— Наҳотки менга биронта ҳам дуо қолдирмаган бўлсангиз?! — деб ўтинди Эсов. — Мени ҳам дуо қилинг, отажон! — деб дод солиб йиғлай бошлади.
39Исҳоқ ўғлига шундай жавоб берди:

 

“Сенинг манзилинг ернинг унумдор тупроғидан нари бўлсин,
Осмоннинг шабнамидан маҳрум бўлсин.
40Сен қиличнинг дамида яшагайсан,
Укангга хизмат қилиб ўтгайсан.
Исён қилганингда эса сен
У солган бўйинтуруқни улоқтириб ташлагайсан.”

 

41Ёқуб Эсовнинг дуосини ўғирлагани учун, Эсов уни жуда ёмон кўриб қолди. Эсов ўзига ўзи: “Отамнинг куни битиб қолди, азаси ўтгандан кейин Ёқубни ўлдираман”, деди. 42Лекин кимдир Эсовнинг ниятини Ривқога етказди. Ривқо Ёқубни чақириб, унга:
— Эсов сени ўлдирмоқчи бўлиб, ўзига таскин бериб юрибди экан, — деди. 43— Энди гапимга қулоқ сол. Ҳозироқ Хоронга[194] — Лобон акамнинг олдига жўна. 44Аканг ғазабидан тушгунча, Лобон акамнинг ёнида юр. 45Эсов сенинг қилмишларингни унутиб, ғазабидан тушгандан кейин, орқангдан бирортасини жўнатаман, қайтариб олиб келади. Бўлмаса, бир кунда акангдан ҳам, сендан ҳам айрилиб қоламан[195].

 

Исҳоқ Ёқубни Лобоннинг ҳузурига жўнатади

 

46Шундан кейин Ривқо Исҳоққа деди:
— Эсовнинг анави Хет[196] хотинлари дастидан жонимдан тўйдим. Агар Ёқуб ҳам ўшаларга ўхшаган бирорта Хет қизига уйланса, унда ҳаётим нима кечади?

 

28–БОБ

 

1Шундай қилиб, Исҳоқ Ёқубни чақиртириб, уни дуо қилди ва шундай маслаҳат берди:
— Канъонлик қизларга уйланма. 2Ҳозироқ Паддон–Орамга[197] — бобонг Батувалнинг хонадонига жўна. У ерда тоғанг Лобоннинг қизларидан бирортасига уйлан. 3Қодир Худо барака бериб, сени кўпайтирсин. Сенинг наслингдан кўп халқлар келиб чиқсин. 4Худо Иброҳимга ваъда қилган баракасини сенга ва сенинг наслингга ато қилсин. Биз ҳозир мусофир бўлиб яшаётган, Худо Иброҳимга берган шу юрт сенинг мулкинг бўлсин.
5Шундай қилиб, Исҳоқ Ёқубни жўнатди. Ёқуб Паддон–Орамга — Орамлик[198] Батувалнинг ўғли, тоғаси Лобонникига кетди.

 

Эсов бошқа хотинга уйланади

 

6-7Эсов эшитдики, отаси Ёқубни дуо қилиб, уни Паддон–Орамга жўнатибди, Ёқуб ота–онасининг гапларига итоат этиб, Паддон–Орамга кетибди. Отаси Ёқубга: “Ўша ердан уйлангин”, дебди, “Канъонлик қизларга уйланма”, деб огоҳлантирибди. 8Канъонлик хотинлари отасига ёқмаслигини Эсов тушуниб етди. 9Эсов амакиси Исмоилнинг хонадонига борди ва хотинлари устига, Иброҳим ўғли Исмоилнинг қизларидан бирига уйланди. Янги хотинининг исми Махалат эди. Махалатнинг Наваёт[199] деган акаси ҳам бор эди.

 

Ёқуб Байтилда туш кўради

 

10Ёқуб Бэршэва шаҳридан чиқиб, Хорон[200] томонга қараб кетди. 11У бир жойга етиб келганда, кун ботган эди. Шунинг учун ўша ерда тунашга тўхтади. У бир тош топди–да, тошни бошининг остига қўйиб ухлагани ётди. 12Бир пайт у тушида бир нарвонни[201] кўрди. Нарвоннинг бир учи ерда, бир учи осмонга тегиб турармиш. Худонинг фаришталари нарвондан чиқиб, тушаётган эмишлар. 13Нарвоннинг ёнида[202]Эгамиз турган эмиш. Эгамиз Ёқубга шундай дебди:
— Мен бобонг Иброҳимнинг, отанг Исҳоқнинг Худоси — Эгангман. Ҳозир сен ётган ер ўзингники бўлади. Бу ерни сенга ва сенинг наслингга бераман. 14Сенинг наслинг ернинг қуми сингари сон–саноқсиз бўлади. Улар шарқдан ғарбга, шимолдан жанубга қараб ер юзига ёйилиб кетадилар. Ер юзидаги ҳамма халқлар сен ва сенинг наслинг орқали барака топади. 15Шуни билгинки, Мен сен билан биргаман, қаерга бормагин, Мен сени сақлайман. Шу юртга сени яна қайтариб олиб келаман. Мен сени ҳеч қачон тарк этмайман, берган ваъдаларимни охиригача бажараман.
16Ёқуб уйғониб кетди ва: “Ҳақиқатан ҳам Эгамиз шу ерда экан, мен эса буни билмабман”, деди. 17У қўрқиб кетди: “Бу жой Худонинг уйи экан, осмонга очиладиган дарвозанинг ўзи! Нақадар қўрқинчли–я бу жой!” деди.
18Ёқуб саҳарда турди. Бошининг остига қўйган тошни олиб, ёдгорлик қилиб ўрнатди. Кейин ёдгорлик тошининг устидан Худога атаб зайтун мойи қуйди. 19Илгари бу жойнинг номи Луз эди. Ёқуб эса бу жойга Байтил[203], деб ном берди. 20Сўнг Ёқуб қуйидагича қасам ичди: “Агар Худо мен билан бирга бўлса, борадиган шу йўлимда мени асраса, менга ризқ–рўзимни ва кийим берса, 21отамнинг хонадонига эсон–омон қайтариб олиб келса, Эгам менинг Худойим бўлади. 22Мен ёдгорлик қилиб ўрнатган шу тош Худога сажда қиладиган жой бўлади. Худо менга берган ҳамма нарсанинг ўндан бирини албатта бераман.”

 

29–БОБ

 

Ёқуб Лобоннинг уйига келади

 

1Ёқуб йўлида давом этиб, ниҳоят, шарқдаги юртга етиб келди. 2У даштда бир қудуқни узоқдан туриб кўрди. Қудуқ ёнида уч тўп пода ётарди. Чорва шу қудуқдан суғорилар, қудуқнинг оғзи каттакон тош билан ёпиб қўйиларди. 3Чўпонлар ҳамма қўй–эчкиларни у ерга ҳайдаб келганларидан кейин, қудуқнинг оғзидаги тошни суришиб, қўйларни суғоришарди–да, қудуқнинг оғзини яна ўша тош билан беркитиб қўйишарди.
4Ёқуб чўпонларнинг олдига бориб, улардан:
— Биродарлар, қаерликсизлар? — деб сўради.
— Хоронданмиз[204], — деб жавоб беришди улар.
5— Лобон деган одамни танийсизларми? — деб сўради Ёқуб, — у Нахўрнинг набираси бўлади.
— Ҳа, таниймиз, — деб жавоб беришди чўпонлар.
6— Лобон тинч–омонми? — деб сўради Ёқуб.
— Яхши, — деб жавоб беришди чўпонлар. — Ана, унинг қизи Роҳила ҳам қўйларини ҳайдаб шу ёққа келяпти.
7— Сурувни бир жойга тўплабсизлар, оқшомгача ҳали эрта, ҳозир пайти эмас–ку! — деди Ёқуб. — Қўйларни суғориб, ўтлатгани қайтариб олиб бормайсизларми?
8Чўпонлар шундай жавоб беришди:
— Ҳамма сурувни бу ерга тўплаб, тошни қудуқнинг оғзидан сурганимиздан кейингина қўйларни суғорамиз.
9Ёқуб чўпонлар билан гаплашиб турганда, Роҳила отасининг қўйларини ҳайдаб келиб қолди. Роҳила чўпонлик қиларди. 10Ёқуб тоғаси Лобоннинг қизи Роҳилани ва унинг қўйларини кўрди. Қудуқ ёнига бориб, қудуқ оғзидаги тошни сурди–да, тоғасининг қўйларини суғорди. 11Кейин Роҳилани ўпди, хурсандчилигидан кўзларига ёш келди.
12— Мен отангнинг жияни, амманг Ривқонинг ўғлиман, — деб Ёқуб ўзини таништирди.
Роҳила югуриб бориб, отасига хабар берди.
13Лобон, синглимнинг ўғли келибди, деб эшитди–ю, ўша заҳоти, Ёқубни кутиб олишга шошилди. Ёқуб билан қучоқлашиб кўришди. Лобон Ёқубни уйига олиб келди. Ёқуб бошидан кечирганларини тоғасига айтиб берди.
14— Сен менинг жигаримсан, оиламнинг бир аъзосисан, — деди Лобон.

 

Ёқуб Лобонга Роҳила ва Леах учун хизмат қилади

 

Ёқуб Лобонникида бир ой тургандан кейин, 15Лобон унга деди:
— Сен менинг қариндошим бўлсанг ҳам, текинга ишламаслигинг керак. Айт–чи, хизмат ҳақингга нима истайсан?
16Лобоннинг икки қизи бўлиб, каттасининг исми — Леах, кичигиники — Роҳила эди. 17Леахнинг кўзлари чиройли[205], Роҳила эса ҳар жиҳатдан гўзал — юзлари чиройли, қадди–қомати келишган эди. 18Ёқуб Роҳилани севарди, шунинг учун: “Мен сизга кичик қизингиз Роҳила учун етти йил хизмат қилиб бераман”, деди.
19Шунда Лобон унга деди:
— Майли, розиман, қизимни бегонага берганимдан кўра, сенга берганим яхши–ку. Меникида қолавер.
20Шундай қилиб, Ёқуб Роҳилага қалин учун етти йил хизмат қилди. Лекин Ёқубнинг Роҳилага бўлган севгиси шунчалик кучли эдики, етти йил бир неча кундай туюлди.
21Ниҳоят, Ёқуб Роҳилага уйланадиган пайт ҳам келди.
— Мен шартни бажардим, — деди Ёқуб Лобонга. — Энди қизингизга уйланишимга ижозат беринг.
22Лобон бутун юрт аҳолисини тўплаб, зиёфат берди. 23-24Лекин ўша куни кечаси Лобон Роҳиланинг ўрнига, тўнғич қизи Леахни Ёқубга берди. Леахга хизмат қилсин, деб Лобон ўзининг Зилпо деган чўрисини Леахга берди. Ёқуб Леахнинг ёнига кирди. 25Ёқуб эрталаб туриб қараса, ёнида Леах ётибди!
— Бу нима қилганингиз?! — деди Ёқуб ғазабланиб Лобонга. — Мен сизга етти йил Роҳила учун хизмат қилдим–ку! Нимага мени алдадингиз?
26Бизнинг юртдаги одат бўйича, катта қиздан олдин кичиги турмушга берилмайди, — деб жавоб берди Лобон. 27— Бир ҳафтада бу қизимнинг тўйи тантанаси тугайди, кутиб тур. Агар менга яна етти йил хизмат қилиб берадиган бўлсанг, хизматинг эвазига кичкинасини ҳам сенга бераман.
28Ёқуб рози бўлди. Бир ҳафтадан кейин Ёқуб билан Леахнинг тўйи тантанаси тугади. Лобон Роҳилани ҳам Ёқубга берди. 29Лобон ўзининг Билхах деган чўрисини қизи Роҳилага берган эди. 30Шундай қилиб, Ёқуб Роҳиланинг ёнига кирди. У Леахдан кўра, Роҳилани кўпроқ яхши кўрарди. Ёқуб Лобонга яна етти йил хизмат қилиб берди.

 

Ёқубнинг фарзандлари

 

31Ёқуб Леахга кўнгилсиз эканини Эгамиз кўриб турарди. Шунинг учун У Леахни туғишга қодир қилди, Роҳила эса бефарзанд ўтаверди. 32Леах ҳомиладор бўлиб, ўғил туғди. У: “Эгам менинг бахтсизлигимни кўрди, энди эрим менга албатта кўнгил қўяди”, деб ўғлининг исмини Рубен[206] қўйди. 33Леах ҳомиладор бўлиб, яна ўғил туғди. “Эрим менга кўнгилсизлигини Эгам эшитиб, яна бир ўғил берди”, деб ўғлининг исмини Шимўн[207] қўйди. 34Леах яна ҳомиладор бўлди ва яна ўғил туғди. У: “Эримга учта ўғил туғиб бердим, энди у албатта менга боғланиб қолади”, деб ўғлининг исмини Леви[208] қўйди. 35Леах яна ҳомиладор бўлиб, яна ўғил туғди. У: “Энди Эгамга ҳамду сано айтаман”, деб ўғлининг исмини Яҳудо[209] қўйди. Шундан кейин у бола туғишдан қолди.

 

30–БОБ

 

1Роҳила Ёқубга бола туғиб бера олмагач, энди опасига ҳасад қила бошлади.
— Менга фарзанд беринг, бўлмаса ўламан! — деди у Ёқубга.
2Ёқуб Роҳиладан қаттиқ ғазабланди.
— Нима, мен Худоманми?! Сени бепушт қилиб яратган Худо–ку!
3Шунда Роҳила Ёқубга деди:
— Ана, чўрим Билхахнинг ёнига киринг. У менга бола туғиб берсин, токи чўрим орқали мен ҳам болали бўлай[210].
4Шундай қилиб, Роҳила эрига Билхахни олиб берди. Ёқуб Билхахнинг ёнига кирди. 5Билхах ҳомиладор бўлиб, Ёқубга ўғил туғиб берди. 6Роҳила: “Худойим мени оқлади, У менинг илтижоимни эшитиб, менга ўғил ато этди”, деб ўғлининг исмини Дан[211] қўйди. 7Билхах яна ҳомиладор бўлиб, Ёқубга иккинчи ўғлини туғиб берди. 8Роҳила: “Опам билан қаттиқ олишиб, мен ютиб чиқдим”, деб ўғлининг исмини Нафтали[212] қўйди.
9Леах бола туғишдан қолганини англаб етди. Шунда у ҳам ўзининг чўриси Зилпони Ёқубга олиб берди. 10Зилпо Ёқубга ўғил туғиб берди. 11Леах: “Менга омад кулиб боқди”, деб ўғлининг исмини Гад[213] қўйди. 12Сўнгра Зилпо Ёқубга иккинчи ўғлини туғиб берди. 13Леах: “Нақадар бахтлиман–а! Энди аёллар мени жуда бахтли экан, деб айтишади”, дея ўғлининг исмини Ошер[214] қўйди.
14Буғдой ўрими пайти эди. Бир куни Рубен далага борганда, меҳригиё ўсимлигини[215] топиб олиб, онаси Леахга келтирди. Роҳила: “Ўғлингнинг меҳригиёларидан менга ҳам бер”, деб илтимос қилди. 15Лекин Леах ғазаб билан жавоб қилди:
— Эримни тортиб олганинг камлик қилдими?! Энди ўғлимнинг меҳригиёларини ҳам тортиб олмоқчимисан?!
— Ўғлингнинг меҳригиёлари эвазига бу кеча эрим сенинг ёнингга киради, унга ижозат бераман, — деди Роҳила.
16Кечқурун Ёқуб даладан келганда, Леах унга пешвоз чиқди.
— Бу кеча менинг ёнимга киришингиз керак, — деди у эрига. — Ўғлим даладан топиб келган меҳригиёга сизни алмаштирдим.
Шундай қилиб, Ёқуб Леахнинг ёнига кирди. 17Худо Леахнинг илтижоларига жавоб берди. У яна ҳомиладор бўлиб, Ёқубга бешинчи ўғлини туғиб берди. 18Леах: “Чўримни эримга олиб берганим учун, Худойим мени мукофотлади”, деб ўғлининг исмини Иссахор[216] қўйди. 19Сўнгра у яна ҳомиладор бўлиб, Ёқубга олтинчи ўғлини туғиб берди. 20Леах деди: “Худойим менга яхши ҳадя берди. Энди эрим мени ҳурмат қиладиган бўлади, чунки унга олтита ўғил туғиб бердим.” Шундай деб, ўғлининг исмини Забулун[217] қўйди. 21Кейин Леах қиз туғиб, исмини Дина қўйди.
22Ниҳоят, Худо Роҳилага ҳам марҳамат қилди ва унинг илтижоларига жавоб бериб, бола туғишга қодир қилди. 23Роҳила ҳомиладор бўлиб, ўғил туғди. “Худо менга ўғил ато этиб, шармандалигимни олиб ташлади”, деди. 24“Эгам менга яна ўғил берсин”, деб ўғлининг исмини Юсуф[218] қўйди.

 

Ёқуб Лобон билан савдолашади

 

25Роҳила Юсуфни туққандан кейин кўп ўтмай, Ёқуб Лобонга деди:
— Ижозат берсангиз, мен юртимга қайтмоқчиман. 26Хотинларим билан болаларимни ҳам олиб кетсам, дегандим. Ўзингиз биласиз, сизга кўп хизматим сингган, сизга пешана теримни тўкиб уларни топганман. Энди кетишга ижозат берсангиз.
27Лобон эса унга шундай жавоб берди:
— Энди илтимос қиламан, менинг гапимга қулоқ сол: фол очтириб кўрган эдим, Эгам менга сен туфайли барака берганини билдим[219]. 28Хизмат ҳақингни айт, тўлай.
29— Ўзингиз биласиз: узоқ йиллар давомида сизга кўп хизмат қилдим. Мол–қўйларингиз менинг меҳнатим туфайли қанчалик кўпайганини биласиз. 30Аслида мен келмасимдан олдин молингиз оз эди, энди эса бойлигингиз ҳаддан зиёд кўпайди. Мен туфайли Эгам сизга ҳамма нарсада барака берди[220]. Энди оиламни ўйлайдиган пайт келди.
31— Хизмат ҳақингга нима истайсан? — деб яна сўради Лобон.
— Менга ҳеч қандай хизмат ҳақи керак эмас, — деб жавоб қилди Ёқуб. — Агар рози бўлсангиз, бир таклифим бор. Мен қўй–эчкиларингизни боқаверай. 32Бугун сурувингизни оралаб, олачипор ва хол–хол қўйларингизни, қора қўзиларингизни, эчкиларингиздан ҳам хол–холини ва олачипорини[221] ажратиб олай. Хизмат ҳақимга шуларни берсангиз кифоя. 33Агар мен ҳалол бўлмасам, сиз кейин осонликча билиб оласиз. Менинг хизматимни текширгани келганингизда, қўй–эчкиларимнинг орасида бирортаси ола–була, хол–хол бўлмаса, ёки қўзиларимнинг орасида ҳам бирортаси қора бўлмаса, мени ўғри, деб ҳисоблашингиз мумкин.
34— Яхши, сен айтгандай бўла қолсин, — деди Лобон.
35Лобон ўша куни оқи бор хол–хол ва олачипор така ҳамда урғочи эчкиларни ажратиб олди, қора қўзиларни ҳам айириб олди. Ҳаммасини ўғилларининг ихтиёрига берди. 36Лобоннинг ўғиллари ўша қўй–эчкиларни Ёқуб турган жойдан уч кунда борадиган жойга олиб кетдилар. Ёқуб эса Лобоннинг қолган қўй–эчкиларини боқаверди.
37Ёқуб терак, бодом ва чинор дарахтининг новдаларидан олиб, новдаларни йўл–йўл қилиб пўстлоғини шилди. 38Сўнгра у пўстлоғи тозаланган новдаларни қўй–эчкиларга кўринадиган жойга — сув ичадиган охурлар ичига қўйди[222]. Чунки Лобоннинг қўй–эчкиларини суғоргани олиб келганда, ҳайвонлар шу ерда жуфтлашар эди. 39Қўй–эчкилар оқ йўли бор новдаларни кўриб турганда жуфтлашиб, йўл–йўл, олачипор ва хол–хол насл берарди. 40Ёқуб Лобоннинг бошқа қўй–эчкиларидан совлиқларини[223] ажратиб олди. Совлиқ қўйлар жуфтлашаётганда, Ёқуб қўйларнинг юзини Лобоннинг сурувидаги йўл–йўл ва қоп–қора ҳайвонларга қаратиб қўярди. Шу тариқа Ёқуб Лобоннинг қўй–эчкиларидан ўзининг сурувини вужудга келтирди[224] ва Лобонникидан алоҳида қилиб қўйди. 41Сурувдаги соғлом урғочи қўй ёки эчкилар жуфтлашишга тайёр бўлганда, Ёқуб пўстлоғи арчилган новдаларни ҳайвонларнинг охурига ташлаб қўярди. Ҳайвонлар йўл–йўл новдаларни кўриб турганларида жуфтлашардилар. 42Лекин у нимжон ҳайвонларга шундай қилмасди. Оқибатда Лобон нимжон қўй–эчкиларга, Ёқуб эса соғлом қўй–эчкиларга эга бўлиб қолди. 43Шу йўл билан Ёқубнинг қўй–эчкилари тезлик билан кўпайиб борди, у жуда ҳам бойиб кетди, кўплаб қул ва чўриларга, туялар ва эшакларга эга бўлди.

 

31–БОБ

 

Ёқуб Лобонникидан қочиб кетади

 

1Лобоннинг ўғиллари минғир–минғир қила бошладилар: “Ёқуб отамизни хонавайрон қилди. У бутун бойлигини отамизнинг бойлигидан олган.” Ёқуб бу гапларни эшитиб қолди. 2Ёқуб сездики, Лобон унга анчагина совуқ муносабатда бўляпти. 3Эгамиз ҳам Ёқубга:
— Ота–боболарингнинг юртига, қариндош–уруғларингнинг олдига қайт, Мен сен билан бирга бўламан, — деди.
4Ёқуб яйловда қўй–эчкиларини боқаётганда, Роҳила билан Леахни шу ерга чақиртирди. 5Улар келгач, деди:
— Кўриб турибман, оталарингизнинг менга муносабати илгаригидай эмас. Лекин отамнинг Худоси мен билан бирга эди. 6Ўзларингиз биласизлар, мен сизларнинг отангизга кучим борича хизмат қилдим. 7У мени алдаб, хизмат ҳақимни ўн марта ўзгартирди. Лекин у менга зарар етказишига Худо йўл қўймади. 8Агар отангиз: “Сурувдаги олачипор қўй–эчкилар сенинг хизмат ҳақинг бўлади”, деб айтган бўлса, бутун сурув олачипор бола бераверди. “Йўл–йўли сенинг хизмат ҳақинг бўлади”, деб айтган бўлса, бутун сурув йўл–йўл бола бераверди. 9Худо шу йўл билан отангизнинг қўй–эчкиларини тортиб олиб, менга берди. 10Жуфтлашиш мавсуми пайтида бир куни туш кўрдим. Қарасам, сурувдаги жуфтлашган такалар йўл–йўл, хол–хол ва олачипор экан. 11Тушимда Худонинг фариштаси: “Ёқуб!” деб чақирди. “Лаббай!” деб жавоб бердим мен. 12Фаришта менга айтди: “Қара, жуфтлашган такаларнинг ҳаммаси йўл–йўл, хол–хол ва олачипор. Буларнинг ҳаммасини Мен қиляпман. Чунки Лобоннинг сенга муносабатини кўрганман. 13Мен Байтилда сенга зоҳир бўлган Худоман[225]. У ерда сен тош устунга зайтун мойи суртиб, Менга хизмат қилиш учун қасам ичган эдинг. Энди ҳозироқ бу юртдан кет, ўзингнинг она юртингга қайт.”
14Шунда Роҳила билан Леах Ёқубга:
— Энди отамиздан бизга ҳеч қандай мерос тегмас экан–да, — дейишди. 15— Биз отамизга худди бегоналардай бўлиб қолдик. У бизни сотди, бизнинг эвазимизга нима олган бўлса, ҳаммасини сарф қилиб бўлди[226]. 16Худо отамиздан сизга олиб берган ҳамма бойликлар бизники ва болаларимизники. Энди эса Худо сизга нима айтган бўлса, шуни қилинг.
17-18Шундай қилиб, Ёқуб Канъон юртига — отасининг олдига қайтиб кетишга тайёрланди. Хотинларини ва болаларини туяларга миндирди. Қўй–эчкиларини олдига солиб ҳайдади, Паддон–Орамда[227] топган ҳамма мол–мулкини олди.
19Лобон қўйларининг жунини қирққани кетди. У йўқ пайтида Роҳила отасининг хонаки худоларини[228] ўғирлаб олди. 20Бунинг устига, Ёқуб ҳам, биз кетяпмиз, деб Орамлик[229] Лобонга айтмасдан, уни алдаб жўнаб қолди. 21Ёқуб ҳамма мол–мулкини олиб, Фурот дарёсини кечиб ўтди ва Гилад қирларига[230] йўл олди.

 

Лобон Ёқубни қувади

 

22Орадан уч кун ўтгач, Лобонга: “Ёқуб қочиб кетибди”, деган хабар етиб борди. 23Лобон қариндош–уруғидан эркакларни ёнига олиб, Ёқубни қувиб кетди. Ёқубни етти кун қувлагандан кейин, охири Гилад қирларида унга етиб олди. 24Лекин ўша куни кечаси Лобон туш кўрди. Тушида Худо зоҳир бўлиб: “Эҳтиёт бўл, Ёқубга яхши–ёмон гап қилиб юрма”, деди.
25Лобон Ёқубга етиб олганда, Ёқуб Гилад қирларида чодир тикиб ётган эди. Лобон ҳам қариндош–уруғлари билан Ёқубга яқинроқ жойга чодирини тикди. 26Лобон Ёқубга:
— Бу нима қилганинг? Мени алдаб кетибсан–ку! — деди. — Қизларимни ҳам, худди урушдаги асиралардай, ўғирлаб кетибсан. 27Нимага мени алдаб, ҳеч нарса демасдан, яширинча қочиб қолдинг? Агар бир оғиз айтганингда, чилдирма, лира чалиб, ўйин–кулги қилиб, хурсандчилик билан кузатиб қўйган бўлардим. 28Сен ҳатто невараларим билан қизларимни ўпиб, яхши боринглар, деб айтишимга ҳам имкон бермадинг. Қилган ишинг — ғирт аҳмоқлик. 29Сенга ёмонлик қилишга кучим етади. Лекин кеча тунда отангнинг Худоси менга зоҳир бўлиб: “Эҳтиёт бўл, Ёқубга яхши–ёмон гап қилиб юрма”, деб айтди. 30Аҳволингни тушунаман, отангнинг уйини соғингансан, шунинг учун кетгансан. Лекин нимага худоларимни ўғирладинг?
31— Қизларингизни мендан тортиб оласиз, деб ўйлаб, қўрққан эдим, — деди Ёқуб. 32— Лекин сизнинг худоларингизга келсак, уларни ким олган бўлса, ўлдирилсин. Қариндошларимизнинг гувоҳлигида нарсаларингизни излаб кўринг. Агар сизнинг нарсаларингиз бўлса, олаверинг.
Лобоннинг худоларини Роҳила ўғирлаганини Ёқуб билмас эди.
33Лобон худоларини қидириб, аввало Ёқубнинг чодиридан излади. Кейин Леахнинг чодирига, ундан кейин иккала чўрининг[231] чодирига кирди, лекин худоларини топа олмади. Охирида Роҳиланинг чодирига кирди. 34Роҳила худоларни туя эгарининг ичига яшириб, ўзи эгарга ўтириб олган эди. Лобон чодирнинг ҳамма ёғини ахтарса ҳам, худоларини топа олмади. 35Роҳила отасига:
— Сизнинг олдингизда ўрнимдан турмаганим учун мендан жаҳлингиз чиқмасин, отажон, — деди. — Ҳозир аёллар касалига йўлиққан пайтим.
Лобон худоларини қанча қидирмасин, топа олмади.
36Ёқуб қаттиқ ғазабланиб, Лобонни уришиб берди:
— Айбим нима экан?! Нимага мен жиноят қилгандай таъқиб қиляпсиз?! 37Ҳамма нарсаларимни титкилаб чиқдингиз. Энди менга кўрсатинг–чи, бирор нарсангизни топдингизми? Топган бўлсангиз, қани, қариндош–уруғларимиз олдига қўйинг, иккаламиздан қайси биримиз ҳақ эканимизни улар ҳукм қилсин! 38Йигирма йил мен сизнинг эшигингизда бўлдим. Ана шу даврда биронта совлиқ қўйингиз, эчкингиз чала туғиб қўймади, сурувингиздан биронта қўчқорни еб қўймадим. 39Ёввойи ҳайвонлар бўғизлаб ташлаганларини сизга кўрсатмасдан, зарарни ўз бўйнимга олардим. Қўйингиз кундузи йўқолганми, ёки кечаси йўқолганми, барибир, сиз мендан талаб қилардингиз. 40Кундузи жазирама иссиқда, кечалари совуқда, тунларни уйқусиз ўтказиб, сизга хизмат қилдим. 41Йигирма йил сизнинг хонадонингизда бўлдим: ўн тўрт йил — иккала қизингиз учун, олти йил — қўй–эчкиларга эга бўлишим учун хизмат қилдим. Хизмат ҳақимни ўн марта ўзгартирдингиз. 42Агар бобом Иброҳимнинг Худоси, отам Исҳоқ сажда қиладиган Худо[232] мен билан бўлмаганда эди, шубҳасиз, сиз мени қуппа–қуруқ қайтарган бўлардингиз. Лекин Худо менинг қийналганимни, менинг оғир меҳнатимни кўрди. Шу сабабдан У ўтган кеча сизга зоҳир бўлиб, ноҳақлигингизни айтган.

 

Ёқуб билан Лобон ўртасидаги аҳд

 

43Шундан кейин Лобон Ёқубга деди:
— Мана бу аёллар — менинг қизларим, мана бу болалар — менинг набираларим, қўй–эчкилар ҳам меники. Сен кўриб турган ҳамма нарса — меники. Лекин ҳозир ўзимнинг қизларимга, набираларимга бирор нарса қила олармидим?! 44Кел, энди икковимиз аҳд қилайлик, токи бу аҳд икковимиз ярашганимизни исботласин.
45Ёқуб бир тошни олиб, ёдгорлик қилиб қўйди. 46Кейин у қариндош–уруғларига: “Тош тўплаб келинглар!” деди. Улар ҳам тош тўплаб келиб, бир уюм ҳосил қилишди ва тош уюмининг ёнида тамадди қилишди. 47Бу жой Лобоннинг тилида Ёгар–Садуто, Ёқубнинг тилида Галед[233], деб аталадиган бўлди. 48Лобон: “Бу тош уюми бугун сен билан менинг орамизда гувоҳдир”, деб бу жойни Галед, деб атайдиган бўлди. 49Шунингдек, у: “Биз бир–биримиздан айрилганимиздан кейин, Эгам сен билан мени кузатиб турсин”, деб бу жойни Миспах[234], деб атади. Сўнг шундай деди:
50— Агар қизларимнинг дилини оғритсанг ёки уларнинг устига хотин олсанг, эсингда тут, ҳатто мен билмаган тақдирда ҳам, Худо сен билан менинг ўртамизда гувоҳдир.
51Сўнг Лобон Ёқубга яна деди:
— Икковимизнинг ўртамизда мен ўрнатган мана бу тош уюми билан устунга қара. 52Булар бизнинг онтимизга гувоҳ бўлиб, икковимизнинг ўртамизда турибди. Мен сенга зарар етказиш ниятида бу тош уюмидан нарига ўтмайман, сен ҳам менга зарар етказиш ниятида бу тош уюми ва устундан берига ўтмаслигинг лозим. 53Ота–боболаримизнинг Худоси — сенинг бобонг Иброҳимнинг Худоси ва менинг бобом Нахўрнинг Худоси — ўртамизда ҳакам бўлсин.
Шундай қилиб, Ёқуб отаси Исҳоқ сажда қиладиган Худо номи билан қасам ичди. 54Ёқуб қурбонлик қилиб, ҳаммани зиёфатга таклиф қилди. Улар тунни қирда ўтказишди.
55Эртасига Лобон саҳарда турди. Қизларини, набираларини ўпиб, ҳаммаларини дуо қилди. Сўнгра уйига қайтиб кетди.

 

32–БОБ

 

Ёқуб Эсовни кутиб олишга тайёрланади

 

1Ёқуб оила аъзоларини бошлаб йўлда кетаётган эди, Худонинг фаришталари унга дуч келиб қолди. 2Ёқуб уларни кўриб: “Бу Худонинг лашкаргоҳи!” деди. Шунинг учун бу жойга Моханайим[235], деб ном берди.
3Ёқуб боришидан олдин Сеир, яъни Эдом юртида[236] истиқомат қилаётган акаси Эсовга хабарчиларни юборди. 4Ёқуб хабарчиларга шундай кўрсатма берган эди:
— Эсов ҳазратларига шундай деб айтинглар: “Қулингиз Ёқуб айтмоқдаки, у шу пайтгача Лобоннинг хонадонида яшади. 5Энди моллар, эшаклар, қўй–эчкилар, қул ва чўриларга эга бўлди. Келаётганидан сизни хабардор қилиш учун бизни хабарчи қилиб юборди. Унинг умиди шуки, сиз унга меҳр–мурувват кўрсатсангиз.”
6Хабарчилар қайтиб келиб, Ёқубга шундай дедилар: “Акангиз Эсовнинг олдига бордик. У сизни кутиб олишга келяпти, ёнида тўрт юзта одами ҳам бор.” 7Ёқуб бу хабарни эшитди–ю, қўрқиб, ваҳимага тушди. Хонадонидаги одамларини, қўй–эчкиларини, мол подаларини, туяларини икки қисмга бўлди. 8У: “Агар Эсов келиб, битта қисмни қириб ташласа, нариги қисми қутулиб омон қолади–ку”, деб ўйлади.
9Кейин Ёқуб ибодат қилди:
— Эй, бобом Иброҳимнинг, отам Исҳоқнинг Худоси! Эй, Эгам! Менга: “Ўз юртингга, қариндошларинг олдига қайтиб бор, сенга омад келтираман”, деб ваъда берган эдинг. 10Мен, қулингга кўрсатган садоқатингга, иноятингга лойиқ эмасман. Илгари Иордан дарёсини кечиб ўтганимда, таёғимдан бошқа ҳеч нарсам йўқ эди. Энди оила аъзоларим икки қўрғонни тўлдирадиган бўлди. 11Илтижо қиламан, мени акам Эсовнинг қўлидан қутқаргин. У келиб, мен билан бирга хотинларимни, болаларимни ўлдиради, деб қўрқаман. 12Сен эса менга: “Сенга омад келтираман, сенинг наслингни денгиздаги қумдек кўпайтираман, кўплигидан наслингни санаб бўлмайди”, деб ваъда берган эдинг. Илтижо қиламан, ваъдангни ёдингда тут.
13-15Ёқуб тунни ўша ерда — ибодат қилган жойда ўтказди. Кейин сурувидан акаси Эсовга икки юзта она эчки, йигирмата така, икки юзта совлиқ ва йигирмата қўчқор, ўттизта соғин туяни бўталоқлари билан, қирқта сигир ва ўнта буқа, йигирмата моча эшак ва ўнта эркак эшакни ҳадя қилиш учун танлаб олди. 16Ёқуб бу ҳайвонларни подаларга бўлиб, хизматкорларига топширар экан, уларга шундай деди:
— Мендан олдин юринглар, ҳар бир поданинг орасида бўш масофа қолдиринглар.
17У энг олдинги подани ҳайдаб бораётган хизматкорига шундай кўрсатма берди:
— Эсов акам сени учратиб қолиб: “Кимнинг хизматкорисан? Қаерга кетяпсан? Олдингдаги пода кимники?” деб сўраганда, 18сен: “Бу подалар қулингиз Ёқубники, буларни сиз, тўрамга, ҳадя қилиб юбордилар, ўзи ҳам орқамизда келяптилар”, деб айтгин.
19Ёқуб подани ҳайдаб бораётган иккинчи, учинчи, хуллас, ҳамма хизматкорларига ҳам бир хил кўрсатма бериб:
— Эсовни учратиб қолганингизда, ўша гапларимни айтинглар, — деди. 20“Қулингиз Ёқуб орқамизда келяптилар”, деб албатта айтинглар, — деб таъкидлади. Чунки Ёқуб: “Ўзимдан олдин юборган ҳадяларим билан Эсов акамнинг кўнглини юмшатаман, у билан юзма–юз учрашганимизда, мени кечирса ажабмас”, деб умид қилаётган эди. 21Шундай қилиб, Ёқуб ўзи боришидан олдин, ҳадяларни жўнатиб юборди ва бу кечани чодир тиккан жойда ўтказди.

 

Ёқуб Паниёлда кураш тушади

 

22Ўша куни тунда Ёқуб ўрнидан турди. Иккала хотинини, иккала чўрисини[237], ўн битта боласини Явоқ дарёси[238] кечувидан ўтказди. 23Улар дарёнинг нариги қирғоғига ўтиб бўлганларидан кейин, бутун мол–мулкини ҳам ўтказди. 24Ёқуб дарёнинг бу томонида ёлғиз ўзи қолди. Ўша ерда бир одам билан тонг отгунча курашди. 25Ўша одам кўрдики, Ёқубни мағлуб қила олмас экан. Бир пайт у Ёқубнинг бўксасига[239] бир урган эди, сони бўғинидан чиқиб кетди.
26— Мени қўйиб юбор, тонг отяпти, — деди ўша одам.
— Мени дуо қилмасанг, кеткизмайман, — ҳансираб деди Ёқуб.
27— Исминг ким? — деб сўради ўша одам.
— Ёқуб, — деб жавоб берди у.
28— Бундан кейин сенинг исминг Ёқуб эмас, Исроил[240] бўлсин, — деди ўша одам. — Чунки сен Худо ва инсонлар билан олишиб, ғолиб чиқдинг.
29— Илтимос, исмингни айт! — деди Ёқуб.
— Нимага Менинг исмимни сўраяпсан? — деб сўради ўша одам. Шундай деди–ю, у Ёқубни дуо қилди. 30Ёқуб: “Худо билан юзма–юз бўлибман–у, ҳаётим сақланиб қолибди–я”[241], деб бу жойга Паниёл[242], деб ном берди. 31Ёқуб Паниёлдан[243] кетаётганда, қуёш чиққан эди. Сони оғриётгани учун, у оқсоқланиб юрарди. 32Ўша одам Ёқубнинг бўксасига ургани сабабли, Исроил халқи ўша тунда юз берган воқеанинг хотири учун бугунгача[244] сон гўштини емайди.

 

33–БОБ

 

Ёқуб билан Эсов учрашади

 

1Ёқуб қараса, Эсов келаётган экан, ёнида тўрт юзта одами ҳам бор. Ёқуб болаларини Леахга, Роҳилага ва иккала чўрисига[245] тақсимлади. 2Чўрилари билан уларнинг болаларини энг олдинга, Леах билан унинг болаларини улардан кейин, Роҳила билан Юсуфни эса охирига қўйди. 3Ёқубнинг ўзи уларнинг олдида борди. Акасининг олдига етиб боргунча етти марта эгилиб таъзим қилди.
4Эсов ҳам укасини кутиб олгани югуриб бориб, уни қучоқлаб олди. Ёқубнинг бўйнига осилиб, ўпди. Иккови ҳам йиғлар эдилар. 5Эсов аёлларга ва болаларга қараб:
— Ёнингдаги бу одамлар сенга ким бўлади? — деб сўради.
— Мен, қулингизга Худо иноят қилиб берган болаларим, — деди Ёқуб.
6Шундан кейин чўрилар билан уларнинг болалари Эсовнинг олдига келишиб, унга эгилиб таъзим қилдилар. 7Улардан кейин Леах билан унинг болалари яқин келиб, эгилиб таъзим қилишди. Охирида Юсуф билан Роҳила яқин келиб, эгилиб таъзим қилдилар.
8— Менга сурувлару подалар жўнатибсан, бундан мақсадинг нима эди? — деб сўради Эсов.
— Ҳазратимнинг илтифотига сазовор бўлишим учун ҳадя қилиб юборган эдим, — деб жавоб берди Ёқуб.
9— Раҳмат, ука, ўзимники жуда кўп, ўзингники ўзингга буюрсин, — деди Эсов.
10— Йўқ, илтимос, агар мени илтифотингизга сазовор билсангиз, ҳадяларимни оласиз, — деб туриб олди Ёқуб. — Сиз мени шундай яхши кутиб олдингизки, мен учун сизнинг юзингизни кўриш — Худонинг юзини кўришга ўхшайди. 11Илтимос қиламан, ҳадяларимни олинг. Худо менга иноят қилиб, керакли ҳамма нарсани берди.
Ёқуб қаттиқ илтимос қилавергандан кейин, охири, Эсов ҳадяларни олишга рози бўлди.
12— Қани, энди кетайлик, мен сенга йўл кўрсатиб бораман.
13Ёқуб эса шундай деди:
— Ўзингиз кўриб турибсиз, ҳазратим, болаларим чиниқмаган, қўй–сигирларим ҳам болалаган. Қўй–сигирларимни бир кунгина қистаб ҳайдасалар, бутун чорва нобуд бўлади. 14Шунинг учун мендан олдинда кетаверсангиз. Мен чорванинг юришига ва болаларнинг қадамига қараб секин боравераман. Сиз билан Сеир юртида[246] учрашамиз.
15— Бўпти, бўлмаса, одамларимдан баъзиларини сен билан қолдирай, ҳам сизларга йўл кўрсатиб боради, ҳам қўриқлаб кетади, — деди Эсов.
— Нима қиласиз овора бўлиб?! Менга кўп меҳрибонлик кўрсатяпсиз, шунга ҳам раҳмат.
16Эсов ўша куни Сеирга қайтиб кетди. 17Ёқуб эса оиласи билан Сухўтга қараб кетди. У ерда ўзига бир уй, чорваси учун қўралар қурди. Шунинг учун бу жойга Сухўт[247], деб ном берилди.
18Шундай қилиб, Ёқуб Паддон–Орамдан[248]Канъон юртидаги Шакам шаҳрига[249] эсон–омон қайтиб келди. Шаҳар ташқарисида чодирларини тикди. 19У чодир тиккан жойлар Хамўр деган одамнинг ўғилларига қарашли мулк эди. Хамўр Шакамнинг отаси эди. Ёқуб бу жойларни Хамўрнинг ўғилларидан юз бўлак кумушга[250] сотиб олди. 20У бу ерда қурбонгоҳ қуриб, бу жойни: “Худо Исроилнинг Худосидир”[251], деб атади.

 

34–БОБ

 

Динанинг номуси булғанади

 

1Бир куни Ёқубнинг Леахдан кўрган қизи Дина шу ерлик қизларни кўришга борди. 2Бу ернинг беги Хамўр бўлиб, у Хив уруғидан эди. Хамўрнинг ўғли Шакам қизни кўриб қолиб, ушлади ва унинг номусига тегди. 3Шакам Динани қаттиқ севиб қолди, қизнинг севгисини қозонишга ҳаракат қилди. 4Отасига: “Шу қизни менга олиб беринг”, деб айтди.
5Ёқуб қизининг номуси топталганини эшитди. Ёқубнинг ўғиллари эса далада мол–қўйларини боқиб юрган эдилар. Улар қайтиб келгунларича Ёқуб ўзини босиб турди. 6Шакамнинг отаси Хамўр бу иш юзасидан гаплашгани Ёқубнинг олдига келди. 7Шу пайтда Ёқубнинг ўғиллари даладан келиб қолишди. Сингиллари шарманда бўлганини эшитишди–ю, қаттиқ ғазабланиб, тутақиб кетдилар. Шакам Ёқубнинг қизини булғаб, Исроилда шармандали иш қилган эди. Бундай иш ҳеч бўлмаслиги керак эди.
8Хамўр уларга:
— Ўғлим Шакамнинг қизингизга ишқи тушиб қолибди, илтимос, қизингизни ўғлимга берсангизлар, — деди. 9— Бир–биримиз билан қуда–андачилик қилайлик, қизларингизни ўғилларимизга олиб берайлик, ўғилларингизга қизларимизни олиб беринглар. 10Шунда юртимизда биз билан бирга яшайверасизлар, хоҳлаган ерингизда яшайверасизлар, бемалол савдо–сотиқ қилаверасизлар[252], ерларимиздан ўзларингизга мулк орттирасизлар.
11Шакам ҳам Динанинг отаси билан акаларига илтимос қилиб, деди:
— Менга мурувват қилинглар, Динани менга беринглар, эвазига истаган нарсаларингизни бераман. 12Қанча қалин ёки совға талаб қиласизлар — мен учун аҳамияти йўқ, бераман. Фақат қизингизга уйлансам бўлди.
13Шакам Динани шарманда қилгани учун, Шакам билан Хамўрни Динанинг акалари алдадилар. 14Улар Шакам билан Хамўрга дедилар:
— Синглимизни қандайдир суннатсиз одамга беролмаймиз. Агар берсак, биз иснодга қоламиз[253]. 15Биз фақат бир шарт билан рози бўламиз: ҳамма эркакларингиз бизга ўхшаб суннат қилинишлари керак. 16Шунда биз қизларимизни сизларга берамиз, сизларнинг қизларингизни оламиз. Сизларнинг орангизда яшаб, сизлар билан бир халқ бўламиз. 17Лекин бизнинг шартимизга кўнмасдан, суннат қилинмасаларингиз, синглимизни[254] олиб кетамиз.
18Уларнинг гапига Хамўр билан Шакам бажонидил рози бўлишди. 19Шакам Динага хуштор бўлиб қолганидан, бу талабни бажаришни тезлаштирди. У оиласида энг ҳурматга сазовор одам эди. 20Хамўр билан Шакам шаҳар дарвозасига[255] келиб, шаҳарнинг оқсоқолларига шундай дейишди:
21— У одамлар — бизнинг дўстларимиз. Улар бизнинг юртимизда яшаб, савдо–сотиқ қилаверсинлар. Юртимиз кенг, уларга ҳам етади. Шунда бир–биримиз билан қиз олиб, қиз беришамиз. 22Улар фақат бир шарт билан бизнинг орамизда яшаб, биз билан бир халқ бўлишга рози: орамиздаги ҳамма эркаклар, улар сингари, суннат бўлишлари керак экан. 23Агар биз шундай қилсак, уларнинг ҳамма қўй–эчкилари, мол–мулки бизники бўлади. Келинглар, уларнинг айтганларига рози бўлайлик, токи улар бизнинг орамизда яшаб қолишсин.
24Шаҳар дарвозасига борганлар Хамўр билан унинг ўғли Шакамнинг гапларини эшитгач, рози бўлдилар. Бутун шаҳар эркаклари суннат қилиндилар.
25Орадан уч кун ўтди. Шаҳарнинг ҳамма эркаклари суннат қилинганлари учун ҳали ҳам оғриб ётган эдилар. Ёқубнинг икки ўғли — Динанинг акалари Шимўн билан Леви[256] қиличларини олдилар ва бамайлихотир шаҳарга кирдилар. Шаҳардаги ҳамма эркакни ўлдирдилар. 26Хамўр билан унинг ўғли Шакамни ҳам ўлдириб, Шакамнинг уйидан Динани олиб кетдилар. 27Ёқубнинг қолган ўғиллари, синглимизни шарманда қилганлари учун қасос оламиз, деб жасадларни талаб, шаҳарни талон–тарож қилдилар. 28Улар шаҳардаги ва далалардаги жамики қўй–эчкиларни, мол подаларини, эшакларни олиб кетдилар. 29Шаҳар халқининг ҳамма бойликларини, уйларидаги ҳамма нарсасини ўлжа қилиб, болаларини ва аёлларини асир қилиб олиб кетдилар. 30Шунда Ёқуб Шимўн билан Левига деди:
— Сизлар бошимга бало келтирдингиз. Энди бу юртдаги Канъон ва Париз халқлари, қолаверса, ҳамма мени ёмон кўради. Биз озчилик бўлсак, ахир. Улар биргалашиб ҳужум қилиб қолгудек бўлса, ҳаммамиз қирилиб кетамиз–ку!
31Шунда ўғиллар:
— Синглимизга фоҳишадай муомала қилишига йўл қўймаймиз! — деб эътироз билдирдилар.

 

35–БОБ

 

Худо Байтилда Ёқубга марҳамат қилади

 

1Худо Ёқубга деди:
— Қани, отлан, Байтилга кўчиб кет, ўша ерда жойлашиб, қурбонгоҳ ўрнат. Сен аканг Эсовдан қочиб кетаётганингда, Мен у ерда сенга зоҳир бўлган эдим[257].
2Ёқуб хонадонидагиларга ва ёнидагиларга айтди:
— Бегона худоларингизни йўқотинглар, ўзларингизни поклаб, тоза кийимларингизни кийинглар. 3Энди бу ердан кетиб, Байтилга борамиз. У ерда мен Худога қурбонгоҳ қураман. Кулфатда қолганимда, Худо менга мадад берган эди. Қаерга борсам, У мен билан бирга бўлди.
4Ҳаммалари бегона худоларини, зиракларини[258] Ёқубга беришди. Ёқуб бу нарсаларни Шакам яқинидаги эман дарахтининг[259] остига кўмди.
5Ёқуб хонадонидагиларини бошлаб йўлга тушганда, Худо бутун атрофдаги шаҳарлар аҳолисига қўрқув юборди. Шунинг учун ҳеч ким уларни таъқиб қилмади. 6Ниҳоят, Ёқуб бутун хонадонидагиларни бошлаб Луз шаҳрига етиб келди. (Луз ҳозир Байтил, деб юритилади.) 7Ёқуб бу ерда бир қурбонгоҳ қуриб, бу жойни Байтилнинг Худоси[260], деб атади. Ёқуб акасидан қочиб кетаётганда, Худо Ўзини унга шу ерда зоҳир қилган эди.
8Улар шу ерда турганларида, Ривқонинг энагаси[261] Добира вафот қилди. Уни Байтилнинг ёнидаги эман дарахти остига дафн қилдилар. Ўшандан буён бу дарахт Йиғи дарахти[262], деб юритилади.
9Ёқуб Паддон–Орамдан[263] қайтиб келгандан кейин, Худо унга яна зоҳир бўлди ва унга марҳамат кўрсатиб, деди: 10“Сенинг исминг Ёқуб, лекин бундан кейин сени Ёқуб[264], деб чақирмайдилар, сенинг исминг Исроил[265] бўлади.” Шунинг учун у Исроил, деб ном олди.
11Худо шундай деди:
— Мен Қодир Худоман, баракали бўл, наслинг кўп бўлсин. Буюк халқ, ҳатто кўп халқлар сендан пайдо бўлади. Сен шоҳларнинг бобоси бўласан. 12Мен Иброҳимга ва Исҳоққа ваъда қилган юртни сенга бераман. Сендан кейин бу ерни наслингга бераман.
13Шундан кейин Худо Ёқубга гапирган жойидан кетди, 14Ёқуб ўша жойга ёдгорлик тоши ўрнатди. Сўнгра ёдгорлик тоши устига Худога атаб шароб ва зайтун мойи қуйди. 15Ёқуб бу жойга Байтил[266], деб ном берди.

 

Роҳила вафот этади

 

16Ёқуб билан унинг оиласи Байтилдан чиқиб, Эфрат томон йўл олдилар. Улар Эфратга ҳали етиб бормасдан, Роҳиланинг кўзи ёрийдиган пайти келди, уни қаттиқ тўлғоқ тутиб қолди. 17Роҳила тўлғоқдан кўп азоб чеккандан кейин, ниҳоят, дояси: “Қўрқма, яна ўғил туғдинг”, деди. 18Роҳила жон бераётганда, охирги нафасда ўғлининг исмини Бенўн, деб қўйди. Отаси эса унга Бенямин[267], деб исм қўйди. 19Шундай қилиб, Роҳила вафот этди ва Эфрат йўлида дафн қилинди. (Эфрат ҳозир Байтлаҳм[268], деб юритилади.) 20Ёқуб Роҳиланинг қабрига ёдгорлик тоши ўрнатди. Бу тош шу кунгача[269] бор.
21Шундан кейин Ёқуб[270] яна кўчиб, Эдер минораси ортида чодирини тикди.

 

Ёқубнинг ўғиллари

 

22Ёқуб ўша ерда яшаётганда, Рубен отасининг чўриси[271] Билхахнинг ёнига кирди[272]. Ёқуб буни эшитиб қолди.
Ёқубнинг ўн иккита ўғли бор эди:

 

23Леахдан туғилган ўғиллари — Рубен (Ёқубнинг тўнғич ўғли), Шимўн, Леви, Яҳудо, Иссахор ва Забулун.
24Роҳиладан туғилган ўғиллари — Юсуф билан Бенямин.
25Роҳиланинг чўриси Билхахдан туғилган ўғиллари — Дан билан Нафтали.
26Леахнинг чўриси Зилподан туғилган ўғиллари — Гад билан Ошер.

 

Ёқубнинг Паддон–Орамда туғилган ўғиллари ана шулар эди.

 

Исҳоқ вафот этади

 

27Ёқуб Мамрега — Хират–Арбага отасининг уйига келди. (Хират–Арба ҳозир Хеврон, деб юритилади.) Иброҳим ва Исҳоқ Хевронда истиқомат қилиб турган эдилар. 28Исҳоқ 180 йил умр кўрди. 29У кексайиб, ёшини яшаб оламдан ўтди. Ўғиллари Эсов билан Ёқуб уни дафн қилишди.

 

36–БОБ

 

Эсовнинг насл–насаби

 

1Эсовнинг насл–насаби тарихи қуйидагичадир (у Эдом исми билан таниқли):

 

2Эсов Канъонлик қизларга уйланган эди. Биринчи хотинининг исми Оида бўлиб, Хет халқидан Элўн деганнинг қизи эди. Иккинчисиники Охолибом бўлиб, Хив халқидан Анаҳ деганнинг қизи эди. Бобосининг исми Зибўн эди. 3Учинчи хотинининг исми Босимат бўлиб, Исмоилнинг қизи эди. Қизнинг Наваёт деган акаси бор эди. 4Эсов Оидадан Элифаз деган ўғлини кўрди. Босиматдан Рувел деган ўғлини кўрди. 5Охолибомдан Ёуш, Ялом ва Кўрах деган ўғилларини кўрди. Эсовнинг Канъон юртида туғилган ўғиллари ана шулардир.
6Сўнгра Эсов хотинларини, болаларини, хонадонидаги ҳамма одамларини, подасию сурувларини, Канъон юртида топган жамики бойликларини олиб, укаси Ёқубдан узоқроқ ерга кўчиб кетди. 7Икковининг подалари ва сурувлари бениҳоя кўп бўлганидан, ер торлик қилиб қолган эди. 8Шунинг учун Эсов, яъни Эдом, Сеир тоғларига[273] бориб ўрнашди.
9Сеир тоғларидаги Эдом халқининг ота–бобоси Эсовнинг насл–насаби мана булардир:

 

10Эсовнинг ўғиллари қуйидагилардир: хотини Оидадан туғилган ўғли Элифаз, Босиматдан туғилган ўғли Рувел.
11Элифазнинг ўғиллари исми Темон, Ўмар, Зафў, Гатам ва Ханаз эди. 12Элифазнинг Тимна деган чўриси[274] бор эди. Ўша чўрисидан ҳам ўғил кўриб, исмини Омолек қўйди. Эсовнинг Оидадан кўрган набиралари ана шулар эди.
13Рувелнинг ўғиллари исми Нахат, Зерах, Шаммох ва Миззо эди. Булар Эсовнинг хотини Босиматнинг набиралари эди.
14Эсов Анаҳнинг қизи Охолибомдан ҳам учта ўғил кўрган эди. Ўғилларининг исми Ёуш, Ялом ва Кўрах эди.

 

15Эсовнинг ўғиллари ва набиралари қуйидаги уруғларнинг йўлбошчилари бўлдилар:

 

Эсовнинг тўнғич ўғли Элифазнинг ўғиллари қуйидаги уруғларнинг йўлбошчилари бўлдилар: Темон, Ўмар, Зафў, Ханаз, 16Кўрах, Гатам ва Омолек уруғлари. Эдом юртидаги бу уруғлар Эсовнинг хотини Оидадан пайдо бўлган эди.
17Эсов ўғли Рувелнинг ўғиллари қуйидаги уруғларнинг йўлбошчилари бўлдилар: Нахат, Зерах, Шаммох ва Миззо уруғлари. Эдом юртидаги бу уруғлар Эсовнинг хотини Босиматдан пайдо бўлган эди.
18Эсовнинг хотини Охолибомдан кўрган ўғиллари қуйидаги уруғларнинг йўлбошчилари бўлдилар: Ёуш, Ялом ва Кўрах уруғлари. Охолибомнинг отаси Анаҳ эди.

 

 

19Эсовдан (яъни Эдом) келиб чиққан уруғларнинг ҳаммаси ана шулардир.

 

Сеирнинг насли

 

20-21Эдом юртининг туб аҳолиси қабилаларга бўлинган эди. Бу қабилаларнинг ота–бобоси Сеир деган одам бўлиб, у Хорим халқидан эди. Сеирнинг қуйидаги насллари уруғларга асос солди:

 

Лўтон, Шўвал, Зибўн, Анаҳ, Дишон, Эзер ва Дишан.
22Лўтоннинг ўғиллари исми Хўри ва Хўмам[275] эди. Лўтоннинг Тимна деган синглиси ҳам бор эди.
23Шўвалнинг ўғиллари исми Элвон, Монахат, Эбал, Шафо ва Ўнам эди.
24Зибўннинг ўғиллари исми Оё ва Анаҳ эди. Анаҳ отаси Зибўннинг эшакларини боқиб юрганда, саҳрода иссиқ булоқлар[276] топган эди.
25Анаҳнинг ўғли исми Дишон эди. Анаҳнинг Охолибом деган қизи ҳам бор эди.
26Дишоннинг ўғиллари исми Хамдон, Эшбон, Йитрон ва Херон эди.
27Эзернинг ўғиллари исми Билхан, Завон ва Оқон эди.
28Дишаннинг ўғиллари исми Уз ва Орон эди.

 

 

29Шундай қилиб, қуйидагилар Хорим халқи уруғларининг йўлбошчилари бўлди: Лўтон, Шўвал, Зибўн, Анаҳ, 30Дишон, Эзер ва Дишан. Хорим халқининг уруғлари Сеир юртида яшаган уруғ йўлбошчилари номи билан юритилган.

 

Эдом шоҳлари

 

31Исроилда шоҳлар бўлмасдан олдин, Эдомда шоҳлар ҳукмронлик қилган эди. Бу шоҳлар қуйидагилардир:

 

32Бавўр ўғли Бэлах, у Динхаба шаҳридан эди.
33Бэлах вафот этгач, унинг ўрнига Зерах ўғли Йўвов шоҳ бўлди. У Бозрах шаҳридан эди.
34Йўвов вафот этгандан кейин, унинг ўрнига Хушом шоҳ бўлди. У Темон юртидан эди.
35Хушом вафот этгач, унинг ўрнига Бадад ўғли Ҳадад шоҳ бўлди. У Обит шаҳридан эди. Ҳадад Мўаб юртида Мидиён лашкарини қириб ташлаган эди.
36Ҳадад вафот этгандан кейин, унинг ўрнига Самло шоҳ бўлди. У Масрихо шаҳридан эди.
37Самло вафот этгандан кейин, унинг ўрнига Шовул шоҳ бўлди. У Фурот дарёси[277] бўйидаги Рехобўт шаҳридан эди.
38Шовул вафот этгандан кейин, унинг ўрнига Ахбор ўғли Баалханон шоҳ бўлди.
39Баалханон вафот этгандан кейин, унинг ўрнига Ҳадад[278] шоҳ бўлди. У Поғу шаҳридан эди. Ҳададнинг хотини Махитавал эди, Махитавалнинг отаси Матрид, бобоси Мезахаб эди.

 

40Эсов уруғларининг йўлбошчилари номлари қуйидагичадир: Тимно, Элво, Етет, 41Охолибом, Элох, Пинон, 42Ханаз, Темон, Мивзар, 43Махдиёл ва Иром. Эдом халқининг ота–бобоси Эсов уруғларининг номлари ана шулардир. Ҳар бир уруғ ўзи эгаллаган ҳудудга ўзининг номини берган.

 

37–БОБ

 

Юсуф ва унинг акалари

 

1Исҳоқ вафот этгандан кейин, Ёқуб яна Канъон юртида — отаси яшаган юртда ўрнашди. 2Ёқубнинг хонадони тарихи қуйидагичадир.

 

Юсуф ўн етти ёшга кирганда, кўпинча ўгай акалари — Билхах ва Зилпонинг ўғиллари[279] билан бирга отасининг қўй–эчкиларини боққани борар эди. Юсуф акалари қилаётган баъзи ёмон ишлардан отасини хабардор қилиб турар эди. 3Ёқуб[280] Юсуфни қариган чоғида кўргани учун, бошқа ўғилларига қараганда кўпроқ яхши кўрар эди. Ёқуб Юсуфга беқасам чопон[281] олиб берди. 4Акалари кўрдиларки, оталари Юсуфни улардан ортиқ яхши кўрар экан. Шунинг учун акалари Юсуфни ёмон кўриб қолдилар, унга яхши гапирмасдилар.
5Кунларнинг бирида Юсуф туш кўрди. У акаларига тушини айтиб берганда, акалари Юсуфни баттар ёмон кўриб қолдилар. 6Юсуф акаларига шундай деди:
— Тушимга қулоқ солинглар, мен туш кўрибман. 7Биз далада буғдой боғлаётган эканмиз. Бирдан менинг боғламим кўтарилиб, тик турибди. Сизларнинг боғламларингиз менинг боғламимни ўраб олиб, таъзим қилаётган эмиш.
8— Эҳ–ҳа, сен ҳали бизнинг устимиздан шоҳ бўлмоқчимисан, сен–а?! — деб акалари киноя билан ундан сўрашди. Кўрган тушини айтиб бергани учун акалари уни яна ҳам ёмон кўриб қолишган эди.
9Кейинроқ Юсуф яна туш кўрди ва тушини акаларига айтиб берди:
— Қаранглар, яна туш кўрибман. Тушимда қуёш, ой ва ўн битта юлдуз менга таъзим қилиб турган эмиш.
10Лекин Юсуф тушини отаси билан акаларига айтиб берганда, отаси унга танбеҳ берди:
— Қанақа туш кўрдинг ўзи?! Мен, онанг, акаларинг сенинг олдингга келиб, тиз чўкишимиз керак экан–да?!
11Акалари Юсуфга ҳасад қилишарди. Лекин отаси бу воқеани доимо эсида тутди.

 

Юсуфни акалари сотишади

 

12Бир куни Юсуфнинг акалари оталарининг қўй–эчкиларини боқиш учун Шакамга[282] кетишди. 13Ёқуб Юсуфга:
— Акаларинг Шакамда қўй–эчкиларни боқишяпти, — деди. — Сени акаларинг олдига юборсам, дегандим.
— Хўп бўлади, отажон, — деди Юсуф.
14— Бориб бил–чи, акаларинг тинч–омон юришибдимикан, қўй–эчкиларнинг аҳволи яхшимикан, — деди Ёқуб, — кейин менга хабарини олиб кел.
Шундай қилиб, Ёқуб Юсуфни Хеврон водийсидан йўлга жўнатди.
Юсуф Шакамга етиб келди. 15Ўша атрофда айланиб юрган эди, бир одам уни кўриб қолди.
— Нимани излаб юрибсан? — деб сўради ҳалиги одам.
16— Акаларимни излаб юрибман, — деди Юсуф. — Мабодо билмайсизми, қўй–эчкиларни қаерда боқиб юришибди экан?
17— Улар бу ердан кетишган, — деди ўша одам. — Акаларинг, Дўтанга[283] борамиз, деб айтганларини эшитган эдим.
Юсуф акаларини излаб Дўтанга кетди. Уларни ўша ердан топди. 18Улар узоқдан Юсуфни кўришди. Юсуф келмасдан олдин, акалари уни ўлдириш учун фитна тайёрлаб қўйдилар. 19Улар бир–бирларига:
— Ана туш кўрувчи келяпти, — дейишди. 20— Келинглар, уни ўлдириб, чуқур сардобага ташлаймиз. Уни ёввойи ҳайвон еб кетди, деб гап тарқатамиз. Ўшанда кўрамиз унинг тушлари ҳақиқатга айланишини!
21Лекин Рубен Юсуфни уларнинг қўлидан қутқармоқчи бўлди:
— Унинг жонига қасд қилмайлик, 22— деди Рубен, — қон тўкмайлик. Уни анави сардобага тириклайин ташлаб юбора қолайлик. Зинҳор унга қўл теккизмайлик.
Рубен Юсуфни уларнинг қўлидан қутқариб, отаси ёнига қайтармоқчи эди.
23Шундай қилиб, Юсуф етиб келгач, акалари унинг беқасам чопонини ечиб олдилар–да, 24ўзини сардобага ташлаб юбордилар. Сардоба сув сақлаш учун фойдаланиларди–ю, ўша пайтда қуруқ эди.
25Шундан кейин улар овқатланиб ўтиришган эди, узоқдан шу томонга келаётган туялар карвонини кўриб қолишди. Карвон Исмоилий савдогарлар бўлиб, туяларга Гиладдан хушбўй зираворлар, мумиё, мирра юклаб, Мисрга олиб кетишаётган эди. 26Шунда Яҳудо ака–укаларига деди:
— Укамизни ўлдириб, қонини яширганимиз билан бирор фойда топармидик?! 27Яхшиси, анави савдогарларга сотайлик. Шунда унинг ўлимида жавобгар бўлиб қолмаймиз. Нима бўлганда ҳам, у укамиз, жигаримиз–ку!
Ҳамма ака–укалари рози бўлишди. 28Исмоилий[284] савдогарлар ўтиб кетишаётганда, Юсуфни акалари сардобадан тортиб чиқардилар ва уни йигирма бўлак кумушга[285] сотдилар. Савдогарлар Юсуфни Мисрга олиб кетдилар.
29Бир пайт Рубен сардоба олдига қайтиб келиб қараса, сардобада Юсуф йўқ. Рубен қайғудан кийимларини йиртди. 30У укалари олдига қайтиб келди ва:
— Бола у ерда йўқ! Энди нима қиламан–а! — деб йиғлади. 31Сўнг улар бир эчкини сўйиб, Юсуфнинг чопонини эчкининг қонига ботирдилар. 32Улар беқасам чопонни оталарига олиб келдилар.
— Мана бу чопонни даладан топиб олдик. Қаранг–чи, бу Юсуфнинг чопонимикан ёки йўқми?
33Ёқуб Юсуфнинг чопонини таниди.
— Э–воҳ! Бу ўғлимнинг чопони–ку! Уни бирорта ёввойи ҳайвон еган! Юсуф ўғлим тилка–пора бўлган!
34Ёқуб қайғудан кийимларини йиртиб, қанорга ўранди[286]. Ўғли учун узоқ вақт аза тутди. 35Ўғиллари, қизлари унга тасалли беришга ҳаракат қилишарди. Лекин у тасалли топишни истамасди. “Ўликлар диёрига[287], ўғлимнинг олдига боргунимча аза тутаман”, деб айтарди. Шундай қилиб, Ёқуб ўғлига аза тутаверди.
36Шу орада Исмоилий савдогарлар Юсуфни Мисрда Пўтифар деган одамга сотишди. Пўтифар Миср шоҳи — фиръавннинг аъёнларидан бири — сарой қўриқчиларининг бошлиғи эди.

 

38–БОБ

 

Яҳудо ва Тамара

 

1Шу орада Яҳудо ака–укаларидан ажралиб, алоҳида бўлди ва Адуллам шаҳрига[288] кўчиб келди. У Хирах деган одамга яқин жойга ўрнашди. Хирах ўша ерлик эди. 2Яҳудо бу ерда Канъон халқидан бўлган бир қизни учратиб қолди. Бу қиз Шуво деган одамнинг қизи эди. Яҳудо ўша қизга уйланди. 3Ўша аёл ҳомиладор бўлиб, ўғил туғди. Яҳудо ўғлига Ғур, деб исм қўйди. 4Яҳудонинг хотини яна ҳомиладор бўлиб, иккинчи ўғлини туғди. Бу ўғлига Ўнан, деб исм қўйди. 5Яҳудонинг хотини учинчи ўғлини туғди ва унга Шело, деб исм қўйди. Бу ўғли туғилганда, Яҳудо Хазиб шаҳрида эди. 6Тўнғич ўғли Ғур улғайгач, Яҳудо уни Тамара деган қизга уйлантирди. 7Лекин Ғур Эгамизнинг олдида қабиҳлик қиларди. Охири, Эгамиз унинг жонини олди. 8Шундан кейин Яҳудо Ўнанга айтди:
— Сен акангнинг хотинига уйланиб, қайнағалик бурчингни бажар, токи акангга зурриёт қолсин[289].
9Лекин Ўнан билардики, туғиладиган бола ўзиники ҳисобланмасди. Шу сабабдан Ўнан ҳар сафар Тамаранинг ёнига кирганда, акамга зурриёт қолмасин[290], деб уруғини ерга тўкарди. 10Ўнан бу қилмиши билан Эгамизнинг олдида қабиҳлик қилаётган эди. Шунинг учун Эгамиз Ўнаннинг ҳам жонини олди. 11Шундан кейин Яҳудо келини Тамарага:
— Отангнинг уйига бориб турмушга чиқмай, ўтира тур–чи, ўғлим Шело улғайиб қолар, — деди. Чунки Яҳудо: “Шело ҳам акаларига ўхшаб ўлиб қолмасин”, деб қўрққан эди. Шундай қилиб, Тамара отасининг уйига қайтиб кетди.
12Орадан бирмунча вақт ўтгач, Яҳудонинг хотини вафот этди. Яҳудо аза муддатини тугатгандан кейин, Адулламлик дўсти Хирах билан бирга Тимнах шаҳрига — қўйларининг жунини қирқаётганлардан хабар олгани кетди. 13Кимдир Тамарага: “Қайнатанг қўйларининг жунини қирқаётганлардан хабар олгани Тимнахга кетяпти”, деб айтиб қолди. 14Тамара эгнидаги азадорлик либосларини ўзгартирди. Юзини рўмол билан беркитиб олди–да, Энайим шаҳри дарвозасида[291] ўтирди. Бу шаҳар Тимнахга борадиган йўлда эди. Яҳудонинг кичик ўғли Шело вояга етганини Тамара биларди. Лекин ҳалигача Тамарани Шелога олиб бермаган эдилар. 15Яҳудо Тамарани кўриб қолди. Тамара юзини беркитиб олгани учун, Яҳудо: “Бу аёл фоҳиша бўлса керак”, деб ўйлади. 16Яҳудо йўл бўйида ўтирган Тамаранинг олдига келди. Бу аёл ўзининг келини эканини Яҳудо билмагани учун, унга: “Мен билан бирга бўлгин”, деб таклиф қилди.
— Сиз билан бўлсам, эвазига нима берасиз? — деб сўради Тамара.
17— Сурувимдан бир улоқча юбораман, — деди Яҳудо.
— Улоқчани юборгунингизча, менга гаровга бирон нарса қолдириб кетсангиз, — деди Тамара.
18— Бўпти, гаровга нима берай? — деб сўради Яҳудо.
— Бўйнингиздаги муҳрингизни боғичи билан, яна қўлингиздаги таёғингизни[292], — деди Тамара.
Шундай қилиб, Яҳудо ўша нарсаларни Тамарага берди. Кейин у билан бўлди. Тамара Яҳудодан ҳомиладор бўлиб қолди. 19Тамара уйига борди. Юзидаги ёпинчиғини олиб, азадорлик либосларини яна кийиб олди.
20Яҳудо дўсти Хирахдан: “Мана бу улоқчани олиб бориб ўша аёлга бер, мен унга берган гаровни қайтариб ол”, деб илтимос қилди. Лекин Хирах у аёлни топа олмади. 21Хирах шу ерлик одамлардан:
— Мана шу шаҳарнинг дарвозаси ёнида йўл четида бир фоҳиша ўтирар эди, ўша фоҳиша қаерда? — деб сўради.
— Бу ерда ҳеч қандай фоҳиша[293] йўқ, — деб жавоб беришди ўша одамлар.
22Хирах Яҳудонинг олдига қайтиб келиб:
— У аёлни топа олмадим, — деди, — шаҳар одамлари ҳам, бу ерда ҳеч қандай фоҳиша йўқ, деб айтишди.
23— Майли, ўша нарсаларим у аёлга қолаверсин, — деди. — Мен унга улоқча жўнатгандим, сен топа олмадинг. Акс ҳолда масхара бўлардик.
24Тахминан уч ойдан кейин Яҳудо: “Келининг Тамара фоҳиша экан, ҳомиладор бўлиб қолибди”, деган гап эшитди.
— Уни шаҳардан ташқарига олиб чиқиб ёқиб юборинглар! — деб буюрди Яҳудо.
25Тамарани олиб чиққанларида, у қайнатасига шу хабарни юборди: “Мен мана бу боғичи бор муҳр ва таёқнинг эгасидан ҳомиладор бўлганман, илтимос, бу нарсаларнинг эгасини аниқласангиз”, деб хабар юборди. 26Яҳудо бу нарсаларни таниб, деди: “Мен зиммамдаги мажбуриятимни бажармадим — Тамарани ўғлим Шелога олиб бермадим, Тамара эса тўғри иш қилди.” Шундан кейин Яҳудо Тамара билан бошқа бўлмади.
27Тамаранинг кўзи ёрийдиган пайт яқинлашганда, унинг қорнида эгизаклар борлиги маълум бўлди. 28Тамара туғаётганда, эгизаклардан бири қўлини ташқарига чиқарди. Доя: “Буниси биринчи бўлиб туғилди”, деб чақалоқнинг қўлига қизил ип боғлаб қўйди. 29Лекин чақалоқ қўлини ичкарига тортиб олиши билан иккинчиси туғилди. Доя: “Сен йўлингни ўзинг ёриб чиқдинг!” деди. Шу сабабдан унга Параз[294], деб исм қўйилди. 30Сўнгра қўлига қизил ип боғланган чақалоқ туғилди. Унга Зерах[295], деб исм қўйилди.

 

39–БОБ

 

Юсуф билан Пўтифарнинг хотини

 

1Исмоилий савдогарлар Юсуфни Мисрга олиб келишгач, уни Мисрлик Пўтифар деган бир одамга сотишди. Пўтифар фиръавннинг аъёнларидан бири бўлиб, қўриқчилар бошлиғи эди. 2Эгамиз Юсуф билан бирга бўлиб, унга кўп омад келтирарди. Юсуф Мисрлик хўжайинининг хонадонида хизмат қилиб юраверди. 3Пўтифар кўрдики, Эгамиз Юсуф билан бирга бўлиб, ҳар бир қилган ишида унга омад беряпти. 4Шундай қилиб, Юсуф хўжайинининг илтифотига сазовор бўлди, хўжайинининг мулозими бўлиб қолди. Пўтифар Юсуфни ўз хонадони устидан назоратчи қилиб, бутун мол–мулкини унга ишониб топширди. 5Пўтифар Юсуфни назоратчи қилиб тайинлагани учун Эгамиз Юсуф туфайли Пўтифарнинг хонадони аҳлига, унинг уйидаги ва даласидаги бутун мол–мулкига барака берди. 6Шундай қилиб, Пўтифар бутун мол–мулкини Юсуфнинг ихтиёрига қолдирди. Пўтифарнинг ейдиган овқатидан бошқа ҳеч нарса билан иши бўлмасди.
Юсуф жуда чиройли, келишган йигит эди. 7Орадан маълум вақт ўтгач, хўжайинининг хотини Юсуфга кўзларини сузиб: “Мен билан бирга бўл”, деб таклиф қилди. 8Лекин Юсуф рад қилди ва хўжайинининг хотинига деди:
— Ўзингиз ўйлаб кўринг, мен бу ерда бўлганим учун, хўжайиним хонадонидаги ҳеч бир нарса тўғрисида қайғурмайди, ҳамма нарсасини менинг қўлимга топшириб қўйди. 9Бу хонадонда ҳеч ким мендан катта эмас. Сиздан бошқа бирор нарсани мендан аямади. Чунки сиз унинг хотинисиз. Қандай қилиб мен шу қадар қабиҳлик қилиб, Худога қарши гуноҳ қиламан?!
10Пўтифарнинг хотини ҳар куни Юсуфга таклиф қилса ҳам, лекин Юсуф рад қилиб, у билан бўлмади.
11Бир куни Юсуф ўз ишларини бажариш учун уйга кирди. Уйда хизматкорлардан биронтаси ҳам йўқ эди. 12Аёл Юсуфнинг кийимидан ушлаб: “Мен билан бўл!” деди. Лекин Юсуф ташқарига қочиб чиқиб кетди. Юсуфнинг кийими эса аёлнинг қўлида қолди. 13Аёл кўрдики, Юсуф кийимини унинг қўлида қолдириб, ташқарига қочиб чиқиб кетди. 14Шунда аёл уйдаги хизматкорларни чақирди. Аёл ҳўнграб деди:
— Қаранглар! Манави ибронийни эрим, сизларни таҳқирласин, деб олиб келган экан! У мен билан ётгани кирган экан, овозим борича бақирдим. 15Додлаганимдан кейин, кийимини ёнимда қолдириб, ташқарига қочиб чиқиб кетди.
16Хўжайин уйга келгунча, аёл Юсуфнинг кийимини ўзида сақлаб турди. 17Аёл эрига ҳам ўша воқеани айтиб берди: “Сиз уйимизга олиб келган анави иброний қулваччаси хонамга кириб, мени таҳқирламоқчи бўлди. 18Мен дод солган эдим, у кийимини ёнимда қолдириб, ташқарига қочиб чиқиб кетди.”
19Пўтифар хотинидан Юсуфнинг қилган муомаласини эшитгач, ғазабланди. 20Пўтифар Юсуфни ушлаб, шоҳнинг маҳбуслари сақланадиган зиндонга ташлади. Шундай қилиб, Юсуф зиндонда қолаверди. 21Лекин Эгамиз Юсуф билан бирга бўлиб, унга иноят кўрсатарди. Натижада зиндонбоши Юсуфга илтифот қиларди. 22Зиндонбоши зиндондаги ҳамма маҳбусларга қараб туришни Юсуфга юклаб қўйди, зиндонда бўладиган ҳамма ишларга Юсуф масъул эди. 23Эгамиз Юсуф билан бирга бўлиб, унинг ҳамма ишларига омад берар эди. Шунинг учун Юсуф масъул бўлган ишларга зиндонбоши аралашмасди.

 

40–БОБ

 

Юсуф маҳбусларнинг тушини таъбир қилади

 

1Бир куни соқийси[296] билан новвойи Миср фиръавнини қаттиқ хафа қилди. 2Фиръавн бу иккала аъёнидан — соқий билан новвойидан ғазабланиб, 3уларни ҳам Юсуф ётган зиндонга қаматиб қўйди. Зиндон қўриқчилар бошлиғининг уйида эди. 4Қўриқчилар бошлиғи Юсуфни соқий билан новвойнинг хизматига қўйди. Юсуф уларга хизмат қила бошлади. Улар анча вақт зиндонда қолдилар.
5Фиръавннинг соқийси билан новвойи зиндонда ётар эканлар, бир куни кечаси иккови ҳам туш кўрдилар. Ҳар бир тушнинг ўзига хос маъноси бор эди. 6Эрталаб Юсуф уларнинг ёнига келди. Уларнинг юзи ғамгин эди. Юсуф буни пайқади.
7— Нимага бугун жуда ғамгин кўринасизлар? — деб сўради Юсуф улардан.
8— Биз туш кўрган эдик, бу ерда тушимизни таъбирлаб берадиган бирон кимса йўқ, — деб жавоб беришди улар.
— Тушларни таъбирлаш Худодандир, — деди Юсуф. — Марҳамат, тушингизни менга айтинг–чи.
9Аввал соқий тушини Юсуфга айтиб берди:
— Тушимда ток кўрибман. Ток олдимда турган эмиш. 10Токнинг учта новдаси бор экан. Новдалар дарров куртак отиб, мева тугиб узумлар пишибди. 11Фиръавннинг қадаҳи қўлимда эмиш. Мен узумларни олиб, фиръавннинг қадаҳига узумнинг шарбатини сиқибман. Кейин қадаҳни фиръавннинг қўлига берибман.
12Юсуф унга деди:
— Тушингизнинг таъбири шундай бўлур: учта новда — уч кун дегани. 13Уч кун ичида фиръавн сизни зиндондан озод қилиб, олдинги мансабингизга қайтаради: сиз яна соқий бўлиб, илгаригидай шоҳга қадаҳ тутасиз. 14Лекин сиздан бир илтимос: ишларингиз яхши бўлиб кетганда, мени ҳам эслаб қўйинг. Сиз менга илтифот кўрсатиб, фиръавнга мен тўғримда ҳам эслатиб қўйинг: мени зиндондан чиқариб олсин. 15Мен аслида ибронийлар юртидан ўғирлаб келтирилганман. Бунинг устига, яна бу ерда зиндондаман, лекин ҳеч қандай айбим йўқ.
16Новвой қараса, тушнинг таъбири яхшиликка экан. У Юсуфга деди:
— Мен ҳам туш кўрибман. Бошимда учта нон саватни олиб кетаётган эмишман. 17Энг тепадаги саватда фиръавнга аталган пишириқларнинг ҳар туридан бор экан. Лекин қушлар учиб келиб, бошимдаги саватдан пишириқларни чўқиётган экан.
18— Тушингизнинг таъбири шундай бўлур, — деди Юсуф. — Учта сават — уч кун дегани. 19Уч кун ичида фиръавн бошингизни танангиздан жудо қилиб, танангизни тик ўрнатилган ходанинг учига қоқтиради. Қушлар танангизни чўқиб ейди.
20Орадан уч кун ўтгач, фиръавн туғилган кунида барча аъёнларига зиёфат берди. Соқийси билан новвойини ҳам зиндондан аъёнлари олдига чақиртирди. 21Фиръавн соқийсини озод қилиб олдинги мансабига қайтарди. Шундай қилиб, соқий яна фиръавнга қадаҳ тутадиган бўлди. 22Лекин Юсуф айтгандай, фиръавн новвойнинг бошини олдириб, жасадини тик ўрнатилган ходанинг учига қоқтирди. 23Соқий эса Юсуфни эсламади, уни унутиб юборди.

 

41–БОБ

 

Юсуф фиръавннинг тушини таъбир қилади

 

1Орадан икки йил ўтди. Бир куни Миср фиръавни туш кўрди. Тушида у Нил дарёси бўйида турган эмиш. 2Бир пайт дарёдан еттита боқилган, семиз сигир чиқиб, қирғоқдаги ўтларни ея бошлабди. 3Сўнгра дарёдан яна еттита сигир чиқибди. Бу сигирлар жуда ҳам хунук, ориқ экан. Булар семиз сигирларнинг ёнига келиб турибди. 4Бир вақт ориқ сигирлар семиз сигирларни еб қўйибди! Шундан кейин фиръавн уйғониб кетди. 5Сўнгра у яна ухлаб қолди ва бошқа туш кўрди. Тушида битта буғдой поясида еттита тўлиқ, пишган бошоқ ўсган эмиш. 6Кейин ўша пояда яна еттита бошоқ ўсиб чиқибди. Бу бошоқлар саҳро шамолида қовжираб, пучайиб кетган экан. 7Бирдан пучайган бошоқлар еттита пишган, тўлиқ бошоқни ютиб юборибди!
Фиръавн яна уйғониб кетди. Бу туши экан.
8Фиръавн саҳарда кўрган тушини ўйлаб, кўнгли жуда ғаш бўлди. “Тушим нимадан дарак берар экан”, деб жуда хавотирланди. Шу боисдан Мисрдаги жамики сеҳргарларни ва донишмандларни чақиртирди. Фиръавн уларга кўрган тушини айтиб берди. Лекин уларнинг биронтаси фиръавннинг тушини таъбир қилиб бера олмади.
9Шу орада фиръавннинг соқийси[297] сўз олди:
— Бугун айбларимни эътироф этишимга тўғри келади. 10Жаноби олийлари! Сиз бирмунча вақт олдин новвой билан мендан ғазабланиб, бизни қўриқчилар бошлиғининг уйидаги зиндонга ташлаган эдингиз. 11Новвой билан мен бир куни кечаси туш кўрибмиз. Икковимизнинг тушимизнинг ўзига хос маъноси бор эди. 12Биз билан зиндонда бир иброний йигити ҳам ётган эди. У қўриқчилар бошлиғининг хизматкори эди. Биз ўша иброний йигитига тушимизни айтганимизда, ҳар биримизнинг тушимизни таъбир қилиб берди. 13Ҳаммаси ўша иброний йигити айтгандай бўлди. Мен олдинги мансабимга қайтдим, новвойни эса тик ўрнатилган ходага қоқишди.
14Фиръавн Юсуфга одам юборди. Юсуф зудлик билан зиндондан чиқарилди. У соқолини олиб, кийимларини ўзгартирди–да, фиръавннинг ҳузурига келди.
15— Ўтган кечаси мен туш кўрдим, — деб гап бошлади фиръавн Юсуфга. — Лекин ҳеч ким тушимни таъбир қилиб бера олмади. Эшитишимча, сен тушларни таъбирлай олар экансан. Шу сабабдан сени чақиртирган эдим.
16— Жаноби олийлари, мен ўзим тушингизни таъбирлай олмайман, — деб жавоб берди Юсуф. — Тўғри жавобни сизга Худо беради.
17Шундан кейин фиръавн Юсуфга тушини айтди:
— Тушимда Нил дарёси бўйида турган эмишман. 18Бир пайт дарёдан еттита боқилган, семиз сигир чиқиб, қирғоқдаги ўтларни ея бошлабди. 19Сўнгра дарёдан яна еттита сигир чиқибди. Бу сигирлар жуда ҳам хунук, ориқ экан. Бунақанги хунук сигирни бутун Миср юртида кўрмаган эдим. 20Бир вақт ориқ, хунук сигирлар дарёдан олдин чиққан семиз сигирларни еб қўйибди. 21Хунук сигирлар семиз сигирларни егандан кейин ҳам, улар ҳеч нарса емагандай хунуклигича туравердилар. Шундан кейин уйғониб кетибман. 22Сўнгра яна ухлаб қолиб, бошқа туш кўрибман. Тушимда битта буғдой поясида еттита тўлиқ, пишган бошоқ ўсган эмиш. 23Кейин ўша пояда яна еттита бошоқ ўсиб чиқибди. Бу бошоқлар саҳро шамолида сўлиб, қовжираб, пучайиб кетган экан. 24Бирдан пучайган бошоқлар еттита пишган, тўлиқ бошоқни ютиб юборибди! Мен тушимни сеҳргарларимга айтган эдим, лекин биронтаси ҳам маъносини айтиб бера олмади.
25— Фиръавн жаноби олийларининг иккала тушининг маъноси ҳам бирдир, — деди Юсуф фиръавнга. — Худо нима қилмоқчи эканини фиръавнимизга аён этибди. 26Еттита семиз сигир ва еттита тўлиқ бошоқ етти йил деганидир, буларнинг маъноси бирдир. Шу йиллари фаровонлик бўлади. 27Еттита озғин, хунук сигир билан еттита пучайган бошоқ ҳам етти йил деганидир. Шу йиллари қаҳатчилик бўлади. 28Фиръавн жаноблари! Айтганимдай, Худо нима қилмоқчи эканини сизга кўрсатибди. 29Бутун Миср юртида етти йил давомида ҳосил ниҳоятда мўл бўлади. 30Лекин шундан кейин етти йил давомида шундай даҳшатли қаҳатчилик бўладики, Мисрда олдинги фаровонлик йиллари унутилиб кетади. Қаҳатчилик юртни хароб қилади. 31Қаҳатчилик ниҳоятда оғир бўлганидан, одамлар хотирасидан фаровонлик даври тамомила ўчиб кетади. 32Фиръавн жаноблари икки марта туш кўрганларининг маънооси шуки, бу иш муқаррар юз беришини Худо таъкидлаяпти, Худо буни яқин орада амалга оширади. 33Шунинг учун, фиръавн жаноблари, сиз ақл–идрокли, доно бир одамни танлаб олиб, Миср юрти устидан тайинланг. 34Яна юрт устидан назоратчилар тайин қилинг. Ўша назоратчилар ҳосилдор етти йил давомида Миср юртидаги бутун ҳосилнинг бешдан бир қисмини олсинлар. 35Уларга фармон беринг: фаровонлик йиллари давомида улар дон ғамлашсин, сизнинг назоратингиз остида шаҳарларда дон йиғиб, қўриқлашсин. 36Шу йўл билан етти йил қаҳатчилик даврида озиқ–овқат бўлсин, деб дон ғамланиб туради. Акс ҳолда қаҳатчилик шубҳасиз юртни хароб қилади, бутун халқ ҳалок бўлади.

 

Юсуф — Миср ҳокими

 

37Юсуфнинг маслаҳати фиръавнга ҳам, унинг барча аъёнларига ҳам жуда маъқул келди. 38Фиръавн аъёнларига: “Биз Юсуфдан бошқа Худонинг Руҳи бошқарадиган бирорта одамни топа олармидик”, деб айтди. 39Шу боисдан Юсуфга:
— Худо буларнинг ҳаммасини сенга аён қилган экан, бу юртда энг ақл–идрокли, доно одам сенсан, — деди. 40— Мен сени ўзимга вазир қилиб тайинлайман, бутун халқим сенинг буйруғингга итоат этади. Мен сендан фақат тахтим билан устунман, холос.
41Фиръавн яна Юсуфга:
— Мана, сени бутун Миср юрти устидан ҳоким қилиб тайинладим, — деди. 42Сўнг фиръавн ўзининг муҳр узугини бармоғидан чиқариб, Юсуфнинг бармоғига тақиб қўйди. У Юсуфга шоҳона либослар кийгизиб, бўйнига олтин занжир тақиб қўйди. 43Фиръавн Юсуфга ўнг қўл вазир сифатида извошини ҳам тақдим қилди. Юсуф қаерга бормасин, одамларга: “Тиз чўкинглар!” деган буйруқ бериларди. Шундай қилиб, фиръавн Юсуфни бутун Миср юрти устидан ҳоким қилди. 44Фиръавн Юсуфга яна шундай деди:
— Мен фиръавн бўлсам ҳам, бутун Миср юртида бирон кимса сенинг ижозатингсиз ҳатто миқ этолмайди.
45Фиръавн Юсуфга Зофнат–Паниёх, деб исм қўйди ва Он шаҳри[298]руҳонийси Пўтиферонинг қизи Осанатни олиб берди. Шундай қилиб, Юсуф бутун Миср юртида ҳоким бўлиб қолди.
46Юсуф Миср фиръавни хизматига кирган пайтда, ўттиз ёшда эди. Юсуф фиръавн саройидан чиқиб, бутун Миср юртини кезиб чиқарди. 47Етти йил фаровонлик даврда ер мўл–кўл ҳосил берди. 48Шу йиллар давомида Юсуф Мисрда етиштирилган ҳосилдан бир қисмини олиб, шаҳарларда дон ғамлади. Хусусан ҳар бир шаҳар атрофидаги далалардан ўша шаҳарга дон йиғиларди. 49Юсуф шунчалик кўп дон ғамладики, денгиздаги қумдек кўп эди. Шунинг учун донни ўлчамай қўйди. Дон беҳисоб даражада кўп эди.
50Қаҳатчилик йиллари бошланишидан олдин, Юсуф хотини Осанатдан икки ўғил кўрди. 51Юсуф: “Қайғуларимни ва отам хонадонини Худо эсимдан чиқарди”, деб тўнғич ўғлининг исмини Манаше[299] қўйди. 52Иккинчи ўғлининг исмини Эфрайим[300] қўйди. “Чунки, — деди Юсуф, — мен азоб–уқубат тортган юртда Худо мени баракали қилди.”
53Ниҳоят, ҳосилдор етти йил ҳам тугади. 54Юсуф таъбир қилгандай, етти йиллик қаҳатчилик бошланди. Атрофдаги ҳамма юртларда дон танқис бўлиб, Миср юртидагина нон бор эди. 55Охири, Миср юртида ҳам очарчилик бошланди. Миср халқи нон сўраб фиръавнга ёлворди. Фиръавн эса халққа: “Юсуфга боринглар, у нима деса, шуни қилинглар”, деди. 56Қаҳатчилик кучайиб, бутун юртга ёйилгач, Юсуф ҳамма омборхоналарнинг эшикларини очиб, Мисрликларга дон сота бошлади. 57Бутун дунё бўйлаб қаҳатчилик кучайиб борар, шунинг учун атрофдаги юртларнинг халқлари Юсуфдан дон сотиб олгани Мисрга келишарди.

 

42–БОБ

 

Юсуфнинг акалари дон сотиб олгани Мисрга келишади

 

1Ёқуб: “Мисрда дон бор экан”, деб эшитгач, ўғилларига деди:
— Бир–бирларингизга термулиб ўтираверасизларми? 2Мисрда дон бор экан, деб эшитдим. Боринглар, ўзимизга дон сотиб олиб келинглар, тағин очликдан ўлиб кетмайлик.
3Шундай қилиб, Юсуфнинг ўнта акаси дон сотиб олгани Мисрга кетишди. 4Лекин Ёқуб Юсуфнинг укаси Беняминни ўғиллари билан бирга юбормади. “Бенямин ҳам бирор фалокатга йўлиқмасин”, деб қўрқарди. 5Шундай қилиб, Ёқубнинг[301] ўғиллари дон сотиб олгани келган бошқа одамлар билан бирга Мисрга келишди. Чунки Канъон юртига ҳам очарчилик етиб келганди.
6Юсуф бу пайтда бутун Миср устидан ҳоким бўлгани учун, юрт халқига дон сотар эди. Юсуфнинг акалари келиб, бошлари ерга теккудай бўлиб, унга таъзим қилишди. 7Юсуф акаларини кўрибоқ, дарров таниди. Лекин Юсуф уларга худди нотанишлардай муомала қилди:
— Қаердан келдингиз? — деб дағаллик билан сўради Юсуф улардан.
— Канъон юртидан, дон сотиб олгани келдик, — деб жавоб беришди улар.
8Юсуф акаларини таниган бўлса ҳам, акалари Юсуфни танимадилар. 9Юсуф акалари тўғрисида анча йиллар олдин кўрган тушларини эслади. Юсуф уларга:
— Сизлар жосуссизлар! — деди. — Сизлар бу юртнинг заиф томонларини билиш учун келгансизлар.
10Йўқ, ҳазрати олийлари! Бу қулларингиз фақат дон сотиб олгани келишган! — деб жавоб бердилар акалари. 11— Биз ҳаммамиз бир одамнинг фарзандларимиз, тўғри одамлармиз. Бу қулларингиз ҳеч қачон жосуслик қилишмаган!
12— Йўқ! Сизлар бу юртнинг заиф томонларини билиш учун келгансизлар! — деди Юсуф.
13— Биз, қулларингиз, ўн иккита ака–укамиз, отамиз Канъон юртида, — дейишди улар. — Энг кичик укамиз у ерда отамиз билан қолди. Битта укамиз эса нобуд бўлган.
14— Сизлар жосуссизлар дедимми, жосуссизлар! — дея гапида туриб олди Юсуф. 15— Энди айтганларингизни текшириб кўраман. Фиръавннинг номини ўртага қўйиб қасам ичаманки, агар энг кичик укангиз бу ерга келмаса, сизлар Мисрдан кетмайсизлар. 16Сизлардан биттангиз бориб, укангизни олиб келасизлар, қолганларингиз зиндонда ётиб турасизлар. Айтганларингиз тўғрими, йўқми, текширилади. Агар тўғри бўлмаса, фиръавннинг номини ўртага қўйиб қасам ичаманки, сизлар шубҳасиз жосус бўлиб чиқасизлар.
17Юсуф уларнинг ҳаммасини уч кун зиндонга қамаб қўйди.
18Учинчи куни Юсуф уларга деди:
— Мен Худодан қўрқадиган одамман. Агар менинг айтганларимни қилсангиз, тирик қоласизлар. 19Агар тўғри одамлар бўлсаларингиз, биттангиз зиндонда қоласиз, қолганларингиз эса оч қолган оилаларингиз учун дон олиб, уйларингизга кетишларингиз мумкин. 20Кичик укангизни менинг олдимга олиб келасизлар. Шу йўл билан сизларнинг сўзларингизни текшириб кўраман. Гапларингиз тўғри бўлса, сизларга шафқат қиламан.
Ҳаммалари бу гапга рози бўлишди. 21Улар бир–бирларига гапира бошлади: “Мана, укамизга нима қилган бўлсак, энди жазосини тортяпмиз. У қанчалар азобланганини кўзимиз билан кўриб, ёлворишларини эшитганимизда ҳам, қулоқ солмаган эдик. Шу сабабдан бу азоблар ўзимизнинг бошимизга ҳам келди.” 22Шунда Рубен уларга деди:
— Болага зарар етказманглар, деб айтмаганмидим?! Лекин сизлар гапимга қулоқ солмадингиз. Мана энди унинг қони бизни тутади.
23Юсуф шу ерда турган эди. Ака–укалар: “Гапимизни мана бу одам тушунади”, деб хаёлларига ҳам келтирмасдилар. Чунки Юсуф акалари билан тилмоч орқали гаплашарди. 24Юсуф акаларининг олдидан кетиб, йиғлади. Бир оз ўзини босиб олгач, қайтиб келиб, улар билан гаплашди. Сўнг уларнинг орасидан Шимўнни ажратиб олди ва уларнинг кўзи олдида боғлатди.

 

Юсуфнинг акалари Канъонга қайтишади

 

25Шундан кейин Юсуф хизматкорларига шундай буйруқ берди: “Бу одамларнинг қопларини донга тўлдириб беринглар. Ҳар бирининг кумушларини[302] қопига қайтариб солиб қўйинглар, уларга йўл учун керакли озиқ–овқат беринглар.” Ҳаммаси Юсуф буюргандай бўлди. 26Ака–укалар донларни эшакларига юклаб, йўлга тушдилар. 27Кечаси бир жойда тунагани тўхтадилар. Улардан бири қопини очиб, эшагига ем олмоқчи бўлган эди, қараса, қоп ичида кумушлари турибди! 28У ака–укаларига: “Қаранглар! Мана кумушларим! Қопимнинг ичида экан!” деб ҳайратланди. Шунда уларнинг юраклари қинидан чиққудай бўлиб қалтираб, бир–бирларига: “Оббо, буниси Худонинг бизга нима қилгани экан”, дер эдилар.
29Улар Канъон юртига — оталари ҳузурига қайтиб келганларидан кейин, бошларидан ўтган ҳамма воқеаларни унга айтиб бердилар:
30— Ўша юртнинг ҳокими биз билан жуда қўпол гаплашди, бизни, жосуссизлар, деди. 31Лекин биз тўғри одам эканимизни, жосус эмаслигимизни айтдик. 32Унга: “Биз ўн иккита ака–укамиз, битта отанинг фарзандларимиз, битта укамиз нобуд бўлган, энг кичик укамиз отамиз билан Канъонда қолган”, деб айтдик. 33Кейин ўша юртнинг ҳокими бизга айтди: “Сизларнинг тўғри одамлар эканингизни текшириб кўраман. Биттангиз мен билан қоласиз, бошқаларингиз эса оч қолган оилаларингиз учун дон олиб кетаверасизлар. 34Энг кичик укангизни менинг олдимга олиб келасизлар. Ана шунда сизлар жосус эмас, балки тўғри одамлар эканингизни билиб оламан. Сўнгра мана бу укангизни сизлар билан бирга жўнатиб юбораман. Сизлар дон сотиб олгани тез–тез келиб тураверасизлар[303].”
35Улар қопларини бўшатаётганларида, қарасалар, ҳаммасининг қопи ичида тугунчада кумушлари турибди. Ота–болалар тугунчалардаги кумушларни кўрганларида, ваҳимага тушдилар. 36Шунда Ёқуб ўғилларига айтди:
— Мени ҳамма болаларимдан жудо қилмоқчимисизлар? Юсуф йўқолди, Шимўн ҳам йўқ, энди эса Беняминни олиб кетмоқчисизлар! Пешанам мунча шўр бўлмаса!
37Рубен отасига деди:
— Агар Беняминни сизга қайтариб олиб келмасам, майли, менинг иккала ўғлимни ўлдираверинг! Беняминни менга ишониб топширинг, ўзингизга қайтариб олиб келиб бераман.
38— Ўғлим сизлар билан бирга бормайди, — деди Ёқуб. — Акаси Юсуф ўлган, ўзи ёлғиз қолди[304]. Йўлда у бирор фалокатга йўлиқиши мумкин. Қариганимда мени қайғудан ўликлар диёрига[305] киритасизлар.

 

43–БОБ

 

Юсуфнинг акалари Беняминни Мисрга олиб келишади

 

1Канъон юртида қаҳатчилик ҳаддан ортиқ кучайди. 2Ёқубнинг ўғиллари Мисрдан олиб келган донни еб тугатишди. Шундан кейин Ёқуб ўғилларига:
— Яна бориб, бир оз дон сотиб олиб келинглар, — деди.
3Яҳудо отасига шундай деди:
— Ўша одам, укангизни олиб келмагунларингизча, кўзимга кўринманглар, деб бизни огоҳлантирган. 4Агар укамизни биз билан бирга жўнатсангиз, бориб, сизга дон сотиб олиб келардик. 5Лекин Беняминни юбормасангиз, биз ҳам бормаймиз. Чунки ўша одам, укангизни олиб келмасангиз, кўзимга кўринманглар, деб айтган.
6Ёқуб[306]:
— Нимага ўша одамга, яна укамиз бор, деб бошимга бало орттирдингиз?! — деб зорланди.
7Улар шундай жавоб бердилар:
— У одам: “Отангиз ҳаётми? Бошқа укангиз ҳам борми?” деб ўзимиз, оиламиз тўғрисида сўраб–суриштирди. Биз унинг саволларига жавоб бердик. “Укангизни менинг олдимга олиб келинглар”, деб айтишини қаердан билибмиз?!
8Яҳудо отасига деди:
— Укамизни мен билан жўнатинг, энди йўлга чиқайлик, токи сизу биз, болаларимиз очликдан ўлмай, тирик қолайлик. 9Унга мен ўзим кафил бўламан, у учун мени масъул, деб билаверинг. Агар уни қайтариб олиб келиб қўлингизга топширмасам, умр бўйи сизнинг олдингизда айбдор бўлиб қолай. 10Агар орқага сурмаганимизда эди, ҳозиргача икки марта бориб келган бўлардик.
11Ниҳоят, Ёқуб ўғилларига деди:
— Бошқа иложи йўқ экан, энди бундай қилинглар: юртимизнинг ноз–неъматларидан қопларингизга солинглар. Бир оз мумиё, асал, хушбўй зираворлар, мирра, писта, бодом ҳам олиб, ўша одамга ҳадя қилиб олиб боринглар. 12Ўтган сафар қопларингизга кумушларни солиб қайтариб юборишган эди, шунинг учун кумушни икки баробар кўп олинглар. Кимдир адашган бўлиши мумкин. 13Укангизни ҳам олинглар–у, ҳозироқ ўша одамнинг олдига жўнанглар. 14Ўша одам болаларимга раҳм қилсин, деб Қодир Худога илтижо қиламан, токи у Шимўн билан Беняминни қайтариб юборсин. Агарда фарзандларимдан жудо бўладиган бўлсам, майли, бўла қолай.
15Шундай қилиб, улар ҳар хил ҳадялар, икки баробар кўп кумуш олдилар–да, Беняминни ҳам эргаштириб, Мисрга шошилдилар. Мисрга етиб келиб, Юсуфнинг ҳузурига кирдилар.
16Юсуф уларнинг ёнида Беняминни ҳам кўрди ва қулбошисига буюрди: “Бу одамларни уйга олиб бор, биронта жонлиқ сўйиб, тайёргарлик кўр. Улар тушликни мен билан бирга ейдилар.” 17Қулбоши Юсуф айтгандай қилди: ака–укаларни Юсуфнинг уйига олиб кетди. 18Қулбоши ака–укаларни Юсуфнинг уйига олиб келгани учун, улар жуда қўрқиб кетишди. Улар бир–бирига дедилар: “Ўтган сафар қопларимизга кумушларимизни қайтариб солиб қўйишган эди. Шу сабабдан бизни бу ерга олдириб келган. Энди у бизни ўғирликда айблайди. Бизни ушлаб, қул қилиб олади, эшакларимизни ҳам тортиб олади.” 19Юсуфнинг дарвозаси олдида ака–укалар қулбошига айтдилар:
20— Кечирасиз, ҳазрат, биз ўтган сафар ҳам дон сотиб олгани келган эдик. 21Уйга қайтиб кетаётганимизда, тунда дам олгани бир жойда тўхтаб, қопларимизни очдик. Дон сотиб олганимизда тўлаган кумушимизнинг ҳаммаси қопларимизнинг ичида экан. Мана, ўша кумушларни қайтариб олиб келдик. 22Биз яна дон сотиб олгани қўшимча кумуш олиб келдик. Ким у кумушларни қопларимизга солиб қўйган экан, билмаймиз.
23— Хотиржам бўлинглар, — деди Юсуфнинг қулбошиси, — бу тўғрида хавотир олманглар. Дон сотиб олишга келтирган кумушларингизнинг ҳаммасини мен олган эдим. Худойингиз — отангизнинг Худоси қопларингизга хазина солиб қўйган бўлса керак.
Сўнг қулбоши Шимўнни уларнинг олдига олиб келди. 24Қулбоши ака–укаларни Юсуфнинг уйига олиб келгандан кейин, уларга сув берди. Ака–укалар оёқларини ювиб олишди. Қулбоши уларнинг эшакларига ҳам ем берди. 25Ака–укаларга, Юсуф ҳазрати олийлари билан бирга тушлик қиласизлар, деб айтишди. Шунинг учун Юсуф келгунча, улар ҳадяларини тайёрлаб қўйдилар.
26Юсуф уйга келгач, улар ҳадяларини Юсуфга бериб, мук тушиб таъзим қилишди. 27Юсуф улардан ҳол–аҳвол сўради.
— Отангизнинг аҳволлари қалай? Кекса отамиз бор, деб айтган эдингиз. У ҳозир ҳам ҳаётми?
28— Қулингиз — отамиз яхши юрибдилар, ҳозир ҳаётлар, — деб жавоб беришди ака–укалар. Сўнг улар Юсуфга эгилиб таъзим қилишди. 29Юсуф туғишган укаси Беняминни кўриб, улардан сўради:
— Кенжа укамиз бор, деб айтган эдингиз. Шу бола укангизми? Худо сенга марҳамат қилсин, ўғлим!
30Юсуф шундай деб, укасига меҳри товланиб кетганидан йиғлаб юборай дерди. Шунинг учун Юсуф дарров ичкари хонага чиқди–ю, у ерда йиғлаб юборди. 31Бир оздан кейин Юсуф юзларини ювиб, ўзини қўлга олди ва ака–укаларининг олдига қайтиб кирди. “Таомлар келтирилсин!” деб буйруқ берди. 32Юсуфга алоҳида дастурхонда, ака–укаларига эса бошқа дастурхонда таомлар тортилди. Юсуфникидаги Мисрликлар эса алоҳида дастурхонда таом ейишди. Мисрликлар ибронийлар билан дастурхон атрофида бирга ўтириб овқат ейишдан ҳазар қилишар эди. 33Юсуф ҳар бир акасига қайси жойда ўтиришини кўрсатди. Ҳар бирини ёши бўйича, катта–кичиклигига қараб ўтқазди. Ака–укалар бир–бирларига таажжуб билан қараб қўйдилар. 34Ака–укаларга таомларни Юсуфнинг дастурхонидан тарқатишди. Беняминга берилган таом бошқа акалариникига қараганда беш ҳисса кўп эди. Ака–укалар таомни еб, Юсуф билан бирга май ичиб, хушнуд бўлдилар.

 

44–БОБ

 

Йўқолган қадаҳ

 

1Ака–укалар кетишга тайёрланишди. Юсуф қулбошисига шундай кўрсатма берди: “Бу одамларнинг қопларини кўтара оладиган қилиб донга тўлдир. Ҳар бирининг қопига кумушларини қайтариб солиб қўй. 2Кенжасининг қопи ичига эса кумушлари билан бирга менинг кумуш қадаҳимни ҳам солиб қўй.” Қулбоши ҳаммасини Юсуф айтгандай қилди. 3Эртасига тонг ёришиши биланоқ, ака–укаларни юк ортилган эшаклари билан жўнатиб юборишди. 4Улар ҳали шаҳардан унча узоқлашмаган ҳам эдиларки, Юсуф қулбошисига буюрди:
— Бор, анави одамларнинг изидан туш. Уларга етиб олганингдан кейин шундай деб айт: “Нимага яхшиликка ёмонлик қилдингиз? 5Хўжайинимнинг кумуш қадаҳини ўғирлаганингиз нимаси?[307] Хўжайиним ичимлик ичиш учун, фол очишда фойдаланарди[308], ахир! Қандай ёмон иш қилиб қўйибсизлар–а!”
6Қулбоши ака–укаларга етиб олиб, ўргатилган гапларни айтди.
7— Нимага бундай гапларни гапиряпсиз?! — деб жавоб қайтаришди улар. — Худо сақласин! Бу қулларингиз унақа иш қилмайди! 8Ўзингиз ўйланг, қопларимиздан топиб олган кумушларни Канъондан сизга қайтариб олиб келдик–ку. Шундай экан, биз хўжайинингизнинг уйидан кумуш ёки олтин ўғирлармидик?! 9Агар ўша нарса биз, қулларингиздан топилса, майли, ўша одам ўлдирилсин. Қолганларимиз ҳазрати олийларига қул бўлайлик.
10— Майли, мен розиман, сизлар айтганча бўла қолсин, — деди қулбоши. — Кумуш қадаҳ кимдан топилса, у менга қул бўлади. Қолганларингиз эса озод бўласизлар.
11Сўнгра ҳар бири тезда эшаклари устидан қопларини олиб, очдилар. 12Юсуфнинг қулбошиси тўнғичининг қопидан бошлаб кенжасининг қопигача титиб чиқди. Қадаҳ Беняминнинг қопидан чиқиб қолса бўладими! 13Улар умидсизликка тушиб, қайғудан кийимларини йиртдилар. Эшакларига яна юкларини ортиб, орқага — шаҳарга қайтиб келдилар.
14Яҳудо ва ака–укалар Юсуфнинг уйига келишди. Юсуф ҳали уйида экан. Ака–укалар Юсуфнинг олдида ўзларини ерга отдилар.
15— Бу қилганингиз нимаси? — деб сўроққа тутди Юсуф уларни. — Мендай бир одам фол очиб билиб олишимни билмасмидингиз?!
16— Жаноби олийларига нима ҳам дердик? Худо бу қулларингизнинг қилган жиноятларини фош қилди. Энди ўзимизни қандай ҳимоя қила олардик?! Қандай қилиб ўзимизни оқлардик?! Жаноби олийлари! Сизнинг қадаҳингиз укамизнинг қопидан топилган экан, энди укамиз билан бирга биз, ҳаммамиз, сизга қул бўлишга тайёрмиз.
17— Йўқ, Худо сақласин! Ҳечам бундай қилмайман! — деди Юсуф. — Фақат қадаҳни ўғирлаган одамгина менга қул бўлади. Қолганларингиз эса эсон–омон отангизнинг олдига қайтинглар.

 

Яҳудо Бенямин учун ёлворади

 

18Шунда Яҳудо Юсуфга яқинроқ келиб деди:
— Жаноби олийлари! Ўзингиз фиръавн кабисиз. Мен, сиз, жанобларига, бир оғиз сўз айтсам, ғазабланманг. 19Сиз биздан: “Отангиз ёки укангиз борми?” деб сўраган эдингиз. 20Биз шундай деб жавоб бердик: “Ҳа, қари отамиз ва кенжа укамиз ҳам бор, отамиз уни кексайганда кўрган. Унинг акаси эса ўлган, онасидан бир ўзи ёлғиз қолган. Отамиз уни жуда яхши кўради.” 21Кейин сиз биз, қулларингизга: “Ўша укангизни менинг олдимга олиб келинглар, уни ўзим кўрайин–чи”, дедингиз. 22Биз эса сизга: “Бола отасини ташлаб кела олмайди, агар ташлаб келса, отаси ўлиб қолиши мумкин”, деб айтдик. 23Кейин сиз бизга: “Укангизни олиб келмагунларингизча, кўзимга кўринманглар”, дедингиз. 24Қулингиз — отамизнинг ҳузурига қайтиб борганимизда, сизнинг гапларингизни унга айтдик. 25Вақти келиб, отамиз бизга: “Яна бориб, ўзимизга бир оз дон сотиб олиб келинглар”, деди. 26Лекин биз отамизга айтдикки: “Ўзимиз бора олмаймиз, агар кенжа укамиз биз билан бирга кетсагина, бора оламиз, укамиз бормагунча, биз ўша одамнинг кўзига кўрина олмаймиз.” 27Шунда отамиз бизга деди: “Биласизларки, хотиним Роҳиладан иккита ўғил қолган эди. 28Биридан айрилдим, уни шубҳасиз, йиртқич ҳайвон тилка–пора қилиб ташлаган. Уни ўшандан кейин кўрмадим. 29Агар бунисини ҳам мендан олиб кетсаларингиз, у бирор фалокатга йўлиқиб қолса, қариганимда мени қайғудан ўликлар диёрига[309] киритасизлар.” 30Энди, жаноби олийлари, мен отамнинг олдига бу болани ташлаб бора олмайман. Отамизнинг умри бу боланинг ҳаётига боғлиқ. 31Бола биз билан йўқлигини отамиз кўргандан кейин, у ўлиб қолади. Биз эса кекса отамизни қайғудан ўликлар диёрига тиқамиз. 32Мен, қулингиз, мана шу бола учун отамга кафил бўлганман. Отамга: “Агар уни қўлингизга қайтариб олиб келиб топширмасам, умр бўйи сизнинг олдингизда айбдор бўлиб қолай”, деб айтганман. 33Илтимос қиламан, жаноби олийлари, шу боланинг ўрнига мен сизга қул бўлиб қолай, рад этманг. Бола акалари билан бирга қайтиб кетаверсин. 34Агар бола мен билан бирга кетмаса, отамнинг олдига қайси юз билан қайтиб бораман?! Отамнинг бошига тушадиган кулфатларга қараб туришга бардош беролмайман.

 

45–БОБ

 

Юсуф акаларига ўзини танитади

 

1Энди Юсуф ортиқ чидаб тура олмади. У хизматкорларига: “Ҳамма ҳузуримдан чиқсин!” деб буюрди. Юсуф ўзини ака–укаларига танитганда, ҳузурида ҳеч ким қолмаган эди. 2У шундай қаттиқ йиғладики, хонадонидаги Мисрликлар эшитди. Бу янгилик тезда фиръавннинг саройига етиб борди.
3— Мен Юсуфман! — деди у акаларига. — Отам ҳали ҳам ҳаёт экан–да?
Лекин ака–укалар Юсуфнинг қаршисида даҳшатга тушиб, жавоб беришга тиллари ожиз эди.
4— Менга яқинроқ келинглар! — деди Юсуф. Ака–укалари унга яқинроқ боришди.
— Мен Юсуфман! — деди у яна, — сизлар Мисрга сотган укангизман! 5Мени бу ерга сотганингиздан ғам чекманглар, ўзларингиздан хафа ҳам бўлманглар. Худо шундай қилди. Худо инсонлар ҳаётини сақлаб қолиш учун сизлардан олдин мени бу ерга жўнатган экан. 6Икки йилдирки, юртда қаҳатчилик. Яна беш йил бу юртда на ер ҳайдалади, на ҳосил бўлади. 7Худо ана шундай ғаройиб йўл билан сизларни ва наслингизни қутқариб, омон қолдириш учун сизлардан олдин мени юборди. 8Ҳа, мени бу ерга сизлар эмас, Худо юборган! Худо мени фиръавнга маслаҳатчи, унинг бутун хонадонига хўжайин, Миср юрти устидан ҳоким қилди. 9Тез бўлинглар, отамнинг олдига қайтиб бориб, унга шундай деб айтинглар: “Ўғлингиз Юсуфни Худо бутун Миср устидан ҳоким қилибди. Кечиктирмай йўлга отланинг. 10Сиз Гўшен ерларига[310] ўрнашар экансиз. Ўзингиз, болаларингиз, набираларингиз, қўй–эчкиларингиз, подаларингиз — ҳамма мол–мулкингиз билан бирга Юсуфга яқин жойда бўласиз. 11Сизга Юсуф қараб турар экан. Ҳали олдимизда беш йил қаҳатчилик турибди. Ўзингиз ҳам, хонадонингиз ҳам оч қолмас экан, чорвангиз ҳам оч қолмас экан.” 12Ўзларингиз кўриб турибсизлар, Бенямин, сен ҳам кўриб турибсан, сизларга бу гапларни айтаётган ҳақиқатан мен, Юсуфман. 13Мисрда мен қанчалик шон–шуҳратга эришганимни, ўз кўзларингиз билан кўрганингизни отамга айтинглар. Отамни тезлик билан менинг олдимга олиб келинглар.
14Юсуф Беняминни қучоқлаб, бўйнига осилиб, хурсандликдан йиғлар, Бенямин ҳам йиғлар эди. 15Сўнг Юсуф йиғлаганича, акаларини бирма–бир қучоқлаб ўпди. Энди акалари Юсуф билан бемалол гаплаша бошладилар.
16“Юсуфнинг ака–укалари келибди!” деган хабар тезда фиръавн саройига етиб борди. Фиръавн ва унинг аъёнлари ғоятда хурсанд бўлдилар. 17Фиръавн Юсуфга деди:
— Ака–укаларингга айт, юкларини уловларига ортиб, Канъонга қайтишсин. 18Отангни, бола–чақаларини олиб, Мисрга қайтиб келишсин. Мен уларга юртнинг энг яхши ерларини берай. Улар бу ерда тўкин–сочинликда яшайдилар. 19Акаларингга айт, Мисрдан аравалар олиб кетишсин. Хотинларини, болаларини, отангни ўша араваларда бу ерга олиб келишади. 20Қолиб кетган мол–мулкларига ачинишмасин. Мисрнинг энг яхши ноз–неъматлари уларникидир.
21Ёқубнинг[311] ўғиллари айтилгандай қилдилар: фиръавннинг кўрсатмасига биноан, Юсуф уларга аравалар берди. Шунингдек, уларга йўл учун озиқ–овқат ҳам ғамлаб берди. 22Юсуф акаларининг ҳар бирига бир сидрадан янги кийим–бош, Беняминга эса беш сидра кийим–бош ва уч юз бўлак кумуш[312] берди. 23Отамга, деб ўнта эшакка Мисрнинг энг яхши ноз–неъматларидан, ўнта эшакка дон, отаси учун йўлда егани озиқ–овқат юклаб жўнатди. 24Юсуф акаларини йўлга кузатиб қўйди. Улар йўлга чиқаётганларида Юсуф: “Йўлда жанжаллашиб юрманглар[313]”, деди.
25Шундай қилиб, улар Мисрдан Канъон юртига — оталари ҳузурига қайтиб келдилар. 26“Юсуф тирик экан! У бутун Миср юртининг ҳокими экан!” деб айтишди ўғиллари. Ёқуб бу янгиликдан ҳанг–манг бўлиб қолди, ўғилларининг гапига ишонмади. 27Лекин ўғиллари Ёқубга Юсуфнинг ҳамма гапларини айтиб бўлиб, “Отамни Мисрга олиб келинглар”, деб Юсуф юборган араваларни кўрганда, Ёқубнинг руҳи тетиклашди.
28— Худога шукр, ўғлим Юсуф тирик экан, менга шунинг ўзи кифоя, — деди Ёқуб, — ўлмасимдан бурун бориб уни кўриб қолай.

 

46–БОБ

 

Ёқуб ва унинг оиласи Мисрга кетади

 

1Шундай қилиб, Ёқуб[314] бутун мол–мулкини олиб, йўлга чиқди. У Бэршэвага[315] етиб келиб, отаси Исҳоқнинг Худосига қурбонликлар қилди. 2Тунда Худодан Ёқубга ваҳий келди:
— Ёқуб! Ёқуб!
— Лаббай! — деди у.
3— Мен Худоман, отангнинг Худосиман, — деди Худо. — Қўрқмасдан Мисрга боравер, Мен у ерда сендан буюк халқ яратаман. 4Мен сен билан бирга Мисрга бориб, Сенинг наслингни у ердан Ўзим олиб чиқаман. Сен Юсуфнинг қўлида жон берасан.
5Сўнгра Ёқуб Бэршэвадан кетди. Ўғиллар отасини, болаларини, хотинларини фиръавн юборган араваларга ўтқаздилар. 6Улар Канъонда орттирган чорвасини, ҳамма мол–мулкини олиб, Мисрга кетдилар. Ёқуб ва унинг ҳамма оила аъзолари 7— ўғиллари, қизлари ва набиралари кетдилар.

 

8Мисрга кетган Исроил халқи, яъни Ёқуб наслининг исмлари қуйидагичадир:

 

Ёқубнинг Леахдан кўрган насли

 

Ёқубнинг тўнғич ўғли Рубен ва 9унинг ўғиллари — Ханўх, Паллув, Хазрон ва Карми.
10Шимўн ва унинг ўғиллари — Ямувол, Ёмин, Охад, Ёхин, Зўхар ва Шовул. (Шовулнинг онаси Канъонлик эди.)
11Леви ва унинг ўғиллари — Гершон, Қоҳот, Марори.
12Яҳудо ва унинг ўғиллари — Ғур, Ўнан, Шело, Параз ва Зерах. (Лекин Ғур ва Ўнан Канъон юртида вафот этган эдилар[316].)
Параз ва унинг ўғиллари — Хазрон ва Хомул.
13Иссахор ва унинг ўғиллари — Тўло, Пувах, Ёшув[317] ва Шимрон.
14Забулун ва унинг ўғиллари — Саред, Элўн ва Яхлиёл.

 

15Ёқубнинг Леахдан кўрган ана шу насли ва қизи Дина Паддон–Орамда[318] туғилган эдилар. Ёқубнинг Леахдан тарқалган насли жами бўлиб ўттиз уч киши эди.

 

Леахнинг чўриси Зилподан Ёқубнинг кўрган насли

 

16Гад ва унинг ўғиллари — Зафўн[319], Хаги, Шуно, Эзбўн, Эри, Арўд[320] ва Эрали.
17Ошер ва унинг ўғиллари — Йимнах, Йишво, Йишви ва Бариё. Буларнинг Серах деган сингиллари ҳам бор эди. Бариёнинг ўғиллари — Хабер ва Малхиёл.

 

18Ёқубнинг Зилподан туғилган насли ана шулардир. Лобон қизи Леахга Зилпони чўри қилиб берган эди. Улар ҳаммаси бўлиб ўн олти киши эди.

 

Ёқубнинг Роҳиладан кўрган насли

 

19Ёқубнинг хотини Роҳиладан туғилган ўғиллар — Юсуф билан Бенямин.
20Юсуф Миср юртида хотини Осанатдан Манаше ва Эфрайимни кўрди. Осанат Он шаҳрининг[321]руҳонийси Пўтиферонинг қизи эди.
21Бенямин ўғиллари — Бэлах, Бохир, Ошбол, Гера, Нўмон, Эхи, Рўш, Мупим, Хупим ва Ард.

 

22Ёқубнинг Роҳиладан тарқалган насли ана шулардир. Улар ҳаммаси бўлиб ўн тўрт киши эди.

 

Роҳиланинг чўриси Билхахдан Ёқубнинг кўрган насли

 

23Дан ва унинг ўғли — Хушим.
24Нафтали ва унинг ўғиллари — Яхзаёл, Гўно, Изар ва Шиллем.

 

25Ёқубнинг Билхахдан тарқалган насли ана шулардир. Билхахни Лобон қизи Роҳилага чўри қилиб берган эди. Ҳаммаси бўлиб етти киши эди.

 

26Ёқуб билан бирга Мисрга келган унинг насли ҳаммаси бўлиб олтмиш олти киши[322] эди. Келинлари бу ҳисобга кирмасди. 27Юсуф Мисрда икки ўғил кўрган эди. Шундай қилиб, Ёқуб хонадонидан Мисрга келганлар ҳаммаси бўлиб етмиш киши[323] эди.

 

Ёқуб ва унинг хонадони Мисрда

 

28Ёқуб Яҳудога: “Юсуф бизни Гўшен ерларига[324] бошлаб борсин”, деб олдин уни Юсуфнинг олдига жўнатган эди. Улар Гўшенга етиб келганларидан кейин, 29Юсуф аравасини қўшиб, отасини кутиб олиш учун Гўшенга кетди. Юсуф отасини кўриши биланоқ, уни қучоқлаб, бўйнига осилиб, узоқ йиғлади. 30Ёқуб Юсуфга:
— Тирик эканингни кўзларим билан кўрдим, энди ўлсам ҳам армоним йўқ, — деди. 31Юсуф акаларига, отаси хонадонининг қолган аҳлига деди:
— Мен бориб, фиръавнга: “Канъон юртидан ака–укаларим, отамнинг қолган оила аъзолари менинг олдимга келишди”, деб хабар берайин. 32Мен фиръавнга яна: “Улар чўпон, чорвадорлик билан шуғулланишади, мол–қўйларини, бор мулкини олиб келишибди”, деб айтайин. 33Фиръавн сизларни чақириб: “Касб–корингиз нима?” деб сўраб қолса, 34унга: “Биз, қулларингиз, ёшлигимиздан ҳозиргача чўпонлик билан машғулмиз, ота–боболаримиз ҳам чўпон бўлиб ўтишган”, деб айтинглар. Токи Гўшен ерларига ўрнашиб олишларингизга у ижозат берсин. Чунки Мисрликлар чўпонлардан ҳазар қилишади.

 

47–БОБ

 

1Шундан кейин, Юсуф фиръавннинг ҳузурига бориб, шундай деди: “Менинг отам, ака–укаларим мол–қўйларини, бутун мулкини олиб, Канъон юртидан келишди. Улар ҳозир Гўшен ерларида[325].” 2Юсуф акаларидан бештасини фиръавн ҳузурига чиқарди. 3Фиръавн улардан:
— Касб–корингиз нима? — деб сўради.
— Биз, қулларингизнинг касби чўпон, ота–боболаримиз ҳам чўпон ўтишган, — деб жавоб беришди улар фиръавнга. 4— Биз, Мисрда истиқомат қилиб турсак, деб келдик. Чунки қўй–эчкиларимиз учун Канъонда яйлов йўқ, у ерда оғир қаҳатчилик. Сиз, жаноби олийларидан илтимосимиз шуки, биз, қулларингизга, Гўшен ерларида истиқомат қилиб туришимиз учун ижозат берсангиз.
5Шунда фиръавн Юсуфга деди:
— Отанг, акаларинг сенинг олдингга келишган экан, 6ана, Миср юрти уларники. Уларни юртнинг энг яхши ерига — Гўшен ерларига жойлаштир. Агар уларнинг орасида уддабуронлари бўлса, менинг чорвамни ҳам уларга топшириб қўй.
7Сўнг Юсуф отаси Ёқубни бошлаб келиб, фиръавн ҳузурига олиб кирди. Ёқуб фиръавнни дуо қилди[326].
8— Ёшингиз нечада? — деб сўради фиръавн Ёқубдан.
9— Бир юз ўттиз йилдан бери бу дунёда меҳмонман, — деди Ёқуб фиръавнга. — Ота–боболарим ҳам бу дунёдан меҳмон бўлиб ўтдилар. Лекин менинг ҳаётим тез ва қийинчилик билан кечди, мен ҳали ота–боболарим ёшига етмадим.
10Шундан кейин Ёқуб фиръавнни яна дуо қилиб, унинг ҳузуридан чиқди. 11Фиръавн амр бергандай, Юсуф отасини, акаларини Мисрдаги энг яхши ерларга — Рамзес шаҳри яқинидаги ерларга[327] жойлаштирди. 12Юсуф отасини, ака–укаларини, отасининг жамики хонадони аҳлини, уларнинг миқдорига қараб, озиқ–овқат билан таъминлади.

 

Қаҳатчилик

 

13Қаҳатчилик тобора кучайиб бораверди. Қаҳатчилик Миср ва Канъон юртини хароб қилди. 14Юсуф донни кумушга[328] алмаштириб, Мисрдаги ва Канъондаги бор кумушларни йиғиб олди. У кумушларни фиръавннинг хазинасига олиб келиб тўплайверди. 15Миср ва Канъон халқлари кумушларини сарф қилиб бўлди. Ҳамма Мисрликлар Юсуфнинг ҳузурига келишарди. “Кумушларимиз тугади, лекин бизга дон берсинлар! Жанобларининг кўз ўнгиларида ўлиб кетмайлик!” деб ялинишарди. 16Юсуф эса уларга: “Агар кумушларингиз тугаган бўлса, мол–ҳолингизни олиб келинглар, эвазига дон бераман”, деб жавоб қиларди. 17Шундай қилиб, улар чорвасини Юсуфга олиб келишарди. Юсуф уларнинг отларини, қўй–эчкиларини, подаларини, эшакларини олиб, эвазига дон берарди. Ўша йили Юсуф уларнинг чорвасини олиб, эвазига егулик берди. 18Келгуси йили улар яна Юсуфнинг ҳузурига келишиб, ҳасрат қилишди: “Биз жаноби олийларидан яшириб нима ҳам қилардик: кумушларимиз тугаган, мол–қўйларимиз ўзлариники бўлди. Жаноби олийларига танамизу еримиздан ташқари берадиган нарсамиз қолмади. 19Жанобларининг кўз олдида ўзимиз ҳам, еримиз ҳам нобуд бўлиб кетмасин. Ўзимизни ҳам, ерларимизни ҳам сотиб олиб, эвазига дон берсинлар. Биз ерларимизни фиръавнга бериб, ўзимиз унга қул бўлишга тайёрмиз. Ҳозироқ бизга дон–дун берсалар, токи ўлмай тирик қолайлик, ерларимиз ташландиқ бўлиб қолмасин.”
20Шундай қилиб, Юсуф Мисрдаги жамики ерларни фиръавн учун сотиб олди. Қаҳатчилик ниҳоятда кучайганидан, ҳамма Мисрликлар далаларини Юсуфга сотдилар. Уларнинг ҳамма ерлари фиръавнники бўлиб қолди. 21Шу тариқа Мисрнинг бу четидан у четигача бўлган ҳамма халқ фиръавнга қул бўлиб қолди[329]. 22Юсуф фақат руҳонийларнинг ерларинигина сотиб олмади. Чунки уларга фиръавн томонидан озиқ–овқат тайинланган бўлиб, ерларини сотишларига зарурат йўқ эди. 23Шундан сўнг Юсуф халққа айтди:
— Ўзларингиз ҳам, ерларингиз ҳам энди фиръавнники. Мана сизларга уруғ, далага экинглар. 24Ҳосилни йиғиб олганларингизда, бешдан бирини фиръавнга берасизлар, бешдан тўрт қисми ўзларингизники бўлади, келгуси йил ҳосили учун уруғлик қиласизлар, бола–чақаларингиз билан еб, тирикчилик қиласизлар.
25— Сиз бизга илтифот кўрсатдингиз, Сиз бизнинг ҳаётимизни сақлаб қолдингиз, жаноби олийлари! — деб айтди халқ. — Шунинг учун биз фиръавнга қул бўламиз.
26Фиръавн ҳосилнинг бешдан бирини оладиган бўлди. Юсуф буни бутун Миср юрти бўйлаб қонун қилиб қўйди. Бу қонун бугунгача[330] бор. Фақат руҳонийларнинг ерларигина фиръавннинг мулки бўлмади, холос.

 

Ёқубнинг охирги васияти

 

27Шундай қилиб, Ёқуб[331] насли Мисрнинг Гўшен ерларига ўрнашиб қолди. Ёқуб насли у ерда мулк орттирдилар, аҳолиси кўпайиб борди. 28Ёқуб Миср юртида 17 йил яшади. У 147 йил умр кўрди.
29Ёқубнинг умри охирлаб қолди. У ўғли Юсуфни чақириб шундай деди:
— Агар мендан рози бўлсанг, қўлингни соним остига қўй[332]. “Сизнинг васиятингизни бажараман”, деб ваъда бер. Охирги васиятим шуки, мени Мисрда дафн қилмагин. 30Бу оламдан ўтганимдан кейин, жасадимни Мисрдан олиб кетиб, ота–боболаримнинг хилхонасига[333] дафн қил.
Юсуф, айтганингиздай қиламан, деб ваъда берди. 31Ёқуб: “Менинг олдимда қасам ич”, деб талаб қилди. Юсуф қасам ичди. Ёқуб ўз тўшаги устида сажда қилди.

 

48–БОБ

 

Ёқуб Эфрайим билан Манашени дуо қилади

 

1Бир куни Юсуфга: “Отангиз касал”, деган хабар етиб келди. Юсуф иккала ўғлини — Манаше билан Эфрайимни ёнига олиб, отасининг ҳузурига борди. 2Ёқуб Юсуфнинг келганини эшитгач, кучини йиғиб, тўшагига ўтирди. 3Ёқуб Юсуфга деди:
— Қодир ХудоКанъон юртидаги Луз шаҳрида[334] менга зоҳир бўлган ва марҳамат кўрсатиб, 4шундай деган эди: “Мен сени баракали қилиб, наслингни кўпайтираман. Мен сендан кўп халқларни яратаман. Бу ерни сендан кейин наслингга абадий мулк қилиб бераман.” 5Мен Мисрга келмасимдан аввал Эфрайим билан Манаше бу ерда туғилган эдилар. Шу иккала ўғлинг энди менинг ўғилларимдир. Рубен ва Шимўн менга қандай ўғил бўлса, сенинг иккала ўғлинг ҳам менинг ўғилларим бўлади. 6Эфрайим билан Манашедан кейин туғиладиган ўғилларинг эса ўзингники бўлади. Туғиладиган ўғилларингга Эфрайим ва Манашега қарашли ерлардан мерос берилсин. 7Буни шу сабабдан қиляпманки, мен Паддондан[335] қайтиб келаётганимда, афсуски, онанг Роҳила Канъон юртида — Эфратга етиб бормасдан йўлда оламдан ўтган эди. Мен уни ўша ерда — Эфратга борадиган йўл бўйига дафн қилганман. (Эфрат ҳозир Байтлаҳм[336], деб юритилади.)
8-10Бу пайтга келиб Ёқубнинг[337] кўзлари кексаликдан хиралашган, яхши кўрмас эди. Ёқуб Юсуфнинг ўғилларини кўрганда, “Булар кимлар?” деб сўради.
— Булар Худо шу ерда менга берган ўғилларим, — деб жавоб берди Юсуф.
— Менга яқинроқ олиб келгин уларни, дуо қилайин.
Юсуф ўғилларини отасига яқинроқ олиб борди. Ёқуб болаларни бағрига босиб, ўпди. 11Ёқуб Юсуфга деди:
— Мен сени ҳеч қачон кўрмайман, деб ўйлаган эдим. Аммо Худо сенинг болаларингни ҳам кўришни насиб этди.
12Юсуф болаларни отасининг тиззасидан[338] олди ва отасига мук тушиб таъзим қилди. 13Юсуф ўнг қўли билан Эфрайимни ушлаб, Ёқубнинг чап томонига, чап қўли билан Манашени ушлаб, Ёқубнинг ўнг томонига яқинроқ олиб келди. 14Лекин Ёқуб қўлларини чалиштирди–ю, ўнг қўлини[339] кенжа ўғил Эфрайимнинг бошига, чап қўлини тўнғич ўғил Манашенинг бошига қўйди. 15Сўнгра Юсуфни дуо қилди[340]:

 

“Ота–боболарим Иброҳим ва Исҳоққа йўл кўрсатган Худо,
Умрим бўйи менинг чўпоним бўлган Худо,
16Барча офатлардан мени сақлаган фаришта
Бу болаларга ҳам марҳамат кўрсатсин.
Менинг номим, бобом Иброҳим, отам Исҳоқнинг номи
Шу болалар орқали яшасин, ер юзида улар лак–лак кўпайсин.”

 

17Лекин отаси ўнг қўлини Эфрайимнинг бошига қўйгани Юсуфга ёқмади. Шунинг учун отасининг ўнг қўлини Эфрайимнинг бошидан Манашенинг бошига олиб қўймоқчи бўлди.
18— Бундай эмас, ота, — деди Юсуф, — буниси тўнғичи, ўнг қўлингизни унинг бошига қўйинг.
19Лекин отаси рози бўлмади:
— Биламан, ўғлим, биламан. Манашенинг насли ҳам буюк халқ бўлади. Лекин Эфрайимнинг авлоди Манашеникига қараганда янада буюк бўлиб, Эфрайимнинг авлодидан кўп халқлар келиб чиқади.
20Ёқуб ўша куни Эфрайим билан Манашени шундай деб дуо қилди:

 

“Исроил халқи сизларнинг номингизни айтар бир–бирини дуо қилганда,
Эфрайим ва Манашедай қилсин сени Худо, деб айтганларида.”

 

 

Шундай қилиб, Ёқуб Эфрайимни Манашедан юқори қўйди.
21Шундан кейин Ёқуб Юсуфга деди:
— Менинг умрим охирлаб боряпти. Лекин Худо сизлар билан бирга бўлади, сизларни ота–боболарингизнинг ерига яна қайтариб олиб боради. 22Шакамни[341] эса акаларингга эмас, сенга беряпман. Бу ҳосилдор ерларни мен қиличу камоним билан Амор халқларидан тортиб олганман[342].

 

49–БОБ

 

Ёқубнинг сўнгги сўзлари

 

1Ёқуб ўғилларини ҳузурига чорлаб деди: “Ёнимга келинглар, келгусида сизларга нима бўлишини айтай.

 

2Келинг, қулоқ солинг, эй, Ёқуб ўғиллари,
Эшитинг отангиз Исроилнинг сўзларини.

 

3Рубен, сенсан менинг тўнғичим,
Қувватимнинг илк меваси, ҳам қудратим,
Шуҳрату қудратда юксаги сенсан.
4Лекин денгиз тўлқинидай бетизгинсан,
Бундан кейин асло устун бўлмайсан.
Отангнинг ётоғига сен кирдинг,
Тўшагимга чиқиб, уни булғадинг[343].

 

5Шимўн билан Леви ҳамтовоқлардир,
Жабр–жафо қуроли қиличларидир[344].
6Ҳеч қачон шерик бўлмасман уларнинг фитналарига,
Асло қўшилмасман уларнинг йиғинларига.
Улар ғазаб ила ўлдирдилар инсонларни,
Роҳатланиш учун майиб қилдилар ҳўкизларни.
7Лаънат бўлсин уларнинг раҳмсиз ғазабига,
Лаънат бўлсин уларнинг беаёв зулмларига!
Тарқатиб юбораман уларни ҳар томонга,
Ёқубнинг юртида — Исроилнинг юртида.

 

8Эй, Яҳудо[345], сени мадҳ этар биродарларинг,
Ғанимларинг гарданида бўлар қўлларинг.
Сенга таъзим қилишар отангнинг ўғиллари.
9Яҳудо шернинг боласига ўхшар,
Ўғлим, овдан қайтиб келдинг сен,
Шердек чўкиб, чўзилиб ётарсан.
Сени уйғотмоққа ким журъат этар?!
10Яҳудонинг қўлидан кетмас салтанат ҳассаси,
Унинг наслида қолар салтанат тамғаси,
Халқлар унга ўлпон келтирарлар[346],
Унга итоат этиб таъзим қиларлар.
11Эшагини у доим боғлайди токка,
Хўтикчани — ток новдасига.
Шаробда ювади кийимларини
Аъло шаробда — кўйлакларини[347].
12Шаробдан ҳам қора кўзлари,
Сутдан ҳам оппоқ тишлари[348].

 

13Забулун ўрнашади денгиз бўйида,
Кемаларга у бандаргоҳ бўлажак.
Унинг чегараси Сидонгача[349] боражак.

 

14Иссахор қўрада[350] ўрнашиб ётган,
Кучли эшакка ўхшар.
15Кўрсаки, ўрнашган ери нақадар яхши,
Жуда ёқимли экан бу жойлар.
Юкни кўтармак чун елкасин тутди,
Оғир меҳнатга у қул бўлиб қолди.

 

16Исроил қабиласининг биттаси бўлиб,
Дан[351] ўз халқини ҳукм қилади.
17Дан йўлда ётган бир илон бўлади,
Сўқмоқда чўзилиб ётган заҳарли илон.
Отларнинг тўпиғини у чақиб олар,
Чавандоз йиқилар, чалқанча тушар.

 

18Сендан нажот кутарман, эй, Эгам![352]

 

19Гадни[353] талаб кетади босқинчилар,
Гад уларнинг изидан бостириб борар.

 

20Ошер тансиқ таом етиштирар,
Шоҳона ноз–неъматлар тайёрлар.

 

21Нафтали озод юрган оҳуга ўхшар,
Ажойиб оҳучалар дунёга келтирар[354].

 

22Юсуф ўхшар серҳосил токка —
Булоқ бўйидаги серҳосил узумга.
Унинг новдалари девордан ошиб ўтар[355].
23Раҳмсиз камончилар унга ҳужум қилишди,
Ўқ отишди унга, қаттиқ сиқишди.
24Лекин Юсуфнинг камони таранг тортилди,
Унинг қўллари ҳам чаққонлашди
Ёқубнинг Қудратли Худоси кучи туфайли,
Исроилнинг Чўпони, Қояси туфайли.
25Отангнинг Худоси сенга мадад бергай,
Қодир Худо сенга марҳамат кўрсатгай
Юқоридаги осмон баракалари ила,
Ер қаъридан чиққан сувнинг баракалари ила,
Она кўкрагию пуштининг баракаси ила.
26Абадий тоғлар баракасидан[356] ҳам,
Ва қадим тепаликлар неъматидан ҳам,
Отангнинг дуолари кучлидир.
Бу баракалар Юсуфга насиб этур,
Биродарлари ичра у йўлбошчи бўлур.

 

27Бенямин оч бўрига ўхшар,
Сабоҳда у ўлжасини ямлаб ютар,
Оқшомда у топганини бўлишар.”

 

28Исроилнинг ўн икки қабиласи ана шулар бўлиб, отаси уларни дуо қилганда, юқоридаги сўзларни айтган эди. Ҳар бирини ўзига лойиқ тарзда дуо қилди.

 

Ёқуб вафот этиб, дафн қилинади

 

29Шундан сўнг Ёқуб ўғилларига васият қилди:
— Менинг куним битиб боряпти. Мени Хет халқидан Эфрўннинг даласидаги ғорга — ота–боболарим ёнига дафн қилинглар. 30Ўша ғор Канъон юртида, Мамре шарқида жойлашган Махпаладаги далада. Иброҳим бу далани Эфрўндан қабристон учун сотиб олган. 31У ерга бобом Иброҳим билан бувим Сора дафн қилинган[357], Отам Исҳоқ билан онам Ривқо ҳам у ерга дафн қилинган. У ерга мен Леахни дафн қилганман. 32Бобом Иброҳим Хет халқидан[358] сотиб олган ғор ўшадир.
33Ёқуб ўғилларига васият қилиб бўлгач, яна тўшагига ётди–ю, жони узилиб, ота–боболари ёнига кетди.

 

50–БОБ

 

1Юсуф ўзини отасининг устига ташлаб, йиғлаганича, уни ўпди. 2Юсуф қўл остидаги табибларга: “Отамнинг жасадини мумиёланглар!” деб амр берди. Табиблар Ёқубнинг[359] жасадини мумиёлашди. 3Улар бу иш учун қирқ кун вақт сарф қилдилар. Чунки мумиёлаш учун шунча вақт талаб қилинар эди. Мисрликлар Ёқуб учун етмиш кун аза тутишди.
4Аза муддати тугагач, Юсуф фиръавннинг аъёнлари ҳузурига келиб, деди:
— Агар мен сизларнинг илтифотингизга сазовор бўлсам, фиръавн жаноби олийларига шу гапларни етказсангизлар: 5“Отам менга қасам ичириб, оламдан ўтганимдан кейин, жасадимни Канъон юртига олиб бориб, ўзим учун мен қазиган қабрга дафн қил, деб айтган. Энди отамни дафн қилгани боришимга ижозат берсалар. Отамни дафн қилганимдан кейин қайтиб келаман.”
6— Майли, боравер, — деб ижозат берди фиръавн, — қасамни адо қилиб, отангни дафн қилиб кел.
7Шундай қилиб, Юсуф отасини дафн қилгани жўнади. Фиръавннинг ҳамма аъёнлари — саройидаги амалдорлар, Миср юртидаги барча амалдорлар Юсуф билан бирга кетишди. 8Шунингдек, Юсуфнинг барча оила аъзолари, ака–укалари, отасининг қолган хонадони аҳли ҳам Юсуф билан бирга кетишди. Фақат уларнинг болалари, қўй–эчкилари, подалари Гўшен ерларида[360] қолдирилди. 9Ғоят катта жамоа Юсуфга ҳамроҳ бўлди. У билан бир талай аравакашлар ва жанг аравалар ҳам кетди. 10Улар Иордан дарёси шарқидаги Отад деган хирмонга етиб келдилар. У ерда узоқ вақт оғир таъзия маросими ўтказдилар. Шундай қилиб, Юсуф отаси учун етти кун аза маросими ўтказди. 11Канъон халқлари бу ердаги аза маросимини кўриб: “Мисрликлар қандай оғир аза маросими ўтказяптилар–а!” деб айтдилар. Шунинг учун бу жойга Овил–Мисрайим[361], деб ном қўйдилар. 12Шундай қилиб, Ёқуб ўғилларига қандай васият қилган бўлса, ўғиллари оталарининг васиятини тўла–тўкис бажардилар. 13Улар оталарининг жасадини Канъон юртига олиб келиб, Махпаладаги далада жойлашган ғорга дафн қилдилар[362]. Иброҳим ўз оиласига қабристон учун Хет халқидан Эфрўндан сотиб олган Мамре шарқидаги ғор шудир. 14Юсуф отасини дафн қилгандан кейин, ака–укаларини, отасини дафн қилгани бирга келган ҳамроҳларини эргаштириб Мисрга қайтди.

 

Юсуф ака–укаларига тасалли беради

 

15Оталари вафот этгандан кейин, Юсуфнинг акалари: “Биз Юсуфга ёмонлик қилган эдик, энди у ўша ёмонликларимиз учун кек сақлаб юрган бўлса, биздан ўч олади”, деб қўрқа бошладилар. 16Шунинг учун улар Юсуфга шундай хабар юбордилар: “Отамиз вафотидан олдин бизга, 17Юсуфнинг ҳузурига бориб айтинглар, мен ундан ўтинаман, сизлар унга қарши қилган оғир жиноятларингизни унутсин, деб айтган эдилар. Илтимос қиламиз, отанг Худосининг бу қуллари қилган жиноятларни унутгин.” Юсуф шу хабарни эшитганда, йиғлаб юборди. 18Кейин акалари ҳам келиб: “Биз сенинг қулларингмиз”, деб Юсуфнинг оёқларига йиқилдилар. 19Лекин Юсуф акаларига:
— Қўрқманглар, мен сизларни ҳукм қилиб, жазолайдиган Худо эмасман–ку! — деди. 20— Худо бугун қилаётгандай, сон–саноқсиз халқни сақлаб қолиши учун, сизлар қилган ёмонликни яхши томонга ўзгартирди. 21Шунинг учун қўрқманглар, мен ўзларингизни ҳам, бола–чақаларингизни ҳам боқаман.
Юсуф акаларига мулойим гапириб, уларга тасалли берди.

 

Юсуф вафот этади

 

22Шундай қилиб, Юсуф, унинг ака–укалари, уларнинг оилалари Мисрда яшаб қолдилар. Юсуф 110 йил умр кўрди. 23Юсуф Эфрайимнинг невара–чевараларини ҳам кўрди. Манашенинг ўғли Мохирнинг болалари туғилганда, Юсуф ҳаёт эди. Юсуф бу болаларни ҳам фарзандлари қаторига қабул қилди.
24“Менинг умрим охирлаб боряпти”, деди Юсуф ака–укаларига. “Лекин Худо сизларни кузатиб туради, сизларни бу юртдан олиб чиқиб, Иброҳим, Исҳоқ ва Ёқубга бераман, деб қасам ичган юртга қайтариб олиб боради.” 25Сўнг Юсуф Исроил уруғларига қасам ичдириб: “Худо сизларнинг олдингизга келганда, сизлар менинг суякларимни бу ердан олиб кетинглар”, деди. 26Юсуф 110 йил яшаб, оламдан ўтди. Унинг жасадини мумиёлаб, Мисрда бир тобутга солдилар.

 

 

 

ЧИҚИШ

Кириш

 

Бу китобнинг номи Эски Аҳднинг қадимги грекча таржимасидаги номидан олинган бўлиб, “чиқиб кетмоқ” маъносини билдиради. Бу китобда Эгамиз Ўз халқи Исроилни қандай қилиб қулликдан озод қилгани, уларни Мисрдан олиб чиққани тўғрисида ҳикоя қилинади.
“Чиқиш” китоби: “Эгамиз танҳо, ҳақиқий Худодир, барча яратилганларнинг ҳукмдоридир”, деб таълим беради. Эгамиз бирор ишни амалга оширишга қарор қилганда, ҳеч ким Уни тўхтата олмайди.
“Чиқиш” китобини уч қисмга бўлиш мумкин. Биринчи қисмдаги аксарият воқеалар (1-13–боблар) Миср юртида рўй беради. Исроил халқи бу ерда фиръавнга қул бўлиб хизмат қиларди. Эгамиз Ўз халқининг ёрдам сўраб қилган нолаларини эшитади. Уларни озод қилиш учун Мусони танлайди. Мусо асли Исроил халқидан бўлиб, Миср маликаси уни ўғил қилиб асраб олган эди.
Мусо фиръавндан, Исроил халқини озод қил, деб талаб этганда, фиръавн рад жавобини беради. Шунинг учун Эгамиз Мисрга ўнта офат юбориши тўғрисида Мусога айтади. Бу офатлар кўпинча “ўнта ўлат”, деб ҳам айтилади. Охири, фиръавн Исроил халқига Мисрдан чиқиб кетишга ижозат беради.
Китобнинг иккинчи қисмида (14-18–боблар) Исроил халқи Худонинг муқаддас тоғи — Синайга йўл олганларида бошларидан кечирган воқеалар баён қилинади. Миср фиръавни Исроил халқини озод қилиш фикридан дарров қайтиб, лашкарларига уларни тутиб келиш ҳақида фармон беради. Лекин Эгамиз Исроил халқини ҳимоя қилиб, Миср лашкарини қириб ташлайди. Сўнгра Исроил халқи саҳро бўйлаб юрганда, Эгамиз уларни озиқ–овқат ва сув билан таъминлайди.
Китобнинг охирги қисмидаги воқеалар (19-40–боблар) Синай тоғида юз беради. Эгамиз бу тоғда Мусога зоҳир бўлиб, унга ўнта амрни, шунингдек, сажда қилиш, қурбонлик келтириш, кундалик турмуш тўғрисидаги қонунларни, муқаддас чодир ва чодирнинг жиҳозларини ҳамда қурбонгоҳларни ясаш, руҳонийлик либослари тўғрисидаги кўрсатмаларни беради. Бу қисмда халқ бут ясаб, ўнта амрнинг биринчисига итоат этмагани тўғрисида ҳам ҳикоя қилинади: “Мен сизларни Мисрдаги қулликдан олиб чиққан Эгангиз Худоман. Мендан бошқа худоларга сажда қилманг.” (20:2-3)

 

1–БОБ

 

Мисрликлар Исроил халқига зулм ўтказади

 

1-4Исроил[1] ўғилларининг исмлари қуйидагичадир: Рубен, Шимўн, Леви, Яҳудо, Иссахор, Забулун, Бенямин, Дан, Нафтали, Гад, Ошер. Улар Ёқуб билан бирга оилаларини олиб, Мисрга кетган эдилар. 5Ўшанда Ёқубнинг авлоди ҳаммаси бўлиб етмиш[2] кишидан иборат эди. Унинг ўғли Юсуф бу пайтда Мисрда яшарди.
6Вақти–соати етиб, Юсуф, унинг ака–укалари ва ўша авлоднинг ҳаммаси оламдан ўтиб кетди. 7Исроил насли эса баракали бўлиб, борган сари кўпайиб бораверди. Миср юрти улар билан тўлиб–тошди.
8Ўша пайтда Миср тахтига янги фиръавн[3] ўтирди. У Юсуф тўғрисида ҳеч нарса билмасди. 9У ўз халқига шундай деди:
— Қаранглар, Исроил халқи бизга қараганда кўпайиб, кучайиб кетди. 10Қани, бир йўлини топиб, уларни кўпайиб кетишдан тўхтатайлик. Бўлмаса, уруш бўлиб қолганда, улар душманларимизга қўшилиб, бизга қарши уруш қиладилар. Кейин юртимиздан қочиб кетадилар.
11Шундай қилиб, Мисрликлар назоратчилар тайинлаб, Исроил халқини оғир ишларга мажбур қилдилар, тинка–мадорини қуритдилар. Исроил халқи фиръавн учун Питом ва Рамзес деган омбор шаҳарларни[4] қуриб берди.
12Лекин Мисрликлар Исроил халқига қанчалик зулм ўтказсалар ҳам, Исроил халқи яна ҳам кўпайиб юрт бўйлаб ёйилиб борарди. Мисрликлар бу аҳволдан қўрқувга тушиб қолдилар. 13-14Улар Исроил халқини зўрлик билан аёвсиз қул қилиб, ҳар турли дала ишларига, лойдан ғишт қуйишга мажбурладилар. Мисрликлар уларга шафқат қилмадилар.
15Шифро ва Пуво деган иброний доялари бор эди. Миср фиръавни уларга шундай фармон берди:
16— Иброний аёллари кўзи ёриётган пайтда доялик қилаётганингизда, яхшилаб эътибор беринг: чақалоқ ўғил бўлса, ўлдиринглар, қиз бўлса, яшайверсин.
17Иккала доя Худодан қўрқарди. Шунинг учун Миср фиръавнининг фармонига итоат этмасдан, ўғил болаларни ўлдирмадилар. 18Миср фиръавни дояларни чақириб сўради:
— Нимага бунақа қиляпсизлар? Нимага ўғил болаларни тирик қолдиряпсизлар?
19— Иброний аёллари Мисрлик аёлларга ўхшамайдилар, — деб жавоб беришди доялар. — Улар жуда бақувват, шунинг учун биз бормасимиздан олдин туғиб қўйяптилар.
20Шунинг учун Худо дояларга марҳамат қилди. Исроил халқи кўпайиб, яна ҳам кучаяверди. 21Доялар Худодан қўрққанлари учун, Худо уларни оилали қилди. 22Шундан кейин фиръавн ўз халқига: “Ибронийларда туғилган ҳар бир ўғил бола Нил дарёсига улоқтирилсин, қиз болалар эса яшайверсин”, деб фармон берди.

 

2–БОБ

 

Мусонинг туғилиши

 

1Ўша пайтда Леви наслидан бир йигит билан қиз оила қурдилар. 2Кейинчалик аёл ҳомиладор бўлиб, ўғил туғди. Аёл чақалоқнинг чиройлилигини кўриб, уни уч ой яшириб юрди.
3Лекин аёл чақалоқни ортиқ яшириб юролмаслигига кўзи етгач, қамиш сават олди. Сув кирмасин, деб саватни қора сақич билан сувади. Кейин саватнинг ичига чақалоқни солиб, саватни дарё бўйидаги қамишзор орасига қўйиб кетди. 4Чақалоқнинг опаси[5] эса: “Унинг тақдири нима бўларкин”, деб узоқдан кузатиб турди.
5Шу пайтда фиръавннинг қизи дарё бўйига чўмилгани келиб қолди. Канизаклари эса дарё бўйида юришарди. Фиръавннинг қизи бирдан қамишзор орасидаги саватни кўриб қолди–да, чўрисига: “Саватни олиб кел!” деб буюрди. 6Фиръавннинг қизи саватни очиб қарасаки, бир чақалоқ йиғлаб ётган экан. “Бу иброний болаларидан бири”, деди у. Чақалоққа раҳми келди.
7Чақалоқнинг опаси шу пайтда фиръавннинг қизи олдига келиб, ундан сўради:
— Бориб, иброний аёлларидан бирортасини чақириб келайми? У энагалик қилиб, сизга чақалоқни боқиб берарди.
8— Майли, бор, — деди фиръавннинг қизи. Қизча бориб, чақалоқнинг онасини чақириб келди. 9Фиръавннинг қизи аёлга:
— Мана бу чақалоқни олиб бор, менга боқиб бер, — деди. — Қилган хизматинг учун ҳақини тўлайман.
Шундай қилиб, аёл чақалоқни олиб кетди ва ўзи парвариш қилди.
10Бола катта бўлгач, аёл уни фиръавннинг қизига олиб келди. Фиръавннинг қизи болани ўзига ўғил қилиб олди. “Уни сувдан чиқариб олганман”, деб исмини Мусо[6] қўйди.

 

Мусо Мидиён юртига қочиб кетади

 

11Мусо улғайгандан кейин, бир куни қабиладошларини кўргани борди. У қабиладошлари қилаётган оғир меҳнатни кўриб юрган эди. Бир Мисрлик одам ибронийлардан — қабиладошларидан биттасини ураётганини кўриб қолди. 12Мусо атрофга кўз ташлади. Ҳеч ким йўқлигига ишонч ҳосил қилгач, Мисрлик одамни ўлдириб, қумга кўмиб қўйди.
13Кейинги куни Мусо яна ўша ерга борганда, иккита ибронийнинг бир–бири билан жанжаллашаётгани устидан чиқиб қолди. Мусо ноҳақлик қилган одамдан: “Нимага биродарингни уряпсан?” деб сўради. 14Шунда ҳалиги одам:
— Ким сени бизга ҳукмдор, ҳакам қилиб қўйди? Мисрликни ўлдирганингдай, мени ҳам ўлдирмоқчимисан? — деди. Ўша заҳоти Мусо: “Бу иш ошкор бўлиб қолганга ўхшайди”, деб ўйлаб қўрқиб кетди. 15Кейин фиръавн ҳам бу воқеани эшитиб, Мусони ўлдирмоқчи бўлди. Лекин Мусо фиръавндан қочиб Мидиён юртига[7] кетди. У Мидиёнга келиб, қудуқ ёнида ўтирди.
16Мидиён юрти руҳонийсининг еттита қизи бор эди. Қизлар отасининг қўй–эчкиларини суғориш учун охурларга сув тўлдиргани келиб қолдилар. 17Аммо бир нечта чўпон келиб, қизларни ҳайдаб юборди. Шунда Мусо қизларни ҳимоя қилди, уларнинг қўйларини суғоришга ҳам ёрдамлашди. 18Кейин қизлар оталари Ятронинг[8] ёнига қайтиб келдилар.
— Нимага бугун эрта қайтиб келдингизлар? — деб сўради Ятро қизларидан.
19— Мисрлик бир одам бизни чўпонлардан ҳимоя қилди, — деб жавоб беришди қизлар. — Бунинг устига, бизнинг ўрнимизга сув тортиб, қўйларимизни ҳам суғорди.
20— Қаерда ўша одам? — деб сўради Ятро қизларидан. — Нимага у одамни қолдириб келдингизлар? Боринглар, уни чақириб келинглар, биз билан бирга овқатлансин.
21Шундай қилиб, Мусо Ятроникида яшашга рози бўлди. Ятро эса Мусони қизи Зиппурага уйлантириб қўйди. 22Зиппура Мусога ўғил туғиб берди. Мусо: “Мен бегона юртда мусофир бўлган эдим”, деб ўғлининг исмини Гершом[9] қўйди.
23Йиллар ўтди. Бу орада Миср фиръавни оламдан ўтиб кетди. Исроил халқи ҳамон қулликда азоб чекар, мадад сўраб фарёд қиларди. Уларнинг фарёди Худога етиб борди. 24Худо Исроил халқининг оҳу нолаларини эшитди. Иброҳим, Исҳоқ, Ёқуб билан аҳд қилиб берган ваъдаси[10] Унинг ёдида эди. 25Хуллас, Худо Исроил халқининг аҳволини кўриб, уларга ачинди.

 

3–БОБ

 

Худо Мусони чақиради

 

1Мусонинг қайнатаси — Мидиён юртининг руҳонийси бўлган Ятро эди. Мусо унинг қўй–эчкиларини боқиб юрарди. У қўй–эчкиларни саҳронинг ғарб томонига ҳайдаб, Худонинг муқаддас тоғи Синайга[11] бориб қолди. 2Бирдан бутадаги алангада Эгамизнинг фариштаси Мусога зоҳир бўлди. Мусо ҳайрон бўлди: бута ёнарди–ю, аммо ёниб тугамасди. 3Мусо: “Жуда ғалати–ку, бориб, бир қарай–чи, бута нимага ёниб тугамаяпти экан”, деб ўйлади. 4Мусо яқинроқ борди, Эгамиз унинг келаётганини кўриб, бутанинг орасидан: “Мусо! Мусо!” деб чақирди.
— Лаббай, шу ердаман, — деб жавоб берди Мусо.
5— Энди бу ёғига келма! Оёғингдаги чориғингни еч! — деди Худо. — Сен турган жой муқаддас ердир. 6Мен ота–боболаринг — Иброҳим, Исҳоқ ва Ёқубнинг Худосиман.
Мусо Худога қарашдан қўрқиб, дарров юзини беркитиб олди.
7Кейин Эгамиз яна айтди:
— Имонинг комил бўлсин: халқимнинг Мисрда чеккан азобларини кўрдим, мадад сўраб назоратчилар зулми дастидан қилган фарёдларини эшитдим. Ҳа, халқимнинг чеккан ҳамма азобларини биламан. 8Шунинг учун Мен халқимни Мисрликларнинг зулмидан қутқаргани келдим. Мен уларни Мисрдан олиб чиқиб, кенг, унумдор, сут ва асал оқиб ётган юртга[12] олиб боргани келдим. Бу ерда Канъон, Хет, Амор, Париз, Хив ва Ёбус халқлари яшайди. 9Халқимнинг фарёди Менга етиб келди. Мисрликлар халқимга қанчалик зулм ўтказаётганини кўриб турибман. 10Қани, бўл, сени ҳозир Миср фиръавни ҳузурига юбораман. Халқим Исроилни Мисрдан сен олиб чиқасан.
11Шунда Мусо Худога:
— Мен ким бўлибманки, фиръавннинг ҳузурига бориб Исроил халқини Мисрдан олиб чиқсам?! — деб жавоб берди. 12Худо эса шундай деди:
— Мен сен билан бўламан. Исроил халқини Мисрдан олиб чиққанингдан кейин, шу тоққа келиб, Менга сажда қиласизлар. Сени Мен юборганимнинг исботи шу бўлади.
13Аммо Мусо Худога қуйидагича жавоб берди:
— Исроил халқи олдига бориб: “Сизларнинг олдингизга ота–боболарингизнинг Худоси мени юборди”, деб айтсам, улар “Ким У?”[13] деб сўрайдилар–ку! Ўшанда мен нима деб жавоб бераман?
14— Мен ҳар доим бор бўлган Худоман[14], — деб жавоб берди У. — Халқим Исроилга: “Мени сизларнинг олдингизга юборган — Мен Борман”, деб айтасан. 15Исроил халқига яна: “Мени сизларнинг олдингизга ота–боболарингиз — Иброҳим, Исҳоқ ва Ёқубнинг Худоси — Эгамиз[15] юборди”, деб айт. Менинг номим то абад шундай бўлсин. Унвонимни келгуси авлодлар шундай деб айтсин.
16Худо яна Мусога айтди:
— Энди бор, халқим Исроилнинг оқсоқолларини тўплаб, уларга: “Ота–боболарингиз — Иброҳим, Исҳоқ ва Ёқубнинг Худоси — Эгангиз менга зоҳир бўлди”, деб айт. Уларга шу гапимни етказ: “Имонингиз комил бўлсин: Мисрликлар сизларга қандай зулм ўтказаётганини Мен кўриб, кузатиб турибман. 17Энди ваъда бериб айтаманки, сизларни Мисрда чекаётган азоб–уқубатларингиздан халос қиламан. Сизларни Канъон, Хет, Амор, Париз, Хив ва Ёбус халқларининг ерларига, сут ва асал оқиб ётган юртга бошлаб олиб бораман.” 18Исроил оқсоқоллари сенга қулоқ солишади. Кейин Миср фиръавни ҳузурига улар билан сен ҳам бирга бор. Фиръавнга шундай денглар: “Ибронийларнинг Худоси — Эгамиз Ўзини бизга зоҳир қилди. Энди бизга ижозат бер, саҳрода уч кун йўл юриб бориб, Эгамиз Худогақурбонликлар келтирайлик.” 19Аммо кучли бир қўл мажбурламаса, Миср фиръавни сизларнинг кетишингизга ижозат бермаслигини биламан. 20Ўшанда Мен қўлимни кўтариб, Мисрликларни ураман. Уларнинг орасида ҳар хил ажойиботлар билан Мисрни ураман. Ўшандан кейингина фиръавн сизларнинг кетишингизга ижозат беради. 21Мен шундай қиламанки, халқимга — сизларга Мисрликлар илтифот кўрсатадилар. Сизлар кетаётганларингизда бўш қўл билан чиқиб кетмайсизлар. 22Исроил халқидан ҳар бир аёл Мисрлик қўшнисидан ёки қўшнисининг уйида истиқомат қилаётган Мисрлик аёлдан олтин ва кумуш тақинчоқлар, кийим–кечаклар сўраб олади. Ўғилларингизни, қизларингизни тақинчоқлару кийим–кечаклар билан ясантирасизлар. Шундай қилиб, Мисрликларнинг бойликларини олиб кетасизлар.

 

4–БОБ

 

Эгамиз Мусога мўъжиза кўрсатиш қудратини ато қилади

 

1Шунда Мусо:
— Исроил халқи гапимга қулоқ солмасдан: “Эгамиз сенга зоҳир бўлмаган”, деб менга ишонмаса, унда нима қиламан? — деб сўради.
2— Қўлингдаги нима? — деб сўради Эгамиз.
— Таёқ, — деб жавоб берди Мусо.
3— Таёқни ерга ташла! — деб амр қилди Эгамиз. Мусо таёқни ерга ташлаган эди, таёқ илонга айланиб қолди. Мусо дарров илондан ўзини олиб қочди.
4Эгамиз яна Мусога:
— Қўлингни узатиб, илоннинг думидан ушла! — деб амр берди. Мусо қўлини узатиб, илоннинг думидан ушлаган эди, шу заҳоти илон Мусонинг қўлида яна таёққа айланиб қолди.
5Шу мўъжизани кўрсатасан! — деб амр берди Эгамиз, — токи Менинг халқим ота–боболари — Иброҳим, Исҳоқ ва Ёқубнинг Худоси — Мен сенга зоҳир бўлганимга ишонсинлар.
6Сўнгра Эгамиз яна:
— Қўлингни қўйнингга тиқ! — деб амр берди. Мусо қўлини қўйнига тиқиб, чиқарган эди, қўлига яра тошиб[16], қордай оппоқ бўлиб қолди.
7— Қўлингни яна қўйнингга тиқ! — деб амр берди Эгамиз. Мусо қўлини яна қўйнига тиқиб чиқарган эди, қўли танасининг қолган қисми сингари, асл ҳолига қайтди.
8— Агар сенга ишонмасалар ёки кўрсатган биринчи мўъжизангга эътибор бермасалар, иккинчи мўъжизага ишонадилар, — деди Эгамиз. 9— Гапингга қулоқ солмай, иккала мўъжизага ҳам ишонмасалар, Нил дарёси сувидан олиб, қуруқ ерга тўк. Дарёдан олиб ерга тўккан сувинг қонга айланади.
10— Ё, Раббий! — деди Мусо. — Мен, қулинг, илгари ҳам, ҳозир — сен билан гаплаша бошлаганимдан буён ҳам яхши гапира олмайман. Ахир, менинг тилим чучук, секин гапираман.
11Шунда Эгамиз:
— Инсонга тил ато қилган ким? — деди. — Инсонни ким соқов, кар, кўрадиган ёки кўр қилиб яратади? Мен, Эгангиз, эмасми?! 12Энди бор! Гаплашганингда, Мен сен билан бирга бўламан. Нимани гапиришингни Мен сенга ўргатиб тураман.
13— Ё, Раббий! — деди Мусо. — Илтижо қиламан: Менинг ўрнимга бошқасини юбора қолгин.
14Шундан кейин Эгамиз Мусодан қаттиқ ғазабланиб деди:
— Аканг Ҳорун бор–ку! У ҳам Леви наслидан. Биламан, у гапга чечан. Ана, ўзи ҳам сенга пешвоз келяпти. Аканг сени кўриб хурсанд бўлади. 15-16Ҳорун сенинг ўрнингга халқ билан гаплашади. Ҳорун нима дейиши лозимлигини сен айтасан. Сен у учун Худога — Менга ўхшаган бўласан. Сизлар гапирганингизда, Мен икковингиз билан бирга бўламан. Ҳар икковингизга Мен нима қилишингизни айтиб тураман. 17Мана бу таёғингни қўлингга ол, бу мўъжизаларни таёқ орқали кўрсатасан.

 

Мусо Мисрга қайтиб боради

 

18Мусо қайнатаси Ятронинг олдига қайтиб келиб, унга деди:
— Ижозат беринг, Мисрдаги қабиладошларимнинг ёнига қайтай. Бориб билай–чи, улар ҳалиям тирикмикан.
— Эсон–омон бор, — деб Ятро у билан хайрлашди. 19Мусо ҳамон Мидиёнда яшар экан, Эгамиз унга:
— Мисрга қайт, сенинг жонингни олмоқчи бўлганларнинг ҳаммаси оламдан ўтиб кетди, — деган эди.
20Шундай қилиб, Мусо хотини билан ўғилларини эшакка миндирди. Худо, ол, деб тайинлаган таёқни[17] қўлига олиб, Мисрга борадиган йўлга чиқди. 21Эгамиз Мусога яна шуларни эслатди:
— Мисрга борганингда, Мен берган қудрат билан сен фиръавннинг кўзи олдида ҳамма ажойиботларни кўрсат. Мен эса унинг юрагини тош қилиб қўяман. У халқимнинг кетишига ижозат бермайди. 22Кейин сен фиръавнга Менинг шу гапимни етказ: “Эгамиз шундай айтмоқда:
— Исроил Менинг тўнғич ўғлимдир. 23Ижозат бер, ўғлим бориб, Менга сажда қилсин, деб сенга айтган эдим. Аммо сен унга кетишга ижозат бермадинг. Шунинг учун энди сенинг тўнғич ўғлингни нобуд қиламан.”
24Мусо ва унинг оиласи тунни ўтказгани йўлда тўхтадилар. Шу пайтда Эгамиз Мусога[18] дуч келди–да, сал бўлмаса уни ўлдирай деди[19]. 25Шу заҳоти хотини Зиппура[20] тош пичоқ[21] олиб, ўғлини суннат қилди. Суннат терисини Мусонинг оёқларига[22] теккизиб: “Сени мен учун шу суннат қони ҳимоя қилди”, деди. 26Шунда Эгамиз Мусонинг ҳаётини сақлади. Зиппура Мусога: “Сен шу суннат қони орқали ҳимоя қилиндинг”, деди.
27Сўнгра Эгамиз Ҳорунга:
— Мусони кутиб олгани саҳрога бор! — деб амр берди. Шундай қилиб, Ҳорун Мусони кутиб олгани Худонинг муқаддас тоғига[23] кетди. Ҳорун Мусони топгач, у билан қуюқ саломлашди. 28Мусо Эгамизнинг унга айтган ҳамма гапларини Ҳорунга гапириб берди. Бажариши керак бўлган ҳамма мўъжизалар ҳақида ҳам Ҳорунга сўзлаб берди. 29Шундай қилиб, Мусо билан Ҳорун Мисрга боришгач, Исроилнинг ҳамма оқсоқолларини тўпладилар. 30Ҳорун Эгамизнинг Мусога айтган ҳамма гапларини оқсоқолларга сўзлаб берди. Уларнинг кўзи олдида мўъжизаларни кўрсатди. 31Оқсоқоллар эшитиб кўрганларига ишондилар. Эгамиз ўз халқини кузатиб турганини, улар чеккан азобларни кўрганини эшитиб, Унга таъзим этиб, сажда қилдилар.

 

5–БОБ

 

Мусо билан Ҳорун фиръавн ҳузурида

 

1Шундан кейин Мусо билан Ҳорун фиръавн ҳузурига бориб, унга шундай дедилар:
— Исроил халқининг Худоси — Эгамиз шундай айтмоқда: “Халқимга ижозат бер, улар саҳро ичкарисига бориб, Менга атаб байрам нишонлашсин.”
2Фиръавн эса:
— Эгангиз ким ўзи?! Унинг сўзига кириб Мен Исроил халқини қўйиб юборайми?! — деди. — Эгангизни танимайман, Исроил халқининг кетишига эса ижозат бермайман.
3Шунда Мусо билан Ҳорун:
— Ибронийларнинг Худоси бизга Ўзини зоҳир қилди, — деб жавоб беришди. — Ижозат бер, саҳрода уч кун йўл юриб бориб, Эгамиз Худогақурбонликлар келтирайлик. Акс ҳолда, У бизни ё ўлатга мубтало қилади, ёки қиличнинг дамига рўпара қилиб жазолайди.
4Лекин Миср фиръавни:
— Эй, Мусо! Эй, Ҳорун! Нимага халқни ишдан қолдиряпсизлар?! — деди. — Боринглар, ишларингизни қилинглар! 5Қаранглар, бу ерда қанча қароллар[24] бор–а! Сизлар бўлса, уларни чалғитиб, ишдан қўймоқчисизлар!
6Ўша куни фиръавн Исроил халқининг тепасида турган Мисрлик назоратчиларга ва Исроил халқидан бўлган ишбошиларга шундай фармон берди: 7“Исроил халқига ғишт қуйгани энди олдингидай сомон берманглар. Ўзлари юриб сомон йиғишсин. 8Олдин қанча ғишт қуйишган бўлса, бундан кейин ҳам шунча ғишт қуйишга мажбур қилинглар. Ғишт қуйиш миқдорини ҳеч ҳам камайтирманглар. Улар дангаса халқ. Шунинг учун, ижозат беринг, бориб, Худойимизга қурбонликлар келтирайлик, деб нола қилишяпти. 9Уларни шунақанги ишлатингларки, иш билан қаттиқ банд бўлиб, беҳуда гапларга қулоқ солишмасин[25].”
10Шундай қилиб, Исроил халқининг тепасида турган Мисрлик назоратчилар билан Исроил халқидан бўлган ишбошилар бориб, Исроил халқига айтдилар:
— Фиръавн шундай демоқда: “Сизларга энди сомон бермайман. 11Бориб, қаердан бўлса ҳам ўзларингиз сомон топинглар, лекин қуяётган ғиштингизнинг ҳажми асло камаймайди.”
12Исроил халқи сомон ўрнига хас–чўп йиғиш учун бутун Миср юрти бўйлаб тарқалиб кетди. 13Назоратчилар эса уларни сиқувга олар эдилар. “Кундалик ишларингизни сомон берилган кунлардагидай камайтирмасдан бажаринглар”, деб айтардилар. 14Фиръавннинг назоратчилари ўзлари хизматга тайинлаган Исроил халқи ишбошиларини калтаклаб: “Нимага кеча ҳам, бугун ҳам, олдингидай, белгиланган миқдордаги ғиштни қуймаяпсизлар?” деб талаб қилардилар.
15Шундан сўнг Исроил халқи ишбошилари фиръавн ҳузурига бориб, фарёд қилдилар:
— Нимага биз, қулларингизга, бундай муомала қиляпсиз? 16Бизга сомон беришмайди–ю, “Ғишт қуйинглар!” деб буйруқ қилишади. Биз калтак остида қолдик–ку! Айбдор эса сизнинг одамларингиз.
17Фиръавн эса:
— Дангасасизлар, дангаса! — дея жавоб берди. — Шунинг учун: “Ижозат бер, бориб, Эгамизга қурбонликлар келтирайлик”, деяверасизлар. 18Боринглар, ишланглар! Сизларга сомон берилмайди. Лекин белгиланган миқдордаги ғиштни қуясизлар.
19Шунда Исроил халқининг ишбошилари: “Кунда белгиланган ғишт миқдорини камайтирмасдан қуясизлар!” деган гапни эшитиб, қийин аҳволда қолганларини тушундилар. 20Улар фиръавн ҳузуридан чиқишлари билан, Мусо билан Ҳорунга дуч келишди. Иккови уларни кутиб турган эди. 21Исроил халқи ишбошилари:
— Сизлар бизни фиръавнга, унинг аъёнларига ёмон кўрсатиб қўйдингизлар, — дейишди. — Бизни ўлдиришига сабаб топиб бердингиз. Эгамиз қилмишларингизни кўриб, жазонгизни берсин!

 

Мусо Эгамизга шикоят қилади

 

22Шундан кейин Мусо уларнинг олдидан кетиб, Эгамизга илтижо қилди:
— Ё, Раббий! Нимага бу халқни шунчалик кулфатга қўйдинг? Нимага мени юбординг? 23Фиръавнга Сенинг хабарингни олиб келишим биланоқ, у халқингга баттар ваҳшийлик қила бошлади. Сен эса Ўзингнинг халқингни озод қилмадинг.

 

6–БОБ

 

Эгамиз Исроил халқини қутқаришга ваъда беради

 

1Шундан сўнг Эгамиз Мусога айтди:
— Фиръавнни нима қилишимни энди кўрасан. У қудратли кучимни кўргандан кейин, халқим кетишига ижозат берибгина қолмайди, ҳатто халқимни ўз юртидан қувлаб юборади.
2Худо Мусога яна деди:
— Мен Эгангизман. 3— Иброҳимга, Исҳоққа ва Ёқубга Мен Қодир Худо бўлиб Ўзимни зоҳир қилдим[26]. Аммо уларга Мен, уларнинг Эгаси, деб танилмаган эдим[27]. 4Улар Канъон юртида мусофир бўлиб яшаган эдилар. Ўша юртни сизларга бераман, деб улар билан аҳд қилдим[28]. 5Мисрликлар қул қилган Исроил халқининг фарёдини аниқ эшитдим. Мен ўша аҳдимни ёдимда тутаман. 6Шундай қилиб, бу тўғрида Исроил халқига Менинг шу гапимни етказ: “Мен Эгангизман. Мен сизларни Мисрликларнинг зулмидан озод қиламан, қулликдан олиб чиқаман. Қудратли кучим ва ҳукмнинг буюк ишлари билан сизларни қулликдан озод қиламан. 7Мен сизларни Ўзимнинг халқим қиламан, Мен сизларнинг Худойингиз бўламан. Сизларни Мисрликларнинг зулмидан халос қилган Эгангиз Худо Мен эканлигимни ўшанда билиб оласизлар. 8Мен Иброҳимга, Исҳоққа ва Ёқубга онт ичиб, бераман, деган юртга сизларни олиб бораман. Ўша юртни сизларга мулк қилиб бераман. Мен Эгангизман.”
9Мусо бу гапларни Исроил халқига айтган эди, аммо халқ унинг гапларига қулоқ солмади. Чунки халқ оғир зулм остида қолиб, руҳан тушкунликка тушган эди. 10Шундан кейин Эгамиз Мусога айтди:
11— Миср фиръавни ҳузурига бориб айт: Исроил халқи Мисрдан чиқиб кетишига ижозат берсин.
12— Гапимга Исроил халқи қулоқ солмади–ю, фиръавн қулоқ солармиди?! — деди Мусо. — Қолаверса, яхши гапира олмайман–ку!
13Аммо Эгамиз Мусо билан Ҳорунга амр қилди: “Миср фиръавни олдига қайтиб боринглар. Исроил халқи Мисрдан кетишига ижозат беринг, деб талаб қилинглар.”

 

Мусо ва Ҳоруннинг насл–насаби

 

14Баъзи Исроил қабилаларининг уруғбошилари қуйидагилардир:

 

Ёқубнинг[29] тўнғич ўғли Рубен наслига Ханўх, Паллув, Хазрон ва Карми киради. Уларнинг насли Рубен уруғлари эди.
15Шимўннинг наслига Ямувол, Ёмин, Охад, Ёхин, Зўхар ва Канъонлик аёлдан туғилган ўғли Шовул киради. Уларнинг насли Шимўн уруғлари эди.
16Леви наслига Гершон, Қоҳот ва Марори киради. Леви 137 йил яшади. Бу наслдан келиб чиққан уруғлар қуйидагилардир: 17Гершоннинг наслига Лубнах ва Шимах киради, уларнинг ҳар бири уруғбошилардир. 18Қоҳотнинг наслига Имром, Изхор, Хеврон ва Узиёл киради. Қоҳот 133 йил яшади. 19Марорининг наслига Махли ва Муши киради. Юқоридаги рўйхат Леви насли ва уларнинг уруғлариникидир.
20Имром ўзининг аммаси Йўхавадга уйланди. Имром хотинидан Ҳорун ва Мусони кўрди. Имром 137 йил яшади. 21Изхорнинг насли Кўрах, Нафах ва Зихридир. 22Узиёлнинг насли Мишаил, Элзафан ва Ситридир. 23Ҳорун Элишбага уйланди. У Оминадовнинг қизи, Нахшўннинг синглисидир. Ҳорун хотинидан Надов, Абиҳу, Элазар ва Итамарни кўрди. 24Кўрахнинг насли Асер, Элқана ва Абуасафдир. Уларнинг насли Кўрах уруғларига асос солди. 25Ҳоруннинг ўғли Элазар Футиёлнинг қизларидан бирига уйланди. Элазар хотинидан Финхазни кўрди.

 

 

Уруғлари бўйича Леви қабиласининг уруғбошилари ана шулардир.

 

26Юқорида айтиб ўтилган Ҳорун ва Мусога Эгамиз: “Исроилнинг ҳар бир оиласи ва қабиласини Мисрдан олиб чиқинглар!” деб амр берди. 27Улар: “Исроил халқини озод қилинг”, деб Миср фиръавнига буйруқ бердилар.

 

Эгамиз Мусо билан Ҳорунга фиръавнга гапиришлари учун амр беради

 

28Шундай қилиб, Эгамиз Мусо билан Мисрда гаплашганда, 29унга: “Мен Эгангизман, сенга айтганларимнинг ҳаммасини Миср фиръавнига етказ!” деб амр берган эди. 30Мусо эса Эгамизнинг олдида: “Мен яхши гапира олмайман–ку! Фиръавн менинг гапимга қулоқ солмайди!” деган эди.

 

7–БОБ

 

1Эгамиз Мусога айтди:
— Қараб тур, аканг Ҳорунни сенинг ўрнингга гапирадиган қиламан. Сени фиръавннинг кўзи олдида Худо сингари — Мендай қилиб қўяман. Ҳорун сенинг пайғамбаринг бўлиб, гапларингни фиръавнга етказади. 2Мен сенга айтган ҳамма амрларни акангга айт. Исроил халқи Мисрдан чиқиб кетиши учун ижозат бер, деб Ҳорун фиръавнга айтади. 3Лекин Мен аломату мўъжизаларимни Миср юртида кўрсатай, деб фиръавннинг юрагини тош қилиб қўяман. 4Фиръавн сизларнинг гапингизга қулоқ солмайди. Ўшанда Мен Мисрга қарши қўл кўтариб, унга кўп кулфатлар келтираман. Кейин ҳукмнинг қудратли ишлари билан Исроил оилаларини ва қабилаларини олиб чиқаман. 5Мисрга қарши қўл кўтариб, Исроил халқини Мисрликларнинг орасидан олиб чиққанимда, Эгангиз Мен эканлигимни Миср халқи билиб олади.
6Мусо билан Ҳорун Эгамизнинг амрига биноан иш тутдилар. 7Улар фиръавн билан гаплашганларида, Мусо саксон ёшда, Ҳорун саксон уч ёшда эди.

 

Ҳоруннинг таёғи

 

8Эгамиз Мусо билан Ҳорунга гапирди:
9— Фиръавн сизларга: “Бирорта ажойибот кўрсатинглар–чи”, деб айтса, Ҳорунга буюр, таёқни олиб, фиръавннинг олдига ташласин. Таёқ илонга айланиб қолади.
10Шундай қилиб, Мусо билан Ҳорун фиръавн ҳузурига бордилар. Эгамиз амр этгандай иш тутдилар: Ҳорун таёғини фиръавн ва унинг аъёнлари олдига ташлаган эди, таёқ ўша заҳоти илонга айланиб қолди. 11Шунда фиръавн ҳам ўзининг сеҳргарларини — донишмандларини ва фолбинларини чақирди. Миср сеҳргарлари сеҳр–жодуларини ишлатиб, ўшанақа мўъжиза кўрсатдилар. 12Ҳар бири таёғини ерга ташлаган эди, таёқ илонга айланиб қолди. Ҳоруннинг илони Миср сеҳргарларининг илонларини ютиб юборди. 13Эгамиз айтгандай, барибир, фиръавннинг юраги тошлигича қолиб, Мусо билан Ҳоруннинг гапига қулоқ солмади.

 

Биринчи фалокат: Нил дарёси қонга айланади

 

14Шундан кейин Эгамиз Мусога айтди: “Барибир, фиръавннинг юраги тошлигича қолиб, халқимнинг кетишига ижозат беришни истамаяпти. 15Эртага эрталаб фиръавннинг олдига бор. У дарёга боради. Сен уни дарё бўйида кутиб тур. Илонга айланган таёғинг қўлингда бўлсин. 16Фиръавнга шундай деб айт:
— Ибронийларнинг Худоси — Эгамиз мени сенинг ҳузурингга шу гапни айтгани юборди. Эгамизнинг гапи шундай: “Менинг халқимга ижозат бер, улар саҳрога бориб, Менга сажда қилишсин.” Сен ҳамон Эгамизнинг гапига қулоқ солмаяпсан. 17Эгамиз шундай айтмоқда: “Исроил халқининг Эгаси Мен эканлигимни энди билиб оласан.” Қўлимдаги мана бу таёқни Нил дарёсининг сувига урганимда, сув қонга айланади. 18Дарёдаги балиқлар нобуд бўлади. Дарё сасиб кетади. Миср халқи дарё сувини ичолмайди.”
19Сўнгра Эгамиз Мусога шундай деди:
— Ҳорунга айт, таёқни қўлига олиб, Миср сувлари томонга — Мисрдаги дарёлар, анҳорлар, кўллар, ҳамма сув ҳавзалари томонга узатсин. Мисрдаги ҳамма жойларда сув қонга айланади, ҳатто бутун Миср юртидаги ёғоч ва тош идишлардаги сувлар ҳам қонга айланади.
20Шундай қилиб, Мусо билан Ҳорун Эгамиз амр этгандай қилишди: Ҳорун фиръавн ва унинг аъёнлари кўзи олдида таёғини кўтариб дарё сувига урган эди, шу заҳоти дарё суви қонга айланиб қолди. 21Дарёдаги балиқлар нобуд бўлиб, дарё суви сасиб кетди. Миср халқи дарё сувини ичолмай қолди. Мисрнинг ҳамма ери қонга тўлиб кетди. 22Миср сеҳргарлари ҳам сеҳр–жодуларини ишлатиб, худди ўшандай қилдилар. Эгамиз айтгандай, барибир, фиръавннинг юраги тошлигича қолиб, Мусо билан Ҳоруннинг гапига қулоқ солмади. 23Бўлиб ўтган мўъжизадан фиръавннинг юраги қилт этмасдан, саройига қайтди. 24Дарё сувини ичиб бўлмагани сабабли, Миср халқи ичимлик суви топиш учун дарё яқинида қудуқлар ковлай бошладилар. 25Эгамиз Нил дарёси сувига ургандан кейин етти кун давомида сув қон бўлиб оқаверди.

 

8–БОБ

 

Иккинчи фалокат: қурбақа офати

 

1Эгамиз Мусога яна айтди:
— Фиръавннинг ҳузурига бориб, Менинг шу гапимни етказ: “Эгамиз шундай айтмоқда:
— Менинг халқимга ижозат бер, улар бориб, Менга сажда қилсин. 2Агар сен халқимга ижозат беришдан бўйин товласанг, бутун юртингга қурбақа юбориб шикаст етказаман. 3Дарё қурбақалар билан тўлиб–тошади. Қурбақалар дарёдан чиқиб, сенинг саройингга, ётоқхонангга, тўшагингга, аъёнларингу халқингнинг уйларига, тандирларига ва хамир тоғораларига ҳам кириб олади. 4Қурбақалар сенинг, Миср халқининг ва барча аъёнларингнинг устиларида сакраб юради.”
5Эгамиз Мусога яна гапирди:
— Ҳорунга айт, у қўлидаги таёғини дарёлар, анҳорлар, кўллар томонга узатиб, қурбақаларни чиқарсин. Миср юртини қурбақалар босиб кетсин.
6Ҳорун таёғини Миср сувлари томонга узатди. Ўша заҳоти қурбақалар чиқиб, Мисрни босиб кетди. 7Мисрлик сеҳргарлар ҳам сеҳр–жодулари билан Миср юртига қурбақалар чиқардилар. 8Шунда фиръавн Мусо билан Ҳорунни чақириб айтди:
— Эгангизга: “Фиръавнни ва унинг халқини Ўзинг қурбақалардан халос қилгин”, деб ибодат қилинглар. Шундан кейин Исроил халқига кетгани ижозат бераман, токи улар бориб Эгангизга қурбонликлар келтирсин.
9Шунда Мусо фиръавнга деди:
— Хўп, вақтини ўзинг тайинла. Қурбақалар сизлардан, хонадонларингиздан йўқолсин, фақат Нил дарёсида қолсин, деб сен, аъёнларинг ва халқинг учун қачон ибодат қилай?
10— Эртага, — деди фиръавн.
— Бўпти, сен айтгандай бўлади! — деб жавоб берди Мусо. — Ўшанда Эгамиз Худога ўхшаган худо йўқлигини билиб оласан. 11Қурбақалар сендан, аъёнларингдан, халқингдан ва хонадонларингиздан йўқолади. Фақат Нилда қолади, холос.
12Шундай қилиб, Мусо билан Ҳорун фиръавн ҳузуридан чиқдилар. Фиръавн бошига келтирган қурбақа офатини йўқ қилгин, деб Мусо Эгамизга илтижо қилди. 13Эгамиз Мусонинг илтижосини эшитди, уйлардаги, ҳовлилардаги ва далалардаги қурбақалар ўлди. 14Қурбақаларнинг ўлигини уюм–уюм қилдилар. Миср юртини қўланса ҳид тутиб кетди. 15Лекин фиръавн Миср юрти қурбақадан халос бўлганини кўргач, Эгамиз айтгандай, юрагини тош қилиб, Мусо билан Ҳоруннинг гапига қулоқ солмади.

 

Учинчи фалокат: бурга офати

 

16Эгамиз Мусога гапиришда давом этди:
— Ҳорунга буюр, у таёғини узатиб, ернинг чангига урсин. Шунда ердаги чанг бургага айланиб, бутун Мисрни қоплайди.
17Улар Эгамизнинг айтганини қилдилар: Ҳорун қўлидаги таёғини узатиб, ернинг чангига урган эди, инсонлар билан ҳайвонларнинг устига бурга ёпирилди. Бутун Миср ерининг чанги бургага айланди. 18Одамларни, ҳайвонларни бурга босиб кетди. Сеҳргарлар ҳам сеҳр–жодулари билан чангни бургага айлантирмоқчи бўлдилар, лекин уддасидан чиқолмадилар. 19Улар фиръавнга: “Бу Худонинг иши”, дейишди. Лекин Эгамиз айтгандай, барибир, фиръавннинг юраги тошлигича қолиб, Мусо билан Ҳоруннинг айтганларига қулоқ солмади.

 

Тўртинчи фалокат: сўна офати

 

20Эгамиз Мусога яна гапирди:
— Эртага саҳарда ўрнингдан тур. Фиръавн дарёга бораётганда, унинг олдига боргин–да, Менинг шу гапимни етказ: “Эгамиз шундай айтмоқда:
— Менинг халқимга ижозат бер, улар бориб, Менга сажда қилсин. 21Агар халқимни қўйиб юбормасанг, Мен ўзингнинг, аъёнларингнинг, халқингнинг устига сўналар[30] галасини юбориб жазолайман. Мисрликларнинг уйлари, улар яшаётган ер сўнага тўлиб–тошади. 22Лекин ўша куни Ўз халқим яшаётган Гўшен ерларини[31] ажратиб қўяман. У ерда сўна бўлмайди. Мен, Эгангиз, бу юртда бор эканлигимни билиб олинглар, деб шуни қиламан. 23Мен Ўз халқим билан сенинг халқингни айириб қўяман[32]. Бу мўъжиза эртага юз беради.”
24Эгамиз айтганини қилди: фиръавннинг саройига, аъёнларининг уйларига гала–гала сўна юборди. Бутун Миср юрти сўна оқибатида хароб бўлди. 25Шундан сўнг фиръавн Мусо билан Ҳорунни чақириб: “Боринглар, шу юрт ичида Худойингизга қурбонликлар келтираверинглар”, деб айтди.
26— Бунақа қилсак, тўғри бўлмайди, — деб жавоб берди Мусо. — Эгамиз Худога ҳайвонларни қурбонлик қилсак, Мисрликлар буни жирканч деб ҳисоблайдилар. Мисрликлар қабиҳ деб ҳисоблаган ишни яна уларнинг кўз олдида қилсак, бизни тошбўрон қилмайдиларми?![33] 27Эгамиз Худо, бизга амр этгандай, Унга қурбонликлар келтиргани саҳрода уч кун йўл юриб боришимиз керак.
28— Майли, ижозат бераман, — деди фиръавн. — Саҳрога бориб, Эгангиз Худога қурбонликлар келтиринглар. Лекин узоққа кетмайсизлар. Энди сен ҳозироқ мен учун ибодат қил.
29— Ҳузурингдан чиқишим биланоқ Эгамизга: “Эртага сўналар фиръавндан, аъёнларидан, халқидан даф бўлсин”, деб ибодат қиламан, — деди Мусо. — Лекин халқ Эгамизга қурбонликлар келтиргани кетаётганда, бизни алдама, ижозат бермай қўйма.
30Мусо фиръавн ҳузуридан чиқиб, Эгамизга ибодат қилди. 31Эгамиз Мусонинг ибодатини эшитди. Фиръавндан, унинг аъёнларидан, Миср халқидан сўналарни даф қилди. Бирорта ҳам сўна қолмади. 32Лекин фиръавн бу сафар ҳам юрагини тош қилиб, халққа кетишга ижозат бермади.

 

9–БОБ

 

Бешинчи фалокат: чорванинг ўлими

 

1Шундан кейин Эгамиз Мусога яна гапирди:
— Фиръавннинг ҳузурига бориб, унга Менинг шу гапимни етказ: “Ибронийларнинг Худоси — Эгамиз, Менинг халқимга ижозат бер, улар бориб, Менга сажда қилишсин, деб айтмоқда. 2Агар ижозат бермай, Исроил халқини ушлаб тураверсанг, 3чорвангни — отларингни, эшакларингни, туяларингни, мол–қўйларингни Эгамиз ўз қудрати билан уриб, оғир ўлат касали юборади. 4Эгамиз Исроил халқи билан Мисрликларнинг чорвасини айириб қўяди. Исроил халқининг чорвасидан бирортасиям нобуд бўлмайди. 5Эгамиз вақтини ҳам белгилаб, айтганларим эртага бу юртда бажо бўлади, деб айтди.”
6Эртаси куни Эгамиз айтганларини қилди: Мисрликларнинг чорваси қирилиб кетди. Исроил халқининг чорвасидан эса бирортасини ҳам нобуд қилмади. 7Фиръавн одам юбориб билдики, Исроил халқининг чорвасидан бирортасиям нобуд бўлмабди. Лекин барибир, фиръавннинг юраги тошлигича қолиб, Исроил халқига кетишга ижозат бермади.

 

Олтинчи фалокат: чипқон офати

 

8Шундан кейин Эгамиз Мусо билан Ҳорунга яна айтди:
— Ўчоқдан бир оз кул олинглар. Мусо кулни фиръавннинг кўзи олдида осмонга сочсин. 9Шунда кул чангга айланиб, бутун Мисрни чанг қоплайди. Кул бутун юртдаги инсонларнинг, ҳайвонларнинг танасига яллиғланган чипқон чиқаради.
10Шундай қилиб, Мусо билан Ҳорун ўчоқдан кул олиб, фиръавн ҳузурига бордилар. Мусо кулни осмонга сочган эди, кул одамларда ва ҳайвонларда яллиғланган чипқон пайдо қилди. 11Сеҳргарлар ҳам Мусонинг олдида чипқон оғриғига чидаб туролмадилар. Чунки барча Мисрликлар каби, сеҳргарларга ҳам чипқон чиққан эди. 12Аммо Эгамиз фиръавннинг юрагини тош қилиб қўйди. У Мусога айтгандай, Мусо билан Ҳоруннинг гапига фиръавн қулоқ солмади.

 

Еттинчи фалокат: дўл офати

 

13Эгамиз Мусога яна деди:
— Саҳар пайти тур. Фиръавннинг ҳузурига бориб, унга Менинг шу гапимни етказ: “Ибронийларнинг Худоси — Эгамиз айтмоқда:
— Менинг халқимга ижозат бер, улар бориб, Менга сажда қилсин. 14Агар ижозат бермасанг, бу дунёда Менга ўхшаган худо йўқлигини билиб оласан, деб Мен ўзингнинг, аъёнларингнинг, халқингнинг устига жуда оғир фалокатларни юбораман. 15Ҳақиқатан, Мен сенга қарши қўл кўтариб, ўзинг ва халқингни ўлатга дучор қилиб, ер юзидан қириб юборган бўлардим. 16Аммо сенга қудратимни кўрсатай, бутун оламга шуҳратимни ёяй, деб яшамоғингга изн бердим. 17Сен халқимнинг кетишига ижозат бермай, уларга қаршилик қиляпсан. 18Билиб қўй, Мен эртага шу вақтда шунақанги дўл ёғдираманки, Миср юрти пайдо бўлгандан буён бунақа дўлни кўрмаган. 19Энди, чорвамни ва очиқ жойлардаги бор мол–мулкимни пана жойларга йиғинглар, деб фармон бер. Дўл ёққанда, уйда бўлмай, далада қолган ҳамма одамлару ҳайвонлар нобуд бўлади.”
20Фиръавннинг аъёнларидан баъзилари Эгамизнинг сўзларидан қўрқиб, қулларини ва чорвасини дарров уйларига олиб келдилар. 21Эгамизнинг сўзларини менсимаганлар эса қуллари билан чорвасини очиқ жойда қолдирдилар.
22Эгамиз Мусога:
— Қўлингни осмонга узат! — деди. — Мисрнинг ҳамма жойига, одамларнинг, ҳайвонларнинг, даладаги жамики экинларнинг устига дўл ёғади.
23Мусо таёғини осмонга тўғри кўтарган эди, Эгамиз момақалдироқ ва дўл пайдо қилди, ерга яшин тушди. Шундай қилиб, Эгамиз Миср юртига дўл юборди. 24Натижада ғоят кучли дўл ёғиб, узоқ вақт яшин чақнади. Миср пайдо бўлгандан бери бунақанги дўлни кўрмаган эди. 25Дўл Мисрда очиқ жойлардаги ҳамма нарсани — инсондан тортиб ҳайвонлару экин–тикинларгача нобуд қилди. Дарахтларни ер билан яксон қилди. 26Фақат Исроил халқи яшаётган Гўшен ерларига дўл ёғмади.
27Фиръавн шундан сўнг Мусо билан Ҳорунни чақиртириб келиб шундай деди:
— Бу сафар мен айбдорман. Эгангиз ҳақ, мен билан халқим эса ноҳақмиз. 28Бу момақалдироқ билан дўлга ортиқ бардош беролмаймиз. Илтимос, Эгангиздан сўранг, буларни тўхтатсин. Халқингиз кетишига ижозат бераман. Сизлар энди Мисрда ортиқ қолмайсизлар.
29— Шаҳардан чиқишим биланоқ қўлларимни Эгамизга чўзиб илтижо қиламан, — деди Мусо. — Момақалдироқ тўхтайди, дўл ҳам ёғмайди. Ўшанда бутун олам Эгамизники эканини биласан. 30Лекин шуниси менга маълумки, ўзинг, аъёнларинг ҳали ҳам Парвардигор Эгамиздан қўрқмайсизлар.
31Бу пайтда арпа бошоқлаган, зиғирпоя гуллаб қолганди. Зиғирпоя ва арпа пайҳон бўлди. 32Бироқ буғдой кечки бўлгани учун[34] зарар кўрмади. 33Мусо фиръавн ҳузуридан чиқиб, шаҳардан ташқарига борди. У қўлларини Эгамизга томон узатган эди, момақалдироқ ва дўл тўхтади, ёмғир ҳам тинди. 34Ёмғир тиниб, дўл ва момақалдироқ тўхтаганини фиръавн кўрди–ю, яна гуноҳга қўл урди. Ўзи ҳам, аъёнлари ҳам юрагини тош қилиб олдилар. 35Эгамиз Мусо орқали айтгандай, барибир, фиръавннинг юраги тошлигича қолиб, Исроил халқига кетишга ижозат бермади.

 

10–БОБ

 

Саккизинчи фалокат: чигиртка офати

 

1-2Эгамиз Мусога амр берди:
— Фиръавннинг ҳузурига бор! Мен, мўъжизаларимни уларнинг орасида кўрсатай, деб фиръавнни ва унинг аъёнлари юрагини тош қилиб қўйдим. Мисрликларни масхара қилдим, уларга мўъжизалар кўрсатдим. Энди сизлар болаларингизга, набираларингизга буларни айтиб берасизлар, деб шу ишларни қилдим. Ана шунда Эгангиз Мен эканлигимни ҳаммаларингиз билиб оласизлар.
3Мусо билан Ҳорун фиръавннинг ҳузурига бориб унга Эгамизнинг шу гапини етказдилар: “Ибронийларнинг Худоси — Эгамиз шундай айтмоқда:
— Сен қачонгача Менга итоат этмай юрасан?! Халқимга ижозат бер, улар бориб, Менга сажда қилишсин. 4Агар халқимнинг кетишига ижозат бермасанг, Мен эртага юртингга чигирткалар[35] юбораман. 5Чигирткалар ер юзини шунақанги қоплайдики, ер тамомила кўринмай қолади. Дўлдан омон қолган ҳосилингизни, далада ўсган жамики дарахтларингизни чигирткалар еб битиради. 6Саройинг, аъёнларингнинг уйлари, ҳамма Мисрликларнинг хонадонлари чигирткага тўлиб кетади. Ота–боболаринг ер юзида пайдо бўлгандан буён бунақасини кўрмаган.”
Шундан кейин Мусо фиръавннинг ҳузуридан бурилиб чиқиб кетди.
7Шунда аъёнлар фиръавнга:
— Бу одам бизга тузоқ бўлса ҳам, қачонгача индамайсиз?! — дедилар. — Ижозат беринг ўшаларга! Кетаверишсин. Эгаси Худога сажда қилишсин. Кўрмаяпсизми, Миср хароб бўлди–ку!
8Шундан сўнг Мусо билан Ҳорунни фиръавн ҳузурига чақиртириб келди. Фиръавн икковига деди:
— Майли боринглар, Эгангиз Худога сажда қилинглар. Аммо сизлардан кимлар боради?
9— Ёшу қари — ҳаммамиз бирга кетамиз, — деб жавоб берди Мусо. — Ўғилларимизни, қизларимизни, мол–қўйларимизни ҳам олиб кетамиз. Эгамизга атаб байрам нишонлашимиз керак.
10Фиръавн қаршилик қилди:
— Агар хотинларингиз ва болаларингиз билан кетишларингизга ижозат берсам, Эгангиз албатта сизлар билан бўлади! Ниятингиз ёмонлиги очиқ кўриниб турибди. 11Йўқ, уларга асло жавоб бермайман! Эгангизга сажда қилгани боришни истаётган сизлар эмасми?! Жуда яхши. Фақат эркакларни олинглар–у, кетаверинглар.
Шунда Мусо билан Ҳорунни фиръавннинг ҳузуридан ҳайдадилар.
12Эгамиз Мусога:
— Қўлингни Миср узра узат! — деб амр берди. — Миср юртига чигиртка ёғилсин. Чигирткалар бу юртдаги ҳамма ўсимликларни, дўлдан омон қолган ҳамма экин–тикинни еб битирсин.
13Мусо таёғини Миср узра узатган эди, Эгамиз бу юртга шарқдан шамол эстирди. Бир кеча–кундуз шамол эсди. Шарқдан эсган шамол эрталабгача чигирткаларни олиб келди. 14Бутун Миср юртига чигиртка ёпирилди. Мисрнинг ҳамма жойини чигиртка босиб кетди. Чигирткалар шунчалик уюлиб кетдики, илгари бунақаси бўлмаган эди, бундан кейин ҳам бўлмайди. 15Ер юзини чигиртка босиб кетганидан, ер қоп–қора бўлиб қолди. Жамики экин–тикинни, дўлдан омон қолган дарахтлардаги мева–чеваларни чигиртка еб битирди. Мисрдаги бирор дарахтда, бирор ўсимликда яшил барг қолмади. 16Фиръавн зудлик билан Мусо билан Ҳорунни чақиртириб, уларга айтди:
— Эгангиз Худога ва ўзларингизга қарши гуноҳ қилдим. 17Ўтинаман, бир мартагина гуноҳимдан ўтиб, Эгангиз Худога илтижо қилинглар. Бу ҳалокатли офатни мендан даф қилсин.
18Мусо фиръавннинг ҳузуридан чиқиб, Эгамизга ибодат қилди. 19Эгамиз ғарбдан жуда кучли шамол эстирди. Шамол чигирткаларни Қизил денгизга[36] учириб олиб кетди. Миср юртида биронта ҳам чигиртка қолмади. 20Лекин Эгамиз фиръавннинг юрагини яна тош қилиб қўйди ва фиръавн Исроил халқига кетишга ижозат бермади.

 

Тўққизинчи фалокат: зулмат

 

21Эгамиз Мусога:
— Қўлингни осмонга узат! — деб амр берди. — Мисрни қўрқинчли зулмат қоплайди.
22Мусо қўлини осмонга узатди. Шундан кейин Миср уч кун давомида зим–зиё зулмат ичида қолди, 23биров бировни кўра олмади. Натижада ҳеч ким бирон жойга юриб бора олмади. Исроил халқи яшаётган ер эса ёруғ эди. 24Фиръавн яна Мусони чақиртириб, унга:
— Боринглар, Эгангизга сажда қилаверинглар, — деди. — Бола–чақаларингизни олиб кетаверинглар. Аммо мол–қўйларингизни қолдириб кетасизлар.
25— Бўлмайди! — деди Мусо. — Чорвамизни ҳам олиб кетишимизга ижозат беришинг керак. Биз Эгамиз Худогақурбонликлар ва куйдириладиган қурбонликлар келтирамиз. 26Ҳамма чорвамизни ўзимиз билан олиб кетамиз, орқада биронта ҳам туёқ қолмаслиги керак. Эгамиз Худога сажда қилганимизда, қурбонликларни шу мол–қўйларимиздан оламиз. У ерга бормагунимизча, Эгамизга нимани қурбонлик қилишимизни билмаймиз–ку!
27Шундай қилиб, Эгамиз яна фиръавннинг юрагини тош қилиб қўйди. Фиръавн ўжарлик қилиб, Исроил халқига кетишга ижозат бермади. 28Охири фиръавн Мусога:
— Йўқол бу ердан! — деб бақирди. — Эҳтиёт бўл, бундан кейин зинҳор кўзимга кўринма! Кўзимга кўринган заҳоти ўласан!
29— Сен айтганингдай бўлсин! — деди Мусо. — Бундан кейин кўзингга кўринмайин!

 

11–БОБ

 

Мусо охирги фалокатни фиръавнга аён қилади

 

1Эгамиз Мусога айтганди[37]: “Мен фиръавннинг бошига ҳам, Миср юртига ҳам яна битта фалокат юбораман, ўшандан кейингина бу ердан кетишингизга у сизларга ижозат беради. Бу юртдан ўзи сизларни ҳатто ҳайдаб чиқаради. 2Энди Исроил халқига айт: ҳамма эркагу аёл Мисрлик қўшнисидан олтин, кумуш тақинчоқлар сўраб олсин.” 3Эгамиз Мисрликларни шундай қилдики, улар Исроил халқига илтифот кўрсатдилар. Мусони ҳам Миср юртида, фиръавннинг аъёнлари, Миср халқи кўз олдида ғоят улуғ қилган эди.
4Шунда Мусо фиръавнга деди:
— Эгамиз шундай айтмоқда: “Тун ярмида Миср бўйлаб юраман. 5Шунда Мисрдаги ҳамма тўнғич ўғиллар — тахтда ўтирган фиръавннинг тўнғичидан тортиб, қўл тегирмонида ўтириб ишлаётган чўри хотиннинг тўнғич ўғлигача нобуд бўлади. Ҳатто чорванинг биринчи эркак боласигача нобуд бўлади. 6Бутун Миср бўйлаб қаттиқ фарёд кўтарилади. Бунақа воқеа илгари бўлмаган, бундан кейин ҳам бўлмайди. 7Исроил халқидан эса бирорта одамга, ёки бирорта ҳайвонга ҳатто ит ҳуриб қўймайди. Ўшанда Мен, Эгангиз, Исроил халқини Миср халқидан айирганимни билиб оласизлар.” 8Ўшанда аъёнларинг ҳаммаси келиб, менга икки букилиб таъзим қилади. Менга: “Сен ҳам, сенга эргашган халқинг ҳам кетинглар”, деб ёлворасизлар. Мен ўшандан кейин кетаман.
Мусо ғазаб билан фиръавннинг ҳузуридан чиқиб кетди.
9Эгамиз Мусога шундай деган эди: “Мисрда Менинг ажойиботларим кўпайиши учун, фиръавн сизларнинг гапингизга қулоқ солмайди.” 10Мусо билан Ҳорун фиръавннинг олдида ҳамма ажойиботларни кўрсатиб бўлдилар. Лекин Эгамиз фиръавннинг юрагини тош қилиб қўйди. Фиръавн ўз юртидан Исроил халқининг кетишига ижозат бермади.

 

12–БОБ

 

Фисиҳ зиёфати ва Хамиртурушсиз нон байрами тўғрисида кўрсатмалар

 

1Мусо билан Ҳорун Мисрда яшар эканлар, Эгамиз уларга қуйидаги кўрсатмаларни берди:

 

Фисиҳ зиёфати

 

2“Бу ой сизлар учун илк ой, йилнинг биринчи ойи бўлади[38]. 3Исроил халқининг бутун жамоасига етказинглар: шу ойнинг ўнинчи куни оила бошлиқлари битта қўзи ёки улоқча танлайди. Буни хонадондагилар тановул қилади. 4Битта жонлиқ бир оилага кўплик қиладиган бўлса, оила аъзоларининг сони ва бир одам тановул қиладиган гўшт миқдори ҳисоблаб чиқилади. Сўнгра ўша оила жонлиқ гўштини ёнидаги қўшниси билан бўлишади. 5Нуқсонсиз, бир яшар эркак жонлиқни танлаб олинглар. 6Биринчи ойнинг ўн тўртинчи куни кечқурунгача қўзиларни алоҳида сақланглар. Сўнгра Исроил халқи жамоасининг ҳар бир хонадони ўзининг қўзисини сўйиши лозим. 7Сўнг улар қурбонликнинг қонидан олиб, қурбонлик гўшти тановул қилинадиган уй эшиги кесакисининг[39] ёнларига ва тепасига суртишсин. 8Ўша куни кечқурун гўштни оловда пишириб тановул қилишсин. Гўштни хамиртурушсиз нон ва тахир ўтлар қўшиб тановул қилишсин. 9Қурбонлик гўштининг сувда қайнатилганини ёки хомини тановул қилишмасин. Калла–туёқларию ичак–човоқларини оловда пишириб ейишсин. 10Гўштдан эрталабгача қолмасин. Агар ортиб қолса, эрталабга қолдирмай оловда куйдиринглар. 11Гўштни тановул қилаётганингизда, шай туринглар. Чориғингиз оёғингизда, таёғингиз қўлингизда бўлсин, тез–тез енглар. Мен, Эгангизга, бағишланган Фисиҳ қурбонлиги шудир.
12Ўша тунда Мен Мисрнинг бу бошидан нариги четигача ўтиб, инсонларнинг ҳар бир тўнғич ўғилларини ҳам, чорванинг биринчи эркак боласини ҳам ўлдираман. Мен, Эгангиз, Мисрнинг ҳамма худоларига қарши ҳукмни ижро этаман. 13Эшикларингизнинг ромига суртилган қон яшаётган уйларингизни белгилайди. Қонни кўриб, сизларни четлаб ўтаман. Мен Мисрни жазолаганимда, ўлат офатидан сизлар омон қоласизлар.

 

Хамиртурушсиз нон байрами

 

14Бу кунни[40] сизлар то абад эсда тутишларингиз лозим. Ҳар йили бу кунни Мен, Эгангизга, аталган байрам қилиб нишонланглар. Бу байрам авлодларингиз оша доимий қонун–қоида бўлиб қолсин. 15Ўша етти кун давомида хамиртурушсиз нон тановул қилинглар. Биринчи куниёқ уйларингиздаги хамиртурушни йўқотинглар. Кимки етти кун давомида хамиртуруш қўшилган нон тановул қилса, у Исроил халқи орасидан йўқ қилинади. 16Байрамнинг биринчи куни ҳам, еттинчи куни ҳам бутун халқ муқаддас йиғинга келиши лозим. Шу кунлари, овқат тайёрлашдан ташқари, ҳеч қандай иш қилманглар.
17Хамиртурушсиз нон байрамини ҳар йили нишонлайсизлар, чунки айнан ўша куни Мен сизларнинг оилаларингизни ва қабилаларингизни Мисрдан олиб чиққанман. Бу байрам авлодларингиз оша нишонланиб, доимий қонун–қоида бўлиб қолсин. 18Биринчи ойнинг[41] ўн тўртинчи куни кечқурундан бошлаб шу ойнинг йигирма биринчи куни кечқурунгача хамиртурушсиз нон тановул қилинглар. 19Уйларингизда ўша етти кун давомида асло хамиртуруш бўлмасин. Кимки хамиртуруш қўшилган нон тановул қилса, у асли Исроил наслиданми, мусофирми, барибир, Исроил халқининг жамоасидан йўқ қилинади. 20Хамиртуруш қўшилган нонни ҳеч тановул қилманглар. Қаерда яшасангизлар ҳам, хамиртурушсиз нон тановул қилинглар.”

 

Илк Фисиҳ зиёфати

 

21Шундан кейин Мусо Исроилнинг ҳамма оқсоқолларини чақиртириб, уларга шундай деди:
— Ҳар бир хонадонга шундай деб айтинглар: “Оилангиз учун биттадан қўзи ёки улоқча танлаб олиб, Фисиҳ зиёфатига қурбонлик қилинглар[42]. 22Кейин иссоп ўтидан[43] бир тутам олиб, қурбонликдан йиғилган қон идишига ботиринглар. Қонни уйларингиз эшиги кесакисининг ёнларига ва тепасига суртинглар. Тонггача бирортангиз уйингиздан чиқманглар. 23Чунки Эгамиз Миср юрти бўйлаб ўтиб, Мисрликларнинг тўнғич ўғилларини уради. У эшикларингизнинг кесакисидаги қонни кўриб, уйларингизни четлаб ўтиб кетади. Азроил уйларингизга кириб, сизларнинг тўнғич ўғилларингизни нобуд қилишига Эгамиз йўл қўймайди. 24Ўзларингиз ҳам, авлодларингиз ҳам бу расм–русумларга то абад риоя қилишларингиз лозим. 25Эгамиз сизларга бераман, деб ваъда қилган юртга кирганларингиздан кейин ҳам, бу удумни нишонлайверинглар. 26Болаларингиз сизлардан:
— Бу удумнинг маъноси нима? — деб сўраганларида, шундай жавоб беринглар:
27— Бу Эгамизга бағишланган Фисиҳ қурбонлигидир. Эгамиз Мисрликларнинг тўнғич ўғилларини ҳалок қилганда, Мисрдаги Исроил халқининг уйларини четлаб ўтиб кетди. Шундай қилиб, бизнинг хонадонларимизни омон сақлаб қолди.”
Шунда Исроил оқсоқоллари эгилиб, сажда қилди. 28Сўнгра улар бориб, Мусо билан Ҳорунга Эгамиз берган амр бўйича иш тутдилар.

 

Ўнинчи фалокат: жамики тўнғич эркак зотининг ўлими

 

29Эгамиз ярим кечаси Мисрликларнинг жамики тўнғичларини — тахтда ўтирган фиръавннинг тўнғич ўғлидан тортиб зиндонда ётган асирнинг тўнғич ўғлигача ўлдирди. Ҳамма чорванинг биринчи эркак боласини ҳам нобуд қилди. 30Ўша кеча фиръавн, унинг ҳамма аъёнлари ва бутун Миср халқи уйғониб кетди. Бутун Мисрни қаттиқ дод–фарёд тутди. Одам нобуд бўлмаган бирорта хонадон йўқ эди. 31Ўша тундаёқ фиръавн Мусо билан Ҳорунни чақиртириб айтди:
— Ўзларингиз ҳам, Исроил халқингиз ҳам йўқолинглар! Менинг юртимдан чиқиб кетинглар! Ўзларингиз айтганингиздай, бориб Эгангизга сажда қилаверинглар. 32Мол–қўйларингизни ҳам олиб кетинглар. Аммо кетаётганингизда, мени дуо қилинглар.
33“Исроил халқи юртимиздан тезроқ чиқиб кетсин, агар чиқиб кетмаса, ҳаммамиз ўлиб кетамиз”, деб Мисрликлар уларни қистовга олдилар. 34Шундай қилиб, Исроил халқи кийим–кечакларига ўралган хамиртуруш қўшилмаган хамир тўла тоғораларини олиб, елкаларига ортишди. 35Исроил халқи Мусонинг айтганини қилиб, Мисрликлардан олтин ва кумуш тақинчоқлар, кийим–кечаклар сўраб олишди. 36Эгамиз Мисрликларни шундай қилдики, улар Исроил халқига илтифот кўрсатдилар. Исроил халқи нима сўраса, улар бердилар. Шу йўл билан Исроил халқи, ғолиб лашкардай, Мисрликларнинг бойликларини олиб кетди.

 

Исроил халқи Мисрдан кетади

 

37Исроил халқи Рамзесдан Сухўтга[44] қараб яёв йўлга чиқди. Улар 600.000 тача эркак бўлиб, аёллар ва болалар бу ҳисобга кирмасди. 38Сон–саноқсиз бегона халқлар, кўплаб мол–қўйлар ҳам улар билан бирга кетди. 39Исроил халқи Мисрдан олиб чиққан хамиртурушсиз хамирдан патир нон ёпдилар. Улар Мисрдан шунчалик тез чиқиб кетдиларки, йўлга егулик тайёрлагани вақт тополмагандилар.
40Исроил халқи Мисрда 430 йил яшади. 41430 йилнинг охирги куни Эгамиз халқининг ҳамма оилалари ва қабилалари Мисрдан кетди. 42“Бу кун Ўз халқимни Мисрдан олиб чиқаман”, деб Эгамиз ўша тунни ажратиб қўйган эди. Исроил халқи ҳам авлодлар оша ўша тунни ажратиб, Эгамизга аташлари лозим.

 

Фисиҳ зиёфати тўғрисида қонун–қоидалар

 

43Кейин Эгамиз Мусо билан Ҳорунга айтди: “Сизлар риоя қилишингиз лозим бўлган Фисиҳ зиёфатининг қонун–қоидалари қуйидагичадир:

 

Исроил халқига қондош бўлмаган одам Фисиҳ таомидан тановул қилмайди. 44Лекин сотиб олган қулларингиз суннат қилингандан кейин Фисиҳ таомидан тановул қилса бўлади. 45Мусофирлар ва мардикорлар ҳам бу таомдан тановул қилишмайди.
46Таомлар қайси уйда тайёрланган бўлса, ҳаммаси ўша уйда тановул қилиниши лозим. Ташқарига таом олиб чиқилмайди. Фисиҳ зиёфатига атаб қурбонлик қилинган бирорта ҳам ҳайвоннинг суяги синдирилмайди.
47Исроил халқининг бутун жамоаси Фисиҳ зиёфатини нишонлайди. 48Ёнларингиздаги бирор мусофир Мен, Эгангизга, бағишланган Фисиҳ зиёфатини нишонламоқчи бўлса, олдин унинг хонадонидаги ҳамма эркаклар суннат қилиниши лозим. Шундан кейингина Исроил халқига қондош бўлган одамлардан биридай, Исроил жамоасига қўшилиб, Фисиҳ зиёфатини нишонлайди. Суннат қилинмаганларнинг ҳеч қайсиси Фисиҳ таомидан тановул қилиши мумкин эмас. 49Шу ернинг туб аҳолиси учун ҳам, ораларингизда яшаётган мусофир учун ҳам қонун ўшадир.”

 

50Эгамизнинг Мусо ва Ҳорун орқали берган қонун–қоидаларини Исроил халқи бажардилар. 51Шундай қилиб, ўша куниёқ Эгамиз Исроил оилаларини ва қабилаларини Мисрдан олиб чиқди.

 

13–БОБ

 

Тўнғич эркакларни бағишлаш тўғрисида амр

 

1Эгамиз Мусога яна гапирди:
2— Ҳамма тўнғичларни Менга бағишланглар. Исроил халқининг ҳамма тўнғич ўғиллари ва ҳайвонларининг биринчи эркак боласи Меникидир.

 

Хамиртурушсиз нон байрами тўғрисида кўрсатмалар

 

3Шундан сўнг Мусо халққа шундай деди: “Сизлар қул бўлган юрт Мисрдан чиққан бугунги кунингизни эсларингиздан чиқарманглар. Эгамиз қудрати билан сизларни у ердан олиб чиқди. Шунинг учун сизлар хамиртуруш қўшилган нонни еманглар. 4Бугун Абиб ойида[45] сизлар бу юртдан чиқиб кетяпсизлар. 5Эгамиз сизларни Канъон, Хет, Амор, Хив ва Ёбус халқларининг ерларига олиб боради. Эгамиз бу ерларни ота–боболарингизга, бераман, деб онт ичган. Эгамиз сизларни сут ва асал оқиб ётган ўша юртга[46] олиб боргандан кейин, Абиб ойида қуйидагича удумни ўтказинглар: 6етти кун хамиртурушсиз нон енглар. Еттинчи куни Эгамизга атаб байрам қилинглар. 7Шу пайтларда уйингизда ёки юртингизнинг бирон жойида хамиртурушли нон ёки хамиртуруш бўлмасин. 8Ҳар йили байрам кунлари давомида нима учун байрамни нишонлаётганингизни болаларингизга тушунтиришингиз лозим. Уларга:
— Биз Мисрдан чиқаётганимизда, Эгамиз бизга қилганлари сабабидан бу байрамни нишонлаяпмиз, — деб айтинг. 9Бу байрам қўлингизда бир аломат, пешанангизда бир хотирага ўхшаган бўлади. Эгамиз сизларни Мисрдан Ўз қудрати билан олиб чиққанини бу байрам эслатиб туради. Эгамизнинг таълимотини болаларингизга ўргатишингиз учун байрамни нишонланглар. 10Сизлар белгиланган вақтда йиллар оша ушбу қонун–қоидага риоя қилиб боринглар.

 

Тўнғич эркакларни Эгамизга бағишлаш тўғрисида кўрсатмалар

 

11Эгамиз ўзларингизга ва ота–боболарингизга онт ичиб ваъда берган Канъон халқларининг юртига сизларни олиб келади. Ўша юртни сизларга беради. Шундан кейин 12тўнғич ўғилларингизни, ҳамма чорвангизнинг биринчи эркак боласини Унга беринглар. Буларнинг ҳаммаси Эгамизникидир. 13Биринчи туғилган эркак эшак[47] ҳам Эгамиздан бир қўзи ёки улоқчани аташ эвазига сотиб олинади. Агар эшакни қайтариб сотиб олмасликка қарор қилсангиз, эшакнинг бўйнини синдириб ўлдиришингиз керак. Сизлар Эгамиздан ҳамма тўнғич ўғилларни ҳам қайтариб сотиб олишингиз лозим[48]. 14Келажакда фарзандларингиз сиздан:
— Бу удумнинг маъноси нима? — деб сўрашганда шундай жавоб беринглар:
— Эгамиз бизни Мисрдаги қулликдан қудратли қўли билан олиб чиққан. 15Фиръавн ўжарлик қилиб, кетишимиз учун бизга ижозат бермаганда, Эгамиз Миср юртидаги ҳамма тўнғичларни — одамларнинг тўнғичидан тортиб, ҳайвонларнинг биринчи эркак боласигача ўлдирган. Мана шунинг учун ҳам ҳайвонларнинг биринчи эркак боласини Эгамизга қурбонлик қиламиз. Тўнғич ўғилларимизни эса қайтариб сотиб оламиз.
16Бу йиллик байрам қўлингиздаги ёки пешанангиздаги бир белгидай бўлиб қолади. Эгамиз бизни қудратли қўли билан Мисрдан олиб чиққанини шу байрам сизларга эслатиб туради.”

 

Устун шаклидаги булут ва аланга

 

17Фиръавн Исроил халқига ижозат бергандан кейин, Филист халқининг юрти орқали ўтадиган йўл[49] Канъонга тўппа–тўғри бўлса ҳам, Худо халқни бу ердан бошлаб кетмади. “Халқ урушга дуч келиб қолса, Мисрга қайтиб кетишга қарор қилиб қолиши мумкин”, деб ўйлади Худо. 18Худо халқни Қизил денгизга[50] саҳро бўйлаб айланма йўл орқали олиб кетди. Исроил халқи Мисрдан гуруҳларга бўлинган ҳолда чиқди.
19Мусо Юсуфнинг суякларини ўзи билан олди. Юсуф Исроил уруғларига қасам ичдириб: “Худо сизларнинг олдингизга келганда, сизлар менинг суякларимни бу ердан олиб кетинглар”, деган эди[51].
20Исроил халқи Сухўтдан чиққандан кейин, саҳро этагидаги Этхамда қароргоҳ қурди. 21Эгамиз кундузи устун шаклидаги булут ичида, кечаси устун шаклидаги аланга ичида уларнинг олдида юриб, йўлларини ёритиб йўл кўрсатиб борди. Шу тариқа У Исроил халқини ҳамма вақт — кундузи ҳам, кечаси ҳам бошлаб бора олди. 22Кундузи булут устуни, кечаси аланга устуни халқнинг олдидан бир дам нари кетмади.

 

14–БОБ

 

Эгамиз Қизил денгизда Исроил халқини қутқаради

 

1Эгамиз Этхамда Мусога шундай деди:
2— Исроил халқига: “Мигдол билан денгиз ўртасидаги Пий–Хахирўт яқинига қайтиб боринглар”, деб айт. У ерда Баал–Зафўн қаршисидаги Қизил денгиз[52] соҳили бўйлаб чодир тикишсин. 3Ўшанда фиръавн: “Исроил халқи юртда адашиб қолибди, саҳро уларнинг кетишига халақит беряпти”, деб ўйлайди. 4Фиръавн сизларни таъқиб қилсин, деб Мен унинг юрагини тош қилиб қўяман. Фиръавн ва унинг лашкари устидан ғалаба қиламан. Шу орқали шуҳратга эришаман. Ана ўшанда Эгангиз Мен эканлигимни Миср халқи билиб олади.
Исроил халқи Эгамиз айтгандай қилди. 5Фиръавнга: “Исроил халқи қочиб кетибди”, деб хабар етказишди. Фиръавн ва аъёнларининг Исроил халқи тўғрисидаги ниятлари ўзгарди: “Нима қилиб қўйдик–а? Исроил халқига кетишга ижозат бериб, қулларимиздан айрилиб қолибмиз–ку!” дейишди. 6Фиръавн жанг араваларини тайёрлатди, лашкарларини ёнига олди. 7У Мисрдаги ҳамма жанг аравасини, шу билан бирга, олти юзта сара жанг аравасини ҳам йўлга отлантирди. Ҳар бир жанг аравасининг лашкарбошиси бор эди. 8Эгамиз Миср фиръавнининг юрагини тош қилиб қўйди. Фиръавн Исроил халқининг ортидан қувди. Исроил халқи шахдам қадам билан Мисрдан чиқиб кетаётган эди. 9Мисрликлар — фиръавннинг ҳамма отлари, аравакашлар ва жанг аравалари, лашкарлари билан Исроил халқининг ортидан тушди. Денгиз қирғоғида Баал–Зафўн қаршисида — Пий–Хахирўт яқинида Исроил халқига етиб олдилар. Исроил халқи бу ерда қароргоҳ қурган эди.
10Фиръавн тобора яқинлашиб келарди. Исроил халқи орқаларига қараб Мисрликлар қувиб келаётганини кўрдилар–у, саросимага тушиб қолдилар. Улар Эгамизга илтижо қилиб, мадад сўрадилар. 11Кейин Мусога айтдилар:
— Бизни саҳрога ўлдиргани олиб келган экансан–да. Мисрда биз учун қабристон етарли эмасмиди?! Бизни Мисрдан олиб чиқиб, нима қилиб қўйдинг–а?! 12Мисрда эканлигимизда шунга ўхшаш ёмон ҳодисалар юз беришини айтмаганмидик?! Биз: “Мисрликларга қул бўлиб хизмат қилиб юраверайлик, саҳрода ўлиб кетганимиздан кўра, уларга хизмат қилганимиз яхши”, деб айтган эдик–ку!
13Аммо Мусо:
— Қўрқманглар! — деди. — Жойингизда тўхтаб, қараб туринглар. Ҳозир кўрасизлар, Эгамиз сизларни қандай қилиб қутқарар экан. Ҳозир қаршингизда турган Мисрликларни қайтиб кўрмайсизлар. 14Хотиржам бўлинглар, Эгамиз сизлар учун жанг қилади.
15Шу пайт Эгамиз Мусога гапирди:
— Нимага менга илтижо қилиб, мадад сўраяпсан? Исроил халқига айт, олдинга қараб кетаверсин. 16Таёғингни кўтариб, қўлингни денгиз устига узат, сувни икки томонга айир. Шунда Исроил халқи қуруқ ер устида юриб, денгиздан ўтади. 17-18Мисрликлар сизларнинг ортингиздан денгизга борсин, деб Мен уларнинг юрагини тош қилиб қўяман. Фиръавн, унинг лашкарлари, аравакашлари ва жанг аравалари устидан ғалаба қилиб шуҳратга эришаман. Мен уларни ер билан яксон қилганимда Эгангиз Мен эканлигимни Миср халқи билиб олади.
19Исроил халқи олдида бораётган Худонинг фариштаси жойини ўзгартириб, уларнинг орқасига ўтди. Исроил халқининг олдидаги булут устуни ҳам жойини ўзгартирди. Булут устуни орқага ўтиб, 20Миср лашкари билан Исроил халқи ўртасида туриб қолди. Булут устуни Мисрликлар турган томонни зимистон ва булутли, Исроил халқи турган томонни эса ёп–ёруғ қилиб турди. Шунинг учун Миср лашкари тун бўйи Исроил халқига яқин кела олмади.
21Мусо қўлини денгиз томонга узатди. Шундан кейин тун бўйи Эгамиз шарқдан кучли шамол эстириб, денгизни икки томонга айирди, денгизни қуруқ ерга айлантирди. Сув икки томонга сурилди. 22Шундан кейин Исроил халқи денгиздаги қуруқ ердан юриб ўта бошлади. Сув Исроил халқининг ўнг томонида ҳам, чап томонида ҳам девор бўлиб турарди. 23Мисрликлар Исроил халқининг ортидан қувди. Фиръавннинг ҳамма отлари, аравакашлари ва жанг аравалари денгизнинг ўртасига тушди. 24Тонг пайти Эгамиз аланга ва булут устунидан Миср лашкарига қараб, уларни саросимага солди. 25Жанг араваларининг ғилдираклари ботиб қолди[53]. Натижада Мисрликлар араваларини зўрға тортиб кетдилар. Шунда Мисрликлар: “Бу ердан қочиб қолайлик! Исроил халқи учун уларнинг Эгаси жанг қиляпти! У бизга қарши!” — деб шовқин солдилар.
26Кейин Эгамиз Мусога:
— Қўлингни денгизга узат! — деб амр берди. — Сув Мисрликларнинг, уларнинг аравакашлари ва жанг аравалари устига қайтсин!
27Мусо қўлини денгизга узатди. Тонг пайти денгиз суви асл ҳолига қайтди. Мисрликлар сувдан қутулмоқчи бўлиб қочаётган эди, Эгамиз уларни денгизнинг ўртасига силкиб отди. 28Сув асл ҳолига қайтди. Фиръавннинг аравакашларини ва жанг араваларини, Исроил халқини ортидан қувиб, денгиз ўртасига тушган ҳамма Миср лашкарини ғарқ қилди. Улардан бирортаси ҳам тирик қолмади. 29Исроил халқи эса денгиз ўртасида қуруқ ердан юриб ўтди. Сув ўнг томонда ҳам, чап томонда ҳам Исроил халқига девор бўлиб турарди.
30Шундай қилиб, Эгамиз ўша куни Исроил халқини Мисрликларнинг қўлидан қутқарди. Исроил халқи денгиз қирғоғида Мисрликларнинг жасадларини кўрди. 31Эгамиз буюк қудрати билан Мисрликларни мағлуб қилганини Исроил халқи кўргач, Ундан қўрқадиган бўлдилар. Улар Эгамизга ва Унинг қули Мусога ишондилар.

 

15–БОБ

 

Мисрликларни Эгамиз қандай мағлуб қилганини Мусо ва халқ куйлайдилар

 

1Шундан кейин Мусо ва Исроил халқи Эгамизга қуйидаги қўшиқни куйлади:

 

“Эгамизни мадҳ этиб куйлайман. У буюк ғалаба келтирди.
Отларни, аравакашларни денгизга улоқтирди.
2Эгамиз менинг куч–қудратимдир[54].
У менинг қутқарувчимдир.
У менинг Худойимдир, мен Уни олқишлайман,
Отамнинг Худосидир, мен Уни улуғлайман.
3Ҳа, У жангчидир, У Эгамиздир[55].
4Фиръавннинг лашкарини, жанг араваларини Эгамиз денгизга улоқтирди.
Унинг сара лашкарбошиларини Қизил денгизга[56] чўктирди.
5Денгиз қаъри уларни кўмди.
Улар тош сингари, тубсизликка тушиб кетдилар.

 

6Эй, Эгамиз, Сенинг ўнг қўлинг қудрати билан қўрқинчлидир.
Эй, Эгамиз, Сенинг ўнг қўлинг душманни роса эзди.
7Сен буюк ғалабанг билан душманларингни йиқитдинг.
Сен уларга ғазабингни сочган эдинг,
Ғазабинг уларни хас–чўп сингари ёндириб ташлади.
8Қаҳрли нафасингдан сув бир жойга йиғилиб,
Девор каби тик туриб қолди,
Денгизнинг қаъри қаттиқ ер бўлиб қолди.
9Шунда душман гердайиб айтди:
“Орқаларидан тушаман, қувиб етаман.
Ўлжани баҳам кўраман. Булардан кўнглим қониқади.
Қиличимни яланғочлаб, уларни яна қул қиламан.”
10Қаҳрли нафасингдан денгиз уларни кўмиб юборди.
Улар баҳайбат сувда қўрғошиндай ғарқ бўлдилар.

 

11Худолар орасида Сенга ўхшагани борми, эй, Эгамиз?!
Ким Сенга ўхшар?!
Муқаддаслигинг билан улуғворсан Сен,
Қўрқинчли ишларинг билан ҳамду санога илҳомлантирурсен,
Сен ажойиботлар кўрсатурсен.
12Сен ўнг қўлингни узатган эдинг,
Ғанимларни ер ютди.

 

13Ўзинг қутқарган ўша халқни Сен содиқ севгинг билан олиб борасан.
Муқаддас маконингга[57] қудратинг билан уларни етаклаб борасан.
14Халқлар эшитиб буни, титрашади:
Филист халқи ваҳимага тушиб қолади.
15Эдом уруғбошилари қўрқувга тушади–ку,
Мўаб бекларини титроқ босади–ку!
Канъондаги халқлар умидсизликка тушади–ку!
16Уларни қўрқув ва даҳшат қамраб олар.
Эй, Эгамиз, Сенинг халқинг ўтиб кетгунча,
Ўзинг эга бўлган бу халқ ўтиб кетгунча,
Улар билагинг кучи олдида тошдай қотиб қолади.
17Халқингни Ўз тоғингга олиб келасан,
Уларни жойлаштирасан уйинг учун танлаган ерга, эй, Эгамиз!
Қўлларинг ўрнатган муқаддас масканингга[58]
Олиб кириб жойлаштирасан, эй, Раббий!
18Эгамиз абадулабад шоҳ бўлиб ҳукмронлик қилади.”

 

19Фиръавннинг отлари, аравакашлари ва жанг аравалари денгиз ўртасига тушди. Шунда Эгамиз уларнинг устига денгиз сувларини қайтариб олиб келди. Исроил халқи эса денгиз ўртасидаги қуруқ ердан ўтиб кетди. Шу боис Мусо ва халқ қўшиқ куйлади.
20Ҳоруннинг синглиси пайғамбар Марям чилдирмани қўлига олди. Ҳамма аёллар унга эргашиб, чилдирмаларини қўлларига олиб, ўйнадилар. 21Марям қуйидаги нақоратни куйлаб, уларга бошчилик қилди:

 

“Эгамизни мадҳ этиб куйланг. У буюк ғалаба келтирди.
Отларни, аравакашларни денгизга улоқтирди.”

 

Тахир сув

 

22Мусо Исроил халқини Қизил денгиздан бошлаб чиққандан кейин, улар Сур саҳросига бордилар. Улар саҳрода уч кун юрсалар ҳам, сув топа олмадилар. 23Ундан кейин Марога бордилар. Аммо Маронинг суви тахир бўлгани учун ичолмадилар. Шунинг учун ҳам у ерга Маро[59], деб ном берилган эди. 24Халқ эса: “Энди нима ичамиз?” деб Мусога минғирлаб нолиди. 25Мусо эса Эгамизга илтижо қилган эди, Эгамиз Мусога бир чўпни кўрсатди. Мусо чўпни олиб сувга ташлаган эди, сув ичишга яроқли бўлиб қолди. Шундай қилиб, ўша ерда Эгамиз Исроил халқини синади. Эгамиз уларга яшаш қонун–қоидасини берди. 26У Исроил халқига шундай деди: “Агар Мен, Эгангиз Худога, ҳушёр бўлиб қулоқ солсангиз, Менинг олдимда тўғри ишлар қилсангиз, амрларимга итоат этсангиз, ҳамма қонунларимга риоя қилсангиз, ўшанда Мен Мисрликларни дучор қилган хасталикларнинг бирортасига ҳам сизларни дучор қилмайман. Сизларга шифо берадиган Эгангиз Менман.”
27Шундан сўнг Исроил халқи Илимга келди. У ерда ўн иккита булоқ, етмишта пальма дарахти бор эди. Улар булоқ бўйида қароргоҳ қурдилар.

 

16–БОБ

 

Манна ва беданалар

 

1Исроил халқининг бутун жамоаси Илимдан чиқиб жўнади. Улар Мисрдан чиққанларидан кейин бир ой ўтгач[60], Илим билан Синай оралиғидаги Син саҳросига[61] етиб келдилар. 2Улар саҳрода турар эканлар, ҳаммалари минғирлаб Мусо билан Ҳорундан нолишди: 3“Қанийди Эгамиз бизни Мисрда ўлдириб қўя қолганда эди! Биз Мисрда гўшт солинган қозон бошида ўтирардик, тўйгунимизча нон ердик. Сизлар эса, бутун жамоа очликдан ўлиб кетсин, деб бизни саҳрога олиб келдингиз.”
4Шунда Эгамиз Мусога:
— Нонни[62] сизларга осмондан ёғдираман! — деди. — Халқ ҳар куни чиқиб, кунда керак бўладиган нонини йиғиштириб олади. Шу йўл билан бу халқни синайман. Улар Менинг кўрсатмаларимга риоя қиладиларми, ёки йўқми, кўраман. 5Ҳар ҳафтанинг олтинчи куни[63] эса кунда тўплаганларига қараганда икки ҳисса кўп нон йиғиштириб олиб, тайёрлаб қўядилар.
6-8Мусо билан Ҳорун жамики Исроил халқига шундай деб айтдилар:
— Сизлар минғирлаб Эгамиздан нолиган эдингиз, У эшитди. Энди У кечқурун сизларга гўшт беради. Эртага эрталаб мўл қилиб нон беради. Эгамизнинг буюк қудратини шунда кўрасизлар. Сизларни Мисрдан олиб чиққан Эгамиз эканини билиб оласизлар. Аммо биз ким бўлибмизки, минғирлаб биздан нолийсизлар?! Биз бор–йўғи Эгамизнинг хабарчиларимиз, холос. Биздан нолиганларингизда, сизлар ҳақиқатан Эгамиздан нолиган бўласизлар.
9Шундан сўнг Мусо Ҳорунга:
— Исроил халқининг бутун жамоасига айт. Эгамизнинг ҳузурига келсин, — деди. — Эгамиз уларнинг минғирлаб нолиганини эшитди.
10Ҳорун Исроил халқининг бутун жамоасига шу гапларни айтиб бўлиши биланоқ, халқ саҳрога қаради. Шу пайт Эгамиз улуғворлигини булут ичида зоҳир қилди. 11Кейин Эгамиз Мусога гапирди:
12— Мен Исроил халқининг минғирлаб нолиганини эшитдим. Уларга шу гапларни етказ: “Оқшом гўшт ейсизлар, эрталаб эса тўйгунингизча нон ейсизлар. Ўшанда Эгангиз Худо Мен эканлигимни билиб оласизлар.”
13Шу куни оқшомда беданалар учиб келиб, қароргоҳни босиб кетди. Эртасига эрталаб қароргоҳ атрофига шудринг тушди. 14Шудринг кўтарилгач, ер юзи лайлак қор учқунига ўхшаш, қировсимон бир нарса билан қопланди. 15Исроил халқи бу нарсани кўрганда, нима эканини билолмасдан: “Бу нима?” деб бир–бирларидан сўрайвердилар.
— Тановул қилишларингиз учун Эгамиз сизларга берган нон шудир, — деди Мусо Исроил халқига. 16— Эгамиз шундай амр берган: “Ҳар бир хонадон ўзи ейдиган нонни олсин. Хонадондаги ҳар бир жон учун бир омирдан[64] йиғиштириб олсин.”
17Исроил халқи Эгамиз амр этгандай қилди. Биров кўпроқ, биров озроқ йиғиштириб олди. 18Ҳар бир одам учун омир билан ўлчаганларида, кўп йиғиштирганлардан ҳеч нарса ортиб қолмади, оз йиғиштирганлар учун эса етарли бўлди. Ҳар бир хонадон кераклисини олди. 19Мусо яна халққа: “Ҳеч ким бу маннадан эрталабгача қолдирмасин”, — деди. 20Аммо баъзилар Мусонинг гапига қулоқ солмай, эрталабгача қолдирган эдилар, қолдирган маннага қурт тушиб, сасий бошлади. Шунда Мусо ўша одамлардан ғазабланди.
21Маннани ҳар бир хонадон ҳар куни эрталаб эҳтиёжига ярашасини тўплаб оларди. Қуёш ерни қиздиргандан кейин эса, ерда қолгани эриб кетарди. 22Олтинчи куни эса маннани икки ҳисса — жон боши учун икки омирдан йиғиб олдилар. Жамоа оқсоқоллари бу тўғрида Мусога хабар берганларида, 23Мусо уларга айтди[65]:
— Эртага Шаббат куни бўлгани учун олтинчи куни икки баробар йиғиштириб олгани Эгамиз халққа амр берган. Шаббат куни ҳамма ишлардан тиниб, Эгамизга атаб ажратилган кундир. Шунинг учун ёпадиганингизни бугун ёпиб олинглар, қайнатадиганингизни бугун қайнатиб олинглар. Ортганини сақлаб, эртагача қолдиринглар.
24Шундай қилиб, Мусо буюргандай, ортганини эртасига қолдирган эдилар, қолгани на сасиди, на қуртлади.
25— Бугунги маннангиз шудир, — деди Мусо. — Чунки бугун Эгамизга аталган Шаббат кунидир. Бугун ерда ҳеч нарса бўлмайди. 26Олти кун манна йиғиштириб оласизлар. Аммо еттинчи кун — Шаббат куни асло манна топиб бўлмайди.
27Еттинчи куни ҳам баъзилар манна йиғиштиргани ташқарига чиқдилар, лекин тополмадилар. 28Шунда Эгамиз Мусога:
— Қачонгача Менинг амрларимга ва кўрсатмаларимга итоат этмай юрасизлар?! — деди. 29— Мен, Эгангиз, еттинчи кунни — Шаббатни дам олиш куни қилиб, сизларга берганимни англаб етмайсизларми?! Мана, сизларга икки кунга етарли маннани олтинчи куни беряпман. Еттинчи куни ҳар ким уйида бўлиб, дам олиши лозим.
30Шундай қилиб, халқ еттинчи куни ишламади.

 

Исроил халқи хотира учун маннадан сақлаб қўяди

 

31Исроил халқи бу егуликка манна[66], деб ном қўйдилар. У кашнич уруғи каби, ранги оқиш, мазаси асал қўшилган чалпакка ўхшарди. Мусо Исроил халқига айтди:
32— Эгамиз шундай амр берган: “Бир омир маннани келгуси авлодлар учун сақлаб қўйинглар, токи Мен сизларни Мисрдан олиб чиққанимдан кейин саҳрода ўзларингизга едирган нонни улар кўрсинлар.”
Шундан кейин Мусо Ҳорунга айтди:
33— Бир идиш олиб, ичига бир омир манна солгин–да, Эгамизнинг ҳузурига қўй[67], токи келгуси авлодларга сақланиб қолсин.
34Эгамиз Мусога амр этгандай, Ҳорун, маннани сақлаб қўямиз, деб уни аҳд сандиғининг[68] олдига қўйди.
35Исроил халқи кейинги қирқ йил давомида — Канъон юртига етиб бориб ўрнашгунларича, манна тановул қилдилар[69].

 

36(Маннани ўлчаш учун фойдаланилган идиш омир, деб айтилган[70]. Бу идиш тахминан тўрт косанинг[71] ҳажмига тўғри келган.)

 

17–БОБ

 

Қоядан чиққан сув

 

1Исроил халқининг бутун жамоаси ҳар доим Эгамизнинг амрига риоя қилиб, бир жойдан бошқа жойга кўчиб[72], Син саҳросидан[73] кетди. Рафидимда[74] қароргоҳ қурган эди, лекин у ерда Исроил халқи учун ичгани сув йўқ экан. 2Улар Мусога: “Бизга ичгани сув бер”, деб нолидилар. Шунда Мусо:
— Нимага менга нолияпсизлар?! — деди. — Нима учун Эгамизни синаяпсизлар?!
3Лекин халқ чанқаган эди. “Нимага бизни Мисрдан олиб чиқдинг?! Ўзимизни, болаларимизни, чорвамизни сувсизликдан ўлдириш учун олиб чикқан экансан–да?!” деб Мусога минғирлаб нолиди.
4— Бу халқни нима қилай? — деб илтижо қилди Мусо Эгамизга. — Яна бир оздан кейин улар мени тошбўрон қилишади–ку!
5— Исроил оқсоқолларидан баъзиларини ёнингга олиб, халқнинг олдида бор! — деб амр берди Эгамиз Мусога. — Нил дарёсига урган таёғингни ҳам ўзинг билан ол. 6Мен сенинг олдингда — Синай тоғидаги[75]қоянинг тепасида тураман. Сен таёқни қояга ур, қоядан сув отилиб чиқади. Кейин халқ ичади.
Мусо Исроил оқсоқолларининг кўзи олдида Эгамиз айтгандай қилди. 7Шундай қилиб, Мусо ўша жойга Массах ва Марива[76], деб ном берди. Исроил халқи у ерда Мусо билан жанжал қилган, “Эгамиз биз учун ғамхўрлик қиладими, йўқми?” деб Уни синаган эди.

 

Исроил халқи Омолек халқини енгади

 

8Омолек халқи Рафидимга келиб, Исроил халқига уруш очдилар. 9Шунда Мусо Ёшуага:
— Одамлардан танлаб олгин–да, бориб, Омолекларга қарши урушга чиқ! — деди. — Эртага мен тепаликнинг устида бўламан. Худо, ол, деб тайинлаган таёқ[77] қўлимда бўлади.
10Ёшуа Мусо буюргандай қилиб Омолеклар билан жанг қилгани борди. Мусо, Ҳорун ва Хур тепаликнинг устига чиқишди. 11Мусо қўлларини кўтарганда, Исроил халқи ғолиб келар, туширганда эса Омолеклар ғолиб келарди. 12Охири Мусонинг қўллари толиқди. Шунда Ҳорун билан Хур Мусога тош келтириб қўйиб бердилар. Мусо тош устига ўтирди. Кейин Мусонинг қўлларини бир томондан Ҳорун, бир томондан Хур юқорига кўтариб турди. Қуёш ботгунча, Мусонинг қўлларини юқорига кўтариб туравердилар. 13Шундай қилиб, Ёшуа Омолекларни енгиб, қиличдан ўтказди.
14Шундан кейин Эгамиз Мусога айтди:
— Бу ғалабани хотира қилиб, ёзиб қўй, менинг қуйидаги ваъдамни ҳам кирит: “Мен Омолекларнинг номини ер юзидан ўчираман.” Кейин буни овоз чиқариб Ёшуага ўқиб бер.
15Мусо бир қурбонгоҳ қурдириб, бу қурбонгоҳга: “Эгам байроғимдир”[78], деб ном берди. 16“Омолеклар Эгамизнинг тахтига қарши қўлларини кўтаришга журъат қилганлари учун, Эгамиз доимо уларга қарши урушда бўлади”[79], деди.

 

18–БОБ

 

Ятро Мусони зиёрат қилади

 

1Мидиён юртининг руҳонийси Ятро Мусонинг қайнатаси эди. Худо Мусога ва Ўз халқи Исроилга ҳамма қилганларини, Эгамиз Исроил халқини Мисрдан қандай қилиб олиб чиққанини у эшитди. 2Мусо хотинини отаси ёнига жўнатиб юборганда[80], Ятро Мусонинг хотини Зиппура билан 3иккала ўғлини ёнига олган эди. Мусо: “Мен бегона юртда мусофир бўлган эдим”, деб тўнғич ўғлига Гершом[81], деб исм қўйган эди. 4Сўнгра: “Ота–боболаримнинг Худоси менга мадад берди, мени фиръавннинг қиличидан қутқарди[82]”, деб иккинчи ўғлига Элиазар[83], деб исм қўйганди.
5Қайнатаси Мусонинг хотини ва ўғилларини Худонинг муқаддас тоғи[84] этагига — саҳрода Мусо тиккан чодирга бошлаб келди. 6Ятро Мусога: “Мен, қайнатанг Ятро, хотининг ва иккала ўғлинг билан бирга сенинг ёнингга боряпмиз”, деб хабар берди. 7Мусо қайнатасини кутиб олгани чиқди ва унга таъзим қилиб, ўпди. Икковлари бир–биридан ҳол–аҳвол сўраб, чодирга киришди. 8Эгамиз Исроил халқи учун фиръавнни ва Миср халқини нималар қилганини, Исроил халқи йўлда чеккан азоб–уқубатларни, Эгамиз уларни қандай қутқарганини Мусо қайнатасига айтиб берди. 9Эгамиз Исроил халқига қилган яхшиликлари учун, уларни Мисрликларнинг қўлидан қутқаргани учун Ятро севиниб, шундай деди:
10— Сизларни Мисрликларнинг ва фиръавннинг қўлидан қутқарган Эгамизга ҳамду санолар бўлсин! Исроил халқини Мисрликларнинг зулмидан У қутқарди. 11Эгамиз бошқа ҳамма худолардан улуғ эканини энди биламан. Эгамиз ўз халқини такаббур Мисрликларнинг қўлидан халос қилди.
12Cўнгра Мусонинг қайнатаси Ятро Худога куйдириладиган қурбонлик ва бошқа қурбонликлар келтирди. Ҳорун ва барча Исроил оқсоқоллари Мусонинг қайнатаси билан Эгамизнинг ҳузурида муқаддас таом егани келишди.

 

Ятронинг маслаҳати

 

13Эртаси куни Мусо ҳукм курсисига ўтириб, халқнинг жанжалларини ажрим қила бошлади. Халқ Мусонинг атрофида эрталабдан кечгача тик турди. 14Қайнатаси Мусонинг халқ учун қилаётган ҳамма ишларини кўргач, айтди:
— Нимага шунча ишни бир ўзинг қиляпсан? Одамлар сендан ёрдам сўраш учун кун бўйи тик туришди.
15Шунда Мусо қайнатасига айтди:
— Халқ Худонинг ҳукмини билиш учун менинг олдимга келишади. 16Қачон бир жанжалли иш бўлса ҳам менинг олдимга келишади. Мен эса иккала томон ўртасида қарор чиқариб, Худонинг қонун–қоидаларини уларга айтаман.
17— Бу йўл яхши эмас, — деди қайнатаси Мусога. 18— Ҳам ўзингни, ҳам ёнингдаги халқни қийнаяпсан. Бу иш жуда оғир юк, бир ўзинг бажара олмайсан. 19Гапимга қулоқ сол, сенга бир маслаҳат берайин. Худо сенга ёр бўлсин. Худонинг ҳузурида халқ учун сен воситачи бўлишинг керак. Халқнинг баҳс–мунозараларини Худога сен етказишинг лозим. 20Худонинг қарорини халққа сен айт, Худонинг қонун–қоидаларини ўргат, улар қандай қилиб тўғри ҳаёт кечиришлари кераклигини кўрсат. 21Аммо буларга қўшимча қилиб, сен Худодан қўрққан, диёнатли, тамадан нафратланадиган, лаёқатли одамларни танлаб ол. Уларни халқ тепасига мингбоши, юзбоши, элликбоши, ўнбоши қилиб тайинла. 22Бу одамлар ҳамма ҳақ масалалар устидан қарор қилиб, халққа хизмат қилишсин. Жуда муҳим ёки жуда қийин масалаларни эса сенга олиб келишлари мумкин. Кичикроқ ишларни ўзлари кўриб чиқаверсин. Улар сен учун ишни осонроқ қилиб, оғирликни кўтаришда сенга ёрдам берадилар. 23Агар Худо шу маслаҳатларимни юрагингга солса, сен тазйиқларга бардош бера оласан. Ҳамма тинчгина ўз жойига кетади.
24Мусо қайнатасининг гапига қулоқ солди. У нима айтган бўлса, ҳаммасини қилди. 25Исроил халқи орасидан лаёқатли одамларни танлаб олди. Ўша одамларни мингбоши, юзбоши, элликбоши, ўнбоши қилиб тайинлади. 26Улар ҳамма масалаларни адолатли ҳал қилардилар. Қийин масалаларни Мусога олиб келишар, кичикроқ ишларни эса ўзлари қараб чиқишарди. 27Шундан кейин Мусо қайнатасига ижозат берди. Ятро ўз юртига қайтиб кетди.

 

19–БОБ

 

Исроил халқи Синай тоғида

 

1-2Исроил халқи Рафидимдан[85] кетди. Мисрдан чиққандан кейин учинчи ойнинг биринчи куни[86] улар Синай саҳросига етиб келдилар. Улар Синай тоғи этагида қароргоҳ қурдилар. 3Мусо тоққа — Худонинг ҳузурига чиқди. Эгамиз тоғдан уни чақириб, шундай деди:
— Ёқуб наслига — Исроил халқига шундай деб айт: 4“Мен, Эгангиз, Мисрликларни нима қилганимни кўргансизлар. Бургут ўз болаларини қанотлари устида кўтариб келтиргандай, Мен сизларни кўтариб, ҳузуримга олиб келганимни ҳам кўргансизлар. 5Энди Менинг амрларимга чин дилдан итоат этсангиз, аҳдимга риоя қилсангиз, сизлар Менинг халқим, бошқа халқлар орасида хазинам бўласизлар. Бутун ер Меникидир, 6аммо сизлар Мен, Эгангизга, хизмат қиладиган руҳонийлар шоҳлиги, муқаддас бир халқ бўласизлар.” Исроил халқига сен етказадиган хабар шудир.
7Мусо келиб, халқ оқсоқолларини чақирди. Эгамиз унга, айт, деб амр этган ҳамма гапларни айтди. 8Жамики халқ бир овоздан: “Эгамизнинг ҳамма айтганларини бажарамиз”, деб жавоб берди. Мусо халқнинг жавобини Эгамизга қайтариб олиб келди. 9Эгамиз Мусога:
— Мен сенинг олдингга қалин булут ичида келаман, — деди, — токи Мен сенга гапираётганимни халқ эшитсин. Шунда халқ сенга ҳар доим ишонади.
Мусо халқнинг гапини Эгамизга айтганда, 10Эгамиз деди:
— Бор, бугун ва эртага халқ поклансин[87], кийимларини ювсин. 11Шундай қилиб, эртадан кейинги кунга тайёр бўлишсин. Ўша куни Мен, Эгангиз, Синай тоғига тушаман. Жамики халқ Мени ўша ерда кўради. 12Тоғ атрофига чегара қилиб қўй, токи халқ чегарани босиб ўтмасин. Халққа айт: “Тоққа чиқманглар, тоғнинг яқинига ҳам бора кўрманглар. Агар бирортаси тоққа қадам қўйса, ўшанинг жазоси ўлимдир. 13Ўша одамга қўл теккизилмасдан, тошбўрон қилиб ёки ўқ отиб ўлдирилади. Ҳайвон бўладими ёки инсон бўладими, ўлимга ҳукм қилинади.” Бурғу овози қаттиқ чалингандан кейин эса халқ тоққа чиқса бўлади.
14Шундай қилиб, Мусо тоғдан халқнинг ёнига тушди, халқ покланди, кийимларини ювди. 15Кейин у халққа:
— Учинчи кунга тайёр бўлинглар, хотинларингизга яқинлашманглар, — деб айтди.
16Учинчи куни эрталаб момақалдироқ бўлиб, чақмоқ чақди. Тоғнинг устини қалин булут қоплади. Бурғу овози жуда қаттиқ чалинди. Қароргоҳдаги жамики халқни титроқ босди. 17Мусо халқни Худо билан учраштиргани қароргоҳдан олиб чиқди. Халқ тоғнинг этагида турди. 18-20Кейин Эгамиз Синай тоғига — тоғ чўққисига тушди. Эгамиз Синай тоғига аланга ичида тушиб келгани учун, бутун тоғ тутаётган эди. Тоғ қаттиқ силкинганда, тандирдан тутун чиққани сингари, тоғдан ҳам тутун чиқаётган эди. Бурғу овози қаттиқроқ чиққани сари, Мусо ҳам гапирарди. Худо унга момақалдироқ орасидан туриб жавоб берарди. Эгамиз Мусони тоғ чўққисига чақирди. Мусо у ерга чиқди. 21Кейин Эгамиз Мусога айтди:
— Пастга туш, халқни огоҳлантир, улар чегарани босиб ўтишмасин. Улар Мен, Эгангизни, кўргани келмасликлари лозим, шундай қилганлар нобуд бўлади. 22Ҳатто доимо Менинг яқинимга келадиган руҳонийлар[88] ҳам ўзларини поклашлари лозим. Акс ҳолда, Мен уларни қириб ташлайман.
23Шунда Мусо Эгамизга айтди:
— Халқ Синай тоғига чиқмайди. Ўзинг: “Тоғ атрофига чегара қўй, бу тоғни муқаддас сақла”, деб мени огоҳлантирган эдинг.
24Эгамиз унга:
— Бор, пастга туш! — деди. — Ўзинг билан бирга Ҳорунни олиб кел. Аммо руҳонийлар ёки халқ, тоққа чиқамиз, деб чегарани оёқ ости қилишмасин. Акс ҳолда, уларни Мен оёқ ости қиламан.
25Шундай қилиб, Мусо халқнинг ёнига тушди. Эгамизнинг айтганларини уларга гапириб берди.

 

20–БОБ

 

Ўнта амр

 

1Кейин Худо қуйидаги сўзларни айтди:

 

2“Мен сизларни Мисрдаги қулликдан олиб чиққан Эгангиз Худоман.

 

3Мендан бошқа худоларга сажда қилманг.

 

4Ўзларингизга ҳеч қандай бутни ясаманг. Осмонда ё ерда ё ер остидаги сувда мавжуд бўлган бирор нарсанинг шаклини ясаманг. 5Ўша худолар ёки бутларга[89] сажда қилманг, хизмат қилманг. Мен, Эгангиз Худо, сизларнинг севгингизни бошқа худолар билан баҳам кўрмайдиган Худоман. Мендан нафратланадиганларни жазолайман, уларнинг гуноҳлари оқибатларини болаларига, набираларига ва чевараларига олиб келаман. 6Лекин Мени севиб, амрларимга риоя қиладиганларнинг минг–минг авлодларига[90] содиқ севгимни кўрсатаман.

 

7Мен, Эгангиз Худонинг исмини суиистеъмол қилманг[91]. Ким Менинг исмимни суиистеъмол қилса, ўшани жазосиз қолдирмайман.

 

8Шаббат кунинимуқаддас деб билинг, бу кунга риоя қилиб юринг. 9Ҳамма ишларингизни бажаришингиз учун олти кун бор. 10Еттинчи кун эса Мен, Эгангиз Худога аталган Шаббат кунидир. Ўша куни ўзларингиз, ўғилларингиз ёки қизларингиз, қулларингиз ёхуд чўриларингиз, ҳайвонларингиз, шаҳрингиздаги мусофирлар ҳеч қандай иш қилманг. 11Мен, Эгангиз, олти кун давомида осмону ерни, денгизни ва булардаги ҳамма мавжудотни яратдим. Еттинчи куни эса дам олдим. Шунинг учун Мен, Эгангиз, Шаббат кунини муборак қилиб, муқаддас, деб бошқа кунлардан ажратдим.

 

12Ота–онангизни ҳурмат қилинг. Ўшанда Мен, Эгангиз Худо, сизларга бераётган юртда умрингиз узоқ бўлади.

 

13Қотиллик қилманг.

 

14Зино қилманг.

 

15Ўғирлик қилманг.

 

16Қўшнингизга қарши ёлғон гувоҳлик берманг.

 

17Қўшнингизнинг уйига кўз олайтирманг. Қўшнингизнинг хотини, қули ёки чўриси, моли ёхуд эшаги, унга қарашли бирор нарсасига кўз олайтирманг.”

 

Исроил халқи ваҳимага тушади

 

18Бутун халқ чақмоқни ва тоғнинг тутунини кўрди, момақалдироқ товушини ва бурғунинг баланд овозини эшитди. Халқ қўрққанидан титраб, узоқроққа бориб турди. 19Халқ Мусога айтди:
— Бизга ўзингиз гапиринг, биз эшитайлик. Худо бизга гапирмасин, тағин ўлиб кетмайлик.
20— Қўрқманглар! — деди Мусо халққа. — Худо фақат сизларни синаш учун, Мендан қўрқиб, энди гуноҳ қилмасин, деб келган.
21Аммо халқ узоқ масофада тураверди. Мусо Худо турган қалин булутга яқин борди.

 

Қурбонгоҳлар тўғрисида кўрсатмалар

 

22Сўнгра Эгамиз Мусога айтди:
— Исроил халқига Менинг шу гапимни етказ: “Мен сизларга осмондан гапирганимга ўзларингиз гувоҳ бўлдингиз. 23Менинг ёнимга қўйиш учун ҳеч қандай худолар ясаманглар. Ўзларингиз учун кумуш ёки олтиндан худолар ясаманглар. 24Мен Ўзимни сизларга эслатадиган ҳамма жойда қурбонгоҳ қуринглар. Мен келиб, сизларга марҳамат қиламан. Тупроқдан оддий қурбонгоҳ ясаб, қўйларингиздан, эчкиларингиздан, молларингиздан Менга куйдириладиган ва тинчлик қурбонликлари келтиринглар. 25Агарда Менга атаб тошдан қурбонгоҳ ясасангиз, уни йўнилган тошдан қилманглар. Тошга тешани теккизганларингизда, тош ҳаром бўлади. 26Менга аталган қурбонгоҳга зинапоя орқали чиқманглар, акс ҳолда, зинапоядан чиқаётганингизда, очиқ жойларингиз кўриниб қолади[92].”

 

21–БОБ

 

Қуллар тўғрисида қонун–қоидалар

 

1Эгамиз яна Мусога айтди: “Сен уларга етказадиган қонун–қоидалар мана шулардир:

 

2Иброний эркагини қул қилиб сотиб олсангиз, у сизларга олти йил хизмат қилсин. Еттинчи йили эса у озод бўлсин, қарзи йўқ, деб ҳисоблансин. 3Уни сотиб олганингизда, бўйдоқ бўлса, бўйдоқлигича чиқиб кетсин. Агар у уйланган бўлса, хотини ҳам у билан бирга кетсин. 4Агар хўжайини ўша қулни уйлантириб қўйган ва хотини фарзанд кўрган бўлса, хотини ва болалари хўжайинникида қолиб, бир ўзи чиқиб кетсин. 5Лекин қул:
— Мен хўжайинимни, хотинимни ва болаларимни яхши кўраман, озод бўлиб чиқиб кетмайман, — деб айтса, 6хўжайини уни ҳакамлар ҳузурига[93] олиб келсин. Хўжайин унинг қулоғини эшикка ёки эшик ромига қўйиб бигиз билан тешсин. Ўшанда бу одам умрининг охиригача хўжайинига қул бўлиб қолади.
7Бирор одам ўз қизини чўриликка сотса, у қиз, эркаклар сингари, олти йил тугамагунча озод бўлмайди. 8Агар қиз бирортасига сотилса–ю, ўша одам унга уйланишни ният қилган бўлса, аммо у қизни ёқтирмай қолса, қиз отасига қайтариб сотилсин. Хўжайин қизни бегоналарга сотиши мумкин эмас. Акс ҳолда, келишувни бекор қилишга олиб келган бўларди. Хўжайин қизни сотиб олганда, ўртада келишув бўлган. 9Борди–ю, қизни ўғлига чўри қилиб сотиб олиб берган бўлса, унга қизидай муомала қилсин. 10Агар хўжайин чўрига уйланиб, сўнгра бошқа хотинга уйланган бўлса, чўрини озиқ–овқат ёки кийим–кечакдан, ё хотини сифатида у билан ётишдан маҳрум қилмасин. 11Агар ўша одам ана шу учта йўлни чўрига қилмаса, чўри қарз бўлмасдан, пул тўламай кетаверсин.

 

Зўравонлик тўғрисида қонун–қоидалар

 

12Бирортаси бошқасини уриб ўлдириб қўйса, урган одамнинг жазоси ўлимдир. 13Лекин бирортаси қасддан қилмай, Мен, Худойингиз, шунга йўл қўйган бўлсам, у қочиб борадиган жойни Мен тайинлайман. 14Борди–ю, бирортаси биродарини ҳийла билан қасддан ўлдирса, жонини сақлаш учун Менга аталган қурбонгоҳга қочиб борса[94], уни қурбонгоҳдан олиб чиқиб ўлимга ҳукм қилиш лозим.
15Ўз отаси ёки онасига қўл кўтарганнинг жазоси ўлимдир.
16Кимки бирортасини ўғирлаб, ўғирлаган одамни сотиб юборса, ёки ҳали ҳам ушлаб турган бўлса, ўшанинг жазоси ўлимдир.
17Кимки отасини ёки онасини хўрласа, ўша одамнинг жазоси ўлимдир.
18Икки киши жанжаллашиб, бири иккинчисини тош ёки мушт билан урса–ю, у ўлмай, тўшакка ётиб қолса, 19лекин у ўрнидан туриб, таёқ билан уйдан чиқа олса, урган одам жавобгар бўлмасин. Фақат жароҳатланган одамга йўқотган вақти, даволаниши учун пул тўласин.
20Бирортаси ўз қулини ёки чўрисини таёқ билан уриб ўлдириб қўйса, урган одам унинг қўлидан ўлса, урган одам жазоланиши лозим. 21Лекин хўжайин қул ёки чўрини урса–ю, у бир–икки кундан кейин ўлса, хўжайин жазоланмасин. Ўз мулкидан айрилгани унга етарли жазодир.
22Уришаётган одамлар ҳомиладор аёлни туртиб юборсалар, аёл чала туғиб қўйса–ю[95], бошқа зиён етмаса, зиён етказган одам ўша аёлнинг эри талаб қилган ва ҳакамлар белгилаган миқдордаги зарарни тўлаши лозим. 23Агар бошқа зарар етган бўлса, жон эвазига жон, 24кўз эвазига кўз, тиш эвазига тиш, қўл эвазига қўл, оёқ эвазига оёқ, 25куюк эвазига куюк, яра эвазига яра, лат ейиш эвазига лат ейиш билан жавоб берсин[96].
26Кимки қул ёки чўрисининг кўзига уриб кўр қилиб қўйса, кўзи эвазига уни озодликка чиқарсин. 27Қули ёки чўрисининг тишини синдирса ҳам, уни тиши эвазига озодликка чиқарсин.

 

Эгаларнинг масъулияти тўғрисида қонун–қоидалар

 

28Агар эркак ёки аёлни буқа сузиб ўлдирса, буқа тошбўрон қилиб ўлдирилсин. Гўшти эса тановул қилинмасин. Лекин буқанинг эгаси айбдор ҳисобланмасин. 29Бироқ буқа илгари ҳам сузонғич бўлса–ю, эгаси буни била туриб, буқасини назорат қилмаган бўлса, буқа бирор эркак ёки аёлни сузиб ўлдирса, буқа тошбўрон қилиб ўлдирилсин. Буқанинг эгасига жазо ҳам ўлимдир. 30Аммо буқа эгасига ўз ҳаётини сақлаб қолиши учун пул тўлагани ижозат берилса, у талаб қилинган маблағни тўлаши лозим. 31Ўғил болани сузса ҳам, қиз болани сузса ҳам, шу қонун амал қилсин. 32Агар буқа қул ёки чўрини сузса, унинг хўжайинига буқа эгаси ўттиз бўлак кумуш[97] тўласин. Буқа эса тошбўрон қилинсин.
33Бирортаси чуқур[98] ковлаб, устини ёпиб қўймаса ёки ёпилган чуқурнинг устини очиб қўйса–ю, ўша чуқурга мол ёки эшак[99] тушиб кетса, 34чуқурнинг эгаси ўлган ҳайвоннинг эгасига товон тўласин. Ҳайвоннинг жасади эса чуқур эгасиники бўлсин.
35Агар бирортасининг буқаси бошқасининг буқасини сузиб ўлдириб қўйса, тирик буқани сотиб, пулини тенг бўлишсин. Ўлган буқани ҳам тенг бўлишсин. 36Аммо буқа илгари ҳам сузонғич бўлса–ю, эгаси буни била туриб, буқасини назорат қилмаган бўлса, буқа эвазига буқа билан товон тўлаши керак. Ўлган буқани эса ўзига олсин.

 

22–БОБ

 

Мулкни ҳимоя қилиш тўғрисида қонун–қоидалар

 

1Бирортаси мол ёки қўйни ўғирлаб, сўйса ёки сотса, ўғри молнинг эвазига бешта мол, қўйнинг эвазига тўртта қўй тўласин. 2-4Ўғирланган ҳайвонни ўғри қайтариши керак бўлса–ю, лекин ўғри товон тўлай олмаса, у ўғирлаган ҳайвон эвазига қул қилиб сотилсин. Ўғирланган ҳайвон тириклайин ўғрининг қўлида топилса, топилган ҳайвон мол бўладими ё эшак ёки қўй бўладими, икки баравар қилиб товон тўласин.
Бирортаси кечаси девор тешаётган ўғрини кўриб қолиб, ўғрини уриб ўлдириб қўйса, ўғрини ўлдирган одам айбдор эмас. Агар ўғирлик кундузи содир бўлса, қон тўккан одам айбдор бўлади.
5Агар бирортаси бировнинг даласига ёки узумзорига чорвасини ўтлатгани қўйиб юборса, чорва экинзорни ёки узумзорни пайҳон қилса, чорва эгаси ўзининг даласидан ёки узумзоридан яхши ҳосилини даланинг эгасига қайтариб бериши лозим.
6Агар бирортаси олов ёқса, олов чангалзор бўйлаб бировнинг даласига ўтиб, ўсаётган донни ёки ўриб, боғлаб қўйилган ғаллани ёндириб юборса, олов ёққан одам ҳамма зарарни қоплаши лозим.
7Бирортаси пулини ёки буюмини қўшнисига сақлаш учун берса, аммо шулар қўшнисининг уйидан ўғирланиб, ўғри топилса, ўғри икки баравар қилиб тўлаши керак. 8Ўғри топилмаса, уй эгаси ҳакамлар ҳузурига[100] келиб:
— Қўшнимнинг мулкига қўлимни теккизмаганман, — деб қасам ичсин.
9Кимдир йўқотиб қўйган бирор буюми, моли, эшаги, қўйи, кийими тўғрисида қўшниси билан жанжаллашиб қолса, бу меники, деб даъво қилса, иккови ҳам, ажрим қиламиз, деб ҳакамлар ҳузурига борсин. Ҳакамлар[101] айбдор деб топган одам буюм эгасига икки баравар товон тўлаши керак.
10Бирортаси қўшнисига эшагини ё молини ёки қўйини ёхуд бошқа ҳайвонини қараб тургани берса–ю, ўша ҳайвон ўлиб қолса, ёки шикастланса, ёки ўғирлаб олиб кетилган бўлса, лекин гувоҳ бўлмаса[102], 11олган одам ҳайвон эгасига шундай қасам ичсин:
— Худо ҳақи, сенинг мулкингга қўлимни теккизмаганман.
Ҳайвон эгаси қасамга ишонсин, қўшниси товон тўламасин. 12Аммо олган одамникидан ўша ҳайвон ўғирланган бўлса, у ҳайвон эгасига товон тўлаши лозим. 13Агарда ҳайвонни бирор йиртқич тилка–пора қилган бўлса, далил қилиб бурдаларини кўрсатсин. Бурдаланган бўлаклари учун у товон тўламайди.
14Бирортаси бошқасининг ҳайвонини сўраб олган бўлса–ю, ҳайвон шикастланса ёки ўлса, лекин ўша пайтда эгаси ҳайвоннинг олдида бўлмаса, сўраб олган одам ҳайвон учун товон тўласин. 15Агар ўшанда эгаси ўз ҳайвони ёнида бўлса, товон тўламасин. Агар ҳайвон ёллаб олинган бўлса, ёлланган баҳоси тўлансин.

 

Ижтимоий жавобгарлик тўғрисида қонун–қоидалар

 

16Кимки вояга етган ва унаштирилмаган қизни зўрлаб, у билан ётса, ўша одам у қиз учун қалин берсин, ўша қизга уйлансин. 17Агар отаси қизни ўша одамга беришга рози бўлмаса, ўша одам вояга етган қизларга бериладиган миқдордаги пулни қизнинг оиласига тўласин.
18Жодугарларни тирик қолдирманглар.
19Ҳайвон билан жинсий алоқа қилган одамнинг жазоси ўлимдир.
20Фақат Мен, Эгангиздан, бошқа худоларга қурбонлик келтирган одамни ўлимга ҳукм қилинглар[103].
21Мусофирни эзиб, унга зулм ўтказманглар. Ўзларингиз ҳам Мисрда мусофир бўлган эдингизлар.
22Беваларга ва етимларга жабр қилманглар. 23Агар шундай қилсангиз, улар Менга ёлворадилар. Мен уларнинг нолаларини эшитаман. 24Мен қаттиқ ғазабланиб, эркакларингизга қирғин келтираман. Оқибатда хотинларингиз бева, болаларингиз етим бўлиб қолади.
25Менинг халқимдан бирорта камбағалга қарз берсангиз, қарз берувчи сифатида уни сиқувга олманглар, ундан фоиз талаб қилманглар. 26Агар қўшнингизнинг тўнини гаровга олган бўлсангиз, кун ботмасдан олдин тўнини қайтариб беринг. 27Ўша тўн қўшнингизнинг биттаю битта ёпинчиғидир. Бўлмаса, қўшнингиз нимани ёпиниб ухлайди?! У Менга ёлворганда, эшитаман. Мен раҳмдилман.
28Мени, Худойингизни[104], хўрламанглар, оқсоқолларингиздан биронтасини ҳам қарғаманглар.
29Хирмонингизнинг ҳосилидан, зайтун мойи ва шаробдан Менга назр қилишни кечиктирманглар.
Тўнғич ўғилларингизни Менга бағишланглар[105]. 30Мол ва қўй–эчкиларингизнинг биринчи эркак боласини ҳам Менга бағишланглар. Улар етти кун онаси билан бўлсин, саккизинчи куни эса уларни Менга назр қилинглар.
31Сизлар Менинг муқаддас халқим бўлинглар. Далада йиртқич тилка–пора қилган ҳайвоннинг гўштини ўзларингиз еманглар, итларга беринглар.

 

23–БОБ

 

Адолатли ҳукм тўғрисида қонун–қоидалар

 

1Ёлғон хабарлар тарқатманглар. Ёлғон гувоҳлик бериш орқали фосиқ одамларга қўшилманглар. 2Кўпчилик нотўғри иш қилганда ёки улар адолатдан четга чиқиб гувоҳлик берганларида, уларга эргашманглар. 3Камбағални ҳукм қилаётганда ҳам камбағал, деб унинг тарафини олманг.
4Агар душманингизнинг йўқолиб қолган ҳўкизини ёки эшагини топиб олсангиз, эгасига олиб бориб беринг. 5Душманингизнинг эшаги юк оғирлигидан йиқилиб қолса, сиз уни кўрган бўлсангиз, душманингизни ташлаб кетманг. Унга ёрдам беринг.
6Ҳукмда камбағалга қарши адолатдан кўз юмманг. 7Туҳматчилардан узоқ туринглар, айбсиз, тўғри одамни ўлимга ҳукм қилманглар. Мен бундай иш қилган айбдорларни ҳукмда оқламайман. 8Пора олманглар. Пора туфайли кўзи очиқларнинг кўзини ёғ босади. Пора ҳар доим тўғри одамларнинг ишига зарар етказади.
9Мусофирга зулм қилманглар. Ўзларингиз Мисрда мусофир бўлган эдингизлар, шу боис мусофирнинг аҳволини биласизлар.

 

Еттинчи йил ва еттинчи кун тўғрисида қонун–қоидалар

 

10Олти йил далангизга уруғ сепиб, ҳосилини йиғиштириб олинг. 11Еттинчи йили[106] эса ерингизни бўш қолдиринг, дам беринг. Халқингиз орасидаги камбағаллар ерингиздан ўсиб чиқадиган ҳосилдан бирон егулик топиб есин. Улардан қолганини эса дашт ҳайвонлари есин. Узумзорингизни ва зайтунзорингизни ҳам шундай қилинглар.
12Олти кун иш қилинглар, еттинчи кун эса ишламанглар, токи ҳўкизларингиз, эшакларингиз ҳам ишдан тинсин, қулларингиз, мусофирлар ҳам ором олсин.
13Мен сизларга берган амрларимга риоя қилинглар. Бошқа худоларнинг номларини ҳеч қачон гапирманглар. Бошқа худоларнинг номларини ҳатто тилга олманглар.

 

Йилда қилинадиган байрамлар тўғрисида қонун–қоидалар

 

14Менга атаб йилда уч марта байрам қилинглар:

 

15Абиб ойининг[107] белгиланган вақтида хамиртурушсиз нон байрамини нишонланглар. Сизлар ўша ойда Мисрдан чиққансизлар. Мен сизларга амр этганимдай[108], етти кун хамиртурушсиз нон енглар. Ҳар ким Менинг ҳузуримга муносиб назрлар олиб келиши лозим.
16Буғдой ўримини йиғиштиришни бошлаганингизда, далангизга эккан уруғнинг илк ҳосилидан назр қилинглар. Шу орқали Ҳосил байрамини нишонланглар.
Кузда даладаги ҳамма ҳосилингизни йиғиштириб бўлганингизда, Чайла байрамини[109] нишонланглар.

 

 

17Ҳамма эркаклар ҳар йили шу учала байрамда Мен, Эгангиз Раббийнинг ҳузурига келиб сажда қилсин.
18Менга қилинган қурбонликнинг қонини хамиртуруш қўшилган нон билан бирга назр қилманглар. Қилинган қурбонликнинг ёғини эрталабга қолдирмай куйдиринглар.
19Ерингиздан олган илк ҳосилнинг энг яхшисини Мен, Эгангиз Худонинг уйига олиб келинглар.
Улоқчани онасининг сутида қайнатманглар[110].

 

Ваъда ва огоҳлантиришлар тўғрисида қонун–қоидалар

 

20Сизларни йўлда муҳофаза этсин, сизларни Мен тайёрлаган ерга олиб борсин, деб олдингизда фариштани юборяпман. 21Мен унда зоҳир бўлганим учун, унга эътибор қилинглар, унинг сўзларига қулоқ солинглар. Унга ўжарлик қилманглар, акс ҳолда у ўжарлигингизни кечирмайди. 22Агар фариштамнинг айтганларига диққат билан қулоқ солсангиз, Менинг амрларимга итоат этсангиз, душманларингизга душман, рақибингизга рақиб бўламан. 23Фариштам олдингизда бориб, сизларни Амор, Хет, Париз, Канъон, Хив ва Ёбус халқларининг ерларига бошлаб боради. Мен ўша халқларни йўқ қиламан. 24Уларнинг худоларига сажда қилманглар, хизмат қилманглар. Бу халқларнинг одатларига тақлид қилманглар. Уларнинг худоларини йўқ қилинглар, бутсимон тошларини синдириб ташланглар. 25Фақат Мен, Эгангиз Худогагина, хизмат қилинглар. Шунда Мен ош–сувингизни баракали қиламан, орангиздан хасталикларни йўқ қиламан. 26Юртингизда ҳомиласи тушиб қолган ёки бефарзанд аёл бўлмайди. Мен умрингизни узоқ қиламан.
27Сизларга қарши бўлган халқларни Мендан қўрқадиган қиламан. Сизларга қарши жанг қиладиган халқларни саросимага соламан. Душманларингизнинг ҳаммасини олдингиздан қочираман. 28Мен Хив, Канъон ва Хет халқларини ваҳимага солиб, арилар галаси сингари олдингиздан қуваман[111]. 29Мен бир йил ичидаёқ уларни олдингиздан ҳайдамайман. Бўлмаса, ўша юрт бўм–бўш бўлиб қолади. Дашт ҳайвонлари сизлардан кўпайиб кетади. 30Сизлар кўпайиб, ўша юртни бутунлай эгаллаб олгунингизча, у ердаги халқларни оз–оздан олдингиздан ҳайдайман. 31Чегараларингизни Қизил денгиздан[112] Ўрта ер денгизигача[113], саҳродан Фурот дарёсигача[114] кенгайтираман. Сизларни шу юртнинг халқларидан қудратли қиламан. Сизлар уларни олдингиздан қувасизлар. 32Уларнинг ўзлари билан ҳам, худолари билан ҳам аҳд қилманглар. 33У халқлар сизнинг юртингизда яшамасин. Бўлмаса улар сизни ўзларининг худоларига сажда қилдириб, Менга қарши гуноҳга бошлайди. Бу йўл билан сизларни тузоғига илинтириб олади.”

 

24–БОБ

 

Халқ Худога итоат этишга рози

 

1Шундан кейин Эгамиз Мусога деди:
— Сен Ҳорунни ва унинг икки ўғли Надов билан Абиҳуни, Исроилнинг етмишта оқсоқолини Менинг ҳузуримга олиб келинглар[115]. Кейин узоқдан сажда қилинглар. 2Менга фақат сен яқин келгин, бошқа ҳеч ким яқин келмасин. Халқ эса сизлар билан бирга чиқмасин.
3Мусо келиб, Эгамизнинг ҳамма амрларини, ҳамма қонун–қоидаларини халққа айтиб берди. Халқ бир овоздан: “Эгамизнинг ҳамма айтганларини бажарамиз”, дея жавоб берди. 4Мусо Эгамизнинг ҳамма амрларини ва қонун–қоидаларини ёзди. Сўнг эртаси куни тонгда туриб, тоғ этагига қурбонгоҳ қурди. Ўн икки Исроил қабиласининг миқдорига кўра, ўн иккита тош ўрнатди. 5Мусо Исроил халқи орасидан ёш йигитларни қурбонликлар келтиргани юборди. Улар Эгамизга куйдириладиган қурбонликлар қилишди. Буқаларни тинчлик қурбонликлари қилишди. 6Мусо қоннинг ярмини тоғорага қуйди, қолган ярмини эса қурбонгоҳга сепди. 7Сўнгра у Аҳд китобини[116] олиб, халққа овоз чиқариб ўқиб берди. Шунда халқ: “Эгамизнинг ҳамма айтганларини бажарамиз, Унга итоат қиламиз”, — деди. 8Мусо тоғорадаги қонни олди–да, халққа сепиб: “Ана шу сўзларга мувофиқ, шу қон Эгамиз сизлар билан қилган аҳдни тасдиқлайди”, — деди.
9Шундан кейин Мусо, Ҳорун, Надов, Абиҳу ва Исроилнинг етмишта оқсоқоли тоққа чиқишиб, 10у ерда Исроил халқининг Худосини кўрдилар: Унинг оёқлари остида зангори ёқутдан қилинган кошин полга ўхшаш бир нарса бор эди. У осмон каби ҳаворанг ялтироқ эди. 11Исроил халқининг бу йўлбошчилари Худони кўрган бўлсалар–да, Худо уларни ўлдирмади. Улар ўша ерда қурбонлик гўштини тановул қилдилар.

 

Мусо Синай тоғида иккита тош лавҳани олади

 

12Кейин Эгамиз Мусога айтди:
— Тоққа Менинг олдимга чиқиб[117], шу ерда тур. Мен сенга амр ва қонунлар ёзилган иккита тош лавҳани бераман. Бу амр ва қонунларни халқ ўргансин, деб ёздим.
13Мусо билан унинг шогирди Ёшуа отланишди. Мусо Худонинг муқаддас тоғига кетаётиб, 14оқсоқолларга айтди:
— Ёнларингизга қайтиб келгунимизча шу ерда — қароргоҳда кутиб туринглар. Ҳорун билан Хур сизларнинг ёнингизда қолади. Кимнинг иши бўлса, уларга мурожаат этсин.
15Мусо тоққа чиққанда, тоғни булут қоплади. 16Эгамиз улуғворлигини зоҳир қилиб, Синай тоғига тушди. Олти кун давомида булут тоғни қоплаб турди. Еттинчи куни Эгамиз булут орасидан Мусони чақирди. 17Эгамизнинг улуғворлиги тоғ чўққисида ловуллаётган аланга каби Исроил халқи кўзи ўнгида зоҳир бўлиб турарди. 18Мусо булут орасида юриб, тоғ чўққисига чиқди. Мусо тоғда қирқ кечаю қирқ кундуз қолди.

 

25–БОБ

 

Муқаддас чодир учун назрлар

 

1Эгамиз Синай тоғида Мусога деди: 2“Исроил халқига, Эгамизганазр қилинглар, деб айт. Менга чин кўнгилдан назр қилган одамнинг назрини қабул қил. 3Қуйидагилар сен улардан қабул қилиб оладиган назрлардир: олтин, кумуш, бронза, 4кўк, сафсар, қирмизи рангли ип, майин зиғир матоси, эчки жуни, 5қизилга бўялган қўчқор териси, юмшоқ тери[118], акас ёғочи[119], 6мойчироқлар учун зайтун мойи, муқаддас қиладиган мой[120] учун зираворлар, хушбўй ҳидли тутатқи учун зираворлар, 7эфодга тақиладиган ақиқ ва кўкракпечга тақиладиган бошқа қимматбаҳо тошлар. 8Исроил халқи Мен учун муқаддас маскан барпо қилишсин, токи Мен Исроил халқи орасида истиқомат қилайин. 9Бу Муқаддас чодирни ва унинг ҳамма жиҳозларини Мен сенга кўрсатадиган намунага мувофиқ ясат.

 

Аҳд сандиғи ва унинг қопқоғига оид кўрсатмалар

 

10Акас ёғочидан сандиқ[121] ясат. Сандиқнинг узунлиги икки ярим тирсак, эни бир ярим тирсак, бўйи бир ярим тирсак[122] бўлсин. 11Сандиқнинг ичкарию ташқарисини тоза олтин билан қоплат. Айланасига олтин гулчамбар қилдир. 12Сандиқ учун эритилган олтиндан тўртта ҳалқа ясатиб, тўртала оёғига маҳкамлат: иккита ҳалқа бир томонида, иккита ҳалқа иккинчи томонида бўлсин. 13Кейин акас ёғочидан ходалар ясатиб, ходаларни олтин билан қоплат. 14Ходаларни сандиқнинг иккала томонидаги ҳалқадан ўтказ, токи ходалар ёрдамида сандиқни кўтариб юришсин. 15Ходалар сандиқнинг ҳалқаларидан айириб олинмасин, доимо турсин. 16Мен сенга берадиган аҳднинг амр ва қонунлари ёзилган иккита тош лавҳани[123] сандиққа солиб қўй.
17Тоза олтиндан сандиқнинг қопқоғини ясат. Бу қопқоқнинг узунлиги икки ярим тирсак, эни бир ярим тирсак[124] бўлсин. 18Шу билан бирга, олтиндан иккита каруб ясат: иккала карубни ҳам қопқоқнинг икки четига зарб уриб ясат. 19Битта каруб қопқоқнинг бир четида, иккинчи каруб иккинчи четида бўлиб, ҳар иккаласи қопқоқ билан бир бутунни ташкил қилсин. 20Карубларнинг тепага кўтарилган қанотлари қопқоқни беркитиб турсин. Улар юзма–юз туриб, қопқоққа қараган бўлсин. 21Қопқоқни сандиқнинг устига қўй. Мен сенга берадиган иккита тош лавҳани[125] сандиққа сол. 22Аҳд сандиғи[126] устида Мен сен билан учрашаман. Карублар ўртасидаги гуноҳдан поклаш жойи тепасидан Мен сенга гапириб, Исроил халқи учун ҳамма амрларимни сенга бераман.

 

Муқаддас нонлар қўйиладиган хонтахтага оид кўрсатмалар

 

23Акас ёғочидан хонтахта[127] ясат. Хонтахтанинг узунлиги икки тирсак, эни бир тирсак, бўйи бир ярим тирсак[128] бўлсин. 24Хонтахтани тоза олтин билан қоплатиб, четларига айлантириб олтин гулчамбар ясат. 25Яна хонтахтанинг атрофи бўйлаб тўрт энли қилиб олтин билан қопланган тахта қилдириб, уни хонтахта оёқларига маҳкамлат. Олтин гулчамбарни хонтахтанинг айланаси бўйлаб тахта устига қилдир. 26-28Яна тўртта олтин ҳалқа ясатиб, ҳар бирини тахта маҳкамланган жойнинг ёнига — тўртала бурчагидаги тўртала оёғига ўрнаштир. Акас ёғочидан иккита хода ясатиб, уларни олтин билан қоплат. Бу ёғочларни ҳалқалардан ўтказиб, хонтахтани кўтариб юриш учун фойдалан. 29Хонтахтага қўйиладиган лаган, пиёлалар, шароб назр қилиш учун кўза ва косалар ясат. Бу буюмларни тоза олтиндан ясат. 30Менинг ҳузуримдаги хонтахтада доим муқаддас нонлар[129] турсин.

 

Чироқпояга оид кўрсатмалар

 

31Тоза, зарб қилинган олтиндан чироқпоя[130] ясат. Бутун чироқпоя ва унинг безаклари бир бутун қилиб ясалсин. Чироқпоянинг таглиги, танаси, куртакли гулга ўхшаш шаклдаги пиёлалари бўлсин. 32Яна чироқпоянинг танасидан олтита шохча чиқарилсин: учта шохчаси бир ёнидан, учта шохчаси иккинчи ёнидан чиқарилсин. 33Чироқпоянинг танасидан чиқадиган шохчаларнинг ҳар бирида куртакли бодом гулига ўхшаш шаклдаги учта пиёла бўлсин. 34Чироқпоянинг танасида куртакли бодом гулига ўхшаш шаклдаги тўртта пиёла бўлсин. 35Чироқпоянинг танасидан чиқадиган шохчаларнинг ҳар жуфтида бу куртаклардан учтаси бирин–кетин тизилиб турсин. 36Чироқпоя, шохчалари ва куртаклари билан битта қилиб зарб қилинган тоза олтиннинг яхлит бўлагидан ясалиши лозим. 37Чироқпояга еттита мойчироқ ясатиб, унга ҳаммасини ўрнаштир, токи мойчироқлар чироқпоянинг олд томонини ёритиб турсин. 38Мойчироқларга қараб туриш учун тоза олтиндан қисқичлар ва патнислар ясат. 39Чироқпояни ва бу буюмларни икки пуд[131] тоза олтиндан ясашсин. 40Эҳтиёт бўл, ўша ҳамма буюмларни Мен сенга шу ерда — тоғда кўрсатган намунага мувофиқ ясат.

 

26–БОБ

 

Муқаддас чодирга оид кўрсатмалар

 

Чодирнинг ички қавати

 

1Энди Муқаддас чодирнинг[132] ўзига келсак, унинг ички қаватини қилдир. У майин зиғир матосидан тикилган ўнта чойшабдан иборат бўлсин. Кўк, сафсар ва қирмизи иплар билан карублар тасвирини маҳорат билан ишлатиб, бу чойшабларни безаттир. 2Ҳар бир чойшабнинг бўйи йигирма саккиз тирсак, эни тўрт тирсак[133] бўлсин. Ҳамма чойшабларнинг ўлчови бир хил бўлсин. 3Чойшаблардан бештасининг бўйини бир–бири билан бирлаштириб тиктир, қолган бештасини ҳам шундай қилдир. 4-5Уланган икки бўлак чойшабнинг бир бўйига кўк матодан қилинган элликтадан ҳалқа тиктир. Ҳар икки томонга тикилган ҳалқалар бир–бирига рўпарама–рўпара бўлсин. 6Кейин олтиндан элликта илгак ясаттир, иккала чойшабнинг ҳалқаларини илгаклар билан бир–бирига улат. Шунда чодирнинг ички қавати бир бутун бўлади[134].

 

Чодирнинг ташқи қопламалари

 

7Муқаддас чодирнинг қопламаси учун эчки жуни матосидан ўн битта чойшаб тиктир. 8Ҳар битта чойшабнинг бўйи ўттиз тирсак, эни тўрт тирсак[135] бўлсин. Ўн битта чойшабнинг ҳаммаси бир ўлчовда бўлсин. 9-11Чойшаблардан бештасининг бўйини бир–бири билан бирлаштириб тиктир, қолган олтитасини ҳам шундай қилдир. Уланган икки бўлак чойшабнинг бўйига элликтадан ҳалқа тиктир. Кейин бронзадан элликта илгак ясат, иккала чойшабнинг ҳалқаларини илгаклар билан бир–бирига улат. Шунда чодирнинг қопламаси бир бутун бўлади[136]. Чодир устига қопламани ташлаганларингизда, чодирга кираверишнинг юқорисида олтинчисини узунаси бўйлаб икки букла. 12Қопламанинг бўйидан қолган икки тирсаги[137] чодирнинг орқасида ерга ёйилади[138]. 13Қопламанинг эни охиридаги қўшимча бир тирсак чодирнинг икки ёнбошида ерга осилиб туради ва уни бутунлай қоплайди[139]. 14Бу қоплама устига қўйиш учун қизилга бўялган қўчқор терисидан қоплама, сўнг юмшоқ теридан[140] ташқи қоплама қилдир.

 

Чодирни тутиб турадиган ром

 

15Акас ёғочидан[141] Муқаддас чодирни тутиб турадиган ромлар[142] ясат. 16Ҳар бир ромнинг бўйи ўн тирсак, эни бир ярим тирсак[143] бўлсин. 17Ҳар бир ромнинг остида бир–бирига параллел бўлган иккита тиргак ясат. 18Чодирнинг жануб томонидаги девор учун йигирмата ром ясат. 19Бу ромлар остига қўйиш учун кумушдан қирқта таглик — ҳар бир ром учун иккитадан таглик қилдир, токи ҳар бир тиргак остида битта таглик бўлсин. 20Чодирнинг шимол томонидаги девор учун йигирмата ром ясат. 21Ҳар бир ром остига қўйиш учун иккитадан — қирқта кумуш таглик ясат. 22Чодирнинг орқадаги — ғарб томонидаги девор учун олтита ром, 23чодирнинг орқасида бурчаклар ҳосил қилиш учун ҳар икки томонига яна биттадан ром ясат. 24Бу иккала ромни пастдан ва юқоридан туташган девордаги охирги ромга бирлаштир. Битта бурчак ҳосил қилиш учун битта ҳалқа билан яхлит қилиб бирлаштир. Бу ҳар иккала бурчак шу йўл билан ҳосил қилинади. 25Шундай қилиб, ҳар бир ром остига қўйиш учун иккитадан — ўн олтита кумуш тагликка таянган саккизта ромдан орқадаги девор қилинади.
26Муқаддас чодирнинг жануб томонидаги ромларни ушлаб туриш учун акас ёғочидан бешта тамба, 27шимол томонидаги ромларни ушлаб туриш учун ҳам бешта тамба, орқа томони — ғарб томонидаги ромларни ушлаб туриш учун ҳам бешта тамба ясат. 28Ромларнинг ярмигача ўрнаштирилган ўртадаги тамбалар чодирнинг бошидан охиригача чўзилади. 29Ромларни олтин билан қоплатиб, тамбаларни ушлаб турсин, деб олтин ҳалқаларни ромларга бирлаштир[144], тамбаларни ҳам олтин билан қоплат.
30Чодирни Мен сенга шу ерда — тоғда кўрсатган намуна бўйича ўрнаштир.

 

Чодирнинг ички пардаси

 

31Майин зиғир матосидан тикилган ички пардани қилдир. Кўк, сафсар ва қирмизи иплар билан карублар тасвирини маҳорат билан ишлатиб, бу пардани безаттир. 32Акас ёғочидан тўртта устун ясат. Устунларга олтин қоплатиб, уларга олтин илгакларни маҳкамлат. Кумуш тагликка устунларни биттадан ўрнаштир ва ички пардани устундаги илгакларга осдир. 33Ички парда чодир шипидаги илгаклар[145] остида осилиб турсин. Аҳд сандиғи[146] ички парданинг орқасига олиб кирилсин. Ички парда Муқаддас хонаниЭнг муқаддас хонадан ажратиб туради. 34Сандиқнинг қопқоғи Энг муқаддас хонага олиб кирилсин, уни аҳд сандиғи устига қўйдир. 35Хонтахтани чодирнинг шимол томонига — ички парданинг ташқарисига қўйдир. Чироқпояни эса чодирнинг жануб томонига — ички парданинг ташқарисидаги хонтахтанинг рўпарасига ўрнат.

 

Чодирнинг киришидаги парда

 

36Чодирга кириш жойи учун майин зиғир матосидан тикилган парда қилдир. Уни кўк, сафсар ва қирмизи иплардан маҳорат билан тиктириб безаттир. 37Акас ёғочидан бешта устун ясат, токи пардани ушлаб турсин. Устунларга олтин қоплатиб, уларга олтин илгакларни маҳкамлат. Эритилган бронзадан устунлар остига қўйиш учун бешта таглик ясат.

 

27–БОБ

 

Қурбонлик куйдириладиган қурбонгоҳга оид кўрсатмалар

 

1Акас ёғочидан[147] тўртбурчак қилиб қурбонгоҳ[148] ясат. Қурбонгоҳнинг узунлиги беш тирсак, эни ҳам беш тирсак, бўйи уч тирсак[149] бўлсин. 2Қурбонгоҳнинг тўртала бурчагига ўзидан йўниб чиқарилган шох[150] ясат. Қурбонгоҳ ва унинг шохларини бронза билан қоплат. 3Қурбонгоҳдаги кулни тўккани қозонлар, кураклар, тоғорачалар, санчқилар, оловкураклар ясат. Ҳамма буюмларни бронзадан қилдир. 4Қурбонгоҳга бронзадан панжара ясат. Панжаранинг тўртала бурчагига тўртта бронза ҳалқа ясат. 5Панжарани қурбонгоҳнинг ичига — ўрнатилган бўртиқнинг остида ўрнат, ярмигача етиб борсин. 6Яна қурбонгоҳ учун акас ёғочидан ходалар ясатиб, ходаларни бронза билан қоплат. 7Қурбонгоҳни кўтариб юриш учун қурбонгоҳнинг иккала ёнидаги ҳалқалардан ходаларни ўтказ. 8Қурбонгоҳнинг четларига тахта қоқтириб, ичини бўш қолдир. Қурбонгоҳни Мен сенга шу ерда — тоғда кўрсатганимдай қилиб ясаттир.

 

Муқаддас чодир ҳовлиси атрофидаги тўсиққа оид кўрсатмалар

 

9Сўнгра Муқаддас чодирнинг ҳовлисини ўраб турсин, деб пардадан тўсиқ қилдир: тўсиб турадиган пардаларни майин зиғир матосидан қилдир. Ҳовлининг жануб томонидаги пардадан қилинган тўсиқнинг узунлиги юз тирсак[151] бўлсин. 10Ўша тўсиқда бронзадан қилинган йигирмата тагликка ўрнатилган йигирмата устун бўлсин. Шу ердаги пардаларни ушлаб туриш учун устунларга кумушдан қилинган илгаклар ва ҳалқаларни маҳкамлат. 11Ҳовлининг шимол томонидаги пардадан қилинган тўсиқнинг узунлиги ҳам юз тирсак, унинг йигирмата устуни ва бронзадан қилинган таглиги ҳам бўлсин. Унинг пардаларини ушлаб туриш учун устунларига ҳам кумушдан қилинган илгаклар ва ҳалқаларни маҳкамлат. 12Ҳовлининг ғарб томонидаги пардадан қилинган тўсиқнинг узунлиги эллик тирсак[152], унинг ўнта устуни ва таглиги бўлсин. 13Ҳовлининг шарқ томони эллик тирсак кенгликда бўлсин. 14-15Ҳовлига кириш жойи шу ер бўлади. Киришнинг ўнг ва чап томонидаги пардадан қилинган тўсиқнинг узунлиги ўн беш тирсакдан[153], ҳар икки томонда учтадан устун ва тагликлар бўлсин. 16Ҳовлига кириш жойига узунлиги йигирма тирсак[154] бўлган парда қилдир. Уни майин зиғир матосидан қилдириб, кўк, сафсар ва қирмизи иплардан маҳорат билан тиктириб безаттир. Бу пардани тўртта тагликка ўрнатилган тўртта устун тираб туради. 17Ҳовлининг атрофидаги ҳамма устунларнинг кумушдан қилинган илгаклари ва ҳалқалари, бронзадан қилинган тагликлари бўлсин. 18Ҳовлининг узунлиги юз тирсак, эни эллик тирсак[155] бўлсин. Тўсиб турадиган пардалар майин зиғир матосидан қилиниб, бўйи беш тирсак[156] бўлсин. Тагликлар бронзадан бўлсин. 19Муқаддас чодирнинг бошқа барча зарур ашёлари, чодирни ва пардадан қилинган тўсиқни ушлаб турадиган қозиқ ҳам бронзадан қилинсин.

 

Чироқпоя учун зайтун мойига оид кўрсатмалар

 

20Сен Исроил халқига буйруқ бер: чироқпоя учун энг сифатли зайтун мойини улар сенга олиб келиб туришсин, токи мойчироқлар ҳар доим тун бўйи ёниб турсин. 21МойчироқларУчрашув чодиридааҳд сандиғи[157] олдида осилиб турадиган ички парданинг ташқарисида бўлсин. Ҳорун ва унинг ўғиллари, ҳар куни оқшомдан эрталабгача Эгамизнинг ҳузурида мойчироқлар ёниб турсин, деб мойчироқлардан хабар олиб туришсин. Бу қонун–қоидага Исроил халқи авлодлар оша доимо итоат қилиб борсин.

 

28–БОБ

 

Руҳонийлик либосларига оид кўрсатмалар

 

1Исроил халқи орасидан аканг Ҳорунни ва у билан бирга унинг ўғилларини ёнингга чақир. Ҳорун ҳам, унинг ўғиллари Надов, Абиҳу, Элазар, Итамар ҳам руҳоний бўлиб, Менга хизмат қилишсин. 2Аканг Ҳорунни ҳурматли ва кўркам қилиш учун унга муқаддас руҳонийлик либосларини[158] тайёрлат. 3-4Мен қобилият ато қилган ҳамма моҳир усталарга айт. Улар Ҳорунга қуйидаги руҳонийлик либосларини тикишсин: кўкракпеч, эфод, ридо, нақшли кўйлак, салла ва белбоғ. Ҳорун Менга хизмат қилганда, бу либослар уни муқаддас қилиб бошқалардан ажратиб туради. Ҳорун ўғиллари кийишлари учун уларга муқаддас либослар тиктир, токи улар руҳоний бўлиб, Менга хизмат қилганларида, бу либосларни кийишсин. 5Улар бу либосларни майин зиғир матосидан тикиб, кўк, сафсар, қирмизи иплар ва олтин билан безатишсин.

 

Олий руҳоний учун эфод

 

6Эфодни[159] майин зиғир матосидан ясатиб, кўк, сафсар, қирмизи рангли иплардан ва олтиндан қилинган ипдан маҳорат билан нақш солдир. 7У бир–бирига иккита елка боғичи билан боғланган олд ва орқа қисмлардан иборат бўлсин. 8Камар ясатиб, уни эфодга боғлат. Камарни ҳам майин зиғир матосидан қилдир. Унга кўк, сафсар, қирмизи рангли иплардан ва олтиндан қилинган ипдан маҳорат билан нақш солдир. 9-11Кейин иккита ақиқ тош олиб, уста қимматбаҳо тошга муҳр ўядигандай, бу тошларга Исроил ўғилларининг исмини ўйиб ёздир. Битта тошга Исроил ўғилларидан олтитасининг исмини, иккинчи тошга қолган олтитасининг исмини ёши бўйича ёздир. Ёзилган тошларни олтиндан қилинган нақшли уялар ичига қўйдириб, 12эфоднинг елка боғичларига ўрнаштир. Ҳорун Мен, Эгангизнинг ҳузурига кирганда, Исроилнинг ўн икки қабиласини эслатиб туриш учун иккала елкасида бу тошларни олиб юради. 13Яна иккита нақшли, олтин уя ва 14тоза олтиндан ипга ўхшатиб эшилган иккита занжир ясат. Бу иккала занжирнинг бир учи уяга маҳкамланади[160].

 

Олий руҳоний учун кўкракпеч

 

15Олий руҳоний учун кўкракпеч[161] ясат. У ҳукм қилаётганда, Худонинг хоҳишини билиш учун фойдаланади[162]. Кўкракпечни, эфод сингари, майин зиғир матосидан ясатиб, кўк, сафсар ва қирмизи рангли иплардан ва олтиндан қилинган ипдан маҳорат билан нақш солдир. 16Кўкракпечни тўртбурчак халта шаклида, икки букланган, бўйи бир қарич, энига ҳам бир қарич қилиб ясат. 17Кўкракпечга тўрт қатор тошни[163] тўғри қилиб тердир: қизил ёқут, хризолит ва зумрад тошларни биринчи қаторга тердир. 18Иккинчи қаторга фируза, зангори ёқут ва олмосни тердир. 19Учинчи қаторга ложувард, агат ва аметист тошларни тердир. 20Тўртинчи қаторга топаз, ақиқ ва яшма тошларни тердир. Ҳамма тошлар олтиндан қилинган нақшли уяларга ўрнаштирилсин. 21Бу ўн икки тош Исроилнинг ўн икки қабиласини эслатиб туради. Муҳр ўйгандай қилиб, Исроилнинг ўн икки ўғлидан ҳар бирининг исмини бу тошларнинг ҳар бирига ўйиб ёздир.
22-23Иккита олтин ҳалқа ясатиб, кўкракпечнинг иккала устки бурчакларига маҳкамлат. Тоза олтиндан ипга ўхшатиб эшилган иккита занжирни ол[164]. 24Иккала занжирнинг бир учини кўкракпечдаги ҳалқаларга боғлат, 25иккинчи учини нақшли олтин уяларга маҳкамлат[165]. Уяларни эфоднинг олд томонидаги елка боғичларига ўрнаштир. 26-27Яна олтиндан тўртта ҳалқа ясат. Иккитасини кўкракпечнинг остки бурчакларига — эфодга яқин бўлган ички қирғоғига маҳкамлат. Иккитасини эфоднинг олд томонига, иккала елка боғичининг пастига — нақшли камар устидаги жойга маҳкамлат. 28Кўкракпеч эфоднинг нақшли камари устида бўлсин, эфоддан осилиб турмасин, деб кўкракпеч ҳалқалари ёрдамида эфоднинг ҳалқаларига кўк боғич билан маҳкамланади.
29Ҳорун ҳар сафар Муқаддас хонага кирганда кўкракпечдаги[166] ўн икки Исроил қабиласининг исмини юраги тепасида кўтариб юради. Шундай қилиб, Ҳорун Мен, Эгангизнинг ҳузурида бўлганда, кўкракпеч доимо эслатиб турадиган вазифани бажаради. 30Урим ва Туммимни кўкракпеч халтасининг ичига сол, токи Ҳорун Менинг ҳузуримга кирганда, халқим учун Менинг хоҳишимни билгани фойдаланиладиган ўша нарсаларни доимо юраги тепасида кўтариб юрсин.

 

Бошқа руҳонийлик либослари

 

31Эфоднинг ридосини[167] кўк ипдан тўқилган матодан тикдир. 32Ридонинг ўртасидан бош сиғадиган тешик қилдир. Ридо йиртилиб кетмаслиги учун тешикнинг қирғоғини тўқит. 33-34Ридо этагининг учига айланаси бўйлаб анор шаклини ва қўнғироқчаларни бирин–кетин қилиб биттама–битта остириб чиқ. Анор шаклини кўк, сафсар, қирмизи ипдан қилдир. Олтин қўнғироқчаларни анор шакли ораларига остир. 35Ҳорун ўлдирилмаслиги учун Мен, Эгангизнинг ҳузурида олий руҳоний бўлиб, хизмат қилганда, у шу ридони кийиши керак. У Муқаддас хонага кирганда ва у ерда бўлганда, ридонинг қўнғироқчалари чалинади, Ҳорун хавф–хатардан йироқ бўлади.
36Кейин тоза олтиндан лавҳа ясат. Лавҳанинг юзасига муҳр ўйгандай қилиб, “Эгамизга бағишланган”, деб ўйиб ёздир. 37Лавҳани кўк боғич билан салланинг олд томонига маҳкамлат. 38Исроил халқининг эҳсонлари Менга қабул бўлиши учун, Ҳорун доимо ўз руҳонийлик вазифасини бажарганда, лавҳани пешанасида олиб юрсин. Исроил халқи назр қилганда, Ҳоруннинг назрларга оид гуноҳни ювиш вазифасининг рамзи шу лавҳа бўлади.
39Ҳоруннинг кўйлагини ва салласини майин зиғир матосидан қилдир, кўйлагига нақш солдир. Белбоғини чиройли, нақшли матодан ясат. 40Ҳоруннинг ўғилларини ҳурматли ва кўркам қилиш учун уларга кўйлаклар, белбоғлар, пешанабоғлар тиктир. 41Аканг Ҳорун ва унинг ўғиллари руҳоний бўлиб, Менга хизмат қилишлари учун уларни бағишла: бу либосларни уларга кийгизиб, мой сурт, уларни руҳоний қилиб тайинла.
42Тананинг очиқ жойлари кўриниб қолмасин[168], деб яна уларга зиғир матосидан иштонлар тиктир. Кийимлар уларнинг белидан сонигача ёпиб турсин. 43Ҳорун ва унинг ўғиллари Учрашув чодирига кирганларида ёки Муқаддас хонада хизмат қилиш учун қурбонгоҳга яқинлашганларида, шу ички кийимларни кийиб олсин. Шунда Ҳорун ва унинг ўғиллари очиқ жойларини беркитмагани учун айбдор бўлиб ўлдирилмайди. Ҳорун ва унинг наслига доимий қонун–қоида ана шудир.

 

29–БОБ

 

Ҳорун ва унинг ўғилларини руҳоний қилиб бағишлаш тўғрисида кўрсатмалар

 

1Ҳорун билан унинг ўғиллари руҳоний бўлиб, Менга хизмат қиладилар. Шунинг учун уларни Менга бағишлаб, қуйидагича маросим ўтказ. Нуқсонсиз битта буқани ва иккита қўчқор қўйни ол. 2Сифатли буғдой унидан қилинган хамиртурушсиз нонларни, зайтун мойи қўшилган хамиртурушсиз нонларни ва зайтунмойи суртилган хамиртурушсиз чалпакларни ҳам пиширтир. 3Шундан кейин нонларни саватга солиб, буқа ва иккала қўчқор билан бирга Менга назр қилиб олиб кел. 4Ҳорун билан ўғилларини Учрашув чодири кираверишига олиб кел. Ҳаммаларини сув билан юв. 5Сўнгра руҳонийлик либосларини ол. Ҳорунга кўйлакни ва ридони, эфодни, кўкракпечни кийгиз[169]. Эфоднинг маҳорат билан нақш солинган камарини Ҳорунга боғла. 6Кейин Ҳоруннинг бошига саллани кийгизиб, салланинг устига олтин лавҳани — уни бошқалардан ажратиб турадиган муқаддаслик рамзини ўрнаштир. 7Сўнгра муқаддас қиладиган мойни[170] олиб, унинг бошига сурт ва уни Менинг хизматимга бағишла. 8Ҳоруннинг ўғилларини олиб келиб, уларга кўйлакни кийгизиб, 9бошларига пешанабоғ боғла. Ҳорун билан ўғилларига яна белбоғ боғла. Доимий қонун–қоида бўйича руҳонийлик уларники бўлади.
Сўнг Ҳорун ва унинг ўғилларини руҳонийлик хизматига тайинла. 10Буқани Учрашув чодири олдига олиб кел. Ҳорун билан ўғиллари эса буқанинг бошига қўлларини қўйишгач, 11Учрашув чодирига кираверишда Мен, Эгангизнинг ҳузурида буқани сўй. 12Буқанинг қонидан олиб, бармоғинг билан қурбонгоҳнинг шохларига[171] қонни сурт. Ортган қоннинг ҳаммасини эса қурбонгоҳнинг ёнига тўк. 13Ичак–човоқларини қоплаб турган ҳамма ёғларини, жигарнинг аъло қисмини[172], иккала буйрагини ва буйрак атрофидаги ёғларини олиб, қурбонгоҳда куйдир. 14Буқанинг гўштини, терисини, чиқиндиларини қароргоҳдан ташқарига олиб чиқиб куйдир. Бу гуноҳ қурбонлигидир.
15Сўнгра қўчқор қўйнинг биттасини олиб кел. Ҳорун билан ўғиллари қўчқорнинг бошига қўлларини қўйишгач, 16қўчқорни сўйиб, қонидан олгин–да, қурбонгоҳнинг тўртта ён томонига сеп. 17Қўчқорнинг танасини бўлаклаб, ичак–човоқларини, оёқларини юв. Қўчқорнинг бу аъзоларини бўлакланган танаси ва калласи устига қўйиб, 18қўчқорни қурбонгоҳда куйдир. Оловда куйдирилган бу қурбонликдан Мен, Эгангизга, ёқимли ҳид келади.
19Кейин иккинчи қўчқор қўйни олиб кел. Ҳорун билан ўғиллари қўлларини қўчқорнинг бошига қўйгач, 20қўчқорни сўйиб, қонини ол. Сўнгра Ҳорун билан ўғилларининг ўнг қулоғи солинчагига, ўнг қўлининг бош бармоғига, ўнг оёғининг бош бармоғига қон сурт. Сўнгра қурбонгоҳнинг тўртта ён томонига қон сеп. 21Кейин қурбонгоҳдаги қондан, муқаддас қиладиган мойдан олиб, Ҳорун билан ўғилларига, ҳаммаларининг руҳонийлик либосларига сеп. Шундай қилиб, Ҳорун билан ўғиллари, ҳаммаларининг либослари муқаддас бўлади.
22Бу қўчқор Ҳорун ва унинг ўғилларини руҳонийликка тайинлаш маросимида фойдаланилади. Шунинг учун қўчқор қўйнинг ўнг сонини, ичак–човоқларини қоплаб турган ҳамма ёғларини, жигарнинг аъло қисмини, иккала буйрагини ва буйрак атрофидаги ёғларни ол. 23Яна Мен, Эгангизнинг ҳузуридаги саватдан сифатли буғдой унидан қилинган хамиртурушсиз нондан биттасини, зайтун мойи қўшилган хамиртурушсиз нондан биттасини ва зайтун мойи суртилган хамиртурушсиз чалпакдан биттасини ол.
24Буларнинг ҳаммасини Ҳоруннинг ва унинг ўғилларининг қўлларига қўй. Буларни улар Мен, Эгангизга, бағишлаганларини кўрсатиш учун юқорига кўтаришсин. 25Сўнгра бу ҳамма назрларни уларнинг қўлларидан олиб, қурбонгоҳда биринчи куйдириладиган қўчқор билан куйдир. Оловда куйдирилган бу назрлардан ҳам Мен, Эгангизга, ёқимли ҳид келади.
26Сўнгра руҳонийликка тайинлаш маросимида фойдаланиладиган ўша иккинчи қўчқорнинг тўшини олиб, Мен, Эгангизга, бағишлаганини кўрсатиш учун юқорига кўтар. Буниси сенинг улушинг бўлади.
27Ҳорун ва унинг ўғиллари Менинг ҳузуримда руҳонийликка тайинланиш маросимида қўчқорнинг юқорига кўтариладиган қисмлари — тўши ва сони муқаддас, деб қаралади. 28Келгусида Исроил халқи Мен, Эгангизга, тинчлик қурбонликлари қилганларида, бу қисмлар Ҳорун ва унинг ўғилларига доимий улуш қилиб берилсин.
29Ҳоруннинг муқаддас руҳонийлик либослари ўзидан кейин унинг насллариники бўлсин. Ҳоруннинг наслларига шу либосларда мой суртилиб, шу либосларда улар олий руҳонийликка тайинланадилар. 30Ҳоруннинг ўрнига олий руҳоний бўлиб, Муқаддас хонада хизмат қилиш учун Учрашув чодирига кирадиган ўғли бу либосларни етти кун кийиб юрсин.
31Энди руҳонийликка тайинланиш маросимида қурбонлик қилинган қўчқор қўйнинг гўштини олиб, муқаддас жойда қайнат. 32Ҳорун билан ўғиллари Учрашув чодирига кираверишда қўчқор гўштидан ва саватдаги нонлардан[173] тановул қилишсин. 33Фақат улар бу гўштдан ва нондан тановул қила оладилар. Ҳорун ва унинг ўғилларини руҳонийликка тайинлаш ва бағишлаш маросимида уларни гуноҳдан поклаш учун ўша нон ва гўштдан фойдаланилади. Бу гўшт ва нон муқаддас бўлгани учун, руҳоний бўлмаган одамлар булардан тановул қила олмайди. 34Агар руҳонийликка тайинланиш маросимида қурбонлик қилинган гўштдан ва нонлар назридан эрталабгача қолса, қолганларини оловда куйдир. Булар муқаддас бўлгани учун тановул қилиш мумкин эмас.
35Мен сенга амр этганимдай, етти кун давомида ҳар куни Ҳорун ва унинг ўғиллари учун руҳонийликка тайинланиш маросимини такрорла. 36Уларни гуноҳларидан поклаш учун ҳар куни буқа қурбонлик қил. Қурбонгоҳни поклаш учун маросим ўтказ. Қурбонгоҳга мойдан суртиб, муқаддас қил. 37Етти кун давомида ҳар куни шундай қил. Ана шунда қурбонгоҳ ғоят муқаддас бўлади. Биронтаси ёки бирон нарса қурбонгоҳга тегиб кетганда ҳам, у муқаддас бўлади.

 

Кундалик назрлар тўғрисида кўрсатмалар

 

38Ҳар куни иккита бир ёшли қўзини қурбонгоҳда қурбонлик қилиб куйдир. 39Битта қўзини эрталаб, иккинчисини кечқурун қурбонлик қил. 40-41Ҳар бир қўзига қўшиб, икки коса[174] тоза зайтун мойи аралаштирилган тўрт коса[175] сифатли унни дон назри қилиб келтир. Шу билан бирга, икки коса шароб назрини ҳам келтир. Оловда куйдириладиган бу қурбонликлардан Мен, Эгангизга, ёқимли ҳид келади. 42Қуйдириладиган бу икки қурбонлик Мен, Эгангизнинг ҳузурида, Учрашув чодирига кираверишда авлодлар оша қилинсин. Ўша ерда Мен сен билан учрашиб, гаплашаман.
43Учрашув чодирида Мен зоҳир бўлиб, Исроил халқи билан учрашаман, улуғворлигимдан бу жой муқаддас бўлади. 44Мен Учрашув чодирини ва қурбонгоҳни муқаддас қиламан. Ҳорун билан ўғиллари руҳоний бўлиб, Менга хизмат қилишлари учун уларни ҳам муқаддас қиламан. 45Мен Исроил халқи орасида истиқомат қиламан, уларнинг Худоси бўламан. 46Шунда Мен Исроил халқи орасида истиқомат қилай, деб уларни Миср юртидан олиб чиққан Эгаси Худо Мен эканлигимни улар билиб оладилар. Мен уларнинг Эгаси Худоман.

 

30–БОБ

 

Тутатқи қурбонгоҳига оид кўрсатмалар

 

1Тутатқи тутатиш учун акас ёғочидан[176]қурбонгоҳ[177] ясат. 2Қурбонгоҳ тўртбурчак, узунлиги бир тирсак, эни ҳам бир тирсак, бўйи эса икки тирсак[178] бўлсин. Қурбонгоҳнинг шохлари[179] ўзидан йўниб чиқарилсин. 3Қурбонгоҳнинг устини, ён атрофини, шохларини тоза олтин билан қоплат, айланаси бўйлаб олтиндан гулчамбар ясат. 4-5Қурбонгоҳнинг икки томонидаги гулчамбарнинг остига иккита олтин ҳалқа ўрнаштир. Акас ёғочидан иккита хода ясатиб, уларни олтин билан қоплат. Бу ходаларни ҳалқалардан ўтказиб, қурбонгоҳни кўтариб юришда фойдалан. 6Тутатқи қурбонгоҳиниаҳд сандиғининг[180] қопқоғи олдида осилиб турадиган ички парданинг ташқарисига қўйдир. Бу жой — сен билан Мен учрашадиган жойнинг ташқарисида.
7Ҳорун ҳар куни эрталаб ўша чироқлардан хабар олганда бу қурбонгоҳда хушбўй ҳидли тутатқи тутатсин. 8У кечқурун чироқлардан хабар олганда ҳам тутатқи тутатсин. Бу тутатқи назрлари сизларнинг авлодларингиз оша Мен, Эгангизнинг ҳузурида ҳар куни тутатилиши лозим. 9Бу қурбонгоҳда фақат муқаддас тутатқини[181] тутатинглар. Қурбонгоҳда куйдириладиган қурбонлик ёки дон назри қилманглар, шароб назри ҳам қилманглар. 10Ҳорун бир йилда бир марта[182] қурбонгоҳ учун поклаш маросимини ўтказсин. Бунинг учун гуноҳ қурбонлигининг қонидан қурбонгоҳнинг тўртала шоҳига[183] суртиб, қурбонгоҳни покласин. Бу маросим ҳар йили авлодлар оша қилиниши лозим. Бу қурбонгоҳ Мен, Эгангизга, бағишланган ғоят муқаддас қурбонгоҳдир.”

 

Муқаддас чодир учун тўловлар

 

11Сўнгра Эгамиз Мусога яна гапирди: 12“Исроилда катта бўлган одамларни санаганингда, ҳар бир одам саноқ пайтида Мен, Эгангизга, ҳимоя қиладиган тўлов[184] тўласин. Шунда сен уларни санаганингда, уларга кулфат келтирмайман. 13-14Йигирма ва ундан юқори ёшдаги саноққа кирадиган ҳар бир одам 1,25 мисқол кумушдан[185] Мен, Эгангизга, назр қилиши лозим. 15Улар ўзларини Менинг ҳукмимдан ҳимоя қиладиган назрни[186] қилганларида, бой одам ўшандан кўп бермасин, камбағал ҳам ўшандан оз бермасин. 16Бағишланган бу кумушни Учрашув чодирини ясаш учун сарф қил. Мен, Эгангизнинг ҳузурида бу кумуш Исроил халқига ҳукмимдан ҳимоя қиладиган назр берилганини эслатиб туради.”

 

Бронза қўлювгичга оид кўрсатмалар

 

17Эгамиз Мусога яна гапирди: 18“Ювиниш учун бронзадан қўлювгич ясат. Қўлювгичнинг таглиги ҳам бронзадан бўлсин. Қўлювгични Учрашув чодири билан қурбонгоҳ ўртасига ўрнатиб, унга сув қуй. 19Ҳорун билан унинг ўғиллари қўлювгичдаги сув билан қўлларини ва оёқларини ювишсин. 20Улар Учрашув чодирига кираётганларида, сувда ювинишсин. Шунда улар нобуд бўлмайди. Ёки улар руҳоний бўлиб, қурбонгоҳда куйдиргани назрлар олиб келиб Мен, Эгангизга, хизмат қилганларида, 21қўл–оёқларини сувда ювишсин. Шунда ҳам улар нобуд бўлмайди. Бу Ҳорун ва унинг насллари учун авлодлари оша сақлаб олиб ўтиш учун доимий қонундир.”

 

Муқаддас қиладиган мойга оид кўрсатмалар

 

22Эгамиз Мусога яна айтди: 23“Қуйидаги энг яхши хушбўй ҳидли зираворлардан ол: 1250 мисқол[187] суюқ мирра, 625 мисқол[188] долчин, 625 мисқол қамиш 24ва 1250 мисқол кассия[189]. Саккиз коса[190]зайтун мойи олиб, 25уста одам хушбўй ҳидли мой қилиш учун зираворларни мой билан аралаштирсин. Бу муқаддас қиладиган мойдир. 26Бу мойни Учрашув чодирига, аҳд сандиғига, 27хонтахтага ва хонтахтанинг ҳамма буюмларига, чироқпояга ва унинг ҳамма буюмларига, тутатқи қурбонгоҳига, 28қурбонлик куйдириладиган қурбонгоҳга ва унинг ҳамма буюмларига, қўлювгичга ва унинг таглигига сурт. 29Шу тариқа бу нарсаларни Менга бағишла. Шунда улар ғоят муқаддас бўлади. Биронтаси ёки бирон нарса уларга текканда, муқаддас бўлади. 30Сўнг Ҳорун билан ўғилларига бу мойдан суртиб, уларни бағишла, токи улар руҳоний бўлиб, Менга хизмат қилишсин. 31Исроил халқига эса Менинг шу гапимни етказ:
— Муқаддас қиладиган мой сизларнинг бутун авлодларингиз оша Менга бағишлансин. 32Бу мой руҳоний бўлмаган одамнинг танасига суртилмаслиги керак. Шу таркибдаги мой аралашмасини сизлар тайёрламанглар. Чунки бу мой муқаддасдир, сизлар буни муқаддас, деб қарашингиз лозим. 33Кимки бунга ўхшаш ҳидли мойни тайёрласа ёки бу мойдан руҳоний бўлмаган одам устига суртса, у Исроил халқи орасидан йўқ қилинади.”

 

Хушбўй ҳидли тутатқига оид кўрсатмалар

 

34-35Эгамиз яна Мусога гапирди: “Қуйидаги хушбўй ҳидли зираворларни олиб, уларни аралаштир: елимдан қилинган зиравор, молюска қобиғидан қилинган зиравор, хилвон. Сўнгра уста одам тоза хушбўй тутатқидан, хушбўй ҳидли аралашмадан бир ўлчовда олсин. Уларни туз билан аралаштириб, тоза, муқаддас бўладиган тутатқи қилсин. 36Бу тутатқидан бир қисмини олиб, майда қилиб туй ва Мен сен билан учрашадиган Учрашув чодиридаги аҳд сандиғи[191] олдига қўй. Бу тутатқини сизлар ғоят муқаддас деб билишингиз лозим. 37Ўша таркибдаги тутатқи аралашмасини ўзларингиз учун қилманглар. Буни Мен, Эгангизга, бағишланган муқаддас тутатқи, деб қара. 38Кимки тутатгани ўзича шунга ўхшаган тутатқи қилса, у Исроил халқи орасидан йўқ қилинади.”

 

31–БОБ

 

Эгамиз Муқаддас чодирни ясаш учун моҳир усталарни танлайди

 

1Эгамиз Мусога яна гапирди: 2“Ана, Мен Яҳудо қабиласидан Урининг ўғли, Хурнинг набираси Базалилни танладим. 3Мен уни Руҳим билан тўлдириб, ҳунармандчиликнинг ҳамма тури бўйича моҳир, идрокли қилдим, қобилият ато қилдим. 4У ажойиб бадиий безаклар қилишга, безакларга олтин, кумуш ва бронза билан ишлов беришга, 5қимматбаҳо тошларни ўйиб ишлов бериб жиҳозлашга, ёғоч ўймакорлигига, бадиий ҳунармандчиликка лаёқатлидир. 6Дан қабиласидан Охисамах ўғли Охолиёвни унга ёрдамчи қилиб танладим. Мен ҳамма ҳунармандларга лозим даражада қобилият ато қилганман. Мен сенга амр берган қуйидаги ашёларни улар ясайдилар ва тикадилар:

 

7Учрашув чодирини,
аҳд сандиғи[192] ва сандиқнинг қопқоғини,
чодирнинг бошқа ҳамма жиҳозлари 8— хонтахта, хонтахтанинг буюмлари, тоза олтиндан чироқпоя ва чироқпоянинг ҳамма буюмларини, тутатқи қурбонгоҳини, 9қурбонлик куйдириладиган қурбонгоҳ ва қурбонгоҳнинг ҳамма буюмларини, қўлювгич ва қўлювгичнинг таглигини,
10руҳоний Ҳорун учун ажойиб қилиб тикилган муқаддас либосларни, унинг ўғиллари руҳоний бўлиб, хизмат қилганларида киядиган либосларни,
11муқаддас қиладиган мой[193] ва Муқаддас хона учун хушбўй ҳидли тутатқини.

 

 

Мен сенга қандай амр этган бўлсам, улар худди шундай қилиб бажаришсин.”

 

Шаббат куни тўғрисида амр

 

12Сўнгра Эгамиз Мусога айтди:
13— Исроил халқига Менинг шу гапимни етказ: “Менга бағишланган Шаббат кунига риоя қилиб юринглар. Шаббат куни — Мен билан Исроил халқи ўртасидаги аҳднинг авлодларингиз оша давом этадиган аломати. Шу орқали Эгангиз Мен эканлигимни билиб оласизлар. Сизларни Мен муқаддас қилиб бошқалардан ажратаман. 14Шаббат кунига риоя қилиб юринглар, бу кунни муқаддас деб билинглар. Кимки бу кунни иззат қилмаса, ўша одамнинг жазоси ўлим. Кимки ўша куни ишласа, у Исроил халқи орасидан йўқ қилинади. 15Ҳамма ишларингизни бажаришингиз учун олти кун бор. Еттинчи кун — Шаббат куни эса ҳамма ишлардан тиниб, Мен, Эгангизга, атаб ажратилган кундир. Шаббат куни ишлаганнинг жазоси ўлимдир. 16Исроил халқи авлодлар оша Шаббат қонун–қоидаларига итоат этиш орқали бу кунга риоя қилиб юришлари лозим. 17Бу сен билан Менинг ўртамиздаги аҳднинг доимий аломатидир, Мен, Эгангиз, олти кун давомида ер ва осмонни яратиб, еттинчи куни тиниб, ором олганимни доимо эслатиб туради.”
18Шундай қилиб, Худо Синай тоғида Мусо билан гапини тугатиб[194], аҳднинг[195] амр ва қонунлари ёзилган иккита тош лавҳани Мусога берди. Буларни Худонинг Ўзи ёзган эди.

 

32–БОБ

 

Олтин буқа

 

1Мусо тоғда узоқ қолиб кетди[196]. Халқ Мусонинг тоғдан қайтиб тушавермаганини кўргач, Ҳоруннинг ёнига йиғилишиб, унга айтишди:
— Қани, бизга йўл кўрсатиб борадиган худо ясаб бер. Бизни Мисрдан олиб чиққан ўша одамга — Мусога нима бўлганини билолмаяпмиз.
2Шунда Ҳорун одамларга:
— Хотинингизнинг, ўғлингизнинг, қизингизнинг қулоқларидаги олтин сирғаларни ечиб олиб, менга келтиринглар, — деди.
3Шундан кейин жамики халқ қулоқларидаги олтин сирғаларни ечиб, Ҳорунга олиб келди. 4Ҳорун олтин сирғаларни улардан олиб, эритди. У буқа ясади, асбобдан фойдаланиб, олтин билан қоплади[197]. Кейин одамлар айтдилар:
— Эй, Исроил! Мана бизни Мисрдан олиб чиққан худойимиз!
5Ҳорун буни кўргач, олтин буқанинг олдига қурбонгоҳ қурди. Кейин: “Эртага Эгангизга бағишланган байрам бўлади”, деб эълон қилди. 6Эртаси куни халқ саҳарда туриб, куйдириладиган қурбонликларни ва тинчлик қурбонликларини келтирди. Ўтириб еб–ичишгандан кейин кўнгилхушлик қилишди.
7Шунда Эгамиз Мусога айтди:
— Ҳозироқ туш! Ўзинг Мисрдан олиб чиққан халқинг йўлдан озди. 8Улар Мен амр этган йўлдан дарров оғди. Ўзларига буқанинг тасвирини ясаб, унга сажда қилиб, қурбонликлар келтириб: “Эй, Исроил! Мана бизни Мисрдан олиб чиққан худойимиз!” — дедилар.
9Эгамиз Мусога яна гапирди:
— Ўша халқнинг нақадар ўжарлигини кўриб турибман. 10Энди Мени тўхтатаман, деб овора бўлма, бу халққа шунақанги ғазабимни сочаманки, уларни қириб ташлайман. Эй, Мусо, уларнинг ўрнига сендан буюк халқ яратаман.
11Шунда Мусо Эгаси Худога:
— Эй, Эгам! Ахир, бу халқни буюк куч–қудратинг билан Мисрдан Ўзинг олиб чиққансан–ку! — деб ёлворди. — Ўз халқингга Ўзинг ғазабингни сочмагин! 12Мисрликлар: “Эгаси уларни ёмон ният билан — тоғларда ўлдириш учун, ер юзидан қириб ташлаш учун бу ердан олиб чиққан экан”, деб айтишмасин! Қўйгин, бу ниятингдан қайтгин, ғазабингни сочиб, Ўз халқингни қириб ташламагин. 13Ўз қулларинг Иброҳим, Исҳоқ ва Ёқубга[198] айтганларингни ёдингда тутгин. Сен уларга: “Сизларнинг наслингизни осмондаги юлдузлар сингари кўпайтираман, Мен ваъда қилган ҳамма ерни наслингизга бераман, улар ўша юртга то абад эгалик қилади”, деб Ўз номинг билан онт ичган эдинг–ку!
14Шундай қилиб, Эгамиз ниятини ўзгартириб, айтган кулфатларни Ўз халқининг бошига келтирмайдиган бўлди.
15Мусо қўлида аҳднинг[199] амр ва қонунлари — иккала томонига ҳам ёзув битилган иккита тош лавҳани олиб, тоғдан қайтиб тушди. 16Лавҳалар Худонинг ижоди бўлиб, лавҳалардаги ёзувни Худо ўйиб битган эди. 17Ёшуа халқнинг шовқин–суронини эшитиб, Мусога: “Қароргоҳда уруш шовқин–сурони эшитиляпти”, деб айтди. 18Шунда Мусо деди:
— Бу ғолибларнинг ҳайқириғи эмас, мағлубларнинг фарёди ҳам эмас, Эшитганим — ишратпарастлар қўшиғи.
19Мусо қароргоҳга яқинлашиб, буқани, одамларнинг кўнгилхушлигини кўрди. Шунда у ғазабланиб, тоғ этагида қўлидаги лавҳаларни улоқтирган эди, лавҳалар чилпарчин бўлди. 20Мусо Исроил халқи ясаган буқани олиб, оловда ёқди. Уни эзиб, кукун қилди–да, сувга сочди. Сувни Исроил халқига ичирди. 21Мусо Ҳорунга:
— Бу халқ сенга нима қилган эдики, уларни оғир гуноҳга ботирибсан? — деди.
22— Ғазабланманг, ҳазратим, — деди Ҳорун унга. — Бу халқнинг ёмонлик қилишга мойиллигини биласиз–ку! 23Улар менга: “Бизга йўл кўрсатиб борадиган худо ясаб бер, бизни Мисрдан олиб чиққан ўша одамга — Мусога нима бўлганини билолмаяпмиз”, деб айтишди. 24Мен эса уларга: “Кимнинг олтин сирғалари бўлса, уларни менга олиб келинглар”, деган эдим, улар олтин сирғаларини олиб, менга келтирдилар. Олтинларни оловга ташлаганимда, олов ичидан мана шу буқа келиб чиқди.
25Мусо кўрдики, Ҳорун халқни назорат қилмай, душманлари олдида ўзларини масхара қилишларига йўл қўйиб берган эди. 26Мусо қароргоҳ кираверишига келиб:
— Ким Эгамиз томонда бўлса, менинг ёнимга келсин! — деб буюрди. Леви қабиласи одамлари унинг ёнига тўпланди. 27Мусо уларга деди:
— Исроил халқининг Худоси — Эгамиз шундай айтмоқда: “Ҳар бирингиз қиличингизни ёнингизга олинг. Қароргоҳнинг бу четидан нариги четигача бориб қайтиб, ҳар бирингиз биродарингизни, қўшнингизни, яқин қариндошингизни ўлдиринг[200].”
28Леви қабиласи одамлари Мусонинг буйруғини бажо қилди. Шу куни Исроил халқидан тахминан уч мингта одам ҳалок бўлди. 29Мусо Леви қабиласи одамларига:
— Бугун Эгам сизларга марҳамат қилиб, сизларни ўзининг хизматига тайинлади, — деди. — Ҳатто ўғилларингизни, ака–укаларингизни ўлдиришга тўғри келган бўлса ҳам, сизлар Унга итоат этдингиз.
30Эртаси куни Мусо халққа деди:
— Сизлар оғир гуноҳ қилдингизлар. Энди мен тоққа Эгамизнинг олдига чиқаман, балки сизларни гуноҳларингиздан покларман.
31Мусо Эгамизнинг олдига қайтиб бориб, шундай деди:
— Эвоҳ! Бу халқ оғир гуноҳ қилибди: ўзларига олтиндан худо ясабди. 32Аммо энди, уларнинг гуноҳини кечиргин, деб Сенга илтижо қиламан. Агар кечирмасанг, Ўзинг ёзган китобдан менинг номимни ўчириб ташлагин.
33Шунда Эгамиз Мусога айтди:
— Ким Менга қарши гуноҳ қилган бўлса, ўшанинг номини Ўзимнинг китобимдан ўчириб ташлайман. 34Энди бор, бу халқни Мен сенга айтган жойга бошла. Менинг фариштам сендан олдинда боради. Шунга қарамай, Ўзим белгилаган кунда Мен уларни қилган гуноҳи учун жазолайман.
35Шундай қилиб, Эгамиз уларнинг бошига кулфат юборди, чунки Исроил халқи Ҳорунга, буқа ясаб бер, деб талаб қилган эдилар. Ҳорун уларнинг талабини бажарган.

 

33–БОБ

 

Эгамиз Исроил халқига, Синайни тарк этинглар, деб амр беради

 

1Кейин Эгамиз Мусога айтди:
— Қани, сен ҳам, Мисрдан ўзинг олиб чиққан халқинг ҳам бу жойдан кетинглар. Ота–боболарингиз Иброҳим, Исҳоқ ва Ёқубга Мен: “Сизларнинг наслингизга бераман”, деб қасам ичган юртга кетинглар. 2Сендан олдинда фариштани юбориб, Канъон, Амор, Хет, Париз, Хив ва Ёбус халқларини ҳайдайман. 3Сут ва асал оқиб ётган ўша юртга[201] боринглар. Аммо Мен сизлар билан бормайман, чунки сизлар ўжар халқсиз. Сизлар билан борсам, сизларни йўлда ҳалок қилиб ташлашим мумкин. 4-5Исроил халқига Менинг шу гапимни етказ: “Сизлар ўжар халқсиз. Агар Мен бир лаҳза сизлар билан борсам, сизларни қириб ташлашим мумкин. Энди зеб–зийнатларингизни ечиб қўйинглар. Мен сизларни нима қилишим тўғрисида бир қарорга келаман.”
Халқ бу ваҳимали гапни эшитгач, дод солиб йиғлади. Ҳеч ким зеб–зийнатларини тақмади. 6Шундай қилиб, Исроил халқи Синай тоғида[202] зеб–зийнатларини ечиб қўйди. Ўшандан кейин улар зеб–зийнатларини бошқа тақмадилар.

 

Қароргоҳнинг ташқарисидаги чодир

 

7Мусо бир чодирни қароргоҳнинг ташқарисига — қароргоҳдан узоқроққа олиб бориб ўрнатди. У бу чодирга, Учрашув чодири[203], деб ном берди. Эгамиздан маслаҳат сўрамоқчи бўлган ҳар бир одам ўша ерга келарди. 8Мусо чодирга чиқиб борганда, бутун халқ туриб, ўз чодирига кираверишда чиқиб турарди. Мусо чодирга кириб кетгунча, ҳамма тик турганича унинг орқасидан қараб турарди. 9Мусо чодирга кириб, Эгамиз Мусо билан гаплашганда, устун шаклидаги булут пастга тушиб, чодирга кираверишда турарди. 10Бутун халқ чодирга кираверишда турган булут устунини кўриб, ўз чодирига кираверишда мук тушиб таъзим қиларди. 11Бирортаси дўсти билан гаплашгандай, Эгамиз ҳам Мусо билан юзма–юз[204] гаплашарди. Кейин Мусо қароргоҳга қайтиб келар, унинг ёш ёрдамчиси Нун ўғли Ёшуа эса чодирни тарк этмасди.

 

Эгамиз Ўз халқи билан бўлишга ваъда беради

 

12Шундан кейин Мусо Эгамизга айтди:
— Сен: “Бу халқни бошлаб олиб кет”, деб менга амр бердинг–у, лекин биз билан кимни юборишингни айтмадинг. Яна: “Мен сени танладим, сен ҳақиқатан Мендан марҳамат топгансан”, деган эдинг. 13Агар мен Сендан марҳамат топган бўлсам, илтижо қиламан: менга йўлларингни кўрсатгин. Сендан марҳамат топиб юришим учун, Сени билайин. Бу халқ Ўзингнинг халқинг эканини ёдингда тутгин.
14Эгамиз Мусога айтди:
— Мен сизлар билан бораман. Мен сизларга тинчлик ато қиламан.
15Мусо эса Эгамизга айтди:
— Агар Сен биз билан бормайдиган бўлсанг, бизни бу ердан олиб чиқмагин. 16Бўлмаса, мен ҳам, халқинг ҳам Сендан марҳамат топганимиз қандай билинади? Сен биз билан бирга борганингдан эмасми?! Шу орқали мен ҳам, Сенинг халқинг ҳам ер юзидаги ҳамма халқдан фарқ қиламиз.
17Шунда Эгамиз Мусога айтди:
— Сен нимани сўраган бўлсанг, Мен шуни қиламан. Чунки сен Мендан марҳамат топгансан. Мен сени танладим.
18— Илтижо қиламан: менга улуғворлигингни зоҳир қилгин, — деди Мусо.
19— Мен Ўзимни сенга маълум қиламан[205]. Мен сенинг олдингдан ўтиб, бутун эзгулигимни сенга зоҳир қиламан, — деди Эгамиз Мусога. — Марҳамат қиладиганимга марҳамат қиламан, шафқат қиладиганимга шафқат қиламан. 20Лекин Менинг юзимни[206] кўра олмайсан. Мени кўрган одам тирик қолмайди. 21Менга яқин жойда қоя бор. Ўша қоянинг устида тур! 22Мен ўтаётиб улуғворлигимни зоҳир қилганимда, сени қоянинг ёриқ жойига қўяман. Ўтиб кетгунимча сени қўлим билан тўсиб тураман. 23Кейин қўлимни оламан. Сен Мени орқамдан кўрасан. Юзимни эса кўрмайсан.

 

34–БОБ

 

Эгамиз аҳдни янгилайди

 

1Эгамиз Мусога амр берди:
— Олдингиларига ўхшаган иккита тош лавҳа кес. Сен синдирган олдинги лавҳалардаги сўзларни Мен ўша лавҳаларга ёзаман. 2Эрталабга тайёр бўл, Синай тоғига чиқиб, тоғ чўққисида Мени кутиб олишга ҳозир бўлиб тур. 3Лекин сен билан бирга ҳеч ким чиқмасин. Тоғнинг бирор жойида ҳеч ким бўлмасин. Ҳатто тоғнинг яқинида мол–қўйлар ҳам боқилмасин.
4Эгамиз амр этгандай, Мусо олдингиларига ўхшаган иккита тош лавҳани кесди. Эртасига саҳарда туриб, қўлига иккала тош лавҳани олиб, Синай тоғига чиқди. 5Эгамиз булут ичида тушиб келди. Мусо билан бирга туриб, Ўзини Мусога маълум қилди[207]. 6Мусонинг олдидан ўтиб, баланд овоз билан гапирди:
— Мен Эгангман! Мен Эгангман![208] Раҳмдил ва иноятли, жаҳли тез чиқмайдиган Худоман, содиқ севгим мўлдир. 7Минг–минг авлодларга[209] содиқ севгимни кўрсатавераман. Фосиқликни, исённи ва гуноҳларни кечираман. Лекин айбдорларни асло жазосиз қолдирмайман. Мен уларни жазолаб, уларнинг гуноҳлари оқибатини болаларига, набираларига ва чевараларига олиб келаман.
8Ўша заҳоти Мусо икки букилиб таъзим қилиб, сажда қилди. 9Сўнгра:
— Ё, Раббий! — деди. — Агар мен Сендан марҳамат топган бўлсам, илтижо қиламан, Сен биз билан боргин. Бу халқ ўжар бўлса ҳам, фосиқлигимизни ва гуноҳларимизни кечиргин, бизни Ўзингнинг халқинг қилиб қабул эт.
10Эгамиз айтди: “Мен энди Исроил халқи билан аҳд тузаман. Бутун халқинг кўзи олдида ажойиботлар кўрсатаман. Бунақа ажойиботлар ер юзида ёки биронта халқ орасида бўлмаган. Мен, Эгангизнинг сизларга кўрсатадиган даҳшатли ишини сен билан бирга бўлган бутун халқ кўради. 11Мен сизларга бугун берадиган амрларга итоат қилинглар. Мен сизларнинг олдингиздан Амор, Канъон, Хет, Париз, Хив ва Ёбус халқларини қуваман. 12Эҳтиёт бўлинглар, сизлар кирадиган юртнинг аҳолиси билан сулҳ тузманглар. Бўлмаса, сизларни тузоғига илинтириб олади. 13Сизлар эса уларнинг қурбонгоҳларини бузинглар, бутсимон тошларини майдалаб ташланглар, Ашерага аталган устунларни кесиб ташланглар. 14Бошқа худоларга сажда қилманглар. Мен, Эгангизнинг номи Рашкчи: Мен сизларнинг севгингизни бошқа худолар билан баҳам кўрмайдиган Худоман. 15Ўша юртнинг аҳолиси билан сулҳ тузманглар. Улар ўз худолари ортидан ҳирс билан эргашадилар. Улар билан сулҳ тузсангиз, ўз худоларига қурбонликлар келтираётганларида сизларни ҳам ўзларига қўшилишга таклиф қиладилар. Сизлар улар билан бориб, қурбонликларидан тановул қиласиз. 16Кейин уларнинг қизларини ўғилларингизга олиб берасизлар. Улар ўз худоларига ҳирс билан сажда қилганда, ўғилларингизни ҳам ўша худоларга ҳирс қўйишга бошлайдилар.
17Ўзларингизга худолар тасвирларини[210] ясаманглар.
18Хамиртурушсиз нон байрамини ҳар йили нишонланглар. Мен сизларга амр этганимдай, Абиб ойининг[211] белгиланган вақтида[212] етти кун хамиртурушсиз нон енглар. Сизлар Абиб ойида Мисрдан чиққансизлар.
19Тўнғич ўғилларингиз, ҳамма чорвангизнинг — мол–қўйларингизнинг биринчи туғилган эркак боласи Меники. 20Биринчи туғилган эркак эшак[213] Эгамиздан бир қўзи ёки улоқча эвазига сотиб олинади. Агар эшакни қайтариб сотиб олмасликка қарор қилсангиз, эшакнинг бўйнини синдириб ўлдиришингиз керак. Сизлар Эгамиздан ҳамма тўнғич ўғилларни ҳам қайтариб сотиб олишингиз лозим[214].
Ҳар ким Менинг ҳузуримга муносиб назрлар олиб келиши лозим[215].
21Ҳамма ишларингизни бажаришингиз учун олти кун бор. Еттинчи кун эса иш қилманглар. Ҳатто экин–тикин пайтида ва ўрим пайтида ҳам дам олинглар.
22Ҳар йили буғдой ўримини йиғиштиришни бошлаганингизда, далангизга эккан уруғнинг илк ҳосилидан назр қилинглар. Шу орқали Ҳосил байрамини[216] нишонланглар. Кузда Чайла байрамини[217] нишонланглар.
23Ҳамма эркакларингиз ҳар йили учала байрамда[218] Исроил халқининг Худоси, Мен, Эгангиз Раббийнинг ҳузурига келиб сажда қилсин. 24Сизларнинг ерингиздан халқларни қуваман, чегараларингизни кенгайтираман. Ҳар йили уч марта[219] Мен, Эгангиз Худога, сажда қилишга келганингизда, сизларнинг мулкингиз бўлган ерни ҳеч ким босиб олмайди.
25Менга қилинган қурбонликнинг қонини хамиртуруш қўшилган нон билан бирга назр қилманглар. Фисиҳ зиёфати қурбонлиги гўштини эрталабгача қолдирманглар.
26Ерингиздан олган илк ҳосилнинг энг яхшисини Мен, Эгангиз Худонинг уйига олиб келинглар.
Улоқчани онасининг сутида қайнатманглар[220].”
27Кейин Эгамиз Мусога:
— Бу сўзларни ёзиб ол! — деб амр қилди. — Шу сўзларга биноан Мен сен билан ҳамда Исроил халқи билан аҳд тузаман.
28Мусо ўша ерда Эгамизнинг ҳузурида емай–ичмай, қирқ кечаю қирқ кундуз бўлди. Эгамиз иккита тош лавҳага аҳд сўзларини — ўнта амрни ёзди.

 

Мусонинг юзидан нур ёғилади

 

29Худо Мусо билан гаплашгани учун, у қўлида иккита лавҳани[221] олиб тоғдан тушаётганда, юзларидан нур сочилаётган эди. Мусонинг ўзи буни билмасди. 30Ҳорун ҳам, жамики Исроил халқи ҳам Мусони кўриб, унинг юзидан нур ёғилиб тургани учун бирортаси унга яқин келишга қўрқарди. 31Мусо Ҳорунни ва барча жамоа оқсоқолларини чақирди, улар Мусонинг олдига келишди. Мусо улар билан гаплашгандан кейин, 32жамики Исроил халқи унга яқинроқ келди. Мусо Синай тоғида Эгамиз берган амрларни бажаришни халққа буюрди. 33Мусо улар билан гаплашиб бўлгандан кейин, юзига ёпинчиқ ёпиб олди.
34Мусо Эгамизга гапириш учун Унинг ҳузурига борганда, юзини ёпиб оларди. У чиқиб, Эгамиз, айт, деб айтган ҳамма амрни Исроил халқига етказарди. Шунда Исроил халқи 35Мусонинг юзи ҳамон нур сочиб турганини кўрарди. Сўнгра Мусо кейинги сафар Эгамиз билан гаплашиш учун боргунгача ёпинчиқни олиб қўярди.

 

35–БОБ

 

Шаббат куни тўғрисида амр

 

1Сўнгра Мусо Исроил халқининг бутун жамоасини тўплаб, уларга гапирди:
— Сизларга Эгамизнинг амри шундай: 2“Ҳамма ишларингизни бажаришингиз учун олти кун бор. Еттинчи кун — Шаббат куни эса ҳамма ишлардан тиниб, Эгамизга атаб ажратилган кундир. Кимки Шаббат куни ишласа, ўша одамнинг жазоси ўлим. 3Шаббат куни биронта масканингизда ҳам олов ёқманглар.”

 

Муқаддас чодир қилиш учун тайёргарлик

 

4Кейин Мусо Исроил халқининг бутун жамоасига айтди:
— Эгамиз сизларга қуйидагиларни амр этди: 5“Мен, Эгангизга, чин кўнгилдан назр қиладиган одам назрини олиб келсин. Халқ Менга қуйидагиларни назр қилсин: олтин, кумуш, бронза, 6кўк, сафсар, қирмизи рангли ип, майин зиғир матоси, эчки жуни, 7қизилга бўялган қўчқор териси, юмшоқ тери[222], акас ёғочи[223], 8мойчироқлар учун зайтун мойи, муқаддас қиладиган мой[224] учун зираворлар, хушбўй ҳидли тутатқи учун зираворлар, 9эфод ва кўкракпечга тақиладиган ақиқ ҳамда бошқа қимматбаҳо тошлар. 10Ораларингиздан моҳир усталар келиб, Мен, Эгангиз, амр қилган Муқаддас чодирни ясасин. Чодир қуйидаги ашёлардан иборат бўлсин:

 

11чодирнинг ички қавати, унинг ёпинчиқлари, илгаклари, ромлари, тамбалари, устунлари ва тагликлари,
12сандиқ, унинг ходалари, қопқоғи ва сандиқни тўсиб турадиган ички парда,
13хонтахта, унинг ходалари, ҳамма буюмлари ва унга қўйиладиган муқаддас нонлар[225],
14ёруғ бўлиши учун чироқпоя, унинг буюмлари, мойчироқлари ва мойчироқлар учун зайтун мойи,
15тутатқи қурбонгоҳи ва унинг ходалари,
муқаддас қиладиган мой ва хушбўй ҳидли тутатқи,
Муқаддас чодирга кираверишдаги парда,
16қурбонлик куйдириладиган қурбонгоҳ, унинг бронза панжараси, ходалари ва ҳамма буюмлари,
қўлювгич ва унинг таглиги,
17ҳовлини тўсиб турадиган пардалар, устунлари, тагликлари ва ҳовлига кираверишдаги парда,
18Муқаддас чодир билан ҳовли учун қозиқлар ва арқонлар,
19Муқаддас хонада хизмат қилганда кийиш учун руҳонийларга ажойиб қилиб тикилган либослар — руҳоний Ҳорун ва унинг ўғиллари учун муқаддас либослар.”

 

Халқ Муқаддас чодир учун назрлар олиб келади

 

20Шундай қилиб, Исроил халқининг бутун жамоаси Мусонинг ёнидан қайтиб кетди. 21Юраги завқ–шавққа тўлган ҳар бир одам бориб, Учрашув чодирини ва чодирда доимий хизматларда фойдаланиладиган ашёларни қилиш учун, муқаддас руҳонийлик либосларини тикиш учун Эгамизга назрлар олиб келишди. 22Шундай қилиб, ҳамма юраги завқ–шавққа тўла эркагу аёл ҳар турли олтин тақинчоқларни — жиға, сирға, узук, маржонларни олиб келишди. 23Кимда кўк, сафсар ва қирмизи рангли ип, майин зиғир матоси, эчки жуни, қизилга бўялган қўчқор териси, юмшоқ тери[226] бўлса, олиб келди. 24Ким кумуш ёки бронзани Эгамизга назр қилишга қодир бўлса, уни олиб келиб, Эгамизга назр қилди. Кимда акас ёғочи бўлса, чодирни ва унинг ашёларини тайёрлашда фойдалангани олиб келди. 25Ип йигиришга моҳир аёллар ўз қўллари билан йигирган кўк, сафсар ва қирмизи рангли ипни ва майин зиғирдан йигирилган ипни назр қилиб олиб келишди. 26Эчки жунидан ип йигиришга моҳир аёллар юраги завқ–шавққа тўлиб, эчки жунидан ип йигириб олиб келдилар. 27Оқсоқоллар эфод ва кўкракпечга тақиш учун ақиқ ва бошқа қимматбаҳо тошлар, 28шунингдек, мойчироқлар, муқаддас қиладиган мой учун зираворлар, хушбўй ҳидли тутатқи учун зираворлар ва зайтун мойи олиб келишди. 29Исроил халқининг юраги завқ–шавққа тўла эркагу аёли Мусо орқали Эгамиз амр этган ҳамма ишни бажаргани Эгамизга кўнгилдан чиқариб назрлар олиб келишди.

 

Муқаддас чодирни қилиш учун Эгамиз танлаган моҳир усталарни Мусо тайинлайди

 

30Кейин Мусо Исроил халқига айтди[227]: “Ана, Эгамиз Яҳудо қабиласидан Урининг ўғли, Хурнинг набираси Базалилни танлади. 31Эгамиз уни Ўз Руҳи билан тўлдириб, ҳунармандчиликнинг ҳамма тури бўйича моҳир, идрокли қилди, қобилият ато қилди. 32У ажойиб бадиий безаклар қилишга ва буларга олтин, кумуш ва бронза билан ишлов беришга, 33қимматбаҳо тошларни ўйиб ишлов бериб жиҳозлашга, ёғоч ўймакорлигига, бадиий ҳунармандчиликка лаёқатли қилди. 34Эгамиз Базалилга ва Дан қабиласидан Охисамахнинг ўғли Охолиёвга ўз маҳоратини бошқаларга ўргатиш иқтидорини ато қилди. 35Бу одамлар ҳар қандай ишни бажара олсин, деб Эгамиз уларга маҳорат ато қилди. Улар ҳар қандай ашёдан ҳар турли буюмлар қилишга қодирдир. Улар ижод қилиб, буюмлар ясай оладилар, тўқишни биладилар, кўк, сафсар, қирмизи иплардан фойдаланиб, майин зиғир матосига нақш солишни биладилар. Улар ҳар турли ишларни бажаришга моҳир ҳунарманддир.

 

36–БОБ

 

1Базалил, Охолиёв ва бошқа ҳамма иқтидорли усталар Эгамиз амр этган ҳамма ишларни бажарсинлар. Муқаддас чодир ясашда талаб қилинган ҳар қандай хизматни бажаришлари учун Эгамиз уларга маҳорат ва қобилият ато қилган.”
2Мусо Базалилни, Охолиёвни ва Эгамиз қобилият ато қилган ҳамма иқтидорли усталарни, юраги завқ–шавққа тўлган одамларни чақирди.
3Муқаддас чодирни ясаш учун Исроил халқи олиб келган ҳамма назрларни Мусо усталарга берди. Булардан ташқари, халқ ҳар куни эрталаб Мусога кўнгилдан чиқариб назрлар олиб келишарди. 4Ишларни бажараётган ҳамма усталар юмушларини қолдириб, 5Мусонинг олдига келиб айтишди:
— Эгамиз бизга амр этган ишлар учун халқ етарлисидан ортиқ олиб келяпти.
6Шунда Мусо: “Биронта эркак, аёл энди Муқаддас чодир учун назр олиб келмасин”, деб буйруқ берди. Унинг буйруғи қароргоҳ бўйлаб эълон қилинди. Шундан кейин халқ назр олиб келишни тўхтатди. 7Халқнинг олиб келган назрлари ишнинг ҳаммасини бажаришга етиб, ҳатто ортиб ҳам қолар эди.

 

Муқаддас чодир ясалади

 

8Ишлаётганлар орасидаги энг моҳир одамлар Муқаддас чодирни[228] ясадилар:

 

Чодирнинг ички қавати

 

Моҳир тикувчилар Базалилнинг кўрсатмаси билан чодирнинг ички қаватини қилдилар. У майин зиғир матосидан тикилган ўнта чойшабдан иборат бўлди. Кўк, сафсар ва қирмизи иплар билан карублар тасвирини маҳорат билан ишлаб бу чойшабларни безадилар. 9Ҳар бир чойшабнинг бўйи йигирма саккиз тирсак, эни тўрт тирсак[229] эди. Ҳамма чойшабларнинг ўлчови бир хил эди. 10Улар чойшаблардан бештасининг бўйини бир–бири билан бирлаштириб тикдилар, қолган бештасини ҳам шундай қилдилар. 11-12Уланган икки бўлак чойшабнинг бир бўйига кўк матодан қилинган элликтадан ҳалқа тикдилар. Ҳар икки томонга тикилган ҳалқалар бир–бирига рўпарама–рўпара эди. 13Кейин олтиндан элликта илгак ясадилар, иккала чойшабнинг ҳалқаларини илгаклар билан бир–бирига уладилар. Шунда чодирнинг ички қавати бир бутун бўлди[230].

 

Чодирнинг ташқи қопламалари

 

14Муқаддас чодирнинг қопламаси учун эчки жуни матосидан ўн битта чойшаб тикдилар. 15Ҳар битта чойшабнинг бўйи ўттиз тирсак, эни тўрт тирсак[231] эди. Ўн битта чойшабнинг ҳаммаси бир ўлчовда эди. 16Чойшаблардан бештасининг бўйини бир–бири билан бирлаштириб тикдилар, қолган олтитасини ҳам шундай қилдилар. 17Уланган икки бўлак чойшабнинг бир бўйига элликтадан ҳалқа тикдилар. 18Кейин, чодирнинг қопламаси бир бутун бўлсин[232], деб иккала чойшабни бирлаштириш учун бронзадан элликта илгак ясадилар. 19Бу қоплама устига қўйиш учун қизилга бўялган қўчқор терисидан қоплама, сўнг юмшоқ теридан[233] ташқи қоплама қилдилар.

 

Чодирни тутиб турадиган ром

 

20Акас ёғочидан[234] Муқаддас чодирни тутиб турадиган ромлар[235] ясадилар. 21Ҳар бир ромнинг бўйи ўн тирсак, эни бир ярим тирсак[236] эди. 22Ҳар бир ромнинг остида бир–бирига параллел бўлган иккита тиргак ясадилар. 23Чодирнинг жануб томонидаги девор учун йигирмата ром ясадилар. 24Бу ромлар остига қўйиш учун кумушдан қирқта таглик — ҳар бир ром учун иккитадан таглик қилдилар, ҳар бир тиргак остида битта таглик бўлди. 25Чодирнинг шимол томонидаги девор учун йигирмата ром ясадилар. 26Ҳар бир ром остига қўйиш учун иккитадан — қирқта кумуш таглик ясадилар. 27Чодирнинг орқадаги — ғарб томонидаги девор учун олтита ром, 28чодирнинг орқасида бурчаклар ҳосил қилиш учун ҳар икки томонига яна биттадан ром ясадилар. 29Бу иккала ромни пастдан ва юқоридан туташган девордаги охирги ромга бирлаштирдилар. Битта бурчак ҳосил қилиши учун битта ҳалқа билан яхлит қилиб бирлаштирдилар. Ҳар иккала бурчак шу йўл билан ҳосил қилинди. 30Шундай қилиб, ўн олтита кумуш тагликка таянган саккизта ромдан орқадаги девор қилинди, ҳар бир ром остига қўйиш учун иккитадан таглик қилинди.
31Муқаддас чодирнинг жануб томонидаги ромларни ушлаб туриш учун акас ёғочидан бешта тамба, 32шимол томонидаги ромларни ушлаб туриш учун ҳам бешта тамба, орқа томони — ғарб томонидаги ромларни ушлаб туриш учун ҳам бешта тамба ясадилар. 33Ромларнинг ярмигача ўрнаштирилган ўртадаги тамбалар чодирнинг бошидан охиригача чўзилди. 34Ромларни олтин билан қоплаб, тамбаларни ушлаб турсин, деб олтин ҳалқаларни ромларга бирлаштирдилар[237], тамбаларни ҳам олтин билан қопладилар.

 

Чодирнинг ички пардаси

 

35Майин зиғир матосидан тикилган ички пардани[238] қилдилар. Кўк, сафсар ва қирмизи иплар билан карублар тасвирини маҳорат билан ишлатиб, бу пардани безатдилар. 36Ички парда ушлаб турилиши учун акас ёғочидан тўртта устун ясадилар. Устунларга олтин қоплаб, уларга олтин илгакларни маҳкамладилар. Устунлар учун эритилган кумушдан тўртта таглик ясадилар.

 

Чодирнинг киришидаги парда

 

37Чодирга кириш жойи учун майин зиғир матосидан тикилган парда қилдилар. Уни кўк, сафсар ва қирмизи иплардан маҳорат билан тикиб безатдилар. 38Бу парда ушлаб турилиши учун бешта устун ясадилар. Устунларнинг тепасини ва ҳалқаларини олтин билан қопладилар. Устунларнинг бешта таглигини эса бронзадан қилдилар.

 

37–БОБ

 

Аҳд сандиғи ва унинг қопқоғи ясалади

 

1Базалилнинг кўрсатмаси билан акас ёғочидан[239]сандиқ[240] ясадилар. Сандиқнинг узунлиги икки ярим тирсак, эни бир ярим тирсак, бўйи бир ярим тирсак[241] эди. 2Сандиқнинг ичкарию ташқарисини тоза олтин билан қоплаб, айланаси бўйлаб олтин гулчамбар қилдилар. 3Сандиқ учун эритилган олтиндан тўртта ҳалқа ясаб, тўртала оёғига маҳкамладилар: иккита ҳалқа бир томонида, иккита ҳалқа иккинчи томонида эди. 4Кейин акас ёғочидан ходалар ясаб, ходаларни олтин билан қопладилар. 5Сандиқнинг иккала томонидаги ҳалқадан сандиқни кўтариб юриш учун ходаларни ўтказдилар. 6Тоза олтиндан сандиқнинг қопқоғини ясадилар. Бу қопқоқнинг узунлиги икки ярим тирсак, эни бир ярим тирсак[242] эди. 7Шу билан бирга, олтиндан иккита каруб ясадилар: иккала карубни ҳам қопқоқнинг икки четига зарб уриб ясадилар. 8Битта каруб қопқоқнинг бир четида, иккинчи каруб иккинчи четида бўлиб, ҳар иккаласи қопқоқ билан бир бутунни ташкил қилди. 9Карубларнинг тепага кўтарилган қанотлари қопқоқни беркитиб турарди. Улар юзма–юз туриб, қопқоққа қараган эди.

 

Муқаддас нонлар учун хонтахта ясалади

 

10Акас ёғочидан хонтахта[243] ясадилар. Хонтахтанинг узунлиги икки тирсак, эни бир тирсак, бўйи бир ярим тирсак[244] эди. 11Хонтахтани тоза олтин билан қоплаб, четларига айлантириб олтин гулчамбар ясадилар. 12Яна хонтахтанинг айланаси бўйлаб тўрт энли қилиб олтин билан қопланган тахта қилиб, уни хонтахта оёқларига маҳкамладилар. Олтин гулчамбарни хонтахтанинг айланаси бўйлаб тахта устига қилдилар. 13-15Яна эритилган олтиндан тўртта ҳалқа ясаб, ҳар бирини тахта маҳкамланган жойнинг ёнига — тўртала бурчагидаги тўртала оёғига ўрнаштирдилар. Акас ёғочидан иккита хода ясаб, уларни олтин билан қопладилар. Бу ходаларни ҳалқалардан ўтказиб, хонтахтани кўтариб юриш учун фойдаланилар эди. 16Хонтахтага қўйиладиган буюмларни — лаган, пиёлалар, шароб назр қилиш учун коса ва кўзаларни тоза олтиндан ясадилар.

 

Чироқпоя ясалади

 

17Тоза, зарб қилинган олтиндан чироқпоя[245] ясадилар. Бутун чироқпояни ва унинг безакларини бир бутун қилиб ясадилар. Чироқпоянинг таглиги, танаси, куртакли гулга ўхшаш шаклдаги пиёлалари бор эди. 18Яна чироқпоянинг танасидан олтита шохча чиқарилди: учта шохчаси бир ёнидан, учта шохчаси иккинчи ёнидан чиқарилди. 19Чироқпоянинг танасидан чиқадиган шохчаларнинг ҳар бирида куртакли бодом гулига ўхшаш шаклдаги учта пиёла бор эди. 20Чироқпоянинг танасида куртакли бодом гулига ўхшаш шаклдаги тўртта пиёла бор эди. 21Чироқпоянинг танасидан чиқадиган шохчаларнинг ҳар жуфтида бу куртаклардан учтаси бирин–кетин тизилиб турарди. 22Чироқпояни шохчалари ва куртаклари билан битта қилиб зарб қилинган тоза олтиннинг яхлит бўлагидан ясадилар. 23Чироқпояга еттита мойчироқ ясадилар. Мойчироқларга қараб туришда фойдалангани тоза олтиндан қисқичлар ва патнислар ясадилар. 24Чироқпоя билан унинг ҳамма буюмларини икки пуд[246] тоза олтиндан ясадилар.

 

Тутатқи қурбонгоҳи ясалади

 

25Акас ёғочидан тутатқи қурбонгоҳи[247] ясадилар. Қурбонгоҳ тўртбурчак бўлиб, узунлиги бир тирсак, эни ҳам бир тирсак, бўйи эса икки тирсак[248] эди. Қурбонгоҳнинг шохлари[249] ўзидан йўниб чиқарилди. 26Қурбонгоҳнинг устини, ён атрофини, шохларини тоза олтин билан қопладилар, айланаси бўйлаб олтиндан гулчамбар ясадилар. 27-28Қурбонгоҳнинг икки томонидаги гулчамбарнинг остига иккита олтин ҳалқа ўрнаштирдилар. Акас ёғочидан иккита хода ясаб, уларни олтин билан қопладилар. Бу ходаларни ҳалқалардан ўтказиб, қурбонгоҳни кўтариб юриш учун фойдаланилар эди.

 

Муқаддас қиладиган мой ва хушбўй ҳидли тутатқи тайёрланади

 

29Уста одам муқаддас қиладиган мой[250] ва тоза, хушбўй ҳидли тутатқи тайёрлади.

 

38–БОБ

 

Куйдириладиган қурбонлик учун қурбонгоҳ ясалади

 

1Акас ёғочидан[251] тўртбурчак қилиб куйдириладиган қурбонлик учун қурбонгоҳ[252] ясадилар. Қурбонгоҳнинг узунлиги беш тирсак, эни ҳам беш тирсак, бўйи уч тирсак[253] эди. 2Қурбонгоҳнинг тўртала бурчагига ўзидан йўниб чиқарилган шох[254] ясадилар. Қурбонгоҳ ва унинг шохларини бронза билан қопладилар. 3Қурбонгоҳнинг ҳамма буюмлари — қозонларни, куракларни, тоғорачаларни, санчқиларни ва оловкуракларни бронзадан ясадилар. 4Қурбонгоҳга бронзадан панжара ясадилар. Панжарани қурбонгоҳнинг ичига — ўрнатилган бўртиқнинг остида ўрнатдилар, ярмигача етиб борди. 5Бронза панжаранинг тўртала бурчагига ходаларни ўтказиш учун эритилган бронзадан тўртта ҳалқа ясадилар. 6Акас ёғочидан ходалар ясаб, ходаларни бронза билан қопладилар. 7Қурбонгоҳни ходалар ёрдамида кўтариб юриш учун қурбонгоҳ ёнларидаги ҳалқаларга ходаларни ўтказиб қўйдилар. Қурбонгоҳнинг четларига тахта қоқиб, ичини бўш қолдирдилар.

 

Бронза қўлювгич ясалади

 

8Учрашув чодирига кираверишда хизмат қилган аёллар[255] ҳадя қилган бронза ойналардан[256] улар бронза қўлювгични ва унинг таглигини ясадилар.

 

Муқаддас чодир ҳовлиси атрофидаги тўсиқ ясалади

 

9Сўнгра Муқаддас чодирнинг ҳовлисини ўраб турсин, деб пардадан тўсиқ қилдилар: тўсиб турадиган пардаларни майин зиғир матосидан қилдилар. Ҳовлининг жануб томонидаги пардадан қилинган тўсиқнинг узунлиги юз тирсак[257] эди. 10Ўша тўсиқда йигирмата бронзадан қилинган тагликка йигирмата устун ўрнатилган эди. Шу ердаги пардаларни ушлаб туриш учун устунларга кумушдан қилинган илгаклар ва ҳалқаларни маҳкамладилар. 11Ҳовлининг шимол томонидаги пардадан қилинган тўсиқнинг узунлиги ҳам юз тирсак, унинг йигирмата устуни ва бронзадан қилинган таглиги бор эди. Унинг пардаларини ушлаб туриш учун устунларига ҳам кумушдан қилинган илгаклар ва ҳалқаларни маҳкамладилар. 12Ҳовлининг ғарб томонидаги пардадан қилинган тўсиқнинг узунлиги эллик тирсак[258], унинг ўнта устуни ва таглиги бор эди. Унинг пардаларини ушлаб туриш учун устунларига ҳам кумушдан қилинган илгаклар ва ҳалқаларни маҳкамладилар. 13Ҳовлининг шарқ томони эллик тирсак кенгликда эди. 14-15Ҳовлининг кириш жойи шу ер эди. Киришнинг ўнг ва чап томонидаги пардадан қилинган тўсиқнинг узунлиги ўн беш тирсакдан[259], ҳар икки томонда учтадан устун ва тагликлар бор эди. 16Ҳовлининг ҳамма томонидаги тўсиб турадиган пардаларни майин зиғир матосидан қилдилар, 17устунларнинг таглигини бронзадан, илгаклари ва ҳалқаларини кумушдан қилдилар. Устунларнинг тепасини кумуш билан қопладилар. Ҳовлининг ҳамма устунларида кумуш ҳалқалар бор эди. 18Ҳовлига кириш жойи учун парда қилдилар. Уни майин зиғир матосидан қилиб, кўк, сафсар ва қирмизи иплардан маҳорат билан тикиб безатдилар. Бу парданинг эни йигирма тирсак[260], бўйи ҳовлининг тўсиб турадиган пардалари каби, беш тирсак[261] эди. 19Бу пардани тўртта тагликка ўрнатилган тўртта устун тираб турди. Устунларнинг таглигини бронзадан, илгаклари ва ҳалқаларини кумушдан қилдилар. Устунларнинг тепасини кумуш билан қопладилар. 20Муқаддас чодирни ва пардадан қилинган тўсиқни ушлаб турадиган барча қозиқни ҳам бронзадан қилдилар.

 

Муқаддас чодирда фойдаланилган олтин, кумуш ва бронза

 

21-23Эгамизнинг Мусога берган амрига кўра, Яҳудо қабиласидан Урининг ўғли, Хурнинг набираси Базалил ҳамма ишларни бажариб бўлди. Дан қабиласидан бўлган Охисамах ўғли Охолиёв унинг ёнида бўлди. У ҳунарманд бўлиб, ижод қилар, буюмлар ясай оларди, кўк, сафсар, қирмизи иплардан фойдаланиб, майин зиғир матосига нақш солишни биларди.
Мусонинг ихтиёридаги руҳоний Ҳоруннинг ўғли Итамар назорати остида Леви қабиласи ишда фойдаланилган олтин, кумуш ва бронзанинг ҳисобини олиб борган эди. Муқаддас аҳд чодирини[262] ясашда ишлатилган олтин, кумуш ва бронза ҳисоби қуйидагича эди:

 

Олтин

 

24Чодир ясалишига сарф қилинган олтиннинг жами 62,5 пуд[263] эди. Халқ Эгамизганазр қилган олтиннинг ҳисоби шунча эди.

 

Кумуш

 

25Санаб чиқилган халқдан йиғилган кумушнинг[264] жами ҳисоблаб чиқилганда, 211 пуд[265] бўлди. 26Бу миқдор ҳисоблаб чиқилган йигирма ва ундан юқори ёшдаги 603.550 одамнинг ҳар бирига 1,25 мисқолдан[266] тўғри келарди. 27210 пуд кумуш эритилиб, чодирнинг ромлари ва ички пардани ушлаб турадиган устунлар учун 100 та таглик қилишга ишлатилди, ҳар бир таглик учун 2,1 пуд[267] кумуш сарф қилинди. 28Қолган 1 пуд[268] кумуш ҳовли атрофидаги устунлар учун илгаклар ва ҳалқалар ясашга, устунларнинг тепасини қоплашга ишлатилди.

 

Бронза

 

29Халқ Эгамизга назр қилган бронзанинг миқдори 151 пуд[269] эди. 30-31Қуйидаги ашёларни ясашда ўша бронза ишлатилди:

 

Учрашув чодирига кираверишдаги устунлар учун тагликларни,
бронза қурбонгоҳ билан унинг бронза панжарасини, унинг ҳамма буюмларини,
ҳовлининг атрофидаги пардаларни ушлаб турадиган устунлар учун тагликларни,
ҳовлига кираверишдаги парда учун тагликларни,
Муқаддас чодир билан атрофдаги пардадан қилинган тўсиқни ушлаб турадиган барча қозиқни.

 

39–БОБ

 

Руҳонийлик либослари қилинади

 

1Улар кўк, сафсар ва қирмизи ипдан Муқаддас хонада хизмат қилганда кийиш учун руҳонийларга либосларни ажойиб қилиб тикдилар. Ҳорунга муқаддас руҳонийлик либослари тикишди. Ҳаммасини Эгамиз Мусога амр этгандай қилдилар.

 

Олий руҳоний учун эфод

 

2Улар эфодни[270] майин зиғир матосидан қилиб, кўк, сафсар ва қирмизи иплардан ва олтиндан қилинган ипдан унга нақш солдилар. 3Олтинни юпқа қилиб ёйиб, ингичка–ингичка қилиб кесиб, олтин ип қилишди. Улар маҳоратларини ишга солиб кўк, сафсар, қирмизи ипдан нақш солинган майин зиғир матосини бу олтин ип билан безатдилар. 4Эфоднинг олд ва орқа қисмларини бир–бирига боғлаш учун иккита елка боғичини қилиб, уларни олд ва орқа қисмларининг устки четига тикдилар. 5Камар ясаб, уни эфодга боғладилар. Камарни ҳам майин зиғир матосидан қилдилар. Унга кўк, сафсар, қирмизи рангли иплардан ва олтиндан қилинган ипдан маҳорат билан нақш солдилар. Ҳаммасини Эгамиз Мусога амр этгандай қилдилар.
6Кейин муҳр ўйгандай қилиб, Исроил ўғилларининг исмини иккита ақиқ тошга ўйиб ёздилар. Ёзилган тошларни олтиндан қилинган нақшли уялар ичига қўйиб, 7Исроилнинг ўн икки қабиласини эслатиб туриш учун эфоднинг елка боғичларига ўрнаштирдилар. Ҳаммасини Эгамиз Мусога амр этгандай қилдилар.

 

Олий руҳоний учун кўкракпеч

 

8Улар кўкракпечни[271] ясадилар. Кўкракпечни, эфод сингари, майин зиғир матосидан қилиб, кўк, сафсар ва қирмизи иплардан ва олтиндан қилинган ипдан унга маҳорат билан нақш солдилар. 9Кўкракпечни тўртбурчак халта шаклида, икки букланган, бўйи бир қарич, энига ҳам бир қарич қилиб ясадилар. 10Кўкракпечга тўрт қатор тошни[272] тўғри қилиб тердилар: қизил ёқут, хризолит ва зумрад тошларни биринчи қаторга тердилар. 11Иккинчи қаторга фируза, зангори ёқут ва олмосни тердилар. 12Учинчи қаторга ложувард, агат ва аметист тошларни тердилар. 13Тўртинчи қаторга топаз, ақиқ ва яшма тошларни тердилар. Ҳамма тошларни олтиндан қилинган нақшли уяларга ўрнаштирдилар. 14Бу ўн икки тош Исроилнинг ўн икки қабиласини эслатиб турарди. Муҳр ўйгандай қилиб, Исроилнинг ўн икки ўғлидан ҳар бирининг исмини бу тошларнинг ҳар бирига ўйиб ёздилар.
15Улар кўкракпечни эфодга боғлаш учун тоза олтиндан ипга ўхшатиб эшилган иккита занжир ясадилар. 16Яна нақшли иккита олтин уя ва иккита олтин ҳалқа ясаб, иккала ҳалқани кўкракпечнинг устки бурчакларига маҳкамладилар. 17Иккала олтин занжирнинг бир учини кўкракпечдаги ҳалқаларга боғлаб, 18иккинчи учини нақшли олтин уяларга маҳкамладилар. Уяларни эфоднинг олд томонидаги елка боғичларига ўрнаштирдилар. 19-20Яна олтиндан тўртта ҳалқа ясадилар. Иккитасини кўкракпечнинг остки бурчакларига — эфодга яқин бўлган ички қирғоғига маҳкамладилар. Иккитасини эфоднинг олд томонига, иккала елка боғичининг пастига — нақшли камар устидаги жойга маҳкамладилар. 21Кўкракпеч эфоднинг нақшли камари устида бўлсин, эфоддан осилиб турмасин, деб кўкракпечни ҳалқалари ёрдамида эфоднинг ҳалқаларига кўк боғич билан маҳкамладилар. Ҳаммасини Эгамиз Мусога амр этгандай қилдилар.

 

Бошқа руҳонийлик либослари

 

22Эфоднинг ридосини[273] кўк ипдан тўқилган матодан қилдилар. 23Ридонинг ўртасидан бош сиғадиган тешик қилдилар. Ридо йиртилиб кетмаслиги учун тешикнинг қирғоғини тўқидилар. 24-26Ридо этагининг учига айланаси бўйлаб анор шаклини ва қўнғироқчаларни бирин–кетин қилиб биттама–битта осиб чиқдилар. Анор шакли йигирилган кўк, сафсар, қирмизи ипдан қилинган эди. Қўнғироқчалар тоза олтиндан қилинган бўлиб, анор шакли ораларига осилган эди. Ҳорун олий руҳоний бўлиб хизмат қилганда, у шу ридони кийиши керак эди. Ҳаммасини Эгамиз Мусога амр этгандай қилдилар.
27Ҳорун билан унинг ўғилларига майин зиғир матосидан кўйлакларни, 28саллани, пешанабоғларни ва иштонларни қилдилар. 29Белбоғини майин зиғир матосидан қилиб, кўк, сафсар ва қирмизи иплардан маҳорат билан тикиб безатдилар. Ҳаммасини Эгамиз Мусога амр этгандай қилдилар.
30Тоза олтиндан лавҳани — муқаддаслик рамзини ясадилар. Лавҳанинг юзасига муҳр ўйгандай, “Эгамизга бағишланган”, деб ўйиб ёздилар. 31Лавҳани саллага маҳкамлаш учун кўк боғични лавҳага боғлаб қўйдилар. Ҳаммасини Эгамиз Мусога амр этгандай қилдилар.

 

Иш охирига етади

 

32Шундай қилиб, Учрашув чодири — Муқаддас чодир ясалишига оид ҳамма ишлар ниҳоясига етди. Исроил халқи ҳаммасини Эгамиз Мусога амр этгандай қилдилар. 33Кейин Мусонинг олдига қуйидагилардан иборат Муқаддас чодирни олиб келдилар:

 

чодирнинг ички қаватини ва унинг ҳамма қисмларини — илгакларини, ромларини тамбаларини, устунлари ва тагликларини,
34қизилга бўялган қўчқор терисидан ёпинчиқни, юмшоқ теридан[274] ёпинчиқ ва Энг муқаддас хонани тўсиб турадиган ички пардани,
35аҳд сандиғини[275], унинг ходалари ва қопқоғини,
36хонтахтани, унинг ҳамма буюмларини ва унга қўйиладиган муқаддас нонларни[276],
37тоза олтиндан қилинган чироқпоя, унга ўрнатилган мойчироқларни, унинг ҳамма буюмларини ва мойчироқлар учун зайтун мойини,
38олтин тутатқи қурбонгоҳини,
муқаддас қиладиган мой[277] ва хушбўй ҳидли тутатқини,
чодирга кираверишдаги пардани,
39бронза қурбонгоҳни, унинг бронза панжарасини, ходалари ва ҳамма буюмларини,
қўлювгични ва унинг таглигини,
40ҳовлини тўсиб турадиган пардаларни, устунларини, тагликларини ва ҳовлига кираверишдаги пардани,
чодир ва ҳовли учун қозиқларни, арқонларни,
Муқаддас чодир — Учрашув чодирида фойдаланадиган ҳамма ашёларни,
41Муқаддас хонада хизмат қилганда кийиш учун руҳонийларга ажойиб қилиб тикилган либослар — руҳоний Ҳорун ва унинг ўғиллари учун муқаддас либосларни.

 

42Хуллас, Исроил халқи ҳаммасини Эгамиз Мусога амр этгандай қилдилар. 43Мусо қилинган ҳамма ишларни кўздан кечирди, Исроил халқи бу ишларни Эгамизнинг амри бўйича қилганларини кўриб, Мусо уларни дуо қилди.

 

40–БОБ

 

Муқаддас чодир ўрнатилиб, бағишланади

 

1Эгамиз Мусога айтди: 2“Биринчи ойнинг[278] биринчи куни Учрашув чодирини — Муқаддас чодирни ўрнаттир. 3Сўнг аҳд сандиғи[279] чодирга олиб кирилсин, сандиқниички парда[280] билан тўсдир. 4Кейин хонтахта олиб кирилсин. Хонтахтага тегишли ашёларни унинг устига жойлаштир. Чироқпоя ҳам олиб кирилсин[281], чироқпояга мойчироқларни ўрнаштир. 5Олтин тутатқи қурбонгоҳини аҳд сандиғи олдига қўйдир[282]. Муқаддас чодирга кираверишда пардани осдир. 6Қурбонлик куйдириладиган қурбонгоҳни Учрашув чодирига — Муқаддас чодирга кираверишда ўрнаштир. 7Қўлювгични Учрашув чодири билан қурбонгоҳ ўртасига ўрнаштириб, ичига сув қуйдир. 8Чодир ва қурбонгоҳнинг атрофига пардадан қилинган тўсиқни ўрнаштириб, ҳовлига кираверишдаги пардани осдир.
9Кейин муқаддас қиладиган мойни[283] олиб, чодирга ва унинг ҳамма ашёларига суртиб чиқиб, Менга бағишла. Шунда чодир муқаддас бўлади. 10Қурбонлик куйдириладиган қурбонгоҳга ва унинг ҳамма буюмларига ҳам мой суртиб, Менга бағишла. Шунда қурбонгоҳ ғоят муқаддас бўлади. 11Қўлювгичга ва унинг таглигига ҳам мой суртиб, Менга бағишла.
12Ҳорун билан ўғилларини Учрашув чодири кираверишига олиб кел. Ҳаммаларини сув билан юв. 13Сўнг Ҳорун руҳоний бўлиб, Менга хизмат қилиши учун бағишла: унга муқаддас руҳонийлик либосларини кийгизиб, мой сурт. 14Шундан кейин Ҳоруннинг ўғилларини ҳам олиб келиб, уларга кўйлак кийгиз. 15Отасига мой суртганингдай, уларга ҳам мой сурт, токи улар руҳоний бўлиб, Менга хизмат қилишсин. Ҳорун ва унинг ўғилларига мой суртиш билан уларнинг ўзлари ҳам, насллари ҳам авлодлар оша Менга руҳоний бўлиб, хизмат қилишлари учун сен уларга ижозат берган бўласан.”
16Мусо Эгамиз амр этган ҳамма ишларни бажариб бўлди. 17-18Иккинчи йилнинг биринчи ойида[284], ойнинг биринчи куни Мусо Муқаддас чодирни ўрнаттирди: у ҳамма тагликларни жойига қўйдирди, ромларни ўрнаштириб, тамбаларни жойлаштирди, устунларни ўрнаштирди. 19Сўнгра чодирни тутиб турадиган ромлар устига чойшаблар ва қопламаларни ташлатди. Эгамиз амр этганларнинг ҳаммасини Мусо бажарди.
20Кейин аҳднинг амр ва қонунлари ёзилган иккита тош лавҳани[285] олиб, сандиққа солиб қўйди. Ходаларни сандиқ ҳалқасидан ўтказгач, сандиқнинг қопқоғини сандиқ устига ўрнаштирди. 21Сандиқни Муқаддас чодирга олиб кирди. Ички пардани осиб, аҳд сандиғини тўсдириб қўйди. Эгамиз амр этганларнинг ҳаммасини Мусо бажарди.
22Учрашув чодирига — чодирнинг шимол томонига, ички парданинг ташқарисига хонтахтани қўйдирди. 23Хонтахта устига — Эгамизнинг ҳузурига муқаддас нонларни[286] қўйди. Эгамиз амр этганларнинг ҳаммасини Мусо бажарди.
24Учрашув чодирига — хонтахтанинг рўпарасига, чодирнинг жануб томонига чироқпояни қўйдирди. 25Эгамизнинг ҳузурига — чироқпояга мойчироқларни ўрнаштирди. Эгамиз амр этганларнинг ҳаммасини Мусо бажарди.
26Учрашув чодиридаги ички парданинг ташқарисига олтин тутатқи қурбонгоҳини қўйдирди. 27Қурбонгоҳда хушбўй ҳидли тутатқи тутаттирди. Эгамиз амр этганларнинг ҳаммасини Мусо бажарди.
28Муқаддас чодирга кираверишда пардани осдирди. 29Учрашув чодирига — Муқаддас чодирга кираверишда қурбонлик куйдириладиган қурбонгоҳни ўрнаштирди. Сўнг қурбонлик билан дон назри[287] келтириб, қурбонгоҳда куйдирди. Эгамиз амр этганларнинг ҳаммасини Мусо бажарди.
30Учрашув чодири билан қурбонгоҳ ўртасига қўлювгични ўрнаштириб, ювиниш учун ичига сув қуйдирди. 31-32Мусо, Ҳорун ва Ҳоруннинг ўғиллари Учрашув чодирига кирганларида ёки қурбонгоҳда назрларни куйдирганларида, қўлювгичдаги сув билан оёқ–қўлларини ювишарди. Эгамиз амр этганларнинг ҳаммасини Мусо бажарди.
33Сўнгра Мусо чодир билан қурбонгоҳнинг атрофига пардадан қилинган тўсиқни ўрнаштириб, ҳовлига кираверишда пардани осдирди. Шундай қилиб, Мусо ишини тугатди.

 

Булут ва Эгамизнинг улуғворлиги

 

34-35Кейин Учрашув чодирини — Муқаддас чодирни булут қоплади, Эгамиз улуғворлиги билан зоҳир бўлиб чодирни тўлдирди. Шунинг учун Мусо чодирга кира олмади. 36Чодирдан булут кўтарилганда, Исроил халқи ҳар бир тўхтаган жойидан йўлга чиқиб саёҳатини давом эттирарди. 37Булут кўтарилмасдан, то булут кўтариладиган кун келмагунча, улар йўлга чиқишмасди. 38Шундай қилиб, Исроил халқи бутун саёҳатлари давомида кундузи Муқаддас чодир устида Эгамиз зоҳир бўладиган булутни, кечаси чодир тепасидаги булут ичида ёнаётган алангани кўрардилар.

 

 

 

ЛЕВИЛАР

Кириш

 

“Левилар” китоби Худонинг Мусо пайғамбарга берган қонун–қоидалар мажмуасидан ташкил топган. Леви қабиласига мансуб бўлган халқ левилар деб аталaди, китобга шу қабиланинг номи асос бўлган. Левилар Муқаддас чодирда Худонинг махсус хизматкорлари эдилар. Руҳонийлар Леви қабиласининг битта уруғидан келиб чиққан. Китобнинг кўп қисмида руҳонийларнинг ва бошқа левиларнинг мажбуриятлари баён қилинган. Уларнинг мажбуриятлари: Худога бағишлаб қурбонлик ва назрлар келтириш, шунингдек байрамлар ва турли маросимлар ўтказишдан иборат эди. Китобдан яна ҳалол ва ҳаром ҳайвонларга оид қонунлар, кийим учун қандай матодан фойдаланиш кераклиги тўғрисидаги кўрсатмалар ва камбағалларга ғамхўрлик қилиш қоидалари ўрин олган.
Китобнинг асосий қисми қонунлардан иборат. Шу билан бирга, унда бир нечта ҳикоялар ҳам бор. Халқ ёки руҳонийлар Худонинг қонунларига итоат этганда ёки итоат этмаганда, қандай ҳодиса содир бўлиши тўғрисида бу ҳикояларда баён қилинади. Худо исёнчиларга ғазабини сочишда ҳозиржавоб эди, лекин У Ўзига итоат этадиганларга қуйидаги ваъдасини берди: “Доимо орангизда бўламан. Мен сизнинг Худойингиз, сизлар эса Менинг халқим бўласизлар. Мен Эгангиз Худоман. Сизлар бундан буён қул бўлмаслигингиз учун Мен сизларни Мисрдан олиб чиққанман. Қаддингизни ростлаб юришингиз учун бўйинтуруғингизни синдирганман.” (26:12-13)

 

1–БОБ

 

Куйдириладиган қурбонликлар

 

1ЭгамизУчрашув чодиридан Мусони чақириб, унга 2Исроил халқи учун қуйидаги қонунларни берди: биронтангиз Эгамизгақурбонлик қилмоқчи бўлсангиз, подангиздаги ёки сурувингиздаги ҳайвонни олиб келинг. 3Борди–ю, қорамол подасидан бирорта ҳайвонни қурбонлик қилиб, куйдирмоқчи бўлсангиз, нуқсонсиз бир буқани танлаб олинг. Эгамиз бу қурбонлигингизни қабул қилиши учун буқани Учрашув чодири кираверишига олиб келинг.
4Қўлингизни куйдириладиган ҳайвоннинг бошига қўйинг, шунда Эгамиз сизни гуноҳингиздан поклаш учун бу қурбонлигингизни қабул қилади.
5Сўнг буқани Эгамизнинг олдида сўйинг. Ҳоруннинг руҳоний ўғиллари буқанинг қонини келтириб, Учрашув чодирига кираверишда турган қурбонгоҳнинг тўртта ён томонига сепиб чиқишсин. 6Сиз эса куйдириладиган қурбонликнинг терисини шилиб, танасини бўлакларга бўлинг. 7Руҳоний Ҳоруннинг ўғиллари қурбонгоҳга чўғ солиб, устига ўтин қалашсин. 8Сўнг қурбонликнинг бўлакларини, шунингдек, калласини ва ёғларини қурбонгоҳдаги ёниб турган ўтинлар устига қўйишсин. 9Сиз эса қурбонликнинг ичак–човоқлари ва оёқларини ювинг. Сўнг руҳоний буларнинг ҳаммасини қурбонгоҳда куйдирсин. Оловда куйдирилган бу қурбонликдан Эгамизга ёқимли ҳид боради.
10Борди–ю, сиз сурувингиздаги қўй ёки эчкини қурбонлик қилиб куйдирмоқчи бўлсангиз, нуқсонсиз қўчқор ёки такани олиб келинг. 11Уни қурбонгоҳнинг шимол томонида, Эгамизнинг олдида сўйинг. Ҳоруннинг руҳоний ўғиллари қурбонликнинг қонини қурбонгоҳнинг тўртта ён томонига сепиб чиқишсин. 12Сиз қурбонликни бўлакларга бўлинг. Руҳоний эса бўлакларни қурбонликнинг калласи ва ёғлари билан бирга қурбонгоҳдаги ёниб турган ўтинлар устига қўйсин. 13Сиз қурбонликнинг ичак–човоқлари ва оёқларини ювинг. Руҳоний буларнинг ҳаммасини келтириб, қурбонгоҳда куйдирсин. Оловда куйдирилган бу қурбонликдан Эгамизга ёқимли ҳид боради.
14Агар қушни Эгамизга қурбонлик қилиб, куйдирмоқчи бўлсангиз, каптар ёки мусичани олиб келинг. 15Руҳоний уни қурбонгоҳ олдига олиб келиб, бўйнини узсин, сўнг бошини қурбонгоҳда куйдирсин. Қонини эса қурбонгоҳнинг ёнига оқизсин. 16Жиғилдонини ичидаги нарсалари билан бирга суғуриб олиб, қурбонгоҳнинг шарқ томонига, кул турган ерга ташласин. 17Кейин қанотларидан тортиб, танасини ярмигача бўлсин, лекин икки қисмга ажратмасин. Сўнг уни қурбонгоҳдаги ёниб турган ўтинлар устига қўйиб куйдирсин. Оловда куйдирилган бу қурбонликдан Эгамизга ёқимли ҳид боради.

 

2–БОБ

 

Дон назри

 

1Агар бирортангиз Эгамизгадон назрини келтирмоқчи бўлсангиз, сифатли буғдой унини назр қилинг. Буғдой унига зайтун мойини қўшиб, устига хушбўй тутатқидан қўйинг. 2Сўнг ўша буғдой унини Ҳоруннинг руҳоний ўғилларига олиб келинг. Руҳоний мой қўшилган сифатли уннинг бир ҳовучини ва устидаги тутатқининг ҳаммасини олиб, қурбонгоҳ устида куйдирсин. Бундай қилиш назрнинг ҳаммаси Худога тегишли эканини билдиради. Оловда куйдирилган бу назрдан Эгамизга ёқимли ҳид боради. 3Дон назрининг қолгани эса Ҳорун ва унинг ўғиллариники бўлсин. Назрнинг руҳонийларга тегишли бу қисми ғоят муқаддасдир, чунки у Эгамизга аталган, оловда куйдириладиган назрлардан олингандир.
4Агар тандирда ёпилган нонни дон назри сифатида келтирмоқчи бўлсангиз, зайтунмойига қорилган нонларни ёки юзига зайтун мойи суртилган чалпакларни назр қилинг. Уларни сифатли ундан ёпиб, хамиртуруш қўшманг. 5Агар товада пиширилган нонни назр қилмоқчи бўлсангиз, нонингиз зайтун мойига қорилган сифатли ундан ёпилган бўлсин. Унга хамиртуруш қўшманг. 6Нонни синдириб, устига зайтун мойидан қуйинг. Бу дон назридир. 7Агар назрингиз қозонда тайёрланган бўлса, у сифатли ундан тайёрланган бўлиб, зайтун мойида қовурилган бўлиши керак. 8Дон назрингизни қайси усулда тайёрлаганингиздан қатъий назар, уни Эгамизга олиб келиб, руҳонийга беринг. Руҳоний эса уни қурбонгоҳга олиб борсин. 9Руҳоний дон назрингизнинг бир қисмини олиб, қурбонгоҳда куйдирсин. Бундай қилиш назрнинг ҳаммаси Худога тегишли эканини билдиради. Оловда куйдирилган бу назрдан Эгамизга ёқимли ҳид боради. 10Дон назрингизнинг қолгани эса Ҳорун ва унинг ўғиллариники бўлсин. Назрнинг руҳонийларга тегишли бу қисми ғоят муқаддасдир, чунки у Эгамизга аталган, оловда куйдириладиган назрлардан олингандир.
11Эгамизга келтирадиган дон назрингизнинг бирортасига хамиртуруш қўшманг. На хамиртурушни, на қиёмни оловда куйдириб, Эгамизга назр қилманг. 12Хамиртуруш ва қиёмни илк ҳосил назрингизга қўшиб, Эгамизга келтиришингиз мумкин. Лекин Эгамизга ёқимли ҳид борсин, деб буларни қурбонгоҳ устида куйдирманг. 13Дон назрингизнинг ҳаммасига туз қўшинг. Зотан туз — сиз Худойингиз билан тузган аҳдни билдиради. Шундай экан, бирорта назрингиз тузсиз бўлмасин.
14Агар Эгамизга илк ҳосилингиздан дон назри келтирмоқчи бўлсангиз, қовурилган янги буғдой бошоқларини туйиб, олиб келинг. 15Бу дон назри бўлгани учун, унга зайтун мойини қўшиб, устига хушбўй тутатқидан қўйинг. 16Руҳоний туйилган буғдойнинг бир қисмини, устидаги мой ва ҳамма тутатқи билан бирга қурбонгоҳ устида куйдирсин. Бундай қилиш назрнинг ҳаммаси Худога тегишли эканини билдиради. Эгамизга атаб, оловда куйдирилган назр шудир.

 

3–БОБ

 

Тинчлик қурбонлиги

 

1Агар подангиздаги бирорта ҳайвонни тинчлик қурбонлиги қилмоқчи бўлсангиз, нуқсонсиз сигир ёки буқани Эгамиз олдига олиб келинг. 2Қўлингизни қурбонликнинг бошига қўйинг, сўнг уни Учрашув чодирининг кираверишида сўйинг. Ҳоруннинг руҳоний ўғиллари қурбонликнинг қонини қурбонгоҳнинг тўртта ён томонига сепиб чиқишсин. 3Сиз тинчлик қурбонлигининг қуйидаги қисмларини оловда куйдириб, Эгамизганазр қилинг: ичак–човоқларини қоплаб турган ёғларни, ҳамма чарвини, 4иккала буйракни, буйрак атрофидаги ёғларини ва жигарнинг аъло қисмини. Жигарнинг аъло қисми буйраклар билан бирга ажратиб олинган бўлиши лозим. 5Сўнг Ҳоруннинг ўғиллари буларни қурбонгоҳда, ёниб турган ўтин устидаги куйдириладиган қурбонлик билан бирга куйдирсинлар. Оловда куйдирилган бу қурбонликдан Эгамизга ёқимли ҳид боради.
6Агар Эгамизга сурувингиздаги ҳайвонни тинчлик қурбонлиги қилмоқчи бўлсангиз, нуқсонсиз урғочи ёки эркак жониворни олиб келинг. 7Қўйни қурбонлик қилмоқчи бўлсангиз, уни Эгамиз олдига олиб келиб, 8қўлингизни қурбонликнинг бошига қўйинг. Сўнг уни Учрашув чодири олдида сўйинг. Ҳоруннинг ўғиллари қурбонликнинг қонини қурбонгоҳнинг тўртта ён томонига сепиб чиқишсин. 9Сиз тинчлик қурбонлигининг қуйидаги қисмларини оловда куйдириб, Эгамизга назр қилинг: думғазадан бошлаб кесиб олинган думбасини, ичак–човоқларини қоплаб турган ёғларни, ҳамма чарвини, 10иккала буйракни, буйрак атрофидаги ёғларини ва жигарнинг аъло қисмини. Жигарнинг аъло қисми буйраклар билан бирга ажратиб олинган бўлиши лозим. 11Руҳоний буларни таом назри сифатида қурбонгоҳ устида куйдирсин. Эгамизга келтирилиб, оловда куйдириладиган қурбонлик шудир.
12Агар Эгамизга эчкини қурбонлик қилмоқчи бўлсангиз, уни Эгамизнинг олдига олиб келинг. 13Қўлингизни эчкининг бошига қўйиб, уни Учрашув чодири олдида сўйинг. Сўнг Ҳоруннинг ўғиллари эчкининг қонини қурбонгоҳнинг тўртта ён томонига сепиб чиқишсин. 14Сиз қурбонликнинг қуйидаги қисмларини оловда куйдириб Эгамизга назр қилинг: ичак–човоқларини қоплаб турган ёғларни, ҳамма чарвини, 15иккала буйракни, буйрак атрофидаги ёғларини ва жигарнинг аъло қисмини. Жигарнинг аъло қисми буйраклар билан бирга ажратиб олинган бўлиши лозим. 16Сўнг руҳоний буларнинг ҳаммасини таом назри сифатида қурбонгоҳ устида куйдирсин. Оловда куйдирилган бу қурбонликдан Эгамизга ёқимли ҳид боради.
Ёғнинг ҳаммаси Эгамизга тегишлидир. 17Ёғ ва қонни тановул қилманг. Қаерда яшашингиздан қатъий назар, бутун авлодингиз бу қонунга доимо риоя қилсин.

 

4–БОБ

 

Билмасдан қилинган гуноҳ учун назрлар

 

1Эгамиз Мусо орқали 2Исроил халқига қуйидаги қоидаларни берди: агар бирорта одам Эгамизнинг амрига кўра, тақиқланган бирор ишни билмасдан қилиб қўйиб, гуноҳ орттириб олса, қуйидагича иш тутсин: 3мой суртиб танланган руҳоний гуноҳ қилиб қўйса, у бутун халқни айбдор қилиб қўйган бўлади. У қилган гуноҳи учун нуқсонсиз буқани гуноҳ қурбонлиги сифатида Эгамизга келтирсин. 4Буқани Учрашув чодири кираверишига олиб келиб, қўлини буқанинг бошига қўйсин. Сўнг буқани ўша ерда — Эгамизнинг олдида сўйсин. 5Мой суртиб танланган руҳоний буқанинг қонидан олиб, Учрашув чодирига олиб кирсин. 6У бармоғини қонга ботириб, қонни Эгамизнинг олдида, Энг муқаддас хонани тўсиб турган ички парда томонга етти марта сепсин. 7Сўнг қонни Эгамизнинг олдида Учрашув чодиридаги хушбўй тутатқи қурбонгоҳи шохларига суртсин. Буқанинг ортган қонини эса Учрашув чодирига кираверишдаги қурбонлик куйдириладиган қурбонгоҳнинг ёнига тўксин. 8Гуноҳ қурбонлиги қилинган буқанинг ҳамма ёғини ажратиб олсин: ичак–човоқларини қоплаб турган ёғларни, ҳамма чарвини, 9иккала буйракни, буйрак атрофидаги ёғларни ва жигарнинг аъло қисмини. Жигарнинг аъло қисми буйраклар билан бирга ажратиб олинган бўлиши лозим. 10Тинчлик қурбонлигининг ёғлари қандай ажратиб олинса, гуноҳ қурбонлигининг ёғлари ҳам шу усулда ажратиб олинсин. Руҳоний ёғларни қурбонлик куйдириладиган қурбонгоҳ устида куйдирсин. 11Буқанинг қолган қисмларини: терисини, гўштини, калласини, оёқларини ва ичак–човоқларини 12қароргоҳнинг ташқарисидаги кул тўкиладиган ҳалол жойга олиб чиқиб, ўтинлар устида куйдирсин.
13Агар бутун жамоа Эгамизнинг амрига кўра, тақиқланган бирор ишни билмасдан қилиб, гуноҳ орттириб олса, улар бундан хабарсиз бўлган тақдирда ҳам, барибир айбдор бўладилар. 14Қилган гуноҳлари фош бўлгандан кейин, улар бутун жамоа номидан гуноҳ қурбонлиги қилиш учун буқани Учрашув чодири олдига олиб келишсин. 15Жамоа оқсоқоллари буқанинг бошига қўлларини қўйиб, уни ўша ерда — Эгамизнинг олдида сўйишсин. 16Мой суртиб танланган руҳоний буқанинг қонидан Учрашув чодирига олиб кирсин. 17У бармоғини қонга ботириб, қонни Эгамизнинг олдида ички парда томонга етти марта сепсин. 18Сўнг Эгамизнинг олдида турган Учрашув чодиридаги тутатқи қурбонгоҳининг шохларига қондан суртсин. Буқанинг қолган қонини эса Учрашув чодирига кираверишдаги қурбонлик куйдириладиган қурбонгоҳнинг ёнига тўксин. 19Кейин буқанинг ҳамма ёғини ажратиб олиб қурбонгоҳ устида куйдирсин. 20Руҳонийнинг гуноҳи учун келтирилган буқани нима қилган бўлса, бу буқани ҳам ўшандай қилсин. Шу йўсин руҳоний жамоани гуноҳдан покласин, шунда уларнинг гуноҳи кечирилади. 21Сўнг руҳоний буқанинг қолган қисмларини қароргоҳдан ташқарига олиб чиқиб, олдинги буқани куйдиргандай куйдирсин. Жамоанинг гуноҳи учун келтириладиган қурбонлик шудир.
22Агар ҳукмдор ўз Эгаси Худонинг амрига кўра, тақиқланган бирор ишни билмасдан қилиб қўйиб, гуноҳ орттириб олса, у айбдор бўлади. 23Қилган гуноҳи фош бўлгандан кейин, у нуқсонсиз бир такани қурбонлик қилиш учун олиб келсин. 24Сўнг қўлини таканинг бошига қўйиб, такани Эгамизнинг олдида, куйдириладиган қурбонликлар бўғизланадиган жойда сўйсин. Бу гуноҳ қурбонлигидир. 25Руҳоний бармоғини гуноҳ қурбонлиги қонига ботириб, қонни қурбонлик куйдириладиган қурбонгоҳ шохларига суртсин. Қоннинг қолганини эса қурбонгоҳнинг ёнига тўксин. 26Сўнг таканинг ҳамма ёғини тинчлик қурбонлигининг ёғини куйдиргандай қурбонгоҳ устида куйдирсин. Руҳоний шу тариқа ҳукмдорни гуноҳдан покласин, шунда ҳукмдорнинг гуноҳи кечирилади.
27Агар жамоа аъзоси Эгамизнинг амрига кўра, тақиқланган бирор ишни билмасдан қилиб қўйиб, гуноҳ орттириб олса, у айбдор бўлади. 28Қилган гуноҳи фош бўлгандан кейин, нуқсонсиз эчкини қурбонлик қилиш учун олиб келсин. 29У қўлини гуноҳ қурбонлигининг бошига қўйсин, сўнг уни куйдириладиган қурбонликлар бўғизланадиган жойда сўйсин. 30Руҳоний бармоғини қурбонликнинг қонига ботириб, қонни курбонлик куйдириладиган қурбонгоҳ шохларига суртсин. Қоннинг қолганини эса қурбонгоҳнинг ёнига тўксин. 31Тинчлик қурбонлигининг ёғи ажратиб олингандай, эчкининг ҳамма ёғини ажратиб олсин. Эгамизга ёқимли ҳид бориши учун ёғни қурбонгоҳ устида куйдирсин. Шу тариқа руҳоний гуноҳ қилган одамни гуноҳидан покласин, шунда унинг гуноҳи кечирилади.
32Агар жамоа аъзоси қўйни гуноҳ қурбонлиги қилмоқчи бўлса, нуқсонсиз совлиқни олиб келсин. 33У қўлини гуноҳ қурбонлигининг бошига қўйсин, сўнг уни куйдириладиган қурбонликлар бўғизланадиган жойда сўйсин. 34Руҳоний бармоғини гуноҳ қурбонлигининг қонига ботириб, қонни қурбонлик куйдириладиган қурбонгоҳ шохларига суртсин. Қолган қонни эса қурбонгоҳнинг ёнига тўксин. 35Тинчлик қурбонлиги қилинган қўйнинг ёғи қандай ажратиб олинса, бу қурбонликнинг ҳам ҳамма ёғини худди шундай қилиб ажратиб олсин. Сўнг буларни қурбонгоҳ устида, Эгамизга келтирилган назрлар билан бирга оловда куйдирсин. Шу тариқа руҳоний гуноҳ қилган одамни гуноҳдан покласин, шунда унинг гуноҳи кечирилади.

 

5–БОБ

 

Билмасдан қилинган гуноҳлар

 

1Қуйидаги вазиятларда гуноҳ қурбонлиги келтирилиши шарт: агар орангиздаги бирор киши гувоҳлик бериш учун маҳкамага чақирилса–ю, кўрган ёки билган ҳодиса ҳақида гувоҳлик беришдан бош тортса, у жазога тортилсин. 2Биронтангиз ҳаром нарсага — ёввойи ҳайвоннинг, чорванинг ёки судралиб юрувчининг мурдасига қўл теккизсангизу, ҳаром бўлганингизни билмасангиз, сиз барибир айбдор ҳисобланасиз. 3Борди–ю, инсоннинг бирор нопоклигига қўл теккизсангизу, ҳаром бўлганингизни билмасангиз, қилиб қўйган ишингизни англаганингиздан кейин айбдор ҳисобланасиз. 4Агар бирортангиз билмай туриб, шошилганингиздан яхши ёки ёмон ниятда қасам ичиб қўйсангиз, қилиб қўйган ишингизни англаганингиздан кейин айбдор ҳисобланасиз. 5Айтилганларнинг бирортасида ўзингизни айбдор деб топсангиз, қилган гуноҳингизни эътироф этинг. 6Қилган гуноҳингизнинг тўлови сифатида сурувингиздаги қўй ёки эчкини Эгамизга гуноҳ қурбонлиги қилиш учун олиб келинг. Руҳонийқурбонлик қилиб, сизни гуноҳдан покласин.
7Борди–ю, қўйни қурбонлик қилишга қурбингиз етмаса, гуноҳингиз тўлови сифатида иккита каптар ёки иккита мусичани Эгамизга олиб келинг. Қушнинг биттаси гуноҳ қурбонлиги, иккинчиси куйдириладиган қурбонлик қилинсин. 8Қушларни руҳонийга олиб келинг. Руҳоний гуноҳ қурбонлиги учун олиб келинган биринчи қушни олиб, қушнинг бўйнини қайириб синдирсин, лекин бошини узиб ташламасин. 9Сўнг гуноҳ қурбонлигининг қонидан қурбонгоҳнинг ён томонига сепсин, қоннинг қолганини эса қурбонгоҳнинг ёнига тўксин. Бу гуноҳ қурбонлигидир. 10Қушнинг иккинчисини эса қоидага биноан куйдириладиган қурбонлик қилсин. Шу тариқа руҳоний сизни гуноҳингиздан поклайди, қилган гуноҳингиз кечирилади.
11Иккита каптар ёки иккита мусичани қурбонлик қилишга қурбингиз етмаса, қилган гуноҳингиз учун тўрт коса сифатли унни гуноҳ назри учун олиб келинг. Унга зайтун мойидан қўшманг, устига хушбўй тутатқидан ҳам қўйманг, зотан бу гуноҳ учун келтириладиган назрдир. 12Назрингизни руҳонийга олиб келинг. Руҳоний уннинг бир ҳовучини олиб, Эгамизга атаб, оловда куйдириладиган назрлар билан бирга қурбонгоҳ устида куйдирсин. Бундай қилиш, уннинг ҳаммаси Худога тегишли эканини билдиради. 13Шу тариқа руҳоний сизни қилган ҳар қандай гуноҳингиздан поклайди, шунда гуноҳингиз кечирилади. Гуноҳ назрининг ортиб қолган қисми дон назри сингари руҳонийга тегишлидир.

 

Зарарни қоплайдиган қурбонликлар

 

14Эгамиз Мусога қуйидаги қоидаларни берди: 15агар бирортангиз билмаган ҳолда гуноҳ қилиб, эҳсонларга оид кўрсатмаларни бузиб қўйсангиз, айб қурбонлигини келтиринг. Айб қурбонлиги сифатида Эгамизга нуқсонсиз бир қўчқорни ёки қўчқорнинг қийматига кўра кумушни олиб келинг. Бу айб қурбонлигидир. 16Эҳсонларга келтирган зарарни қоплаш учун руҳонийга товон тўланг. Бунинг устига эҳсон қийматининг бешдан бир қисмини қўшиб беринг. Руҳоний қўчқорни айб қурбонлиги қилиб, сизни гуноҳингиздан поклайди, шунда гуноҳингиз кечирилади.
17Агар бирортангиз Эгамизнинг амрига кўра, тақиқланган бирор ишни билмасдан қилиб қўйиб, гуноҳ орттириб олсангиз, қилган ишингизни англаганингиздан кейин жазога тортиласиз. 18Бундай ҳолда руҳонийга айб қурбонлиги сифатида нуқсонсиз бир қўчқорни ёки қўчқорнинг қийматига кўра кумушни олиб келинг. Руҳоний сизни гуноҳингиздан поклайди, шунда билмасдан қилиб қўйган гуноҳингиз кечирилади. 19Бу айб қурбонлигидир. Сиз ҳақиқатан ҳам, Эгамизнинг олдида айбли иш қилиб қўйган эдингиз.

 

6–БОБ

 

1Эгамиз Мусога қуйидаги қоидаларни берди: 2агар бирортангиз Эгамизга хиёнат қилсангиз, яъни сизга омонатга берилган ёки гаровга қўйилган нарса ҳақида қўшнингизни алдасангиз, ёки қўшнингизнинг бирор нарсасини ўғирласангиз, ёки товламачилик қилсангиз, 3ёки йўқолган нарсани топиб олиб, топмадим, деб айтсангиз, ёки қасам ичиб туриб ёлғон гувоҳлик берсангиз, сиз гуноҳ қилган бўласиз. 4Гуноҳ қилиб, айбингизни тан олганингиздан кейин ўғирлаган, товламачилик қилиб қўлга киритган, омонатга берилган, топиб олган, 5ёлғон қасам ичиб ўзингизга олиб қолган ҳар қандай нарсани эгасига қайтариб беринг. Устига ўша нарсанинг бешдан бир қисми қийматини ҳам қўшиб беринг. 6Бундан ташқари, айб қурбонлиги учун Эгамизга нуқсонсиз бир қўчқорни ёки қўчқорнинг қийматига кўра кумушни олиб келинг. 7Руҳоний Эгамиз олдида сизни гуноҳдан поклайди, шунда қилган ҳар қандай айбингиз кечирилади.

 

Куйдириладиган қурбонлик келтириш қоидаси

 

8Эгамиз Мусо орқали 9Ҳорун ва унинг ўғилларига куйдириладиган қурбонликка оид қуйидаги қоидаларни берди: куйдириладиган қурбонликқурбонгоҳ устида тун бўйи, эрталабгача қолсин. Қурбонгоҳ устидаги олов доим ёниб турсин. 10Эртаси куни эрталаб руҳоний зиғир матосидан тикилган либос ва ичидан иштонни кийсин. Сўнг куйдирилган қурбонликнинг кулини қурбонгоҳ устидан йиғиштириб олсин. Кулни қурбонгоҳнинг ёнига ташласин. 11Кейин устидаги либосларни ечиб, бошқа либосларни кийсин. Кулни қароргоҳдан ташқаридаги ҳалол жойга олиб чиқиб ташласин. 12Қурбонгоҳдаги олов ўчмай доим ёниб туриши шарт. Ҳар куни эрталаб руҳоний оловга ўтин ташлаб, унинг устига куйдириладиган қурбонликни қўйсин. Тинчлик қурбонлигининг ёғини ҳам ўша оловда куйдирсин. 13Қурбонгоҳдаги олов зинҳор ўчмасин, у муттасил ёниб турсин.”

 

Дон назри

 

14Дон назр қилганда қуйидаги қоидага риоя қилинсин: Ҳоруннинг ўғиллари дон назрини қурбонгоҳ олдига олиб келишсин. 15Руҳоний зайтун мойи қўшилган сифатли уннинг бир ҳовучини ва устидаги хушбўй тутатқининг ҳаммасини олиб, қурбонгоҳ устида куйдирсин. Бундай қилиш уннинг ҳаммаси Худога тегишли эканини билдиради. Бу назрдан Эгамизга ёқимли ҳид боради. 16Уннинг қолганидан хамиртурушсиз нонлар ёпилсин. Ҳорун ва унинг ўғиллари бу нонларни муқаддас жойда есинлар. Нонлар Учрашув чодирининг ҳовлисида тановул қилиниши лозим. 17Унга хамиртуруш қўшилмасин. Эгамизга атаб, оловда куйдириладиган назрлардан уларга бериладиган улуш шудир. У гуноҳ қурбонлиги ва айб қурбонлиги сингари ғоят муқаддасдир. 18Ҳоруннинг наслидан бўлган ҳар бир эркак зоти бу назрдан еса бўлади. Эгамизга атаб, оловда куйдириладиган назрлардан Ҳоруннинг наслига авлодлар оша берилган доимий улуш шудир. Бу назрга теккан ҳар қандай нарса муқаддас бўлади.”
19Эгамиз Мусо орқали яна қуйидаги қоидаларни берди: 20Ҳорун ва унинг ўғиллари руҳонийликка тайинланган куни Эгамизга дон назрини келтиришсин. Бу назрнинг миқдори кундалик назрдай тўрт коса сифатли ундан ташкил топсин. Уннинг икки косаси эрталаб, икки косаси кечқурун назр қилинсин. 21Ундан зайтунмойига хамир қорилсин, сўнг товада қовурилсин. Қовурилган хамир мойга яхшилаб бўктирилган бўлсин, уни бурдалаб Эгамизга назр қилинг. Бу назрдан Эгамизга ёқимли ҳид боради. 22Бошига мой суртилиб, руҳонийликка тайинланадиган Ҳоруннинг ўғли бу назрни тайёрласин. Бу турдаги назр ҳар бир руҳонийликка тайинлаш маросимида Эгамизга келтирилсин. Назрни бутунлигича куйдириш лозим. 23Хуллас, руҳоний келтирган ҳар қандай дон назри бутунлигича куйдирилсин, уни ейиш мумкин эмас.

 

Гуноҳ қурбонлиги

 

24Эгамиз Мусо орқали 25Ҳорун ва унинг ўғилларига гуноҳ қурбонлигига оид қуйидаги қоидаларни берди: гуноҳ қурбонлиги қилинадиган жонивор Эгамизнинг олдида, куйдириладиган қурбонлик бўғизланадиган жойда бўғизлансин. Бу ғоят муқаддас қурбонликдир. 26Гуноҳ қурбонлигини келтирган руҳоний қурбонлик гўштидан тановул қилсин. Қурбонлик гўшти муқаддас жойда, яъни Учрашув чодирининг ҳовлисида ейилиши лозим. 27Қурбонлик гўштига теккан ҳар қандай нарса муқаддас бўлади. Агар қурбонликнинг қони кийимга сачраса, кийим муқаддас жойда ювилсин. 28Гўшт пиширилган сопол идиш синдирилсин. Борди–ю, гўшт бронза қозонда пиширилган бўлса, қозонни ишқалаб ювиш лозим. 29Руҳонийлар уруғига мансуб ҳар бир эркак зоти бу қурбонлик гўштидан тановул қилса бўлади. Бу қурбонлик ғоят муқаддасдир. 30Борди–ю, гуноҳ қурбонлигининг қони Учрашув чодирининг ичига, гуноҳдан поклаш учун Муқаддас хонага олиб кирилса, бундай қурбонлик гўштини тановул қилиш мумкин эмас. Уни бутунлигича куйдириш лозим.

 

7–БОБ

 

Айб қурбонлиги

 

1Айб қурбонлиги ғоят муқаддасдир. Уни келтирганда қуйидаги қоидага риоя қилинсин: 2айб қурбонлиги учун келтириладиган жониворни куйдириладиган қурбонлик бўғизланадиган жойда сўйишсин. Унинг қонини қурбонгоҳнинг тўртта ён томонига сепиб чиқишсин. 3Жониворнинг ҳамма ёғи келтирилсин: думбаси, ичак–човоқларини қоплаб турган ёғлари, 4иккала буйраги, буйрак атрофидаги ёғлари ва жигарнинг аъло қисми. Жигарнинг аъло қисми буйраклар билан бирга aжратиб олинсин. 5Руҳоний буларни оловда куйдириб, Эгамизганазр қилсин. Бу айб қурбонлигидир. 6Руҳонийлар уруғига мансуб бўлган ҳар бир эркак зоти қурбонликни тановул қилса бўлади. Уни муқаддас жойда тановул қилишсин, чунки бу қурбонлик ғоят муқаддасдир.
7Айб қурбонлиги учун ҳам, гуноҳ қурбонлиги учун ҳам қоида бир: қурбонликнинг гўшти гуноҳдан поклаш маросимини олиб борган руҳонийга тегишли бўлсин. 8Бировнинг куйдириладиган қурбонлигини келтирган руҳоний ўзига қурбонликнинг терисини олсин. 9Тандирда ёпилган, қозонда ёки товада тайёрланган ҳар қандай дон назри ҳам, уни келтирган руҳонийга тегишли бўлсин. 10Лекин бошқа турдаги дон назрлари, зайтун мойи аралаштирилган ёки аралаштирилмаганидан қатъий назар, Ҳоруннинг ҳамма ўғилларига бирдай тегишли бўлсин.

 

Тинчлик қурбонлиги

 

11Эгамизгатинчлик қурбонлигини келтирганингизда қуйидаги қоидага риоя қилинг: 12агар қурбонликни шукрона айтиш учун келтираётган бўлсангиз, қурбонлик билан бирга зайтунмойи аралаштирилган хамиртурушсиз нонларни, зайтун мойи суртилган хамиртурушсиз чалпакларни ҳамда сифатли ун ва зайтун мойидан қориб тайёрланган кулчаларни келтиринг. 13Шукрона қурбонлиги қаторида хамиртурушли нонларни ҳам олиб келинг. 14Нонларнинг ҳар бир туридан биттасини Эгамизга ҳадя сифатида тақдим қилинг. Бу нонлар тинчлик қонини қурбонгоҳга сепган руҳонийники бўлсин. 15Шукрона айтиш учун келтирилган тинчлик қурбонлигининг гўштини ўша куниёқ тановул қилинг. Қурбонлик гўштидан эрталабгача қолдирманг.
16Борди–ю, қурбонликни ичган онтингиз бўйича келтирсангиз, ёки кўнгилдан чиқариб берсангиз, гўштини қурбонлик қилган кунингиз ва қолганини иккинчи куни ҳам есангиз бўлади. 17Учинчи куни эса қурбонликнинг қолган ҳамма гўштини куйдириб ташланг. 18Агар қилган тинчлик қурбонлигингизнинг гўшти учинчи куни тановул қилинса, қурбонлигингиз қабул бўлмайди ва ҳисобингизга ўтмайди. Қурбонлигингиз булғанган ҳисобланиб, унинг гўштидан еган одам жазога тортилади.
19Ҳар қандай нопок нарсага теккан қурбонлик гўшти ейилмасин. Уни куйдириб ташланг. Гўштнинг қолганини эса ҳар бир пок одам тановул қилиши мумкин. 20Борди–ю, бирор одам ҳаром бўла туриб, Эгамизга келтирилган тинчлик қурбонлигининг гўштидан еса, ўз халқи орасидан йўқ қилинсин. 21Агар бирортангиз одамнинг нопоклигига, ҳаром хайвонга ёки ҳар қандай жирканч жонзотга тегиб, Эгамизнинг тинчлик қурбонлиги гўштидан тановул қилсангиз, халқингиз орасидан йўқ қилинасиз.
22Эгамиз Мусо орқали 23Исроил халқига қуйидаги қоидаларни берди: мол, қўй ва эчкининг ёғини асло еманг. 24Ҳаром ўлган ёки ёввойи ҳайвон ғажиб ташлаган жониворнинг ёғини ҳар қандай эҳтиёжларга ишлатишингиз мумкин, лекин уни асло тановул қилманг. 25Борди–ю, бирортангиз Эгамизга атаб, оловда куйдириладиган қурбонликнинг ёғидан есангиз, халқингиз орасидан йўқ қилинасиз. 26Қуш ёки ҳайвоннинг қонини истеъмол қилманг. Қаерда яшашингиздан қатъий назар, бу амримга риоя қилинг. 27Борди–ю, бирортангиз қон истеъмол қилсангиз, халқингиз орасидан йўқ қилинасиз.
28Эгамиз Мусо орқали, 29Исроил халқига қуйидаги қоидаларни берди: тинчлик қурбонлигини келтирганингизда, қурбонликнинг бир қисмини Эгамизга тақдим қилинг. 30Оловда куйдириладиган бу назрни ўз қўлингиз билан олиб келинг. Қурбонликнинг ёғи ва тўшини келтиринг. Тўшни Эгамизга бағишлаганингизни кўрсатиш учун юқорига кўтаринг. 31Руҳоний ёғни қурбонгоҳ устида куйдирсин, тўш эса Ҳорун ва унинг ўғиллариники бўлсин. 32Тинчлик қурбонлигининг ўнг сонини руҳонийга ҳадя қилинг. 33Қурбонликнинг қонини келтирган ва ёғини куйдирган Ҳоруннинг ўғлига ўшани улуш қилиб беринг. 34Зотан Исроил халқи қилган тинчлик қурбонлигининг юқорига кўтарилган тўшини ва ҳадя қилинган сонини Эгамиз Ҳорун ва унинг ўғилларига берди. Бу Исроил халқидан уларга бериладиган доимий улушдир.
35Ҳорун ва унинг ўғиллари Эгамиз олдида руҳоний бўлиб хизмат қилишлари учун тайинланган кундан бошлаб, оловда куйдириладиган қурбонликлардан уларга тегадиган улуш ана шудир. 36Ҳорун ва унинг ўғилларига мой суртилган куни Исроил халқи бу улушни уларга беришини Эгамиз амр этди. Авлодлар оша бу уларнинг доимий улушидир.

 

37Хуллас, куйдириладиган қурбонлик, дон назри, гуноҳ қурбонлиги, айб қурбонлиги, руҳонийликка тайинлаш маросимида келтириладиган қурбонлик ва тинчлик қурбонлигига оид қоидалар шулардан иборатдир. 38Мусо Исроил халқи билан Синай тоғи ён бағридаги саҳрода турган пайтларида Эгамиз уларга бу қурбонликларни келтира бошлашни буюрган эди.

 

8–БОБ

 

Ҳорун ва унинг ўғиллари руҳонийликка тайинланади

 

1Эгамиз Мусога деди: 2“Ҳорун ва унинг ўғилларини Учрашув чодири кираверишига олиб кел, улар билан бирга руҳонийлик либосларини, муқаддас қиладиган мойни, гуноҳ қурбонлиги учун буқани, иккита қўчқорни ва бир сават хамиртурушсиз нонларни олиб кел. 3Сўнг бутун жамоани ўша ерга тўпла.”
4Мусо Эгамизнинг айтганини қилди. Жамоа Учрашув чодирига кираверишда тўплангач, 5Мусо уларга деди: “Мен ҳозир Эгам берган амрни бажараман.”
6Мусо Ҳорун ва унинг ўғилларини олдинга чиқариб ювинтирди. 7Сўнг Ҳоруннинг устига кўйлакни кийдириб, белига белбоғни боғлади. Устидан ридони кийдириб, эфодни тақди. Белига нақш солинган камарни боғлаб, эфодни маҳкамлади. 8Кўксига кўкракпеч тақиб, кўкракпеч халтасининг ичига Урим ва Туммимни солди. 9Ҳоруннинг бошига саллани кийдирди. Эгамизнинг Мусога берган амрига биноан салланинг олд томонига олтин лавҳани ўрнаштирди, бу лавҳа Ҳорун Эгамизга бағишланганини билдирар эди.
10Сўнг Мусо Муқаддас чодирга ва унинг ичидаги ҳамма ашёларга муқаддас қиладиган мойдан суртиб чиқиб, уларни муқаддас қилди. 11Қурбонгоҳ устига мойдан етти марта сепди. Сўнг қурбонгоҳга, қурбонгоҳ буюмларига, қўлювгичга ва қўлювгич таглигига мойдан суртиб, уларни муқаддас қилди. 12У Ҳоруннинг бошига ҳам муқаддас қиладиган мойдан суртиб, Ҳорунни Эгамизнинг хизматига бағишлади. 13Сўнг Эгамизнинг амрига кўра, Ҳоруннинг ўғилларини олдинга чиқариб, уларнинг устига кўйлаклар кийдирди, белларига белбоғлар, бошларига пешанабоғлар боғлади.
14Кейин Мусо гуноҳ қурбонлиги қилинадиган буқани етаклаб келди. Ҳорун ва унинг ўғиллари қўлларини буқанинг бошига қўйишди. 15Мусо буқани сўйди. Қурбонгоҳни поклаш учун бармоғини қонга ботириб, қонни қурбонгоҳнинг шохларига суртиб чиқди. Қоннинг қолганини қурбонгоҳнинг ёнига тўкди. Шу йўсин у қурбонгоҳни поклаб, Эгамизга бағишлади. 16Сўнг буқанинг ичак–човоқларини қоплаган ҳамма ёғларни, жигарнинг аъло қисмини, иккала буйрагини ва буйрак атрофидаги ёғларини ажратиб олиб, қурбонгоҳ устида куйдирди. 17Буқанинг ўзини эса териси, гўшти ва ичак–човоқлари билан бирга, Эгамизнинг амрига кўра, қароргоҳнинг ташқарисига олиб чиқиб куйдирди.
18Сўнг Мусо куйдириладиган қурбонлик қилиш учун қўчқорни олиб келди. Ҳорун ва унинг ўғиллари қўлларини қўчқорнинг бошига қўйишди. 19Мусо қўчқорни сўйиб, қонидан қурбонгоҳнинг тўртта ён томонига сепиб чиқди. 20Сўнг қўчқорнинг танасини бўлакларга бўлиб, калласини, бўлакларини ва ёғини қурбонгоҳ устида куйдирди. 21Ичак–човоқлари ва оёқларини ювиб, қўчқорни бутунлигича қурбонгоҳ устида куйдирди. Оловда куйдирилган бу қурбонликдан Эгамизга ёқимли ҳид борди. Мусо ҳаммасини Эгамизнинг амрига биноан бажарди.
22Сўнг Мусо иккинчи қўчқорни етаклаб келди. Ҳорун ва унинг ўғилларини руҳонийликка тайинлаш маросимида келтириладиган қурбонлик шу эди. Ҳорун ва унинг ўғиллари қўлларини қўчқорнинг бошига қўйишди. 23Мусо қўчқорни сўйиб, қўчқорнинг қонидан Ҳоруннинг ўнг қулоғи солинчагига, ўнг қўлининг бош бармоғига ва ўнг оёғининг бош бармоғига суртди. 24Сўнг Мусо Ҳоруннинг ўғилларини олдинга чиқариб, қўчқорнинг қонидан уларнинг ўнг қулоқлари солинчакларига, ўнг қўллари бош бармоқларига ва ўнг оёқлари бош бармоқларига суртди. Қоннинг қолганини эса қурбонгоҳнинг тўртта ён томонига сепиб чиқди. 25У қўчқорнинг ёғини, чунончи думбасини, ичак–човоқларини қоплаб турган ёғларни, жигарнинг аъло қисмини, иккала буйрагини, буйрак атрофидаги ёғларини ва ўнг сонини ажратиб олди. 26Эгамиз ҳузуридаги хамиртурушсиз нонлар солинган саватдан хамиртурушсиз нондан биттасини, зайтун мойи қўшилган нондан биттасини ва чалпакдан биттасини олиб, қўчқорнинг ёғи ва ўнг сони устига қўйди. 27У буларнинг ҳаммасини Ҳоруннинг ва унинг ўғилларининг қўлига тутқазди. Улар буларни Эгамизга бағишлаганини кўрсатиш учун юқорига кўтардилар. 28Сўнг Мусо бу назрларни уларнинг қўлларидан олиб, қурбонгоҳ устида куйдириладиган қурбонлик билан бирга куйдирди. Оловда куйдирилган бу назрлардан Эгамизга ёқимли ҳид борди. Руҳонийликка тайинлаш маросимида келтирилган назрлар шулар эди. 29Кейин Мусо тўшни олиб, уни Эгамизга бағишлаганини кўрсатиш учун юқорига кўтарди. Эгамизнинг амрига биноан руҳонийликка тайинланиш маросимида қурбонлик қилинган қўчқорнинг бу қисми Мусога тегадиган улуш эди.
30Мусо муқаддас қиладиган мойдан ва қурбонгоҳ устидаги қондан олиб, Ҳорунга ва унинг либосларига ҳамда Ҳоруннинг ўғилларига ва уларнинг либосларига сепди. Шундай қилиб, у Ҳорунни ва унинг либосларини ҳамда Ҳоруннинг ўғилларини ва уларнинг либосларини муқаддас қилди.
31Мусо Ҳорун ва унинг ўғилларига деди: “Учрашув чодирига кираверишда қурбонликнинг гўштини пиширинглар. Гўштни ўша ернинг ўзида, саватдаги назр қилинган нонларга қўшиб енглар. Зотан бу Эгамизнинг амридир. 32Ортиб қолган гўшт ва нонни куйдиринглар. 33Руҳонийликка тайинлаш маросими тамом бўлгунга қадар, етти кун давомида Учрашув чодири кираверишидан жилманглар. 34Биз бугунги маросимни Эгамизнинг амрига кўра, сизларни гуноҳдан поклаш учун адо этдик. 35Сизлар Учрашув чодирига кираверишда кечаю кундуз етти кун давомида бўлиб, Эгамизнинг барча талабларини бажаринглар. Шунда нобуд бўлмайсизлар. Эгамизнинг амри шудир.”
36Ҳорун ва унинг ўғиллари Эгамизнинг Мусо орқали амр қилган ҳамма нарсани бажардилар.

 

9–БОБ

 

Ҳорун қурбонликлар келтиради

 

1Саккизинчи куни Мусо Ҳорунни, унинг ўғилларини ва Исроил оқсоқолларини чақиртириб келди. 2У Ҳорунга деди: “Гуноҳ қурбонлиги учун бир нуқсонсиз бузоқни, куйдириладиган қурбонлик учун эса бир нуқсонсиз қўчқорни Эгамизнинг ҳузурига олиб кел.
3Сўнг Исроил халқига айт, улар ҳам гуноҳ қурбонлиги учун битта такани, куйдириладиган қурбонлик учун бир ёшли нуқсонсиз бузоқни ва бир ёшли нуқсонсиз қўзини, 4тинчлик қурбонлиги учун битта буқани ва битта қўчқорни олиб келишсин. Улар бу жониворларни Эгамизнинг олдида қурбонлик қилишсин. Булар билан бирга зайтун мойи аралаштирилган дон назрини ҳам келтиришсин. Зотан Эгамиз бугун уларга зоҳир бўлади.”
5Улар Мусо амр қилган ҳамма нарсани Учрашув чодирининг олдига олиб келишди. Бутун жамоа Эгамиз ҳузурига келиб турди. 6Мусо деди: “Эгамизнинг берган бу амрини адо этинг, шунда Эгамизнинг улуғворлиги сизларга зоҳир бўлади.”
7Сўнг у Ҳорунга деди: “Қурбонгоҳнинг олдига бор, ўзингни ва халқни гуноҳдан поклаш учун гуноҳ қурбонлигингни ва куйдириладиган қурбонлигингни келтир. Сўнг халқнинг қурбонликларини адо этиб, уларни гуноҳдан покла. Эгамизнинг амри шудир.”
8Ҳорун қурбонгоҳ ёнига борди, ўз гуноҳлари учун гуноҳ қурбонлиги сифатида келтирган бузоқни сўйди. 9Ўғиллари Ҳорунга қурбонликнинг қонидан олиб тутдилар. У бармоғини қонга ботириб, қурбонгоҳнинг шохларига суртиб чиқди, қоннинг қолганини эса қурбонгоҳнинг ёнига тўкди. 10Сўнг Эгамиз Мусога берган амрга биноан гуноҳ қурбонлигининг ёғини, иккала буйрагини ва жигарнинг аъло қисмини қурбонгоҳ устида куйдирди. 11Гўшти ва терисини эса қароргоҳдан ташқарига олиб чиқиб куйдириб ташлади. 12Кейин Ҳорун куйдириладиган қурбонликни сўйди. Ҳоруннинг ўғиллари унга қурбонлик қонидан тутдилар. Ҳорун қонни қурбонгоҳнинг тўртта ён томонига сепиб чиқди. 13Сўнг ўғиллари куйдириладиган қурбонликнинг бўлаклари ва калласини Ҳорунга бирин–кетин бердилар. Ҳорун буларнинг ҳаммасини қурбонгоҳ устида куйдирди. 14Сўнг қурбонликнинг ичак–човоқларини ва оёқларини ювиб, куйдирилган қурбонлик устида куйдирди.
15Кейин Ҳорун халқнинг қурбонликларини келтирди. Ўзининг гуноҳи учун қурбонлик қилгани сингари халқнинг гуноҳи учун ҳам такани сўйиб қурбонлик қилди. 16Куйдириладиган қурбонликни ҳам олиб келиб, қоидага кўра, адо этди. 17Сўнг дон назрини келтириб, назрнинг бир ҳовучини қурбонгоҳ устида куйдирди. Булар эрталаб куйдириладиган кундалик назрдан ташқари эди.
18Ҳорун халқнинг тинчлик қурбонлиги учун келтирган буқа ва қўчқорни сўйди. Унинг ўғиллари тинчлик қурбонлигининг қонидан олиб, Ҳорунга тутдилар. Ҳорун қонни қурбонгоҳнинг тўртта ён томонига сепиб чиқди. 19Сўнг Ҳоруннинг ўғиллари буқа ва қўчқорнинг ёғини, яъни думбасини, ичакларини қоплаб турган ёғларини, буйраклари ва жигарнинг аъло қисмини 20тўшлар устига қўйдилар. Ҳорун ёғни қурбонгоҳ устида куйдирди. 21Мусо амр қилгандай Ҳорун тўшларни ва ўнг сонни Эгамизга бағишлаганини кўрсатиш учун юқорига кўтарди.
22Шундан кейин Ҳорун қўлларини халқ томон чўзиб уларни дуо қилди. Ҳорун гуноҳ қурбонлигини, куйдириладиган қурбонликни ва тинчлик қурбонлигини адо этгач, қурбонгоҳдан пастга тушди. 23Мусо билан Ҳорун Учрашув чодирига киришди, чодирдан қайтиб чиққанларидан кейин халқни дуо қилишди. Шунда Эгамизнинг улуғворлиги халққа зоҳир бўлди. 24Эгамизнинг ҳузуридан олов чиқиб, қурбонгоҳ устидаги куйдириладиган қурбонликни ва ёғларни ямлаб юборди. Халқ буни кўргач, ҳайқириб юборди–да ерга мук тушди.

 

10–БОБ

 

Надов ва Абиҳунинг гуноҳи

 

1Ҳоруннинг ўғиллари Надов ва Абиҳу ўз оташкуракларини олиб, ичига чўғ солдилар, чўғ устига хушбўй тутатқи ташладилар. Улар Эгамиз амр этмаган бегона оловни Унинг ҳузурига олиб кирдилар. 2Тўсатдан Эгамизнинг ҳузуридан олов отилиб чиқиб, уларни куйдириб ташлади. Иккови ҳам ўша ерда, Эгамизнинг ҳузурида ҳалок бўлдилар. 3Шунда Мусо Ҳорунга деди:
— Эгамизнинг, “Ёнимда бўлганлар орқали Мен муқаддаслигимни кўрсатаман, бутун халқ олдида улуғланаман”, деб айтгани мана шудир.
Ҳорун индамади. 4Мусо Ҳоруннинг амакиси Узиёл ўғиллари Мишаил ва Элзафанни чақиртириб, уларга деди: “Боринглар, қариндошларингизнинг жасадларини Муқаддас чодирининг олдидан олиб кетиб, қароргоҳнинг ташқарисига олиб чиқинглар.”
5Мишаил ва Элзафан Мусонинг айтганини қилиб, қариндошларининг жасадларини кўйлакларидан ушлаб, қароргоҳ ташқарисига олиб чиқдилар. 6Сўнг Мусо Ҳорунга ва унинг ўғиллари Элазар билан Итамарга айтди: “Қайғудан сочингизни тўзманглар, либосларингизни йиртманглар, акс ҳолда сизлар ҳам нобуд бўласизлар ва бутун жамоа Худонинг ғазабига учрайди. Аммо қариндошларингиз, бутун Исроил хонадони Эгамиз куйдириб нобуд қилган Надов ва Абиҳу учун аза тутишлари мумкин. 7Учрашув чодирига кираверишдан нарига жилманг. Акс ҳолда нобуд бўласизлар. Сизнинг устингизга Эгамизнинг муқаддас қиладиган мойи суртилгандир.”
Улар Мусонинг айтгани бўйича иш тутдилар.

 

Руҳонийларга берилган низом

 

8Эгамиз Ҳорунга деди: 9“Сен ва ўғилларинг Учрашув чодирига киришдан олдин шароб ёки бошқа ўткир ичимликлар ичманглар. Ичсангиз, нобуд бўласизлар. Бу авлодларингиз оша доимий қонун–қоида бўлсин. 10Сизлар муқаддас нарсаларни оддий нарсалардан, ҳаромни ҳалолдан ажрата олишларинг шарт. 11Мен Мусо орқали айтган ҳамма қонунларни Исроил халқига ўргатишларинг лозим.”
12Мусо Ҳорунга ва унинг омон қолган ўғиллари Элазар билан Итамарга деди: “Эгамизга атаб, оловда куйдириладиган дон назрларнинг ортиб қолганини олиб, хамиртурушсиз нонлар ёпинглар. Бу нонларни қурбонгоҳ ёнида тановул қилинглар, чунки бу назр ғоят муқаддасдир. 13Эгамизга атаб, оловда куйдириладиган назрлардан сенга ва сенинг ўғилларингга тегадиган улуш мана шудир. Шунинг учун буни муқаддас жойда тановул қилинглар. Эгам менга шуни амр қилди. 14Юқорига кўтарилган тўш билан назр қилинган сонни эса сен ва сенинг ўғил–қизларинг ҳар қандай ҳалол жойда тановул қилишларинг мумкин. Бу нарсалар Исроил халқининг тинчлик қурбонликларидан сенга ва фарзандларингга улуш қилиб берилгандир. 15Исроил халқи қурбонликнинг оловда куйдириладиган ёғи билан бирга қурбонликнинг тўши ва сонини олиб келсинлар. Улар тўш ва сонни Эгамизга бағишлаганини кўрсатиш учун юқорига кўтарганларидан кейин, булар сенга ва фарзандларингга берилади. Эгамизнинг амрига кўра, сизларга тегадиган доимий улуш шудир.”
16Сўнг Мусо гуноҳ қурбонлиги қилинган эчки ҳақида сўради, билсаки, у қурбонлик куйдирилиб бўлибди. Мусо Ҳоруннинг қолган иккала ўғли Элазар билан Итамардан қаттиқ ғазабланиб, уларга деди:
17— Нимага гуноҳ қурбонлигининг гўштини муқаддас жойда емадинглар?! Бу жуда муқаддас қурбонлик–ку! Ахир, ўша қурбонлик жамоанинг айбини ювишингиз ва Эгамиз олдида уларни гуноҳдан поклашингиз учун сизларга берилган–ку! 18Бу қурбонликнинг қони Муқаддас хонага олиб кирилмаган. Бундай қурбонликни муқаддас жойда енглар, деб сизларга амр қилмаганмидим?!
19Шунда Ҳорун Мусога деди:
— Мана, бугун ўғилларим Эгамизга гуноҳ қурбонлигини ва куйдириладиган қурбонликни келтирдилар. Аммо шўрим қуриди–ку! Агар бугун гуноҳ қурбонлиги гўштидан еганимда Эгам мендан мамнун бўлармиди?!
20Мусо бу гапни эшитиб, маъқул топди.

 

11–БОБ

 

Ҳалол ва ҳаром ҳайвонлар

 

1Эгамиз Мусо ва Ҳорун орқали 2Исроил халқига шундай деди: “Ер юзидаги жамики ҳайвонлардан 3айри туёқ ва кавш қайтарадиган ҳар қандай ҳайвонни тановул қилишингиз мумкин. 4Лекин кавш қайтарадиган ёки айри туёқ ҳайвонлардан қуйидагиларни тановул қилманг: туя кавш қайтарадию, лекин айри туёқ эмас. У сизлар учун ҳаромдир. 5Суғур кавш қайтаради, лекин айри туёқ эмас. У сизлар учун ҳаромдир. 6Қуён кавш қайтаради, лекин айри туёқ эмас. У сизлар учун ҳаромдир. 7Чўчқа айри туёқ бўлгани билан кавш қайтармайди. У сизлар учун ҳаромдир. 8Бу ҳайвонларнинг гўштини зинҳор тановул қилманг, уларнинг жасадларига қўл теккизманг. Улар сизлар учун ҳаромдир.
9Денгиз ва дарёларда яшайдиган сузгичи ва тангачалари бор ҳар қандай жониворни есангиз бўлади. 10Бироқ сувда яшайдиган, сузгичи ва тангачалари бўлмаган ҳар қандай сузадиган ва бошқа турдаги жониворни еманг. Улардан ҳазар қилинг. 11Бундай жониворлар сизлар учун жирканчдир. Уларнинг гўштини оғзингизга олманг, мурдасидан ҳазар қилинг. 12Сузгичи ва тангачалари бўлмаган ҳар қандай сув жонивори сизлар учун жирканчдир.
13Паррандалар орасидаги қуйидаги қушларни зинҳор еманг, улардан ҳазар қилинг, улар сизлар учун жирканчдир: қумой, болтаютар, тасқара, 14қизил калхат, қирғий ва унинг зоти, 15ҳар қандай қарға ва унинг зоти, 16туяқуш, лочин, қулоқли укки, қарчиғай ва унинг зоти, 17япалоқ қуш, балиқчи укки, бойўғли, 18оқ бойўғли, бирқозон, жўрчи, 19лайлак, оқ қарқара ва унинг зоти, сассиқпопишак, қўршапалак.
20Тўрт оёғида юрадиган ҳамма қанотли ҳашаротлар сизлар учун жирканчдир. 21Лекин қанотли ҳашаротлар орасидаги, тўрт оёқда юрадиган баъзиларини ейишингиз мумкин. Оёқлари сакраш учун бўғинлар билан мосланган 22чигиртканинг ҳамма турини ва уларнинг зотини ейишингиз мумкин. 23Бошқа ҳамма тўрт оёқли, қанотли ҳашаротлар сизлар учун жирканчдир.
24Баъзи ҳайвонлар сизларни булғайди. Уларнинг ўлигига қўл теккизсангиз, кечгача ҳаром бўласиз. 25Ҳаром ҳайвоннинг мурдасини кўтарган одам кийимларини ювсин. У кечгача ҳаром бўлади. 26Туёқли, лекин туёқлари бутунлай айрилмаган ёки кавш қайтармайдиган ҳар қандай ҳайвон сизлар учун ҳаромдир. Бундай ҳайвоннинг мурдасига теккан одам ҳаром бўлади. 27Тўрт оёғида юрадиган панжали ҳайвонлар ҳам сизлар учун ҳаромдир. Уларнинг мурдасига теккан ҳар бир одам кечгача ҳаром бўлади. 28Бундай ҳайвоннинг мурдасини кўтарган одам кийимларини ювсин, у кечгача ҳаром бўлади. Улар сизлар учун ҳаромдир.
29Ерда ўрмалаб юрадиган майда жониворлардан сизлар учун қуйидагилар ҳаромдир: каламуш, сичқон, эчкемар ва унинг зоти, 30геккон, кулранг эчкемар, оддий калтакесак, чўл калтакесаги ва буқаламун. 31Буларнинг ҳаммаси сизлар учун ҳаромдир. Уларнинг мурдасига теккан одам кечгача ҳаром бўлади. 32Агар бундай жониворнинг мурдаси бирор нарсанинг устига тушса, ўша нарса ҳаром бўлади. Ҳаром бўлган бундай нарса — ёғоч, мато, чарм ёки қанордан бўлишидан ва нимага ишлатилишидан қатъий назар, уни сувга ботириб, чайиб олинг. Бу нарса кечгача ҳаром бўлиб, сўнг яна ҳалол бўлади. 33Борди–ю, бундай жонивор ўлиб, сопол идишнинг ичига тушса, идишдаги ҳамма нарса ҳаром бўлади. Шунда идишнинг ўзини ҳам синдиринг. 34Бундай идишдаги сув ҳар қандай овқат устига тушса, овқат ҳам ҳаром бўлади. Ҳаром идишдаги ҳар қандай ичимлик ҳаром ҳисобланади. 35Жониворнинг мурдаси тушган ҳамма нарса ҳаром бўлади. Мурда тандир ёки ўчоққа тушган бўлса, шу нарсалар ҳаром ҳисобланиб бузиб ташлансин. Уларни ҳаром деб билинг. 36Лекин мурда булоқ ёки сув йиғиладиган сардобага тушса, булоқ ва сардоба ҳалоллигича қолади. Аммо ўша жониворнинг мурдасига нимаики тегса, бу нарса ҳаром ҳисобланади. 37Борди–ю, мурда экиш учун ажратиб қўйилган уруғ устига тушса, уруғ ҳалол ҳисобланади. 38Аммо мурда сувда ивитилган уруғ устига тушса, уруғ ҳаром бўлади.
39Борди–ю, еб бўладиган ҳайвон ўлса, бундай ҳайвоннинг мурдасига теккан одам кечгача ҳаром бўлади. 40Унинг гўштидан еган ёки мурдасини кўтарган одам кийимларини ювсин. Бундай одам кечгача ҳаром бўлади.
41Ерда ўрмалаб юрувчи ҳар қандай жонивор сизлар учун жирканчдир. Уларни тановул қилманг. 42Қорни билан судралиб юрувчи, тўрт оёқли ва кўп оёқли жониворларни еманг. Улар сизлар учун жирканчдир. 43Бундай жониворларни еб, булғанманг. Улар туфайли ўзингизни ҳаром қилманг. 44Зотан Мен Эгангиз Худоман. Ўзингизни Менга бағишлаб муқаддас бўлинглар, чунки Мен муқаддасман. Ўрмалаб юрадиган жониворлар туфайли ўзингизни булғаманглар. 45Мен Эгангизман, Худойингиз бўлишим учун сизларни Мисрдан олиб чиққанман. Шундай экан, Муқаддас бўлинглар, чунки Мен муқаддасман.
46Ҳайвонлар, қушлар, сувдаги турли жониворлар ва ерда судралувчи жонзотларга оид қонунлар шудир. 47Сизлар ҳалолни ҳаромдан ажрата олинг, ейиш мумкин бўлган ва мумкин бўлмаган тирик жониворларнинг фарқига боринг.”

 

12–БОБ

 

Кўзи ёриган аёлнинг тозаланиши

 

1Эгамиз Мусо орқали 2Исроил халқига қуйидаги қоидаларни берди: агар аёл ҳомиладор бўлиб, ўғил туғса, у аёл етти кун ҳаром ҳисобланади, ҳайз кўрган кунларидаги каби ҳаром бўлади. 3Саккизинчи куни эса ўғил чақалоқ суннат қилинсин. 4Аёлнинг қондан тозаланиш муддати ўттиз уч кун бўлсин. Бу муддат тугамагунча у бирорта муқаддас нарсага тегмаслиги ва Муқаддас чодирга кирмаслиги лозим.
5Агар аёл қиз туғса, у ҳайз кўргандаги каби, икки ҳафта давомида ҳаром ҳисобланади. У олтмиш олти кундан кейингина қон кетишидан покланади.
6Ўғил ёки қиз кўрган аёлнинг тозаланиш муддати тугагач, у куйдириладиган қурбонлик қилишга бир ёшли қўзини ва гуноҳ қурбонлиги қилишга мусичани ёки каптарни Учрашув чодири кираверишига олиб келиб, руҳонийга берсин. 7Руҳоний Эгамизнинг олдида қурбонликларни келтирсин, шу йўсин аёлни нопокликларидан покласин. Шундан сўнг аёл қон кетишидан покланади. Ўғил ёки қиз кўрган аёл учун қонун шудир. 8Борди–ю, қўзини қурбонлик қилишга аёлнинг қурби етмаса, у иккита каптар ёки иккита мусичани олиб келсин. Руҳоний бирини куйдириладиган қурбонлик, иккинчисини гуноҳ қурбонлиги қилсин, шу йўсин аёлни нопокликларидан покласин. Шунда аёл пок бўлади.

 

13–БОБ

 

Тери касаллиги ҳақида қонун

 

1Мусо ва Ҳорунга Эгамиз қуйидаги қонунларни берди: 2агар бирортасининг баданида тери касаллигига айланиши мумкин бўлган шиш, тошма ёки доғ пайдо бўлса, ўша одамни руҳоний Ҳорун ёки унинг ўғилларидан бири ҳузурига олиб келинг. 3Руҳоний бадандаги ярани кўрсин. Агар яра устидаги туклар оқарган ва яра тери остига ўтган бўлса, бу тери касаллигидир. Руҳоний ярани кўриб бўлиши биланоқ ўша одамни, ҳаром, деб эълон қилсин.

 

Теридаги оқ доғ

 

4Борди–ю, одамнинг баданида оқ доғ бўлиб, тери остига ўтмаган бўлса ва доғ устидаги туклар оқармаган бўлса, руҳоний касалланган одамни етти кунга ёлғизлатиб қўйсин. 5Еттинчи куни руҳоний яна ўша одамни кўрсин. Агар яра ўзгармаган бўлса ва атрофидаги терига ёйилмаган бўлса, руҳоний ўша одамни яна етти кунга ёлғизлатиб қўйсин. 6Еттинчи куни руҳоний уни яна кўрсин. Агар яра тузала бошлаган бўлиб, атрофидаги терига ёйилмаган бўлса, руҳоний у одамни пок деб эълон қилсин. Бу тошмадир. У одам кийимларни ювсин ва у пок бўлади. 7Борди–ю, руҳоний текшириб, пок деб эълон қилган ўша одамнинг терисидаги тошмаси ёйилиб кетса, у қайтадан руҳонийга кўринсин. 8Руҳоний касални яна текширсин. Агар тошма терига ёйилган бўлса, руҳоний у одамни ҳаром, деб эълон қилсин. Бу тери касаллигидир.

 

Теридаги шиш

 

9Агар одам тери касаллигига чалинса, уни руҳоний ҳузурига олиб келинг. 10Руҳоний уни текширсин. Агар тери устида оқ шиш пайдо бўлган бўлиб, шиш устидаги туклар оқарган бўлса ва очиқ яра ҳосил бўлган бўлса, 11бу тузалмас тери касаллигидир. Руҳоний у одамни ҳаром деб эълон қилсин, уни ёлғизлатиб ўтирмасин, чунки унинг ҳаромлиги ойдиндир. 12Борди–ю, теридаги тошма одамнинг бутун танасини бошдан–оёқ қоплаб олса, 13руҳоний уни текширсин. Агар тошма бутун танага ёйилган бўлса, руҳоний уни пок деб эълон қилсин. Ҳамма тери бирдай оқаргани учун, бундай одам пок ҳисобланади. 14Борди–ю, унинг баданида очиқ яра ҳосил бўлса, ўша одам ҳаром ҳисобланади. 15Руҳоний очиқ ярани кўрсин ва у одамни ҳаром деб эълон қилсин. Очиқ яра ҳаромдир, бу тери касаллигининг белгисидир. 16Лекин очиқ яра тузалиб, оқарса ўша одам руҳонийнинг олдига келсин. 17Руҳоний уни кўрсин. Агар яра ҳақиқатан ҳам оқарган бўлса, руҳоний касал одамни пок деб эълон қилсин. Шунда у пок бўлади.

 

Чипқон

 

18Агар бирортасининг баданига чипқон чиқиб, битган бўлса–ю, 19лекин чипқон ўрнида оқ шиш ёки қизғиш–оқ доғ пайдо бўлса, у одам руҳонийга кўринсин. 20Руҳоний уни кўрсин. Агар доғ тери остига ўтган бўлса ва туклари оқариб қолган бўлса, руҳоний ўша одамни ҳаром деб эълон қилсин. Демак, чипқон ўрнида тери касаллиги ҳосил бўлган. 21Лекин руҳоний уни текширганда, доғ устидаги туклар оқармаган, доғ терининг остига ўтмаган ва тузала бошлаган бўлса, руҳоний ўша одамни етти кунга ёлғизлатиб қўйсин. 22Агар доғ терига ёйилиб кетса, руҳоний у одамни ҳаром деб эълон қилсин. Бу тери касаллигидир. 23Борди–ю, доғ ўзгармаса ва ёйилмаса, чипқоннинг чандиғи бўлади, холос. Руҳоний бу одамни пок деб эълон қилсин.

 

Теридаги куюк

 

24Агар бирортаси куйиб қолса ва куйган жойининг ранги ўзгариб, қизғиш–оқ ёки оппоқ тусга кирса, 25руҳоний куйган жойни текширсин. Агар куйган жой устидаги туклар оқариб қолган бўлса ва доғ тери остига ўтган бўлса, демак, куйган жой ўрнида тери касаллиги ҳосил бўлган. Руҳоний бу одамни ҳаром, деб эълон қилсин. 26Лекин руҳоний уни текширганда туклар оқармаган ва доғ тери остига ўтмаган бўлса, бунинг устига доғ тузала бошлаган бўлса, руҳоний у одамни етти кунга ёлғизлатиб қўйсин. 27Еттинчи куни руҳоний у одамни кўрсин. Агар доғ терига ёйилган бўлса, руҳоний у одамни ҳаром деб эълон қилсин. Бу тери касаллигидир. 28Борди–ю, доғ ўзгармаса ва атрофдаги терига ёйилмаса, бунинг устига тузала бошлаган бўлса, демак, бу куйиш натижасида пайдо бўлган шишдир. Руҳоний у одамни пок деб эълон қилсин. Бу куйган жойнинг изидир.

 

Бошдаги ёки жағдаги яра

 

29Агар эркак ёки аёлнинг бошига ё жағига яра чиқса, 30руҳоний ярани текширсин. Яра терининг остига ўтган бўлса ва яра устидаги туклар сарғайиб, нимжон бўлиб қолган бўлса, руҳоний ўша эркак ёки аёлни ҳаром деб эълон қилсин. Демак, унинг боши ёки жағига қичитма чиққан, бу тери касаллигидир. 31Агар руҳоний қичитмани текширганда яра терининг остига ўтмаган бўлса, лекин яранинг устида соғлом туклар бўлмаса, руҳоний қичитмага чалинган бу одамни етти кунга ёлғизлатиб қўйсин. 32Еттинчи куни руҳоний қичитмани яна кўрсин. Агар қичитма ёйилмаган бўлса, унинг устида сарғиш туклар бўлмаса, яра терининг остига ўтмаган бўлса, 33касал одам ҳамма сочини қирсин, лекин қичитма бор жойига тегмасин. Сўнг руҳоний уни яна етти кунга ёлғизлатиб қўйсин. 34Еттинчи куни руҳоний қичитмани кўрсин. Агар қичитма ёйилмаган ва терининг остига ўтмаган бўлса, руҳоний у одамни пок деб эълон қилсин. У одам кийимларини ювсин, шунда у пок бўлади. 35Борди–ю, руҳоний уни пок деб эълон қилгандан кейин қичитма ёйилса, 36руҳоний у одамни яна текширсин. Агар қичитма ҳақиқатан ҳам ёйилган бўлса, сарғиш тукни қидиришнинг ҳожати йўқ. У одам ҳаромдир. 37Борди–ю, руҳонийнинг назарида қичитма ўзгармаган бўлса ва унинг устида қора туклар ўса бошлаган бўлса, қичитма тузалган бўлади. Руҳоний у одамни пок деб эълон қилсин.

 

Теридаги оқиш доғлар

 

38Агар эркак ёки аёлнинг баданида оқ доғлар пайдо бўлса, 39руҳоний ўша одамни текширсин. Агар бу доғлар кўринар–кўринмас оқишроқ тусда бўлса, бу бор–йўғи тошмадир. Бундай одам покдир.

 

Бошдаги каллик

 

40Агар одамнинг сочи тўкилган бўлса, у одам кал, лекин пок ҳисобланади. 41Бошнинг олд томонидаги ва чаккаларидаги сочлари тўкилган бўлса, у одам кал бўлгани билан пок ҳисобланади. 42Борди–ю, бошнинг кал жойида қизғиш–оқ доғ пайдо бўлса, бу тери касаллигидир. 43Руҳоний уни кўрсин. Агар шиш ҳақиқатан тери касаллиги сингари қизғиш–оқ тусда бўлса, 44демак, одам касалланган, у ҳаромдир. Бошидаги яраси туфайли руҳоний уни ҳаром деб эълон қилсин.

 

Хаста одамнинг ҳаёт тарзи

 

45Бундай ёмон тери касалликларидан бирига чалинган одам кийимларини йиртсин, сочини тўзсин, юзининг қуйи қисмини беркитсин. Сўнг: “Ҳаром! Ҳаром!” деб бақирсин. 46У одам касаллиги давомида ҳаром ҳисобланади. У алоҳида, қароргоҳдан ташқарида яшасин.

 

Моғорга оид қонунлар

 

47Агар кийимни моғор боссa, жун ёки зиғир матосидан тикилган кийимни, 48жун ёки зиғирдан тўқилган матони, чармни ё чармдан ясалган буюмни 49босган ўша моғор кўкимтир ёки қизғиш рангда бўлса, бу ёйиладиган замбуруғдир, уни руҳонийга кўрсатиш лозим. 50Руҳоний моғорни текширсин, сўнг зарарланган нарсани етти кунга олиб қўйсин. 51Еттинчи куни руҳоний уни яна кўрсин. Агар моғор кийимга, тўқилган матога ё чармдан ясалган ҳар қандай буюмга ёйилган бўлса, бу ёйиладиган замбуруғдир. Зарарланган нарса ҳаром ҳисобланади. 52Руҳоний ўша нарсани куйдирсин. Буюм ёйиладиган замбуруғ билан зарарлангани учун уни куйдириб юбориш керак.
53Борди–ю, моғор кийимга, матога ёки чармга ёйилмаган бўлса, 54руҳоний зарарланган ўша нарсани ювдирсин. Сўнг уни яна етти кунга олиб қўйсин. 55Руҳоний ювилган ўша нарсани яна текширсин. Агар моғорлаган жойнинг ранги ўзгармаган бўлса, моғор ёйилмаган тақдирда ҳам ҳаром ҳисобланади. Нарсанинг моғорлаган жойи ички ёки ташқи томонида бўлишидан қатъий назар, уни куйдириб юборинг.
56Борди–ю, руҳоний ювилган нарсани текширганда моғорнинг ранги ўчган бўлса, руҳоний кийим, мато ёки чармдаги моғорлаган жойни юлиб олсин. 57Агар моғор ўша нарсада яна пайдо бўлса, замбуруғ яна кўпайишни бошлагандир, нарсанинг эгаси уни куйдириб юборсин. 58Борди–ю, ювилгандан кейин нарсадаги моғор кетса, уни иккинчи марта ювинг ва у пок бўлади.
59Жун ёки зиғир матосидан тикилган кийимда, жун ёки зиғирдан тўқилган матода ва чармдан ясалган ҳар қандай буюмда ҳосил бўлган ёйиладиган замбуруғга оид қоидалар шулардан иборатдир. Булар сизларга ҳалолни ҳаромдан ажрата олишингиз учун хизмат қилади.

 

14–БОБ

 

Тери касаллигидан фориғ бўлган одамнинг покланиши

 

1Эгамиз Мусога 2хаста одамнинг покланиш маросимига оид қуйидаги қоидаларни берди: тери касаллигидан фориғ бўлган одамни руҳонийнинг олдига олиб келинг. 3Руҳоний уни қароргоҳдан ташқарида кўрсин. Агар ўша одам ҳақиқатан ҳам қасаллигидан фориғ бўлган бўлса, 4руҳоний уни поклаш учун иккита ҳалол тирик қушни, садр ёғочини, қирмизи ипни ва иссоп ўтининг бир тутамини келтирсин. 5Руҳонийнинг амрига биноан қушларнинг биттаси янги булоқ суви солинган сопол идиш устида бўғизлансин. 6Сўнг руҳоний тирик қушни, садр ёғочини, қирмизи ипни ва иссопни олиб, булоқ суви устида бўғизланган қушнинг қонига ботирсин. 7Кейин қонни тери касаллигидан покланадиган одамнинг устига етти марта сепсин. Руҳоний ўша одамни пок, деб эълон қилсин ва тирик қушни далага қўйиб юборсин. 8Покланадиган одам кийимларини ювсин. Ҳамма сочини қириб ташаб, ювинсин, шунда у пок бўлади. Шундан кейин у қароргоҳга кирсин, лекин етти кун давомида чодирининг ташқарисида яшасин. 9Еттинчи куни у яна сочини, соқолини, қошларини ва ҳамма тукларини қирсин. Сўнг кийимларини ювиб, ўзи ҳам ювинсин, шунда у пок бўлади.
10Саккизинчи куни у иккита нуқсонсиз қўчқор қўзини ва битта бир ёшли нуқсонсиз урғочи қўзини, дон назри сифатида зайтун мойи қўшилган ўн икки коса сифатли унни ва бир коса зайтунмойини олиб келсин. 11Покланиш маросимини олиб бораётган руҳоний покланадиган одамни ва унинг олиб келган қурбонлигу назрлариниЭгамизнинг олдига, Учрашув чодири кираверишига қўйсин. 12Сўнг қўзининг биттасини бир коса зайтун мойи билан бирга айб қурбонлиги сифатида келтирсин. Ўша нарсаларни Эгамизга бағишлаганини кўрсатиб, юқорига кўтарсин. 13У қўзини муқаддас жойда, гуноҳ қурбонлиги ва куйдириладиган қурбонлик бўғизланадиган жойда сўйсин. Айб қурбонлиги гуноҳ қурбонлиги сингари руҳонийга тегишлидир. Бу қурбонлик ниҳоятда муқаддасдир. 14Руҳоний айб қурбонлигининг қонидан олиб, покланаётган одамнинг ўнг қулоғи солинчагига, ўнг қўлининг бош бармоғига ва ўнг оёғининг бош бармоғига суртсин. 15Сўнг косадаги зайтун мойидан олиб, ўз қўлининг чап кафтига қуйсин. 16Ўнг қўлининг бармоғини чап кафтидаги зайтун мойига ботириб, етти марта Эгамизнинг олдида сепсин. 17Чап кафтида қолган зайтун мойидан покланаётган одамнинг ўнг қулоғи солинчагига, ўнг қўли бош бармоғига ва ўнг оёғи бош бармоғига — айб қурбонлигининг қони суртилган жойга суртсин. 18Ортиб қолган мойни эса покланаётган одамнинг бошига суртсин. Шу йўсин, руҳоний покланиш маросимини ўтказсин.
19Кейин руҳоний гуноҳ қурбонлигини келтириб, покланиш маросимини ўтказсин. У куйдириладиган қурбонликни сўйиб, 20дон назри билан бирга қурбонгоҳ устида куйдирсин. Руҳоний шу йўсин покланиш маросимини ўтказсин, шунда касалликдан фориғ бўлган одам пок бўлади.
21Борди–ю, у одам камбағал бўлиб, буларни қурбонлик қилишига қурби етмаса, у покланиши учун юқорига кўтариладиган айб қурбонлиги сифатида битта қўчқор қўзини, дон назри учун зайтун мойи қўшилган тўрт коса сифатли унни ва бир коса зайтун мойини олиб келсин. 22Булардан ташқари, имкониятига кўра иккита каптарни ёки иккита мусичани олиб келсин. Бири гуноҳ қурбонлиги, иккинчиси куйдириладиган қурбонлик учундир. 23У бу нарсаларни саккизинчи куни покланиш учун Учрашув чодири кираверишига, Эгамизнинг олдига олиб келиб, руҳонийга берсин. 24Руҳоний айб қурбонлиги учун келтирилган қўзини ва бир коса зайтун мойини олиб, Эгамизга бағишлаганини кўрсатиш учун Эгамизнинг олдида юқорига кўтарсин. 25Сўнг қўзини сўйсин, қонидан олиб, покланаётган одамнинг ўнг қулоғи солинчагига, ўнг қўлининг бош бармоғига ва ўнг оёғининг бош бармоғига суртсин. 26Кейин руҳоний чап қўлининг кафтига зайтун мойидан қуйсин. 27Ўнг қўлининг бармоғи билан ўша мойни етти марта Эгамизнинг олдида сепсин. 28Сўнг қўлидаги мойдан покланаётган одамнинг ўнг қулоғи солинчагига, ўнг қўлининг бош бармоғига ва ўнг оёғининг бош бармоғига — айб қурбонлигининг қони суртилган жойга суртсин. 29Қўлидаги ортиб қолган мойни покланаётган одамнинг бошига суртсин. Шу йўл билан руҳоний покланиш маросимини ўтказсин. 30Сўнг руҳоний каптарларни ёки мусичаларни қурбон қилсин. 31Биттасини гуноҳ қурбонлиги, иккинчисини куйдириладиган қурбонлик қилиб, дон назри билан бирга келтирсин. Шундай қилиб, руҳоний покланиш маросимини ўтказсин. 32Бу қоидалар тери касаллигидан фориғ бўлган, лекин покланиш маросими учун керакли қурбонликларни келтиришга қурби етмаган одам учундир.

 

Уйлардаги моғор

 

33Мусо билан Ҳорунга Эгамиз 34моғор босган уйларга оид қуйидаги қонунларни берди: Эгамиз сизларга мулк қилиб берадиган Канъон юртига борганингиздан кейин сизларга қарашли юртдаги уйни моғор бостириши мумкин. 35Шунда хонадон соҳиби руҳонийнинг олдига бориб: “Уйимни моғор босганга ўхшайди”, — деб айтсин. 36Уйдаги нарсалар ҳаром деб эълон қилинмаслиги учун, руҳоний моғорни кўришга киришдан олдин, уйдаги ҳамма нарсаларни чиқартиришни буюрсин. Шундан сўнг уйни кўздан кечириш учун ичкарига кириб, 37моғор босган деворларни кўрсин. Агар моғорнинг кўкимтир ёки қизғиш доғлари бўлиб, деворга чуқур ботиб кирган бўлса, 38руҳоний ташқарига чиқиб, уйни етти кунга беркитиб қўйсин. 39Еттинчи куни руҳоний қайтиб келиб, уйни яна кўрсин. Агар моғор деворга ёйилиб кетган бўлса, 40руҳоний моғор ёйилган девордаги тошларни кўчиртириб, шаҳар ташқарисидаги ҳаром жойга олиб бориб ташлашни буюрсин. 41Сўнг уй ичкарисидаги деворларнинг сувоғини кўчиртириб, шаҳар ташқарисидаги ҳаром жойга чиқартириб ташлатсин. 42Кўчириб олинган тошлар ўрнига бошқа тошлар қўйдириб, уйнинг ичини янгидан сувоқ қилдирсин. 43Агар шундан кейин ҳам уйни моғор босса, 44руҳоний келиб уйни кўрсин. Моғор деворларга ёйилган бўлса, бу ёйиладиган замбуруғдир. Уй ҳаром ҳисобланади. 45Уй бузиб ташлансин, унинг тош, ёғоч ва сувоғини шаҳар ташқарисидаги ҳаром жойга олиб чиқиб ташлашсин. 46Уй ёпиқ пайтида у ерга кирган ҳар қандай одам кечгача ҳаром ҳисобланади. 47Ўша уйда ухлаган ёки у ерда овқатланган ҳар қандай одам кийимларини ювсин.
48Борди–ю, уй янгидан сувоқ қилингандан кейин руҳоний келиб, уйни кўрганда деворларни моғор босмаган бўлса, руҳоний уйни пок деб эълон қилсин. Моғор йўқ бўлган бўлади. 49Уйни поклаш учун руҳоний иккита қушни, садр ёғочини, қиримизи ипни ва иссоп ўтининг бир тутамини олсин. 50Қушнинг бирини сопол идишдаги янги булоқ сув устида сўйсин. 51Сўнг садр ёғочини, иссопнинг тутамини, қирмизи ипни ва тирик қушни олиб, уларни булоқ суви устида бўғизланган қушнинг қонига ботирсин–да, уйга етти марта сепсин. 52Шу йўл билан уйни поклагандан кейин, 53тирик қушни шаҳар чеккасига олиб чиқиб, далага қўйиб юборсин. Шу тариқа руҳоний уй учун поклаш маросимини ўтказсин, шунда уй пок бўлади.
54Тери касаллигига ва ёйиладиган замбуруғларга оид қоидалар шудир. Бу қоидалар теридаги қичитманинг, 55уй ва кийимлардаги моғорларнинг, теридаги шиш, тошма ёки доғларнинг 56ҳалол ёки ҳаром эканлигини билиш учун хизмат қилади.

 

Хуллас, тери касаллиги ва ёйиладиган замбуруғларга оид қоидалар шулардан иборат.

 

15–БОБ

 

Одамни ҳаром қиладиган нарсалар

 

1Эгамиз Мусо ва Ҳорун орқали 2Исроил халқига қуйидаги қоидаларни берди: касаллик туфайли бирор эркакнинг жинсий аъзосидан ажралмалар оқса, у одам ҳаром бўлади. 3Ажралма оқиши давом этса ҳам, йўли ёпилгандан тана ичида қолса ҳам, одам ҳаром ҳисобланади. 4Бундай одам тўшакка ётса, тўшак ҳаром бўлади, ўтирган ҳар қандай жой ҳам ҳаром ҳисобланади. 5Унинг тўшагига теккан ҳар қандай одам кийимларини ювсин, ўзи ҳам ювинсин, у кечгача ҳаром бўлади. 6Ажралмаси оққан одам ўтирган жойга ким ўтирса, кийимларини ювсин, ўзи ҳам ювинсин, у кечгача ҳаром бўлади. 7Ажралмаси оққан одамга теккан ҳар ким кийимларини ювсин, ўзи ҳам ювинсин, у кечгача ҳаром бўлади. 8Ажралмаси оққан одам пок одамга тупурса, у одам кийимларини ювсин, ўзи ҳам ювинсин, у кечгача ҳаром бўлади. 9Ажралмаси оққан одам эгарда ўтирган бўлса, эгар ҳаром ҳисобланади. 10Бундай одамнинг ўтирган нарсасига теккан ҳар ким кечгача ҳаром бўлади. Ким ўша нарсани кўтариб борса, кийимларини ювсин, ўзи ҳам ювинсин, у кечгача ҳаром бўлади. 11Ажралмаси оққан одам қўлини ювмасдан кимга тегса, ўша одам кийимларини ювсин, ўзи ҳам ювинсин, у кечгача ҳаром бўлади. 12Ажралмаси оққан одам теккан ҳар қандай сопол идиш синдириб ташлансин, ёғоч идиш эса ювилсин.
13Ажралмаси оққан одам касаллигидан халос бўлгач, етти кун кутсин. Сўнг кийимларини ювиб, булоқ сувида ювинсин ва у пок бўлади. 14Саккизинчи куни у иккита каптар ёки иккита мусичани Эгамизнинг олдига, Учрашув чодири кираверишига олиб келиб, руҳонийга берсин. 15Руҳоний қушларнинг биттасини гуноҳ қурбонлиги, иккинчисини эса куйдириладиган қурбонлик қилсин. Шу тариқа руҳоний ажралмаси оққан одамни Эгамизнинг олдида ҳаромлигидан покласин.
16Агар бирор эркакдан маний оқса, у бутун баданини ювсин. У кечгача ҳаром бўлади. 17Маний теккан ҳар қандай кийим ва чарм ювилсин, ўша нарсалар кечгача ҳаром бўлади. 18Эркак аёл билан ётгандан кейин, эркакдан маний оқса, иккови ҳам ювинишсин. Улар кечгача ҳаром бўладилар.
19Аёл киши ҳайз кўриб, баданидан қон оққанда, у етти кун давомида ҳаром ҳисобланади. Унга теккан одам ҳам кечгача ҳаром бўлади. 20Аёл ҳаромлигида ётган ва ўтирган ҳамма нарса ҳаромдир. 21Унинг тўшагига теккан одам кийимларини ювсин, ўзи ҳам ювинсин. У кечгача ҳаром бўлади. 22Аёл ўтирган буюмга теккан одам ҳам кийимларини ювиб, ўзи ҳам ювинсин. У кечгача ҳаром бўлади. 23Борди–ю, аёлнинг тўшаги ёки ўтирган буюми устида бирон нарса бўлса, ўша нарсага теккан одам ҳам кечгача ҳаром бўлади. 24Агар эркак ҳайз кўрган аёл билан ётса, аёлнинг ҳаромлиги эркакка ўтган бўлади. Эркак ҳам етти кун давомида ҳаром бўлиб, у ётган ҳар бир тўшак ҳаром ҳисобланади.
25Агар аёлнинг ҳайз кўрган пайтдан ташқари қони келса ва бу аҳвол узоқ вақт давом этса ёки ҳайз кўрган даври чўзилиб кетса, аёл қон тўхтагунча ҳаром ҳисобланади. Ҳайз кўрган кунларидай ҳаром бўлади. 26Ўша вақт давомида аёл ётган ҳар қандай тўшак ва ўтирган ҳар қандай буюм, ҳайз кўрган кунларидай ҳаром бўлади. 27Ўша нарсаларга теккан одам ҳаром ҳисобланади. У кийимларини ювиб, ўзи ҳам ювинсин, у кечгача ҳаром бўлади. 28Аёлнинг қони тўхтаса, орадан етти кун ўтсин. Шундан кейин у пок бўлади. 29Саккизинчи куни у иккита каптар ёки иккита мусичани Учрашув чодирининг кираверишига олиб келиб, руҳонийга берсин. 30Руҳоний қушлардан биттасини гуноҳ қурбонлиги, иккинчисини куйдириладиган қурбонлик қилсин. Шу йўсин руҳоний ҳайз кўрган аёлни ҳаромлигидан покласин.
31Хуллас, Исроил халқини ҳаромликдан сақланглар. Тағин улар ҳаромлиги билан ораларидаги Муқаддас чодиримни булғаб қўйиб, нобуд бўлмасинлар. 32Бу қоидалар жинсий аъзосидан маний оққан эркакларга, 33ҳайз кўрган аёлларга, ҳар қандай ажралмаси оққан эркагу аёлларга ва аёлнинг ҳаромлиги даврида у билан ётган эркакларга тааллуқлидир.

 

16–БОБ

 

Покланадиган кун

 

1Ҳоруннинг икки ўғли Эгамиз амр этмаган бегона оловни олиб келиб, нобуд бўлганларидан сўнг, Эгамиз Мусога гапириб, 2шундай деди: “Аканг Ҳорунга айт, у ички парда орқасидаги Энг муқаддас хонага хоҳлаган пайтида кирмасин. У ердаги аҳд сандиғининг қопқоғи олдига бормасин. Акс ҳолда у нобуд бўлади. Зотан Мен ўша қопқоқ устида булут орасида зоҳир бўламан.”
3Эгамиз Мусога қуйидаги қоидаларни берди: Ҳорун Муқаддас хонага киришидан олдин битта буқани гуноҳ қурбонлиги ва битта қўчқорни куйдириладиган қурбонлик қилиши лозим. 4У устига зиғир матосидан тикилган муқаддас кўйлакни, ичидан зиғир иштонни кийиб олсин, белига зиғир белбоғ боғлаб, бошига зиғир матосидан салла тақиб олсин. Бу муқаддас либослардир. Шунинг учун у бу либосларни кийишдан олдин ювинсин, шундан сўнггина уларни кийсин. 5Сўнг Исроил жамоасидан гуноҳ қурбонлиги учун иккита такани ва куйдириладиган қурбонлик учун битта қўчқорни олсин.
6Ҳорун ўзини ва хонадонини гуноҳдан поклаш учун буқани гуноҳ қурбонлиги сифатида келтирсин. 7Сўнг иккита такани Учрашув чодири кираверишига етаклаб келиб, Эгамизга тақдим қилсин. 8Ўша ерда иккала така учун қуръа ташласин, қайси бирини Эгамизга қурбонлик қилишни ва қайси бирини қўйиб юборишни аниқласин. 9Ҳорун қуръа бўйича Эгамизга тегишли такани келтириб, гуноҳ қурбонлиги қилсин. 10Қўйиб юбориладиган такани эса тириклайин Эгамизнинг олдига олиб келсин. Бу така халқни гуноҳдан поклаш учун чўлга ҳайдаб юборилади.
11Ҳорун ўзини ва хонадонини гуноҳдан поклаш учун олиб келган буқани сўйиб, гуноҳ қурбонлиги қилсин. 12Сўнг оташкурагига Эгамиз олдида турган қурбонгоҳдаги чўғлардан солсин. Икки ҳовуч туйилган хушбўй тутатқидан олиб, ички парда орқасидаги Энг муқаддас хонага кирсин. 13Бу тутатқиларни Эгамизнинг олдида ёниб турган чўғлар устига ташласин. Тутатқидан ҳосил бўлган булут аҳд сандиғининг қопқоғини беркитади. Шунда Ҳорун ўлмайди. 14Ҳорун буқанинг қонидан олиб, бармоғи билан қопқоққа бир марта сепсин, сўнг қопқоқнинг олдида етти марта сепсин.
15Сўнгра халқни гуноҳларидан поклаш учун такани сўйсин. Қонидан Энг муқаддас хонага олиб кирсин. Буқанинг қонини сепгандай таканинг қонини ҳам қопқоқнинг олд томонига ва унинг олдида сепсин. 16Шу тариқа у Энг муқаддас хонани Исроил халқининг нопокликларидан, итоатсизликларидан ва гуноҳларидан поклаш учун маросим ўтказсин. Бутун Учрашув чодири учун ҳам, шу сингари поклаш маросимини ўтказсин. Чунки бу чодир булғанган халқ орасида ўрнатилгандир. 17Ҳорун Энг муқаддас хонага кириб, ўзини, хонадонини ва Исроил жамоасини гуноҳдан поклаб чиқмагунча ҳеч ким Учрашув чодирига кирмасин. 18Сўнг Ҳорун ташқарига чиқиб, Эгамиз олдида турган қурбонгоҳни поклаш учун маросим ўтказсин. Буқанинг ва таканинг қонидан олиб, қурбонгоҳнинг ҳар бир шохига суртиб чиқсин. 19Қурбонгоҳга етти марта бармоғи билан қонни сепсин. Шу йўл билан қурбонгоҳни Исроил халқининг нопокликларидан поклаб, муқаддас қилсин.

 

Қўйиб юбориладиган така

 

20Ҳорун Энг муқаддас хона, Учрашув чодири ва қурбонгоҳ учун поклаш маросимини ўтказиб бўлгач, тирик такани етаклаб келсин. 21У иккала қўлини таканинг бошига қўйсин, Исроил халқининг ҳамма ҳақсизликларини, ҳамма итоатсизликларини ва ҳамма гуноҳларини бирма–бир эътироф этиб, таканинг бошига юкласин. Такани чўлга ҳайдаб юбориш учун масъул бўлган одам такани олиб кетсин. 22Ўша одам такани чўлга қўйиб юборгандан кейин, така ўзи билан халқнинг гуноҳларини кимсасиз жойга олиб кетади.
23Шундан кейин Ҳорун Учрашув чодирига кириб, Энг муқаддас хонага кийиб кирган зиғир матосидан тикилган либосларини ечсин–да, уларни ўша ерда қолдирсин. 24У муқаддас жойда бутун баданини ювиб, кундалик руҳоний кийимларини кийиб олсин. Сўнг ташқарига чиқиб, ўзининг ва халқнинг куйдириладиган қурбонликларини адо этсин. Шу тариқа ўзини ҳам, халқни ҳам гуноҳдан покласин. 25Гуноҳ қурбонлигининг ёғини қурбонгоҳ устида куйдирсин. 26Қўйиб юбориладиган такани чўлга ҳайдаб юборган одам кийимларини ва бутун баданини ювсин. Шундан сўнггина у қароргоҳга кира олади.
27Гуноҳ қурбонлиги қилинган ва қони Исроил халқини гуноҳдан поклаш учун Энг муқаддас хонага олиб кирилган буқа ва таканинг танаси қароргоҳнинг ташқарисига олиб чиқилсин. Буларнинг териси, танаси ва ичак–човоқлари куйдириб юборилсин. 28Буларни куйдирган одам кийимларини ва бутун баданини ювсин. Шундан сўнггина у қароргоҳга кира олади.

 

Покланиш кунига риоя қилиш

 

29Қуйидагилар сизлар учун доимий қонун–қоида бўлсин: еттинчи ойнинг ўнинчи кунида рўза тутинглар, ҳеч қандай иш қилманглар. Бу Исроил халқига ва орангиздаги мусофирларга бирдай тааллуқлидир. 30Зотан ўша куни руҳоний сизларни гуноҳларингиздан поклайди. Шунда сизлар Эгамиз олдида барча гуноҳларингиздан фориғ бўласизлар. 31Ўша кун сизлар учун дам олиш Шаббат кунидир, рўза тутинглар. Бу сизлар учун доимий қонун–қоида бўлсин. 32Бобоси Ҳорун ўрнига олий руҳонийликка бағишланиб, мой суртилган руҳоний муқаддас зиғир либосларини кийиб, сизларни гуноҳларингиздан покласин. 33У Энг муқаддас хонани, Учрашув чодирини, қурбонгоҳни, руҳонийларни ва бутун Исроил жамоасини поклаш учун маросим ўтказсин. 34Йилда бир марта Исроил халқи барча гуноҳларидан поклансин. Бу сизлар учун доимий қонун–қоида бўлсин.
Эгамиз нимани амр этган бўлса, Мусо ҳаммасини адо этди.

 

17–БОБ

 

Қоннинг табарруклиги

 

1Эгамиз Мусо орқали 2Ҳорунга, унинг ўғилларига ва жамики Исроил халқига қуйидаги амрларни берди: 3агар Исроил халқидан бирортаси қароргоҳда ёки қароргоҳ ташқарисида буқа, қўзи ёки эчкини қурбонлик қилсаю, 4уни Эгамизга тақдим қилиш учун Учрашув чодири кираверишига олиб келмаса, ўша одам қон тўккани учун айбдор ҳисоблансин. Қон тўккан бу одам халқ орасидан йўқ қилинсин. 5Бу қоида Исроил халқининг далаларда қурбонликлар қилишларига чек қўяди. Улар қурбонликларини руҳонийга, Учрашув чодири кираверишига олиб келадиган бўлишади ва қурбонликларини тинчлик қурбонлиги қилиб, Эгамизга бағишлашади. 6Руҳоний қурбонликнинг қонини Учрашув чодирига кираверишда турган Эгамизнинг қурбонгоҳига сепсин. Сўнг Эгамизга ёқимли ҳид бориши учун қурбонликнинг ёғини куйдирсин. 7Бундан буён Исроил халқи ўз қурбонликларини эчки жинларига келтирмасин, шу йўсин Эгамизга бевафолик қилмасин. Бу қоидага улар доимо, авлодлари оша риоя қилишсин.
8Исроил халқидан ёки уларнинг ораларида истиқомат қилаётган мусофирлардан бирортаси қуйдириладиган ва бошқа қурбонликлар қилсаю, 9ўшаларни Эгамизга назр қилиш учун Учрашув чодири кираверишига олиб келмаса, у одам халқ орасидан йўқ қилинсин.
10Агар Исроил халқидан ёки уларнинг ораларида истиқомат қилаётган мусофирлардан бирортаси қони чиқарилмаган гўштни еса, Эгамиз қон истеъмол қилган ўша одамга қарши чиқиб, уни халқ орасидан йўқ қилиб юборади. 11Зотан жонзотнинг жони унинг қонидир. Эгамиз қонни сизларга қурбонгоҳ устида гуноҳларингизни ювиш учун берган. Жон ато этадиган қон сизларни гуноҳларингиздан поклайди. 12Шунинг учун Эгамиз Исроил халқига: “Қони чиқарилмаган гўштни зинҳор истеъмол қилманг, ораларингизда яшаётган мусофир ҳам қонни истеъмол қилмасин.” — деб айтган.
13Овланган ҳалол ҳайвон ёки қушнинг қонини чиқаринглар. Қонни тупроқ билан кўмиб қўйинглар. Бу қоида Исроил халқига ва уларнинг орасида истиқомат қилаётган мусофирларга тааллуқлидир. 14Ҳар бир жонзотнинг жони унинг қонидир. Шу боис Эгамиз Исроил халқига айтди: “Қони чиқарилмаган гўштни еманглар. Зотан ҳар бир жонзотнинг жони қондадир. Қон истеъмол қилган одам халқи орасидан йўқ қилинсин.”
15Ҳаром ўлган ёки ёввойи ҳайвон ғажиб ташлаган жониворнинг гўштини еган ҳар бир одам, Исроил халқидан ёки бошқа халқдан бўлишидан қатъий назар, кийимларини ювсин, ўзи ҳам ювинсин. У кечгача ҳаром бўлиб, сўнг яна пок бўлади. 16Борди–ю, у кийимларини ювмаса, ўзи ҳам ювинмаса, қилган гуноҳи учун жазога тортилади.

 

18–БОБ

 

Ман қилинган жинсий алоқалар

 

1Эгамиз Мусо орқали 2Исроил халқига шундай деди: “Мен Эгангиз Худоман. 3Сизлар яшаб юрган Миср халқининг одатларига ва Мен сизларни олиб бораётган Канъон юртидаги халқларнинг одатларига тақлид қилманглар. Уларнинг удумларига эргашманглар. 4Фақат Менинг қонунларимга итоат этинглар, қоидаларимни битта қолдирмай бажаринглар. Зотан Мен Эгангиз Худоман. 5Қонун–қоидаларимга амал қилинглар. Уларга риоя қилган одам ҳаётдан баҳраманд бўлар. Мен Эгангизман.
6Туғишган яқин қариндошингиз билан ётманг. Мен Эгангизман. 7Онангиз билан ётиб, отангизнинг шаънига доғ туширманг. У онангиз бўлгани учун у билан ётманг. 8Отангизнинг хотини билан ётманг, бундай қилиб отангизнинг шаънига доғ туширманг. 9Туғишган ёки ўгай опа–синглингиз билан ётманг. У отангизнинг қизи ёки онангизнинг қизи бўлишидан қатъий назар, сиз билан бир уйда катта бўлган ёки бошқа жойда ўсганидан қатъий назар, у билан ётманг. 10Ўз неварангиз — ўғлингизнинг қизи ёки қизингизнинг қизи билан ётманг. Бундай қилиб ўз шаънингизга доғ туширманг. 11Отангиздан туғилган, ўгай онангизнинг қизи билан ётманг, чунки у сизнинг ўгай синглингиздир. 12Аммангиз билан ётманг, чунки у отангизнинг жигаридир. 13Холангиз билан ётманг, чунки у онангизнинг жигаридир. 14Амакингизнинг шаънига доғ тушириб, унинг хотини билан ётманг. Ахир, у сизнинг келин ойингиздир. 15Келинингиз билан ётманг. У ўғлингизнинг хотинидир. 16Ака–укангизнинг хотини билан ётманг. Бундай қилиб акангизнинг шаънига доғ туширманг. 17Сиз бирор аёл билан ётган бўлсангиз, ўша аёлнинг қизи ёки қиз невараси билан ётманг. У ўғлининг қизи ёки қизининг қизи бўлишидан қатъий назар, у билан ётманг, улар қондошдир. Бундай қилиш бузуқликдир. 18Хотинингизнинг синглисини хотинингизга кундош қилманг. Хотинингиз тирик экан, унинг синглиси билан ётманг.
19Ҳайз кўриб ҳаром бўлган аёл билан ётманг. 20Қўшнингизнинг хотини билан жинсий алоқа қилиб, ўзингизни булғаманг. 21Болаларингизнинг бирортасини Мўлахгақурбонлик қилиб, Мен, Худойингизни бадном қилманг. Мен Эгангизман. 22Аёл билан ётгандай, эркак киши билан ётманг. Бу жирканчдир. 23Ҳайвон билан жинсий алоқа қилиб, ўзингизни булғаманг. Аёл киши ҳам ўзини ҳайвонга қўйиб бериб, у билан жинсий алоқа қилмасин. Бу Худо яратган тартибнинг бузилишидир.
24Бундай ишлар қилиб ўзингизни булғаманг. Мен олдингиздан ҳайдаётган халқлар ана шундай ишлари туфайли булғанган эдилар. 25Натижада бутун юрт ҳаром бўлиб кетди. Мен юртни жазоладим, юрт эса у ердаги халқларни қусиб юборди. 26Сизлар Менинг қонун–қоидаларимга риоя қилинглар. Исроил халқидан бўлганлар ва орангизда яшаётган мусофирлар бундай жирканч ишларни қилмасин. 27Зотан сизлардан олдин мана шу юртда яшаган халқлар бу жирканч ишларнинг ҳаммасини қилиб, юртни булғаган эдилар. 28Агар сизлар ҳам юртни булғасангиз, бу юрт олдинги халқларни қусиб юборгандай сизларни ҳам қусиб юборади. 29Бундай жирканч ишни қилган ҳар қандай одам халқ орасидан йўқ қилинсин.
30Хуллас, талабларимни бажаринглар. Сизлардан олдин бу юртда қилинган жирканч ишларни қилиб, ўзингизни булғаманглар. Зотан Мен Эгангиз Худоман.”

 

19–БОБ

 

Адолат ва солиҳлик ҳақида қонунлар

 

1Эгамиз Мусо орқали 2бутун Исроил жамоасига шундай деди: “Муқаддас бўлинглар, чунки Мен, Эгангиз Худо, муқаддасман. 3Ҳар бирингиз ота–онангизни ҳурмат қилинг. Шаббат кунларимга риоя қилинг. Зотан Мен Эгангиз Худоман. 4Бутларга сажда қилманг, ўзларингиз учун бутлар ясаманг. Мен Эгангиз Худоман.”
5Тинчлик қурбонлигини Менга келтирганингизда қоидаларга риоя қилинг, токи қурбонлигингиз қабул бўлсин. 6Қурбонликнинг гўштини қурбонлик қилинган куни ёки эртаси куни тановул қилинг. Учинчи куни ортиб қолган гўштни куйдиринг. 7Борди–ю, қурбонликнинг гўшти учинчи куни ейилса, қурбонлигингиз булғанган ҳисобланиб, қабулга ўтмайди. 8Ундан еган ҳар бир одам Менинг муқаддас деб билган нарсамни булғагани учун, жазога тортилсин. Бундай одам халқ орасидан йўқ қилинсин.
9Далангиз ҳосилини ўрганингизда даланинг энг четидаги буғдойни ўрманг, ерга тушиб қолган буғдой бошоқларини ҳам терманг. 10Узумзорингиз ҳосилини йиққанингиздан кейин, токларда қолиб кетган ва ерга тушиб қолган узум бошларини йиғиб олманг. Уларни камбағал ва мусофирларга қолдиринг. Мен Эгангиз Худоман.
11Ўғирлик қилманг, алдаманг, бировга ёлғон гапирманг. 12Менинг номим билан ёлғондакам онт ичманг. Шу орқали Мен, Худойингизни бадном қилманг. Мен Эгангизман.
13Қўшнингизни товламанг, уни таламанг. Мардикорнинг ҳақини эрталабгача олиб қолманг. 14Кар одамни қарғаманг. Кўр одамнинг йўлига тўсиқ қўйманг. Мен, Худойингиздан қўрқинг. Мен Эгангизман.
15Ҳукм чиқарганда ҳақсизлик қилманг. Фақирнинг ёнини босманг, обрўли одамнинг ҳам кўнглига қараб иш тутманг. Қўшнингизни адолат билан ҳукм қилинг. 16Одамлар орасида қўшнингизни ғийбат қилиб, унинг жонини хавф остига қўйманг. Мен Эгангизман.
17Дилингизда биродарингизга қарши гина қилманг. Қўшнингизнинг айбини очиқ юзига солинг, шунда сиз унинг айби учун жазога тортилмайсиз. 18Қасос олманг, юртдошингизга қарши кек сақламанг. Аксинча, ўзгани ўзингизни севгандай севинг. Мен Эгангизман.
19Қонун–қоидаларимга риоя қилинг. Молингизни бошқа турдаги ҳайвонлар билан чатиштирманг. Далангизга икки хил уруғ сепманг. Устингизга икки хил ипдан тўқилган кийимни кийманг.
20Агар эркак киши бошқа бировга унаштириб қўйилган чўри билан ётса, у келтирган зарарни тўлаши лозим. Чўри ҳали озодликка чиқарилмагани учун, уларга ўлим жазоси берилмасин. 21Эркак айб қурбонлиги сифатида бир қўчқорни Учрашув чодири кираверишига олиб келиб, Менга тақдим қилсин. 22Руҳоний қўчқорни айб қурбонлиги қилиб, ўша одамни Менинг олдимда гуноҳидан покласин. Шунда унинг қилган гуноҳи кечирилади.
23Сизлар Канъон юртига кириб, турли хил мевали дарахтлар экканингиздан кейин, уч йил давомида уларнинг мевасидан еманг. Уларни ейиш ман этилсин. 24Tўртинчи йили ҳамма мевалар шукрона назри сифатида Менга бағишлансин. 25Бешинчи йили эса меваларини ейишингиз мумкин. Шундай қилсангиз, дарахтларингиз серҳосил бўлади. Мен Эгангиз Худоман.
26Қони чиқарилмаган гўштни еманг. Таъбирчиларга эътиқод қилманг, фол очтирманг. 27Чаккангиздаги сочларингизни қирманг, соқолингизнинг учини қирқманг. 28Аза тутганингизда марҳум учун баданингизни кесманг, терингизни тешиб суръат солманг. Зеро, Мен Эгангизман.
29Қизингизни фоҳишалик қилишига ундаб, уни булғаманг. Токи юрт зинога ботмасин, бузуқлик авж олмасин. 30Менинг Шаббат кунларимга риоя қилинг, муқаддас маконимни иззат этинг. Мен Эгангизман.
31Арвоҳ чақирувчиларнинг олдига борманг, фолбинларга маслаҳат солманг. Улар туфайли ўзингизни булғаманг. Мен Эгангиз Худоман.
32Мўйсафидни кўрганингизда ўрнингиздан туринг, қариянинг ҳурматини жойига қўйинг. Мен, Худойингиздан қўрқинг. Мен Эгангизман.
33Юртингизда яшаб юрган мусофирга зулм қилманг. 34Унга ўз юртдошингиздай қаранг. Мусофирни ўзингизни севгандай севинг, чунки сизлар ҳам Миср юртида мусофир эдингизлар. Мен Эгангиз Худоман.
35Узунликни, оғирликни ва миқдорни ўлчаганда ғирромлик қилманг. 36Тарозингиз, қадоқ тошларингиз, ўлчов тоғораю косаларингиз тўғри бўлсин. Сизларни Миср юртидан олиб чиққан Эгангиз Худоман. 37Қонун–қоидаларимнинг ҳаммасини битта қолдирмай бажаринглар. Мен Эгангизман.”

 

20–БОБ

 

Итоатсизликнинг жазолари

 

1Эгамиз Мусо орқали 2Исроил халқига шундай деди: “Ўз боласини Мўлахгақурбонлик қилган ҳар қандай одамга, Исроил халқидан ёки юртингизда яшаган мусофир бўлишидан қатъий назар, ўлим жазоси берилсин. Бутун жамоа уни тошбўрон қилсин. 3Мен Ўзим бундай одамга қарши чиқиб, уни халқ орасидан йўқ қилиб юбораман, чунки у фарзандини Мўлахга қурбонлик қилиб, Муқаддас чодиримни булғаган бўлади, Мени, Муқаддас Худони бадном этган бўлади. 4Борди–ю, жамоа бу одамнинг қилмишидан кўз юмиб, уни ўлдирмаса, 5Мен Ўзим жамоага ва уларнинг барча хонадонларига қарши чиқаман. Уларни халқ орасидан йўқ қиламан. Менга бевафолик қилиб, Мўлахга сиғинадиган барча издошларини улар қатори қириб юбораман.
6Агар бирор одам Менга бевафолик қилиб, арвоҳ чақирувчига ва фолбинга маслаҳат солса, Мен ўша одамга қарши чиқиб, уни халқ орасидан йўқ қилиб юбораман. 7Ўзларингизни Менга бағишланглар, муқаддас бўлинглар. Мен Эгангиз Худоман. 8Қонун–қоидаларимни битта қолдирмай бажаринглар. Сизларни муқаддас қиладиган Эгангизман. 9Отасини ёки онасини хўрлаган ҳар қандай одамга ўлим жазоси берилсин. Унинг қони ўз гарданида қолади.
10Агар эркак қўшнисининг хотини билан зино қилса, иккови ҳам ўлдирилсин. 11Отасининг хотини билан ётган эркак отасининг шаънига доғ туширган бўлади. Бундай эркак ва аёл ўлдирилсин. Уларнинг қони ўз гарданида қолади. 12Агар эркак ўз келини билан ётса, иккови ҳам ўлдирилсин. Улар Худо яратган тартибни бузган ҳисобланадилар. Уларнинг қони ўз гарданида қолади. 13Агар эркак аёл билан ётгандай бошқа эркак билан ётса, уларнинг иккови жирканч иш қилган бўладилар. Иккови ҳам ўлдирилсин, уларнинг қони ўз гарданида қолади. 14Агар эркак хотин олиб, хотинининг онасига ҳам уйланса, у бузуқлик қилган бўлади. Уларнинг учалови ҳам тириклайин оловга ташлансин. Орангиздан бузуқликни йўқ қилинг. 15Агар эркак ҳайвон билан жинсий алоқа қилса, у ўлим жазосини олсин. Ҳайвон ҳам ўлдирилсин. 16Агар аёл ҳайвоннинг олдига бориб жинсий алоқа қилса, аёлни ҳам, ҳайвонни ҳам ўлдиринг. Уларнинг қони ўз гарданида қолади.
17Агар эркак ўз синглисига — отасининг ёки онасининг қизига уйланиб, у билан қовушса, шармандаликка йўл қўйган бўлади. Уларнинг иккови ҳам халқнинг кўзи олдида йўқ қилинсин. У синглисининг шаънига доғ туширгани учун жазога тортилсин. 18Агар эркак ҳайз кўрган аёл билан ётса, иккаласи аёлнинг ҳайз манбаини очган ҳисобланади. Уларнинг иккови ҳам халқ орасидан йўқ қилинсин. 19Холангиз ёки аммангиз билан ётманг. Бундай қилган одам ўз қондошининг шаънига доғ туширган бўлади. Уларнинг иккови ҳам жазога тортилсин. 20Агар эркак амакисининг хотини билан ётса, у амакисининг шаънига доғ туширган бўлади. Эркак ҳам, аёл ҳам жазога тортилсин. Улар фарзанд кўрмай ўтиб кетишади. 21Агар эркак акасининг ёки укасининг хотинига уйланса, ярамас иш қилган бўлади. У акасининг ё укасининг шаънига доғ туширгани учун, улар фарзандсиз ўтиб кетишади.
22Қонун–қоидаларимни битта қолдирмай бажаринглар, токи Мен сизларни олиб бораётган юрт сизларни қусиб юбормасин. 23Мен олдингиздан қувиб юбораётган халқларнинг одатларига тақлид қилманглар. Улар бу ишларнинг ҳаммасини қилганлари учун, Мен улардан жирканиб кетдим. 24Сизлар уларнинг сут ва асал оқиб ётган юртини мулк қилиб оласизлар, деб Мен сизларга ваъда қилган эдим. Ўша юртни сизларга Мен бераман. Мен Эгангиз Худоман. Сизларни халқлар орасидан ажратиб олганман. 25Шундай экан, сизлар ҳалол билан ҳаром ҳайвоннинг фарқига, ҳалол билан ҳаром қушнинг фарқига боришингиз лозим. Ҳаром ҳайвону қушларни ва ерда судралиб юрувчиларни еб ўзингизни булғаманг. Мен уларни ҳаром, деб эълон қилганман. 26Ўзингизни Менга бағишлаб, муқаддас бўлинглар, чунки Мен, Эгангиз, муқаддасман. Мен сизларни бошқа халқлардан Ўзим учун ажратиб олганман.
27Арвоҳ чақирадиган ва фолбинлик қиладиган эркагу аёлнинг жазоси ўлимдир. Уларни тошбўрон қилинг, уларнинг қони ўз гарданида қолади.”

 

21–БОБ

 

Руҳонийларнинг муқаддаслиги

 

1Эгамиз Мусо орқали Ҳоруннинг руҳоний ўғилларига шундай деди: “Руҳоний қазо қилган қариндошининг жасадига тегиб ўзини булғамасин. 2Борди–ю, марҳум руҳонийга энг яқин қариндоши, яъни ота–онаси, ўғил–қизи, ака–укаси, 3шунингдек, турмушга чиқмаган опа–синглиси бўлса, улар туфайли булғаниши мумкин. 4Лекин хотини томонидан биров қазо қилса, у туфайли ўзини булғаб, мурдор бўлмасин. 5Руҳоний аза тутганда сочини қирмасин, соқолининг учини қирқмасин, баданини тилмасин. 6У Менинг олдимда муқаддас бўлсин, Мени бадном этмасин. Мен, Эгаси Худога оловда куйдириладиган таом назрларни келтиргани учун у муқаддас бўлсин. 7Фоҳишалик қилиб булғанган ёки эридан ажралган аёлга уйланмасин. Зотан руҳоний Менинг олдимда муқаддасдир. 8Халқ ҳам руҳонийни муқаддас деб билсин, чунки Мен, Худойингизга нонни келтирадиган ўшадир. У одамлар учун муқаддас бўлсин, зотан Мен, Эгангиз, муқаддасман. Халқимни муқаддас қиладиган Менман. 9Агар руҳонийнинг қизи фоҳишалик қилиб ўзини булғаса, у отасини ҳам булғаган бўлади. Ундай қизни тириклайин куйдириш лозим.
10Ака–укалари орасидан бошига мой суртиб танланган олий руҳоний руҳонийлик либосларини кийиш учун бағишлангандир. Шунинг учун у қайғудан сочини тўзмасин, либосларини ҳам йиртмасин. 11Жасаднинг яқинига бормасин, ҳатто вафот этган ота–онаси туфайли ҳам ўзини булғамасин. 12У ота–онасини дафн қилиш учун Муқаддас чодирдан чиқмасин, шу туфайли Менинг чодиримни булғамасин. Зотан Менинг муқаддас қиладиган мойим унинг устидадир, у Менга бағишлангандир. Мен Эгангизман. 13Олий руҳоний фақат бокира қизга уйлансин. 14Бева, эридан ажралган ёки фоҳишалик қилиб булғанган аёлни хотинликка олмасин. Ўз қавмидаги бокира қизга уйлансин, 15шу тариқа муқаддас наслини ҳаромликдан асрасин. Мен, Эгангиз, уни муқаддас қилганман.”
16Эгамиз Мусо орқали 17Ҳорунга шундай деди: “Авлодингдан нуқсони бор бирор одам Менга қурбонликларни келтирмасин. Бунга авлодлар оша риоя қилинглар. 18Нуқсони бор ҳеч ким яқинимга келмасин: кўр, чўлоқ, майиб, мажруҳ 19қўл–оёғи синган, 20букур, пакана, кўзида нуқсони бор, йиринглаган яралари ёки қўтири бор, мояги эзилган одам қурбонгоҳнинг яқинига бормасин. 21Руҳоний Ҳорун наслидан нуқсони бор ҳеч ким оловда куйдириладиган назрларни Мен, Эгангизга келтирмоқчи бўлиб яқинлашмасин. Нуқсони бўлгани учун у Менга таом назрларни келтириш учун яқинлашмасин. 22У Менинг қурбонликларимни, энг муқаддас ва муқаддас назрларимни тановул қилиши мумкин. 23Лекин нуқсони туфайли у Муқаддас хонадагиички пардага ва қурбонгоҳга асло яқинлашмасин. Акс ҳолда у муқаддас маконимни булғаган бўлади. Маконимни муқаддас қиладиган Эгангиз Менман.”

 

24Шундай қилиб, Мусо буларнинг ҳаммасини Ҳорун ва унинг ўғилларига ҳамда бутун Исроил халқига айтди.

 

22–БОБ

 

Назрларнинг муқаддаслиги

 

1Эгамиз Мусо орқали 2Ҳорун ва унинг ўғилларига шундай деди: “Сизлар Исроил халқининг Менга бағишлаган эҳсонлари билан эҳтиёткор бўлинглар, яна Мени — Муқаддас Худони бадном қилиб қўйманглар. Мен Эгангизман. 3Агар наслингиздан биронтаси ҳаром бўла туриб, Исроил халқи Менга бағишлаган эҳсонларга яқинлашса, у Менинг ҳузуримда бошқа хизмат қилмайдиган бўлсин. Мен Эгангизман. 4Ҳоруннинг наслидан тери касаллигига чалинган ёки ажралмаси оққан ҳеч ким покланмагунча эҳсондан тановул қилмасин. Борди–ю, руҳонийлардан бирортаси жасад туфайли булғанган нарсага тегса ёки жинсий аъзосидан маний оқса, 5ёҳуд ўрмалаб юрадиган ҳаром жониворга ё ҳаром бўлган одамга тегса, ўзи ҳаром бўлган ҳисобланади. У теккан одам қандай йўл билан ҳаром бўлганлигидан қатъий назар, 6руҳоний кечгача ҳаром бўлади. Руҳоний баданини ювмагунича эҳсондан тановул қилмасин. 7Қуёш ботгандан кейин у пок бўлади. Ана шундагина у эҳсонлардан тановул қила олади, чунки бу эҳсонлар унинг таомидир. 8Ҳаром ўлган ёки ёввойи ҳайвон ғажиган жониворнинг гўштини руҳоний емасин. Акс ҳолда у ўз ўзини ҳаром қилади. Мен Эгангизман. 9Руҳонийлар талабларимни бажаришсин. Акс ҳолда гуноҳларининг жазосини олиб, талабларимга риоя қилмаганлари учун нобуд бўладилар. Уларни муқаддас қиладиган Эгангиз Менман.
10Руҳоний хонадонига мансуб бўлган кишиларгина эҳсонлардан тановул қилишлари мумкин. Руҳонийникида турган мусофир ёки мардикор эҳсонлардан тановул қилмасин. 11Лекин руҳоний ўз кумушига сотиб олган ёки унинг хонадонида туғилган қулу чўрилар бу назрлардан тановул қилишлари мумкин. 12Агар руҳонийнинг қизи руҳонийлар қавмига мансуб бўлмаган одамга турмушга чиқса, эҳсонлардан тановул қилиш унга ман этилсин. 13Борди–ю, руҳонийнинг бу қизи фарзанд кўрмай бева бўлиб қолса ёки эридан ажралса, отасининг хонадонига қайтиб келганидан кейин қизлик давридагидай отасининг таомидан тановул қилиши мумкин. Аммо руҳонийлар қавмига мансуб бўлмаган одам руҳонийнинг таомидан тановул қилмасин. 14Агар бирор одам билмаган ҳолда эҳсондан еб қўйса, у руҳонийга келтирган зарарни тўлаб, устига бешдан бир қисмини қўшиб берсин. 15Руҳонийлар Исроил халқининг Менга келтирган эҳсонларини булғашмасин. 16Уларни бошқаларнинг тановул қилишига йўл қўйишмасин. Акс ҳолда руҳонийлар Исроил халқини айбдор қилиб қўйишади, халқ айб қурбонлиги келтириши керак бўлади. Эҳсонни муқаддас қиладиган Эгангиз Менман.”
17Эгамиз Мусо орқали 18Ҳорунга, унинг ўғилларига ва бутун Исроил халқига қуйидаги қоидаларни берди: Исроил халқидан ёки орангизда яшаётган мусофирлардан бирортаси берган ваъдаси устидан чиқмоқчи бўлиб ёки кўнгилдан чиқариб, куйдириладиган қурбонлик келтирмоқчи бўлса 19нуқсонсиз буқа, қўчқор ёки такани олиб келсин. Шунда қурбонлиги қабул бўлади. 20Нуқсони бор жониворни олиб келманг, бундай қурбонлигингиз қабул бўлмайди.
21Агар бирортаси берган ваъдаси устидан чиқиш учун ёки кўнгилдан чиқариб, Эгамизга тинчлик қурбонлигини келтирмоқчи бўлса, подаси ёки сурувидан нуқсонсиз жониворни танлаб олсин. Қурбонлиги қабул бўлиши учун жонивор беками–кўст бўлсин. 22Кўр, жароҳатланган, майиб, ярасидан йиринг оққан, қўтир ёки қичимаси бор жониворни Эгамизга келтирманг, уни оловда куйдириладиган назр сифатида қурбонгоҳ устида куйдирманг. 23Бир туёғи калта ёки узун бўлган бузоқни ёки қўзичоқни кўнгилдан чиқариб берадиган қурбонлик сифатида келтиришингиз мумкин. Лекин бундай жониворни берган ваъдангиз устидан чиқиш учун олиб келманг, у қабул бўлмайди. 24Мояги кўкарган, эзилган, узилган ёки кесиб олинган жониворни Эгамизга келтирманг. Юртингизда бунга йўл қўйманг. 25Худойингизга қурбонлик келтирмоқчи бўлган мусофирдан ҳам майиб жониворни қабул қилманг. Бундай жонивор нуқсонли бўлгани учун қабул бўлмайди.
26Эгамиз Мусога яна деди: 27“Янги туғилган бузоқ, қўзичоқ ёки улоқча етти кун онасининг ёнида бўлсин. Еттинчи кундан кейин уни оловда куйдириб, Менга назр қилишингиз мумкин. 28Лекин подангиздаги ёки сурувингиздаги она, болани бир кунда сўйманг. 29Менга шукрона қурбонлигини келтирмоқчи бўлганингизда қоидаларга риоя қилган ҳолда келтиринг, токи қурбонлигингиз қабул бўлсин. 30Қурбонликнинг гўштини ўша куниёқ тановул қилинг. Ундан эрталабгача ҳеч нарса қолдирманг. Мен Эгангизман.
31Амрларимни битта қолдирмай бажаринг. Мен Эгангизман. 32Мени — Муқаддас Худони бадном қилманг. Бутун Исроил халқи Мени муқаддас деб билсин. Мен сизларни муқаддас қиладиган Эгангизман. 33Худойингиз бўлиш учун сизларни Миср юртидан олиб чиққанман. Мен Эгангизман.”

 

23–БОБ

 

Байрамлар

 

1Эгамиз Мусо орқали 2Исроил халқига қуйидаги қоидаларни берди: Эгамиз белгилаган байрамларни нишонланглар, ўша кунлари муқаддас йиғин эълон қилинглар. Эгамизнинг белгилаган байрамлари қуйидагилардир.

 

Шаббат куни

 

3Олти кун меҳнат қилинглар, еттинчи куни — Шаббат куни эса тўлиқ дам олинглар. Шу куни муқаддас йиғин бўлсин. Ҳеч қандай иш қилманглар. Ахир, Шаббат куни Эгамизга аталгандир! Қаерда яшашингиздан қатъий назар, шу кунга риоя қилинглар.

 

Фисиҳ зиёфати ва Хамиртурушсиз нон байрами

 

4Эгамиз Шаббат кунидан ташқари бошқа байрамлар ҳам белгилаб берди. Бу байрамларда муқаддас йиғинларни ўз вақтида ўтказинглар.
5Биринчи ойнинг ўн тўртинчи куни кечқурун Эгамизга Фисиҳ қурбонлигини келтиринглар. 6Ўша ойнинг ўн бешинчи куни Эгамизнинг хамиртурушсиз нон байрами бўлсин. Етти кун давомида хамиртурушсиз нонлар енглар. 7Байрамнинг биринчи куни муқаддас йиғин бўлсин. Ҳар кунги ишларингизни қилманглар. 8Етти кун давомида ҳар куни Эгамизга қурбонлик келтириб, оловда куйдиринглар. Байрамнинг еттинчи куни ҳам муқаддас йиғин ўтказинглар. Ҳар кунги ишларингизни қилманглар.

 

Илк ҳосил назри

 

9Эгамиз Мусо орқали 10Исроил халқига шундай деди: “Мен сизларга бераётган юртга кирганингиздан кейин, ҳар йили йиғиштирган ҳосилингизнинг биринчи боғламини руҳонийга олиб келинг. 11Шаббат кунининг эртасига руҳоний боғламни Мен, Эгангизга бағишлаганини кўрсатиб юқорига кўтарсин, шунда Мен назрингизни қабул қиламан. 12Ўша куни бир ёшли нуқсонсиз қўзини Менга куйдириладиган қурбонлик қилинг. 13Қўзи билан бирга зайтун мойи аралаштирилган саккиз коса сифатли унни дон назри қилинг. Оловда куйдирилган бу қурбонликдан Мен, Эгангизга ёқимли ҳид боради. Булар билан бирга шароб назри учун икки коса шаробни келтиринг. 14Илк ҳосил назрини Менга келтирмагунингизча янги буғдойдан ёпилган нонни, қовурилган буғдой ва буғдой бошоқларини тановул қилманг. Қаерда яшашингиздан қатъий назар, бу сизлар учун авлодларингиз оша доимий қонун–қоида бўлсин.

 

Ҳосил байрами

 

15Ҳосилингизнинг биринчи боғламини юқорига кўтариб, Мен, Эгангизга бағишлаган кунингиздан, яъни Шаббатнинг эртаси кунидан бошлаб, еттита тўлиқ ҳафтани сананг. 16Эллигинчи куни, еттинчи Шаббатдан кейин, Менга янги дон назрини олиб келинг. 17Қаерда яшашингиздан қатъий назар, юқорига кўтариладиган назр учун икки дона нонни олиб келинг. Нонлар саккиз коса сифатли ундан, хамиртуруш қўшиб ёпилган бўлсин. Булар Менга келтириладиган илк ҳосилингиз назридир. 18Нон билан бирга еттита бир ёшли нуқсонсиз қўзини, битта буқани ва иккита қўчқорни олиб келинг. Буларни дон ва шароб назрлари билан бирга куйдириладиган қурбонлик қилинг. Оловда куйдирилган бу қурбонликдан Менга ёқимли ҳид боради. 19Булардан ташқари, битта такани гуноҳ қурбонлиги ва иккита бир ёшли эркак қўзини тинчлик қурбонлиги қилинг. 20Руҳоний иккита қўзини нонлар билан бирга Менга бағишлаганини кўрсатиш учун юқорига кўтаради. Мен, Эгангиз учун муқаддас бўлган бу назр руҳонийларники бўлсин. 21Ўша куни муқаддас йиғин эълон қилинглар. Ҳар кунги ишларингизни қилманглар. Қаерда яшашингиздан қатъий назар, бу сизлар учун авлодларингиз оша доимий қонун–қоида бўлсин.
22Далангиз ҳосилини ўрганингизда даланинг энг четидаги буғдойни ўрманг, ерга тушиб қолган буғдой бошоқларини ҳам терманг. Уларни камбағал ва мусофирларга қолдиринг. Мен Эгангиз Худоман.”

 

Карнай байрами

 

23Эгамиз Мусо орқали 24Исроил халқига шундай деди: “Еттинчи ойнинг биринчи кунида тўлиқ дам олинглар. Бу кун карнайларнинг садолари билан нишонланадиган хотира кунидир. Ўша куни муқаддас йиғин ўтказинглар. 25Ҳар кунги ишларингизни қилманглар. Менга қурбонлик келтириб, оловда куйдиринглар.”

 

Покланиш куни

 

26Эгамиз Мусога деди: 27“Еттинчи ойнинг ўнинчи кунида эса Покланиш кунини нишонланглар. Ўша куни муқаддас йиғин бўлсин. Рўза тутиб, Менга қурбонлик келтириб, оловда куйдиринглар. 28Ўша куни ҳеч қандай иш қилманглар, чунки бу куни гуноҳдан поклаш маросими ўтказилади. 29Ўша куни рўза тутмаган одам халқ орасидан йўқ қилинсин. 30Иш қилган одамни ҳам Мен халқ орасидан нобуд қиламан. 31Ўша куни умуман ҳеч қандай иш қилманг. Қаерда яшашингиздан қатъий назар, бу сизлар учун авлодларингиз оша доимий қонун–қоида бўлсин. 32Бу куни Шаббат сингари тўлиқ дам олинг. Тўққизинчи куни кечқурундан бошлаб, кейинги куни кечқурунгача рўза тутинг.”

 

Чайла байрами

 

33Эгамиз Мусо орқали 34Исроил халқига шундай деди: “Еттинчи ойнинг ўн бешинчи кунидан бошлаб етти кун давомида Менга атаб Чайла байрамини нишонланглар. 35Байрамнинг биринчи куни муқаддас йиғин қилинглар. Ҳар кунги ишларингизни қилманглар. 36Етти кун давомида ҳар куни Менга қурбонлик келтириб, оловда куйдиринглар. Саккизинчи куни ҳам муқаддас йиғин қилинглар, Менга қурбонлик келтириб, оловда куйдиринглар. Бу охирги муқаддас йиғин кунидир. Ҳар кунги ишларингизни қилманглар.
37Мен, Эгангиз, белгилаган байрамлар шулардир. Уларни нишонлаб, муқаддас йиғинлар ўтказинглар. Оловда куйдириладиган ҳамма назрларингизни — куйдириладиган қурбонликларни, дон назрларни, шароб назрларни белгиланган кунларда Менга келтиринглар. 38Бу байрамларни Менга атаб Шаббат кунлардан ташқари нишонланглар. Байрам кунлари келтирадиган қурбонликларингиз Менга берадиган эҳсонларингиздан, берган ваъдангизга мувофиқ келтирадиган қурбонликларингиздан ва кўнгилдан чиқариб берадиган назрларингиздан ташқари келтирилиши лозим.
39Далангизнинг ҳосилини йиғиб бўлганингиздан кейин, етти кун давомида Менга атаб Чайла байрамини нишонланглар. Байрам еттинчи ойнинг ўн бешинчи кунида бошлансин. Байрамнинг биринчи ва саккизинчи кунлари тўлиқ дам олинглар. 40Биринчи куни дарахтларингизнинг энг яхши меваларини териб олинглар, палма дарахтининг шохларини, сув бўйида ўсадиган мажнунтолнинг ва бошқа сербарг дарахтларнинг новдаларини олиб, етти кун давомида Мен, Эгангиз Худонинг олдида хурсандчилик қилинглар. 41Менга атаб бу байрамни ҳар йили, етти кун давомида нишонланглар. Йилнинг еттинчи ойида нишонланадиган бу байрам сизлар учун авлодларингиз оша доимий қонун–қоида бўлсин. 42Етти кун давомида чайлаларда яшанглар. Исроил халқига мансуб бўлган ҳар бир киши чайлада яшасин. 43Токи авлодларингиз Исроил халқини Мисрдан олиб чиққанимда, чайлаларда яшаттирганимни билишсин. Мен Эгангиз Худоман.”

 

44Шундай қилиб, Мусо Исроил халқига Эгамизнинг белгиланган байрамларини эълон қилди.

 

24–БОБ

 

Мойчироқлар

 

1Эгамиз Мусо орқали 2Исроил халқига қуйидаги амрларни берди: тоза зайтун мойидан олиб келинглар. Токи мойчироқлар ҳар доим тун бўйи ёниб турсин. 3Ҳорун мойчироқларниУчрашув чодирига, аҳд сандиғини тўсиб турган ички парда олдига ўрнатсин. МойчироқларЭгамиз олдида оқшомдан эрталабгача ўчмай ёниб турсин. Бу авлодларингиз оша доимий қонун–қоида бўлсин. 4Ҳорун мойчироқларни тоза олтиндан ясалган чироқпояга ўрнатсин. Мойчироқлар Эгамизнинг олдида ҳар доим тун бўйи ёниб турсин.

 

Худовандга назр қилинадиган нонлар

 

5Сифатли ундан ўн иккита нон ёп. Ҳар бир нон саккиз коса ундан ёпилган бўлсин. 6Нонларни Эгамиз ҳузуридаги тоза олтиндан ясалган хонтахта устига икки қатор қилиб тер. Ҳар бир қаторда олтитадан нон бўлсин. 7Ҳар бир қаторга тоза хушбўй тутатқидан қўй. Бу хушбўй тутатқи ноннинг ўрнига оловда куйдирилиб, Эгамизга назр қилинади. 8Ҳорун нонларни доимий тарзда, ҳар Шаббат куни Исроил халқи номидан Эгамиз олдига қўйсин. Бу Исроил халқининг абадий мажбуриятидир. 9Бу нонлар Ҳорун ва унинг авлодиники бўлсин. Улар бу нонларни муқаддас жойда тановул қилишсин. Эгамизга атаб, оловда куйдириладиган назрлардан Ҳоруннинг наслига берилган доимий улуш шудир, у ғоят муқаддасдир.

 

Тўғри ва адолатли ҳукмнинг мисоли

 

10-11Дан қабиласидан бўлган Дибри қизи Шалумит Мисрлик бир кишига турмушга чиққан эди. Уларнинг бир ўғли бор эди. Бир куни ўша ўғли Исроил халқидан бўлган бир одам билан жанжаллашиб қолди. Жанжал пайтида Шалумитнинг ўғли қарғаниб, Худога шак келтирди. Шунда уни Мусонинг олдига олиб келишди. 12Эгамизнинг ҳукми маълум бўлгунга қадар уни қамаб қўйишди.
13Эгамиз Мусога деди:
14— Шаккокни қароргоҳнинг ташқарисига олиб чиқинглар. Шак келтирганини эшитганларнинг ҳаммаси қўлини унинг бошига қўйсин, кейин бутун жамоа уни тошбўрон қилсин. 15Исроил халқига шу гапимни айтиб қўй: “Мени қарғаган ҳар қандай одам жазога тортилсин. 16Мен, Эгангизга шак келтирган одамнинг жазоси ўлимдир. Бутун жамоа уни тошбўрон қилсин. Шаккок, мусофир ёки Исроил халқидан бўлишидан қатъий назар, ўлдирилсин. 17Одамнинг жонига қасд қилган ҳар қандай одам ўлдирилсин. 18Бировнинг молини ўлдириб қўйган одам эгасига товон тўласин. Бундай вазиятда жон эвазига жон, деган қоида қўлланилсин. 19Агар кимдир бировга шикаст етказса, унга ҳам худди шундай шикаст етказилсин. 20Синиқ эвазига синиқ, кўз эвазига кўз, тиш эвазига тиш билан жавоб қайтарилсин. Шикаст етказганга худди шундай шикаст етказилсин. 21Жониворни ўлдирган товон тўласин, одамни ўлдирган эса ўлим жазосини олсин. 22Мусофир учун ҳам, Исроиллик учун ҳам қонун бирдир. Мен Эгангиз Худоман.”
23Мусо бу сўзларни Исроил халқига айтиб бўлгач, халқ шаккокни қароргоҳ ташқарисига олиб чиқиб, тошбўрон қилди. Шундай қилиб, Исроил халқи Эгамизнинг Мусога берган амрини адо этди.

 

25–БОБ

 

Еттинчи йил

 

1-2Эгамиз Мусо орқали Исроил халқига Синай тоғида шундай деди: “Мен сизларга бераётган юртга кирганингиздан кейин, ҳар еттинчи йили ерингизга дам беринг. 3Олти йил давомида далаларингизга экин экинглар, узумзорларингизни бутаб, ҳосилини йиғинглар. 4Еттинчи йили эса ер тўлиқ дам олсин, Мен, Эгангизга бағишланган йил бўлсин. Шу йили далаларингизга экин экманглар, узумзорингизни хомток қилманглар. 5Ердан ўсиб чиққан бошоқларни ўрманглар, хомток қилинмаган токдаги узум бошларини йиғманглар. Ер бир йил тўлиқ дам олсин. 6Аммо ўша йили ердан табиий ҳолда ўсиб чиққан ҳамма нарсани ейишингиз мумкин. Булар сизлар учун, қулу чўриларингиз учун, мардикору сизникида вақтинчалик турган мусофирлар учун озуқа бўлади. 7Мол–ҳолингиз ва юртингиздаги ёввойи ҳайвонлар ҳам ер ҳосилидан озиқланишади.

 

Қутлуғ йил

 

8Етти йилни етти марта қўшиб сана, ҳаммаси бўлиб қирқ тўққиз йил бўлсин. 9Сўнг еттинчи ойнинг ўнинчи куни, яъни Покланиш куни бутун юрт бўйлаб карнайлар чалинсин. 10Эллигинчи йилни муқаддас деб билинг. Ўша йили юрт бўйлаб ҳамма одамга озодлик эълон қилинг. Шу йил сизлар учун Қутлуғ йил бўлсин. Ҳар ким ота–бобосининг жойига, ўз қавмига қайтиб борсин. 11Ҳа, эллигинчи йил сизлар учун Қутлуғ йил бўлсин. Шу йили экин экманглар, ердан ўсиб чиққан бошоқларни ўрманглар, хомток қилинмаган токдаги узум бошларини йиғманглар. 12Бу Қутлуғ йил бўлгани учун, уни муқаддас деб билинглар. Тўғридан–тўғри даладан узилган ҳосилни ейишингиз мумкин.
13Қутлуғ йили ҳаммангиз ота–бобонгиздан қолган мулкингизга қайтиб боринг.
14Ерингизни қўшнингизга сотганингизда ёки қўшнидан ер сотиб олганингизда ғирромлик қилманг. 15Ер сотиб олганингизда ернинг нархи кейинги Қутлуғ йилгача қолган йилларнинг ҳисобига асосланган бўлсин. Сотувчи ернинг нархини қолган ҳосилли йилларнинг миқдорига қараб белгиласин. 16Агар ҳали кўп йил бор бўлса, ернинг баҳосини оширсин. Борди–ю, озроқ йил қолган бўлса, баҳосини камайтирсин. Сотувчи аслида ерни эмас, балки ер берадиган ҳосил миқдорини сотади. 17Ғирромлик қилманг, Мен, Худойингиздан қўрқинг. Мен Эгангиз Худоман.

 

Еттинчи йил муаммоси

 

18Қонун–қоидаларимни битта қолдирмай бажаринг, шунда юртингизда тинч яшайсизлар. 19Ер ҳосилини беради, сизлар тўйгунингизча унинг неъматларидан ейсизлар. Юртингизда бехатар яшайсизлар.
20Сизлар:
— Экин экиб ҳосил олмасак еттинчи йили нима еймиз? — деб сўрашингиз мумкин. 21Мен олтинчи йили ҳосилингизга барака бераман. Ўша йили сизлар уч йилга етадиган ҳосил йиғиб оласизлар. 22Саккизинчи йили уруғ экканингизда олтинчи йил давомида йиққан ҳосилдан тановул қиласизлар. Тўққизинчи йили ҳам ҳосилингиз пишгунча ҳануз эски ҳосилдан ейсизлар.

 

Мулк ҳақида

 

23Ерни фақат вақтинчага сотинг, чунки ер Меникидир. Сизлар эса Менинг еримда яшаб юрган мусофир ва келгиндисизлар. 24Ўз ерини сотган одамга ерини қайта сотиб олиш имкониятини яратиб беринг.
25Агар юртдошингиз қашшоқлашиб мерос қилиб олган ерининг бир қисмини сотса, унинг энг яқин қариндоши сотилган ерни қайтариб сотиб олсин. 26Агар ерни қайтариб сотиб оладиган қариндоши бўлмаса ва у одамнинг ўзи кейинчалик мол–дунё топиб, етарли маблағ йиғса, у ўз ерини қайтариб сотиб олиши мумкин. 27Бунинг учун у Қутлуғ йилгача қолган йиллар давомида ердан олинадиган даромадни ҳисоблаб чиқиб, харидорга тўласин, шундан кейин ўз мулкини қайтариб олсин. 28Борди–ю, ерни қайтариб сотиб олишга қурби етмаса, ер харидорнинг ихтиёрида Қутлуғ йилгача қолсин. Қутлуғ йили ер асл эгасига қайтиб берилсин.
29Борди–ю, бирортаси девор билан ўралган шаҳар ичидаги уйини сотса, сотилган кундан бошлаб бир йил ўтгунча уйини қайтариб сотиб олиши мумкин. Уйни қайтариб сотиб олиш муддати бир йилдир. 30Бир йил ўтгунча у уйини қайтариб сотиб олмаса, девор билан ўралган шаҳар ичидаги бу уй харидорнинг мулкига айланиб, абадий унинг ва наслининг ихтиёрида қолади. Қутлуғ йилида ҳам унинг ихтиёридан чиқмайди. 31Атрофи девор билан ўралмаган қишлоқлардаги уйлар дала сифатида ҳисоблансин. Бундай уйларни ҳар қандай вақтда қайтариб сотиб олиш мумкин, Қутлуғ йилда улар асл эгасига қайтариб берилсин. 32Левиларнинг шаҳарларига келсак, левилар ўз шаҳарларидаги уйларини қайтариб сотиб олиш ҳуқуқига доимо эга бўлишсин. 33Борди–ю, леви бундай шаҳардаги сотилган уйини қайтариб сотиб олмаса, бу уй унга Қутлуғ йили қайтариб берилсин. Зотан левиларга қарашли шаҳарлардаги уйлари левиларнинг Исроил халқи орасидаги мулкидир. 34Лекин уларнинг шаҳарлари атрофидаги ерлар зинҳор сотилмасин, чунки бу ерлар левиларнинг абадий мулкидир.

 

Камбағалларга қарз бериш ҳақида

 

35Агар бирор юртдошингиз ночор аҳволга тушиб, сизга қараб қолса, унга ёрдам беринг. У орангизда ғариб ёки мусофирдай яшасин. 36Ундан фойдаланиб пул ишламанг, фойда ҳам олманг, Мен, Худойингиздан қўрқинг. Бундай юртдошингизнинг орангизда яшашига йўл қўйинг. 37Берган қарзингиздан фоиз талаб қилманг, овқатни ўз нархидан қимматга сотманг. 38Мен Эгангиз Худоман. Мен Худойингиз бўлишим учун ва сизларга Канъон юртини бериш учун сизларни Мисрдан олиб чиққанман.

 

Қулларни озод қилиш ҳақида

 

39Агар юртдошингиздан бирортаси ўта қашшоқлашиб, ўзини сизга сотса, уни қулдай ишлатманг. 40Унга мардикор ёки мусофирдай муомала қилинг. У Қутлуғ йилгача сизникида хизмат қилсин. 41Қутлуғ йили у болалари билан озод бўлсин. Улар ўз хонадонига, ота–боболарининг мулкига қайтиб боришсин. 42Бинобарин улар Менинг қулларимдир, Мен уларни Миср юртидан олиб чиққанман. Уларни қулдай сотманглар. 43Уларга зулм ўтказманглар, Мен, Худойингиздан қўрқинглар. 44Агар қулу чўриларга муҳтож бўлсангиз, уларни атрофингиздаги халқлардан сотиб олишингиз мумкин. 45Орангизда яшаётган мусофирлардан ва уларнинг Исроил юртида туғилган болаларидан ҳам қулу чўрилар сотиб олишингиз мумкин. Улар сизнинг мулкингиз бўлади. 46Уларни ўзингиздан кейин болаларингизга мерос қилиб беришингиз мумкин. Уларга қулларга муомала қилгандай муомала қилинг. Лекин Исроил халқидан бўлган биродарларингизга зулм қилманг.
47Агар орангизда яшаётган мусофир бойлик орттирсаю, Исроиллик биродарингиз эса қашшоқлашиб ўзини мусофирга ёки мусофирнинг қавмидан бўлганларга сотса, 48биродарингиз озод бўлиш ҳуқуқига эга бўлсин. Унинг ака–укаси озодлик ҳақини тўлаб, уни озод қилсин. 49Шунингдек, амакиси, амакиваччаси ёки бошқа бир қариндоши озодлик ҳақини тўлаб, уни озод қилиши мумкин. Сотилган одамнинг ўзи ҳам давлат орттирса, ўз ўзини озод қила олади. 50Бунинг учун у харидори билан келишиб, ўзини сотган йилдан бошлаб Қутлуғ йилгача қолган йилларнинг сонини ҳисоблаб чиқсин. Озодлигининг баҳоси ўша йиллар давомида мардикорга тўланадиган иш ҳақи асосида белгилансин. 51Агар Қутлуғ йилгача ҳали кўп йиллар бор бўлса, озодлик баҳоси харидор тўлаган нархга асосланган бўлсин. 52Борди–ю, Қутлуғ йилгача оз қолган бўлса, қолган йилларни ҳисоблаб, шунга яраша озодлигининг нархини тўласин. 53Мусофир сотиб олган биродарингизга бир йилга ёллаган ишчига муомала қилгандай муомала қилсин. Исроиллик биродарингизга зулм ўтказишига йўл қўйманг. 54Агар сотилган биродарингиз oзодлик ҳақини тўлаб озод бўлмаса, у Қутлуғ йили бола–чақалари билан озод қилинсин. 55Зотан Исроил халқи Менинг қулларимдир, уларни Миср юртидан Мен олиб чиққанман. Мен Эгангиз Худоман.

 

26–БОБ

 

Итоат эвазига бериладиган баракалар

 

1Ўзингиз учун бутлар ясаманг, ўйиб ишланган тасвирлару бошқа худоларга аталган тошларни ўрнатманг. Юртингизда бутсимон тошлар ўрнатиб, уларга сажда қилманг. Зотан Мен Эгангиз Худоман. 2Шаббат кунларига риоя қилинг, муқаддас маконимни иззат этинг. Мен Эгангизман. 3Агар қонунларимга риоя қилиб, амрларимни битта қолдирмай бажарсангиз, 4Мен ўз вақтида ёмғир ёғдираман. Ер ҳосилини беради, дарахтлар мева солади. 5Ғалла янчиш вақти узум териш пайтига улашиб кетади, узум териш пайти экин–тикин вақтига улашиб кетади. Тўйгунингизча нон ейсиз, юртингизда бехатар яшайсиз. 6Мен юртингизга тинчлик ато этаман, ётганингизда ҳеч ким сизни ваҳимага солмайди. Юртингиздан йиртқич ҳайвонларни ҳайдаб юбораман. Заминингиз уруш кўрмайди. 7Ғанимларингизни таъқиб қиласиз, улар қиличингиздан ҳалок бўлади. 8Бештангиз ғанимларнинг юзтасини қувади, юзтангиз ўн мингтасини қувади. Уларни қиличдан ўтказасизлар. 9Сизларга юз бураман, баракали қилиб кўпайтираман. Сизлар билан қилган аҳдимга содиқ қоламан. 10Эски ҳосилингизни еб бўлмасингиздан, янгисига жой бўшатиш учун эскисини чиқариб ташлайсизлар. 11Мен орангизда яшайман, сизлардан ҳазар этмайман. 12Доимо орангизда бўламан. Мен сизнинг Худойингиз, сизлар эса Менинг халқим бўласизлар. 13Мен Эгангиз Худоман. Сизлар бундан буён қул бўлмаслигингиз учун Мен сизларни Мисрдан олиб чиққанман. Қаддингизни ростлаб юришингиз учун бўйинтуруғингизни синдирганман.

 

Итоатсизликнинг эвазига олинадиган жазо

 

14Агар Менга қулоқ солмасангиз, Менинг амрларимни бажармасангиз, 15қонунларимни рад этсангиз, қоидаларимдан нафрат қилсангиз, амрларимни бажармай, аҳдимни бузсангиз, 16Мен бошингизга кулфат соламан, сизларни тузалмас касалликка дучор қиламан, иситмангизни чиқариб, кўзингизнинг нурини оламан, жонингизни изтиробга солман. Эккан уруғларингиз беҳудага кетар, чунки ҳосилингиз ғанимларга насиб этар. 17Мен юзимни сизларга қарши бураман, душманларингиз сизларни мағлуб этади. Ёвларингиз устингиздан ҳукмронлик қилади. Сизларни ҳеч ким таъқиб қилмаса ҳам тумтарақай бўлиб қочасизлар. 18Шунда ҳам Менга итоат қилмасангизлар, гуноҳларингиз учун жазони етти карра кучайтираман. 19Такаббур қайсарлигингизни синдираман, осмонни темир каби қаттиқ, ерни мис каби заранг қиламан. 20Меҳнатингиз беҳудага сарф бўлар: ерингиз ҳосил бермас, дарахтларингиз мева солмас.
21Шунда ҳам Менга қаршилик қилиб итоат этмасангиз, гуноҳларингизга яраша етти карра кўпроқ таъзирингизни бераман. 22Сизларга қарши йиртқич ҳайвонларни юбораман. Улар сизларни болаларингиздан жудо қилади, мол–ҳолингизни қириб юборади, шунда сонингиз камайиб, кўчаларингиз ҳувиллаб қолади.
23Агар шундан ҳам сабоқ олмай, Менга қаршилик қилаверсангиз, 24Мен ҳам сизларга қаршилиқ қилишни давом эттираман. Ўзим гуноҳларингизга яраша етти карра кўпроқ таъзирингизни бераман. 25Аҳдимни бузганларингиз учун устиларингизга ёв қўшинларини бостириб бораман. Шаҳарларингизга қочиб беркинсангизлар, ораларингизга ўлат юбориб, сизларни ғанимлар қўлига тутиб бераман. 26Ризқ–рўзингизни қирқаман. Ўнта аёл бир тандирда нон ёпади, нонни ҳаммага ўлчаб беришади. Сизлар ейсизлару, аммо тўймайсизлар.
27Борди–ю, шунда ҳам Менга қулоқ солмай қаршилик қилаверсангиз, 28Мен ҳам ғазаб устида сизларга қаршилик қилавераман. Гуноҳларинг учун жазони етти карра кўпайтираман. 29Сизлар ҳатто ўғил–қизларингизнинг танасини ейдиган бўласизлар. 30Мен саждагоҳларингизни бузиб ташлайман, тутатқи қурбонгоҳларингизни вайрон қиламан. Жасадларингизни жонсиз бутларингиз устига уйиб ташлайман. Сизлардан ҳазар қиламан. 31Шаҳарларингизни вайрон этаман, муқаддас жойларингизни бузиб ташлайман. Қурбонликларингизнинг ёқимли ҳидидан завқ олмайман. 32Юртингизни шу қадар хароб қиламанки, у ерда ўрнашиб оладиган ғанимларингиз унинг аҳволидан донг қотади. 33Сизларни эса халқлар орасига тарқатиб юбораман, қиличимни яланғочлаб сизларни таъқиб қиламан. Юртингиз ҳувиллаб қолади, шаҳарларингиз харобазорга айланади. 34Сизлар ғанимларингиз ерида бўлганингизда юртингиз дам олади. Хароб бўлиб ётган йиллар давомида юртингиз ором олади. 35Вайроналар ичра ётиб, дам олади, чунки сизлар юртингизда яшаб юрган пайтингизда ерингизга дам бермаган эдингизлар.
36Ғанимларингиз юртида омон қолганларингизнинг юрагига ваҳима соламан. Сизлар ҳилпираётган баргнинг овозидан даҳшатга тушасизлар. Қиличдан қочгандай қочасизлар. Ҳеч ким сизни таъқиб қилмаса ҳам, қочиб йиқиласизлар. 37Ҳеч ким сизни қувламаса ҳам, жонингизни ҳовучлаб қочасизлар, бир–бирингизга туртилиб йиқиласизлар. Ҳа, сизлар ғанимларингизга бас кела олмайсизлар. 38Шунда халқлар орасидан йўқ бўлиб кетасизлар, ғанимларингиз юрти сизни ютиб юборади. 39Омон қолганларингиз ғанимлар юртида ўласизлар. Ўз гуноҳларингиз ва ота–боболарингизнинг гуноҳлари туфайли адойи тамом бўласизлар.
40Лекин охири сизлар ўз гуноҳларингизни ва ота–боболарингизнинг гуноҳларини тан оласизлар. Менга қилган қаршилигу хиёнатга иқрор бўласизлар. 41Ўша гуноҳларингиз туфайли Мен сизларга қаршилик қилиб, сизларни ғанимларингиз юртига олиб келаман. Шунда сизнинг суннатсиз юрагингиз камтарликка тўлади. Қилган гуноҳларингиз учун жазо тортасизлар. 42Шунда Мен Ёқуб билан қилган аҳдимни ёдга оламан. Исҳоқ ва Иброҳим билан қилган аҳдимни ҳам ёдимда тутаман, Мен юртни ёдга оламан. 43Ҳувиллаб ётган юрт ором олган йиллар давомида, қилган гуноҳларингиз учун жазо олади. Ахир, сизлар қоидаларимни рад этишга жазм этдингизлар, қонунларимдан ҳазар қилдингизлар. 44Шундай бўлса–да, Мен сизларни ғанимларингиз юртида рад этмайман, сиздан ҳазар қилмайман, тамомила қириб юбормайман. Сизлар билан қилган аҳдимни бузмайман. Зотан Мен сизнинг Эгангиз Худоман. 45Мен сизнинг манфаатингизни кўзлаб, ота–боболарингиз билан қилган аҳдимни ёдимда тутаман. Мен Худойингиз бўлишим учун, ота–боболарингизни элларнинг кўзи олдида Мисрдан олиб чиққанман. Мен Эгангизман.”

 

46Эгамиз Мусо орқали Исроил халқига Синай тоғида берган фармону қонун–қоидалар шулардан иборат эди.

 

27–БОБ

 

Эгамизга келтириладиган инъомлар тўғрисидаги қонун

 

1Эгамиз Мусо орқали 2Исроил халқига қуйидаги қоидаларни берди: агар бирортангиз онт ичиб, Эгамизга бирор одамни бағишлаган бўлсангиз, онтингиз устидан чиқиш учун қуйидаги қийматни тўланг:

 

320 дан 60 ёшгача бўлган эркак учун 50 бўлак кумуш,
420 дан 60 ёшгача бўлган аёл учун 30 бўлак кумуш,
55 дан 20 ёшгача бўлган ўғил бола учун 20 бўлак кумуш,
5 дан 20 ёшгача бўлган қиз бола учун 10 бўлак кумуш,
61 ойликдан 5 ёшгача бўлган ўғил бола учун 5 бўлак кумуш,
1 ойликдан 5 ёшгача бўлган қиз бола учун 3 бўлак кумуш,
760 ва ундан юқори ёшдаги эркак учун 15 бўлак кумуш,
60 ва ундан юқори ёшдаги аёл учун 10 бўлак кумуш.

 

8Агар онт ичган одам ночорлигидан белгиланган қийматни тўлай олмаса, у Эгамизга бағишлаган одамини руҳонийнинг олдига олиб келсин. Руҳоний онт ичган одамнинг аҳволига яраша қийматни белгиласин.
9Агар сиз онт ичиб, қурбонлик қилишга ярайдиган жониворни Эгамизга бағишлаган бўлсангиз, Эгамизга аталган бу жонивор муқаддас ҳисоблансин. 10Бундай жониворни бошқасига алмаштириб бўлмайди. Яхшисини ёмонига ёки ёмонини яхшисига айрибошламанг. Жониворнинг бирини бошқасига алмаштирадиган бўлсангиз, жониворларнинг иккаласи ҳам муқаддас ҳисоблансин. 11Агар Эгамизга қурбонлик қилишга ярамайдиган, ҳаром ҳайвонни атаган бўлсангиз, ўша ҳайвонни руҳоний олдига олиб келинг. 12Руҳоний ҳайвоннинг яхши ёки ёмон аҳволига қараб баҳосини белгиласин ва унинг қиймати шундай бўлсин. 13Борди–ю, сиз атаган ҳайвонингизни қайтариб олмоқчи бўлсангиз, руҳоний томонидан белгилаган қиймат устига ўша қийматнинг бешдан бир қисмини қўшиб беринг.
14Агар одам Эгамизга ўз уйини бағишласа, руҳоний уйни баҳоласин, уйнинг яхши ёки ёмон аҳволига қараб қийматини белгиласин ва унинг қиймати шундай бўлсин. 15Мободо уйни бағишлаган одам уйини қайтариб олмоқчи бўлса, у руҳоний белгилаган қиймат устига қийматнинг бешдан бир қисмини қўшиб берсин. Шунда уй яна уники бўлади.
16Агар одам мерос қилиб олган ерини Эгамизга бағишламоқчи бўлса, ернинг қиймати у ерга экиладиган уруғнинг миқдорига кўра, белгилансин. Ўн сават уруғлик арпанинг баҳоси эллик бўлак кумуш бўлсин. 17Агар дала Қутлуғ йили бағишланган бўлса, даланинг қиймати белгиланган баҳода қолсин. 18Борди–ю, дала Қутлуғ йилдан кейин бағишланган бўлса, руҳоний даланинг қийматини кейинги Қутлуғ йилгача қолган йилларнинг сонига кўра, белгиласин. Даланинг асл қиймати камайтирилсин. 19Далани бағишлаган одам даласини қайтариб олмоқчи бўлса, у белгиланган қиймат устига дала қийматнинг бешдан бир қисмини қўшиб берсин. Шунда дала яна уники бўлади. 20Борди–ю, у даласини қайтариб сотиб олмаса ва дала бошқа бировга сотилган бўлса, даланинг эгаси ўз даласини қайтариб сотиб олиш ҳуқуқидан маҳрум қилинсин. 21Кейинги Қутлуғ йили келганда бу дала Эгамизга тамомила бағишланган бўлиб, муқаддас ҳисобланади. Дала руҳонийларга қарашли бўлади.
22Агар бирор одам сотиб олган, яъни мероси бўлмаган даласини Эгамизга бағишласа, 23руҳоний даланинг қийматини Қутлуғ йилгача қолган йиллар сони асосида белгиласин. У одам руҳоний белгилаган қийматни ўша куниёқ Эгамизга эҳсон сифатида келтирсин. 24Қутлуғ йили эса дала меросхўрга — кимдан сотиб олинган бўлса, ўша одамга қайтариб берилсин. 25Ҳар қандай нарсанинг қиймати белгиланганда Муқаддас чодирда ишлатиладиган кумуш бирлиги асос қилиб олинсин. Ҳар бир кумуш бўлагининг оғирлиги 2,5 мисқол бўлсин.
26Молу қўйларингизнинг биринчи туғилган болаларини Эгамизга бағишламанг, улар шусиз ҳам Эгамизга тегишлидир. 27Ҳаром ҳайвоннинг тўнғич боласини қайтариб сотиб олишингиз мумкин. Бунинг учун белгиланган қийматни тўлаб, бунинг устига қийматнинг бешдан бир қисмини қўшиб беринг. Агар уни қайтариб сотиб олмасангиз, руҳоний уни бошқа бировга белгилаган қийматга сотиб юбориши мукин.
28Эгамизга тамомила бағишланган ҳар қандай одамни, жонивор ёки мерос қилиб олинган ерни қайтариб сотиб олиш ёки сотиб юбориш мумкин эмас. Эгамизга тамомила бағишланган ҳар қандай нарса абадий Эгамизга тегишли ҳисобланади. 29Ҳатто Эгамизга тамомила бағишланган одамни ҳам қайтариб сотиб олишингиз мумкин эмас. Уни ўлдиришингиз лозим.
30Ер ҳосилидан ва дарахт меваларидан олинган ушр ҳам Эгамизникидир. Булар Эгамиз учун муқаддасдир. 31Агар бирортаси ушрини қайтариб сотиб олмоқчи бўлса, ушрнинг қиймати устига қийматнинг бешдан бир қисмини қўшиб берсин. 32Пода ва сурувингиздан олинган ушрни — саналган ҳар ўнинчи жониворни Эгамизга бағишланг. 33Ушр қилиб олинган жониворни танламанг, уни яхшиси ёки ёмонига алмаштирманг. Агар алмаштирадиган бўлсангиз, жониворларнинг иккаласи ҳам муқаддас ҳисоблансин, уларни қайтариб сотиб олишингиз мумкин эмас.

 

34Эгамиз Мусо орқали Исроил халқига Синай тоғида берган амрлар шулардан иборат эди.

 

 

САҲРОДА

Кириш

 

“Саҳрода” китобида Исроил халқининг Мисрдан озод бўлиб чиққандан кейинги тарихи баён этилади. Мазкур китоб Исроил халқининг Синай тоғидан Канъон юртига қилган қирқ йиллик сафари давомида саҳрода юз берган воқеаларни ҳикоя қилади. Шу сабабдан китоб “Саҳрода”, деб номланган. Синай саҳроси ҳозирги Миср ҳудудининг шимоли–шарқида жойлашган.
Китобни уч қисмга бўлиш мумкин. Биринчи қисмда (1:1-10:10–оятлар) Худо Мусога: “Халқни санаб чиқ!” деб амр беради. Сўнг Исроил халқининг қароргоҳда жойлашиши ва Леви қабиласининг мажбуриятлари тўғрисида Мусога кўрсатмалар беради. Бу қисм халқнинг Фисиҳ зиёфатини нишонлаши ва Эгамизга қурбонликлар назр қилиши тўғрисидаги ҳикоя билан тугайди.
Иккинчи қисм (10:11-21:20–оятлар) Исроил халқи Иордан дарёсининг шарқида яшаётган Мўаб халқининг юртига йўл олганда юз берган воқеаларни ўз ичига олади. Бу сафар саҳродаги энг қийин сафар бўлади. Халқ кўп шикоят қилади, ҳатто Худога ва Мусога қарши исён кўтаради. Исроил халқи Канъон юртида истиқомат қилаётган халқлар тўғрисида эшитгандан кейин, Канъон юртига ҳужум қилишдан бош тортади. Шунинг учун Худо Исроил халқини жазолайди: қирқ йил саҳрода қолдиради. Китобнинг бу қисми Исроил халқининг Мўаб юртидаги Фисгах тоғ тизмаси этагида чодир тикиб жойлашиши тўғрисидаги ҳикоя билан тугайди.
“Саҳрода” китобининг учинчи қисми (21:21-36:13–оятлар) Исроил халқининг Иордан дарёси шарқидаги ерларни — жанубдаги Мўаб чегарасидан шимолдаги Жалила кўлигача бўлган ерларни эгаллаши тўғрисидаги ҳикоя билан бошланади. Шундан кейин Мўаб шоҳи Исроил халқини лаънатлаш учун бегона халқдан бўлган пайғамбар Баломни ёллайди. Лекин Худо Баломга, Исроил халқини дуо қил, деб айтади. Балом Эгамизнинг амрига итоат этади. Сўнг Исроил халқи Иордан дарёсидан ўтишга ва ғарбдаги Канъон юртини забт этишга тайёргарлик кўради. Лекин Исроил халқидан баъзилари Иордан дарёсининг шарқига ўрнашишга қарор қилишади. Исроил халқи иккинчи марта рўйхатга олинади, сўнг Худо Ёшуани Исроилнинг навбатдаги йўлбошчиси қилиб тайинлайди. Шунингдек, бир нечта йўлбошчини Ёшуага ёрдамчи қилиб танлайди. Улар Ёшуага юртни қабилаларга бўлиб беришда ёрдам беришади. Исроил халқига Эгамиз қонунлар беради ва шу билан китоб ниҳоясига етади.
“Саҳрода” китоби исёнкор, руҳан тушкун, Худодан умидини узган халқ тўғрисида ҳикоя қилади. Шунингдек, китобда Худо Ўз халқини жангларда ҳимоя қилгани, қақраган саҳрода уларга егулик ва сув ато қилгани тўғрисида ҳам сўз юритилган. Худо Исроил халқини йўқ қилишни истамаган, аксинча, уларга руҳоний Ҳоруннинг қуйидаги дуосидай, марҳамат қилишни хоҳлаганди:

 

“Эгам сенга барака берсин,
Сени Ўз паноҳида асрасин!
Эгам сенга очиқ юз билан боқсин,
Сенга илтифот қилсин.
Эгам назарини сенга солсин,
Сенга тинчлик ато этсин!” (6:24-26)

 

1–БОБ

 

Исроил халқи илк бор рўйхатга олинади

 

1Исроил халқи Миср юртини тарк этиб[1], Синай саҳросига келганига икки йилу икки ой бўлди. Иккинчи ойнинг[2] биринчи кунида ЭгамизУчрашув чодирида Мусога шундай деди: 2-3“Сен ва Ҳорун жамики Исроил халқини уруғи, хонадони бўйича санаб чиқинглар. Урушга яроқли бўлган йигирма ва ундан юқори ёшдаги ҳамма эркакларни гуруҳларга бўлиб, номма–ном рўйхатини тузинглар. 4Ҳар бир қабиладан биттадан уруғбоши сизларга ёрдам берсин. 5Сизларга ёрдам берадиган уруғбошиларнинг исми қуйидагичадир:

 

Рубен қабиласидан — Шадувор ўғли Элизур.
6Шимўн қабиласидан — Зуришадай ўғли Шалумиёл.
7Яҳудо қабиласидан — Оминадов ўғли Нахшўн.
8Иссахор қабиласидан — Зувор ўғли Натанил.
9Забулун қабиласидан — Халон ўғли Элиёб.
10Юсуф ўғли Эфрайим қабиласидан — Омиҳуд ўғли Элишама.
Юсуф ўғли Манаше қабиласидан — Падозур ўғли Гамалиэл.
11Бенямин қабиласидан — Гидўнах ўғли Авидон.
12Дан қабиласидан — Омишадай ўғли Охазар.
13Ошер қабиласидан — Охрон ўғли Пахиёл.
14Гад қабиласидан — Дувел ўғли Элиасаф.
15Нафтали қабиласидан — Энан ўғли Охир.”

 

 

16Жамоа орасидан танланган ана шу уруғбошилар Исроил қабилаларининг йўлбошчилари эди.
17-19Мусо ва Ҳорун уруғбошилар билан биргаликда иккинчи ойнинг[3] биринчи кунида бутун жамоани йиғишди. Улар Исроил халқининг барча уруғларини ва хонадонларини аниқлаб чиқишди. Сўнг Мусога Эгамиз амр этгандай, жамоанинг йигирма ва ундан юқори ёшдаги ҳамма эркакларини номма–ном алоҳида рўйхатга олишди. Шу тариқа Мусо Синай саҳросида Исроил халқини санаб чиқди.
20-21Уруғи ва хонадони бўйича номма–ном рўйхатга олинган, йигирма ва ундан юқори ёшдаги урушга яроқли эркакларнинг сони[4] қуйидагича эди:

 

Исроилнинг[5] тўнғич ўғли Рубен қабиласидан — 46.500 та одам,
22-23Шимўн қабиласидан — 59.300 та одам,
24-25Гад қабиласидан — 45.650 та одам,
26-27Яҳудо қабиласидан — 74.600 та одам,
28-29Иссахор қабиласидан — 54.400 та одам,
30-31Забулун қабиласидан — 57.400 та одам,
32-33Юсуф ўғли Эфрайим қабиласидан — 40.500 та одам,
34-35Юсуф ўғли Манаше қабиласидан — 32.200 та одам,
36-37Бенямин қабиласидан — 35.400 та одам,
38-39Дан қабиласидан — 62.700 та одам,
40-41Ошер қабиласидан — 41.500 та одам,
42-43Нафтали қабиласидан — 53.400 та одам.

 

 

44Мусо, Ҳорун ва Исроил халқининг ўн икки уруғбошиси санаб чиққан одамлар ана шулар эдилар. Уларнинг ҳаммаси ота–боболарининг насли бўйича рўйхатга олинди. 45Хуллас, Исроил халқининг йигирма ва ундан юқори ёшдаги урушга яроқли ҳамма эркаклари хонадонлари бўйича саналганда, 46603.550 та чиқди.
47Леви қабиласи эса рўйхатга киритилмаган эди, 48чунки Мусога Эгамиз шундай деганди: 49“Леви қабиласини рўйхатга киритма, уларни Исроил халқи билан бирга санама. 50ЛевиларгаМуқаддас аҳд чодирини[6], унинг ҳамма ашёларини ва чодирга тегишли бўлган барча нарсаларни топшир. Йўлга чиққанларингизда, улар чодирни ва ундаги ҳамма ашёларни кўтариб юрсинлар. Чодирни асраб–авайлаб, унинг ёнига ўз чодирларини тиксинлар. 51Ҳар сафар чодир кўчирилганда, левилар Муқаддас чодирни йиғишсин. Қароргоҳ қурганингизда эса чодирни яна ўрнатишсин. Чодирнинг яқинига борган бошқа ҳар қандай одам учун жазо ўлимдир. 52Қолган Исроил қабилалари ўз қароргоҳларида гуруҳ–гуруҳ бўлиб жойлашсин. 53Исроил халқи Менинг қаҳр–ғазабимга учрамаслиги учун, левилар ўз чодирларини Муқаддас аҳд чодири атрофида ўрнатиб, ўша ерда чодирни қўриқлашсин.”
54Мусога Эгамиз қандай амр этган бўлса, Исроил халқи шуни қилди.

 

2–БОБ

 

Исроил қабилаларининг қароргоҳда жойлашиши

 

1Эгамиз Мусо билан Ҳорунга яна деди: 2“Исроил халқининг ҳар бир қабиласи чодирларини ўз қароргоҳида, ўз хонадони тамғалари остида ўрнаштирсин. Улар чодирларини Учрашув чодирининг айланасига, ундан маълум бир масофада тикишсин.

 

Шарқий қароргоҳ

 

3Учрашув чодирининг шарқ томонида чодир тикадиган қабилалар Яҳудо қароргоҳида гуруҳ–гуруҳ бўлиб жойлашсин. Яҳудо қабиласининг йўлбошчиси Оминадов ўғли Нахшўндир. 4Унинг саноққа кирган сипоҳлари 74.600 тадир.
5Ундан кейин Иссахор қабиласи чодирларини жойлаштирсин. Иссахор қабиласининг йўлбошчиси Зувор ўғли Натанилдир. 6Унинг саноққа кирган сипоҳи 54.400 тадир.
7Ундан кейин эса Забулун қабиласи чодирларини жойлаштирсин. Забулун қабиласининг йўлбошчиси Халон ўғли Элиёбдир. 8Унинг саноққа кирган сипоҳи 57.400 тадир.
9Яҳудо қароргоҳидаги саноққа кирган сипоҳларнинг ҳаммаси 186.400 тадир. Биринчи бўлиб улар йўлга чиқишсин.

 

Жанубий қароргоҳ

 

10Учрашув чодирининг жануб томонида чодир тикадиган қабилалар Рубен қароргоҳида гуруҳ–гуруҳ бўлиб жойлашсинлар. Рубен қабиласининг йўлбошчиси Шадувор ўғли Элизурдир. 11Унинг саноққа кирган сипоҳлари 46.500 тадир.
12Унинг ёнида Шимўн қабиласи чодирларини ўрнаштирсин. Шимўн қабиласининг йўлбошчиси Зуришадай ўғли Шалумиёлдир. 13Унинг саноққа кирган сипоҳи 59.300 тадир.
14Кейин Гад қабиласи чодирларини жойлаштирсин. Гад қабиласининг йўлбошчиси Дувел[7] ўғли Элиасафдир. 15Унинг саноққа кирган сипоҳи 45.650 тадир.
16Рубен қароргоҳидаги ҳисобга кирган сипоҳларнинг ҳаммаси 151.450 тадир. Иккинчи бўлиб улар йўлга чиқишсин.

 

Қароргоҳларнинг маркази

 

17Дастлабки иккита қароргоҳ ва кейинги иккита қароргоҳ ўртасида левилар Учрашув чодири билан бирга йўлга чиқишсин. Қабилалар қай тартибда қароргоҳда жойлашган бўлса, яна ўша тартибда йўлга чиқишлари лозим. Ҳар бири ўз ўрнида, ўз қароргоҳи сафида борсин.

 

Ғарбий қароргоҳ

 

18Учрашув чодирининг ғарб томонида чодир тикадиган қабилалар Эфрайим қароргоҳида гуруҳ–гуруҳ бўлиб жойлашсинлар. Эфрайим қабиласининг йўлбошчиси Омиҳуд ўғли Элишамадир. 19Унинг саноққа кирган сипоҳи 40.500 тадир.
20Ундан кейин Манаше қабиласи чодирларини ўрнаштирсин. Манаше қабиласининг йўлбошчиси Падозур ўғли Гамалиэлдир. 21Унинг саноққа кирган сипоҳлари 32.200 тадир.
22Сўнгра Бенямин қабиласи чодирларини жойлаштирсин. Бенямин қабиласининг йўлбошчиси Гидўнах ўғли Авидондир. 23Унинг саноққа кирган сипоҳлари 35.400 тадир.
24Эфрайим қароргоҳидаги саноққа кирган ҳамма сипоҳлар 108.100 тадир. Учинчи бўлиб улар йўлга чиқишсин.

 

Шимолий қароргоҳ

 

25Учрашув чодирининг шимол томонида чодир тикадиган қабилалар Дан қароргоҳида гуруҳ–гуруҳ бўлиб жойлашсинлар. Дан қабиласининг йўлбошчиси Омишадай ўғли Охазардир. 26Унинг саноққа кирган сипоҳлари 62.700 тадир.
27Унинг ёнида Ошер қабиласи чодирларини ўрнаштирсин. Ошер қабиласининг йўлбошчиси Охрон ўғли Пахиёлдир. 28Унинг саноққа кирган сипоҳлари 41.500 тадир.
29Сўнгра Нафтали қабиласи чодирларини ўрнаштирсин. Нафтали қабиласининг йўлбошчиси Энан ўғли Охирдир. 30Унинг саноққа кирган сипоҳлари 53.400 тадир.
31Дан қароргоҳидаги саноққа кирган ҳамма сипоҳлар 157.600 тадир. Улар гуруҳ–гуруҳ бўлиб охирида йўлга чиқишсин.”

 

32Шундай қилиб, бутун Исроил халқи хонадонлари бўйича саноқдан ўтди. Қароргоҳларда гуруҳ–гуруҳ бўлиб жойлашган лашкарнинг умумий сони 603.550 та чиқди. 33Мусога Эгамиз амр этгандай, Леви қабиласи Исроил халқига қўшиб ҳисобланмади.
34Хуллас, Мусога Эгамиз қандай амр этган бўлса, Исроил халқи шуни қилди. Улар қароргоҳи бўйича жойлашган, ҳар бири ўз уруғи, хонадони бўйича йўлга чиққан эди.

 

3–БОБ

 

Руҳоний Ҳоруннинг ўғиллари

 

1Эгамиз Синай тоғида Мусо билан сўзлашганда, Мусо ва Ҳоруннинг насли қуйидагилардан иборат эди: 2Ҳоруннинг тўртта ўғли бор эди: Надов, Абиҳу, Элазар ва Итамар. Надов тўнғич ўғил эди. 3Мусо Ҳоруннинг бу ўғилларига мой суртиб, уларни руҳонийликка тайинлаган эди. 4Лекин Надов билан Абиҳу Синай саҳросида Эгамиз амр этмаган оловни Унинг ҳузурига олиб келганлари учун ўша ерда нобуд бўлган эдилар. Иккови ҳам бефарзанд эди. Шунинг учун фақат Элазар билан Итамар оталари Ҳоруннинг ҳаётлигида руҳоний бўлиб хизмат қилган эдилар.

 

Леви қабиласи руҳонийлик хизматига тайинланади

 

5Мусога Эгамиз шундай амр берди: 6“Леви қабиласини руҳоний Ҳорун ҳузурига бошлаб кел. Улар Ҳорунга ёрдам беришсин. 7Левилар Ҳорун ва бутун Исроил жамоасига хизмат қилиб[8], Муқаддас чодирга оид бўлган барча юмушларни бажаришсин. 8Улар Исроил халқи учун Муқаддас чодирда хизмат қилиб, чодирдаги ҳамма ашёлар учун масъул бўлишсин. 9Левиларни Ҳорун ва унинг ўғиллари ихтиёрига бер. Исроил халқининг бу қабиласи тўлиқ уларнинг ихтиёрида бўлиши шарт. 10Ҳорун ва унинг ўғилларини руҳонийлик хизматига тайинла. Руҳонийлик вазифасини бажарган ҳар қандай бошқа одамнинг жазоси ўлимдир.”
11Мусога Эгамиз яна деди: 12“Мен левиларни Исроил халқининг онадан туғилган барча тўнғич ўғиллари ўрнида қабул қилганман. Левилар Меникидир. 13Зотан, ҳамма тўнғич ўғиллар Менга тегишли. Мен Мисрликларнинг ҳамма тўнғич ўғилларини нобуд қилган куним Исроил халқининг барча тўнғич ўғилларини — одамидан тортиб ҳайвонига қадар — Ўзим учун ажратиб олганман[9]. Уларнинг ҳаммаси Меники бўлиши шарт. Зотан, Мен Эгангизман.”

 

Леви қабиласи рўйхатга олинади

 

14Мусога Эгамиз Синай саҳросида яна айтди: 15“Леви қабиласини уруғи ва хонадонлари бўйича санаб чиқ. Бир ойлик ва ундан юқори ёшдаги ҳамма эркак зотини санаб чиқ.” 16Эгамизнинг амри бўйича Мусо уларни санаб чиқди.

 

17Левининг учта ўғли бўлиб, исмлари Гершон, Қоҳот ва Марори эди.
18Гершоннинг Лубнах ва Шимах деган ўғиллари бўлиб, ҳар қайсисидан биттадан уруғ келиб чиқди.
19Қоҳотнинг Имром, Изхор, Хеврон ва Узиёл деган ўғиллари бўлиб, улардан ҳам биттадан уруғ келиб чиқди.
20Марорининг Махли ва Муши деган ўғиллари бўлиб, улардан ҳам биттадан уруғ келиб чиқди.

 

 

Леви уруғларининг ота хонадони бўйича рўйхатга олинганлари ана шулар эди.
21Гершондан Лубнах ва Шимах уруғлари келиб чиқди. 22Гершон уруғига қарашли бир ойлик ва ундан юқори ёшдаги эркаклар саналганда, 7500 та чиқди. 23Гершон уруғи чодирларини Муқаддас чодирнинг орқа томонида, ғарбда ўрнаштиришлари керак эди. 24Гершон уруғининг оқсоқоли Лоёл ўғли Элиасаф эди. 25Гершон уруғи чодирнинг қуйидаги ашёлари учун масъул эди: чодирнинг ички қавати ва қопламалари, чодирга кираверишдаги парда, 26чодир билан қурбонгоҳ атрофини тўсиб турадиган пардалар, ҳовлига кираверишдаги парда ва унинг арқонлари. Чодирнинг бу ашёлар билан боғлиқ бўлган барча хизмат Гершон уруғи зиммасида эди.
27Қоҳотдан Имром, Изхор, Хеврон ва Узиёл уруғлари келиб чиқди. 28Уларга қарашли бир ойлик ва ундан юқори ёшдаги эркаклар саналганда, 8600[10] та чиқди. Қоҳот уруғи Муқаддас чодир[11] учун масъул эди. 29Қоҳот уруғи Муқаддас чодирнинг жануб томонида чодир қуриши керак эди. 30Қоҳот уруғи оқсоқоли Узиёл ўғли Элизофон эди. 31Улар чодирдаги қуйидаги ашёлар учун масъул эдилар: сандиқ, хонтахта, чироқпоя, қурбонгоҳлар, хизмат пайтида ишлатиладиган Муқаддас чодир буюмлари ва ички пардаси. Чодирдаги бу ашёлар билан боғлиқ бўлган барча хизмат Қоҳот уруғи зиммасида эди. 32Леви оқсоқоллари устидан руҳоний Ҳорун ўғли Элазар бошчилик қиларди. Муқаддас чодир учун масъул бўлганлар Элазарнинг назорати остида эдилар.
33Мароридан Махли ва Муши уруғлари келиб чиқди. 34Марори уруғининг бир ойлик ва ундан юқори ёшдаги эркаклари саналганда, 6200 та чиқди. 35Марори уруғи оқсоқоли Абуҳайил ўғли Зуриёл эди. Улар Муқаддас чодирнинг шимол томонига чодирларини ўрнатишлари керак эди. 36-37Улар чодирдаги қуйидаги ашёлар учун масъул эдилар: чодирнинг ромлари, тамбалари, устунлар ва устун тагликлари, уларга оид барча буюмлар, ҳовлининг атрофидаги устунлар ва устун тагликлари, қозиқ ва арқонлари, уларга тегишли ҳамма буюмлар. Чодирдаги бу ашёлар билан боғлиқ бўлган барча хизмат Марори уруғи зиммасида эди.
38Мусо, Ҳорун ва унинг ўғиллари ўз чодирларини шарқ томонда — Муқаддас чодирнинг олдида[12] ўрнатишлари керак эди. Улар Исроил халқининг вакиллари сифатида Муқаддас чодирдаги хизмат учун масъул эдилар. Улардан бошқа биронтаси чодирга яқин келса, ўша одамнинг жазоси ўлим эди.
39Мусо ва Ҳорун, Эгамизнинг амрига кўра, Леви қабиласининг бир ойлик ва ундан юқори ёшдаги ҳамма эркакларини уруғлари бўйича санаб чиққанда, уларнинг умумий сони 22.000 та чиқди.

 

Леви қабиласи тўнғич ўғилларнинг ўрнини босади

 

40Эгамиз шундан кейин Мусога яна айтди: “Исроил халқининг бир ойлик ва ундан юқори ёшдаги ҳамма тўнғич ўғилларини санаб чиқ. Уларнинг исмларини рўйхат қилиб ёз. 41Мен Эгангизман. Мен Леви қабиласини Исроил халқининг ҳамма тўнғич ўғиллари ўрнига қабул қиламан. Исроил халқининг чорвасида биринчи туғилган боласи ўрнига левиларнинг чорвасини ҳам оламан.”
42Мусо Эгамизнинг амрини бажарди. Исроил халқининг ҳамма тўнғич ўғилларини санаб чиқди. 43Бир ойлик ва ундан юқори ёшдаги ҳамма тўнғич ўғил биттама–битта саналганда, 22.273 та чиқди.
44Мусога Эгамиз айтди: 45“Исроил халқининг ҳамма тўнғич ўғиллари ўрнига левиларни Менга бағишла, Исроил халқининг чорваси ўрнига эса левиларнинг чорвасини Менга бағишла. Левилар Меники бўлади. Мен Эгангизман. 46Исроилнинг тўнғич ўғиллари левилардан 273 та ортиқ. Исроил халқи ана шу ортиқчаси эвазига товон тўлаши керак. 47Ҳар бир ортиқ одам эвазига беш бўлакдан кумуш ол. Ҳар бир кумуш бўлакнинг оғирлиги 2,5 мисқол бўлсин[13]. 48Ўша кумушни Ҳорун ва унинг ўғилларига бер.”
49-50Мусо ортиқ чиққан Исроил тўнғич ўғилларидан 1365 та кумуш бўлакни йиғиб олди[14]. 51Мусо Эгамизнинг амрига кўра, йиғиб олган товон пулини Ҳорун ва унинг ўғилларига берди.

 

4–БОБ

 

Леви қабиласидан бўлган Қоҳот уруғининг бурчлари

 

1Мусо билан Ҳорунга Эгамиз яна деди: 2“Энди Леви қабиласидан бўлган Қоҳот авлодини уруғи ва хонадони бўйича санаб чиқ. 3Учрашув чодирида хизмат қилишга яроқли, ўттиз ёшдан эллик ёшгача бўлганларни сана. 4Қоҳот уруғининг хизмати Учрашув чодирининг энг муқаддас ашёлари билан боғлиқ бўлади.
5Йўлга чиққанингизда, Ҳорун ва унинг ўғиллари чодирга кириб, аҳд сандиғини тўсиб турадиган ички пардани ечишсин. Ўша парда билан сандиқни[15] ёпишсин. 6Сўнг унинг устидан юмшоқ теридан[16] қилинган ёпинчиқ ташлашсин. Унинг устидан эса сидирға кўк чойшаб ташлашсин. Сўнг ходаларни жой–жойига ўрнатишсин. 7Кейин муқаддас нонлар[17] қўйиладиган хонтахтага кўк чойшаб тўшашсин. Хонтахтага лаган, пиёла, шароб назр қилиш учун коса ва кўзалар қўйишсин. Хонтахта устида муқаддас нонлар доимо турсин. 8Бу нарсаларнинг устидан қирмизи чойшаб ташлашсин. Кейин юмшоқ теридан қилинган ёпинчиқ билан ёпиб, ходаларни жой–жойига ўрнатишсин. 9Сўнг кўк чойшаб билан чироқпояни, унинг мойчироқларини, қисқичларини, патнисларини ва зайтун мойи солинган ҳамма идишларини ёпиб қўйишсин. 10Сўнг буларнинг устидан юмшоқ теридан қилинган ёпинчиқ билан ёпиб, замбилга солишсин. 11Олтин қурбонгоҳга кўк чойшаб ташлаб, унинг устидан юмшоқ теридан қилинган ёпинчиқ билан ёпишсин ва ходаларни жой–жойига ўрнатишсин. 12Кейин Муқаддас хонада ишлатиладиган буюмларни олиб, кўк чойшаб устига қўйишсин. Сўнг устини юмшоқ теридан қилинган ёпинчиқ билан ёпиб, замбилга солишсин. 13Бронза қурбонгоҳни кулдан тозалаб, уни сафсар рангдаги чойшаб билан ёпишсин. 14Сўнг қурбонгоҳда ишлатилган ҳамма буюмларни — оловкурак, санчқи, курак, тоғорачаларни қурбонгоҳ устига қўйишсин. Юмшоқ теридан қилинган ёпинчиқ билан қурбонгоҳни ёпиб, ходаларни жой–жойига ўрнатишсин. 15Ҳорун ва унинг ўғиллари Муқаддас чодирдаги жиҳозларни ва буюмларни ёпиб бўлганларидан кейин, йўлга чиқиш вақти бўлганда, Қоҳот уруғи бу ашёларни кўтариб борсин. Лекин улар бу муқаддас ашёларга қўл теккизишмасин, акс ҳолда улар ўладилар. Демак, Қоҳот уруғи Учрашув чодиридаги ашёларни кўтариб боради.
16Руҳоний Ҳорун ўғли Элазар чироқпоя учун зайтунмойи, хушбўй ҳидли тутатқи, кундалик дон назри ва муқаддас қиладиган мойга[18] масъул бўлади. Хуллас, бутун Муқаддас чодир ва у ердаги ҳамма нарсалар, муқаддас жиҳозлар ва буюмлар Элазар назорати остида бўлади.”
17Эгамиз Мусо билан Ҳорунга яна деди: 18“Леви қабиласи орасидан Қоҳот уруғининг қирилиб кетишига йўл қўйманглар. 19-20Қоҳот уруғидан бўлган ҳар бир одамга хизмат вақтида нима қилишини ва нимани кўтариб боришини Ҳорун ва унинг ўғиллари айтишсин. Муқаддас ашёларга бир лаҳза бўлса ҳам қарагани Қоҳот уруғи чодирга кирмаслиги керак. Шунда Қоҳот уруғидаги эркаклар энг муқаддас ашёларга яқин келганларида, ўлмай тирик қолишади.”

 

Леви қабиласидан бўлган Гершон уруғининг бурчлари

 

21Сўнг Мусога Эгамиз шундай деди: 22“Гершон авлодини ҳам уруғи ва хонадони бўйича санаб чиқ. 23Учрашув чодирида хизмат қилишга яроқли, ўттиз ёшдан эллик ёшгача бўлганларини сана. 24Гершон уруғининг хизмати ва кўтарадиган юклари қуйидагилардан иборат бўлади:
25Улар Муқаддас чодирнинг ички қаватини, чодирнинг қопламаси ва юмшоқ теридан қилинган ташқи қопламани, чодирга кираверишдаги пардани, 26чодир билан қурбонгоҳ атрофини тўсиб турадиган пардаларни, ҳовлига кираверишдаги пардани ва унга тегишли арқонлар ва ҳамма буюмларни кўтариб боришлари лозим.
Бу ашёлар билан алоқадор ишларнинг ҳаммасини Гершон уруғи бажарсин. 27Ҳорун ва унинг ўғиллари Гершон уруғининг хизматини, ташийдиган юкларини ва бажарадиган вазифаларини тўлиқ назорат қилиб туришсин. Гершон уруғи уларнинг айтганларини қилиб, айтган юкларни кўтаришсин.
28Гершон уруғининг Учрашув чодирида қиладиган хизмати мана шулардан иборатдир. Улар руҳоний Ҳорун ўғли Итамарнинг назорати остида хизмат қилишади.

 

Леви қабиласидан бўлган Марори уруғининг бурчлари

 

29Энди Марори авлодини уруғи ва хонадони бўйича санаб чиқ. 30Учрашув чодирида хизмат қилишга яроқли ўттиз ёшдан эллик ёшгача бўлганларини сана. 31Уларнинг Учрашув чодиридаги вазифаси қуйидаги ашёларни кўтариб юришдан иборат бўлади: чодирнинг ромларини, тамбаларини, устунлар ва устун тагликларини, 32ҳовлининг атрофидаги устунлар ва устун тагликларини, қозиқ ва арқонларини, уларга тегишли ҳамма буюмларни. Қайси одам қайси нарсани кўтариб боришини аниқ белгиланглар. 33Марори уруғининг Учрашув чодирида қиладиган ишлари мана шулардан иборатдир. Улар руҳоний Ҳорун ўғли Итамарнинг назорати остида хизмат қилишади.”

 

Леви қабиласи рўйхатга олинади

 

34Мусо, Ҳорун ва жамоанинг йўлбошчилари Қоҳот авлодини уруғи ва хонадони бўйича санаб чиқишди. 35Учрашув чодирида хизмат қилишга яроқли, ўттиз ёшдан эллик ёшгача бўлган эркакларнинг сони 362750 та чиқди. 37Қоҳот уруғининг Учрашув чодирида хизмат қиладиганлари ана шулар эди. Мусо орқали Эгамиз берган амрга кўра, Мусо билан Ҳорун уларни санади.
38Гершон авлоди ҳам уруғи ва хонадони бўйича санаб чиқилди. 39Учрашув чодирида хизмат қилишга яроқли ўттиз ёшдан эллик ёшгача эркакларнинг сони 402630 та чиқди. 41Гершон уруғининг Учрашув чодирида хизмат қиладиганлари ана шулар эди. Эгамизнинг амрига кўра, Мусо билан Ҳорун уларни санади.
42Марори авлоди ҳам уруғи ва хонадони бўйича санаб чиқилди. 43Учрашув чодирида хизмат қилишга яроқли ўттиз ёшдан эллик ёшгача эркакларнинг сони 443200 та чиқди. 45Марори уруғи ана шулар эди. Мусо орқали Эгамиз берган амрга кўра, Мусо билан Ҳорун уларни санади.
46Шундай қилиб, Мусо, Ҳорун ва Исроил йўлбошчилари Леви қабиласини уруғи ва хонадони бўйича санаб чиқишди. 47Учрашув чодирида хизмат қилишга ва чодир ашёларини кўтаришга яроқли, ўттиз ёшдан эллик ёшгача бўлган эркакларнинг 48умумий сони 8580 та чиқди. 49Улар Мусо орқали Эгамиз берган амрга кўра, ҳар бир одамга қиладиган ишларини ва кўтариб борадиган буюмларини тақсимлаб беришди. Мусога Эгамиз амр этгандай, ҳамма одам рўйхатга олинди.

 

5–БОБ

 

Қароргоҳни булғайдиган одамлар

 

1Мусога Эгамиз айтди: 2“Исроил халқига буюр. Улар тери касаллигига[19] чалинганларни, жинсий аъзосидан ажралма чиққанларни, мурдаларга тегиб ҳаром бўлганларни қароргоҳдан чиқариб юборишсин. 3Эркагини ҳам, аёлини ҳам қароргоҳдан ташқарига чиқариб юборишсин. Уларнинг дастидан қароргоҳ ҳаром бўлмасин. Ахир, Мен халқим орасида яшайман.”
4Исроил халқи Эгамизнинг Мусога берган амрини адо этиб, ўшанақа одамларни қароргоҳдан чиқариб юборди.

 

Товон тўлаш ҳақида қонун

 

5-6Мусо орқали Исроил халқига Эгамиз қуйидаги қонунларни берди: Эгамизга хиёнат қилган, биродарига фириб берган ҳар қандай эркак ёки аёл айбдор ҳисоблансин. 7Бундай одам қилган гуноҳини тан олсин. Жабр чеккан томонга келтирган зарари учун товон тўласин, бунинг устига, товоннинг бешдан бир қисмини ҳам қўшиб берсин. 8Борди–ю, жабр чеккан одам вафот этган бўлса ва унинг яқин қариндоши бўлмаса, зарарни қоплаш учун тўланадиган товон Эгамизга бағишланиб, руҳонийга берилсин. Айбдор томон товон билан бирга бир қўчқорни олиб келсин. Руҳоний қўчқорни қурбонлик қилиб, айбдор томонни гуноҳдан покласин.
9Исроил халқи Эгамизга атаб, руҳонийга олиб келган ҳар қандай эҳсон руҳонийники ҳисоблансин. 10Руҳоний қабул қилиб олган ҳамма эҳсонлар руҳонийнинг ўзига тегишли бўлсин.

 

Рашк қилган эрлар масаласи

 

11-12Мусо орқали Исроил халқига Эгамиз қуйидаги қонунларни берди: агар биронтасининг хотини ёмон йўлга кириб, эрига хиёнат қилса, 13бегона эркак билан ётиб ўзини булғаса–ю, уни ҳеч ким тутиб олмаса, бунга бирор гувоҳ бўлмагани учун эрининг бундан хабари бўлмаса, 14кейинчалик эри хотинидан шубҳалана бошласа, хотини ўзини булғамаган тақдирда ҳам, эри ундан шубҳаланиб, рашк қилса, 15эр хотинини руҳоний ҳузурига етаклаб борсин. Хотини учун тўрт коса[20] арпа унини назр қилиб олиб борсин. Арпа унига зайтун мойи ёки хушбўй тутатқи қўшилмасин. Бу назр аёл айбдор ёки айбдор эмаслигини билиш учун келтирилаётган рашк назридир.
16Руҳоний аёлни етаклаб, Эгамиз ҳузурига олиб кирсин. 17Сўнг муқаддас сувни сопол идишга қуйсин–да, Муқаддас чодирнинг ичидаги ердан тупроқ олиб, сувга қўшсин. 18Аёлни руҳоний Эгамиз ҳузурига олиб киргандан сўнг, аёлнинг сочини ёйсин. Унинг қўлига рашк учун келтириладиган дон назрини тутқизиб қўйсин. Руҳонийнинг ўзи эса қўлида лаънат келтирадиган аччиқ сувни ушлаб турсин. 19Руҳоний аёлга қасам ичтириб, унга шундай сўзларни айтсин: “Агар сен бегона эркак билан ётмаган бўлсанг, булғанмаган, эрингга хиёнат қилмаган бўлсанг, мана шу лаънат келтирадиган аччиқ сув сенга ҳеч қандай зарар етказмасин. 20Агар эрингга хиёнат қилиб, булғанган бўлсанг, эрингдан бошқа одам билан ётган бўлсанг, 21одамлар кимнидир лаънатлаганда, Эгам сенинг номингни лаънатга қўшиб айтадиган қилсин. Эгам сени бола туға олмайдиган қилиб қўйсин[21]. 22Ўша лаънат келтирадиган сув ичингга кирганда, сени бола туға олмайдиган қилиб қўйсин.”
Шунда аёл: “Омин, омин”, деб айтсин.
23Сўнг руҳоний лаънат сўзларини қоғозга ёзиб, уни аччиқ сувда ювсин. 24Токи аёл ўша сувни ичганда, лаънат унинг танасига кириб азоб берсин. 25Руҳоний аёлнинг қўлидан рашк учун келтирилган дон назрини олиб, бу назрни Эгамизга бағишлаганини кўрсатиш учун юқорига кўтарсин, сўнг қурбонгоҳга олиб борсин. 26Дон назрининг бир ҳовучини қурбонгоҳ устида куйдирсин. Бундай қшилиш, уннинг ҳаммаси Худога тегишли эканнини билдиради. Кейин аёлга аччиқ сувдан ичирсин. 27Агар аёл эрига хиёнат қилиб булғанган бўлса, лаънат келтирувчи аччиқ сув унинг ичига киргач, қаттиқ азоб беради. Аёл бола туға олмайдиган бўлиб қолади. Ўша аёл ўз халқи орасида лаънати бўлади. 28Агар аёл булғанмаган, пок бўлса, ҳеч қандай зарар кўрмайди, бундан кейин ҳам фарзанд кўришга қодир бўлади.
29Рашк ҳақидаги қонун мана шундан иборатдир. Хотин эрига вафо қилмай, ёмон йўлга кириб булғанганда 30ёки эри хотинини рашк қилиб, ундан шубҳалана бошлаганда, эр хотинини Эгамизнинг ҳузурига бошлаб келсин. Руҳоний эса шу қонунга биноан иш тутсин. 31Ўшанда эр гуноҳдан фориғ бўлади, аёл эса қилган гуноҳи учун жазосини тортади.

 

6–БОБ

 

Назр қилинганлар учун қоида

 

1-2Мусо орқали Исроил халқига Эгамиз қуйидаги қонунларни берди: агар эркак ёки аёл онт ичиб, ўзини Эгамизганазр қилиб[22] бағишлашга қарор қилган бўлса, 3у шароб ва ўткир ичимликлардан ўзини тийсин. Узум сиркасини ҳам, бошқа ўткир ичимликларни ҳам истеъмол қилмасин. Узумдан тайёрланган бирор ичимликни зинҳор ичмасин. Майизни ва узумни ҳеч оғзига олмасин. 4У ўзини назр қилган давр мобайнида узумдан тайёрланган бирор нарсани истеъмол қилмасин, ҳатто узумнинг дони ва пўстлоғини ҳам оғзига олмасин. 5Онт ичиб, белгилаган давр мобайнида сочига ҳам, соқолига ҳам устара тегмасин. У Эгамизга бағишланганлиги учун, назр қилинган кунлари тугагунга қадар сочларини ўстириб юрсин. 6-7Соч ўша одамнинг Эгамизга бағишланганлиги белгисидир. Шунинг учун ўша одам Эгамизга назр қилинган кунлари давомида мурдага яқинлашмасин. Отаси, онаси, ака–укаси ёки опа–сингилларидан бирортаси вафот этиб қолганда ҳам, у мурда ёнига бориб ўзини булғамасин. 8Назр қилинган кунлари давомида у Эгамизга бағишлангандир. 9Борди–ю, унинг олдида кимдир тўсатдан вафот этиб қолса, назр қилинган одамнинг боши ҳаром бўлган ҳисобланади. Шунинг учун назр қилинган одам етти кундан кейин сочини олдирсин. Шунда у яна пок бўлади. 10Саккизинчи куни эса Учрашув чодири кираверишига иккита каптар ёки иккита мусичани олиб келиб руҳонийга берсин. 11Руҳоний бу қушлардан биттасини гуноҳ қурбонлиги қилади, иккинчисини эса куйдириладиган қурбонлик қилади. Шундай қилиб, мурда туфайли ҳаром бўлган ўша одамни гуноҳидан поклайди. Назр қилинган одам ўша куниёқ ўзини қайтадан Эгамизга бағишлаши керак.
12У булғанганлиги учун олдинги кунлар ҳисобга кирмайди. У Эгамизга бағишланган назр кунларини бошқатдан бошлаши лозим. Бунинг учун у бир ёшли қўчқор қўзини айб қурбонлиги қилсин.
13Назр қилинганлар учун қонун қуйидагичадир: назр қилинган одам Эгамизга бағишлаган кунлари тугаганда, Учрашув чодири кираверишига келсин. 14У Эгамизга атаб қуйидаги қурбонлигу назрларни келтирсин: куйдириладиган қурбонлик учун бир ёшли нуқсонсиз қўчқор қўзини, гуноҳ қурбонлиги учун бир ёшли нуқсонсиз совлиқ қўзини, тинчлик қурбонлиги учун нуқсонсиз қўчқорни, 15уларга қўшиб қилинадиган дон билан шароб назрини, бир сават хамиртурушсиз нонларни — зайтун мойи аралаштирилган сифатли ундан тайёрланган нонлар ва зайтунмойи суртилган чалпакларни. 16Руҳоний буларнинг ҳаммасини Эгамизга тақдим қилиб, гуноҳ қурбонлиги ва куйдириладиган қурбонлик қилсин. 17Сўнг қўчқорни дон ва шароб назри билан бирга Эгамизга тинчлик қурбонлиги қилсин. Шунингдек, саватдаги хамиртурушсиз нонларни ҳам келтирсин. 18Назр қилган одам Учрашув чодирига кираверишда назр қилинган сочини олдирсин. Кейин сочларини йиғиштириб олиб, тинчлик қурбонлиги куйдирилаётган оловга ташласин. 19У сочини олдириб бўлгандан сўнг, руҳоний қўчқорнинг пиширилган елкасини, саватдан бир дона хамиртурушсиз нонни, битта чалпакни олиб, назр қилинган одамнинг қўлига тутқизсин. 20Кейин руҳоний ўша нарсаларни Эгамизга бағишлаганини кўрсатиб, юқорига кўтарсин. Бу нарсалар руҳонийнинг муқаддас улуши бўлади. Булар — руҳоний юқорига кўтариши учун бериладиган қўчқор тўши ва назр қилинган қўчқор сонидан ташқари берилади. Шундан сўнг назр қилинган одам шароб ичиши мумкин. 21Назр қилинганлар учун қонун шундан иборатдир. Агар назр қилинган одам Эгамизга булардан ташқари яна бирон нарсани ваъда қилган бўлса, берган ваъдаси устидан чиқсин.

 

Руҳонийларнинг дуоси

 

22Эгамиз Мусога деди:
23— Ҳорун ва унинг ўғиллари Исроил халқини дуо қилганларида, шундай деб айтишлари керак:

 

24“Эгам сенга барака берсин,
Сени Ўз паноҳида асрасин!
25Эгам сенга очиқ юз билан боқсин,
Сенга илтифот қилсин.
26Эгам назарини сенга солсин,
Сенга тинчлик ато этсин!”

 

 

27Ҳорун ва унинг ўғиллари Исроил халқини Менинг номим билан дуо қилишсин[23]. Шунда Мен Исроил халқига барака бераман.

 

7–БОБ

 

Йўлбошчиларнинг назрлари

 

1Мусо Муқаддас чодирни ўрнатиб бўлган куни[24] чодирга мой суртиб муқаддас қилди. Сўнг чодирнинг барча ашёларига, қурбонгоҳга ва унинг барча буюмларига мой суртиб чиқиб, муқаддас қилди.
2Шундан кейин халқни рўйхатга олиш учун масъул бўлган йўлбошчилар[25] — Исроил қабилаларининг уруғбошилари ўз назрларини келтиришди. 3Уларнинг Эгамизга келтирган назрлари олтита соябонли арава ва ўн иккита ҳўкиздан иборат эди. Ҳар бир йўлбошчи биттадан ҳўкиз ва ҳар иккита йўлбошчи биттадан арава олиб келган эди. Йўлбошчилар бу назрларини Эгамизга Муқаддас чодир олдида тақдим қилишди. 4Шунда Эгамиз Мусога айтди: 5“Улар олиб келган нарсаларни қабул қилиб ол. Бу нарсалардан Учрашув чодирида хизмат қилишда фойдаланинглар. Левилар нима иш қилишларига қараб, бу нарсаларни уларга тақсимлаб бер.”
6Шундай қилиб, Мусо араваларни ва ҳўкизларни левиларга тақсимлаб берди. 7Гершон уруғининг қиладиган хизматига яраша иккита арава ва тўртта ҳўкизни берди. 8Марори уруғининг қиладиган хизматига яраша эса тўртта арава ва саккизта ҳўкизни берди. Марори ва Гершон уруғлари руҳоний Ҳоруннинг ўғли Итамар назорати остида чодирда хизмат қилишарди. 9Қоҳот уруғига эса Мусо ҳеч нарса бермади, чунки улар чодирнинг муқаддас ашёлари учун масъул эдилар ва бу ашёларни елкада кўтариб боришлари лозим эди.
10Мусо қурбонгоҳга мой суртиб муқаддас қилгандан кейин Исроил йўлбошчилари қурбонгоҳнинг бағишланишига ҳам ўз назрларини олиб келишди. Улар назрларини қурбонгоҳ олдига қўйишди. 11Эгамиз Мусога шундай деган эди: “Йўлбошчилар қурбонгоҳни бағишлаш маросимига олиб келган бу назрларни ҳар куни биттадан тақдим қилишсин.”

 

 

12Биринчи куни Яҳудо қабиласидан Оминадовнинг ўғли Нахшўн назрларини тақдим қилди.

 

13У қуйидаги назрларни берди: оғирлиги 330 мисқол бўлган битта кумуш лаган, оғирлиги 180 мисқол бўлган битта кумуш тоғорача[26]. Иккаласи ҳам дон назри учун сифатли ун билан тўлдирилиб, унга зайтун мойи аралаштирилган эди. 14Тутатқи тўлдирилган, оғирлиги 25 мисқол[27] келадиган битта олтин пиёла. 15У битта буқа, битта қўчқор, битта бир ёшли қўчқор қўзини куйдириладиган қурбонлик қилди, 16битта такани гуноҳ қурбонлиги қилди, 17иккита ҳўкиз, бешта қўчқор, бешта така, бешта бир ёшли қўчқор қўзини тинчлик қурбонлиги қилди. Оминадов ўғли Нахшўннинг назрлари ана шулардан иборат эди.

 

 

18Иккинчи куни Иссахор қабиласининг йўлбошчиси Зувор ўғли Натанил назрларини тақдим қилди.

 

19У қуйидаги назрларни берди: оғирлиги 330 мисқол бўлган битта кумуш лаган, оғирлиги 180 мисқол бўлган битта кумуш тоғорача. Иккаласи ҳам дон назри учун сифатли ун билан тўлдирилиб, унга зайтун мойи аралаштирилган эди. 20Тутатқи тўлдирилган, оғирлиги 25 мисқол келадиган битта олтин пиёла. 21У битта буқа, битта қўчқор, битта бир ёшли қўчқор қўзини куйдириладиган қурбонлик қилди, 22битта такани гуноҳ қурбонлиги қилди, 23иккита ҳўкиз, бешта қўчқор, бешта така, бешта бир ёшли қўчқор қўзини тинчлик қурбонлиги қилди. Зувор ўғли Натанилнинг назрлари ана шулардан иборат эди.

 

 

24Учинчи куни Забулун қабиласининг йўлбошчиси Халон ўғли Элиёб назрларини тақдим қилди.

 

25У қуйидаги назрларни берди: оғирлиги 330 мисқол бўлган битта кумуш лаган, оғирлиги 180 мисқол бўлган битта кумуш тоғорача. Иккаласи ҳам дон назри учун сифатли ун билан тўлдирилиб, унга зайтун мойи аралаштирилган эди. 26Тутатқи тўлдирилган, оғирлиги 25 мисқол келадиган битта олтин пиёла. 27У битта буқа, битта қўчқор, битта бир ёшли қўчқор қўзини куйдириладиган қурбонлик қилди, 28битта такани гуноҳ қурбонлиги қилди, 29иккита ҳўкиз, бешта қўчқор, бешта така, бешта бир ёшли қўчқор қўзини тинчлик қурбонлиги қилди. Халон ўғли Элиёбнинг назрлари ана шулардан иборат эди.

 

 

30Тўртинчи куни Рубен қабиласининг йўлбошчиси Шадувор ўғли Элизур назрларини тақдим қилди.

 

31У қуйидаги назрларни берди: оғирлиги 330 мисқол бўлган битта кумуш лаган, оғирлиги 180 мисқол бўлган битта кумуш тоғорача. Иккаласи ҳам дон назри учун сифатли ун билан тўлдирилиб, унга зайтун мойи аралаштирилган эди. 32Тутатқи тўлдирилган, оғирлиги 25 мисқол келадиган битта олтин пиёла. 33У битта буқа, битта қўчқор, битта бир ёшли қўчқор қўзини куйдириладиган қурбонлик қилди, 34битта такани гуноҳ қурбонлиги қилди, 35иккита ҳўкиз, бешта қўчқор, бешта така, бешта бир ёшли қўчқор қўзини тинчлик қурбонлиги қилди. Шадувор ўғли Элизурнинг назрлари ана шулардан иборат эди.

 

 

36Бешинчи куни Шимўн қабиласининг йўлбошчиси Зуришадай ўғли Шалумиёл назрларини тақдим қилди.

 

37У қуйидаги назрларни берди: оғирлиги 330 мисқол бўлган битта кумуш лаган, оғирлиги 180 мисқол бўлган битта кумуш тоғорача. Иккаласи ҳам дон назри учун сифатли ун билан тўлдирилиб, унга зайтун мойи аралаштирилган эди. 38Тутатқи тўлдирилган, оғирлиги 25 мисқол келадиган битта олтин пиёла. 39У битта буқа, битта қўчқор, битта бир ёшли қўчқор қўзини куйдириладиган қурбонлик қилди, 40битта такани гуноҳ қурбонлиги қилди, 41иккита ҳўкиз, бешта қўчқор, бешта така, бешта бир ёшли қўчқор қўзини тинчлик қурбонлиги қилди. Зуришадай ўғли Шалумиёлнинг назрлари ана шулардан иборат эди.

 

 

42Олтинчи куни Гад қабиласининг йўлбошчиси Дувел ўғли Элиасаф назрларини тақдим қилди.

 

43У қуйидаги назрларни берди: оғирлиги 330 мисқол бўлган битта кумуш лаган, оғирлиги 180 мисқол бўлган битта кумуш тоғорача. Иккаласи ҳам дон назри учун сифатли ун билан тўлдирилиб, унга зайтун мойи аралаштирилган эди. 44Тутатқи тўлдирилган, оғирлиги 25 мисқол келадиган битта олтин пиёла. 45У битта буқа, битта қўчқор, битта бир ёшли қўчқор қўзини куйдириладиган қурбонлик қилди, 46битта такани гуноҳ қурбонлиги қилди, 47иккита ҳўкиз, бешта қўчқор, бешта така, бешта бир ёшли қўчқор қўзини тинчлик қурбонлиги қилди. Дувел ўғли Элиасафнинг назрлари ана шулардан иборат эди.

 

 

48Еттинчи куни Эфрайим қабиласининг йўлбошчиси Омиҳуд ўғли Элишама назрларини тақдим қилди.

 

49У қуйидаги назрларни берди: оғирлиги 330 мисқол бўлган битта кумуш лаган, оғирлиги 180 мисқол бўлган битта кумуш тоғорача. Иккаласи ҳам дон назри учун сифатли ун билан тўлдирилиб, унга зайтун мойи аралаштирилган эди. 50Тутатқи тўлдирилган, оғирлиги 25 мисқол келадиган битта олтин пиёла. 51У битта буқа, битта қўчқор, битта бир ёшли қўчқор қўзини куйдириладиган қурбонлик қилди, 52битта такани гуноҳ қурбонлиги қилди, 53иккита ҳўкиз, бешта қўчқор, бешта така, бешта бир ёшли қўчқор қўзини тинчлик қурбонлиги қилди. Омиҳуд ўғли Элишаманинг назрлари ана шулардан иборат эди.

 

 

54Саккизинчи куни Манаше қабиласининг йўлбошчиси Падозур ўғли Гамалиэл назрларини тақдим қилди.

 

55У қуйидаги назрларни берди: оғирлиги 330 мисқол бўлган битта кумуш лаган, оғирлиги 180 мисқол бўлган битта кумуш тоғорача. Иккаласи ҳам дон назри учун сифатли ун билан тўлдирилиб, унга зайтун мойи аралаштирилган эди. 56Тутатқи тўлдирилган, оғирлиги 25 мисқол келадиган битта олтин пиёла. 57У битта буқа, битта қўчқор, битта бир ёшли қўчқор қўзини куйдириладиган қурбонлик қилди, 58битта такани гуноҳ қурбонлиги қилди, 59иккита ҳўкиз, бешта қўчқор, бешта така, бешта бир ёшли қўчқор қўзини тинчлик қурбонлиги қилди. Падозур ўғли Гамалиэлнинг назрлари ана шулардан иборат эди.

 

 

60Тўққизинчи куни Бенямин қабиласининг йўлбошчиси Гидўнах ўғли Авидон назрларини тақдим қилди.

 

61У қуйидаги назрларни берди: оғирлиги 330 мисқол бўлган битта кумуш лаган, оғирлиги 180 мисқол бўлган битта кумуш тоғорача. Иккаласи ҳам дон назри учун сифатли ун билан тўлдирилиб, унга зайтун мойи аралаштирилган эди. 62Тутатқи тўлдирилган, оғирлиги 25 мисқол келадиган битта олтин пиёла. 63У битта буқа, битта қўчқор, битта бир ёшли қўчқор қўзини куйдириладиган қурбонлик қилди, 64битта такани гуноҳ қурбонлиги қилди, 65иккита ҳўкиз, бешта қўчқор, бешта така, бешта бир ёшли қўчқор қўзини тинчлик қурбонлиги қилди. Гидўнах ўғли Авидоннинг назрлари ана шулардан иборат эди.

 

 

66Ўнинчи куни Дан қабиласининг йўлбошчиси Омишадайнинг ўғли Охазар назрларини тақдим қилди.

 

67У қуйидаги назрларни берди: оғирлиги 330 мисқол бўлган битта кумуш лаган, оғирлиги 180 мисқол бўлган битта кумуш тоғорача. Иккаласи ҳам дон назри учун сифатли ун билан тўлдирилиб, унга зайтун мойи аралаштирилган эди. 68Тутатқи тўлдирилган, оғирлиги 25 мисқол келадиган битта олтин пиёла. 69У битта буқа, битта қўчқор, битта бир ёшли қўчқор қўзини куйдириладиган қурбонлик қилди, 70битта такани гуноҳ қурбонлиги қилди, 71иккита ҳўкиз, бешта қўчқор, бешта така, бешта бир ёшли қўчқор қўзини тинчлик қурбонлиги қилди. Омишадай ўғли Охазарнинг назрлари ана шулардан иборат эди.

 

 

72Ўн биринчи куни Ошер қабиласининг йўлбошчиси Охрон ўғли Пахиёл назрларини тақдим қилди.

 

73У қуйидаги назрларни берди: оғирлиги 330 мисқол бўлган битта кумуш лаган, оғирлиги 180 мисқол бўлган битта кумуш тоғорача. Иккаласи ҳам дон назри учун сифатли ун билан тўлдирилиб, унга зайтун мойи аралаштирилган эди. 74Тутатқи тўлдирилган, оғирлиги 25 мисқол келадиган битта олтин пиёла. 75У битта буқа, битта қўчқор, битта бир ёшли қўчқор қўзини куйдириладиган қурбонлик қилди, 76битта такани гуноҳ қурбонлиги қилди, 77иккита ҳўкиз, бешта қўчқор, бешта така, бешта бир ёшли қўчқор қўзини тинчлик қурбонлиги қилди. Охрон ўғли Пахиёлнинг назрлари ана шулардан иборат эди.

 

 

78Ўн иккинчи куни Нафтали қабиласининг йўлбошчиси Энан ўғли Охир назрларини тақдим қилди.

 

79У қуйидаги назрларни берди: оғирлиги 330 мисқол бўлган битта кумуш лаган, оғирлиги 180 мисқол бўлган битта кумуш тоғорача. Иккаласи ҳам дон назри учун сифатли ун билан тўлдирилиб, унга зайтун мойи аралаштирилган эди. 80Тутатқи тўлдирилган, оғирлиги 25 мисқол келадиган битта олтин пиёла. 81У битта буқа, битта қўчқор, битта бир ёшли қўчқор қўзини куйдириладиган қурбонлик қилди, 82битта такани гуноҳ қурбонлиги қилди, 83иккита ҳўкиз, бешта қўчқор, бешта така, бешта бир ёшли қўчқор қўзини тинчлик қурбонлиги қилди. Энан ўғли Охирнинг назрлари ана шулардан иборат эди.

 

84Шундай қилиб, Мусо қурбонгоҳга мой суртиб муқаддас қилгандан кейин Исроил йўлбошчилари қурбонгоҳнинг бағишланишига олиб келган назрларнинг жами қуйидагича эди: ўн иккита кумуш лаган, ўн иккита кумуш тоғорача, ўн иккита олтин пиёла. 85Ҳар бир кумуш лаганнинг оғирлиги 330 мисқол, ҳар бир кумуш тоғорача 180 мисқол эди[28]. Ҳаммаси бўлиб тақдим қилинган кумуш буюмларнинг оғирлиги икки пудга яқин эди[29]. 86Тутатқи тўлдирилган ҳар бир олтин пиёланинг оғирлиги 25 мисқол эди[30]. Бу ўн икки олтин буюмнинг умумий оғирлиги 300 мисқол[31] чиқди. 87Ўн иккита буқа, ўн иккита қўчқор, ўн иккита бир ёшли қўчқор қўзи куйдириладиган қурбонлик қилинди, қурбонликка қўшиб қилинадиган дон назри ҳам келтирилди. Ўн иккита така гуноҳ қурбонлиги қилинди. 88Йигирма тўртта ҳўкиз, олтмишта қўчқор, олтмишта така, олтмишта бир ёшли қўчқор қўзи тинчлик қурбонлиги қилинди. Мусо қурбонгоҳга мой суртиб муқаддас қилгандан кейин, қурбонгоҳнинг бағишланишига ана шу назрлар тақдим қилинган эди.
89Мусо Эгамиз билан гаплашиш учун Учрашув чодирига кирганда, Эгамизнинг овозини эшитди. Овоз аҳд сандиғининг[32] қопқоғи устидаги иккита каруб oрасидан келаётган эди.

 

8–БОБ

 

Ҳорун мойчироқларни ўрнатади

 

1Эгамиз яна Мусога деди: 2“Ҳорунга айт, у еттала мойчироқничироқпояга ўрнатганда, мойчироқларнинг нури чироқпоянинг олд томонини ёритадиган қилиб ўрнатсин.”
3Ҳорун Мусо орқали Эгамиз амр бергандай қилди: еттала мойчироқни чироқпоянинг олд томонини ёритадиган қилиб ўрнатди. 4Чироқпоя Эгамиз Мусога кўрсатган намуна бўйича[33], таглигидан тортиб гулларигача зарб қилинган олтиндан ясалган эди.

 

Левилар покланиб Худога бағишланади

 

5Эгамиз Мусога яна айтди: 6“Исроил халқи орасидан левиларни ажратиб олиб, қуйидаги йўл билан уларни покла[34]: 7левиларга гуноҳдан поклайдиган сувни сеп. Улар устара билан бутун баданларини қириб тозалашсин, кийимларини ювишсин. Шундан сўнг улар пок бўлишади. 8Сўнгра улар буқани ва буқага қўшиб назр қилинадиган зайтун мойи аралаштирилган сифатли унни олиб келишсин. Бундан ташқари, бошқа бир буқани гуноҳ қурбонлиги қилиш учун олиб келишсин. 9Сўнг бутун жамоани тўпла, левиларниУчрашув чодири олдига олиб кел. 10Левиларни Мен, Эгангизнинг ҳузурига олиб келганингда, Исроил халқи левиларга қўлларини қўйсин. 11Ҳорун левиларни Исроил халқидан махсус назр сифатида Мен, Эгангизга, бағишласин, токи левилар Менга хизмат қилишсин. 12Левилар қўлларини буқаларнинг бошига қўйишсин. Ҳорун бир буқани гуноҳ қурбонлиги, иккинчи буқани эса куйдириладиган қурбонлик қилиб, левиларни гуноҳлардан покласин. 13Кейин левиларни Ҳорун ва унинг ўғиллари рўпарасига турғизиб қўй. Левиларни махсус назр сифатида Мен, Эгангизга, бағишла.
14Шундай қилиб, левиларни Исроил халқи орасидан ажратиб ол. Левилар Меники бўлади. 15Левиларни поклаб, махсус назр сифатида Менга бағишлаганингдан сўнг, улар хизмат қилиш учун Учрашув чодирига кира оладилар. 16Мен левиларни Исроил халқи орасидан Ўзим учун олганман. Уларни Ўзим учун, Исроил аёлларидан туғилган барча тўнғич ўғиллари ўрнига олганман. 17Чунки Исроил халқининг ҳамма тўнғичлари — одамнинг тўнғич ўғлидан тортиб молларнинг биринчи эркак боласигача Меникидир. Мисрда ҳамма тўнғичларни нобуд қилган куним Мен Исроил халқининг тўнғич ўғилларини Ўзим учун ажратиб олганман. 18Исроил халқи орасидаги ҳамма тўнғич ўғиллар ўрнига эса левиларни олганман. 19Левиларни Исроил халқи орасидан ажратиб олиб, Ҳорун ва унинг ўғиллари ихтиёрига топширганман. Левилар Исроил халқи номидан Учрашув чодирида хизмат қилиб, уларни чодирга яқин келиб қолишидан юз берадиган кулфатдан ҳимоя қилади[35].”
20Мусо, Ҳорун ва бутун Исроил жамоаси левиларни Эгамизга бағишладилар. Хуллас, Эгамизнинг левилар ҳақида Мусога берган амрларини бажардилар. 21Левилар покланишди, кийимларини ювишди. Ҳорун уларни махсус назр сифатида Эгамизга бағишлаб, поклаш маросимини ўтказди. 22Шундан кейин левилар Ҳорун ва унинг ўғиллари назорати остида Учрашув чодирида хизмат адо этиш учун у ерга кирдилар. Шундай қилиб, Эгамиз левилар ҳақида Мусога қандай амр этган бўлса, Исроил халқи унинг амрларини адо этди.
23Эгамиз яна Мусога айтди: 24“Левилар қуйидаги қоидага риоя қилишсин: йигирма беш ва ундан юқори ёшдаги левилар Учрашув чодиридаги хизматини бошлашсин. 25Эллик ёшда эса хизматидан бўшаб, бошқа хизмат қилишмасин. 26Хизматидан бўшаган левилар Учрашув чодирида хизмат қилаётган биродарларига ёрдам беришлари мумкин. Лекин бирор иш учун масъулиятни ўз бўйинларига олишмасин. Левиларнинг мажбуриятларини шу йўл билан аниқлаб бер.”

 

9–БОБ

 

Фисиҳ зиёфати

 

1Исроил халқи Мисрдан чиққандан кейин иккинчи йилнинг биринчи ойида[36]Эгамиз Синай саҳросида Мусога деди: 2“Исроил халқига айт, улар Фисиҳ зиёфатини белгиланган вақтда, 3шу ойнинг ўн тўртинчи куни оқшомда нишонлашсин. Байрамнинг ҳамма қонун–қоидаларига риоя қилишсин.”
4Шундай қилиб, Мусо Исроил халқига: “Фисиҳ зиёфатини нишонланглар”, деб буйруқ берди. 5Исроил халқи биринчи ойнинг ўн тўртинчи куни оқшомда Синай саҳросида Фисиҳ зиёфатини нишонлади. Улар ҳамма нарсани Эгамизнинг Мусога берган амри бўйича қилишди. 6Бироқ одам мурдасига тегиб ҳаром бўлганлар ўша куни Фисиҳ зиёфатида иштирок этиша олмади. Улар ўша куниёқ Мусо билан Ҳоруннинг ҳузурига келиб шундай дейишди:
7— Биз мурдага текканимиз учун ҳароммиз. Лекин нима учун биз четда қолишимиз керак? Биз ҳам, Исроил халқи қатори, белгиланган вақтда Эгамизга қурбонлик келтирмоқчимиз!
8Мусо уларга:
— Кутиб туринглар–чи, Эгамиз сизлар тўғрингизда қандай амр берар экан, эшитай, — деб жавоб берди.
9Мусога Эгамиз шундай жавоб берди:
10— Исроил халқига Менинг шу гапимни етказ: “Бирортангиз ёки авлодларингиздан кимдир мурдага тегиб ҳаром бўлса ёки сафарга кетган бўлса, Эгамизга бағишланган Фисиҳ зиёфатини нишонлайверсин. 11Бундай одамлар байрамни иккинчи ойнинг[37] ўн тўртинчи куни оқшомда нишонлаб, қурбонлик[38] гўштини хамиртурушсиз нон ва тахир ўтлар билан бирга ейишсин. 12Эрталабгача таомдан қолдиришмасин. Қурбонликнинг бирорта суягини синдиришмасин. Фисиҳ зиёфатини ҳамма қонунларга мувофиқ нишонлашсин. 13Лекин биронта одам пок бўлиб, сафарда бўлмаса ва шунга қарамай, Фисиҳ зиёфатини нишонлашдан бош тортса, белгиланган вақтда Эгамизга бағишлаб қурбонлик қилмагани учун Исроил халқи орасидан йўқ қилинсин. Шундай қилиб, у ўз гуноҳи учун жазосини тортади. 14Орангизда яшаётган мусофир Эгамизга бағишланган Фисиҳ зиёфатини нишонламоқчи бўлганда, ўша қонун–қоидаларга риоя қилиши лозим. Ҳаммангиз учун — сизлар ва мусофирлар учун қонун битта бўлсин.”

 

Алангали булут

 

15Муқаддас чодир ўрнатилган куни[39] чодирни[40] булут қоплаб олди. Оқшомдан эрталабгача Муқаддас чодир тепасидаги булутнинг кўриниши алангага ўхшар эди. 16Ҳар доим шу аҳвол юз берарди: чодирни кундузи булут қоплаб олар, тунда эса булут алангага ўхшаб турарди. 17Булут чодир тепасидан кўтарилгач, Исроил халқи йўлга чиқарди. Булут тўхтаган жойда эса Исроил халқи чодир тикарди. 18Исроил халқи Эгамизнинг амри билан йўлга чиқар ва Эгамизнинг амри билан чодир тикарди. Булут Муқаддас чодир тепасида турган вақт мобайнида, улар ҳам жойларидан силжимас эдилар. 19Булут чодир тепасида узоқ кунлар туриб қолганда ҳам, Исроил халқи Эгамизнинг талабига риоя қилиб, йўлга чиқмасди. 20Баъзан эса булут чодир тепасида озроқ кун турарди. Бундай пайтда ҳам Исроил халқи Эгамизнинг амрига мувофиқ тўхтарди, Унинг амри билан йўлга чиқарди. 21Айрим вақтларда эса булут чодир тепасида бор–йўғи бир кечагина туриб, эрталаб кўтарилар эди. Шунда Исроил халқи ҳам йўлга чиқарди. Булут кўтарилган пайти, кечаси бўладими, кундузи бўладими, Исроил халқи ҳам йўлга чиқарди. 22Баъзан булут икки кун, бир ой ёки узоқроқ вақт мобайнида чодир тепасида туриб қоларди. Шунда Исроил халқи ҳам қароргоҳда қолиб, йўлга чиқмасди. Булут кўтарилгандан сўнг Исроил халқи йўлга чиқарди. 23Улар Эгамизнинг амри билан тўхтаб, Унинг амри билан йўлга чиқишарди. Мусо орқали Эгамиз берган амрларига мувофиқ ҳамма талабларни бажаришар эди.

 

10–БОБ

 

Кумуш карнайлар

 

1Эгамиз Мусога айтди: 2“Сен иккита кумуш карнай ясаттир, карнайлар зарб уриб ясалган бўлсин. Бу карнайлар жамоани йиғиш ҳамда йўлга чиқиш вақтини эълон қилиш учун керак бўлади. 3Карнайларнинг иккаласи чалинганда, бутун жамоа сенинг олдингга — Учрашув чодири киравериши олдига тўплансин. 4Карнайнинг биттаси чалинганда эса, Исроил қабилаларининг йўлбошчилари сенинг олдингга йиғилиб келишсин. 5Карнай қисқа чалинганда, шарқдаги қароргоҳда турган қабилалар йўлга чиқишсин. 6Иккинчи марта қисқа чалинганда эса, жанубдаги қароргоҳда турган қабилалар йўлга чиқишсин. Карнайнинг қисқа садоси йўлга чиқиш кераклигини билдиради[41]. 7Жамоани йиғиш лозим бўлганда эса, карнайлар бошқача садо чиқариб чалинсин. 8Карнайни Ҳоруннинг ўғиллари, руҳонийлар чалишлари лозим. Бу амр сизлар учун ва сизларнинг авлодларингиз учун доимий қонун–қоидадир.
9Юртингизга бостириб келган душманга қарши жангга отланаётганингизда, хатардан дарак бериб карнайларни чалинглар. Шунда Мен, Эгангиз Худо, сизларга ёрдам бериб, сизларни душманларингиз қўлидан халос қиламан. 10Шунингдек, хурсандчилик кунларингизда — белгиланган байрамларингизда ва ой бошида қурбонликлар куйдирганингизда ҳамда тинчлик қурбонликларини келтирганингизда карнайларни чалинглар. Шунда Мен, Эгангиз Худо, сизларга ёрдам бераман. Зотан, Мен Эгангиз Худоман.”

 

Исроил халқи Синайдан кетади

 

11Исроил халқи Мисрдан чиққандан кейин иккинчи йилнинг иккинчи ойи[42] йигирманчи кунида булут Муқаддас аҳд чодири[43] тепасидан кўтарилди. 12Шундан сўнг Исроил халқи Синай саҳросидан сафарга чиқди[44]. Ниҳоят, булут Порон саҳросида[45] тўхтади. 13Улар биринчи марта Эгамизнинг Мусо орқали берган амрига кўра, йўлга чиққан эдилар. 14Биринчи бўлиб, Оминадов ўғли Нахшўн бошчилигида Яҳудо қароргоҳида турган қабилалар ўз байроғи остида гуруҳ–гуруҳ бўлиб йўлга чиқишди. 15Иссахор қабиласига Зувор ўғли Натанил бошчилик қилар эди. 16Забулун қабиласига Халон ўғли Элиёб бошчилик қилар эди.
17Шундан кейин Муқаддас чодир йиғиштириб олинди. Гершон ва Марори уруғлари чодирни кўтариб, йўлга чиқишди. 18Кейин Шадувор ўғли Элизур бошчилигида Рубен қароргоҳида турган қабилалар ўз байроғи остида гуруҳ–гуруҳ бўлиб йўлга чиқишди. 19Шимўн қабиласига Зуришадай ўғли Шалумиёл бошчилик қилар эди. 20Гад қабиласига Дувел ўғли Элиасаф бошчилик қилар эди. 21Кейин чодирнинг муқаддас ашёларини кўтарган Қоҳот уруғи йўлга чиқди. Улар қароргоҳ қуриладиган жойга етиб боргунларича, Муқаддас чодир ўрнатиб бўлиниши керак эди. 22Кейин Омиҳуд ўғли Элишама бошчилигида Эфрайим қароргоҳида турган қабилалар ўз байроғи остида гуруҳ–гуруҳ бўлиб йўлга чиқишди. 23Манаше қабиласига Падозур ўғли Гамалиэл бошчилик қиларди. 24Бенямин қабиласига Гидўнах ўғли Авидон бошчилик қиларди.
25Энг охирида Омишадай ўғли Охазар бошчилигида Дан қароргоҳидаги қабилалар ўз байроғи остида гуруҳ–гуруҳ бўлиб йўлга чиқишди. Улар Исроил қароргоҳларининг қоровуллар бўлинмасини ташкил қилишган эди. 26Ошер қабиласига Охрон ўғли Пахиёл бошчилик қиларди. 27Нафтали қабиласига Энан ўғли Охир бошчилик қиларди. 28Исроил халқи доим шу тартибда гуруҳ–гуруҳ бўлиб йўлга чиқар эди.
29Мусо ўзининг қайнағаси, Мидиёнлик Ятро[46] ўғли Хўвовга деди:
— Эгамиз, сизларга бераман, деб ваъда қилган юртга биз кетяпмиз, сиз ҳам биз билан юринг. Эгамиз бизга кўп яхшиликларни ваъда қилган, агар биз билан борсангиз, биз ҳам сизга яхшилик қиламиз.
30— Бормайман, — деди Хўвов, — мен ўз юртимга — ўзимнинг қариндошларим олдига қайтиб кетаман.
31— Илтимос, бизни ташлаб кетманг! — деди унга Мусо. — Саҳронинг қайси жойига чодир тикиш кераклигини сиз биласиз. Сиз бизнинг кўзимиз бўласиз. 32Агар биз билан бирга борсангиз, Эгамиз бизга қилган ҳамма яхшиликларни сиз билан баҳам кўрамиз.
33Улар Эгамизнинг муқаддас тоғини[47] тарк этганларидан сўнг, уч кун йўл юришди. Чодир тикадиган жойни топиш учун Эгамизнинг аҳд сандиғи доимо олдинда борарди. 34Улар кундуз куни йўл юрганларида, Эгамизнинг булути уларнинг устида борар эди. 35Сандиқ йўлга чиққанда, Мусо шундай дерди:

 

“Қўзғал, эй, Эгам,
Сенинг ғанимларинг тумтарақай бўлсин.
Сени кўролмаганлар олдингдан қочиб кетсин.”

 

 

36Аҳд сандиғи тўхтаганда эса Мусо шундай дерди:

 

“Қайт, эй, Эгам,
Минг–минглаб Исроил халқи орасига!”

 

11–БОБ

 

Тавера номли жой

 

1Халқ қийинчиликлардан минғирлаб нолиб, Эгамизни қаттиқ ранжитди. Эгамиз уларнинг минғирлаб нолишини эшитиб, ғоят ғазабланганидан қароргоҳга аланга туширди. Аланга авж олиб, қароргоҳнинг четларини куйдириб юборди. 2Халқ Мусога фарёд қилди. Мусо Эгамизга илтижо қилган эди, аланга ўчди. 3Эгамизнинг алангаси қароргоҳни ёндиргани учун бу жойга Тавера[48], деб ном берилди.

 

Мусо етмишта оқсоқолни танлайди

 

4Исроил халқи орасидаги қаланғи–қасанғиларнинг[49] нафсига ўт тушди. Исроил халқи ҳам уларга қўшилишиб фиғон чекиб, зорлана бошлади: “Қани, энди гўшт бўлса! 5Биз Мисрда текинга балиқ, бодринг, қовун, пиёз, порей пиёзи, саримсоқ еяр эдик. 6Энди эса силламиз қуриган, маннадан[50] бошқа ейдиган ҳеч нарса йўқ.”
7Манна кашнич уруғига ўхшарди, унинг ранги дарахт елими рангидай эди. 8Халқ маннани ердан йиғиштириб олар, тегирмонда янчиб ёки ҳавончада туйиб, сўнг қозонга солиб қайнатарди, нон ҳам ёпарди. Унинг мазаси зайтун мойи қўшиб ёпилган нонга ўхшарди. 9Тунда қароргоҳга шабнам тушганда, шабнам билан бирга манна ҳам ёғиларди.
10Ҳамма одамлар оила аъзолари билан бирга ўз чодирларига кираверишда туриб фарёд қилишаётган эди. Буни эшитган Мусо қаттиқ ранжиди. Эгамизнинг ғазаби ҳам аланга олди. 11Шунда Мусо Эгамизга деди:
— Нимага қулингнинг бошига шунча азобларни солдинг? Нима учун мендан марҳаматингни дариғ тутдинг? Нима учун бу халқнинг оғирлигини менга юкладинг? 12Шу халқнинг ҳаммасини мен қорнимда кўтариб юрганмидим?! Уларни мен туққанмидим?! Нимага унда Сен менга: “Энага чақалоқни кўтариб юргандай, сен бу халқни Мен ота–боболарингга ваъда қилган юртга қўлларингда кўтариб бор”, деб айтяпсан? 13Улар йиғлаб, бизга гўшт бер, деб айтишяпти! Шунча халққа гўштни қаердан топиб бераман, ахир?! 14Бу халқнинг оғирлигини мен бир ўзим кўтара олмайман. Бунга ортиқ чидай олмайман. 15Агар менга муносабатинг шу бўлса, ҳозироқ жонимни олиб қўя қол. Борди–ю, Сендан марҳамат топган бўлсам, менинг бунчалик хор бўлишимга йўл қўйма.
16Шунда Эгамиз Мусога деди:
— Менга Исроил оқсоқолларидан етмиштасини йиғиб бер. Улар халқнинг орасида йўлбошчи деб тан олинган обрўли одамлардан бўлишсин. Уларни Учрашув чодирига олиб келиб, ўзингнинг ёнингга турғизиб қўй. 17Мен тушиб келиб, у ерда сен билан гаплашаман. Сўнг сенга берган Руҳимдан олиб, уларга ҳам бераман. Сен бу халқнинг оғирлигини ёлғиз ўзинг кўтармаслигинг учун, улар ёнингга кириб, оғирингни енгил қилишади. 18Халққа эса шу гапни айт: “Эртанги кунга тайёрланиб покланинглар[51], гўшт ейсизлар. Сизлар Эгамизнинг қулоғи остида минғирлаб нолиб, қани, энди гўшт бўлса, биз Мисрда давр сурган эканмиз, деб фарёд қилдингизлар. Шунинг учун Эгамиз сизларга гўшт беради, сизлар гўшт ейсизлар. 19Сизлар гўштни бир–икки кун эмас, беш–ўн кун ҳам эмас, йигирма кун ҳам эмас, 20балки бир ой давомида — гўшт бурниларингиздан чиққунча, кўнглингизга ургунча ейсизлар. Чунки сизлар, Мисрдан чиқишимизнинг нима кераги бор эди, дея минғирлаб нолиб, орангиздаги Эгангизни рад этдингиз.”
21Лекин Мусо Эгамизга айтди:
— Менинг ёнимдаги бу халқ 600.000 жондан иборат. Сен эса: “Уларни бир ой давомида гўшт билан боқаман”, деяпсан! 22Бор мол–қўйимизни сўйсак ҳам, денгиздаги ҳамма балиқларни йиғиштириб келсак ҳам, уларни тўйдира олармидик?!
23Эгамиз шунда Мусога айтди:
— Нима, Мен, Эгангнинг қўли калтамиди?! Менинг сенга айтган гапларим бажо бўлиши ёки бўлмаслигини энди кўрасан.
24Шундан кейин Мусо ташқарига чиқиб, Эгамизнинг сўзларини халққа етказди. Сўнг етмишта халқ оқсоқолини йиғиб, уларни Муқаддас чодир атрофига жойлаштирди. 25Шунда Эгамиз булут ичида тушиб келиб, Мусо билан гаплашди, Мусога берган Ўз Руҳидан олиб, етмишта оқсоқолга берди. Руҳ оқсоқолларни қамраб олди ва улар зикр туша бошладилар. Лекин бундай ҳол бошқа такрорланмади.
26Етмишта оқсоқолнинг иккитаси Муқаддас чодирга бормай қароргоҳда қолган эди. Бирининг исми Элдод, иккинчисиники Мидод эди. Бироқ Эгамизнинг Руҳи уларни ҳам қамраб олди, улар ҳам қароргоҳда зикр туша бошладилар. 27Бир ўспирин югуриб келиб, Мусога: “Элдод билан Мидод қароргоҳда зикр тушишяпти”, деди. 28Мусонинг ёрдамчиси, ёшлигидан унга хизмат қилиб келган[52] Нун ўғли Ёшуа деди:
— Мусо ҳазратлари! Уларни тўхтатинг!
29Мусо эса унга шундай жавоб берди:
— Сен менинг манфаатимни кўзлаб, шу гапларни айтяпсанми? Менга қолса, Эгамнинг бутун халқи пайғамбар бўлсин, Эгамиз Ўз Руҳини уларнинг ҳаммасига берсин, дейман!
30Шундан сўнг Мусо билан Исроил оқсоқоллари қароргоҳга қайтиб келишди.

 

Эгамиз беданалар юборади

 

31Эгамиз шамол қўзғатди. Шамол денгиздан[53] беданаларни учириб келиб, уларни қароргоҳга ва қароргоҳ атрофига уюб ташлади. Беданалар қароргоҳнинг айланаси бўйлаб бир кунлик масофада, икки тирсак баландликда учиб юрган эди[54].
32Халқ ўша куни кундузи ва кечаси, кейинги куни ҳам эртадан кечгача бедана йиғиштирди. Энг оз терган одамники олтмиш сават[55] чиқди. Улар беданаларни қуритиш учун бутун қароргоҳ атрофига ёйиб ташлашди. 33Лекин одамлар гўштни энди оғзига олиб, ҳали ейишга ҳам улгурмаган эдиларки, Эгамиз халққа ғазабини сочиб, қақшатқич ўлат юборди. 34Бу ерга Хиврут–Хаттаво[56], деб ном берилди, чунки бу ерга нафси бузуқ одамлар дафн қилинганди.
35Халқ Хиврут–Хаттаводан Хазерўтга қараб йўлга чиқди. Улар Хазерўтга етиб борганларидан кейин қароргоҳ қуришди.

 

12–БОБ

 

Марям жазоланади

 

1Мусо Ҳабашистонлик[57] аёлга уйлангани учун, Марям ва Ҳорун Мусога қарши гапирдилар. 2Иккови: “Эгамиз ёлғиз Мусо орқали гапирибдими?! У биз орқали ҳам гапирмаганми?!” дейишди. Эгамиз уларнинг бу гапини эшитди. 3Мусо жуда камтар одам эди, ер юзида камтарликда унга тенг келадигани йўқ эди.
4Эгамиз бирдан Мусо, Ҳорун ва Марямга:
— Учовингиз ҳам Учрашув чодирига келинглар! — деб амр берди.
Шундан сўнг учовлари Учрашув чодирига келишди. 5Эгамиз устун шаклидаги булутда тушиб, чодирга кираверишда турди ва Ҳорун билан Марямни чақирди. Иккови олдинга чиқди. 6Эгамиз уларга деди:
— Менинг сўзларимни эшитиб олинглар. Орангизда пайғамбар бўлганда, Мен, Эгангиз, Ўзимни уларга ваҳийда аён қиламан, улар билан тушларида гаплашаман. 7Лекин қулим Мусо билан бошқача гаплашаман. Менинг бутун халқим орасида ишончлиси Мусодир[58]. 8Мен у билан жумбоқли башоратлар орқали эмас, балки юзма–юз, очиқ–ойдин гаплашаман. Мусо Мен, Эгангизнинг шарпасини кўради. Наҳотки сизлар Менинг қулим Мусога қарши гапиришдан қўрқмадингизлар?!
9Эгамиз улардан қаттиқ ғазабланиб, узоқлашди.
10Булут чодир тепасидан кетиши биланоқ, Марям тери касаллигига[59] чалиниб, қордай оппоқ бўлиб қолди. Ҳорун буни кўриб, 11Мусога ёлворди:
— Эй, ҳазратим, биз аҳмоқлик қилиб қўйдик! Ўтинаман, гуноҳимиздан ўтинг! 12Марям она қорнидаёқ чирий бошлаган ўлик чақалоққа ўхшаб қолмасин!
13Шунда Мусо Эгамизга илтижо қилиб:
— Эй, Худо, унга шифо бер! — деб ёлворди. 14Эгамиз эса Мусога шундай жавоб берди:
— Агар Марямнинг ўз отаси унинг юзига тупурганда, у етти кун шарманда бўлиб юрмасмиди?! Марямни қароргоҳдан чиқариб юборинглар, у етти кундан кейингина қароргоҳга қайтиб келиши мумкин.
15Шундай қилиб, Марям қароргоҳдан ҳайдаб чиқарилди. У етти кун қароргоҳдан ташқарида бўлди. У қайтиб келмагунча халқ йўлга чиқмай турди.

 

13–БОБ

 

Айғоқчилар

 

1Шундан сўнг халқ Хазерўтдан йўлга чиқиб, Порон саҳросига[60] келиб қароргоҳ қурди. 2Эгамиз Мусога деди: 3“Мен Исроил халқига бераётган Канъон юртига айғоқчилар юбор. Ҳар бир қабиладан биттадан йўлбошчини жўнат.”
4Мусо, Эгамизнинг амрига мувофиқ, қабила йўлбошчиларини Порон саҳросидан Канъон юртига жўнатди. 5Уларнинг исми қуйидагичадир:

 

Рубен қабиласидан — Заккур ўғли Шаммува.
6Шимўн қабиласидан — Хўри ўғли Шофот.
7Яҳудо қабиласидан — Яфунах ўғли Холиб.
8Иссахор қабиласидан — Юсуф ўғли Йихал.
9Эфрайим қабиласидан — Нун ўғли Хўшея[61].
10Бенямин қабиласидан — Рофу ўғли Палти.
11Забулун қабиласидан — Сўди ўғли Гаддиэл.
12Юсуф қабиласидан, яъни Манаше қабиласидан — Сусих ўғли Гадди.
13Дан қабиласидан — Гамали ўғли Омиёл.
14Ошер қабиласидан — Микойил ўғли Сатур.
15Нафтали қабиласидан — Вофси ўғли Нахби.
16Гад қабиласидан — Мохи ўғли Гувал.

 

 

17Мусо Канъон юртига айғоқчиликка юборган одамларнинг исми ана шулардир. Мусо Нун ўғли Хўшеянинг исмини ўзгартириб, уни Ёшуа, деб атади[62].
18Мусо уларни Канъон юртига айғоқчиликка юборар экан, шундай деди: “Шимолга қараб юринглар, Нагав чўлини[63] айланиб чиққанингиздан кейин, чўлдан шимолда жойлашган қирли ерларни ҳам кўриб чиқинглар. 19У ерлар қандай жой, у ерда яшаётган халқ кучлими ёки заифми, кўпми ёки озми, 20юрти яхшими ёки ёмонми, шаҳарлари девор билан ўралганми ёки йўқми, 21ерлари унумдорми ёки камҳосилми, дарахтлари борми ёки йўқми, билиб келинглар. Ўша юртнинг меваларидан олиб келишнинг иложини қилинглар.” Узум мавсуми энди бошланган эди.
22Шундай қилиб, айғоқчилар шимолга қараб кетишди. Зин чўлидан бошлаб, Лево–Хомат[64] яқинидаги Рехоб шаҳригача бўлган ҳамма жойларни кўздан кечириб чиқишди. 23Даставвал улар Нагав чўлини кесиб ўтиб, Хеврон шаҳрига[65] боришганди. Ўша ерда Иноқдан келиб чиққан[66] Охиман, Шешай ва Талмай уруғлари яшашарди. Хеврон Мисрдаги Зўван шаҳридан етти йил олдин қурилган эди. 24У ердан айғоқчилар Эшкўл сойлигига бориб, бир бош узумни шохи билан қирқиб олишганди. Бу бош узумни икки киши ходага осиб кўтариб кетганди. Бундан ташқари, улар анор ва анжирлардан ҳам олишганди. 25Айғоқчилар сойликдан бир бош узум қирқиб олганлари учун ўша сойликка Эшкўл[67], деб ном берилди.
26Ниҳоят, улар юртни кўриб чиқиб, қирқинчи куни қайтишди. 27Порон саҳросидаги Кадешга[68] — Мусо, Ҳорун ва бутун Исроил жамоаси олдига келишди. Уларга кўрган–билганларини айтиб, ўша юртнинг меваларини кўрсатишди. 28Улар Мусога шундай деб айтишди:
— Сиз бизни юборган юртга бордик, у ерда чиндан ҳам сут ва асал оқиб ётибди[69]. Мана бу мевалар ўша ердан. 29Лекин у ердаги халқлар кучли, шаҳарлари мустаҳкам ва ниҳоятда улкан экан. Биз у ерда ҳатто Иноқ авлодини[70] ҳам кўрдик! 30Омолек халқи — Нагав чўлида, Хет, Ёбус ва Амор халқлари — қирларда, Канъон халқи эса Ўрта ер денгизи қирғоқларида ва Иордан дарёси бўйларида истиқомат қилишар экан.
31Холиб Мусонинг рўпарасида турган халқни тинчлантириб:
— Бўла қолинглар, ўша юртга ҳужум қилиб, уни эгаллаб олайлик. Ўша юртни босиб олишга албатта кучимиз етади, — деди.
32Лекин Холиб билан бирга борганлар:
— У халққа бас кела олармидик?! Улар биздан кучлироқ–ку! — дейишди.
33Шундай қилиб, улар ўзлари кўриб келган юрт тўғрисида Исроил халқи орасида бўлмағур миш–мишлар тарқата бошлашди: “Биз кўриб келган юрт у ерда яшашга борадиганларни ютиб юборар экан. Ўша юртдаги ҳамма одамлар дев қомат экан. 34Биз у ерда ҳатто улкан паҳлавонлар[71] уруғидан бўлган Иноқ авлодини кўрдик. Уларнинг олдида ўзимизни худди чигирткадай ҳис қилдик. Ҳа, уларнинг назарида ҳам биз чигирткадай эдик.”

 

14–БОБ

 

Халқ зорланади

 

1Кейин бутун жамоа фиғон чекиб, тун бўйи йиғи–сиғи қилиб чиқди. 2Жамики Исроил халқи Мусо ва Ҳорундан минғирлаб нолиб, уларга шундай деди:
— Қанийди, Мисрда ўлиб кетганимизда ёки шу саҳрода жон берганимизда эди! 3Агар жангда қирилиб кетадиган бўлсак, нима учун Эгамиз бизни ўша юртга олиб боряпти? Бизнинг хотину бола–чақаларимиз душманга ўлжа бўлади–ку! Бундан кўра, Мисрга қайтиб кетганимиз яхшироқ эмасми?!
4Шундан сўнг улар ўзаро: “Ўзимизга бир йўлбошчи танлаймиз–у, Мисрга қайтиб кетамиз”, деб келишиб олишди. 5Мусо билан Ҳорун эса бутун Исроил жамоаси олдида мук тушишди. 6Юртни кўриб келган айғоқчиларнинг иккитаси Нун ўғли Ёшуа ва Яфунах ўғли Холиб қайғудан кийимларини йиртишди. 7Иккови жамики Исроил жамоасига дейишди:
— Биз кўриб келган юрт — жуда ҳам яхши жой! 8Агар Эгамиз биздан мамнун бўлса, У бизни ўша юртга олиб киради, сут ва асал оқиб ётган ўша юртни[72] бизга беради. 9Фақат Эгамизга қарши исён қилманглар! У юртнинг халқидан қўрқманглар! Улар биз учун осон ўлжа бўлишади. Улар пушти паноҳидан айрилган, Эгамиз эса биз билан бўлади. Улардан қўрқманглар!
10Лекин бутун жамоа: “Ёшуа ва Холибни тошбўрон қиламиз!” деб пўписа қилди.
Шунда Эгамиз улуғворлигини Учрашув чодирида жамики Исроил халқига зоҳир қилди.

 

Мусо халқ учун ибодат қилади

 

11Эгамиз Мусога деди:
— Қачонгача бу халқ Мени хўрлайди?! Уларнинг орасида қанча мўъжиза кўрсатган бўлсам–у, қачонгача Менга ишонмай юради?! 12Мен ўлат юбориб бу халқни қириб ташлайман. Сендан эса улардан ҳам кучлироқ ва буюкроқ бир халқ яратаман.
13Аммо Мусо Эгамизга шундай жавоб қилди:
— Сен бу халқни Ўз қудратинг билан Мисрликлар орасидан олиб чиққан эдинг–ку! Агар халқингни қириб ташласанг, Мисрликлар бу ҳақда эшитишади. 14Улар бу юртда истиқомат қилаётган халқларга ҳам бу ҳақда хабар беришади. Эй, Эгам, ўша халқлар Сен биз билан эканингни билишади. Сен биз билан юзма–юз кўришганингни, Сенинг булутинг доимо бизнинг тепамизда турганини, Сен бизни кундузи устун шаклидаги булут ичида, кечаси устун шаклидаги аланга ичида йўлга бошлаганингни улар билишади, ахир! 15-16Борди–ю, сен халқингнинг ҳаммасини бирдай қириб ташласанг, Сенинг улуғворлигинг ҳақида эшитган халқлар: “Исроил халқининг Эгаси қасам ичиб ваъда берган юртга Ўз халқини олиб кира олмагани учун, уларни саҳрода нобуд қилиб юборибди”, — деб айтишмайдими?! 17Ё, Раббий, илтижо қиламан, Ўз матонатингни кўрсат. Сен Ўзинг айтгансан[73]: 18“Мен, Эгангизнинг жаҳли тез чиқмас, содиқ севгим мўлдир. Фосиқликни, исённи кечираман. Лекин айбдорни асло жазосиз қолдирмайман. Мен уларни жазолаб, уларнинг гуноҳлари оқибатини болаларига, набираларига ва чевараларига олиб келаман.” 19Ўтинаман, чексиз севгинг туфайли бу халқнинг гуноҳидан ўт. Ахир, Сен уларни Мисрдан чиққанларидан бери кечириб келяпсан.
20— Илтимосингга мувофиқ уларни кечираман, — деди Эгамиз Мусога. 21— Лекин Мен барҳаёт Худо бўлганим ҳақи, ер юзини тўлдирган улуғворлигим ҳақи, онт ичиб айтаманки, 22-23бу одамларнинг бирортаси Мен оталарига ваъда қилган юртга кирмайди. Улар Менинг буюк қудратимни, Мисрда ва саҳрода қилган мўъжизаларимни кўра туриб Менга қулоқ солмадилар, Мени қайта–қайта синадилар. Мени хўрлаган бу одамлар Канъон юртини кўрмайдилар. 24Лекин қулим Холиб бундайлардан эмас. У Менга содиқ қолди. Шунинг учун Мен уни ўзи кўриб келган ўша юртга олиб кираман. Унинг насли юртни эгаллайди. 25Энди эса Омолек ва Канъон халқлари яшайдиган водийларга бора кўрманглар. Эртагаёқ орқага қайтинглар, Қизил денгиз[74] томон йўл олиб, саҳрога боринглар.

 

Эгамиз халқни шикоят қилгани учун жазолайди

 

26Эгамиз Мусо билан Ҳорунга деди:
27— Қачонгача бу қабиҳ жамоа Мендан нолийверади?! Мен Исроил халқининг минғирлаб нолишини эшитдим. 28Уларга бориб Менинг шу гапимни айт: “Барҳаёт Худо бўлганим ҳақи, онт ичиб айтаманки, Мен сўраганларингизнинг ҳаммасини[75] сизларга бераман. Мен, Эгангиз, айтдим. 29Жасадларингиз мана шу саҳрода қолади. Рўйхатга кирган йигирма ва ундан юқори ёшдагилар — Мендан минғирлаб нолиганларнинг ҳаммаси 30Мен онт ичиб, сизларга яшаш учун бермоқчи бўлган юртга киришмайди. У юртга фақат Яфунах ўғли Холиб билан Нун ўғли Ёшуа киришади. 31Сизлар, болаларимиз у ерда душманга ўлжа бўлади, деб айтдингиз. Аммо Мен болаларингизни ўша ерга олиб кираман. Сизлар рад этган ўша юртдан улар баҳра олишади. 32Сизларнинг жасадларингиз эса мана шу саҳрода қолиб кетади. 33Болаларингиз саҳрода қирқ йил тентираб юради. Ҳаммангиз мана шу саҳрода нобуд бўлмагунингизча, болаларингиз сизнинг садоқатсизлигингиз учун азоб тортишади. 34Сизлар ўша юртни қирқ кун давомида кўриб қайтиб келган эдингизлар. Энди гуноҳингиз учун қирқ йил, ҳар бир кун эвазига бир йилдан жазо тортиб юрасизлар. Менга қарши чиққанларнинг ҳоли не кечишини[76] шунда биласизлар! 35Менга қарши йиғилган мана шу қабиҳ жамоанинг ҳаммасини Мен шундай аҳволга соламанки, улар мана шу саҳрода қирилиб, йўқ бўлиб кетишади. Буни Мен, Эгангиз, айтдим.”
36Мусо Канъон юртига айғоқчи қилиб юборган ўнта одам бўлмағур гаплар тарқатиб, жамоанинг Эгамиздан минғирлаб нолишига сабабчи бўлган эди. 37Ўша юрт ҳақида нохуш хабар олиб келган бу одамлар ўлатга чалиниб, Эгамизнинг олдида жон беришди. 38Айғоқчилардан фақат Нун ўғли Ёшуа билан Яфунах ўғли Холиб тирик қолди.

 

Канъон юртини босиб олишга биринчи уриниш

 

39Мусо жамики Исроил халқига шу гапларни айтганда, халқ чуқур қайғуга ботди. 40Эртасига улар тонг саҳарда турдилар, Канъондаги қирларга томон жўнаётиб шундай дедилар:
— Қани, кетдик, гуноҳ қилганимизни англаб етдик. Мана энди Эгамиз бизга ваъда қилган ўша юртга киришга тайёрмиз.
41Лекин Мусо:
— Нима учун Эгамизнинг амрига яна итоатсизлик қиляпсизлар? — деди. — Бу билан ҳеч нарсага эришолмайсизлар–ку! 42У ерга борманглар. Эгамиз сизлар билан эмас! Душманларингиз олдида мағлуб бўласизлар! 43Омолек ва Канъон халқлари сизларга қаршилик кўрсатишади. Қирилиб кетасизлар. Сизлар Эгамиздан юз ўгирганингиз учун, У сизлар билан бирга бўлмайди.
44Бироқ Исроил халқи билганидан қолмай ўша ердаги қирларга чиқди. Эгамизнинг аҳд сандиғи билан Мусо эса қароргоҳда қолишди. 45Ўша қирларда истиқомат қиладиган Омолек ва Канъон халқлари пастга тушиб, Исроил халқига ҳужум қилишди, уларни Хўрмахгача[77] қувиб боришди.

 

15–БОБ

 

Қурбонликларга оид қонунлар

 

1-2Мусо орқали Исроил халқига Эгамиз қуйидаги қонунларни берди: Эгамиз сизларга берадиган юртга ўрнашиб олганингиздан кейин мана бу қонунларга риоя қилинг: 3берган ваъдангизга мувофиқ, қўй–эчки суруви ёки подадан қилинадиган қурбонлик, кўнгилдан чиқариб берадиган қурбонлик, халқнинг белгиланган байрамида қурбонлик қилай, деб Эгамизга ёқимли ҳид бориши учун қуйдириладиган қурбонлик ёки тинчлик қурбонлиги қилиб оловда қуйдирасиз. 4-5Шунда Эгамизга атаб, қурбонликка қўшиб дон билан шароб назри ҳам қилишингиз лозим.
Қўзи ёки улоқчани қурбонлик қилганингизда, дон назрини — икки коса[78]зайтун мойи аралаштирилган тўрт коса[79] сифатли унни, икки коса шаробни назр қилинглар.
6Қўчқорни қурбонлик қилганингизда, дон назрини — уч коса[80]зайтунмойи аралаштирилган саккиз коса[81] сифатли унни ва 7уч коса шаробни назр қилинглар. Бу қурбонлик ва назрлардан Эгамизга ёқимли ҳид боради.
8Буқани Эгамизга атаб, куйдириладиган қурбонлик, берган ваъдангизга мувофиқ қилинадиган қурбонлик ёки тинчлик қурбонлиги қилганингизда, 9қурбонликка қўшиб тўрт коса[82] зайтун мойи аралаштирилган ўн икки коса[83] сифатли унни ва 10тўрт коса шаробни назр қилинглар. Оловда куйдириладиган бу қурбонлик ва назрлардан Эгамизга ёқимли ҳид боради.
11Шундай қилиб, буқа, қўчқор, қўзи ёки улоқчани қурбонлик қилганингизда, шу назрларни қурбонликка қўшиб келтиринглар. 12Қурбонлик қилинадиган ҳайвонларнинг сони қанча бўлишидан қатъий назар, ҳар бир ҳайвонга қўшиб, белгиланган миқдорда дон билан шароб назр қилинглар. 13Исроил халқидан бўлган ҳар бир одам қурбонликни Эгамизга ёқимли ҳид бориши учун оловда куйдирганда, мана шу қоидаларга риоя қилиши шарт. 14Агар орангизда ўрнашиб олган ёки вақтинча истиқомат қилаётган бирорта мусофир Эгамизга ёқимли ҳид бориши учун қурбонликни оловда куйдирмоқчи бўлса, у ҳам шу қоидаларга риоя қилсин.
15Исроил жамоаси учун ҳам, орангизда яшаётган мусофир учун ҳам қонун–қоида бир. Эгамизнинг олдида сизлар ҳам, мусофирлар ҳам бирдир. Бу қонун–қоидага доимо, авлодларингиз оша риоя қилинглар. 16Сизлар учун ҳам, орангизда яшаётган мусофирлар учун ҳам қонун–қоида бирдир.
17-18Мусо орқали Исроил халқига Эгамиз яна қуйидаги қонунларни берди: Эгамиз сизларни бошлаб бораётган юртга кирганингиздан кейин, 19ўша юртнинг нонидан тановул қиласизлар. Ўшанда нонингизнинг бир қисмини Эгамизга назр қилинглар. 20Хамирнинг биринчи зуваласидан ёпилган нонни Эгамизга назр қилинглар. Бу назрни янчилган донни назр қилгандай назр қилинглар. 21Авлодлар оша хамирнинг биринчи зуваласини Эгамизга назр қилинглар.
22-23Агар Эгамиз мен орқали берган бу амрларнинг бирортасига — Эгамиз амр этган кундан бошлаб авлодларингиз оша риоя қилмасангиз, 24агар жамоа бу хатога билмаган ҳолда йўл қўйган бўлса, бутун жамоа Эгамизга ёқимли ҳид бориши учун битта буқани куйдириб қурбонлик қилсин. Улар буқага қўшиб, белгиланган миқдорда дон билан шароб назрини келтиришсин. Бундан ташқари, битта такани гуноҳ қурбонлиги қилишсин. 25Шундай қилиб, руҳоний бутун Исроил жамоасини гуноҳларидан поклайди. Жамоа билмасдан хато қилгани учун кечирилади, чунки улар қилган хатоси учун Эгамизга қурбонлик қилиб, оловда куйдирган ва гуноҳ қурбонлигини келтирган бўладилар. 26Эгамиз бутун Исроил жамоасини ва сизларнинг орангизда яшаётган мусофирларни кечиради, чунки бутун халқ билмай хато қилган эди.
27Агар бирорта одам билмасдан гуноҳ қилиб қўйса, бир ёшли эчкини гуноҳ қурбонлиги қилсин. 28Руҳоний Эгамизнинг олдида ўша одамни гуноҳидан поклайди, ўша одам кечирилади. 29Билмасдан гуноҳ қилиб қўйган Исроил одами учун ҳам, орангизда истиқомат қилаётган мусофир учун ҳам қонун бир.
30Лекин қасддан гуноҳ қилган одам, Исроил халқиданми ёки мусофирми, Эгамизга шак келтирган бўлади. Ўша одам Исроил халқи орасидан йўқ қилинсин. 31У Эгамизнинг сўзларини назар–писанд қилмагани учун, амрларига итоат қилмагани учун албатта йўқ қилинсин. Унинг гуноҳи ўз гарданида қолади.

 

Шаббат қоидаларини бузган одам ҳақида

 

32Бир куни Исроил халқи саҳрода турган пайтда, Шаббат куни ўтин териб юрган бир одамни ушлаб олишди[84]. 33Улар ўша одамни Мусо, Ҳорун ва бутун Исроил жамоаси олдига олиб келишди. 34Бироқ бу одамни нима қилиш кераклигини ҳали аниқ билишмагани учун, уни қамаб қўйишди. 35Кейин Эгамиз Мусога деди:
— Бу одамнинг жазоси ўлимдир. Бутун жамоа уни қароргоҳдан ташқарига олиб чиқиб, тошбўрон қилсин.
36Эгамиз Мусога амр этгандай, бутун жамоа ўша одамни қароргоҳдан ташқарига олиб чиқиб, тошбўрон қилиб ўлдирди.

 

Попуклар ҳақида қоидалар

 

37Шундан кейин Эгамиз Мусога деди:
38— Исроил халқига Менинг шу гапимни етказ: “Сизлар авлодлар оша кийимларингизнинг этагига попук қилиб осиб юринглар. Ҳар бир попукка кўк ип қўшиб эшилган бўлсин. 39Попуклар сизларга Мен, Эгангизнинг амрларини эслатиб туради. Уларни кўрганингизда Мен сизларга берган ҳамма амрларимни эслаб, бажарасизлар. Хиёнатга етакловчи кўнглингиз, кўзингиз эҳтиросларига ортиқ берилмайсизлар. 40Шунда сизлар Менинг ҳамма амрларимни ёдингизда тутиб бажарасизлар, Менга бағишланган бўласизлар. 41Мен Эгангиз Худоман. Мен Худойингиз бўламан, деб сизларни Мисрдан олиб чиққанман. Мен Эгангиз Худоман.”

 

16–БОБ

 

Кўрах, Датан ва Абурамнинг исёни

 

1-2Бир куни Леви қабиласининг Қоҳот уруғидан бўлган Изхор ўғли Кўрах Мусога қарши исён кўтарди. У Рубен қабиласидан Элиёбнинг ўғиллари Датан ва Абурамни ҳамда Палаф ўғли Онни ёнига қўшиб олди. Исроил халқининг 250 йўлбошчиси ҳам уларга қўшилди. Бу йўлбошчилар жамоа кенгашининг тайинланган аъзоларидан бўлиб, обрўли кишилар эди.
3Улар Мусо билан Ҳорунга қарши йиғилишиб, икковига шундай дейишди:
— Сизлар ҳаддингиздан ошиб кетдингиз! Ахир, бутун жамоа ва унинг ҳар бир аъзоси Эгамизга тегишли–ку! Эгамиз ҳаммамиз билан биргадир. Нимага энди сизлар ўзингизни Эгамизнинг жамоасидан устун қўйяпсизлар?!
4Мусо бу гапни эшитиб, мук тушди[85]. 5Сўнг Кўрах ва унинг шерикларига шундай деди:
— Эртага эрталаб Эгамиз Ўзига тегишли бўлган одамини кўрсатади. Ким Худонинг танлангани бўлса, Эгам ўшани Ўзига яқинлаштиради. 6Сен, Кўрах, ҳамтовоқларинг билан бирга оташкуракларингизни олиб, 7эртага Эгамиз олдида ўша оташкуракларингизда тутатқи тутатинглар. Ўшанда Эгамиз кимни танлаб олганини, ким Унга тегишли эканлигини кўрамиз[86]. Эй, левилар, сизлар ҳаддингиздан ошиб кетдингизлар!
8Кейин Мусо:
— Эй, левилар, эшитиб олинглар! — деди Кўрахга. 9— Исроил халқининг Худоси сизларни Исроил жамоасидан ажратиб олди. Муқаддас чодирдаги юмушларни бажаришингиз учун сизларни Ўзига яқинлаштирди. Жамоа вакили сифатида бутун халққа хизмат қилишингиз учун сизларни танлаб олди. Наҳотки шуниси сизларга камлик қилса?! 10Эгамиз сизларни, ҳамма леви биродарларингизни Ўзига яқинлаштирган бўлса, яна руҳонийликни ҳам талаб қилишингиз нимаси? 11Ҳорун ким бўптики, сизлар ундан минғирлаб нолисангиз? Сизлар асли Ҳорунга эмас, Эгамизга қарши йиғилгансиз!
12Мусо Элиёбнинг ўғиллари Датан ва Абурамни чақириб келгани одам юборди. Лекин улар:
— Бормаймиз! — деб жавоб беришди, 13— Сен бизни сут ва асал оқиб ётган юртдан[87] олиб чиқиб, саҳрода ҳалок қилмоқчи бўлдинг. Шуниси етмагандай, энди бизга хон бўлмоқчимисан?! 14Сен бизни сут ва асал оқиб ётган юртга олиб кирмадинг, мулк қилиб далалару узумзорларни бермадинг. Шу пайтгача бизни лақиллатиб келяпсан. Йўқ, олдингга бормаймиз!
15Мусо қаттиқ ғазабланиб, Эгамизга айтди:
— Уларнинг назрларини қабул қилма. Мен уларнинг бирортасига ёмонлик қилмадим–ку, уларнинг биронтасидан ҳатто эшагини ҳам олмадим–ку!
16Сўнг Мусо Кўрахга айтди:
— Эртага ўзинг ҳам, ҳамма шерикларинг ҳам Эгамиз олдида ҳозир бўлинглар. Ҳорун ҳам шу ерда бўлади. 17250 та йўлбошчининг ҳаммаси оташкуракларига тутатқи солиб, Эгамизнинг ҳузурига олиб келишсин. Сен ҳам оташкурагингни олиб кел, Ҳорун ҳам ўзиникини олиб келади.
18Шундай қилиб, эртаси куни ҳар бир одам ўз оташкурагини олди. Оташкуракка чўғ солиб, чўғ устига тутатқи ташлади. Улар Мусо ва Ҳорун билан бирга Учрашув чодири кираверишига келиб туришди. 19Кўрах бутун жамоани Учрашув чодири киравериши олдига — Мусо ва Ҳоруннинг рўпарасига тўплагач, Эгамиз улуғворлигини бутун жамоага зоҳир қилди.
20Кейин Эгамиз Мусо билан Ҳорунга:
21— Бу жамоадан нари туринглар, — деди. — Мен уларни бир зумда йўқ қилиб юбораман.
22Иккови эса мук тушиб:
— Эй, Худойим! Эй, одамзод руҳларининг Худоси! — деб илтижо қилишди. — Гуноҳ қилган битта одаму Сен эса бутун жамоадан ғазабланяпсанми?!
23Эгамиз Мусога деди:
24— Жамоага айт, улар Кўрах, Датан ва Абурамнинг чодирларидан узоқроқ туришсин.
25Мусо ўрнида туриб, Датан билан Абурамнинг олдига кетди. Исроил оқсоқоллари ҳам Мусога эргашишди. 26Мусо жамоага деди:
— Бу қабиҳ одамларнинг чодирларидан узоқроқ туринглар. Уларнинг бирор нарсасига ҳам тегманглар. Акс ҳолда уларнинг ҳамма гуноҳлари учун сизлар нобуд бўласизлар.
27Жамоа Кўрах, Датан ва Абурамнинг чодирларидан узоқроққа бориб туришди. Датан ва Абурам эса хотинлари, бола–чақалари билан чодирларининг кираверишига чиқиб турган эдилар.
28— Бу ишларнинг ҳаммасини адо этишим учун мени Эгамиз юборганини, буларни ўзимча қилмаганимни шундан биласизлар, — деди Мусо. 29— Агар Кўрах ва унинг шериклари ўз ажали билан, ҳамма одамлар каби ўлишса, мени Эгамиз жўнатмаган бўлади. 30Борди–ю, Эгамиз фавқулодда бирор янги нарса қилса — ер ёрилиб уларни бор нарсаси билан ютиб юборса, улар ўликлар диёрига[88] тириклайин кириб кетишса, билингларки, ўша одамлар Эгамизни хўрлаган бўлади.
31Мусо гапини энди тугатган ҳам эдики, уларнинг оёғи остидаги ер ёрилиб кетди. 32Ернинг оғзи катта очилиб, уларни оила аъзолари, Кўрахнинг ҳамма шериклари, мол–мулки билан бирга ютиб юборди. 33Шундай қилиб, улар жамики мол–мулки билан бирга тириклайин ўликлар диёрига кириб кетишди. Ер ёпилиб, уларни жамоа орасидан ғойиб қилди. 34Уларнинг фарёдидан атрофда турган Исроил халқи: “Бизни ҳам ер ютиб юбормасин”, деб тум–тарақай бўлди. 35Шу пайт Эгамиз аланга юбориб, тутатқи тутатган 250 та одамни куйдириб юборди.

 

Оташкураклар

 

36Эгамиз яна Мусога деди:
37-38— Ҳоруннинг ўғли руҳоний Элазарга айт. У гуноҳлари учун ўлдирилганларнинг оташкуракларини ёнғин орасидан йиғиштириб олсин. Оташкураклардаги чўғларни бир четга чиқариб ташласин, чунки оташкураклар муқаддасдир. Бу оташкураклар Менга назр қилиш учун фойдаланилганда, муқаддас бўлган. Бу оташкуракларни ёйиб, қурбонгоҳни қоплаш учун тунука қилинглар. Булар Исроил халқини огоҳлантирувчи бир белги бўлади.
39Руҳоний Элазар куйиб ўлганларнинг тутатқи тутатган бронза оташкуракларини йиғиштириб олди. Улар оташкуракларни ёйиб, қурбонгоҳни қоплаш учун тунука ҳолига келтиришди. 40Ҳоруннинг наслидан бўлмаган бирорта одам Эгамизнинг олдида тутатқи тутатиб, Кўрах ва унинг шериклари каби ҳалок бўлмаслиги учун, булар Исроил халқини огоҳлантириб турар эди. Шундай қилиб, Эгамизнинг Мусо орқали берган кўрсатмалари амалга оширилди.

 

Ҳорун халқни қутқаради

 

41Эртасига жамики Исроил жамоаси Мусо билан Ҳорундан норози бўлиб: “Эгамизнинг халқини сизлар ўлдирдингизлар”, деб минғирлай бошлади. 42Жамоа уларга қарши йиғилган пайтда Мусо билан Ҳорун Учрашув чодири томон бурилиб қарашса, чодирни булут қоплаб олган, Эгамиз улуғворлигини зоҳир қилган экан. 43Улар Учрашув чодирининг олд томонига бориб туришганда, 44Эгамиз Мусога деди:
45— Бу жамоадан нари тур, Мен уларни ҳозирнинг ўзидаёқ йўқ қилиб юбораман.
Аммо Мусо билан Ҳорун ерга мук тушди. 46Мусо Ҳорунга деди:
— Қани, бўл, оташкурагингни ол! Қурбонгоҳдан оташкуракка чўғ солиб, устига тутатқи ташла–да, тезроқ жамоанинг олдига бор. Уларни гуноҳларидан покла. Эгамиз ғазабини сочди, одамлар ўлатдан нобуд бўляпти.
47Ҳорун Мусо буюргандай қилиб, жамоанинг орасига югуриб борди. Одамлар ҳақиқатан ҳам ўлатдан нобуд бўлишаётган эди. Ҳорун тутатқи тутатиб, Исроил халқини гуноҳларидан поклади. 48У тириклар билан марҳумларнинг ўртасига турган эди, ўлат тўхтади. 49Лекин ўлатдан 14.700 киши нобуд бўлган эди. Кўрахнинг қилмиши туфайли ўлганлар бу ҳисобга кирмасди. 50Ўлат тўхтагандан кейин Ҳорун Учрашув чодирига кираверишда турган Мусонинг ёнига қайтиб келди.

 

17–БОБ

 

Ҳоруннинг таёғи

 

1Шундан кейин Эгамиз Мусога деди:
2— Исроил халқига айт, улар ҳар бир қабила йўлбошчисининг таёғини[89] олиб келишсин. Ҳаммаси бўлиб ўн иккита таёқ бўлсин. Ҳар бир қабила йўлбошчисининг исмини ўз таёғига ёзиб қўйинглар. 3Леви қабиласининг таёғига Ҳоруннинг исмини ёзинглар, ҳар бир қабила йўлбошчисидан биттадан таёқ бўлиши лозим. 4Сен таёқларни Учрашув чодирига олиб кириб, Мен сен билан учрашадиган жойга — аҳд сандиғи[90] олдига қўй. 5Мен танлаган одамнинг таёғи куртак чиқаради. Шундай қилиб, сенга қаршилик қилаётган Исроил халқининг минғирлаб нолишларига Мен чек қўяман.
6Мусо Исроил халқига Эгамизнинг гапларини айтди. Йўлбошчилар ҳар бир қабила номидан биттадан таёқни беришди, ҳаммаси бўлиб ўн иккита таёқ бўлди. Ҳоруннинг таёғи ҳам ўша таёқлар орасида эди. 7Мусо таёқларни Муқаддас аҳд чодирига[91] — Эгамизнинг олдига қўйди.
8Эртаси куни Мусо Муқаддас аҳд чодирига кириб қараса, Ҳоруннинг Леви қабиласини ифода этган таёғи куртак ёзибди, кўкариб, гуллабди, ҳатто бодом тугибди. 9Мусо Эгамизнинг ҳузуридаги ҳамма таёқларни Исроил халқи олдига олиб чиқиб кўрсатди. Ҳар бир йўлбошчи ўз таёғини олди. 10Эгамиз Мусога шундай амр берди:
— Ҳоруннинг таёғини аҳд сандиғи олдига қайтариб олиб бориб қўй. Таёқ доимо ўша ерда сақланиб, исёнчиларни огоҳ қилиб турсин. Шундай қилиб, сен уларнинг минғирлаб нолишларига чек қўйиб, уларнинг қирилиб кетишига йўл қўймайсан.
11Эгамиз қандай амр этган бўлса, Мусо ҳаммасини бажарди.
12Исроил халқи эса Мусога фарёд қилди:
— Шўримиз қуриди! Кунимиз битди! 13Эгамизнинг Муқаддас чодирига яқин борганлар нобуд бўлишади. Биз ҳаммамиз қирилиб кетамиз!

 

18–БОБ

 

Руҳонийлар ва левиларнинг бурчлари

 

1Эгамиз Ҳорунга деди: “Сен, ўғилларинг ва бутун Леви қабиласи Муқаддас чодирга нисбатан қилинган ҳар қандай айб учун жавобгар бўласизлар. Руҳонийлик хизматида йўл қўйилган айблар учун эса фақатгина сен ва ўғилларинг жавобгар бўласизлар. 2Қабиладош леви биродарларингни ёнингга ол. Сен ўғилларинг билан Муқаддас аҳд чодирида[92] хизмат қилаётганингда улар сизларга ёрдам беришади. 3Левилар сизларнинг назоратингиз остида хизмат қилиб, Муқаддас чодирга оид барча юмушларни бажаришади. Лекин улар муқаддас жиҳозларга ва қурбонгоҳга зинҳор яқинлашмасинлар, акс ҳолда улар ҳам, сизлар ҳам ҳалок бўласизлар. 4Левилар сизларга қўшилишиб, Учрашув чодиридаги барча вазифаларни бажаришсин. Левилардан бошқа бирортаси сизлар билан бирга хизмат қилмасин. 5Менинг ғазабим Исроил халқига қарши яна авж олмаслиги учун, чодирнинг Муқаддас хоналарида ва қурбонгоҳда фақатгина сен ўғилларинг билан хизмат қилгин. 6Леви биродарларингни Мен Ўзим сенга ёрдамчи қилиб, Исроил халқи орасидан танлаб олганман. Улар Учрашув чодирида хизмат қилишлари учун Мен, Эгангизга, бағишланган. 7Шундай бўлса–да, қурбонгоҳ ва ички парда орқасидаги Энг муқаддас хона билан боғлиқ бўлган барча руҳонийлик хизматини фақат сен ўғилларинг билан бажар. Руҳонийликни Мен сизларга ҳадя қилиб бердим. Муқаддас буюмлар олдига келган бошқа ҳар қандай одамнинг жазоси ўлимдир.”

 

Руҳонийларнинг улуши

 

8Эгамиз яна Ҳорунга деди: “Исроил халқи Менга олиб келган ҳамма муқаддас назрларни назорат қилишни сенга топширдим. Бу назрларни сенга ва ўғилларингга доимий улуш қилиб бердим. 9Исроил халқи Менга берадиган энг муқаддас назрларнинг, яъни дон назри, гуноҳ қурбонлиги ва айб қурбонликларининг куйдирилмайдиган қисми сен билан ўғилларингга тегишлидир. 10Буларни муқаддас жойда тановул қилинглар. Бу назрларни фақат эркаклар тановул қилишлари мумкин. Бу назрларни ғоят муқаддас деб билинглар.
11Қурбонгоҳ олдида Исроил халқи юқорига кўтариб, Менга берган бошқа ҳамма назрлар ҳам сен билан ўғил–қизларингнинг доимий улушидир. Хонадонингдаги ҳар бир пок одам бу назрларни тановул қилиши мумкин.
12Одамлар Мен, Эгангизга, назр қилган илк ҳосилнинг энг сифатли зайтун мойини, шаробини ва донини ҳам Мен сизларга бердим. 13Менга назр қилинган бутун юртнинг илк ҳосили сизларники бўлади. Хонадонингиздаги ҳар бир пок одам бу назрларни тановул қилиши мумкин. 14Исроилда Менга тамомила бағишланган[93] ҳар бир нарса сизларники бўлади. 15Исроил халқи Менга назр қилган ҳар бир тўнғич ўғил ва ҳайвонларининг биринчи эркак боласи ҳам сизларникидир. Лекин сизлар уларнинг ҳар бир тўнғич ўғли эвазига ҳамда ҳаром ҳайвоннинг[94] биринчи эркак боласи эвазига улардан кумуш олишларингиз шарт. 16Ҳар бир тўнғич ўғил бир ойлик бўлганда, уларнинг эвазига беш бўлакдан кумуш олинглар. Ҳар бир кумуш бўлакнинг оғирлиги 2,5 мисқол бўлсин[95].
17Лекин сигирнинг, қўйнинг ва эчкининг биринчи боласи эвазига ҳеч қандай тўлов олма. Бу жониворлар фақат Менга тегишлидир. Уларнинг қонини қурбонгоҳга сеп, ёғини эса Мен, Эгангизга, ёқимли ҳид келиши учун оловда куйдир. 18Қўчқорнинг юқорига кўтарилган тўши ва ўнг сони сеники бўлгани каби, бу жониворларнинг гўшти ҳам сеники бўлади. 19Исроил халқи Менга келтирадиган эҳсонларнинг ҳаммасини Мен сенга ва ўғил–қизларингга доимий улуш қилиб бераман. Бу сен ва сенинг наслинг билан Менинг ўртамдаги қатъий аҳддир.”
20Сўнг Эгамиз Ҳорунга яна деди: “Сизлар Исроил юртида улуш олмайсизлар, халқингиз орасида сизларга бир бўлак ер ҳам берилмайди. Зотан, Исроил халқи орасидаги улушингиз ҳам, мулкингиз ҳам Менман.

 

Левиларнинг улуши

 

21Левиларнинг Учрашув чодирида қилган хизматига яраша Мен уларга Исроил юртидаги ҳамма ушрларни[96] хизмат ҳақи қилиб бераман. 22Бундан буён Исроил халқи Учрашув чодирига яқин келмасин. Акс ҳолда улар қилган гуноҳи учун жазо тортиб ўладилар. 23Левилар эса Учрашув чодирида хизмат қилиб, чодирга нисбатан қилинган ҳар қандай айб учун жавобгар бўлишади. Бу авлодларингиз оша абадий қонун–қоида бўлсин. Левилар Исроил халқи орасида ерни улуш қилиб олишмайди. 24Бунинг ўрнига, Мен уларга Исроил халқининг Менга назр қилган барча ушрларини бераман. Шу сабабли Мен, левилар Исроил халқи орасида улуш олмайди, деб айтган эдим.”

 

Левиларнинг ушри

 

25Эгамиз яна Мусога деди:
26— Левиларга Менинг шу гапимни етказ: “Эгамиз Исроил халқининг ушрини сизларга улуш қилиб берган. Сизлар ушрни олганингизда, шу ушрнинг ўндан бир қисмини Эгамизга назр қилиб беринглар. 27Эгамиз бу назрингизни дон билан шаробнинг илк ҳосили ўрнида қабул қилиб олади. 28Демак, сизлар Исроил халқидан оладиган жамики ушрингизнинг ўндан бир қисмини Эгамизга назр қилишингиз шарт. Ўша назрни руҳоний Ҳорунга беринглар. 29Исроил халқидан қабул қилган ушрнинг фақатгина энг сифатлисини Эгамизга назр қилинглар. 30Исроил халқи Эгамизга дон билан шароб назрларини келтиргандан кейин ҳосилнинг қолганини ўзларига қолдирадилар. Шу сингари, сизлар ҳам ушрларнинг энг сифатлисини Эгамизга бағишлаганингиздан кейин, қолганини ўзингизга қолдиринглар. 31Қолганини ўзингиз оилангиз билан ҳар қандай жойда еб–ичишингиз мумкин. Булар Учрашув чодирида қилган хизматингиз учун тўловдир. 32Эгамизга ушрнинг энг сифатлисини бағишлаганингиздан кейингина ушрнинг қолганини ейишингиз мумкин, шунда сизлар айбдор ҳисобланмайсизлар. Шундай йўл тутсангиз, Исроил халқининг муқаддас ҳадяларини булғамаган бўласизлар, ўзларингиз нобуд бўлмайсизлар.”

 

19–БОБ

 

Малла ғунажиннинг кули

 

1-2Мусо билан Ҳорун орқали Исроил халқига Эгамиз қуйидаги қонунни берди: сизлар бизга битта нуқсонсиз малла ғунажинни олиб келинглар. Ғунажинга бўйинтуруқ урилмаган бўлсин. 3Малла ғунажинни руҳоний Элазарга беринглар. Сўнг ғунажинни қароргоҳдан ташқарига олиб чиқиб, Элазарнинг олдида сўйинглар. 4Руҳоний Элазар ғунажиннинг қонига бармоғини ботириб, қонни Учрашув чодирининг олди томонига қарата етти марта сепсин. 5Сўнг жонивор бутунлигича — териси, гўшти, қони, ичак–човоқлари билан бирга Элазарнинг кўзи олдида куйдирилсин. 6Руҳоний садр ёғочини, иссоп ўтининг[97] бир тутамини ва қирмизи ипни олиб, ёнаётган ғунажин устига ташласин. 7Сўнг руҳоний ювиниб, кийимларини ҳам ювсин. Шундан кейингина у қароргоҳга қайтиб кириши мумкин. Лекин руҳоний кечгача ҳаром бўлади. 8Ғунажинни ёққан одам ҳам ювиниб, кийимларини ювсин. У ҳам кечгача ҳаром бўлади. 9Кейин бирорта пок одам ғунажиннинг кулини йиғиштириб, қароргоҳ ташқарисидаги тоза жойга олиб бориб қўйсин. Исроил халқи бу кулни покланиш сувига солиб ишлатиш учун сақласин. Бу кул одамларни гуноҳлардан поклаш маросимида ишлатилади. 10Ғунажиннинг кулини йиғиштирган одам ҳам кийимларини ювсин, у ҳам кечгача ҳаром бўлади. Бу — Исроил халқи учун ҳам, уларнинг орасида яшаётган мусофирлар учун ҳам доимий қонун–қоида.

 

Мурдага тегиб кетиш

 

11Ҳар қандай кишининг мурдасига теккан одам етти кун ҳаром бўлади. 12Мурдага теккан одам покланиш суви билан учинчи ва еттинчи куни ўзини покласин. Шунда у пок бўлади. Ўша одам учинчи ва еттинчи куни ўзини покламаса, ҳаром бўлиб қолаверади. 13Мурдага тегиб, ўзини покламаган одам ЭгамизнингМуқаддас чодирини булғаган бўлади. Покланиш суви ўша одамнинг устига сепилмагани учун у ҳаромлигича қолади. Бундай одам Исроил халқи орасидан йўқ қилинсин.
14Агар одам чодирда вафот этса, қуйидаги қоидага риоя қилинглар: ўша пайтда чодирда бўлган ва чодирга кирган ҳамма одамлар етти кун ҳаром бўлишади. 15Чодирдаги қопқоғи ёпилмаган, усти очиқ ҳар қандай идиш ҳам ҳаром бўлади. 16Агар бирорта одам очиқ майдонда ўлдирилган ёки ўз ажали билан ўлган кимсанинг жасадига, марҳумнинг суягига ёки қабрига тегса, у етти кун ҳаром бўлади. 17Ҳаром бўлган одам учун гуноҳдан поклаш мақсадида куйдирилган малла ғунажиннинг кулидан олиб идишга солинглар, сўнг кулнинг устига оқар сувдан қуйинглар. 18Пок одам иссопни олиб, сувга ботирсин–да, сувни чодирга, чодирдаги ҳамма жиҳозларга, чодирдаги одамларга сепсин. Одамнинг суягига, марҳумга, ўлдирилган кимсанинг жасадига ёки қабрга теккан одамнинг устига ҳам ўша сувдан сепсин. 19Учинчи ва еттинчи кунлари пок одам ҳаром одамга сувдан сепиб, еттинчи куни уни покласин. Покланган одам ювиниб, кийимларини ювсин. Ана шунда кечқурунга бориб у пок бўлади.
20Ҳаром бўла туриб ўзини покламаган ҳар қандай одам Исроил жамоаси орасидан йўқ қилинсин. Чунки покланиш суви сепилмаган ўша одам ҳаромлигича қолиб, Эгамизнинг Муқаддас чодирини булғаган бўлади. 21Бу — сизлар учун доимий қонун–қоида. Покланиш сувини сепган одам кийимларини ювсин. Покланиш сувига теккан ҳар қандай одам кечгача ҳаром бўлиб қолади. 22Ҳаром одам теккан ҳар қандай нарса ҳаромдир. Ҳаром одамга теккан одам ҳам кечгача ҳаром бўлади.

 

20–БОБ

 

Кадешдаги воқеалар

 

1Биринчи ойда[98] бутун Исроил жамоаси Зин чўлига[99] етиб келди ва Кадешда[100] ўрнашди. Марям ўша ерда вафот этиб, дафн қилинди.
2У ерда жамоа учун ичишга сув йўқ эди. Шу сабабли халқ Мусо билан Ҳорунга қарши йиғилиб, 3Мусога таъна қила бошлашди:
— Биз ҳам қариндошларимиз билан бирга Эгамиз олдида қирилиб кетсак бўлмасмиди–я![101] 4Нимага сизлар Эгамизнинг жамоасини мана шу саҳрога олиб келдингизлар? Биз мол–ҳолимиз билан бирга қирилиб кетишимиз учунми?! 5Нимага бизни Мисрдан олиб чиқиб, мана шу касофат жойга олиб келдингизлар ўзи? Бу ерда экин экиб бўлмаса, бирорта анжир дарахти, узум ёки анорлар бўлмаса. Бу ерда ҳатто ичишга сув ҳам топиб бўлмайди–ку!
6Мусо билан Ҳорун жамоа олдидан кетишди. Улар Учрашув чодири кираверишига бориб, мук тушишди. Шунда Эгамиз улуғворлигини уларга зоҳир қилди. 7Эгамиз Мусога деди:
8— Таёғингни ол. Аканг Ҳорун билан биргаликда жамоани йиғинглар. Сўнг жамоанинг кўзи олдида қояга буйруқ беринглар. Шунда қоядан сув чиқади. Шу йўсинда сизлар қоядан сув чиқариб, жамоага ҳам, уларнинг молларига ҳам сув берасизлар.
9Мусо Эгамизнинг айтганини қилиб, Эгамиз ҳузуридаги таёқни олди. 10Сўнг Мусо билан Ҳорун жамоани қоя ёнига йиғишди. Мусо уларга:
— Қулоқ солинглар, эй, исёнчилар! Мана шу қоядан биз сизларга сув чиқариб беришимиз керакми? — деди.
11Мусо қўлини кўтариб, қояга таёғи билан икки марта урган эди, қоядан шариллаб сув оқди. Жамоанинг ўзи ҳам, уларнинг моллари ҳам сув ичди.
12Шунда Эгамиз Мусо билан Ҳорунга деди:
— Менга етарлича инонмаганингиз учун, Исроил халқига Менинг муқаддаслигимни намоён қилмаганингиз учун, бу жамоани Мен уларга берадиган юртга сизлар бошлаб кирмайсиз.
13Исроил халқи бу ерда Эгамиздан нолигани учун бу жой Марива[102], деб ном олди. Ўша жойда Эгамиз Исроил халқига Ўзининг муқаддаслигини намоён қилди.

 

Исроил халқи ўтиб кетишига Эдом шоҳи ижозат бермайди

 

14Мусо Кадешдан Эдом[103] шоҳига чопарлар орқали қуйидаги мазмунда бир хабар жўнатди:

 

“Биз, Исроил халқи, сизнинг жигарингизмиз[104]. Бизнинг бошимизга тушган кулфатлардан сизлар хабардорсиз. 15Бизнинг оталаримиз Мисрга кўчиб борган эдилар. Биз Мисрда узоқ вақт яшадик. Мисрликлар оталаримизга ҳам, бизга ҳам зулм ўтказишди. 16Кейин биз Эгамизга ёлвориб илтижо қилган эдик, У бизнинг илтижоимизни эшитди. У фариштасини жўнатиб, бизни Мисрдан олиб чиқди. Мана энди биз Кадешда — юртингиз чегарасидаги шаҳарда турибмиз. 17Бизга юртингиз орқали ўтиб кетишга ижозат берсангиз. Биз экинзорларингиз ва узумзорларингизга кирмаймиз, қудуқларингиз сувидан ичмаймиз. Сизнинг юртингиздан ўтиб кетгунимизча, фақат Шоҳ йўлидан[105] юрамиз, йўлдан ўнгга ҳам, чапга ҳам чиқмаймиз.”

 

18Лекин Эдом шоҳи Мусога:

 

“Менинг юртимдан ўта кўрма, акс ҳолда устингга қилич яланғочлаб бостириб бораман”, — деб жавоб юборди.

 

19Исроил халқи эса Эдом шоҳидан илтимос қилди:

 

“Биз катта йўлдан кетамиз. Агар сувингиздан ўзимиз ёки молларимиз ичса, ҳақини тўлаймиз. Биз бор–йўғи юртингиздан ўтиб кетмоқчимиз, холос.”

 

20Лекин Эдом шоҳи:

 

“Ўтмайсизлар!” — деб туриб олди.

 

У Исроил халқига қарши тиш–тирноғигача қуролланган катта лашкарини бошлаб чиқди. 21Хуллас, Эдом шоҳи Исроил халқига ўз юртидан ўтиб кетишга ижозат бермади. Исроил халқи Эдом юртини четлаб ўтиб кетди.

 

Ҳоруннинг ўлими

 

22Бутун Исроил жамоаси Кадешдан жўнаб, Хўр тоғига етиб келди. 23Эгамиз Мусо билан Ҳорунга Хўр тоғида — Эдом юрти чегарасида шундай деди:
24— Ҳоруннинг бу оламдан кўз юмадиган вақти келди. Мен Исроил халқига берадиган юртга у кирмайди. Чунки сизлар икковингиз Марива сувлари ёнида Менинг амримга қарши чиқдингизлар. 25Энди сен Ҳорун билан унинг ўғли Элазарни Хўр тоғига бошлаб чиқ. 26Ҳоруннинг устидан руҳонийлик кийимларини ечиб олиб, ўғли Элазарга кийгиз. Ҳорун ўша ерда вафот этади.
27Мусо Эгамиз амр бергандай қилди. Учалови Хўр тоғига чиқишди, бутун жамоа буни кўриб турди. 28Мусо Ҳоруннинг устидан кийимларини ечиб олиб, унинг ўғли Элазарга кийгизди. Ҳорун ўша ерда — тоғ тепасида вафот этди. Шундан сўнг Мусо билан Элазар тоғдан қайтиб тушишди. 29Бутун жамоа Ҳоруннинг вафот этганини билди. Жамики Исроил халқи Ҳорун учун ўттиз кун аза тутди.

 

21–БОБ

 

Канъон халқи устидан эришилган ғалаба

 

1Нагав чўлида[106] истиқомат қилаётган Арод шоҳи: “Исроил халқи Оторим йўлидан келяпти экан”, деган хабарни эшитиб жангга отланди. Канъон наслидан бўлган бу шоҳ Исроил халқи билан жанг қилиб, улардан бир нечтасини асир олди.
2Бу воқеадан сўнг Исроил халқи Эгамизга қасам ичиб, шундай деди:
— Эй, Эгамиз! Агар Сен шу халқни бизнинг қўлимизга берсанг, уларнинг ҳамма шаҳарларини бутунлай вайрон қиламиз[107].
3Эгамиз Исроил халқининг илтижосини эшитиб, Канъон халқини уларнинг қўлига берди. Улар Канъонликларнинг ўзларини қириб ташлаб, шаҳарларини бутунлай вайрон қилишди. Шунинг учун бу жойга Хўрмах[108], деб ном берилди.

 

Бронзадан ясалган илон

 

4Исроил халқи Хўр тоғини тарк этиб, Эдом ерларини четлаб ўтиш учун Қизил денгизга[109] борадиган йўлдан кетди. Лекин халқ йўлда кетаётиб, яна сабрсизлик қилди. 5Улар минғирлаб Худодан ва Мусодан нолий бошладилар:
— Нимага бизни Мисрдан олиб чиқдингизлар? Саҳрода ўлиб кетишимиз учунми?! Бу ерда на нон бор, на сув. Мана бу бўлмағур манна меъдамизга тегиб кетди–ку!
6Шу воқеадан кейин Эгамиз халқ орасига заҳарли илонларни жўнатди, илонлар Исроил халқининг кўпчилигини чақиб ўлдирди. 7Охири халқ Мусонинг олдига келиб:
— Биз Эгамизга ҳам, сенга ҳам қарши гапириб гуноҳ қилдик, — деди, — Эгамизга илтижо қил, У бизнинг орамиздан илонларни даф қилсин.
Мусо халқ учун Эгамизга илтижо қилди. 8Шунда Эгамиз Мусога деди:
— Илон ясаб, уни ходага маҳкамлаб қўй. Илон чаққан одам ўшанга қараб тирик қолади.
9Мусо бронзадан илонни ясаб[110], уни ходага маҳкамлаб қўйди. Илон чаққан одам бронзадан ясалган илонга қараганда, ўлмасдан тирик қоларди.

 

Хўр тоғидан — Мўаб водийсига

 

10Исроил халқи сафарини давом эттириб, Обўтда қароргоҳ қурди. 11Сўнг улар Обўтдан ҳам кетиб Ивай–Аборимга қўнишди. Ивай–Аборим Мўаб юртининг шарқидаги саҳрода жойлашган эди. 12У ердан ҳам кетиб, Зарад сойлигида тўхташди. 13Сўнг яна йўлга чиқиб, Арнон сойлигининг шимолий қирғоғига — Амор юртининг чегарасига туташ бўлган саҳрога жойлашишди. Арнон сойлиги[111] Амор ва Мўаб юртларининг ўртасида чегара эди. 14Шу сабабдан “Эгамизнинг жангномаси” китобида[112] Суфа ерларидаги Воҳиб шаҳри ва сойликлар эсланади. Шунингдек, Арнон сойлиги 15ва Мўаб чегарасидаги Ор шаҳригача чўзилган дарёнинг ирмоқлари эсланади.
16Исроил халқи у ердан чиқиб, Бэр[113] деган жойдаги қудуққа йўл олди. Ўша қудуқ ёнида Эгамиз Мусога: “Халқни йиғ, Мен уларга сув бераман”, деди. 17Ўшанда Исроил халқи шу қўшиқни куйлади:

 

“Тўлиб–тош, эй, қудуқ,
Қудуқ ҳақида куйланг!
18Йўлбошчилар қазиганди бу қудуқни,
Асилзодалар ковлаганди бу қудуқни
Салтанат ҳассалари ила,
Салтанат тамғалари ила.”

 

Сўнг улар саҳродан Маттоно шаҳрига йўл олдилар. 19Маттонодан эса Наҳалиёлга, Наҳалиёлдан Бомўтга, 20Бомўтдан Мўаб ерларидаги водийга боришди. Фисгах тоғ тизмаси[114] ёнидаги бу водийдан саҳронинг манзараси очиларди.

 

Шоҳ Сихўн ва шоҳ Ўг устидан қозонилган ғалаба

 

21Кейин Исроил халқи Амор халқининг шоҳи Сихўнга шу гапни айтиш учун чопарлар жўнатди:

 

22“Бизга юртингиз орқали ўтиб кетишга ижозат берсангиз. Биз экинзорларингизга, узумзорларингизга кирмаймиз, қудуқларингиз сувидан ичмаймиз. Сизнинг юртингиздан ўтиб кетгунча, фақат Шоҳ йўлидан[115] юрамиз.”

 

23Лекин Сихўн Исроил халқига ўз юртидан ўтиб кетишга ижозат бермади. У жамики лашкарини йиғиб, саҳродаги Яхаз шаҳри ёнида Исроил халқига ҳужум қилди. 24Жангда Исроил халқи Сихўнни мағлуб этди ва Арнон сойлигидан тортиб Явоқ дарёсигача[116] бўлган ҳамма ерларини эгаллаб олди. Лекин Оммон халқининг чегарасидан у ёғига ўтмади, чунки Оммон юртининг чегараси мустаҳкам эди. 25Исроил халқи Амор халқининг ҳамма шаҳарларини, хусусан, Хашбон шаҳри[117] ва унинг атрофидаги қишлоқларни босиб олиб, ўша шаҳарларда ўрнашиб олди. 26Хашбон шаҳри шоҳ Сихўннинг пойтахти эди. Сихўн Мўабнинг олдинги шоҳи билан жанг қилиб, унинг Арнон сойлигигача бўлган ҳамма ерларини босиб олган эди. 27Шунинг учун достончилар айтишарди:

 

“Хашбонга келинглар, қайта қуринглар уни,
Мустаҳкам этинглар Сихўн шаҳрини.
28Олов чиқиб кетди–ку Хашбон шаҳридан,
Аланга чиқди шоҳ Сихўннинг шаҳридан.
Ёнғин яксон қилди Мўабдаги Ор шаҳрини,
Йўқ қилди Арнон қирлари шоҳларини.
29Ҳолингга вой, эй, Мўаб халқи!
Тамом бўлдингиз, Хамўш[118] ихлосмандлари!
Хамўш қочқин қилди ўғилларингизни,
Амор халқининг шоҳи Сихўнга асир қилди
Сизнинг қиз–жувонларингизни.
30Қириб ташладик биз уларни,
Хашбондан Дибонга қадар йўқ қилдик ҳаммасини.
Нўфахдан Мидавога қадар вайрон қилдик уларни.”

 

 

31Шундай қилиб, Исроил халқи Амор халқининг юртида ўрнашиб олди.
32Мусо Язир шаҳрига айғоқчилар жўнатди. Исроил халқи Язир ва унинг атрофидаги қишлоқларни босиб олиб, у ерда истиқомат қилаётган Амор халқини ҳайдаб чиқарди. 33Сўнг улар Башанга[119] йўл олишди. Башан шоҳи Ўг эса Исроил халқига қаршилик кўрсатиш учун жамики лашкарини Эдрей шаҳрига тортиб борди. 34Шунда Эгамиз Мусога деди:
— Қўрқма ундан, Мен Ўгни бутун юрти ва халқи билан бирга сенинг қўлингга бераман. Сен Ўгнинг бошига Хашбонда ҳукмронлик қилган Амор халқининг шоҳи Сихўннинг кунини соласан.
35Исроил халқи Ўгни, унинг ўғилларини, бутун халқини битта қолдирмай қириб ташлади. Сўнг улар Ўгнинг юртини қўлга киритишди.

 

22–БОБ

 

Мўаб шоҳи Баломни чақиртиради

 

1Исроил халқи йўлда давом этди. Мўаб текисликларига етиб келиб, Ерихо шаҳрининг рўпарасида — Иордан дарёсининг шарқида қароргоҳ қурди. 2Исроил халқи Амор халқини қандай аҳволга солгани ҳақидаги хабар Мўаб шоҳи Зиппур ўғли Болоққа ҳам етиб борган эди. 3Исроил халқи кўплигидан бутун Мўаб халқи қаттиқ ваҳимага тушганди. 4Мўаб оқсоқоллари Мидиён оқсоқолларига:
— Ҳўкиз даладаги ўтларни еб битиргани сингари, анави оломон ҳам теварак–атрофимиздаги ҳамма нарсани еб битиради–ку! — деди. Ўша даврда Мўабда ҳукмронлик қилаётган Зиппур ўғли Болоқ, 5Бавўр ўғли Баломни чақирай, деб унинг олдига чопарлар жўнатди. Балом ўз она юрти, Фурот дарёси қирғоғидаги Патўр шаҳрида истиқомат қилар эди. Болоқ Баломга шундай деб даъват қилди:

 

“Мисрдан чиққан бир халқ ер юзини босиб кетди. Энди эса улар шундоққина менинг биқинимда ўрнашиб олишди. 6Мен уларга бас кела олмайман. Сен келиб, ўша халқни мен учун лаънатла. Балки шунда мен Исроил халқини мағлуб қилиб, юртимдан қувиб чиқара оларман. Шуни биламанки, сен кимни дуо қилсанг, ўша дуо олади, кимни лаънатласанг, ўша лаънати бўлади.”

 

7Шундай қилиб, Мўаб ва Мидиён оқсоқоллари Баломнинг олдига кетар эканлар, унга тўланадиган лаънат ҳақини ҳам ўзлари билан олиб кетдилар. Улар Баломнинг ҳузурига келишгач, унга Болоқнинг гапларини айтишди.
8— Шу ерда тунаб қолинглар, — деди Балом оқсоқолларга. — Эгамизнинг берган жавобини мен эртага сизларга айтаман.
Мўаб оқсоқоллари Баломникида қолишди. 9Худо Баломнинг олдига келиб, ундан:
— Уйингдаги одамлар ким? — деб сўради.
10Балом Худога шундай жавоб берди:
— Мўаб шоҳи Зиппур ўғли Болоқ менга қуйидагича хабар юборибди: 11“Мисрдан чиққан бир халқ ер юзини босиб кетди, бу ёққа кел, ўша халқни мен учун лаънатла, балки ўшандагина мен у халққа зарба бериб, ўз юртимдан қувиб чиқара оларман.”
12— Улар билан борма! — деди Худо Баломга. — У халқни зинҳор лаънатлай кўрма, чунки у халққа Мен барака берганман.
13Балом эрталаб туриб:
— Юртингизга қайтиб кетаверинглар, Эгамиз сизлар билан кетишимга ижозат бермади, — деди Болоқнинг аъёнларига.
14Мўаб аъёнлари Болоқ олдига қайтиб бориб: “Балом бизлар билан келишга рози бўлмади”, — дейишди.
15Болоқ эса олдингидан ҳам кўпроқ ва обрўлироқ аъёнларини юборди. 16Улар Баломнинг олдига келиб, шундай дейишди:

 

— Зиппур ўғли Болоқ шундай демоқда: “Балом қандай қилиб бўлса ҳам ҳузуримга келсин, 17мен уни яхшилаб тақдирлайман, нима истаса муҳайё қиламан. Фақат келиб, ўша халқни мен учун лаънатласин.”

 

18Балом эса Болоқнинг аъёнларига шундай жавоб берди:
— Болоқ менга саройидаги ҳамма олтину кумушини берса ҳам, мен Эгам Худонинг амридан четга чиқа олмайман. Ҳатто кичик масалада ҳам ўз ихтиёрим билан иш тута олмайман. 19Яхшиси, сизлар, олдингилар каби, бу кеча шу ерда тунаб қолинглар. Эгамиз яна нима дер экан, мен билай–чи.
20Шу кеча Худо Балом олдига келиб, унга деди:
— Агар бу одамлар сени ўзлари билан олиб кетгани келган бўлсалар, отлангин–у, улар билан бирга кет. Лекин сен фақат Менинг айтганимни қиласан.

 

Балом ва унинг эшаги

 

21Балом эрталаб турди. Эшагини эгарлаб, Мўаб аъёнлари билан бирга жўнади. 22Балом кетганда, Худо қаттиқ ғазабланди. Эгамизнинг фариштаси Баломга қаршилик кўрсатиш учун унинг йўлини тўсиб олди. Балом эшагини миниб, ёнидаги иккита хизматкори билан йўлда кетаётган эди.
23Бирданига эшак йўл устида қилич яланғочлаб турган Эгамизнинг фариштасини кўриб қолди–да, йўлидан бурилиб, дала ичига кириб кетди. Балом эса эшакни йўлга солиш учун савалай бошлади. 24Эгамизнинг фариштаси энди узумзорлар орасидан ўтган тор сўқмоқда туриб олди. Йўлнинг иккала томони ҳам девор эди. 25Эшак Эгамизнинг фариштасини кўрди–ю, деворга қапишиб, Баломнинг оёғини қисиб қўйди. Балом яна эшакни ура бошлади.
26Эгамизнинг фариштаси яна олдинга ўтиб, тор жойга туриб олди. Энди эшак ўнгга ҳам, чапга ҳам бурилиб кета олмас эди. 27Эшак Эгамизнинг фариштасини кўргач, ётиб олди. Балом эса бундан қаттиқ ғазабланиб, эшакни таёғи билан савалай бошлади. 28Шу пайт Эгамизнинг қудрати билан эшак тилга кириб:
— Мен сенга нима қилдим? Нимага сен мени уч марта урдинг? — деди Баломга.
29— Сен мени аҳмоқ қилдинг! — деб дўқ қилди Балом. — Агар қўлимда қиличим бўлганда эди, сени ҳозироқ чопиб ташлаган бўлар эдим.
30— Ахир, сен мени илгаридан миниб юрасан–ку! Мен сенинг ўша–ўша эшагингман. Олдин ҳам шунақа қилиқ қилганмидим?! — деди эшак.
— Йўқ, — деди Балом. 31Шу он Эгамиз Баломнинг кўзини очиб юборган эди, у йўлда турган Эгамизнинг фариштасини кўриб қолди. Фаришта қўлида қиличини яланғочлаб турарди. Балом ерга мук тушди.
32Эгамизнинг фариштаси Баломга деди:
— Нимага сен эшагингни уч марта урдинг? Тутган йўлинг Менинг назаримда эгри бўлгани учун, Мен сенга қаршилик кўрсатиш мақсадида келдим. 33Эшагинг эса мени кўрди–ю, уч марта ўзини четга олиб қочди. Агар у менинг олдимдан бурилиб кетмаганда эди, Мен сени ўлдириб, эшагингни тирик қолдирган бўлардим.
34— Гуноҳ қилдим, — деди Балом Эгамизнинг фариштасига. — Сен йўлимни тўсиб турганингни билмабман. Агар мен сенинг назарингда номаъқул иш қилаётган бўлсам, уйимга қайтиб кетаман.
35— Шу одамлар билан бирга боравер. Лекин сен фақат Мен айтган гапларимни гапирасан, — деди Эгамизнинг фариштаси.
Шундай қилиб, Балом Болоқнинг аъёнлари билан бирга кетаверди.

 

Болоқ Баломни кутиб олади

 

36Болоқ Баломнинг келаётганини эшитди–ю, уни кутиб олиш учун Ир шаҳрига[120] етиб келди. Бу шаҳар Арнон сойлиги бўйида, Мўаб юртининг чегарасида жойлашган эди. 37Болоқ Баломга деди:
— Мен сенинг олдингга бундан олдин ҳам одамларимни юборган эдим–ку! Нимага ўшанда кела қолмадинг? Ё мени, етарли даражада тақдирлай олмайди, деб ўйладингми?
38— Мана, энди келдим олдингга, — деди Балом. — Худо оғзимга солган сўзлардан бўлак мен нима ҳам айта олар эдим?!
39Балом Болоқ билан бирга кетди. Улар Хират–Хузўт шаҳрига келишди. 40Болоқ мол ва қўйлар сўйиб, қурбонлик қилди. Баломга ва унга ҳамроҳ бўлиб келган аъёнларга ҳам қурбонликдан улашди.

 

Баломнинг биринчи башорати

 

41Болоқ кейинги куни эрталаб Баломни Бомўт–Баал[121] тепалигига олиб чиқди. Балом у ердан туриб Исроил халқининг бир қисмини кўрди.

 

23–БОБ

 

1Балом Болоққа деди:
— Шу ерда мен учун еттита қурбонгоҳ қуриб, еттита буқа ва еттита қўчқорни тайёрлаб қўй.
2Болоқ Балом айтгандай қилди. Сўнг икковлари ҳар бир қурбонгоҳда биттадан буқа ва биттадан қўчқорни қурбонлик қилишди.
3Кейин Балом Болоққа деди:
— Сен куйдирилган қурбонликларинг ёнида қол, мен эса бориб кўрай, Эгамиз менга пешвоз чиқармикин. У менга нимани аён қилса, шуни сенга айтаман.
Балом тепаликка чиқди. 4Худо Балом билан учрашгач, Балом Худога деди:
— Мен еттита қурбонгоҳ қурдириб, ҳар бир қурбонгоҳда биттадан буқа ва биттадан қўчқорни қурбонлик қилдим.
5Эгамиз Баломнинг оғзига сўз солиб:
— Болоқнинг олдига қайтиб бор, унга Мен айтган сўзларимни етказ, — деди.
6Балом Болоқнинг олдига қайтиб келди. Болоқ ҳамма Мўаб аъёнлари билан бирга куйдирилган қурбонликларнинг ёнида турган эди. 7Балом қуйидагича башорат қилди:

 

“Мени Мўаб шоҳи Болоқ шарқий тоғлардан,
Орамдан[122] олиб келиб, деди:
“Кел, мен учун Ёқуб наслини лаънатла,
Кел, Исроил халқини сен қарға!”
8Худо лаънатламаганни мен қандай лаънатлайин?!
Эгамиз қарғамаганни қандай қилиб қарғайин?!
9Қоянинг тепасида туриб мен уларни кўряпман,
Тепаликдан уларга қараб турибман,
Яшайди бу халқ ҳаммадан алоҳида.
Ўзгачадир улар халқлар орасида.
10Қумдай саноқсиз бўлган Ёқуб наслини ким санаб чиқар?!
Исроилнинг чорагини ким ҳисоблаб чиқа олар?!
Мен ҳам тўғри одам каби оламдан ўтай,
Илойим, бўлсин уларникидай охиратим бахайр.”

 

11— Сен нима қиляпсан ўзи? — деди Болоқ Баломга. — Мен сени, душманларимни лаънатлайди, деб чақиртириб келган эдим, сен эса уларни дуо қиляпсан–ку!
12— Мен фақат Эгамиз оғзимга солган сўзни айтишим керак–ку! — деб жавоб берди Балом.

 

Баломнинг иккинчи башорати

 

13— Кел, мен билан бирга бошқа жойга бора қол, — деди унга Болоқ. — Сен ўша жойдан Исроил халқининг бир қисмини кўрасан. Ўша жойдан туриб Исроилни мен учун лаънатла.
14Болоқ Баломни Фисгах тоғ тизмаси[123] тепасидаги Зўфим деган ясси жойга бошлаб келди. У ерда ҳам еттита қурбонгоҳ қуриб, ҳар бир қурбонгоҳ устида биттадан буқа ва биттадан қўчқорни қурбонлик қилди. 15Сўнг Балом Болоққа деди:
— Сен шу ерда — куйдирилган қурбонликларинг ёнида қол, мен эса ҳов анави ерга бориб, Эгамиз билан учрашиб келаман.
16Эгамиз Баломга пешвоз чиқиб, унинг оғзига сўз солди. Сўнг:
— Болоқнинг олдига қайтиб бор, унга Мен айтган сўзларимни айт, — деди.
17Балом Болоқнинг олдига қайтиб келди. Болоқ Мўаб аъёнлари билан бирга куйдирилган қурбонликларнинг ёнида турган эди.
— Эганг нима деди? — деб сўради ундан Болоқ. 18Балом қуйидагича башорат қилди:

 

“Менга қара, эй, Зиппур ўғли Болоқ,
Гапларимни эшит, яхшилаб солгин қулоқ.
19Худо инсон эмаски, У ёлғон гапирса,
У одам эмаски, фикрини ўзгартирса.
У доим ваъдаси устидан чиқар!
Ўз айтганларин албатта бажарар!
20Худо менга берди дуо сўзларини,
Ўзгартира олмайман мен Худонинг баракасини.
21Мен Исроилнинг келажагини кўряпман,
Ёқуб насли бошига кулфат тушмас,
Бу халқ бирор кўргилик кўрмас.
Эгаси Худо уларнинг орасида,
Шоҳ, дея олқишлар Уни ҳамма.
22Ёввойи буқанинг кучи билан
Худо уларни Мисрдан олиб чиққан.
23Ёқуб наслига қарши сеҳр–жоду йўқ,
Исроилга қарши[124] фолбинлик йўқ.
Одамлар Ёқуб насли ҳақида, Исроил тўғрисида:
“Қаранглар, Худо нималарни қилган”, деб айтишар.
24Исроил халқи шер каби қўзғалар,
Арслондай сакраб турар,
Ўлжасини еб битирмагунча,
Қурбонларнинг қонига тўймагунча ётмас.”

 

25Шундан сўнг Болоқ Баломга айтди:
— Исроил халқини лаънатламагин ҳам, дуо ҳам қилмагин!

 

Баломнинг учинчи башорати

 

26Лекин Балом Болоққа:
— Мен сизга, фақат Эгамизнинг айтганини қиламан, деб айтмаганмидим?! — деди.
27— Юр, энди мен сени бошқа жойга олиб бораман, — деди Болоқ. — Балки шунда Худо мамнун бўлиб, ўша ердан туриб мен учун Исроилни лаънатлашингга йўл қўяр.
28Болоқ Баломни Пиёр тоғининг[125] тепасига бошлаб олиб чиқди. Бу тоғдан саҳронинг манзараси кўриниб турарди.
29Балом Болоққа деди:
— Шу ерда менга еттита қурбонгоҳ қуриб, еттита буқа билан еттита қўчқорни тайёрлаб қўй.
30Болоқ Балом айтгандай қилиб, ҳар бир қурбонгоҳда биттадан буқа ва биттадан қўчқорни қурбонлик қилди.

 

24–БОБ

 

1Балом Исроилни дуо қилаётгани Эгамизга маъқул келганини кўриб, бу сафар фол очгани бормади. У саҳро томон назар ташлаб, 2у ерда қабила–қабила бўлиб қароргоҳ қурган Исроил халқини кўрди. Шунда Худонинг Руҳи Баломни қамраб олди, 3Балом шундай башорат қилди:

 

“Бавўр ўғли Балом гапиряпти,
Кўзи очиқ инсон сўзлаяпти.
4Худонинг каломини эшитган,
Қодир Худодан келган ваҳийни кўрган,
Ҳушидан айрилган, лекин кўзлари катта очиқ одам айтяпти.
5Эй, Ёқуб насли! Чодирларингиз қандай ажойиб!
Эй, Исроил халқи! Маконингиз қандай гўзал!
6Чодиру маконларингиз пальмазор[126] сингари бепоён,
Бамисоли дарё бўйидаги боғ–роғлардир,
Эгамиз ўтқазган алоэга ўхшар,
Сув бўйидаги садр дарахти кабидир.
7Уларнинг челаклари сув билан тўлиб–тошар,
Эккан уруғлари мириқиб сувга тўяр.
Исроил шоҳи Ўгахдан[127] устун бўлар,
Исроил шоҳлиги ғоят юксалар.
8Ёввойи буқанинг кучи билан
Худо Мисрдан олиб чиққан уларни.
Исроил халқи ямламай ютар ғанимларини,
Уларнинг суякларини майдалаб ташлар,
Ўқлар отиб, уларни яксон этар.
9Ана, у урғочи шердай эгилди–да, ётди.
Уни турғизишга ким журъат этар?!
Сени дуо қилганлар барака топар,
Сени лаънатлаганлар лаънати бўлар!”

 

10Болоқ Баломдан қаттиқ ғазабланганидан кафтини кафтига уриб:
— Мен сени, ғанимларимни лаънатлагин, деб олдириб келган эдим. Сен эса уларни уч марта дуо қилдинг! — деб дўқ урди. 11— Йўқол! Уйингга жўна! Мен сени мукофотламоқчи эдим, лекин Эганг сени мукофотдан маҳрум қилди.
12Шунда Балом Болоққа деди:
— Менинг олдимга жўнатган чопарларингга: 13“Болоқ менга саройидаги ҳамма олтину кумушини берса ҳам, мен Эгамизнинг айтганидан четга чиқа олмайман. Ўз ихтиёрим билан бирор яхши ёки ёмон иш қилолмайман. Эгамиз менга нима деса, шуни айтаман”, деб айтмаганмидим?! 14Энди мен ўз халқим олдига қайтиб кетаман. Лекин кетишимдан олдин, Исроил халқи келажакда халқинг бошига қандай кунларни солишини сенга айтиб қўяй.

 

Баломнинг сўнгги башоратлари

 

15Шундан сўнг Балом қуйидагича башорат қилди:

 

“Бавўр ўғли Балом гапиряпти,
Кўзи очиқ инсон сўзлаяпти.
16Худонинг каломини эшитган,
Худойи Таолодан илму маърифат олган,
Қодир Худонинг ваҳийини кўрган,
Ҳушидан айрилган, лекин кўзлари катта очиқ одам айтяпти.
17Уни кўряпман–у, лекин шу топда йўқ,
Унга қараяпман–у, лекин у яқин эмас.
Бир юлдуз чиқар Ёқуб наслидан,
Салтанат ҳассаси Исроил халқидан.
Вайрон қилар у Мўаб чегараларини[128],
Яксон этар Шет халқининг[129] ерларини[130].
18Эдом ўлжага айланар,
Ҳа, Сеир[131] ғанимларнинг мулки бўлар,
Исроил халқи эса зафарни қучар.
19Ёқуб наслидан ҳукмдор чиқар,
Ир[132] халқини тамом қириб ташлар.”

 

20Сўнг Балом Омолек халқини[133] кўриб, улар ҳақида шундай башорат қилди:

 

“Халқларнинг сардоридир Омолеклар,
Лекин охири абадий ҳалокатга йўлиқар улар.”

 

21Кейин у Хайин халқини кўриб, улар ҳақида қуйидагича башорат қилди:

 

“Мустаҳкамдир сизнинг бошпанангиз,
Тоғ чўққисида жойлашган сизнинг инингиз.
22Ошур халқи[134] сизни асир қилиб олиб кетажак,
Шунда Хайин халқи қирилиб йўқ бўлажак.”

 

23Балом яна башоратини давом эттирди:

 

“Эвоҳ! Худо шу ишларни амалга оширгач, ким тирик қолар?!
24Кипрдан[135] сузиб келар кемалар,
Ошур ва Ибир халқларини таслим этишар.
Абадий ҳалокатга учрайди улар.”

 

25Шундан кейин Балом йўлга чиқиб, уйига жўнади. Болоқ ҳам ўз йўлига кетди.

 

25–БОБ

 

Исроил халқи Пиёр тоғидаги Баалга сажда қилади

 

1Исроил халқи Шитимда[136] ўрнашганда, Исроил эркаклари Мўаб аёллари билан зино қила бошлашди. 2Мўаб аёллари уларни ўз худоларига бағишланган қурбонлик зиёфатларига таклиф этишди. Исроил халқи уларнинг қурбонлигидан тановул қилиб, худоларига ҳам сажда этди. 3Исроил халқи Пиёр тоғидаги Баалга қаттиқ боғланиб қолгани учун, Эгамиз улардан ғазабланди. 4У Мусога шундай деди:
— Бу халқнинг бошлиқларини ушла, уларни куппа–кундузи Мен, Эгангизнинг олдида қатл қил, жасадларини эса тик ўрнатилган ходанинг учига қоқтир. Шунда Мен Исроил халқидан қаҳр–ғазабимни қайтараман.
5Мусо Исроил ҳакамларига[137]:
— Пиёрдаги Баалга сажда қилган ҳар бир одамингизни ўлдиринглар, — деб буйруқ берди.
6Шу пайт Исроил халқидан биттаси Мусонинг ва бутун Исроил жамоасининг кўзи олдида қароргоҳга Мидиёнлик[138] бир аёлни бошлаб келиб қолди. Жамоа Учрашув чодирига кираверишда йиғлаб турган эди. 7Руҳоний Ҳоруннинг набираси — Элазар ўғли Финхаз буни кўрди–ю, ўрнидан туриб, жамоа орасидан чиқиб кетди. У найзасини олиб, 8Исроил халқидан бўлган ўша одамнинг орқасидан чодирга кирди–да, найзаси билан икковини ҳам ўлдирди. Финхазнинг санчган найзаси ўша одамнинг баданини тешиб ўтиб, аёлнинг қорнига кирган эди. Шундан кейингина Исроил халқи орасидаги ўлат тўхтади. 9Лекин ўлатдан 24.000 одам ўлиб бўлган эди.
10Шунда Эгамиз Мусога:
11— Руҳоний Ҳоруннинг набираси — Элазар ўғли Финхаз Менинг қаҳр–ғазабимни Исроил халқидан қайтарди, — деди. — Исроил халқи орасида у Менга жон куйдиргани учун, Мен ғазаб устида уларга қирғин келтирмадим. 12Сен унга айт: Мен Финхаз билан алоҳида тинчлик аҳдимни тузаман. 13Бу аҳдга мувофиқ, Финхазнинг ўзи ва унинг авлоди то абад руҳоний бўлишади, чунки у ўз Худосига — Менга жон куйдириб, қилган иши билан Исроил халқидан Менинг ғазабимни қайтарди.
14Мидиёнлик аёл билан бирга ўлдирилган Исроил одамининг исми Зимри бўлиб, Шимўн қабиласининг уруғбошиси Солунинг ўғли эди. 15Ўлдирилган аёлнинг исми эса Хозби эди, у Мидиёнликнинг уруғбошиси Зурнинг қизи эди.
16Эгамиз Мусога:
17— Мидиён халқини душман деб билинглар, уларни қириб ташланглар! — деди. 18— Чунки улар сизларга душманлик қилиб, Пиёрдаги воқеа орқали сизларни йўлдан оздиришди. Бундан ташқари, Пиёрда ўлат ҳукмронлик қилган куни ўлган Мидиёнлик йўлбошчининг қизи Хозби орқали сизларни алдашди.

 

26–БОБ

 

Исроил халқи иккинчи марта рўйхатга олинади

 

1Ўлатдан сўнг Эгамиз Мусо билан руҳоний Ҳорун ўғли Элазарга деди: 2“Жамики Исроил халқининг урушга яроқли бўлган йигирма ва ундан юқори ёшдаги ҳамма эркакларини хонадони бўйича санаб чиқинглар.”
3Бу пайтда Исроил халқи Мўаб текислигида, Ерихо шаҳри рўпарасидаги Иордан дарёси бўйида қароргоҳ қурган эди. Мусо билан руҳоний Элазар халққа: 4“Эгамиз бизга амр қилгандай йигирма ёшдан юқори бўлган эркакларини санаб чиқинглар”, деб айтишди. Миср юртидан чиққан жамики Исроил халқининг рўйхати қуйидагича эди:

 

5Рубен Исроилнинг[139] тўнғичидир. Рубен ўғилларидан келиб чиққан уруғлар шулардир: Ханўхдан Ханўх уруғи, Паллувдан Паллув уруғи, 6Хазрондан Хазрон уруғи, Кармидан Карми уруғи келиб чиққан. 7Рубен уруғлари мана шулардан иборатдир. Улар саналганда, 43.730 киши чиқди.
8Паллувнинг Элиёб деган ўғли бор эди, 9Элиёбнинг эса Намувол, Датан ва Абурам деган ўғиллари бор эди. Кўрахнинг издошлари Эгамизга қарши исён кўтаришганда[140], уларга қўшилишиб Мусо билан Ҳорунга қарши бош кўтарган Датан ва Абурам ўшалардир. Улар Исроил йўлбошчилари эди. 10Ер ёрилиб, Кўрах билан бирга уларни ҳам ютиб юборганди. Ўша куни аланга Кўрахнинг 250 та издошини куйдириб йўқ қилганди. Мана шу воқеа халққа огоҳлантириш эди. 11Лекин Кўрахнинг ўғиллари ўша куни омон қолди.

 

12Шимўн ўғилларидан келиб чиққан уруғлар шулардир: Намуволдан Намувол уруғи, Ёминдан Ёмин уруғи, Ёхиндан Ёхин уруғи, 13Зерахдан Зерах уруғи, Шовулдан Шовул уруғи келиб чиққан. 14Шимўн уруғлари мана шулардан иборатдир. Улар саналганда, 22.200 киши чиқди.

 

15Гад ўғилларидан келиб чиққан уруғлар шулардир: Зафўндан Зафўн уруғи, Хагидан Хаги уруғи, Шунодан Шуно уруғи, 16Ознахдан Ознах уруғи, Еридан Ери уруғи, 17Арўддан Арўд уруғи, Эралидан Эрали уруғи келиб чиққан. 18Гад уруғлари мана шулардан иборатдир. Улар саналганда, 40.500 киши чиқди.

 

19-20Яҳудо ўғилларидан келиб чиққан уруғлар шулардир: Шелодан Шело уруғи, Параздан Параз уруғи, Зерахдан Зерах уруғи келиб чиққан. Яҳудонинг икки ўғли Ғур ва Ўнан Канъон юртида оламдан ўтган эдилар[141]. 21Параздан келиб чиққан уруғлар шулардир: Хазрондан Хазрон уруғи, Хомулдан Хомул уруғи келиб чиққан. 22Яҳудо уруғлари мана шулардан иборатдир. Улар саналганда, 76.500 киши чиқди.

 

23Иссахор ўғилларидан келиб чиққан уруғлар шулардир: Тўлодан Тўло уруғи, Пувахдан Пувах уруғи, 24Ёшувдан Ёшув уруғи, Шимрондан Шимрон уруғи келиб чиққан. 25Иссахор уруғлари мана шулардан иборатдир. Улар саналганда, 64.300 киши чиқди.

 

26Забулун ўғилларидан келиб чиққан уруғлар шулардир: Сареддан Саред уруғи, Элўндан Элўн уруғи, Яхлиёлдан Яхлиёл уруғи келиб чиққан. 27Забулун уруғлари мана шулардан иборатдир. Улар саналганда, 60.500 киши чиқди.

 

28Юсуфнинг ўғиллари Манаше ва Эфрайимдан келиб чиққан уруғлар қуйидагилардир:

 

29Манашедан келиб чиққан уруғлар шулардир: Мохирдан Мохир уруғи келиб чиқди. Гилад уруғи Мохирнинг ўғли Гиладдан келиб чиққан. 30Гиладдан келиб чиққан уруғлар қуйидагичадир: Язардан Язар уруғи, Халекдан Халек уруғи, 31Осриёлдан Осриёл уруғи, Шакамдан Шакам уруғи, 32Шамидодан Шамидо уруғи, Хафердан Хафер уруғи келиб чиққан. 33Хафер ўғли Залофходнинг ўғли йўқ, қизлари бор эди, холос. Залофход қизларининг исмлари Махло, Нуваҳ, Хўглах, Милхо ва Тирза эди. 34Манаше уруғлари мана шулардан иборатдир. Улар саналганда, 52.700 киши чиқди.

 

35Эфрайим ўғилларидан келиб чиққан уруғлар шулардир: Шуталахдан Шуталах уруғи, Бохирдан Бохир уруғи, Тахандан Тахан уруғи келиб чиққан. 36Шуталах ўғли Ирондан Ирон уруғи келиб чиққан. 37Эфрайим уруғлари мана шулардан иборатдир. Улар саналганда, 32.500 киши чиқди.

 

Юсуф насли уруғлари бўйича ана шулардан иборатдир.

 

38Бенямин ўғилларидан келиб чиққан уруғлар шулардир: Бэлахдан Бэлах уруғи, Ошболдан Ошбол уруғи, Охирамдан Охирам уруғи, 39Шафуфамдан Шафуфам уруғи, Хуфамдан Хуфам уруғи келиб чиққан. 40Бэлахнинг ўғиллари Ард ва Нўмандан келиб чиққан уруғлар шулардир: Арддан Ард уруғи, Нўмандан Нўман уруғи келиб чиққан. 41Бенямин уруғлари мана шулардан иборатдир. Улар саналганда, 45.600 киши чиқди.

 

42Дан ўғли Хушимдан Хушим[142] уруғи келиб чиққан. Дан уруғлари шулардан иборатдир: 43бутун Дан насли Шухом уруғидан ташкил топган эди. Улар саналганда, 64.400 киши чиқди.

 

44Ошер ўғилларидан келиб чиққан уруғлар шулардир: Йимнахдан Йимнах уруғи, Йишвидан Йишви уруғи, Бариёдан Бариё уруғи келиб чиққан. 45Бариё ўғилларидан келиб чиққан уруғлар шулардир: Хабердан Хабер уруғи, Малхиёлдан Малхиёл уруғи келиб чиққан. 46Ошернинг Серах деган қизи ҳам бор эди. 47Ошер уруғлари мана шулардан иборатдир. Улар саналганда, 53.400 киши чиқди.

 

48Нафтали ўғилларидан келиб чиққан уруғлар шулардир: Яхзаёлдан Яхзаёл уруғи, Гўнодан Гўно уруғи, 49Изардан Изар уруғи, Шиллемдан Шиллем уруғи келиб чиққан. 50Нафтали уруғлари мана шулардан иборатдир. Улар саналганда, 45.400 киши чиқди.

 

51Шундай қилиб, Исроил халқининг ҳамма эркаклари саналганда, 601.730 киши чиқди.

 

52Эгамиз Мусога деди: 53“Ерни қабилаларга одамларнинг сонига кўра, мулк қилиб бўлиб бер. 54Катта қабилага каттароқ улуш бер, кичик қабилага кичикроқ улуш бер. Ҳар бир қабилага рўйхатга олинган одамларнинг миқдорига қараб улуш берилсин. 55Ерни қабилаларга рўйхатдаги одамларнинг сонига қараб бўлиб бераётганингизда, қуръа ташланглар[143]. 56Ҳар бир қабиланинг улуши қабиланинг катта–кичиклигига қараб қуръа бўйича тақсимлансин.”
57Леви қабиласининг рўйхати эса, уруғлари бўйича, қуйидагичадир:

 

Гершондан Гершон уруғи, Қоҳотдан Қоҳот уруғи, Мароридан Марори уруғи келиб чиққан. 58Бу уруғлардан: Лубнах уруғи, Хеврон уруғи, Махли уруғи, Муши уруғи, Кўрах уруғи келиб чиққан.
Қоҳот Имромнинг отаси эди. 59Имромнинг хотини эса Йўхавад деган аёл эди. Йўхавад Левининг қизи бўлиб, у Мисрда туғилган эди. Йўхавад Имромга икки ўғил — Ҳорун ва Мусони ҳамда бир қиз — Марямни туғиб берди. 60Ҳоруннинг Надов, Абиҳу, Элазар, Итамар деган ўғиллари бор эди. 61Надов ва Абиҳу Эгамиз амр этмаган оловни Унинг ҳузурига олиб келганлари учун нобуд бўлган эдилар[144].

 

62Шундай қилиб, Леви қабиласининг бир ойлик ва ундан юқори ёшдаги эркаклари саналганда, 23.000 киши чиқди. Левиларга Исроил халқи орасида улуш берилмагани учун, улар Исроил халқи қаторида рўйхатга олинмаган эди.
63Мусо билан руҳоний Элазар Мўаб текислигида, Ерихо шаҳри рўпарасидаги Иордан дарёси бўйида рўйхатга олган Исроил халқи ана шулардан иборат эди. 64Мусо билан руҳоний Ҳорун Синай саҳросида рўйхатга олган одамларнинг бирортаси бу рўйхатга кирмади, 65чунки Эгамиз Исроил халқининг ўша авлодига: “Сизлар саҳрода ўлиб кетасизлар”, деб айтганди[145]. Улардан фақат Натан ўғли Холиб ва Нун ўғли Ёшуа тирик қолган эди.

 

27–БОБ

 

Залофходнинг қизлари

 

1-2Бир куни Залофходнинг қизлари Учрашув чодири кираверишига келишди. Залофход Хафернинг ўғли, Гиладнинг невараси, Мохирнинг эвараси, Юсуф ўғли Манашенинг чевараси эди. Хуллас, Залофход Манаше уруғидан эди. Залофход қизларининг исмлари Махло, Нуваҳ, Хўглах, Милхо ва Тирза эди. Улар Мусо, руҳоний Элазар, йўлбошчилар ва бутун жамоанинг олдида туриб шундай дейишди:
3— Отамиз саҳрода вафот этди. У Эгамизга қарши йиғилган Кўрахнинг тўдасига шерик бўлмаган, ўз гуноҳи туфайли оламдан ўтди. Отамизнинг ўғли йўқ. 4Ўғли бўлмагани учун отамизнинг номи уруғи орасидан ўчиб кетиши керакми? Бизга ҳам амакиларимиз қатори ерни мулк қилиб беринглар.
5Мусо уларнинг талабини Эгамизга айтди. 6Эгамиз шундай жавоб қайтарди:
7— Залофходнинг қизлари ҳақ гапни айтишяпти. Уларга албатта амакилари қатори ерни мулк қилиб беринглар. Отасининг улуши қизларига берилсин. 8Исроил халқига ҳам шундай деб уқтир. Агар бирор киши вафот этса–ю, ўғли бўлмаса, унинг мулки қизига қолсин. 9Агар қизи ҳам бўлмаса, у одамнинг мулки ака–укаларига қолсин. 10Борди–ю, марҳумнинг ака–укалари ҳам бўлмаса, унинг мулки амакиларига қолсин. 11Агар марҳумнинг амакилари ҳам бўлмаса, унинг мулки уруғидаги энг яқин қариндошига қолсин. Ўша қариндоши меросхўр бўлсин. Сен орқали, Мен, Эгангиз, берган амр Исроил халқи учун қонун бўлиб қарор топсин.

 

Ёшуа Мусонинг вориси қилиб танланади

 

12Эгамиз яна Мусога деди:
— Аборим тизмасидаги[146] анави тоққа чиқиб, Мен Исроил халқига берадиган юртга қара. 13Ўша юртни кўрганингдан кейин аканг Ҳорун сингари оламдан ўтасан. 14Чунки жамоа Зин чўлида Мендан нолиганда, сизлар икковингиз Менинг амримга қарши исён қилган эдингизлар. Марива сувлари ёнида жамоанинг кўзи олдида Менинг муқаддаслигимни намоён қилмадингизлар[147]. (Ўша Марива сувлари[148] Зин чўлидаги Кадеш яқинидадир.)
15Мусо Эгамизга деди:
16— Эй, Эгам, одамзод руҳларининг Худоси, жамоа устидан бир одамни тайинла. 17У халқни жангларга бошлаб борсин, токи Сенинг жамоанг чўпонсиз қўйдай бўлиб қолмасин.
Шунда Эгамиз Мусога:
18— Нун ўғли Ёшуани ёнингга ол, — деди. — Унда Менинг Руҳим бор[149]. Ёшуага қўлингни қўй[150]. 19Кейин уни руҳоний Элазарнинг ва бутун жамоанинг олдида турғизиб, халқ йўлбошчиси этиб тайинла. 20Бутун Исроил жамоаси унга итоат қилиши учун, Ёшуага ўз салоҳиятингдан бер. 21Ёшуа ҳамма ишни Элазар билан бамаслаҳат қилсин. Элазар Урим орқали Ёшуа учун Менинг иродамни билиб берсин[151]. Ёшуа ва бутун Исроил жамоаси ҳамма вазиятда шунга қараб иш тутсин.
22Эгамиз амр этгандай, Мусо Ёшуани руҳоний Элазар ва бутун жамоанинг олдида тик турғизиб қўйди. 23Сўнг Эгамизнинг Мусога берган амрига мувофиқ, қўлини Ёшуага қўйиб, Исроил халқининг йўлбошчиси қилиб тайинлади.

 

28–БОБ

 

Доимий назрлар

 

1Эгамиз Мусога айтди: 2“Исроил халқига шундай деб буюр: улар таом назрларини Менга ҳар доим белгиланган вақтда келтиришсин. Куйдириладиган бу назрлардан Менга ёқимли ҳид келади.” 3Эгамиз давом этиб, Исроил халқига оловда куйдириладиган назрлар тўғрисида қуйидаги қонунларни етказ, деб Мусога амр берди: “Ҳар куни иккита нуқсонсиз бир ёшли қўчқор қўзини Эгамизга кунда куйдириладиган қурбонлик қилинглар. 4Битта қўзини эрталаб, иккинчисини кечқурун қурбонлик қилинглар. 5Ҳар бир қўзига қўшиб, икки коса[152] тоза зайтун мойи аралаштирилган тўрт коса[153] сифатли унни дон назри қилиб келтиринглар. 6Эгамизга ёқимли ҳид бориши учун оловда кунда куйдириладиган қурбонликлар илк бор Синайда жорий қилинган эди. 7Ҳар бир қўзига қўшиб икки коса шароб назрини ҳам келтиринглар. Шаробни Эгамизга атаб Муқаддас чодирда назр қилиб қуйинглар. 8Иккинчи қўзини кечқурун қурбонлик қилинглар. Эрталабки қурбонлик сингари, бу қурбонликка қўшиб, белгиланган миқдорда дон билан шароб назри қилинглар. Оловда куйдириладиган бу қурбонликлардан Эгамизга ёқимли ҳид боради.

 

Шаббат кунидаги назрлар

 

9Шаббат куни эса иккита бир ёшли нуқсонсиз қўчқор қўзини қурбонлик қилинглар. Бу қурбонликлар билан бирга белгиланган миқдорда шароб назрини ва зайтунмойи аралаштирилган саккиз коса[154] сифатли унни дон назри қилиб келтиринглар. 10Бу куйдириладиган қурбонликларни ҳар Шаббатда кунда куйдириладиган қурбонликлардан ва унга қўшиб қилинадиган шароб назридан ташқари келтиринглар.

 

Ойнинг биринчи кунида қилинадиган назр

 

11Ҳар ойнинг бошида иккита буқани, битта қўчқорни ва еттита бир ёшли қўчқор қўзини Эгамизга атаб куйдириладиган қурбонлик қилинглар. Ҳамма жониворлар нуқсонсиз бўлсин. 12Бу қурбонликларга қўшиб қуйидаги миқдорда зайтун мойи аралаштирилган сифатли унни дон назри қилиб келтиринглар: ҳар бир буқа билан ўн икки коса[155] ун, қўчқор билан саккиз коса ун, 13ҳар бир қўчқор қўзи билан тўрт коса ун. Оловда куйдириладиган бу қурбонликлардан Эгамизга ёқимли ҳид боради. 14Ҳар бир буқа билан тўрт коса[156] шароб, ҳар бир қўчқор билан уч коса[157] шароб, ҳар бир қўчқор қўзи билан эса икки коса[158] шаробни назр қилинглар. Бу куйдириладиган назрларни ҳар ойнинг биринчи кунида адо этинглар. 15Бундан ташқари, битта такани Эгамизга гуноҳ қурбонлиги қилинглар. Бу ҳамма қурбонлигу назрларни кунда куйдириладиган қурбонликлар[159] ва уларга қўшиб қилинадиган шароб назридан ташқари келтиринглар.

 

Фисиҳ зиёфати ва Хамиртурушсиз нон байрамида қилинадиган назрлар

 

16Биринчи ойнинг[160] ўн тўртинчи куни Эгамизга бағишланган Фисиҳ[161] қурбонлигини назр қилинглар. 17Ўн бешинчи куни эса етти кунлик байрам бошланади, сизлар етти кун давомида хамиртурушсиз нон ейишларингиз лозим. 18Байрамнинг биринчи куни бутун халқ муқаддас йиғинга келсин. Ҳар кунги ишларингизни қилманглар. 19Эгамизга атаб иккита буқани, битта қўчқорни ва еттита бир ёшли қўчқор қўзини оловда куйдириладиган қурбонлик қилинглар. Ҳамма жониворлар нуқсонсиз бўлсин. 20Бу қурбонликларга қўшиб қуйидаги миқдорда зайтун мойи аралаштирилган сифатли унни дон назри қилиб келтиринглар: ҳар бир буқа билан ўн икки коса ун, қўчқор билан саккиз коса ун, 21ҳар бир қўчқор қўзи билан тўрт коса ун. 22Ўзларингизни гуноҳдан поклаш учун такани гуноҳ қурбонлиги қилинглар. 23-24Бу назрларни кунда эрталаб куйдириладиган қурбонликдан[162] ташқари, етти кун давомида келтиринглар. Бу таом назрларни Эгамизга ёқимли ҳид бўлиши учун оловда куйдиринглар. Булар кунда куйдириладиган қурбонликлар ва уларга қўшиб қилинадиган шароб назридан ташқари келтирилсин. 25Еттинчи куни ҳам бутун халқ муқаддас йиғинга келсин. Ўша куни одатдаги ишларингизни қилманглар.

 

Ҳосил байрамида қилинадиган назрлар

 

26Ҳосил байрамининг[163] биринчи куни, Эгамизга янги ҳосилингизнинг донини назр қилганингизда, бутун халқ муқаддас йиғинга келсин. Ўша куни одатдаги ишларингизни қилманглар. 27Эгамизга ёқимли ҳид бориши учун иккита буқа, битта қўчқор, еттита бир ёшли қўчқор қўзини куйдириладиган қурбонлик қилинглар. 28Бу қурбонликларга қўшиб қуйидаги миқдорда зайтун мойи аралаштирилган сифатли унни дон назри қилиб келтиринглар: ҳар бир буқа билан ўн икки коса ун, қўчқор билан саккиз коса ун, 29ҳар бир қўчқор қўзи билан тўрт коса ун. 30Ўзларингизни гуноҳдан поклаш учун битта такани қурбонлик қилинглар. 31Бу назрларни ва уларга қўшиб қилинадиган шароб назрини — кунда куйдириладиган қурбонликлар[164] ва уларга қўшиб қилинадиган дон назридан ташқари келтиринглар. Қурбонлик қилинадиган ҳамма жониворларингиз нуқсонсиз бўлсин.

 

29–БОБ

 

Карнай байрамида қилинадиган назрлар

 

1Еттинчи ойнинг[165] биринчи кунида бутун халқ муқаддас йиғинга келсин, ҳар кунги ишларингизни қилманглар. Ўша куни карнайлар чалинсин. 2Эгамизга ёқимли ҳид бориши учун битта буқани, битта қўчқорни ва еттита бир ёшли қўчқор қўзини куйдириладиган қурбонлик қилинглар. Жониворлар нуқсонсиз бўлсин. 3Қурбонликларга қўшиб қуйидаги миқдорда зайтун мойи аралаштирилган сифатли унни дон назри қилиб келтиринглар: буқа билан ўн икки коса[166] ун, қўчқор билан саккиз коса[167] ун, 4ҳар бир қўчқор қўзи билан тўрт коса[168] ун. 5Ўзларингизни гуноҳлардан поклаш учун битта такани гуноҳ қурбонлиги қилинглар. 6Бу назрлар ҳар ойнинг бошида ва кунда куйдириладиган қурбонликлардан[169], уларга қўшиб, белгиланган миқдорда қилинадиган дон билан шароб назрларидан ташқари келтирилсин. Булар Эгамизга ёқимли ҳид бориши учун оловда куйдирилсин.

 

Покланиш кунида қилинадиган назрлар

 

7Еттинчи ойнинг[170] ўнинчи куни ҳам бутун халқ муқаддас йиғинга келсин. Шу куни рўза тутинглар, ҳеч қандай иш қилманглар. 8Эгамизга ёқимли ҳид бориши учун битта буқани, битта қўчқорни ва еттита бир ёшли қўчқор қўзини куйдириладиган қурбонлик қилинглар. Жониворлар нуқсонсиз бўлсин. 9Бу қурбонликларга қўшиб қуйидаги миқдорда зайтунмойи аралаштирилган сифатли унни дон назри қилиб келтиринглар: буқа билан ўн икки коса ун, қўчқор билан саккиз коса ун, 10ҳар бир қўчқор қўзи билан тўрт коса ун. 11Битта такани гуноҳ қурбонлиги қилинглар. Бу назрлар гуноҳлардан поклаш қурбонлигидан ва унга қўшиб қилинадиган шароб назридан ҳамда кунда куйдириладиган қурбонликлару[171] уларга қўшиб қилинадиган дон билан шароб назрларидан ташқари келтирилсин.

 

Чайла байрамида қилинадиган назрлар

 

12Еттинчи ойнинг[172] ўн бешинчи куни ҳам бутун халқ муқаддас йиғинга келсин. Ҳар кунги ишларингизни қилманглар. Етти кун давомида Эгамизга атаб байрам қилинглар.
13Биринчи куни Эгамизга ёқимли ҳид бориши учун ўн учта буқани, иккита қўчқорни ва ўн тўртта бир ёшли қўчқор қўзини оловда куйдириладиган қурбонлик қилинглар. Жониворлар нуқсонсиз бўлсин. 14Бу қурбонликларга қўшиб қуйидаги миқдорда зайтун мойи аралаштирилган сифатли унни дон назри қилиб келтиринглар: ҳар бир буқа билан ўн икки коса ун, ҳар бир қўчқор билан саккиз коса ун, 15ҳар бир қўчқор қўзи билан тўрт коса ун. 16Битта такани гуноҳ қурбонлиги қилинглар. Бу назрлар кунда куйдириладиган қурбонликлар[173] ва уларга қўшиб қилинадиган дон, шароб назридан ташқари келтирилсин.
17Иккинчи куни ўн иккита буқани, иккита қўчқорни ва ўн тўртта бир ёшли қўчқор қўзини қуйдириладиган қурбонлик қилинглар. Жониворлар нуқсонсиз бўлсин. 18Ҳар бир буқа, қўчқор ва қўчқор қўзига қўшиб, белгиланган миқдорда дон билан шароб назрларини келтиринглар. 19Битта такани гуноҳ қурбонлиги қилинглар. Бу назрлар кунда куйдириладиган қурбонликлар ва уларга қўшиб қилинадиган дон билан шароб назридан ташқари келтирилсин.
20Учинчи куни ўн битта буқани, иккита қўчқорни ва ўн тўртта бир ёшли қўчқор қўзини қуйдириладиган қурбонлик қилинглар. Жониворлар нуқсонсиз бўлсин. 21Ҳар бир буқа, қўчқор ва қўчқор қўзига қўшиб, белгиланган миқдорда дон билан шароб назрларини келтиринглар. 22Битта такани гуноҳ қурбонлиги қилинглар. Бу назрлар кунда куйдириладиган қурбонликлар ва уларга қўшиб қилинадиган дон билан шароб назридан ташқари келтирилсин.
23Тўртинчи куни ўнта буқани, иккита қўчқорни ва ўн тўртта бир ёшли қўчқор қўзини қуйдириладиган қурбонлик қилинглар. Жониворлар нуқсонсиз бўлсин. 24Ҳар бир буқа, қўчқор ва қўчқор қўзига қўшиб, белгиланган миқдорда дон билан шароб назрларини келтиринглар. 25Битта такани гуноҳ қурбонлиги қилинглар. Бу назрлар кунда куйдириладиган қурбонликлар ва уларга қўшиб қилинадиган дон билан шароб назридан ташқари келтирилсин.
26Бешинчи куни тўққизта буқани, иккита қўчқорни ва ўн тўртта бир ёшли қўчқор қўзини қуйдириладиган қурбонлик қилинглар. Жониворлар нуқсонсиз бўлсин. 27Ҳар бир буқа, қўчқор ва қўчқор қўзига қўшиб, белгиланган миқдорда дон билан шароб назрларини келтиринглар. 28Битта такани гуноҳ қурбонлиги қилинглар. Бу назрлар кунда куйдириладиган қурбонликлар ва уларга қўшиб қилинадиган дон билан шароб назридан ташқари келтирилсин.
29Олтинчи куни саккизта буқани, иккита қўчқорни ва ўн тўртта бир ёшли қўчқор қўзини қуйдириладиган қурбонлик қилинглар. Жониворлар нуқсонсиз бўлсин. 30Ҳар бир буқа, қўчқор ва қўчқор қўзига қўшиб, белгиланган миқдорда дон билан шароб назрларини келтиринглар. 31Битта такани гуноҳ қурбонлиги қилинглар. Бу назрлар кунда куйдириладиган қурбонликлар ва уларга қўшиб қилинадиган дон билан шароб назридан ташқари келтирилсин.
32Еттинчи куни еттита буқани, иккита қўчқорни ва ўн тўртта бир ёшли қўчқор қўзини қуйдириладиган қурбонлик қилинглар. Жониворлар нуқсонсиз бўлсин. 33Ҳар бир буқа, қўчқор ва қўчқор қўзига қўшиб, белгиланган миқдорда дон билан шароб назрларини келтиринглар. 34Битта такани гуноҳ қурбонлиги қилинглар. Бу назрлар кунда куйдириладиган қурбонликлар ва уларга қўшиб қилинадиган дон билан шароб назридан ташқари келтирилсин.
35Саккизинчи куни эса бутун халқ муқаддас йиғинга келсин, ҳар кунги ишларингизни қилманглар. 36Эгамизга ёқимли ҳид бориши учун битта буқани, битта қўчқорни ва еттита бир ёшли қўчқор қўзини оловда куйдириладиган қурбонлик қилинглар. Жониворлар нуқсонсиз бўлсин. 37Ҳар бир буқа, қўчқор ва қўчқор қўзига қўшиб, белгиланган миқдорда дон билан шароб назрларини келтиринглар. 38Битта такани гуноҳ қурбонлиги қилинглар. Бу назрлар кунда куйдириладиган қурбонликлар[174] ва уларга қўшиб қилинадиган дон билан шароб назридан ташқари келтирилсин.
39Байрамларда Эгамизга атаб куйдириладиган қурбонлик, тинчлик қурбонлиги, дон билан шароб назрлари шулардан иборатдир. Булар берган ваъдангизга мувофиқ қилинадиган назр ва кўнгилдан чиқариб бериладиган назрлардан ташқари келтирилади.”

 

30–БОБ

 

1Шундай қилиб, Эгамиз, етказ, деб буюрган ҳамма қонунларни Мусо Исроил халқига айтди.

 

Ваъда ҳақида қоидалар

 

2Мусо Исроил йўлбошчиларига Эгамиз берган қуйидаги қонунларни ҳам айтиб берди: 3агар бирорта эркак киши Эгамизга ваъда берган бўлса ёки бирор нарсадан ўзини тийишга қасам ичган бўлса, айтганларининг ҳаммасини бажарсин. У сўзидан қайтмасин.
4Агар қиз бола отасининг уйида яшаб юрган даврда Эгамизга ваъда берса ёки ўзини бирор нарсадан тийишга қасам ичса, 5отаси қизининг берган ваъдаси ёки ичган қасамини эшитиб индамаса, қиз бола айтганларининг ҳаммасини бажариши шарт. 6Борди–ю, отаси буларни эшитганда эътироз билдирса, қизнинг берган ваъдаси ёки ичган қасами бекор қилинади. Отаси қизига эътироз билдиргани учун, Эгамиз қизни берган ваъдаси ёки ичган қасамидан озод қилади.
7Агар қиз ваъда бергандан кейин ё ўйламасдан қасам ичиб қўйгандан кейин турмушга чиқса, 8унинг эри бу ҳақда эшитиб индамаса, қиз айтганларининг ҳаммасини бажариши шарт. 9Лекин эр бу ҳақда эшитиб эътироз билдирса, эр хотинининг берган ваъдаси ва ўйламасдан ичган қасами асосидаги мажбуриятларини бекор қилган бўлади. Эгамиз хотинни ўша мажбуриятлардан озод қилади. 10Бева ёки эридан ажралган аёл берган ҳамма ваъдалари ва ўзини бирор нарсадан тиймоқчи бўлиб, ичган қасамлари устидан чиқиши лозим. 11Агар турмушга чиққан аёл ваъда берса ёки ўзини бирор нарсадан тийишга қасам ичса, 12эри бу ҳақда эшитиб индамаса, хотинига эътироз билдирмаса, аёл айтганларининг ҳаммасини бажариши шарт. 13Лекин эр бу ҳақда эшитиб уларни тақиқласа, хотиннинг оғзидан чиққан ҳамма ваъдалару қасамлар бекор қилинади. Эр уларни тақиқлагани учун, Эгамиз аёлни берган ваъдаси ёки ичган қасамидан озод қилади. 14Шундай қилиб, эр хотинининг ҳар қандай ваъдаси ёки қасамини бажаришига ижозат бериши ёки тақиқлаши мумкин. 15Агар эр бир кун ичида[175] хотинига ҳеч қандай эътироз билдирмаса, хотинининг зиммасига олган мажбуриятларни бажаришига ижозат берган ҳисобланади. 16Аммо бир кун ўтгандан кейин уларни бекор қилса, хотинининг гуноҳи учун ўзи жазо тортади.
17Эгамиз Мусога берган эр ва хотин ўртасидаги, ота ва ҳали отасининг хонадонида яшаётган қиз ўртасидаги муносабатларга оид қонунлар ана шулардан иборатдир.

 

31–БОБ

 

Исроил халқи Мидиён халқи билан жанг қилади

 

1Эгамиз Мусога айтди:
2— Исроил халқи учун Мидиёнлардан қасос ол[176]. Шундан кейин сен оламдан кўз юмасан.
3Шундан кейин Мусо халққа айтди:
— Одамларингизнинг бир қисмини қуроллантиринглар. Улар Мидиён халқи билан жанг қилиб, улардан Эгамизнинг қасосини олишсин. 4Ҳар бир Исроил қабиласидан мингтадан одамни урушга жўнатинглар.
5Ҳар бир Исроил қабиласидан мингтадан одам танлаб олинди, жами ўн икки минг одам қуролланиб жангга шай бўлди. 6Мусо уларни ва улар билан бирга Элазар ўғли руҳоний Финхазни урушга жўнатди. Финхаз ўзи билан муқаддас ашёларни[177] ва карнайларни олиб кетди. Бу карнайлар хатардан дарак бериш учун чалинарди.
7Эгамиз Мусога амр қилгандай, Исроил сипоҳлари Мидиёнлар билан жанг қилишди. Улар Мидиён халқининг бутун эркак зотини қириб ташлашди. 8Мидиён халқининг бешала шоҳини — Эви, Рахем, Зур, Хур, Рабани ҳам бошқалар қатори ўлдириб юборишди. Бавўр ўғли Баломни ҳам қиличдан ўтказишди[178]. 9Мидиён халқининг аёлларию болаларини асир қилиб, жамики подаларини, сурувларини ва мол–мулкини ўлжа қилиб олишди. 10Мидиён халқи истиқомат қилган ҳамма шаҳару қароргоҳларга ўт қўйишди. 11Олган ҳамма ўлжаларини — одамидан тортиб молигача 12қароргоҳга — Мусо, руҳоний Элазар ва Исроил жамоаси ҳузурига олиб келишди. Қароргоҳ Мўаб текислигида, Ерихо шаҳри рўпарасидаги Иордан дарёси бўйида жойлашган эди.

 

Лашкар қайтиб келади

 

13Мусо, руҳоний Элазар ва жамоанинг ҳамма йўлбошчилари уларни кутиб олиш учун қароргоҳдан ташқарига чиқишди. 14Мусо урушдан қайтиб келган мингбоши ва юзбошилардан қаттиқ ғазабланди.
15— Нимага ҳамма аёлларни тирик қолдирдингиз? — деб сўради улардан Мусо. 16— Баломнинг маслаҳати билан Пиёр тоғида[179] Исроил халқини Эгамизга хиёнат қилишга ундаган шулар–ку! Ўшаларнинг дастидан Эгамизнинг жамоаси орасида ўлат пайдо бўлган эди! 17Қани, бўлинглар, ҳамма ўғил болаларни ва эр кўрган аёлларни ўлдиринглар. 18Фақат эр кўрмаган қизларни ўзингиз учун тирик қолдиринглар. 19Сўнг етти кун давомида қароргоҳдан ташқарида бўлинглар. Қайси бирингиз одам ўлдирган ёки жасадга қўл теккизган бўлсангиз, учинчи ва еттинчи кунлари покланинглар. Сизлар билан бирга асирлар ҳам покланишсин. 20Ҳамма кийимларни, барча чарм ва ёғоч буюмларни, эчки жунидан тўқилган ҳамма нарсаларни покланглар.
21Руҳоний Элазар урушга борган сипоҳларга айтди:
— Мусога Эгамиз амр этган қонун шундан иборат: 22олтин, кумуш, бронза, темир, қалай ва қўрғошин 23— оловда ёнмайдиган ҳамма нарсаларни оловдан ўтказиб покланглар. Бундан ташқари, покланиш суви[180] билан ҳам покланглар. Оловда ёнадиган буюмларни эса сувнинг ўзи билан покланглар. 24Еттинчи куни кийимларингизни ювинглар. Шунда пок бўласизлар. Кейин қароргоҳга кирсангиз бўлади.

 

Ўлжаларнинг тақсимланиши

 

25Эгамиз яна Мусога айтди:
26— Сен, руҳоний Элазар ва жамоанинг уруғбошилари асир олинган одамларни, ўлжа олинган ҳайвонларни ҳисоблаб чиқинглар. 27Асиру ўлжаларни тенг икки қисмга бўлиб, бир қисмини урушга борган сипоҳларга, иккинчи қисмини бутун жамоага беринглар. 28Урушга борган сипоҳлар улушидан Мен, Эгангиз, учун улуш ажратинглар. Асирлар, мол, эшак, қўй ва эчкиларнинг ҳар беш юзтасидан биттасини Менга улуш қилиб беринглар. 29Сипоҳлардан олинган бу улушни Менга назр қилиб, руҳоний Элазарга беринглар. 30Халққа тегишли бўлган ўлжанинг иккинчи қисмидан Муқаддас чодир учун масъул бўлган левиларга улуш беринглар. Асирлар, мол, эшак, қўй ва эчкиларнинг ҳар элликтасидан биттаси левиларга берилсин.
31Мусо билан руҳоний Элазар Эгамизнинг Мусога берган амрини адо этишди.
32Сипоҳлар қўлга киритган нарсалардан ташқари ўлжа қилиб олган мол–ҳол ва аёлларнинг умумий сони қуйидагича эди:

 

қўй–эчкилар — 675.000 та,
33моллар — 72.000 та,
34эшаклар — 61.000 та,
35эр кўрмаган қизлар — 32.000 та.

 

 

36Ўлжанинг урушга борган сипоҳларга тегишли қисми қуйидагича эди:

 

қўй–эчкилар — 337.500 та, 37шулардан 675 та қўй–эчки Эгамизнинг улушидир,
38моллар — 36.000 та, шулардан 72 таси Эгамизнинг улушидир,
39эшаклар — 30.500 та, шулардан 61 таси Эгамизнинг улушидир,
40эр кўрмаган қизлар — 16.000 та, шулардан 32 таси Эгамизнинг улушидир.

 

 

41Эгамиз Мусога амр қилгандай, Мусо Эгамизга ажратилган улушни назр сифатида руҳоний Элазарга берди.
42Мусо Исроил халқи учун сипоҳларнинг ўлжасидан ажратиб олган қисм қуйидагилардан иборат эди:

 

43қўй–эчкилар — 337.500 та,
44моллар — 36.000 та,
45эшаклар — 30.500 та,
46эр кўрмаган қизлар — 16.000 та.

 

 

47Исроил халқи улуш қилиб олган одаму ҳайвонларнинг ҳар элликтасидан биттасини Мусо Эгамизнинг Муқаддас чодири учун масъул бўлган левиларга берди. Эгамиз Мусога қандай амр қилган бўлса, Мусо шуни қилди.
48Шундан сўнг мингбоши ва юзбошилар Мусонинг ҳузурига келишди. 49Улар Мусога:
— Биз, қулларингиз, қўлимиз остидаги сипоҳларни санаб чиқдик, — дейишди, — биронта одамимизни йўқотмабмиз. 50Ўзимизни Эгамиз ҳукмидан ҳимоя қилиш учун[181], биз топган олтин буюмларимизни — билагузуклар, муҳр узуклар, сирғалар ва зебигардонларимизни Эгамизга назр қилиб олиб келдик.
51Мусо билан руҳоний Элазар улар олиб келган ҳамма олтин зеб–зийнатларни олишди. 52Мингбоши ва юзбошилар Эгамизга назр қилган олтиннинг умумий оғирлиги ўн икки пудга яқин[182] чиқди. 53Оддий сипоҳлар эса қўлга киритган ўлжаларни ўзларига қолдирган эдилар. 54Исроил халқини Эгамиз доим эсида тутиши учун, Мусо билан руҳоний Элазар мингбоши ва юзбошилардан олган олтин буюмларни Учрашув чодирига олиб келишди.

 

32–БОБ

 

Иордан дарёсининг шарқига ўрнашган қабилалар

 

1Рубен ва Гад қабилаларининг чорваси ниҳоятда кўп эди. Улар Язир ва Гилад ерларининг[183] чорвабоп эканлигини кўриб, 2Мусо, руҳоний Элазар ва жамоа йўлбошчиларининг олдига бориб шундай дейишди:
3— Отарўт, Дибон, Язир, Нимро, Хашбон, Элалей, Савом, Наво, Байўн шаҳарлари 4жойлашган бутун ўлкани ЭгамизИсроил халқига мағлуб қилиб берди. Бу ниҳоятда чорвабоп ерлар экан. Биз, қулларингизнинг, эса чорваси бор. 5Агар биз сизларнинг илтифотингизга сазовор бўлган бўлсак, ўша ерларни бизга мулк қилиб берсангизлар, бизни Иордан дарёсининг нариги томонига[184] олиб ўтмасангизлар.
6Шунда Мусо Гад билан Рубен қабилаларига шу гапни айтди:
— Биродарларингиз урушга борганларида, сизлар бу ерда қоласизларми? 7Нимага сизлар, Исроил халқи Эгамиз берган юртга бормасин, деб уларнинг раъйини қайтаряпсизлар? 8Мен оталарингизни Кадеш–Барнадан юртни кўриб келиш учун жўнатганимда[185], улар ҳам худди шундай йўл тутишган эди. 9Улар Эшкўл сойлигигача бориб, юртни кўриб чиққан эдилар. Сўнг Эгамиз берган юртга Исроил халқи бормасин, деб уларнинг раъйини қайтарган эдилар. 10Ўша куни Эгамиз оталарингиздан қаттиқ ғазабланиб шундай қасам ичган эди: 11“Мисрдан чиққан йигирма ва ундан юқори ёшдаги одамлар Мен Иброҳим, Исҳоқ ва Ёқубга ваъда қилган юртга кирмайдилар, чунки улар Менга содиқ қолмадилар. 12Ўша юртга фақат Ханаз уруғидан Яфунах ўғли Холиб билан Нун ўғли Ёшуа кирадилар, чунки улар икковигина Мен, Эгангизга, содиқ қолдилар.” 13Ҳа, Эгамиз Исроил халқидан қаттиқ ғазабланган эди. Эгамиз Унинг олдида қабиҳлик қилган аждодларингизни қирқ йил — улар батамом тугаб битмагунча саҳрода кездирди. 14Энди эса сиз, эй, гуноҳкорлар насли, оталарингизнинг ўрнини эгаллаб, Эгамизнинг ғазабини Исроил халқига қарши қўзғатяпсизлар! 15Агар Эгамиздан юз ўгирсангизлар, У Исроил халқини яна саҳрода ташлаб кетади. Бутун халқ сизлар туфайли қирилиб кетади.
16Лекин Рубен ва Гад қабилалари Мусога яқинлашиб, шундай дейишди:
— Биз бу ерда сурувларимиз учун қўй қўралари, бола–чақаларимиз учун шаҳарлар қурамиз. 17Ўзимиз эса қуролланиб[186], Исроил халқини уларнинг юртига жойлаштирмагунимизча сафнинг бошида борамиз. Шу аснода болаларимиз мустаҳкам шаҳарларда қоладилар, маҳаллий халқлар уларга хавф солмайдилар. 18Исроил халқининг ҳар бири ўз мулкига эга бўлмагунча, биз уйимизга қайтмаймиз. 19Биз Иордан дарёсининг нариги томонидан ўзимизга мулк олмаймиз, чунки бизнинг мулкимиз Иорданнинг бу томонида — шарқ томонида бўлади.
20Мусо уларга шундай деди:
— Агар сизлар ҳақиқатан ҳам айтганингизни қилсангизлар, Эгамиз олдида жанг қилиш учун қуролланинглар. 21Қўлига қурол тутган барча сипоҳларингиз Иордан дарёсидан ўтсин. Эгамиз Ўз ғанимларини қувиб юбормагунча, Унинг олдида боринглар. 22Эгамиз ўша юртни таслим қилгандан кейингина, шу ерга қайтиб келишингиз мумкин. Шунда сизлар Эгамиз олдида ҳам, Исроил халқи олдида ҳам ўз мажбуриятингиздан озод бўласиз. Иордан дарёсининг шарқ томонидаги ер сизнинг Эгамиздан олган мулкингиз бўлади. 23Агар шундай қилмасангизлар, сизлар Эгамизга қарши гуноҳ қилган бўласизлар. Гуноҳингиз ўз бошингизни ейди. 24Болаларингиз учун шаҳарлар, сурувларингиз учун қўралар қуринглар. Лекин ваъдангиз устидан чиқинглар.
25Гад ва Рубен қабилалари Мусога:
— Ҳазрат нима буйруқ берсалар, қуллари шуни адо этгайлар, — дейишди. 26— Болаларимиз, хотинларимиз, подалару сурувларимиз шу ерда — Гиладдаги шаҳарларда қолади. 27Лекин қўлига қурол тутган ҳар бир эркагимиз, ҳазратимиз айтганларидай, Эгамиз бошчилигида жанг қилиш учун дарёнинг нариги томонига ўтади.
28Шундан кейин Мусо руҳоний Элазарга, Нун ўғли Ёшуага ва Исроил қабилаларининг уруғбошиларига буйруқ бериб деди:
29— Агар Гад ва Рубен қабилалари қуролланиб, Эгамиз бошчилигида жанг қилиш учун сизлар билан бирга Иорданнинг нариги томонига ўтишса, сизлар ўша юртни мағлуб қилганингиздан кейин Гилад ерларини уларга мулк қилиб беринглар. 30Борди–ю, улар сизлар билан бирга қуролланиб бормаса, бошқа қабилалар қатори, Канъон юртидан мулк олишади.
31Шунда Гад ва Рубен қабилалари:
— Эгамиз қулларингизга қандай амр берган бўлса, ҳаммасини адо этамиз, — деб жавоб беришди. 32— Биз қуролланиб, Эгамиз бошчилигида Иордан дарёсининг нариги томонига ўтиб, Канъон юртига борамиз. Лекин Иорданнинг шу томонидаги ерлар бизнинг мулкимиз бўла қолсин.
33Шундан кейин Мусо Гад билан Рубен қабилаларига ҳамда Юсуф ўғли Манаше қабиласининг ярмига[187]Амор халқининг шоҳи Сихўннинг юрти билан Башан шоҳи Ўгнинг юртини — уларнинг жамики ерлару шаҳарларини, шаҳар атрофидаги ўлкаларни берди.
34-36Гад қабиласи Дибон, Отарўт, Арор, Отрўт–Шифан, Язир, Ёҳбохо, Байт–Нимро ва Байт–Хорон деган мустаҳкам шаҳарларни қайтадан барпо қилиб, қўй қўраларини қурди. 37-38Рубен қабиласи ҳам Хашбон, Элалей, Хиратайим, Наво, Баал–Миён (бу шаҳарларнинг номларини ўзгартирди) ва Сивмо шаҳарларини қайта қурди. Улар тиклаган шаҳарларига янги ном берди.
39Манаше ўғли Мохирнинг авлодлари Гилад ўлкасига боришди. Улар Гиладни босиб олиб, Амор халқини у ердан қувиб чиқаришди. 40Шундан кейин Мусо Гиладни Мохир авлодига берди. Мохир авлоди у ерда жойлашди. 41Манаше ўғли Ёвир эса Амор халқининг қишлоқларини эгаллади. У ўша ерларга Ёвир қишлоқлари[188], деб ном берди. 42Наваҳ Қанот шаҳрини ва унинг атрофидаги қишлоқларни эгаллади, у ерларга Наваҳ, деб ўзининг исмини берди.

 

33–БОБ

 

Мисрдан Мўабга бўлган сафар

 

1-2Мусо Эгамизнинг амрига кўра, сафар давомида қароргоҳ қурилган жойларнинг номларини бирма–бир рўйхат қилиб ёзган эди. Мусо ва Ҳорун бошчилигида Мисрдан қабила–қабила бўлиб чиққан Исроил халқининг тўхтаган жойлари қуйидагилардир:

 

3Биринчи ойнинг[189] ўн бешинчи кунида, Фисиҳ зиёфатининг эртасига Исроил халқи Рамзес шаҳрини тарк этди. Улар жамики Миср халқининг кўзи олдида шахдам қадам билан Мисрдан чиқиб кетишди. 4Шу вақтда Мисрликлар Эгамиз нобуд қилган ҳамма тўнғич ўғилларини дафн қилаётган эдилар. Эгамиз шу йўсинда Миср худоларини маҳкум этган эди.
5Шундай қилиб, Исроил халқи Рамзесни тарк этиб, Сухўтда қароргоҳ қурди.
6Сўнг Сухўтдан кетиб, саҳронинг четидаги Этхамда қароргоҳ қурди.
7Улар Этхамдан чиқиб, орқага Баал–Зафўннинг шарқидаги Пий–Хахирўтга йўл олиб, Мигдол ёнида қароргоҳ қуришди.
8Пий–Хахирўтдан ҳам чиқиб, Қизил денгиздан[190] ўтишди–да, саҳро томон йўл олишди. Этхам саҳросини уч кун кезганларидан кейин, Марода қароргоҳ қуришди.
9Кейин Мародан кетиб, Илимда қароргоҳ қуришди. Илимда ўн иккита булоқ ва етмишта хурмо дарахти бор эди.
10Улар Илимдан кейин, Қизил денгиз[191] бўйида қароргоҳ қуришди.
11Кейин Қизил денгиз бўйидан кетиб, Син саҳросида[192] қароргоҳ қуришди.
12Син саҳросидан кетиб, Дофкахда қароргоҳ қуришди.
13Дофкахдан кетиб, Элишда қароргоҳ қуришди.
14Элишдан кетиб, Рафидимда қароргоҳ қуришди. Лекин у ерда ичимлик суви йўқ эди[193].
15Рафидимдан кетиб, Синай саҳросида қароргоҳ қуришди.
16Синай саҳросидан кетиб, Хиврут–Хаттавода қароргоҳ қуришди.
17Хиврут–Хаттаводан кетиб, Хазерўтда қароргоҳ қуришди.
18Хазерўтдан кетиб, Ритмада қароргоҳ қуришди.
19Ритмадан кетиб, Риммон–Паразда қароргоҳ қуришди.
20Риммон–Параздан кетиб, Либнада қароргоҳ қуришди.
21Либнадан кетиб, Риссада қароргоҳ қуришди.
22Риссадан кетиб, Кахелетахда қароргоҳ қуришди.
23Кахелетахдан кетиб, Шафер тоғида қароргоҳ қуришди.
24Шафер тоғидан кетиб, Харадахда қароргоҳ қуришди.
25Харадахдан кетиб, Макхилўтда қароргоҳ қуришди.
26Макхилўтдан кетиб, Тахатда қароргоҳ қуришди.
27Тахатдан кетиб, Тераҳда қароргоҳ қуришди.
28Тераҳдан кетиб, Миткада қароргоҳ қуришди.
29Миткадан кетиб, Хашмонахда қароргоҳ қуришди.
30Хашмонахдан кетиб, Мосарўтда қароргоҳ қуришди.
31Мосарўтдан кетиб, Банияқонда қароргоҳ қуришди.
32Банияқондан кетиб, Хор–Хагигадда қароргоҳ қуришди.
33Хор–Хагигаддан кетиб, Ётботода қароргоҳ қуришди.
34Ётботодан кетиб, Аврўнда қароргоҳ қуришди.
35Аврўндан кетиб, Эзйўн–Геберда қароргоҳ қуришди.
36Эзйўн–Гебердан кетиб, Зин саҳросидаги Кадешда қароргоҳ қуришди.
37Кадешдан кетиб, Эдом юртининг чегарасидаги Хўр тоғида қароргоҳ қуришди. 38Руҳоний Ҳорун Эгамизнинг амри билан Хўр тоғига чиқиб, ўша ерда вафот этди. Бу воқеа Исроил халқи Мисрдан чиққанига қирқ йил бўлганда, бешинчи ойнинг[194] биринчи кунида содир бўлди. 39Ҳорун Хўр тоғида вафот этганда 123 ёшда эди.
40Канъонлик Арод шоҳи шу пайтда: “Исроил халқи келяпти”, деган хабарни эшитди. У Канъондаги Нагав чўлида[195] яшарди.
41Исроил халқи Хўр тоғидан кетиб, Залмўнода қароргоҳ қурди.
42Улар Залмўнодан кетиб, Пунонда қароргоҳ қуришди.
43Пунондан кетиб, Обўтда қароргоҳ қуришди.
44Обўтдан кетиб, Мўаб ҳудудидаги Ивай–Аборимда қароргоҳ қуришди.
45Ивай–Аборимдан[196] кетиб, Дибон–Гадда қароргоҳ қуришди.
46Дибон–Гаддан кетиб, Элмон–Диблатайимда қароргоҳ қуришди.
47Элмон–Диблатайимдан кетиб, Наво тоғининг ёнидаги Аборим тоғларида[197] қароргоҳ қуришди.
48Аборим тоғларидан кетиб, Мўаб текислигида, Ерихо шаҳрининг рўпарасидаги Иордан дарёси бўйида қароргоҳ қуришди. 49Улар Мўаб текислигида Иордан бўйлаб, Байт–Яшимўтдан тортиб Овил–Шитимгача қароргоҳ қуришди.

 

Иордан дарёсидан ўтишдан олдин берилган кўрсатмалар

 

50Мўаб текислигида, Ерихо шаҳрининг рўпарасидаги Иордан дарёси бўйида Эгамиз Мусога шундай деди:
51— Исроил халқига айт: “Сизлар Иордан дарёсининг нариги томонига ўтиб, Канъон юртига борганларингиздан кейин 52у ернинг аҳолисини ҳайдаб чиқаринглар. Уларнинг ҳамма тош ва қуйма бутларини йўқ қилинглар, жамики саждагоҳларини бузиб ташланглар. 53Ўша юртга эгалик қилинглар, у ерда ўрнашиб олинглар, чунки Мен ўша юртни сизларга берганман. 54Ерларни уруғларингиз орасида қуръа бўйича[198] бўлиб беринглар. Катта уруғга каттароқ улуш, кичик уруғга кичикроқ улуш беринглар. Қуръа бўйича кимга қаер чиқса, ўша ер ўша уруғнинг улуши бўлиб қолади. Шу йўсинда ерларни қабилалар орасида бўлиб беринглар. 55Агар сизлар ўша юртнинг аҳолисини ҳайдаб чиқармасангиз, уларнинг қолган–қутганлари сизлар учун кўзга кирган зирапчадай, биқинга санчилган тикандай бўлади. Улар сизларни яшаб турган юртингизда сиқади. 56Шунда Мен уларнинг бошига нима солмоқчи бўлган бўлсам, сизнинг бошингизга соламан.”

 

34–БОБ

 

Канъон юртининг чегаралари

 

1Эгамиз Мусога деди:
2— Исроил халқига Менинг шу гапимни етказ: “Канъон юртига кириб борганингиздан кейин, сизларга мулк қилиб бериладиган бу юрт қуйидагича чегараланади:

 

3Юртингизнинг жанубий қисми Зин чўлидан Эдом юрти бўйлаб чўзилади. Жанубий чегарангиз шарқ томонда Ўлик денгизнинг[199] жанубий қирғоғидан бошланиб, 4Чаёнлар довонидан[200] ўтади ва жануб томонга, Зин чўли томон чўзилади. Чегарангизнинг энг жанубий нуқтаси Кадеш–Барна бўлади. У ердан чегара Хазор–Адаргача бориб, Озмон орқали ўтади. 5Сўнг бурилиб, Миср чегарасидаги сойлик[201] бўйлаб Ўрта ер денгизига бориб тақалади.
6Ўрта ер денгизининг қирғоғи ғарбий чегарангизни ташкил қилади.
7Шимолий чегарангиз эса Ўрта ер денгизидан шарққа, Хўр тоғига[202] томон чўзилади. 8Хўр тоғидан Лево–Хоматгача[203] боради, сўнг Задоддан ўтиб, 9Зифрўнга чўзилиб боради ва Хазор–Энанда тўхтайди. Бу сизнинг шимолий чегарангиз бўлади.
10Шарқий чегарангиз шимолдаги Хазор–Энандан бошланиб, жануб томон Шафомга боради, 11сўнг яна жанубга чўзилиб, Ойиннинг шарқ томонидаги Ривлодан ўтади ва Жалила кўлининг[204] шарқ томонидаги қирлар бўйлаб боради. 12Сўнг чегара Иордан дарёси бўйлаб жанубга чўзилиб, Ўлик денгизга бориб тўхтайди.

 

 

Ҳар томондан чегараланган мана шу ерлар сизларнинг юртингиз бўлади.”
13Шундан сўнг Мусо Исроил халқига буюрди:
— Бу юртни қуръа ташлаб, бўлиб олинглар. Эгамиз бу юртни тўққизта қабилага ва бир қабиланинг ярмига бўлиб беришни амр этган. 14-15Рубен, Гад қабилалари ва Манаше қабиласининг ярми хонадонлари бўйича Ерихо шаҳрининг рўпарасидаги Иорданнинг шарқ томонидан ўзларига тегишли мулкни олганлар.

 

Юртнинг тақсимланишига жавобгар йўлбошчилар

 

16Эгамиз Мусога яна айтди: 17“Руҳоний Элазар ва Нун ўғли Ёшуа юртни Исроил халқига бўлиб беришсин. 18Ҳар бир қабиладан биттадан йўлбошчини уларга ёрдамчи қилиб тайинланглар. 19Ўша одамларнинг исмлари қуйидагичадир:

 

Яҳудо қабиласидан — Яфунах ўғли Холиб.
20Шимўн қабиласидан — Омиҳуд ўғли Шомуил.
21Бенямин қабиласидан — Хислон ўғли Элидод.
22Дан қабиласидан — Ёхли ўғли Букки.
23Юсуф ўғли Манаше қабиласидан — Эфўд ўғли Ханниэл.
24Эфрайим қабиласидан — Шифтон ўғли Камувол.
25Забулун қабиласидан — Парнўх ўғли Элизофон.
26Иссахор қабиласидан — Оззон ўғли Палтиёл.
27Ошер қабиласидан — Шалуми ўғли Охихуд.
28Нафтали қабиласидан — Омиҳуд ўғли Падаҳиёл.”

 

29Эгамиз ана шу одамларга, Исроил халқига Канъон юртини мулк қилиб бўлиб беринглар, деб амр берган эди.

 

35–БОБ

 

Левиларга берилган шаҳарлар

 

1Мўаб текислигида, Ерихо шаҳрининг рўпарасидаги Иордан дарёси бўйида Эгамиз Мусога деди: 2“Исроил халқига буюр, улар мулк қилиб оладиган еридан левиларга яшаш учун шаҳарлар беришсин. Шунингдек, шаҳарларнинг атрофидаги яйловларни ҳам беришсин. 3Шаҳарлар левиларга ватан бўлади, яйловлар эса мол–ҳоли учун ярайди. 4Левиларга бериладиган яйловлар шаҳар деворидан 1000 тирсак[205] масофада бўлган теваракдаги ҳамма яйловларни ўз ичига олсин. 5Шаҳар ташқарисидан шарқ, жануб, ғарб, шимол томонга 2000 тирсак[206] ўлчанглар, шаҳар ўртада бўлсин. Шаҳар атрофи эса уларнинг яйловлари бўлади.
6Сизлар левиларга берадиган шаҳарларингизнинг олтитаси паноҳ шаҳарлар бўлсин. Бирортангиз билмасдан одам ўлдириб қўйсангиз, ўша шаҳарларнинг бирига қочиб боришингиз мумкин. Бу олтита шаҳардан ташқари левиларга яна қирқ иккита шаҳар беринглар. 7Ҳаммаси бўлиб левиларга қирқ саккизта шаҳар ва улар атрофидаги яйловлар берилсин.
8Исроил халқи мулкидан ҳар бир қабила олган улушининг ҳажмига кўра, левиларга шаҳарлар ажратиб беринглар. Каттароқ улуш олган қабила кўпроқ, кичикроқ улуш олган қабила эса камроқ шаҳар берсин.”

 

Паноҳ шаҳарлар

 

9-10Исроил халқига қуйидаги амр ва қонунларни етказ, деб Мусога Эгамиз шундай амр берди: “Сизлар Иордан дарёсининг нариги томонига ўтиб, Канъон юртига кирганларингиздан кейин, 11ўзларингиз учун паноҳ шаҳарларни танланглар. Бирортаси билмасдан одам ўлдириб қўйса, ўша шаҳарларнинг бирига қочиб бора оладиган бўлсин. 12Қотил жамоа олдида ҳукм қилинишдан олдин ўлдирилиб қўйилмаслиги учун, бу шаҳарлар қотилга қасоскордан паноҳ бўлади.
13Олтита паноҳ шаҳрингиз бўлсин. 14Учта шаҳарни Иордан дарёсининг шарқ томонидан, қолган учтасини Канъон юртидан танланглар. 15Ана шу олтита шаҳар сизлар учун ҳам, орангизда вақтинча ёки доимий равишда истиқомат қилаётган мусофирлар учун ҳам паноҳ бўлади. Бирортасини тасодифан ўлдириб қўйган одам ўша ёққа қочиб борсин.
16Агар бирорта одам бошқасини темир асбоб билан уриб ўлдириб қўйса, урган одам қотил ҳисобланади ва ўша одамнинг жазоси ўлимдир. 17Одамни тош билан уриб ўлдирган киши ҳам қотилдир. Қотилнинг жазоси ўлимдир. 18Одамни ёғоч қурол билан уриб ўлдирган киши ҳам қотилдир. Қотилнинг жазоси ўлимдир. 19Марҳумнинг хунини оладиган одам қотилни ўлдирсин. Қотилни учратиб қолганда унинг жонини олсин. 20Шунингдек, агар бирортаси бошқасини ёмон кўргани учун итариб ёки қасддан унга бирор нарсани отиб ўлдириб қўйса, 21ёхуд адоватдан унга мушт тушириб ўлдирса, урган одамнинг жазоси ўлимдир. У қотилдир. Марҳумнинг хунини оладиган одам қотилни учратганда ўлдирсин.
22Борди–ю, бири бошқасини бехосдан, хусумат қилмай, туртиб юборса ёки қасд қилмай бирор нарса отса 23-24ё кўрмай туриб устига тош тушириб юборса ва ўша одам ўлса, жамоа қасоскор билан одам ўлдирган кишининг орасидаги можарони ҳал қилсин. Чунки одам ўлдирганнинг ва марҳумнинг орасида ҳеч қандай адоват бўлмаган эди. 25Жамоа қотилни қасоскорнинг қўлидан халос қилиб, уни қайтариб паноҳ шаҳарга жўнатсин. Мой суртиб танланган олий руҳоний вафот этгунча, қотил ўша ерда қолсин.
26Лекин қотил паноҳ шаҳар чегарасидан чиқса 27ва қасоскор уни паноҳ шаҳардан ташқарида тутиб олиб ўлдирса, қасоскор қотилликда айбланмайди. 28Чунки олий руҳоний вафот этгунча, қотил паноҳ шаҳарда қолиши лозим эди. Олий руҳонийнинг вафотидан сўнггина у ўз уйига қайтиб бориши мумкин эди. 29Мана шулар сизлар учун авлодларингиз оша, қаерда яшасангиз ҳам, қонун бўлиб қолсин.
30Одам ўлдирган киши фақат гувоҳларнинг кўрсатмалари асосидагина қотилликда айбланиб, ўлимга маҳкум қилинсин. Битта одамнинг гувоҳлиги асосида ҳеч ким ўлдирилмасин.
31Ўлимга ҳукм қилинган қотилнинг жони эвазига пул олманглар. Қотилни албатта ўлдиринглар.
32Паноҳ шаҳарга қочиб кетган одамдан ҳам пул олманглар, у олий руҳонийнинг вафотидан олдин ўз ерига қайтиб келиб яшаши учун йўл қўйманглар. 33Ўзингиз яшаб юрган ерни булғаманглар. Ер тўкилган қон туфайли булғанади. Қотиллик туфайли булғанган ерни фақат қотилнинг қони билан тозалаб бўлади. 34Ўзларингиз яшайдиган ва Мен истиқомат қиладиган ерни булғаманглар, зотан Мен, Эгангиз, Исроил халқи орасида истиқомат қиламан.”

 

36–БОБ

 

Турмушга чиққан аёлларнинг мероси

 

1Бир куни Гилад уруғининг уруғбошилари Мусо билан Исроил йўлбошчилари олдига келишди. Гилад Мохирнинг ўғли, Манашенинг невараси, Юсуфнинг эвараси эди.
2— Эй, Мусо ҳазратлари, — дея мурожаат қилишди улар. — Эгамиз сизга, Исроил халқига қуръа бўйича[207] ерни мулк қилиб бер, деб амр қилганда, инимиз Залофходнинг мулкини қизларига беришингизни айтган эди[208]. 3Борди–ю, Залофходнинг қизлари Исроилнинг бошқа қабиласидаги йигитларга турмушга чиқсалар, уларнинг мулки турмушга чиққан уруғнинг мулкига қўшилади. Шунда қабиламиз улуш қилиб олган ернинг бир қисмидан ажралиб қолади. 4Қутлуғ йил[209] келганда эса Залофход қизларининг мулки ўзлари турмушга чиққан уруғнинг мулкига қўшилиб, қабиламизнинг мулкидан айириб олинади ва биз қабиламизга тегишли бўлган бир қисм ердан айрилиб қоламиз.
5Мусо, Эгамизнинг амрига биноан, Исроил халқига айтди:
— Юсуф авлодининг гапи тўғри. 6Эгамиз Залофходнинг қизлари ҳақида шундай амр берди: Залофходнинг қизлари ўзлари хоҳлаган одамларга турмушга чиқишсин. Лекин улар турмушга чиқадиган йигитлар Залофходнинг қабиласидан бўлишлари шарт. 7Исроил халқининг мулки бир қабиладан бошқасига ўтиб кетмасин. Ҳар бир Исроил одами оталаридан мерос қилиб олган ерни сақласин. 8Исроилнинг ҳамма қабиласида мулкка меросхўрлик қиладиган ҳар қандай қиз, ўзининг қабиласидан бирортасига турмушга чиқсин, токи Исроилнинг ҳамма одамлари мулк қилиб олган ерларига ўзлари эгалик қилсин. 9Ана шунда мулк бир қабиладан бошқа қабилага ўтиб кетмайди. Исроил халқининг ҳар бир қабиласи ўз мулкини сақлаб қолсин.
10Эгамиз Мусога қандай амр этган бўлса, Залофходнинг қизлари ўшандай қилдилар. 11Залофходнинг Махло, Тирза, Хўглах, Милхо ва Нуваҳ исмли қизлари ўз амакиларининг ўғилларига турмушга чиқдилар. 12Улар турмушга чиққан йигитлар Юсуф ўғли Манаше уруғларидан эдилар. Шундай қилиб, у қизларнинг мероси оталари қабиласида қолди.

 

13Мусо орқали Исроил халқига Эгамиз берган амр ва қонунлар ана шулардан иборатдир. Бу қонунлар Мўаб текислигида, Ерихо шаҳрининг рўпарасидаги Иордан дарёси бўйида берилган эди.

 

 

 

ҚОНУНЛАР

Кириш

 

“Қонунлар” китоби Мусонинг Мўаб юртида Исроил халқига айтган нутқлари тўпламидан ташкил топган. Мусо бу нутқларини саҳродаги узоқ саёҳатдан кейин, Исроил халқи Канъон юртига кирмасидан олдин айтган эди.
Китоб таркибидаги нутқнинг энг муҳим мавзулари қуйидагичадир:

 

Мусо Исроил халқига ўтган қирқ йил давомида бўлиб ўтган энг муҳим ҳодисаларни эслатади. Шу билан бирга, халқни Худога содиқ ва итоаткор бўлишга ундайди. Мусо уларга шундай деб уқтиради: “Эгангиз Худо сизларга саҳрода ғамхўрлик қилганини ёдингизда тутинглар.”
Мусо ўнта амрни қайд қилади. Биринчи амрга алоҳида урғу бериб, халқ ёлғиз Худога сажда қилиши кераклигини таъкидлайди. Сўнг Исроил халқининг ижтимоий ҳаётини бошқарадиган турли хил қонунларга тўхталиб ўтади.
Мусо халққа Худо тузган аҳднинг маъносини эслатади. Халқни аҳд мажбуриятларига содиқ бўлишга чақиради.
Мусо Худо халқининг навбатдаги йўлбошчиси қилиб Ёшуани тайинлайди. Сўнг Худонинг содиқлигига аталган бир куйни ижро этади, Исроил қабилаларини бирма–бир дуо қилиб чиқади. Охири, Иордан дарёсининг шарқий томонидаги Мўаб юртида оламдан кўз юмади.

 

Китобнинг моҳияти шундан иборатки, Худо Ўзи танлаган севимли халқини қутқарди, уларга барака берди. Исроил халқи буни ёдда тутиши керак эди, Худони севиб, Унга итоат этиши лозим эди. Шундагина улар яшаб, баракага тўла ҳаётга эга бўлишади.
Мазкур китобнинг 6–бобидаги 4-6–оятлар муҳим оятлар ҳисобланади. Исо Масиҳ бу оятлардаги сўзларни амрларнинг энг буюги, деб атайди: “Эй Исроил, қулоқ сол! Эгамиз Худойимиздир, Эгамиз танҳодир. Эгангиз Худони бутун қалбингиз билан, жону дилингиз билан, бутун вужудингиз билан севинглар.”

 

1–БОБ

 

Синай тоғидаги воқеаларнинг қайд қилиниши

 

1Мазкур китобда Мусонинг Исроил халқига айтган нутқи баён қилинган. У бу нутқини Иордан дарёсининг шарқ томонидаги чўлда айтган эди. Бу чўл Суф деган жойнинг қаршисида жойлашган бўлиб, унинг бир томонида Порон шаҳри, қарама–қарши томонида Тофал, Лобон, Хазерўт ва Дизахаб шаҳарлари бор эди. 2(Синай тоғидан Кадеш–Барнагача Сеир тоғлари бўйлаб ўн бир кунлик йўлдир.) 3Исроил халқи Мисрдан чиққандан кейин, қирқинчи йилнинг ўн биринчи ойи биринчи кунида Мусо уларга Эгамизнинг амр этган сўзларини айтди. 4Бундан олдин у Хашбонда ҳукмронлик қилган Амор халқининг шоҳи Сихўнни ҳамда Аштарўт ва Эдрей шаҳарларида ҳукмронлик қилган Башан шоҳи Ўгни мағлуб қилган эди. 5Иорданнинг шарқий томонида, Мўаб юртида Мусо бу қонунларни Исроил халқига қуйидагича тушунтира бошлади:

 

6Эгамиз Худо Синай тоғида бизга шундай деди: “Бу тоғда анча вақт туриб қолдингизлар. 7Энди йўлга тушинглар, Амор халқининг қирларига ва уларга қўшни бўлган Канъон халқининг юртига боринглар. Бу ўлкага Иордан водийси, қирлар, ғарбдаги қирлар этаклари, Нагав чўли, Ўрта ер денгизининг қирғоғи, Лубнон ва буюк Фурот дарёсигача бўлган ерлар киради. 8Мана шу ерларни сизларга беряпман. Боринглар, ўша юртни мулк қилиб олинглар. Мен, Эгангиз, бу ерларни ота–боболарингиз Иброҳим, Исҳоқ ва Ёқубга ҳамда уларнинг авлодларига бераман, деб онт ичганман.”

 

Мусо ҳакамларни тайинлайди

 

9Биз Синай тоғида турган пайтимизда мен сизларга шундай деган эдим: “Бир ўзим оғирлигингизни кўтара олмайман. 10Эгангиз Худо сизларни кўпайтирди. Мана, бугун сизлар осмондаги юлдузлардай сон–саноқсиз бўлдингиз. 11Ота–боболарингизнинг Худоси — Эгамиз Ўз ваъдасига мувофиқ сизларни яна минг карра кўпайтирсин, сизларга барака берсин. 12Бир ўзим сизнинг оғирлигингизни, муаммолару жанжалларингизни кўтара олармидим?! 13Энди ҳар бир қабилангиздан доно, ақл–идрокли ва обрўли кишиларни танлаб олинглар. Мен ўша одамларни сизларга йўлбошчилар қиламан.”
14Сизлар менга: “Режангиз яхши”, деб жавоб бердингизлар.
15Шунда мен доно ва обрўли қабила йўлбошчиларингизни устингиздан назоратчи қилиб тайинладим. Уларга мингбоши, юзбоши, элликбоши, ўнбоши ва турли назоратчилар вазифаларини бўлиб бердим. 16Ўша вақтда ҳакамларингизга шундай деб буюрган эдим: “Биродарларингиз орасидаги муаммоларга яхшилаб қулоқ солинг. Ҳукмингиз тўғри бўлсин, Исроил халқи орасидаги муаммоларни ҳамда қондошингиз билан мусофир орасидаги муаммоларни тўғри ҳукм қилинг. 17Ҳукмда тарафкашлик қилманг. Каттага ҳам, кичикка ҳам бирдай қулоқ солинг. Одамлардан қўрқманг, чунки ҳукм Худоникидир. Ўзингиз еча олмаган масалаларни менга олиб келинг, уларни ўзим ечаман.”
18Қилишингиз лозим бўлган ҳаммасини ўшанда сизларга айтдим.

 

Исроил халқи айғоқчиларни юборади

 

19Кейин Эгамиз Xудо буюрганидай биз Синай тоғидан кетдик. Ўзларингиз кўрган кенг ва ваҳимали саҳро орқали Амор халқининг қирларига борадиган йўлдан юриб, Кадеш–Барнага бордик. 20Шундан кейин мен сизларга айтдим: “Мана, Эгамиз Худо бизга бераётган Амор халқининг қирларига етиб келдик. 21Қаранглар, мана шу ерларнинг ҳаммасини Эгамиз Худо сизларга берди. Қани, энди боринглар, ота–боболарингизнинг Худоси — Эгамизнинг ваъдасига мувофиқ ўша ерни қўлга киритинглар. Қўрқманглар, ваҳимага тушманглар.”
22Сизлар ҳаммангиз олдимга келиб айтдингизлар: “Бормасимиздан олдин одамлар юборайлик. Улар ўша юртни текширсин. Биз борадиган йўл ва босиб оладиган шаҳарлар ҳақида хабар олиб келишсин.”
23Режангиз менга маъқул бўлди. Орангиздан ўн икки кишини, ҳар бир қабиладан биттадан одамни танлаб олдим. 24Улар қирларга чиқдилар, Эшкўл водийсигача етиб бориб, ўша юртни текширдилар. 25У юртнинг меваларидан бизга олиб келдилар. “Эгамиз Худо бизга берган юрт яхши экан”, деб айтдилар.
26Лекин сизлар бу юртга боришдан бош тортдингизлар, Эгангиз Худонинг амрига қарши чиқдингизлар. 27Чодирларингизда минғирлаб шундай дедингиз: “Эгамиз бизни ёмон кўради. У бизни Амор халқининг қўлига бериб, ўлдириш учун Мисрдан олиб чиқди. 28Қаерга кетяпмиз ўзи?! Биродарларимиз юрагимизни ёриб бўлди–ку! У ердаги одамлар биздан кучлироқ, бўйлари ҳам баландроқ эканини айтишди. Уларнинг улкан шаҳарлари осмон ўпар деворлар билан ўралган экан! У ерда ҳатто Иноқ авлодини ҳам кўришган экан.”
29Шунда мен сизларга дедим: “Ваҳимага тушманглар, улардан қўрқманглар. 30Эгангиз Худонинг Ўзи олдингизда юради. Кўзингиз олдида Мисрда жанг қилгандай, сизлар учун жанг қилади. 31Эгангиз Худо сизларга саҳрода ғамхўрлик қилганини ўзингиз кўрдингиз. У сизларни шу ергача, худди ота ўғлини опичлагандай, бутун йўл бўйи кўтариб келди. 32Шунда ҳам сизлар Эгангиз Худога ишонмаяпсиз. 33У эса қароргоҳ қуришингиз учун жой қидириб, олдингизда юрарди. Юрадиган йўлингизни кўрсатиб, кечаси устун шаклидаги аланга ичида, кундузи эса устун шаклидаги булут ичида борарди.”

 

Эгамиз Исроил халқини жазолайди

 

34Эгамиз нолиганингизни эшитиб, ғазабланди. У онт ичиб деди: 35“Мен ота–боболарингизга ваъда қилган ҳосилдор юртга бу қабиҳ наслининг биронтаси ҳам кирмайди. 36Ўша юртни фақат Яфунах ўғли Холиб кўради. У Менга содиқ қолди. Шунинг учун унга ва унинг авлодига ўзи қадам қўйган ерни бераман.” 37Сизларни деб Эгамиз мендан ғазабланиб айтди: “Сен ҳам у ерга кирмайсан. 38У юртга ёрдамчинг Нун ўғли Ёшуа киради. Унга далда бер. Юртни халққа мулк қилиб, олиб берадиган ўшадир. 39Ўшанда сизлар, болаларимиз душманларга ўлжа бўлади, деб айтган эдингизлар. Болаларингиз ҳануз яхши билан ёмоннинг фарқига бормайди, аммо юртга кирадиган ўшалардир. Мен у юртни болаларингизга бераман. Ҳа, улар ўша юртни эгаллаб оладилар. 40Сизлар эса саҳрога қайтинглар! Қизил денгизга борадиган йўлдан кетинглар.”
41Эгамизнинг бу гапларидан кейин, сизлар менга шундай дедингизлар: “Эгамизнинг олдида гуноҳ қилдик. Энди бориб, Эгамиз Худо бизга амр қилганидек, жанг қиламиз.” Сизлар, ўша қирларни қўлга киритиш осон бўлади, деб ўйлаб, жанг қуролларингизни олдингиз.
42Лекин Эгамиз менга шундай деди: “Уларга айт, тепага чиқишмасин. Жанг қилиб юришмасин. Ахир, Мен улар билан бўлмайман. Акс ҳолда, душманлари уларни мағлуб қилади.” 43Сизларга шундай десам ҳам, менга қулоқ солмадингизлар. Эгамизнинг амрига қарши чиқиб, ўзбошимчалик билан қирларга чиқдингизлар. 44Ўша қирларда яшайдиган Амор халқи қаршилик кўрсатиб, сизларни арилар каби қувдилар. Сизларни Сеирда тор–мор қилдилар. Хўрмахгача таъқиб қилиб, қириб ташладилар. 45Омон қолганингиз қайтиб келиб, Эгамизга фарёд қилдингизлар. Лекин Эгамиз на нолангизга қулоқ солди, на сизларга эътибор берди.
46Шундай қилиб, Кадеш–Барнада анча турдингиз, бирмунча вақт у ерда қолиб кетдингиз.

 

2–БОБ

 

Саҳрода ўтказилган йиллар

 

1Эгамиз менга айтганидaй, биз Қизил денгиз томондаги саҳрога қайтдик. Сеир тоғлари атрофида кўп вақт юрдик.
2Эгамиз менга шундай деди: 3“Бу қирлар атрофида шунча айланиб юрганингиз етади. Энди шимол томонга боринглар. 4Бу халққа Мендан шундай буйруқ бергин: ‘Сеир юртида яшайдиган биродарларингиз — Эсов авлодининг ерларидан ўтасизлар. Улар сиздан қўрқишади. Аммо эҳтиёт бўлинглар, 5улар билан жанг қилманглар. Мен сизларга у ернинг бир қаричини ҳам бермайман, чунки Мен Сеир тоғларини Эсов авлодига мулк қилиб берганман. 6Улардан овқатни кумушга сотиб олиб енглар, сувни ҳам кумушга сотиб олиб ичинглар. 7Мен, Эгангиз Худо, ҳар бир ишингизда сизларга барака бердим. Шу бепоён саҳрода юрганингизда сизларни ҳимоя қилдим. Қирқ йилдан бери Мен сизлар билан биргаман, сизлар ҳеч қандай камчилик кўрмадингизлар.’”
8Шундай қилиб, биз Сеирда яшовчи биродарларимиз — Эсов авлодининг еридан ўтиб кетдик. Элет ва Эзйўн–Гебердан Иордан водийсига кетган йўлдан юрдик. Сўнгра Мўаб чўли томон бурилиб кетдик. 9Шунда Эгамиз менга деди: “Мўабликлар билан жанжаллашиб, уруш бошламанглар. Мен сизларга уларнинг еридан мулк бермайман, чунки Ор ҳудудини Мен Лут авлодига мулк қилиб берганман.”
10(Олдин у ерда Эйим халқи яшаган эди. Улар кўпчилик бўлиб, кучли, Иноқ авлоди сингари баланд бўйли халқ эди. 11Эйим халқи ва Иноқ авлодлари, одатда, Рафа халқи деб аталарди. Аммо Мўабликлар уларни Эйим халқи, деб аташарди. 12Сеирда анча олдин Хорим халқи яшаган. Аммо Эсов авлоди ўша ерларни улардан тортиб олганди. Исроил халқи Эгамиз мулк қилиб берган юртда халқларни йўқ қилгандай, Эсов авлоди ҳам Хорим халқини йўқ қилиб, уларнинг ерларига жойлашиб олган эди.)
13Эгамиз: “Қани, энди отланинглар, Зарад сойлигидан ўтинглар”, — деб амр берди. Биз Зарад сойлигидан ўтдик. 14Кадеш–Барнадан чиқишимизга ва Зарад сойлигидан ўтишимизга 38 йил кетди. Эгамиз онт ичиб айтганидай, бу вақт оралиғида ўша наслнинг урушга яроқли бўлган одамлари оламдан ўтиб кетди. 15Дарҳақиқат, Эгамиз уларга қарши Ўз қўлини кўтариб, қароргоҳдаги ҳамма урушга яроқлиларни қириб ташлади.
16Урушга яроқли бўлганларнинг ҳаммаси ўлиб, халқ орасидан йўқ бўлгандан кейин, 17Эгамиз менга шундай деди: 18“Бугун Ор шаҳридан ўтасизлар, Мўаб юртининг шимолий чегарасини кесиб, 19Оммон халқининг ерига яқинлашасизлар. Лекин улар билан жанжалашиб, уруш бошламанглар. Сизларга уларнинг еридан бир парча ҳам бермайман. Бу ерни Мен Лут авлодига мулк қилиб берганман.”
20(Илгарилари бу ер Рафа халқининг юрти эди. Бу ерда Рафа халқи яшаган эди. Оммон халқи эса уларни Замзум халқи, деб аташарди. 21Бу халқ кучли, кўп бўлиб, Иноқ авлоди сингари баланд бўйли эди. Аммо Эгамиз уларни йўқ қилди. Оммон халқи уларнинг ерини қўлга киритиб, ўша ерга жойлашиб олганди. 22Сеирда яшаётган Эсов авлоди учун ҳам Эгамиз худди шундай қилган эди. Хорим халқини Эгамиз йўқ қилди. Эсов авлоди Хорим халқининг ерини қўлга киритиб, уларнинг ўрнига ўзлари жойлашиб олишди. Улар ҳозиргача ўша ерда яшайди. 23Авим халқи эса жанубдаги Ғазогача бўлган қишлоқларда яшарди. Аммо Хафтўрдан келган Хафтўр халқи уларни йўқ қилиб, ўрниларига ўзлари жойлашиб олишганди.)

 

Исроил халқи шоҳ Сихўнни енгади

 

24Биз Мўаб юртидан ўтганимиздан кейин, Эгамиз шундай деди: “Энди отланиб, йўлга тушинглар, Арнон сойлигидан ўтинглар. Мен Амор халқининг Хашбонда яшайдиган шоҳи Сихўнни ва унинг ерини сизларнинг қўлингизга бераман. Унга ҳужум қилиб, жанг бошланг, унинг юртини эгаллаб олинг. 25Мен шундай қиламанки, бугундан бошлаб бутун ер юзидаги халқлар сизлардан қўрқиб, ваҳимага тушадиган бўлишади. Номингизни эшитганлар сизлардан қўрққанидан қалтирайдиган бўлади.”
26Шундан кейин мен Кадамўт чўлидан Хашбон шоҳи Сихўнга элчилар орқали қуйидагича дўстона гапларни етказдим: 27“Ижозат беринг, сизнинг ерингиздан ўтиб кетайлик. Ўнгга ҳам, чапга ҳам қайрилмай, тўғри йўлдан кетамиз. 28Овқатни биз сиздан кумушга сотиб олиб, еймиз, сувни ҳам сиздан сотиб олиб ичамиз, фақат пиёда юриб ўтишимизга рухсат берсангиз бўлди. 29Сеирда яшаётган Эсов авлоди ҳам, Ор шаҳрида яшаётган Мўабликлар ҳам ижозат берган эди. Уларнинг ерларидан ўтиб келдик. Улар сингари сиз ҳам ижозат беринг, ерингиздан ўтиб кетайлик. Иордандан ўтиб, Эгамиз Худо бизга берадиган юртга етиб олайлик.”
30Бироқ Хашбон шоҳи Сихўн еридан ўтиб кетишимизга рухсат бермади. Сизлар бугун яшаб юрган ерни қўлга киритишингиз учун Эгангиз Худо Сихўннинг юрагини тош қилиб, ўжар қилиб қўйганди.
31Эгамиз менга шундай деди: “Мен Сихўнни ва унинг юртини сенинг қўлингга беряпман. Унинг юртини забт эта бошла.” 32Сихўн бутун халқини бошлаб, биз билан жанг қилгани Яхаз шаҳрига чиқди. 33Аммо Эгамиз Худо уни бизнинг қўлимизга берди. Сихўнни, унинг жамики халқини, фарзандларини йўқ қилиб ташладик. 34Сихўннинг ҳамма шаҳарларини олиб, биронтасини ҳам қолдирмай вайрон қилдик. Эркаклари, аёллари ва болаларидан биронтасини ҳам тирик қолдирмадик. 35Мағлуб қилган шаҳарларимиздан фақат чорва ва бойликларни ўзимизга ўлжа қилиб олдик. 36Арнон сойлигининг четида жойлашган Арор шаҳридан ҳамда сойликнинг ўртасидаги шаҳардан тортиб, то Гиладгача бўлган бирорта шаҳар бизнинг куч–қудратимизга дош беролмади. Чунки Эгамиз Худо ҳаммасини бизнинг қўлимизга берган эди. 37Аммо биз Явоқ дарёси бўйидаги Оммон халқининг ерларига ва қирлардаги уларнинг шаҳарларига ҳужум қилмадик. Чунки Эгамиз Худо бизга у ерларни босиб олишни ман қилганди.

 

3–БОБ

 

Исроил халқи шоҳ Ўгни мағлуб қилади

 

1Кейин биз Башан ўлкасига йўл олдик. Башан шоҳи Ўг ўзининг ҳамма лашкарини бошлаб, Эдрей шаҳри яқинида биз билан жанг қилгани чиқди. 2Шунда Эгамиз менга деди: “Ўгдан қўрқма. Мен унинг ўзини, лашкарини ва бутун юртини сенинг қўлингга берганман. Амор халқининг Хашбонда яшаган шоҳи Сихўнни нима қилган бўлсанг, уни ҳам шундай қиласан.”
3Эгамиз Худо Башан шоҳи Ўгни ҳам ҳамма лашкари билан бирга бизнинг қўлимизга берди. Биз бирорта тирик жон қолдирмай ҳаммасини ҳалок қилдик. 4Унинг ҳамма шаҳарларини — олтмишта шаҳрини олдик. Башандаги Ўгнинг шоҳлигига кирган бутун Аргоб ҳудудини қўлга киритдик, биз олмаган бирорта ҳам шаҳар қолмади. 5Бу мустаҳкам шаҳарларнинг ҳаммаси баланд деворлар билан ўралган, дарвозалари тамбаланган эди. Булардан ташқари, девор билан ўралмаган кўп қишлоқлар ҳам бор эди. 6Биз Хашбон шоҳи Сихўннинг шаҳарларини қандай вайрон қилган бўлсак, Ўгнинг шаҳарларини ҳам шундай вайрон қилдик. Бу шаҳарларни эркагу аёллари ва болалари билан бирга йўқ қилдик. 7Ҳамма чорва ва шаҳарлардаги ўлжани ўзимизга олдик.
8Шундай қилиб, ўшанда биз Иордан дарёсининг шарқ томонида ҳукмронлик қилган иккала Амор шоҳини мағлуб қилдик. Жанубдаги Арнон сойлигидан то шимолдаги Хермон тоғигача чўзилган ерларини қўлга киритдик. 9(Хермон тоғини Сидонликлар — “Сириён”, Амор халқи — “Санир” деб аташади.) 10Биз Башанда ҳукмронлик қилган шоҳ Ўгнинг бутун шоҳлигини, ясси тепаликдаги ҳамма шаҳарларини, шарқдаги Салко ва Эдрейгача бўлган бутун Гилад ва Башан ўлкаларини қўлга киритдик.
11(Рафа халқидан биргина Башан шоҳи Ўг тирик қолган эди. Унинг ётадиган ўрни темирдан ясалган бўлиб, одатдаги ўлчам бўйича узунлиги тўққиз тирсак, кенглиги эса тўрт тирсак эди. Унинг ўрни ҳозир ҳам Оммон юртининг Рабба шаҳридадир.)

 

Иордан дарёсидан шарққа ўрнашган қабилалар

 

12Биз ўша ерларни қўлга киритдик. Шунда мен Рубен ва Гад қабилаларига Арнон сойлиги бўйидаги Арор шаҳрининг шимолидаги ҳудудни, Гилад қирларининг ярмисини ва атрофдаги қишлоқларни бердим. 13Манаше қабиласининг ярмига эса Гиладнинг қолган қисмини ва Ўгнинг шоҳлиги бўлган бутун Башанни бердим. (Башан ўлкасидаги Аргоб ҳудуди Рафа халқининг юрти ҳисобланарди. 14Манаше қабиласидан бўлган Ёвир бутун Аргоб ҳудудини қўлга киритди. Бу ҳудуд Гашур ва Махо юртларигача чўзилган эди. Ёвир бу жойга ўзининг номини берди. Ўша жойлар бугунгача Ёвир қишлоқлари деб аталади.)
15Манаше қабиласининг Мохир уруғига Гиладни бердим. 16Рубен ва Гад қабилаларига Гиладдан то Арнон сойлигигача чўзилган ерларни бердим. Арнон сойлигининг ўртаси икковининг чегараси эди. Уларнинг ери Оммон юртининг чегарасини ташкил қилган Явоқ дарёсигача чўзилган эди. 17Уларнинг ғарбдаги ерлари эса Иордан дарёси бўйлаб, шимолдаги Жалила кўлидан то жанубдаги Ўлик денгизгача ва шарқдаги Фисгах тоғ тизмасининг ён бағирларигача чўзилган эди.
18Ўшанда сизларга шундай буюрдим: “Эгангиз Худо бу ерни сизларга мулк қилиб берди. Ҳамма сипоҳларингиз қуролланиб, дарёдан кечиб ўтсин. Улар биродарларингиз бўлган Исроил халқини бошлаб борсин. 19Фақат хотинларингиз ва фарзандларингиз мен сизларга берган шаҳарларда қолсин. Биламан, молларингиз жуда кўп, улар ҳам шаҳарларингизда қолаверсин. 20Эгамиз сизларга тинчлик ато қилгандай, биродарларингизга ҳам тинчлик ато қилгандан кейин, улар Иорданнинг нариги томонидаги, Эгангиз Худо бераётган ерни эгаллаб олгандан кейин, ҳаммангиз мен сизларга берган мана шу ерга қайтиб келсангиз бўлади.”
21Ўшанда Ёшуага айтдим: “Эганг Худо ўша иккала шоҳни нима қилганини ўз кўзинг билан кўрдинг. Сен босиб ўтадиган барча шоҳликларни ҳам Эгамиз худди шундай аҳволга солади. 22Улардан қўрқма. Сизлар учун жанг қиладиган Эганг Худодир.”

 

Худо Мусога Канъон юртига киришга ижозат бермайди

 

23Шундан кейин мен Эгамга ёлвордим: 24“Ё Эгам Раббий! Мен, қулингга, Ўз буюклигинг ва қудратингни эндигина кўрсата бошладинг. Сенинг ажойиботларингни, буюк ишларингни осмонда ҳам, ерда ҳам қила оладиган бошқа худо йўқ! 25Ижозат бер, мен Иордан дарёсидан ўтай. Дарёнинг нариги томонидаги ҳосилдор юртни, ўша чиройли қирларни ва Лубнонни кўрай.”
26Лекин Эгамиз сизлар туфайли мендан ғазаблангани учун илтижоларимга қулоқ солмади. У менга шундай деди: “Бўлди қил! Менга бу ҳақда бошқа гапирма. 27Фисгах тоғ тизмасининг чўққисига чиқ, ғарбга, шимолга, жанубга ва шарққа қара. Яхшилаб қараб ол, чунки сен мана шу Иордан дарёсидан кечиб ўтмайсан. 28Ёшуани хизматга тайинла. Унга далда бериб, руҳлантир. Бу халқни дарёнинг нариги томонига Ёшуа бошлаб боради. Унинг бошчилигида бу халқ сен кўрадиган ўша ерни эгаллайди.”
29Шундай қилиб, биз Байт–Пиёр қаршисидаги водийда тўхтадик.

 

4–БОБ

 

Мусо Исроил халқини Худога итоат қилишга ундайди

 

1Энди, эй Исроил, мен сизларга фармонлар ва қонун–қоидаларни ўргатаман. Уларга риоя қилинглар. Шунда яшайсизлар, ота–боболарингизнинг Худоси — Эгамиз сизларга бераётган ерни мулк қилиб оласизлар. 2Мен сизларга айтаётган амрларга ҳеч нарса қўшманглар, ҳеч нарса олиб ҳам ташламанглар. Мен сизларга бераётган Эгангиз Худонинг амрларига риоя қилинглар. 3Эгамиз Пиёр тоғида нималар қилганини ўз кўзларингиз билан кўрдингизлар. Пиёрдаги Баалга сажда қилган ҳаммани Эгангиз Худо йўқ қилган эди. 4Эгамиз Худога содиқ бўлганлар эса бугун ҳам тирикдир.
5Эгам Худо амр қилгандай, сизларга фармонларни ва қонун–қоидаларни ўргатдим. Мулк қилиб олаётган ўша юртда буларга риоя қилинглар. 6Мана шу фармонлар ва қонун–қоидаларни битта қолдирмай бажаринглар, токи сизларнинг ақл–идрокингизни бошқа халқлар кўрсин. Улар бу қонунлар ҳақида эшитиб: “Ҳа, ҳақиқатан бу буюк халқ доно, ақл–идроклидир”, деб айтсин.
7Эгамиз Худога ҳар сафар илтижо қилганимизда У бизга яқиндир. Қайси буюк халқнинг шундай худоси бор?! 8Бугун мен сизларга фармонлар ва қонун–қоидалар беряпман. Қайси буюк халқнинг шундай адолатли қонун–қоидалари бор?! 9Фақат ҳушёр бўлинглар. Кўзларингиз билан кўрганларингизни унутмай, бир умр юрагингизда сақланглар. Буларни ўғилларингизга, невара–чевараларингизга ҳам айтиб беринглар. 10Сизлар Синай тоғида, Эгангиз Худо олдида турган кунингизни эсланглар. Ўша куни Эгамиз менга айтганди: “Менинг ҳузуримга халқни йиғ. Улар сўзларимни эшитиб, ер юзида бутун умрлари давомида Мендан қўрқишни ўргансинлар, болаларига ҳам ўргатсинлар.”
11Сизлар яқин келиб, тоғнинг этагида турдингизлар. Тоғ эса осмонгача кўтарилган оловга бурканиб, қоп–қора булутлар билан қопланган эди. 12Эгамиз олов ичидан сизларга гапирди. Сизлар Унинг сўзларини эшитдингизлар, қиёфасини эса кўрмадингизлар. Фақат Эгамизнинг овози эшитилар эди, холос. 13У Ўз аҳдини сизларга аён қилиб, бу аҳдни — ўнта амрни бажаринглар, деб фармон берди. Эгамиз уларни икки тош лавҳага ёзди. 14Иорданни кечиб, мулк қилиб оладиган юртда бажаришингиз керак бўлган фармонлар ва қонун–қоидаларни мен сизларга ўргатишимни буюрди.

 

Бутпарастлик ҳақида огоҳлантириш

 

15Синай тоғида Эгамиз олов ичидан сизларга гапирганда, сизлар бирон қиёфа кўрмадингизлар. Шунинг учун эҳтиёт бўлинглар. 16Яна йўлдан озиб, ўзингизга эркак ё аёл қиёфасидаги бутни, 17ерда яшайдиган жонивор ё осмонда учиб юрувчи қуш қиёфасидаги бутни, 18ерда судралиб юрувчи жонивор ёки сувдаги балиқ қиёфасидаги ҳеч қандай бутни ясаманглар. 19Шунингдек, осмонга қараб, қуёш, ой ва юлдузларни, жамики самовий жисмларни кўриб васвасага тушманглар, уларга сиғинманглар, хизмат қилманглар. Эгамиз Худо буларни, бошқа ҳамма халқлар сиғинсин, деб берган. 20Сизларни эса Эгамиз Мисрдан — темир ўчоқ ичидан олиб чиқди. Сизлар бугунгидай Унинг халқи бўлишингиз учун сизларни халос қилди. 21Эгамиз сизларнинг дастингиздан мендан ғазабланди: “Мен Исроил халқига мулк қилиб берадиган Иорданнинг нариги томонидаги ўша ҳосилдор юртга сен кирмайсан”, — деб қасам ичди. 22Мен Иорданнинг нариги томонига ўтолмайман, мана шу ерда вафот этаман. Сизлар эса Иордандан ўтиб, ўша ҳосилдор юртни мулк қилиб оласизлар. 23Шундай экан, эҳтиёт бўлинглар, Эгангиз Худо сизлар билан қилган аҳдни эсдан чиқарманглар. У тақиқлаган қиёфадаги бирорта бутни ўзларингизга ясаманглар. 24Ахир, Эгангиз Худо ямламай ютадиган оловдир, У рашкчи Худодир.
25Ўша юртда кўп яшайсизлар, болаларингиз, набираларингиз туғилади. Агар ўшанда йўлдан озсангиз, Эгангиз Худонинг олдида қабиҳлик қилиб, ўзингизга турли қиёфадаги бутларни ясасангиз, У ғазабланади. 26Бугун сизларга қарши еру осмонни гувоҳ қиламан: агар менга итоатсизлик қилсангиз, юртдан тез орада бутунлай қирилиб кетасизлар. Иорданни кечиб, мулк қилиб оладиган юртда узоқ яшамайсизлар. Биттангиз қолмай ҳалок бўласизлар. 27Эгамиз сизларни бошқа халқларнинг орасига тарқатиб юборади. Ўша халқлар орасида айримларингиз омон қоласизлар. 28У ерда инсон қўли билан ясалган ёғоч ва тош худоларга хизмат қиласизлар. У худолар кўролмайди, эшитолмайди, овқат ея олмайди, ҳид билмайди. 29Аммо у ерда Эгангиз Худога юз бурсангиз, бутун қалбингиз билан, жону дилингиз билан Уни изласангиз, топасизлар. 30Кулфатда қолганингизда, бошингизга кўргиликлар тушганда, охири Эгангиз Худога қайтасизлар, Унинг сўзига қулоқ соласизлар. 31Ўшанда У сизларни тарк этмайди, йўқ қилмайди, ота–боболарингиз билан қасам ичиб қилган аҳдини унутмайди. Эгангиз Худо раҳмдил Худодир.
32Энди сизлар дунёга келмасдан олдинги узоқ ўтмишни, Худо ер юзида одамни яратган даврдан шу кунгача бўлган даврни суриштириб кўринглар. Дунёнинг бу четидан у четигача сўранглар–чи, шу қадар муҳим воқеа бўлганми ёки шунга ўхшаш нарса ҳақида бирортаси эшитганми?! 33Сизларга ўхшаб олов ичидан гапирган Худонинг овозини эшитиб, тирик қолган бирорта халқ борми?! 34Эгангиз Худо сизлар учун Мисрда нималар қилганини ўз кўзингиз билан кўрдингиз. Қайси худо синовлар, аломату мўъжизалар орқали, уруш, қудратию ажойиботлари ва даҳшатли воқеалар орқали бир халқни ўзи учун бошқа халқ орасидан олиб чиққан?! 35“Эгамиз Худодир, Ундан бошқа Худо йўқ”, деб англашингиз учун бу воқеалар сизларга аён қилинган. 36У сизларга йўл–йўриқ кўрсатиш учун осмондан овоз берди. Ер юзида олов устуни орқали сизларга зоҳир бўлди. Сизлар ўша буюк олов ичидан Унинг овозини эшитдингизлар. 37Эгамиз Худо ота–боболарингизни севар эди. Шунинг учун ўзларидан кейин уларнинг авлодларини танлади. Эгамиз зоҳир бўлиб, Ўзининг буюк қудрати билан сизларни Мисрдан олиб чиқди. 38Эгамиз сизлардан каттароқ ва кучлироқ халқларни олдингиздан ҳайдаб, уларнинг юртига сизларни киритмоқчи эди, худди бугунгидай, мулк қилиб оладиган ерларингизни сизларга бермоқчи эди.
39Эгамиз еру осмондаги Худодир, Ундан бошқа Худо йўқдир. Шуни бугун тан олиб, доимо юрагингизда сақланг.
40Бугун мен сизларга Эгамизнинг фармонлари ва амрларини айтяпман, шуларга риоя қилинглар. Шунда ўзларингиз ҳам, наслингиз ҳам фаровон ҳаёт кечирасизлар. Эгангиз Худо абадий қилиб бераётган ўша юртда узоқ яшайсизлар.

 

Иорданнинг шарқидаги паноҳ шаҳарлар

 

41Шундан кейин Мусо Иордан дарёсининг шарқ томонида учта шаҳарни ажратди. 42Агар қотил одамни билмасдан, адоватсиз ўлдирган бўлса, ўша шаҳарлардан бирига қочиб бориб, жонини қутқариши мумкин. 43Бу шаҳарлар қуйидагилар эди: Рубен қабиласи учун ясси тепаликдаги Базер шаҳри, Гад қабиласи учун Гиладдаги Рамўт шаҳри, Манаше қабиласи учун Башандаги Гўлон шаҳри.

 

Мусо Исроил халқига қонунларни баён қила бошлайди

 

44Мусо Исроил халқига қуйидаги қонунларни берди. 45Исроил халқи Мисрдан чиққандан кейин, Мусо шу шартлар, фармонлар ва қонун–қоидаларни айтди. 46Мусо буларни Иордан дарёсининг шарқий қирғоғида, Байт–Пиёр рўпарасидаги водийда баён қилди. Бу ер илгари Хашбонда ҳукмронлик қилган Амор халқининг шоҳи Сихўнга қарашли эди. Мусо билан Исроил халқи Мисрдан чиққанларида, Сихўнни мағлуб қилган эдилар. 47Исроил халқи Иордан дарёсининг шарқида яшаган иккала Амор шоҳининг юртларини, яъни шоҳ Сихўннинг ва Башан шоҳи Ўгнинг юртини босиб олган эди. 48Бу жойлар Арнон сойлиги этагидаги Арор шаҳридан Сириён тоғигача, яъни Хермон тоғигача чўзилган эди. 49Шунингдек, Фисгах тоғ тизмасининг этагидаги Ўлик денгизгача чўзилиб, Иордан дарёсининг шарқ томонидаги бутун Иордан водийсини ҳам ўз ичига олган эди.

 

5–БОБ

 

Ўнта амр

 

1Мусо жамики Исроил халқини бир жойга йиғиб, уларга айтган нутқини довом эттирди.

 

Эй Исроил халқи, эшитинглар! Бугун мен сизларга айтаётган фармонлар ва қонун–қоидаларга қулоқ солинглар. Буларни ёд олиб, битта қолдирмай бажаринглар. 2Эгамиз Худо биз билан Синай тоғида аҳд қилди. 3У нафақат ота–боболаримиз билан, балки шу ерда турган ҳар бир одам билан аҳд қилди. 4Эгамиз ўша тоғда олов ичидан сизлар билан юзма–юз гаплашди. 5Мен ўшанда Эгамиз билан сизларнинг орангизда туриб, Унинг гапини сизларга айтиб турдим. Чунки сизлар оловдан қўрқиб, тоққа чиқмадингизлар. Эгамиз шундай деб айтди:

 

6“Мен сизларни Мисрдаги қулликдан олиб чиққан Эгангиз Худоман.

 

7Мендан бошқа худоларга сажда қилманг.

 

8Ўзларингизга ҳеч қандай бутни ясаманг. Осмонда ё ерда ё ер остидаги сувда мавжуд бўлган бирор нарсанинг шаклини ясаманг. 9Ўша худолар ёки бутларга сажда қилманг, хизмат қилманг. Мен, Эгангиз Худо, сизларнинг севгингизни бошқа худолар билан баҳам кўрмайдиган Худоман. Мендан нафратланадиганларни жазолайман, уларнинг гуноҳлари оқибатларини болаларига, набираларига ва чевараларига олиб келаман. 10Лекин Мени севиб, амрларимга риоя қиладиганларнинг минг–минг авлодларига содиқ севгимни кўрсатаман.

 

11Мен, Эгангиз Худонинг исмини суиистеъмол қилманг. Ким Менинг исмимни суиистеъмол қилса, ўшани жазосиз қолдирмайман.

 

12Мен, Эгангиз Худонинг амрига кўра, Шаббат кунинимуқаддас деб билинг, бу кунга риоя қилиб юринг. 13Ҳамма ишларингизни бажаришингиз учун олти кун бор. 14Еттинчи кун эса Мен, Эгангиз Худога аталган Шаббат кунидир. Ўша куни ҳеч қандай иш қилманглар. Ўғилларингиз, қизларингиз, қулларингиз, чўриларингиз, молингиз, эшагингиз, бирорта ҳайвонингиз, шаҳрингиздаги мусофирлар ҳам ҳеч қандай иш қилишмасин. Қулу чўриларингиз сиздай дам олсин. 15Ёдингизда тутинг: сизлар Мисрда қул эдингиз, Мен қудратим ва ажойиботларим билан сизларни у ердан олиб чиқдим. Шунинг учун, Шаббат кунига риоя қилинглар, деб амр этдим.

 

16Мен, Эгангиз Худо амр этганимдек, ота–онангизни ҳурмат қилинг. Ўшанда Мен сизларга бераётган юртда умрингиз узоқ бўлиб, бахтиёр яшайсиз.

 

17Қотиллик қилманг.

 

18Зино қилманг.

 

19Ўғирлик қилманг.

 

20Қўшнингизга қарши ёлғон гувоҳлик берманг.

 

21Қўшнингизнинг хотинига кўз олайтирманг. Қўшнингизнинг уйи, даласи, қули ёки чўриси, моли ёхуд эшаги, унга қарашли бирор нарсасига кўз олайтирманг.”

 

22Эгангиз бу амрларни ҳаммангизга ўша тоғда олов, булут ва қоронғилик ичидан баланд овоз билан айтди, бошқа бирон сўз қўшмади. Сўнгра У бу амрларни иккита тош лавҳага ёзиб, менга берди.

 

Халқ Худодан қўрқади

 

23Тоғ олов бўлиб ёнаётганда, қоронғилик ичидан овоз эшитдингиз. Шунда қабилаларингиз бошлиқлари ва оқсоқоллари менинг олдимга келиб, 24шундай дейишди: “Мана, Эгамиз Худо улуғворлигини, буюклигини бизга кўрсатди. Унинг овозини биз олов ичидан эшитдик. Бугун биз Худонинг инсон зотига гапирганини, аммо инсон тирик қолганини кўрдик. 25Нима қиламиз энди жонимизни хавф остига қўйиб?! Мана бу буюк олов бизни ёндириб ташлайди–ку. Агар биз Эгамиз Худонинг овозини яна эшитсак, аниқ ўламиз. 26Ахир, олов ичидан гапирадиган барҳаёт Худонинг овозини биз каби эшитиб, тирик қолган инсон борми?! 27Энди сен бор, Эгамиз Худонинг ҳамма сўзларини эшит. Кейин Унинг ҳар бир сўзини бизга айт. Биз қулоқ солиб, бажарамиз.”
28Сизлар менга гапирганларингизда, Эгамиз сўзларингизни эшитиб, шундай деди: “Мен бу халқнинг сенга айтган сўзларини эшитдим, ҳамма айтганлари тўғри. 29Қанийди, уларнинг юраклари ҳар доим шундай бўлса, Мендан қўрқиб, амрларимни бажаришса! Шунда ўзлари ҳам, фарзандлари ҳам то абад бахтли бўлишарди. 30Энди уларнинг олдига бориб: ‘Чодирларингизга қайтинглар’, деб айт. 31Сен эса шу ерда Менинг ёнимда қоласан. Мен сенга амрлар, фармонлар ва қонун–қоидалар бераман. Сен буларни халққа ўргатасан. Мен уларга мулк қилиб берадиган юртда ҳаммасига риоя қилишсин.”
32Энди ўнгга ҳам, чапга ҳам оғмай, Эгангиз Худо сизларга буюрган амрларга битта қолдирмай риоя қилинглар. 33Эгангиз Худо амр этган йўлдан юринглар. Шунда яшайсизлар, бахтли бўласизлар, мулк қилиб оладиган юртда узоқ умр кўрасизлар.

 

6–БОБ

 

Энг буюк амр

 

1Эгангиз Худо, халққа ўргатгин, деб менга берган амрлар, фармонлар ва қонун–қоидалар шулардан иборатдир. Иорданни кечиб ўтиб, мулк қилиб оладиган юртда буларга риоя қилинглар. 2Мен сизларга берадиган фармон ва амрларга ўзларингиз, фарзандларингиз ва набираларингиз, ҳаммангиз риоя қилинглар. Бир умр Эгангиз Худодан қўрқинглар, шунда умрингиз узоқ бўлади. 3Эй Исроил халқи, қулоқ солинг, буларни битта қолдирмай бажаринг. Шунда ота–боболарингизнинг Худоси — Эгамиз берган ваъдага кўра, сут ва асал оқиб ётган юртда кўпаясизлар, бахтиёр бўласизлар.
4Эй Исроил, қулоқ сол! Эгамиз Худо танҳо Эгадир. 5Эгангиз Худони бутун қалбингиз билан, жону дилингиз билан, бутун вужудингиз билан севинглар. 6Бугун мен сизларга берган бу амрларни юрагингизда сақланглар. 7Буларни болаларингизга ҳам ўргатинглар. Уйда ўтирганда ҳам, йўлда юрганда ҳам, ётганингизда ҳам, турганингизда ҳам шулар ҳақида гапиринглар. 8Буларни қўлингизга белги қилиб боғланглар, пешанангизга нишон қилиб тақиб олинглар. 9Эшигингиз кесакисига, дарвозаларингизга ёзиб қўйинглар.

 

Итоатсизликка қарши огоҳлантириш

 

10Эгангиз Худо ота–боболарингиз Иброҳим, Исҳоқ, Ёқубга қасам ичиб, ваъда қилган ерга сизларни олиб киради. У сизларга ўзингиз қурмаган катта ва чиройли шаҳарларни беради. 11Ўзингиз тўлдирмаган, бойликларга тўла уйларни, ўзингиз қазимаган сардобаларни, сиз экмаган токлар ва зайтунзорларни беради. Ўшанда еб тўйганларингиздан кейин 12эҳтиёт бўлинглар! Сизларни Мисрдаги қулликдан олиб чиққан Эгамизни унутманглар. 13Эгангиз Худодан қўрқинглар. Фақат Унга хизмат қилинглар. Ёлғиз Унинг номи билан қасам ичинглар. 14Бегона худоларга, атрофингиздаги халқларнинг худоларига эргашманглар. 15Ахир, орангиздаги Эгангиз Худо рашкчи Худодир. У ғазабланиб, сизларни ер юзидан йўқотиб юборади.
16Массахда қилганингиздек, Эгангиз Худони синаманглар. 17Унинг амрларини, фармон ва шартларини битта қолдирмай бажаринглар. 18Эгамиз тўғри ва яхши деб билган ишларни қилинглар. Шунда Эгамиз ота–боболарингизга қасам ичиб, ваъда қилган ҳосилдор юртни сизлар мулк қилиб оласизлар, бахтиёр бўласизлар. 19Эгамиз Ўзи айтганидек, юртингизда яшаган барча душманларингизни ҳайдаб чиқаради.
20Келажакда фарзандларингиз сизлардан: “Эгамиз Худо сизларга берган қонун–қоидалар, фармон ва шартларнинг маъноси нима?” деб сўрайди. 21Уларга шундай деб жавоб беринглар: “Биз Мисрда фиръавннинг қуллари эдик. Эгамиз Ўз қудрати билан бизни Мисрдан олиб чиқди. 22У бизнинг кўз олдимизда Мисрга, фиръавн ва унинг бутун хонадонига буюк, қўрқинчли аломату мўъжизаларни кўрсатди. 23Ота–боболаримизга онт ичиб ваъда қилган юртга бизни олиб кириш учун, ўша юртни бизга бериш учун бизни Мисрдан олиб чиқди. 24Эгамиз Худо: ‘Мана шу фармонларнинг ҳаммасига риоя қилинглар, Мендан қўрқинглар, шунда бугунгидай тирик бўласиз, бахтли ҳаёт кечирасиз’, деди. 25Эгамиз Худонинг олдида мана шу амрларни битта қолдирмай бажарсак, солиҳ бўламиз.”

 

7–БОБ

 

Худонинг халқи

 

1Эгангиз Худо сизларни эгалик қиладиган юртингизга олиб киради. Ўшанда У олдингиздан Хет, Гиргош, Амор, Канъон, Париз, Хив, Ёбус каби еттита халқни ҳайдайди. Улар сизлардан кўра, кўпроқ ва кудратлироқдир. 2Эгангиз Худо бу халқларни сизларнинг қўлингизга топширганда, сизлар уларни мағлуб этасизлар. Шунда уларнинг ҳаммасини тамомила қириб битиринглар. Улар билан иттифоқ тузманглар, уларга раҳм–шафқат қилманглар. 3Улар билан қуда–андачилик қилманглар, уларга қиз узатманглар, ўғилларингизга уларнинг қизларидан олиб берманглар. 4Акс ҳолда улар фарзандларингизни Эгамиздан қайтаради. Фарзандларингиз бошқа худоларга хизмат қиладиган бўлади. Ўшанда Эгамиз ғазабланиб, сизларни бир лаҳзада ҳалок қилади. 5Аксинча, ўша халқларни сизлар шундай қилинглар: уларнинг қурбонгоҳларини бузинглар, бутсимон тошларини парчалаб ташланглар, Ашерага аталган устунларни кесинглар, бутларини ёндиринглар. 6Сизлар Эгангиз Худонинг муқаддас халқисиз. У сизларни ер юзидаги жамики халқлар орасидан Ўз халқи, Ўз хазинаси қилиб танлаб олди.
7Эгамиз сизларни бошқа халқлардан кўп бўлганингиз учун севиб, танламади. Сизлар бошқа ҳамма халқлардан оз эдингиз. 8Эгамиз сизларни севгани учун ва ота–боболарингизга берган ваъдасини адо этиш учун сизларни танлади. Шу боис У сизларни Миср фиръавни ҳукмронлигидан, Мисрдаги қулликдан Ўз қудрати билан олиб чиқиб, озод қилди. 9Шундай қилиб, Эгангиз Худо ҳақиқий Худо эканини билиб қўйинглар. У содиқ Худодир! Уни севадиган, Унинг амрларини бажарадиганларнинг мингинчи авлодигача аҳдини содиқ сақлайди. 10Худодан нафратганларнинг эса қилмишларига яраша бошларига кулфат ёғдиради. Ҳа, Эгамиз Ундан нафратланганларга жавоб беришда кечикмайди. 11Шунинг учун бугун мен сизларга бераётган амрларни, фармонлар ва қонун–қоидаларни битта қолдирмай бажаринглар.

 

Итоатгўйликдан келган барака

 

12Агар мана шу қонун–қоидаларга итоат этиб, уларни битта қолдирмай бажарсангиз, Эгангиз Худо ҳам ота–боболарингизга онт ичиб, ваъда қилган аҳдини сизлар билан содиқ сақлайди. 13У сизларни севади, ота–боболарингизга бераман, деб онт ичган юртда сизларни баракали қилиб кўпайтиради. Авлодингизга, ерингиз ҳосилига, донингизга, шаробингизга, мойингизга, подангизу сурувларингизга барака беради. 14Сизлар барча халқлар орасида энг баракалиси бўласизлар, орангизда фарзандсиз эркак ҳам, аёл ҳам бўлмайди, молларингиз орасида қисири бўлмайди. 15Эгамиз сизларни ҳар қандай касалликдан сақлайди. Мисрда ўзларингиз кўрган ҳар хил қўрқинчли хасталиклар сизларнинг бошингизга келмайди. Ўша хасталикларни Эгамиз сизларнинг ғанимларингизга юқтиради. 16Эгангиз Худо сизларнинг қўлингизга топширадиган барча халқларни қириб юборинглар, уларга раҳм қилманглар, уларнинг худоларига сиғинманглар. Акс ҳолда уларнинг худолари сизларга тузоқ бўлади.
17Хаёлингизда: “Бу халқлар биздан жуда кучли–ку, қандай қилиб уларни ҳайдаймиз?”, деб ўйлашингиз мумкин, 18аммо улардан қўрқманглар. Эгангиз Худо фиръавнни, бутун Мисрни нима қилганини эсингизда тутинглар. 19Эгангиз Худо Ўз қудрати ва ажойиботлари билан сизларни у ердан олиб чиқди, буюк синовлар, аломату мўъжизалар кўрсатди. Буларни ўз кўзингиз билан кўрдингиз. Сиз қўрқаётган ҳамма халқларни Эгангиз Худо худди ўша аҳволга солади. 20Ҳатто сизлардан яшириниб тирик қолганларни У ваҳимага солиб, арилар галаси сингари қувади. 21Улардан қўрқманглар. Орангиздаги Эгангиз Худо буюк ва ҳайбатли Худодир. 22У ўша халқларни сизларнинг олдингиздан оз–оздан ҳайдайди. Сизлар уларни бирданига ҳалок қилолмайсизлар. Бўлмаса атрофингизда ёввойи ҳайвонлар кўпайиб кетади. 23Эгангиз Худо ўша халқларни сизларнинг қўлингизга беради, уларнинг ҳаммасини қаттиқ саросимага солиб, ҳалок қилади. 24Шоҳларини ҳам сизларнинг қўлингизга беради. Сизлар уларнинг номларини ер юзидан ўчирасизлар. Ҳеч ким сизларга бас келолмайди, уларнинг ҳаммасини ҳалок қиласизлар. 25Худоларининг тасвирларини оловда ёндиринглар, уларни қоплаган олтину кумушларга кўз олайтирманглар, ўша нарсаларни олманглар, токи улар сизларга тузоқ бўлмасин. Бу бутлар Эгангиз Худога жирканчдир. 26Бу жирканчли нарсаларни уйингизга олиб кирманг, акс ҳолда ўшалар сингари йўқ қилинасиз. Ўша нарсалардан нафратланинглар, жирканинглар, чунки улар лаънатлангандир.

 

8–БОБ

 

Яхши юрт ҳақида

 

1Бугун мен сизларга бераётган амрларни битта қолдирмай бажаринглар, шунда яшайсизлар, кўпаясизлар. Эгамиз ота–боболарингизга қасам ичиб, бераман, деб ваъда қилган юртга кирасизлар. Ўша юртни мулк қилиб оласизлар. 2Эгангиз Худо қирқ йил давомида сизни саҳродан олиб юрди, ўша узоқ сафарни ёдингизда тутинглар. Эгамиз юрагингизда нима борлигини, Унинг амрларини бажаришингизни ёки бажармаслигингизни билиши учун, сизларни қийинчиликларга дучор қилиб, синади. 3У сизларни оч қолдирди, сўнг ўзларингиз кўрмаган, ота–боболарингиз ҳам кўрмаган манна билан қорнингизни тўйдирди. Эгамиз сизларга инсон фақат нон билан эмас, балки Худонинг оғзидан чиққан ҳар бир сўз билан ҳаёт эканини ўргатиш учун шундай қилди. 4Мана шу қирқ йил давомида кийимларингиз эскириб кетмади, оёғингиз ҳам шишмади. 5Энди шуни билингларки, инсон фарзандини қандай тарбияласа, Эгангиз Худо ҳам сизларни шундай тарбиялайди. 6Эгангиз Худонинг амрларига риоя қилинглар. У кўрсатган йўлдан юринглар. Ундан қўрқинглар. 7У сизларни ҳосилдор юртга олиб боради, у ерда ирмоқлар, булоқлар, водий ва қирларда ер остидан чиқадиган сувлар бор. 8Буғдой, арпа, узум, анжир, анор, зайтун мойи ва асал ўша юртда мўлдир. 9У ерда тўйиб нон ейсизлар, ҳеч нарсага муҳтож бўлмайсизлар. У ер шундай бир юртки, қоялардан темир, қирларидан мис чиқарасизлар. 10Ўша ерда еб тўйганингизда, сизларга берган ҳосилдор юрт учун Эгангиз Худони олқишланглар.

 

Эгамизни унутмаслик ҳақида огоҳлантириш

 

11Ҳушёр бўлинглар, мен бугун сизларга айтаётган Эгамизнинг амрларини, фармонлар ва қонун–қоидаларини бажармай қўйманглар. Эгангиз Худони эсингиздан чиқарманглар. 12Еб, тўйганингизда, чиройли уйлар қуриб, жойлашганингизда, 13мол, қўйларингиз, олтин–кумушингиз ва барча мулкингиз кўпайганда, 14гердайиб кетманглар. Сизларни Мисрдаги қулликдан олиб чиққан Эгангиз Худони эсингиздан чиқарманглар. 15У сизларни заҳарли илонлар, чаёнларга тўла ўша баҳайбат ва қўрқинчли саҳродан, сувсиз, тақир жойлардан олиб ўтди. У ерда сизлар учун қоядан сув чиқарди. 16Ота–боболарингиз билмаган манна билан саҳрода қорнингизни тўйғизди. Оқибатда сизларга яхшилик келтириш учун, сизларни қийнчиликларга дучор қилиб, синади. 17Хаёлингизда: “Ўз куч–қудратим билан мана шу бойликни топдим”, деманглар. 18Аммо Эгангиз Худони доимо ёдингизда тутинглар. Зеро, бойликни топишга куч берган Эгангиздир. Шундай қилиб, У ота–боболарингиз билан қасам ичиб, қилган аҳдини бугун бажармоқда. 19Бугун мен сизларни жиддий огоҳлантиряпман. Агар Эгангиз Худони унутиб бошқа худоларга эргашсангизлар, уларга хизмат қилиб, сиғинсангизлар сизлар албатта йўқ бўласизлар. 20Эгангиз Худо бошқа халқларни олдингиздан йўқ қилгани каби, Унинг амрларига қулоқ солмаганингиз учун, сизларни ҳам йўқ қилади.

 

9–БОБ

 

Халқнинг итоатсизлиги

 

1Қулоқ сол, эй Исроил! Бугун Иордан дарёсининг нариги томонига ўтасизлар. Ўзларингиздан кўпроқ ва кучлироқ бўлган халқларнинг ерларини мулк қилиб оласизлар. Уларнинг улкан шаҳарлари осмон ўпар деворлар билан ўралган. 2Ўша кучли, бўйи баланд халқ Иноқ авлодидандир. Уларни ўзларингиз биласизлар, “Иноқ авлодига ким ҳам бас кела оларди?!” деган гапларни эшитгансизлар. 3Бугун шуни билиб қўйингларки, Эгангиз Худо ямламай ютадиган оловдай сизларнинг олдингизда боради. Худо Иноқ авлодини мағлуб қилиб, сизларга итоат эттиради. Шунда Эгамиз берган ваъдага кўра, уларни бир лаҳзада қувиб, йўқ қиласизлар.
4Эгангиз Худо уларни сизларнинг олдингиздан ҳайдаганда, ўзингизча: “Эгам солиҳлигим учун бу ерни менга берди”, деб айтманглар. Бу халқлар фосиқ бўлгани учун Эгамиз уларни сизларнинг олдингиздан ҳайдаяпти. 5Сизлар солиҳлигингиз учун, юрагингиз тўғри бўлгани учун уларнинг ерига бориб эгалик қилмаяпсизлар. Йўқ! Бу халқларнинг фосиқлиги туфайли Эгамиз уларни олдингиздан ҳайдаяпти. Шу йўл билан оталарингиз Иброҳим, Исҳоқ ва Ёқубга Эгамиз онт ичиб берган ваъдасини бажаради. 6Шуни билиб қўйингларки, Эгангиз Худо бу ҳосилдор юртни сизларга солиҳ бўлганингиз учун бермаяпти. Сизлар солиҳ эмас, ўжар халқсиз.
7Эгангиз Худони саҳрода қанчалар ғазаблантирганингизни ёдингизда тутинглар, асло унутманглар. Мисрдан чиққан кундан бошлаб, мана шу ерга етиб келгунингизча Эгамизга қаршилик қилиб келдингизлар. 8Синай тоғида ҳам Эгамизнинг ғазабини келтирганингизда, У шундай ғазабландики, сизларни йўқ қилиб юборай, деди. 9Мен тош лавҳаларни, яъни Эгамиз сизлар билан қилган аҳд лавҳаларини олгани тоққа чиқдим. Қирқ кечаю қирқ кундуз тоғда бўлдим, у ерда на нон едим, на сув ичдим. 10Эгамиз менга Ўз қўли билан ёзган иккита тош лавҳани берди. Тоғда йиғилган кунингиз Эгамиз сизларга олов ичидан айтган амрларнинг ҳаммаси тош лавҳаларга ёзилган эди. 11Кирқ кечаю қирқ кундуздан кейин Эгамиз менга аҳд сўзлари ёзилган иккита тош лавҳани берди.
12Кейин Эгамиз менга: “Қани бўл, бу ердан тез пастга туш! Ўзинг Мисрдан бошлаб олиб чиққан халқ йўлдан озди. Мен сизларга амр қилган йўлдан дарров тойиб, ўзларига бут ясади”, — деди.
13Эгамиз менга яна шундай деди: “Бу халқ ҳақиқатан ҳам ўжар эканлигини кўриб турибман. 14Энди Мени тўхтатма. Ҳаммасини ҳалок қиламан, уларнинг номини ер юзидан ўчираман. Улардан ҳам кўпроқ, кучлироқ халқни сендан яратаман.”
15Мен тоғдан қайтиб тушдим. Тоғ олов бўлиб ёнар, иккала аҳд лавҳасини қўлларимга кўтариб олган эдим. 16Қарасам, сизлар Эгангиз Худога қарши гуноҳ қилибсизлар, ўзларингизга бузоқ шаклидаги бутни ясаб олибсизлар. Бирпасда Эгамиз сизларга амр қилган йўлдан тойибсизлар. 17Шунда қўлларимдаги иккала тош лавҳани отиб юбордим. Уларни кўз олдингизда синдирдим. 18Эгамиз олдида юз тубан мук тушиб, олдингидай қирқ кечаю қирқ кундуз нон емай, сув ичмай илтижо қилдим, чунки сизлар гуноҳ қилган эдингизлар. Эгамиз олдида қабиҳ иш қилиб, Уни ғазаблантирган эдингизлар. 19Эгамиз ғазабланиб, сизларни йўқ қилмоқчи бўлди. Мен Унинг ғазабидан қўрқдим. Лекин Эгамиз бу сафар ҳам менинг илтижоларимга қулоқ солди. 20Эгамиз Ҳорундан ҳам ғазабланиб, уни ҳалок қилмоқчи бўлди, лекин мен ўшанда Ҳорун учун ҳам Эгамизга ёлвордим. 21Сизлар бутни ясаб гуноҳ қилдингиз, шунинг учун мен бутни оловда ёндирдим. Тупроқдай майдалаб эзиб, кукунини тоғдан оқиб тушаётган ирмоққа ташлаб юбордим. 22Сизлар Таверада ҳам, Массах ва Хиврут–Хаттавода турганингизда ҳам Эгамизни ғазаблантирган эдингиз. 23Эгамиз сизларни Кадеш–Барнадан жўнатганда ҳам, сизларга: “Боринглар, Мен сизларга берадиган ерни мулк қилиб олинглар”, деб амр қилганда, сизлар Эгангиз Худонинг амрига қаршилик қилдингизлар. Унга ишонмадингизлар, қулоқ солмадингизлар. 24Мен сизларни таниганимдан буён, сизлар Эгамизга қарши бош кўтарасизлар.
25Эгамиз сизларни ҳалок қилмоқчи бўлгани учун, Мен Эгамиз олдида ўша қирқ кечаю қирқ кундуз мук тушиб ибодат қилганимда 26шундай деб ёлворган эдим: “Эй Эгамиз Раббий! Халқингни ҳалок қилма. Ахир, улар Сенинг мулкинг–ку! Сен уларни буюк кучинг билан қутқариб, қудратинг билан Мисрдан олиб чиққансан. 27Қулларинг Иброҳим, Исҳоқ ва Ёқубни ёдингда тут, бу халқнинг ўжарлиги, фосиқлиги ва гуноҳига эътибор берма. 28Акс ҳолда Мисрликлар шундай дейди: ‘Анави халқнинг Эгаси ваъда қилган ерига уларни олиб киролмабди. У Ўзининг халқини ёмон кўрар экан, шунинг учун уларни саҳрода нобуд қилиш мақсадида Мисрдан олиб чиққан экан!’ 29Ахир, уларни буюк кучинг ва ажойиботларинг билан Мисрдан Ўзинг олиб чиққансан, улар Сенинг халқингдир.”

 

10–БОБ

 

Янги тош лавҳалар

 

1Шундан кейин Эгамиз менга деди: “Иккита тош лавҳани кесиб ол. Улар олдингиларига ўхшаган бўлсин. Кейин тоққа Менинг олдимга чиқ. Яна ёғочдан бир сандиқ яса. 2Мен ўша тош лавҳаларга сен синдирган лавҳалардаги амрларни ёзаман. Сен лавҳаларни сандиққа солиб қўясан.”
3Шундай қилиб, мен акас ёғочидан сандиқ ясадим, олдингисига ўхшаган иккита тош лавҳани кесиб олдим. Кейин иккала тошни кўтариб, тоққа чиқдим. 4Эгамиз тош лавҳаларга олдингидай ўнта амрни ёзди. Сизлар тоғда йиғилганингизда ўша амрлар Эгамиз олов ичидан сизга айтган сўзларнинг ўзгинаси эди. Эгамиз ўша лавҳаларни менга берди. 5Мен тоғдан қайтиб тушдим. Эгамизнинг амрига кўра, лавҳаларни сандиққа солдим. Лавҳалар ҳали ҳам ўша сандиқда турибди.
6(Исроил халқи Яқон уруғига қарашли қудуқлардан Мосарахга йўл олди. Ҳорун ўша ерда вафот этиб, дафн қилинди. Ўрнига ўғли Элазар руҳоний бўлди. 7Исроил халқи у ердан Гудгодахга, Гудгодахдан оқар сувлар ўлкаси Ётботога боришди. 8Эгамиз: “Менинг аҳд сандиғимни кўтариб юрсин, Менинг ҳузуримда хизмат қилсин, Менинг исмим билан одамларни дуо қилсин”, деб ўшанда Леви қабиласини танлаб олган эди. Улар бугунгача ҳам шу хизматни адо этиб келмоқдалар. 9Шунинг учун Леви қабиласига биродарлари орасидан улуш ҳам, мулк ҳам берилмаган. Зотан Леви қабиласининг улуши Эгамизнинг Ўзидир. Бу гапни Эгангиз Худонинг Ўзи айтди.)
10Мен яна олдингидай тоғда қирқ кечаю қирқ кундуз қолдим. Эгамиз бу сафар ҳам менинг илтижоимни эшитиб, сизларни ҳалок қилмайдиган бўлди. 11У менга шундай деди: “Қани, халқни бошла. Уларни Мен ота–боболарига қасам ичиб ваъда берган юртга олиб бор. Улар ўша юртга бориб, уни қўлга киритишсин.”

 

Худонинг талаблари

 

12Эй Исроил халқи! Эгангиз Худо сизлардан битта нарсани талаб қилади: Эгангиз Худодан қўрқинг, Унинг йўлидан юринг, Эгангиз Худони севинг, бутун қалбингиз билан, жону дилингиз билан Унга хизмат қилинг. 13Мен бугун сизларга бераётган Эгамизнинг амру фармонларига риоя қилинг, шунда бахтиёр бўласиз. 14Осмон ва фалак тоқи, ер юзи ва ундаги ҳамма нарса Эгангиз Худоникидир. 15Аммо Эгамиз фақатгина ота–боболарингизга қаттиқ муҳаббат қўйди. Мана бугун кўриб турганингиздай, уларнинг авлодини, сизларни барча халқлар орасидан танлаб олди. 16Юракларингизни суннат қилинглар, бундан кейин ўжар бўлманглар. 17Эгангиз Худо худоларнинг Худосидир, эгаларнинг Эгасидир, буюк қудратли, қўрқинчли Худодир. У тарафкашлик қилмайди, пора олмайди. 18Етим ва беваларга адолат қилади, мусофирга меҳрибонлик қилади, уларга нон ва кийим беради. 19Сизлар ҳам мусофирларга меҳрибон бўлинглар, ўзларингиз ҳам Мисрда мусофир эдингизлар. 20Эгангиз Худодан қўрқинглар. Ёлғиз Унга сажда қилинглар, Унга содиқ бўлиб, Унинг номи билан қасам ичинглар. 21Фақат Унга ҳамдлар айтинглар, чунки У сизларнинг Худойингиздир. Сизлар ўз кўзингиз билан Унинг буюк ва қўрқинчли аломатларини кўрдингиз. 22Мисрга борган ота–боболарингиз етмиш киши эди, холос. Энди эса Эгангиз Худо сизларни осмондаги юлдузлар каби сон–саноқсиз қилди.

 

11–БОБ

 

Эгамизнинг буюклиги

 

1Эгангиз Худони севинглар. Ҳар доим Унинг амрларига, қонун–қоидаларига ва фармонларига риоя қилинглар, талабларини бажаринглар. 2Шуни унутмангларки, болаларингиз эмас, сизлар Эгангиз Худонинг тарбиясини олгансизлар. Фарзандларингиз Эгамизнинг буюклигини, қудрати ва ажойиботларини кўрмаган. 3Эгамиз Миср фиръавнига ва унинг бутун юртига қилган мўъжизалару ишларини улар билмайди. 4Орқангиздан қуваётган Миср лашкарини, от–араваларини Эгамиз Қизил денгизга чўктириб, тамомила йўқ қилганини болаларингиз кўрмаган. 5Шу ерга етиб келгунингизча саҳрода Эгамиз сизларга нималар қилганини улар билмайдилар. 6Рубен қабиласидан Элиёбнинг ўғиллари Датан ва Абурамни Эгамиз нималар қилганини билмайдилар. Бутун Исроил халқининг кўз ўнгида ер ёрилиб уларни, оилаларини, чодирларини, уларга қарашли барча жониворларни ютиб юборганини болаларингиз кўрмаган. 7Эгамизнинг қилган барча буюк ишларни болаларингиз эмас, сизлар ўз кўзингиз билан кўрдингиз.

 

Ваъда қилинган юртнинг баракалари

 

8Шундай экан, Мен бугун сизларга бераётган амрларнинг ҳаммасига риоя қилинглар. Шунда кучли бўласизлар. Иордан дарёсидан кечиб, мулк қилиб оладиган юртни қўлга киритасизлар. 9Эгамиз ота–боболарингизга ва уларнинг авлодига қасам ичиб, ваъда берган сут ва асал оқиб ётган юртда узоқ яшайсизлар. 10Сизлар кириб мулк қилиб олаётган бу ер ўзларингиз чиққан Миср юртидай эмас. Мисрда сабзавот уруғини ўзларингиз экиб, ўзларингиз суғорар эдингизлар. 11Сизлар Иорданни кечиб ўтиб, мулк қилиб оладиган юртдаги қирлару водийларни эса осмон ёмғири суғоради. 12Эгангиз Худонинг Ўзи уни парвариш қилади. Йил бошидан охиригача Эгангиз Худонинг кўзи доим ўша юртдадир.
13Бугун мен сизларга бераётган амрларга қулоқ солинглар, Эгангиз Худони севинглар, Унга бутун қалбингиз билан, жону дилингиз билан хизмат қилинглар. 14Шунда У ерингизга куз ва баҳор ёмғирини ўз вақтида ёғдиради. Донингизни, шаробингизни ва зайтун мойингизни йиғиб оласиз. 15Эгамиз далаларингизда чорвангиз учун ўт ўстиради, сизларнинг ризқингиз ҳам бут бўлади. 16Аммо эҳтиёт бўлинглар! Яна васвасага тушиб, йўлдан озманглар. Бошқа худоларга хизмат қилиб, сиғинманглар. 17Акс ҳолда Эгамиз сизлардан ғазабланиб, осмонни ёпиб қўяди, ёмғир ёғмайди, ер ҳосил бермайди. Натижада Эгамиз сизларга мулк қилиб бераётган яхши юртдан тез қирилиб кетасизлар.
18Менинг бу сўзларимни юрагингиз ва қалбингизда сақланглар. Буларни қўлингизга белги қилиб боғланглар, пешанангизга нишон қилиб тақиб олинглар. 19Буларни болаларингизга ўргатинглар. Уйда ўтирганда ҳам, йўлда юрганда ҳам, ётганингизда, турганингизда ҳам шулар ҳақида гапиринглар. 20Эшигингиз кесакисига, дарвозаларингизга ёзиб қўйинглар, 21токи Эгамиз ота–боболарингизга қасам ичиб, мулк қилиб бераман, деб ваъда қилган юртда ўзларингиз ҳам, фарзандларингиз ҳам узоқ умр кўринглар. Осмон ер устида қанча турса, ўша юртда шунча яшанглар.
22Мен бугун сизларга айтаётган амрларни битта қолдирмай бажарсангиз, Эгангиз Худони севсангиз, Унинг йўлидан юрсангиз, Унга содиқ бўлсангиз, 23Эгамиз бу юртдаги халқларнинг ҳаммасини сизларнинг олдингиздан ҳайдайди. Сизлар ўзингиздан кўпроқ ва қудратлироқ халқларнинг юртларини эгаллаб оласиз. 24Оёғингиз теккан ҳар қандай ер сизники бўлади. Чегарангиз жанубдаги саҳродан то шимолдаги Лубнонгача, шарқдаги Фурот дарёсидан то ғарбдаги Ўрта ер денгизигача чўзилади. 25Сизларга ҳеч ким бас кела олмайди. Эгангиз Худо сизларга ваъда бергандай, қадамингиз етиб борган ердаги ҳаммани сизлардан қўрқадиган, ваҳимага тушадиган қилиб қўяди.
26Мана бугун мен сизларга баракани ёки лаънатни танланг, деяпман. 27Мен бугун сизларга айтаётган Эгангиз Худонинг амрларини бажарсангиз, барака топасиз. 28Борди–ю, Унинг амрларига қулоқ солмасангиз, бугун сизларга буюраётган йўлдан озсангиз, олдин билмаган худоларга эргашсангиз, лаънати бўласиз.
29Эгангиз Худо ўзларингизга мулк қилиб бераётган ерга сизларни олиб кирганда, Гаризим тоғидан баракаларни айтинглар, Эбал тоғидан лаънатларни айтинглар. 30Бу иккала тоғ Иорданнинг кунботар томонида жойлашган. Улар Иордан водийсида яшайдиган Канъонликлар юртида, Гилгал яқинида, Мўредаги эманзор ёнидадир. 31Иордандан кечиб ўтиб, Эгангиз Худо сизларга мулк қилиб берадиган юртни оласизлар. У ерни қўлга киритиб жойлашиб олганингизда, 32мен бугун сизларга айтаётган Унинг ҳамма фармонлари ва қонун–қоидаларини битта қолдирмай бажаринглар.

 

12–БОБ

 

Канъон юртида риоя қилинадиган қонун–қоидалар

 

1Ота–боболарингизнинг Худоси — Эгамиз сизларга мулк қилиб бераётган юртда бажаришингиз лозим бўлган фармонлар ва қонун–қоидалар қуйидагилардан иборатдир. Буларни битта қолдирмай бажаринглар. 2Сизлар борадиган юртдаги халқлар бошқа худоларга сиғинади. Уларнинг юртини қўлга киритганингиздан кейин тоғ чўққиларидаги, қирлардаги ва ҳар бир яшил дарахт остидаги саждагоҳларини бузиб, йўқ қилинглар. 3Қурбонгоҳларини бузинглар, бутсимон тошларини парчалаб ташланглар, Ашерага аталган устунларни ёндиринглар, бутларини чопиб ташлаб, худоларининг номини у ердан йўқ қилинглар.

 

Сажда қилиш учун ягона жой

 

4Эгангиз Худога ўша халқлар сингари сажда қилманглар. 5У улуғланиши учун барча қабилаларингиз орасидан Ўзига бир жой танлайди. Сизлар ўша жойда Унга сажда қилинглар. 6У ерга куйдириладиган ва бошқа қурбонликларни, ушрларингизни, эҳсонларингизни, берган ваъдангизга мувофиқ қилинадиган назрларингизни, кўнгилдан чиқариб берадиган қурбонликларингизни, мол–қўйларингизнинг биринчи туғилган болаларини олиб боринглар. 7У ерда, Эгангиз Худонинг ҳузурида оилаларингиз билан еб, Эгангиз Худо ҳамма ишингизга берган баракадан севининглар.
8У ерда биз ҳозир қилаётган ишларни қила кўрманглар. Бу ерда ҳамма кўнглига маъқул келганини қиляпти. 9Чунки Эгангиз Худо сизга мулк қилиб берадиган ерга ҳали кирмадингиз, осойишта ҳаётга эришмадингиз. 10Аммо кўп ўтмай сизлар Иордан дарёсидан ўтасизлар, Эгангиз Худо мулк қилиб берадиган юртда жойлашасизлар. У душманларингизни енгиб, сизларга ҳар тарафдан осойишталик ато қилади, сизлар хавф–хатарсиз яшайсизлар. 11Шунда Эгангиз Худо Ўзи улуғланиши учун танлайдиган жойга мен амр қилган назру қурбонликларингизни олиб боринглар. Куйдириладиган ва бошқа қурбонликларингизни, ушрларингизни, эҳсонларингизни, берган ваъдангизга мувофиқ қилинадиган аъло назрларингизни Эгамизга атаб, ўша ерга олиб боринглар. 12Эгангиз Худо ҳузурида ўзларингиз, ўғилларингиз, қизларингиз, қулларингиз, чўриларингиз, шаҳрингиздаги Леви қабиласидан бўлганлар билан хурсандчилик қилинглар. Чунки левиларнинг сизникига ўхшаган улуши ҳам, мулки ҳам йўқдир. 13Эҳтиёт бўлинглар, куйдириладиган қурбонлигингизни дуч келган жойда қилаверманглар. 14Уларни фақат Эгамиз қабилаларингиз орасидан танлаган жойда қилинглар. Мен сизларга амр қилганнинг ҳаммасини ўша ерда адо этинглар.
15Борди–ю, гўшт емоқчи бўлсангиз, ҳайвонни истаган пайтингизда, Эгангиз Худо берган баракага яраша, хоҳлаган шаҳрингизда сўйиб, ейишингиз мумкин. Одам пок бўлса ҳам, ҳаром бўлса ҳам, кийик ва оҳу гўштини егандай, бу гўштдан еяверсин. 16Фақат қонни истеъмол қилманглар, уни сувдай ерга тўкиб ташланглар. 17Назру қурбонликларингизни шаҳарларингизда еманглар. Донингиз, шаробингиз ва зайтун мойингизнинг ўндан бир қисмини, мол, қўйингизнинг биринчи туғилган боласини, берган ваъдангизга мувофиқ қилинадиган назрларингизни, кўнгилдан чиқариб берадиган қурбонликларингизни, эҳсонларингизни 18фақат Эгангиз Худо танлаган жойда енглар. Буларни Унинг ҳузурида ўғлингиз, қизингиз, қулларингиз, чўриларингиз, шаҳрингиздаги левилар билан бирга еб, Эгангиз Худо ишингизга берган баракадан севининглар. 19Юртингизда яшар экансиз, эҳтиёт бўлинглар, левиларни унутиб қўйманглар.
20Эгангиз Худо сизларга берган ваъдага кўра, ерларингизни кенгайтиради. Шунда кўнглингиз гўштни тусаб: “Гўшт егим келяпти”, деб айтсангиз, хоҳлаганингизча гўшт ейсиз. 21Эгангиз Худо Ўзи улуғланиши учун танлайдиган жой сизлар турган жойдан узоқда бўлса, мен буюрганимдай, У сизларга берган мол ёки қўйлардан сўйиб, шаҳрингизда хоҳлаганингизча гўшт есангиз бўлади. 22Пок ёки ҳаром одам бу гўштни оҳу ёки кийик гўштини егандай тановул қилаверсин. 23Қонни эса асло истеъмол қилманглар, чунки қон жондир, жонни гўшт билан бирга еманглар. 24Қонни истеъмол қилмай, сув сингари ерга тўкиб ташланглар. 25Сизлар ҳам, фарзандларингиз ҳам, қонни истеъмол қилманглар, шунда бахтиёр бўласизлар. Эгамизнинг олдида маъқул иш қилган бўласизлар. 26Эгамизга атаган эҳсонларингизни ва ваъда қилган назрларингизни У танлаган жойга олиб боринглар. 27Куйдириладиган қурбонликларингизни, уларнинг қонини, гўштини Эгангиз Худонинг қурбонгоҳида келтиринглар. Бошқа қурбонликларингизнинг қонини ҳам Эгангиз Худонинг қурбонгоҳи ёнига тўкинглар, гўштини эса есангиз бўлади. 28Мен бераётган бу амрларни битта қолдирмай бажаринглар. Шунда ўзларингиз ҳам, сизлардан кейинги фарзандларингиз ҳам то абад бахтли бўласизлар. Негаки, Эгангиз Худонинг олдида тўғри, яхши ишларни қилган бўласизлар.

 

 

Бутпарастликка қарши огоҳлантириш

 

29Сизлар юртга кириб, у ердаги халқларга ҳужум қилганингизда, Эгангиз Худо уларни йўқ қилади. Сизлар уларнинг ерларига жойлашасизлар. 30Шунда эҳтиёт бўлинглар, уларнинг удумларини қилиб, тузоққа тушиб қолманглар. “Бу халқлар худоларига қандай хизмат қилган экан–а?! Мен ҳам улардай қиламан”, деб уларнинг худолари ҳақида суриштирманглар. 31Уларга хос усул билан Эгангиз Худога сиғинманглар. Улар Эгамиз нафратланадиган ҳар бир жирканч ишни қиладилар. Ҳатто ўғилларини, қизларини худоларига қурбонлик қилиб, оловда ёндирадилар.
32Мен сизларга берган амрларни битта қолдирмай бажаринглар. Бу амрларга ҳеч нарса қўшманглар ҳам, олиб ташламанглар ҳам.

 

13–БОБ

 

1Агар орангизда бирор пайғамбар ёки туш таъбирловчи пайдо бўлиб: “Аломат ёки мўъжиза кўрсатаман”, деб айтса, 2унинг айтганлари бажо бўлса, кейин у: “Юр, сен билмаган бошқа худоларга эргашайлик, уларга хизмат қилайлик”, деса, 3ўша пайғамбар ёки туш таъбирловчининг сўзларига қулоқ солманглар. Эгангиз Худо: “Қани билай–чи, улар бутун қалби билан, жону дили билан Мени севадими ёки йўқми”, деб сизларни синаётган бўлади. 4Сизлар фақатгина Эгангиз Худога эргашинглар. Ундан қўрқинглар, Унинг амрларига итоат этинглар. Эгамизга қулоқ солинглар, Унга хизмат қилинглар, Унга содиқ бўлинглар. 5Эгангиз Худо сизни Миср юртидан олиб чиққан, Мисрдаги қулликдан озод қилган. Ўша пайғамбар ёки туш таъбирловчи эса сизни Худойингиздан юз ўгиртиришга ҳаракат қилди. Эгангиз Худо амр қилган йўлдан сизни оздирмоқчи бўлди. Шунинг учун уни ўлдиринглар. Орангиздан ёмонликни йўқ қилинглар.
6Ҳатто ака–укангиз ёки ўғлингиз, қизингиз, севикли хотинингиз ё жонажон дўстингиз сизни яширинча ўзингиз билмаган, ота–боболарингиз ҳам билмаган бегона худоларга сажда қилишга ундаши мумкин. 7Атрофингизда яшаётган узоқ–яқиндаги, ернинг бу четидан нариги четигача ўрнашган халқларнинг худоларига сиғинишга ундаши мумкин. 8Аммо сизлар рози бўлманглар. Бундай одамга қулоқ солманглар, унга раҳм–шафқат қилманглар, унинг ёнини олманглар. 9Уни ўлдиринглар. Биринчи бўлиб сен, кейин бутун халқ унга тош отсин. 10Уни тошбўрон қилиб ўлдиринглар. Чунки у сизларни Мисрдаги қулликдан олиб чиққан Эгангиз Худодан юз ўгиришга ундади. 11Бу воқеани Исроил халқи эшитиб қўрқади, бундан кейин орангизда бундай қабиҳлик қилинмайди.
12Эгангиз Худо сизларга яшаш учун бераётган шаҳарларнинг бирортасида 13манфур одамлар чиқиб, улар шаҳар аҳлини: “Юринглар, ўзларингиз билмаган бошқа худоларга хизмат қилайлик”, деб йўлдан урганини эшитсангиз, 14сўраб суриштиринглар, яхшилаб текширинглар. Бу жирканч воқеа ҳақиқатан юз берган бўлиб, эшитганларингиз рост бўлиб чиқса, 15ўша шаҳарнинг бутун аҳолисини, ҳайвонларигача қиличдан ўтказинглар. Шаҳарни ва ундаги ҳамма нарсани бутунлай вайрон қилинглар. 16Ўлжаларни майдон ўртасига йиғинглар. Шаҳарни ва у ердаги ҳамма ўлжани Эгангиз Худога бағишлаб, ёндириб ташланглар. У жой абадий вайронага айлансин, ҳеч қачон қайта тикланмасин. 17Ёндириладиган нарсалардан ҳеч бирини ўзингизга олманглар. Шунда Эгамиз ғазабидан тушади, сизларга меҳр–шафқат кўрсатади, раҳм қилади, ота–боболарингизга қасам ичиб ваъда берганидай сизларни кўпайтиради. 18Шунинг учун сизлар Эгангиз Худога қулоқ солишингиз керак. Мен бугун сизларга бераётган Унинг амрларига итоат этиб, Унинг олдида тўғри ишлар қилишингиз керак.

 

14–БОБ

 

Азадорларга ман этилган одатлар

 

1Сизлар Эгангиз Худонинг фарзандларисиз. Марҳумга аза тутганингизда баданингизни тилманг, сочингизнинг олдини қирманг. 2Сизлар Эгангиз Худонинг муқаддас халқисиз. Эгамиз ер юзидаги барча халқлар орасидан сизларни Ўз халқи, Ўз хазинаси қилиб танлаб олди.

 

Ҳалол ва ҳаром ҳайвонлар

 

3Жирканч ҳайвонларнинг гўштини еманг. 4Мана бу ҳайвонларни есангиз бўлади: мол, қўй, эчки, 5оҳу, кийик, буғу, ёввойи эчки, зубр, жайрон, архар. 6Айри туёқ ва кавш қайтарадиган ҳар қандай ҳайвонни тановул қилишингиз мумкин. 7Лекин кавш қайтарадиган ёки айри туёқ ҳайвонлардан туя, қуён ва суғурни еманглар, улар кавш қайтарса ҳам, туёғи айрилмаган. Бу ҳайвонлар сизлар учун ҳаромдир. 8Чўчқани ҳам еманглар, унинг туёғи айрилган, лекин кавш қайтармайди. Бу ҳайвонларнинг гўштини еманглар, мурдасига ҳам тегманглар.
9Сувда яшайдиган сузгичи ва тангачалари бор ҳар қандай жониворни есангиз бўлади. 10Сузгичи ва тангаси бўлмаганларини еманг, улар сизга ҳаромдир.
11Ҳалол қушлардан хоҳлаганингизнинг гўштини есангиз бўлади. 12Қуйидаги қушларнинг гўштини ейиш мумкин эмас: қумой, болтаютар, тасқара, 13қирғий, қизил калхат ва унинг зоти, 14қарға зоти, 15туяқуш, лочин, қулоқли укки, қарчиғай ва унинг зоти 16япалоқ қуш, бойўғли, оқ бойўғли, 17бирқозон, жўрчи, балиқчи укки, 18лайлак, оқ қарқара ва унинг зоти, сассиқпопишак, қўршапалак. 19Қанотли ҳашаротлар сизларга ҳаромдир, уларни еманглар. 20Аммо баъзи турдаги қанотли ҳашаротларни ейишингиз мумкин.
21Ўлимтикни еманг, уни шаҳрингизда яшаган мусофирга беринг, у еяверсин, ёки ўлимтикни бегонага сотинг, сизлар Эгангиз Худонинг муқаддас халқисиз.
Улоқчани ўз онасининг сутида қайнатманг.

 

Ушр бериш ҳақида қонун

 

22Ҳар йили далангизда ўсадиган ҳамма нарсадан, экинингизнинг ҳосилидан ўндан бирини ажратинглар. 23Бу ушрларингизни Эгангиз Худо Ўзи улуғланиши учун танлайдиган жойга олиб боринглар. Донингиз, шаробингиз ва зайтун мойингизнинг ушрларини, мол ва қўйларингизнинг биринчи туғилган болаларини Унинг ҳузурида енглар. Шундай қилиб, Эгангиз Худодан ҳар доим қўрқишни ўрганасизлар. 24Агар Эгангиз Худо танлайдиган бу жой сиздан узоқ бўлса, шу сабабдан Эгангиз берган бараканинг ушрини у ерга олиб бора олмасангиз, 25ўша нарсаларингизни кумушга алмаштиринг. Кумушни олиб, Эгангиз Худо танлайдиган жойга боринг. 26Мана шу кумушга кўнглингиз тусаган нарсани: мол, қўй, шароб, ўткир ичимлик ва кўнглингиз хоҳлаган ҳамма нарсани сотиб олиб, у ерда Эгангиз Худо ҳузурида еб, оилаларингиз билан хурсандчилик қилинглар.
27Шаҳрингизда яшаган левиларни унутиб қўйманглар, уларнинг сизникига ўхшаган улуши ҳам, мулки ҳам йўқдир. 28Ҳар учинчи йил охирида ўша йили олган ҳосилингизнинг ўндан бир қисмини тўлиқ олиб, шаҳрингиздаги омборларда сақлаб қўйинглар. 29Улуши ҳам, мулки ҳам бўлмаган шаҳрингиздаги левилар, шунингдек, мусофир, етим ва бевалар келиб, еб тўяди. Шунда қилган ҳар бир ишингизга Эгангиз Худо барака беради.

 

15–БОБ

 

Еттинчи йил

 

1Ҳар еттинчи йилнинг охирида қарзларингиздан кечинглар. 2Қарздан кечиш шундан иборатки, яқинига қарз берган одам қарзидан кечсин. Исроил халқидан бўлган биродаридан ўша қарзини сўрамасин, чунки Эгамиз қарздан кечишни эълон қилди. 3Бегонадан қарзингизни сўрасангиз бўлади. Исроил халқидан бўлган биродарингиздан эса қарзингизни сўраманг.
4Сизларнинг орангизда камбағал бўлмайди. Эгангиз Худо мулк қилиб бераётган юртда сизларга барака беради. 5Фақат Эгангиз Худога итоат этиб, Мен бугун сизларга бераётган мана шу амрларни битта қолдирмай бажаришингиз керак. 6Эгангиз Худо Ўзи ваъда қилгандай, сизларга барака берганда, кўп халқларга қарз берасиз, ўзингиз эса улардан қарз олмайсиз. Кўп халқлар устидан ҳукмронлик қиласиз, улар эса сизларнинг устингиздан ҳукмронлик қилмайди.
7Эгангиз Худо сизга берадиган юртдаги шаҳарларингизнинг бирида Исроиллик биродарингиздан бирортаси камбағал бўлса, камбағал биродарингизга бағритошлик қилманг, зиқна бўлманг. 8Очиқ қўл бўлинг, унга керакли нарсани етарлича қарзга беринг. 9Эҳтиёт бўлинг, кўнглингизда ёмон ният қилманг, еттинчи йил, қарздан кечиш йили келяпти, деб камбағал биродарингизга нафрат билан қараманг, унга йўқ деманг. Акс ҳолда биродарингиз Эгамизга сиздан нолийди, натижада сиз гуноҳ орттириб оласиз. 10Унга сахийлик билан қарз беринг, бунинг учун ачинманг. Шунда Эгангиз Худо ҳар бир ишингизга барака беради. 11Ер юзида ҳар доим камбағаллар бўлади. Шунинг учун сизларга амрим шуки, юртингиздаги камбағал, муҳтож биродарингизга очиқ қўл бўлинг.

 

Қулларга бўлган муносабат

 

12Биродарингиздан иброний эркаги ёки аёли сизга ўзини сотса, олти йил хизмат қилсин, еттинчи йили уни озод қилишингиз керак. 13Уни озод қилганингизда, қуруқ жўнатманг. 14Унга сахийлик билан мол–қўйингиздан, дон, шаробингиздан беринг, Эгангиз Худо сизларга ато этган баракадан беринг. 15Ёдингизда тутинг: сизлар ҳам Миср юртида қул бўлгансиз, Эгангиз Худо сизларни озод қилган. Шунинг учун мен бугун сизларга ўша амрни бердим.
16Агар қулингиз, сизни, оилангизни яхши кўраман, сизнинг хонадонингизда ўзимга тўқман, сизникидан кетмайман, деб айтса, 17уни уйингиз эшиги ёнига олиб боринг. Қулоғини эшикка қўйиб, бигиз билан тешинг. Шунда у бир умр сизнинг қулингиз бўлади, чўрингизни ҳам шундай қилинг.
18Қулингизни озод қилаётганингизда афсусланманг, чунки у олти йил ичида мардикорнинг ҳақига арзийдиган меҳнатни қилди. Уни озод қилсангиз Эгангиз Худо қилган ҳар бир ишингизга барака беради.

 

Ҳайвонларнинг биринчи туғилган болалари

 

19Мол–қўйларингизнинг биринчи туғилган эркагини Эгангиз Худога бағишланг. Биринчи туғилган буқангизни ишлатманг, биринчи туғилган қўйингизнинг юнгини олманг. 20Буларнинг гўштини Эгамиз танлайдиган жойда, ўзингиз оилаларингиз билан бирга ҳар йили Унинг ҳузурида енглар. 21Агар ўша ҳайвон чўлоқ ёки кўр бўлса ё унинг бошқа бир нуқсони бўлса, уни Эгангиз Худога қурбонлик қилманг. 22Уни шаҳарларингизда еяверинглар. Пок одам ҳам, ҳаром одам ҳам, оҳу ва кийикни егандай, унинг гўштини еса бўлади. 23Фақат қонини истеъмол қилманг. Қонни сув сингари ерга тўкиб ташланг.

 

16–БОБ

 

Фисиҳ зиёфати ва Хамиртурушсиз нон байрами

 

1Абиб ойида Эгангиз Худонинг Фисиҳ зиёфатини нишонланглар. Эгангиз Худо сизларни Мисрдан Абиб ойида тунда олиб чиққан. 2Эгамиз Ўзи улуғланиши учун танлайдиган жойга боринглар, мол ва қўйларингиздан Эгангиз Худога Фисиҳ курбонлигини келтиринглар. 3Қурбонлик гўштига хамиртурушли нон қўшиб еманглар. Сизлар Мисрдан шошилинч чиқиб кетганингизда хамиртурушсиз нон еган эдингизлар, шунинг учун етти кун давомида хамиртурушсиз нон енглар. Бу нонни, машаққатли кунларда ейиладиган нон, деб аташади. Ўша нонни енглар, шунда Мисрдан чиққан кунингизни бир умр ёдингизда тутасизлар. 4Етти кун давомида юртингизнинг бирор жойида хамиртуруш бўлмасин. Байрамнинг биринчи куни кечқурун келтирган қурбонлигингиз гўштидан эрталабгача ҳеч нима қолмасин.
5Эгангиз Худо сизларга бераётган шаҳарларнинг биронтасида Фисиҳ қурбонлигини келтириш мумкин эмас. 6Фисиҳ қурбонлигини фақатгина Эгангиз Ўзи улуғланиши учун танлайдиган жойда келтиринглар. Буни қуёш ботадиган пайтда, сизлар Мисрдан чиққан соатларда қилинглар. 7Эгангиз Худо танлайдиган жойда қурбонлигингизни пишириб еб, эрталаб чодирларингизга қайтиб кетаверинглар. 8Кейинги олти кун давомида хамиртурушсиз нон енглар. Еттинчи кун Эгангиз Худога бағишланган муқаддас йиғин бўлади. Шу куни ҳеч қандай иш қилманглар.

 

Ҳосил байрами

 

9Ҳосилга ўроқ солинган кундан бошлаб етти ҳафтани сананглар. 10Кейин Эгангиз Худо берган баракага яраша кўнгилдан чиқариб назр қилинглар. Эгангиз Худо учун Ҳосил байрамини нишонланглар. 11Ўзларингиз, ўғилларингиз, қизларингиз, қулларингиз, чўриларингиз, шаҳрингиздаги левилар, орангиздаги мусофирлар, етим ва бевалар билан бирга Эгангиз Худо олдида хурсандчилик қилинглар. Буларни Эгамиз Ўзи улуғланиши учун танлайдиган жойда ўтказинглар. 12Мисрда қул бўлганингизни эсингиздан чиқармасдан, мана шу қонун–қоидаларни битта қолдирмай бажаринглар.

 

Чайла байрами

 

13Донингизни янчиб, шаробингизни тайёрлаб олганингиздан кейин етти кун давомида Чайла байрамини нишонланглар. 14Байрамда ўғилларингиз, қизларингиз, қул ва чўриларингиз, шаҳрингизда истиқомат қилаётган левилар, мусофирлар, етим ва бевалар билан бирга хурсандчилик қилинглар. 15Эгангиз Худо танлаган жойда етти кун давомида Унга атаб байрам қилинглар. Эгангиз Худо ҳосилингизга ва қилган ҳар бир ишингизга барака беради. Шу тариқа, албатта хурсандчилик қилинглар.
16Хамиртурушсиз нон байрамини, Ҳосил байрамини ва Чайла байрамини нишонлаш учун барча эркакларингиз йилда уч марта Эгангиз Худо танлаган жойга, Унинг ҳузурига келсин. Ҳеч ким Эгамизнинг олдига қуруқ келмасин. 17Ҳар бирингиз Эгангиз Худо берган баракага яраша инъом келтиринглар.

 

Одил ҳукм ҳақида

 

18Эгангиз Худо сизларга берадиган ҳар бир шаҳарга ҳакамлар ва назоратчилар тайинланглар. Улар халқни адолат билан ҳукм қилсин. 19Ҳукм қилаётганда адолатсизлик қилмасин, тарафкашлик қилмасин, пора олмасин. Пора доноларнинг кўзини кўр қилади, ҳақларни ноҳаққа чиқаради. 20Адолатга, фақат адолатга эргашинг. Шунда яшайсизлар, Эгангиз Худо берадиган юртга эгалик қиласизлар.
21Эгангиз Худо учун қурадиган қурбонгоҳ ёнига Ашерага аталган устунларни ёки 22бутсимон тошларни ўрнатманглар. Эгангиз Худо булардан нафратланади.

 

17–БОБ

 

1Нуқсони ёки камчилиги бор мол–қўйларни Эгангиз Худога қурбонлик қилманглар. Бу Эгангиз Худога жирканчдир.
2Эгангиз Худо сизга бераётган шаҳарларнинг бирида орангиздан бирорта эркак ёки аёл Эгангиз олдида қабиҳлик қилиб, Унинг аҳдини бузса, 3бегона худоларга хизмат қилса, ўша худоларга ёки қуёшга, ойга ва самовий жисмларга топинса, тақиқланган бу ишларни қилса, 4бу воқеадан сизлар хабардор бўлсангиз, эшитганларингизни яхшилаб текширинглар. Исроил халқи орасида ҳақиқатан ҳам бундай жирканч иш қилинган бўлса, 5ўша гуноҳкор эркак ёки аёлни шаҳар дарвозасидан ташқарига олиб чиқиб, тошбўрон қилиб ўлдиринглар. 6Одам фақат иккита ёки учта гувоҳнинг сўзи билан ўлимга ҳукм қилиниши мумкин, битта гувоҳнинг сўзи билан ўлдирилмасин. 7Гуноҳкорга биринчи бўлиб гувоҳлар тош отсин, кейин бутун халқ уни тошбўрон қилсин. Шундай қилиб, орангиздан ёмонликни йўқ қилинглар.
8Агар шаҳрингизда қон тўкиш, ҳақ–ҳуқуқ талашиш ва зўравонлик каби можароларни ҳукм қилиш қийин бўлса, Эгангиз Худо танлайдиган жойга боринглар. 9Левируҳонийларининг ва ўша вақтда хизматда бўлган ҳакамнинг олдига бориб, улардан сўранглар. Улар ҳукм чиқаради. 10Улар чиқарган ҳукм бўйича иш тутинглар, ўргатганларини битта қолдирмай бажаринглар. 11Тушунтирган қонунни ва қонунга асосан чиқарган ҳукмни тўлиқ бажаринглар. Уларнинг айтганларидан чапга ҳам, ўнгга ҳам оғманглар. 12Эгангиз Худонинг хизматида турган руҳоний ва ҳакамнинг гапига қулоқ солмай, ўзбошимча иш тутган одам ўлиши керак. Шундай қилсангиз, Исроил халқи орасидан ёмонликни йўқ қилган бўласизлар. 13Бутун халқ бу воқеани эшитиб қўрқади, бундан кейин ўзбошимча иш қилмайдиган бўлади.

 

Шоҳ ҳақида кўрсатмалар

 

14Эгангиз Худо сизларга берадиган юртга бориб, у ерга жойлашиб, эгалик қиласизлар. Шундан кейин, “Атрофимиздаги халқларга ўхшаб биз ҳам устимиздан шоҳ қўяйлик”, дейсиз. 15Кўтарадиган шоҳингиз албатта Эгангиз Худо томонидан танланган бўлсин. Шоҳ ўз халқингиздан бўлсин. Бегона бўлган мусофирни устингиздан шоҳ қилишингиз мумкин эмас. 16Шоҳ ўзи учун от кўпайтирмасин, от сотиб олиш учун одамларни Мисрга жўнатмасин. Чунки Эгамиз сизларга: “У ерга қайтиб борманглар”, деган. 17Тайинланган шоҳ хотинларни кўпайтирмасин, акс ҳолда Эгамиздан юраги совийди. Ўзи учун кўп миқдорда олтин ва кумушни йиғмасин. 18У шоҳлик тахтига ўтирганда, леви руҳонийлари сақлаган Тавротдан ўзи учун бир нусха кўчиртириб олсин. 19Тавротнинг ўша нусхаси доимо шоҳнинг ёнида бўлсин. Шоҳ уни ҳар куни, умри давомида ўқисин, токи ўзининг Эгаси Худодан қўрқишни ўргансин, Таврот ва фармонларнинг сўзларини битта қолдирмай бажарсин. 20Ўзини биродарларидан устун қўймасин, амрлардан чапга ҳам, ўнгга ҳам оғмасин. Шунда ўзи ҳам, ўғиллари ҳам Исроил устидан узоқ йиллар ҳукмронлик қиладилар.

 

18–БОБ

 

Руҳонийларнинг улуши

 

1Левируҳонийлари, бутун Леви қабиласи қаторида, Исроилда улуш ҳам, мулк ҳам олмайдилар. Улар Эгамизга келтирилган назр ва қурбонликлардан ейдилар. 2Биродарлари орасида уларнинг улуши бўлмайди. Эгамиз Леви қабиласига: “Мен Ўзим сизларнинг улушингиз бўламан”, деб ваъда берган эди.
3Қурбонлик қилинган мол ёки қўйнинг елка, жағ ва ичак–човоқлари руҳонийларга берилсин. 4Ғаллангизнинг илк ҳосилини, энг биринчи тайёрлаган шаробингизни ва зайтун мойингизни, қўйларингизнинг биринчи қирқилган юнгини руҳонийларга беринглар. 5Чунки Эгангиз Худо, Леви қабиласи ва уларнинг авлодлари ҳар доим Менга хизмат қилишсин, деб уларни қабилаларингиз орасидан танлаб олди.
6Агар бирор леви Исроилдаги ўзи яшаб турган шаҳардан Эгамиз танлаган жойга ўз хоҳиши билан борса, 7у ерда Эгамизга хизмат қилган леви биродарлари сингари Эгаси Худо номидан хизмат қила олади. 8Оиласининг мулкини сотишдан келган даромади бўлса ҳам, бошқа левилар қатори бир хил улуш есин.

 

Бупараст халқларнинг қабиҳ одатлари ҳақида огоҳлантириш

 

9Эгангиз Худо берадиган юртга кирганингизда, у ердаги халқларнинг жирканч одатларини ўрганманглар. 10Ўғли ёки қизини оловда қурбон қиладиган, фолбин, башоратгўй, ромчи, сеҳргар, 11иссиқ–совуқ қиладиган, арвоҳ чақирувчи, ўликлардан маслаҳат сўрайдиганлар орангизда бўлмасин. 12Эгамиз бундайлардан жирканади. Мана шу жирканч одатлари учун Эгангиз Худо ўша халқларни сизнинг олдингиздан ҳайдаб чиқаряпти. 13Эгангиз Худога бутунлай содиқ қолинг.

 

Пайғамбар юбориш ҳақида ваъда

 

14Сизлар юртини олаётган ўша халқлар башоратгўйлар ва фолбинларнинг гапига қулоқ соладилар. Сизларнинг бундай қилишингизга эса Эгангиз Худо рухсат бермайди. 15Эгангиз Худо сизлар учун халқингиз орасидан менга ўхшаган бир пайғамбар чиқаради. Унга қулоқ солинглар. 16Сиз Синай тоғида йиғилган кунингизда Эгангиз Худодан ўзингиз уни тилаб олгандингиз, зотан сиз шундай деган эдингиз: “Эгамиз Худонинг овозини иккинчи эшитмайлик, мана шу буюк оловни ҳам бошқа кўрмайлик, акс ҳолда ўламиз.” 17Ўшанда Эгамиз менга шундай деди: “Уларнинг айтганлари тўғри. 18Улар учун ўз халқи орасидан сенга ўхшаган бир пайғамбар чиқараман, Мен унга нима айтишни ўргатаман. Ўша пайғамбар берган амрларимнинг ҳаммасини уларга айтади. 19У Менинг номимдан гапиради, унга қулоқ солмаган одамни Мен Ўзим жазолайман. 20Аммо бирор пайғамбар Мен буюрмаган сўзни Менинг номимдан гапиришга журъат қилса ёки бошқа худолар номидан гапирса, у пайғамбар ўлиши керак.”
21Кўнглингизда: “Бу сўзлар Эгамизданми ёки йўқми, биз қандай қилиб биламиз?”, деб ўйлашингиз мумкин. 22Агар бирор пайғамбар Эгамизнинг номидан гапирсаю ўша воқеа юз бермаса, демак, бу сўзни Эгамиз айтмаган бўлади. Пайғамбар ўзича гапирган, ундан қўрқманглар.

 

19–БОБ

 

Паноҳ шаҳарлар

 

1Эгангиз Худо сизларга берадиган юртнинг халқларини йўқ қилганда, сизлар ўша юртни мулк қиласизлар, шаҳарларига, уйларига жойлашасизлар. 2-3Ўшанда юртни уч қисмга бўлинглар. Ҳар бир қисмида биттадан паноҳ шаҳар ажратинглар. Ўша шаҳарларга борадиган йўллар қуринглар, токи қотил ўша шаҳарларнинг бирига қочиб бора олсин. 4Бировни адоватсиз, билмасдан ўлдириб қўйган одам ўша шаҳарларнинг бирига қочиб, тирик қолади. 5Масалан, бир одам бошқаси билан дарахт кесгани ўрмонга борди, дейлик. У дарахт кесмоқчи бўлиб болтани кўтарганда, болта сопидан чиқиб кетиб, шеригига бориб тегсаю, шериги ўлиб қолса, қотил ўша шаҳарларнинг бирига қочиб бориб тирик қолади. 6Акс ҳолда марҳумнинг хунини оладиган одам қотилнинг орқасидан қувиши мумкин, йўл узоқ бўлганидан унга етиб олиб, ўлдириши мумкин. Лекин у ўлимга лойиқ эмас, чунки марҳумга олдиндан унинг адовати йўқ эди. 7Учта шаҳар ажратинглар, деб сизларга буюрганимнинг сабаби шудир.
8-9Эгангиз Худони севинг, ҳар доим унинг йўлидан юринг, деб сизларга бугун амр қилдим. Агар сизлар бу амрларни битта қолдирмай бажарсангиз, Эгангиз Худо ота–боболарингизга қасам ичиб, берган ваъдасига кўра, ерларингизни кенгайтирaди, ваъда қилган бутун юртни сизга беради. Шунда сизлар ажратган учта шаҳрингизга яна учта паноҳ шаҳар қўшинглар, 10токи Эгангиз Худо сизларга мулк қилиб бераётган юртда айбсизнинг қони тўкилмасин. Сизлар қон учун жавобгар бўлиб қолманглар.
11Лекин бирорта одам бошқасини адоват билан пойлаб туриб, ҳужум қилиб ўлдирса, сўнг ўша шаҳарларнинг бирортасига қочиб борса, 12қотилнинг она шаҳридаги оқсоқоллар қотил орқасидан одам юбориб, уни олдириб келсин. Қотилни қасоскорнинг қўлига топширсин. Қотил ўлдирилиши керак. 13Унга раҳм қилманглар, Исроилни айбсизнинг қонидан тозаланглар. Шунда бахтиёр бўласиз.

 

Қадимий чегаралар

 

14Эгангиз Худо сизларга мулк қилиб бераётган ерда, ота–боболарингиз илгаридан белгилаган қўшнингизнинг чегарасини сурманглар.

 

Гувоҳлар ҳақида

 

15Бировни гуноҳ ёки жиноят қилишда айблаш учун битта гувоҳ етарли эмас. Иш иккита ёки учта гувоҳнинг сўзлари асосида кўриб чиқилади. 16Агар сохта гувоҳ ёмон ният билан бирортасини айбласа, 17жанжаллашаётган иккала одам Эгамизнинг ҳузурига борсинлар. Ўша кунларда хизматини ўтаётган руҳонийларга ва ҳакамларга учрашсинлар. 18Ҳакамлар ишни яхшилаб кўриб чиқишсин. Агар гувоҳ биродарига қарши ёлғон гувоҳлик бераётган бўлса, 19биродарига қарши ўйлаган ниятини ўзига қайтаринглар. Шу тариқа орангиздан ёмонликни йўқ қилинглар. 20Бошқалар бўлиб ўтган воқеаларни эшитиб, қўрқадилар, орангизда бундай жиноятни бошқа қилмайдилар. 21Бундайларга раҳм қилманглар: жонга — жон, кўзга — кўз, тишга — тиш, қўлга — қўл, оёққа — оёқ.

 

20–БОБ

 

Жанг ҳақида

 

1Душманларингизга қарши урушга борганингизда, отларни, араваларни, ўзингизникидан кўпроқ бўлган лашкарни кўрсаларингиз, улардан қўрқманглар. Чунки сизларни Мисрдан олиб чиққан Эгангиз Худо сизлар биландир. 2Жангга киришингиздан олдин, руҳоний лашкарнинг олдига чиқсин, 3уларга шундай десин: “Қулоқ сол, эй Исроил халқи! Бугун сизлар душманларингизга қарши жангга чиқяпсизлар. Дадил бўлинглар, қўрқманглар, душман олдида ваҳимага тушманглар. 4Эгамиз Худонинг Ўзи сизлар билан урушга боради! Сизлар учун душманларингизга қарши жанг қилади, сизларга ғалаба беради!”
5Назоратчилар лашкарга шундай деб айтсин: “Орангизда янги уй қуриб, ўша уйини ҳали Худога бағишлаб улгурмаган бирорта одам борми? Бор бўлса, уйига қайтсин. Агар у жангда ҳалок бўлса, бошқа одам унинг уйини бағишлайди. 6Узумзор экиб, ҳали мевасидан емаган одам борми? Агар бор бўлса, уйига қайтиб кетсин. У жангда ҳалок бўлса, бошқа одам унинг узумзори мевасидан биринчи бўлиб татийди. 7Бирор қизга унаштирилиб, ҳали уйланмаган йигит борми? Агар бор бўлса, уйига қайтиб кетсин. У жангда ҳалок бўлса, бошқа одам ўша қизга уйланади.”
8Назоратчилар яна шундай дейишсин: “Орангизда қўрқувдан юрагини олдириб қўйган одам борми? Бор бўлса, уйига қайтиб кетсин. Бўлмаса биродарлари ҳам унга ўхшаб чўчиб қолади.” 9Назоратчилар лашкарга шу гапларни айтиб бўлгандан кейин, лашкарбошилар бош бўлсин.
10Бирор шаҳарни олиш учун яқинлашганингизда, шаҳар аҳлига сулҳ таклиф қилинг. 11Улар сулҳга рози бўлиб, дарвозаларини очиб берса, шаҳарнинг бутун аҳолиси сизларга қарол бўлиб хизмат қилади. 12Агар шаҳар аҳли сулҳга рози бўлмай, сизлар билан жанг қилса, шаҳарни қамал қилинглар. 13Эгангиз Худо у шаҳарни сизнинг қўлингизга берганда, бутун эркак зотини қиличдан ўтказинглар. 14Фақат аёлларни, болаларни, молларни ва шаҳарда қолган ҳамма нарсани ўлжа қилиб олсангиз бўлади. Эгангиз Худо сизларнинг қўлингизга берган, душманлардан олган ўлжаларни ишлатишингиз мумкин. 15Сизлар эгалик қиладиган юртингиздан узоқда жойлашган шаҳарларни шундай қилинглар.
16Лекин Эгангиз Худо сизларга мулк қилиб бераётган юртдаги шаҳарларни қўлга олганингизда биронта жонни тирик қолдирманглар. 17Эгангиз Худо сизларга амр этганидай, Хет, Амор, Канъон, Париз, Хив, Ёбус халқларини тамомила қириб битиринглар. 18Токи улар ўзларининг худоларига қилган жирканч одатларини сизларга ўргатмасин. Акс ҳолда сизлар Эгангиз Худога қарши гуноҳ қилган бўласизлар.
19Агар бирор шаҳарни қўлга киритиш учун узоқ вақт қамал қилиб турсаларингиз, у ердаги мевали дарахтларни кесманглар. Ўша дарахтларнинг мевасини ейишингиз мумкин, дарахтларнинг ўзини эса кесиб ташламанглар. Ахир, даладаги дарахтлар одам эмас–ку, қуршовдан қочиб чиқса! 20Мева бермайдиган дарахтларни эса кесишингиз мумкин. Шаҳар қуламагунича қамал иншоотларни қуришда ўша дарахтлардан фойдалансангиз бўлади.

 

21–БОБ

 

Қотил топилмаганда кўриладиган чоралар

 

1Эгангиз Худо сизларга мулк қилиб бераётган юртнинг бирор даласида одам жасади топилса ва уни ким ўлдиргани номаълум бўлса, 2оқсоқоллар ва ҳакамлар мурда билан атрофдаги шаҳарлар оралиғидаги масофани ўлчашсин. 3Мурдага энг яқин шаҳарнинг оқсоқоллари ҳали қўшга қўшилмаган, бўйинтуруқ солинмаган ғунажинни олишсин. 4Шаҳар оқсоқоллари ерга ишлов берилмаган, уруғ экилмаган, сув оқиб турадиган сойликка бу ғунажинни олиб боришсин. Ўша сойликда ғунажиннинг бўйнини синдиришсин. 5Левируҳонийлари бу ерга келишсин. Эгангиз Худо “Леви насли Менга хизмат қилсин, Менинг номим билан халқни дуо қилсин”, деб уларни танлаган. Барча жанжалли ишлар ва зўравонлик масалалари уларнинг сўзи билан ҳал қилинади. 6Мурдага энг яқин бўлган шаҳарнинг оқсоқоллари сойликда бўйни синдирилган ғунажиннинг тепасида қўлларини ювишсин. 7Кейин улар шундай десин: “Бу одамнинг қонини бизнинг қўлларимиз тўккани йўқ. Ким қилганини кўзларимиз кўргани йўқ. 8Эй Эгамиз! Ўзинг Мисрдан озод қилган халқинг Исроилни кечиргин, халқинг Исроилни тўкилган айбсиз қонга жавобгар қилмагин.” Шундан сўнг улар тўкилган қонга жавобгарликдан ҳоли бўладилар. 9Шундай қилсангизлар, Эгамизнинг олдида тўғри иш қилган бўласизлар, айбсизнинг қонидан ўзингизни тозалайсизлар.

 

Асиралар ҳақида

 

10Эгангиз Худо жангда душманларингизни сизларга мағлуб этганда, уларни асирга олганингизда, 11асирлар орасида чиройли бир аёлни кўриб, уни севиб қолганингиздан унга уйланмоқчи бўлсангиз, 12уни уйингизга олиб келинг. Ўша аёл сочини қириб ташласин, тирноқларини олсин. 13Асирликда кийган кийимларини алмаштирсин. Бир ой давомида ота–онаси учун аза тутиб, уйингизда яшасин. Шундан кейин сиз у аёлнинг олдига кира оласиз, сиз унинг эри, у эса сизнинг хотинингиз бўлади. 14Агар ўша аёл сизга ёқмай қолса, уни озод қилинг. Уни сотманг, унга қулдай муносабатда бўлманг, чунки уни хотинингиз бўлишга мажбур қилгансиз.

 

Тўнғич ўғилнинг мероси

 

15Агар бирортасининг иккита хотини бўлса–ю, бирини яхши кўриб, иккинчисини яхши кўрмаса, иккаласи ҳам унга ўғил туғиб берса, тўнғичи яхши кўрмаган хотинининг ўғли бўлса, 16ўғилларига мерос бўлиб бераётганда, яхши кўрган хотиннинг ўғлини устун қўймасин, унга тўнғич ўғил ҳуқуқини бермасин. 17Яхши кўрмаган хотиннинг ўғлини тўнғич, деб тан олсин, унга мол–дунёсидан икки ҳисса мерос берсин. Чунки ўша ўғил отаси қудратининг илк ҳосилидир. Тўнғичлик ҳуқуқи ўша ўғилга тегишлидир.

 

Итоатсиз ўғил

 

18Агар бирортасининг ўғли ота–онасининг гапига қулоқ солмайдиган, ўжар ва итоатсиз бўлса, уни жазолаганларида ҳам гапларига кирмаса, 19ота–онаси у ўғилни шаҳар дарвозасида хизмат қиладиган шаҳар оқсоқоллари олдига олиб келсин. 20Ота–онаси оқсоқолларга: “Бу ўғлимиз ўжар ва итоатсиздир. У бизнинг гапимизга қулоқ солмайди. У очкўз ва майхўрдир”, десин. 21Шундан кейин шаҳар эркаклари ўша йигитни тошбўрон қилиб ўлдирсин. Шундай қилиб, орангиздан ёмонликни йўқ қилинглар. Бутун Исроил халқи бу воқеани эшитиб, қўрқади.

 

Жиноятчининг жасади

 

22Агар бирортаси ўлим ҳукмига лойиқ гуноҳ қилса, сизлар уни ўлдириб, жасадини тик ўрнатилган ходанинг учига қоқсангиз, 23ўша жасад кечаси билан ходада осиғлиқ қолмасин. Уни ўша куниёқ дафн қилинглар, чунки ходага қоқилган одам Худо томонидан лаънатлангандир. Эгангиз Худо сизга мулк қилиб бераётган юртни ҳаром қилманглар.

 

22–БОБ

 

Ҳар хил қонунлар

 

1Биродарингизнинг адашиб қолган молини ёки қўйини кўриб қолганингизда, ўзингизни кўрмаганга олманг, уни албатта эгасига қайтариб олиб боринг. 2Агар ҳайвоннинг эгаси сиздан узоқда яшаса ёки сиз эгасини танимасангиз, уйингизга олиб боринг. Эгаси келиб олиб кетмагунча унга қараб туринг, кейин қайтариб беринг. 3Биродарингизнинг эшагига ҳам, кийимига ҳам, сиз топиб олган ҳар қандай нарсасига шундай муносабатда бўлинг. Ўзингизни кўрмаганга олманг.
4Биродарингизнинг эшаги ёки ҳўкизи йўлда ётиб қолганини кўрсангиз, ўзингизни кўрмаганга олманг, уларни турғизишга ёрдам беринг.
5Аёл эркакнинг кийимини киймасин, эркак эса аёлнинг либосини киймасин. Бундай иш қиладиганларнинг ҳаммасидан Эгангиз Худо жирканади.
6Йўлда кетаётганингизда дарахтдаги ёки ердаги қуш инига дуч келсангиз, қуш тухум босган ёки полапонлари билан ўтирган бўлса, онасини болалари билан олманг. 7Ўзингизга фақат полапонларини олишингиз мумкин, онасини эса қўйиб юборинг. Шунда бахтиёр бўлиб, умрингиз узоқ бўлади.
8Янги уй қурсангиз, томингиз атрофида тўсиқ қуринг. Шунда бирортаси томингиздан йиқилиб ўлса, оилангиз жавобгар бўлмайди.
9Узумзорингиз эгатларига бошқа турдаги уруғ экманг. Акс ҳолда узумзорингиздан ва эккан уруғингиздан олган жамики ҳосилни Эгамизга бағишлашингизга тўғри келади.
10Ҳўкиз билан эшакни бирга қўшга қўшманг.
11Устингизга жун ва зиғирпоядан аралаштириб тўқилган кийимни кийманг.
12Тўнингизнинг этагига попук қилиб осиб юринг.

 

Жинсий алоқага оид қонунлар

 

13Бирортаси уйланиб, қиз билан ётгандан сўнг уни ёқтирмай қолса, 14қизни ёмон отлиқ қилиб, мен бу қизга уйландим, у эса қиз чиқмади, деб баҳона қилса, 15қизнинг ота–онаси қизлик белгиларини оқсоқолларга кўрсатиш учун, шаҳар дарвозасига олиб борсин. 16Қизнинг отаси оқсоқолларга шундай айтсин: “Қизимни мана бу кишига узатган эдим. Энди у қизимни ёқтирмай қолибди. 17Қизингиз қиз чиқмади, деб баҳона қиляпти. Мана қизимнинг қизлик белгилари”, деб шаҳар оқсоқоллари олдига ўша матони ёйсин. 18Шаҳар оқсоқоллари ўша кишини олиб келиб, жазоласин. 19Оқсоқоллар унга юз бўлак кумуш жарима солсинлар. У Исроил халқининг бокира қизини ёмон отлиққа чиқаргани учун, кумушни қизнинг отасига берсинлар. Қиз у одамнинг хотини бўлиб қолаверсин, у одам қиздан умри бўйи ажралиши мумкин эмас.
20Лекин у одамнинг айтганлари тўғри бўлиб, қиз бокира бўлмаса, 21қизни отасининг эшиги олдига олиб келишсин. Шаҳар эркаклари у қизни тошбўрон қилиб ўлдирсин. У отасининг уйида яшаган пайтда фоҳишалик қилиб, Исроил халқи орасида шармандаларча иш қилди. Шу тариқа орангиздан ёмонликни йўқ қилинг.
22Агар бирор эркак оилали хотин билан ётса ва бу маълум бўлиб қолса, иккови — хотин ҳам, хотин билан ётган эркак ҳам ўлдирилсин. Шу тариқа Исроилдан ёмонликни йўқ қилинг.
23Агар бирон қиз унаштирилган бўлса–ю, шаҳарда бирортаси ўша қизни учратиб қолиб, у билан ётса, 24икковини ҳам ўша шаҳарнинг дарвозаси олдига олиб келишсин. Қиз шаҳарда бўла туриб, бақирмагани учун жазолансин. Эркак эса бировнинг хотинини шарманда қилгани учун жазолансин. Икковини ҳам тошбўрон қилиб ўлдиринг. Шу тариқа орангиздан ёмонликни йўқ қилинг.
25Агар бирорта эркак унаштирилган қизни далада учратиб қолиб, уни ушлаб зўрласа, ўша қиз билан ётган эркакнигина ўлдириш керак. 26Қизга ҳеч нарса қилманглар. У қизнинг ўлимга лойиқ айби йўқ, бу худди бирорта одам бошқасига ҳужум қилиб ўлдиргани кабидир. 27Чунки ўша эркак қизни далада ушлаб олган, қиз ёрдам сўраб бақирган бўлиши мумкин. Аммо уни қутқарадиган ҳеч ким бўлмаган.
28Агар бирортаси унаштирилмаган қизни учратиб қолса, қизни ушлаб, у билан ётса, аммо икковини ушлаб олишса, 29ўша қиз билан ётган киши қизнинг отасига эллик бўлак кумуш бериши керак. Қиз эса унинг хотини бўлсин. Ўша одам қизни шарманда қилгани учун, умри бўйи у қиздан ажралиши мумкин эмас.
30Ҳеч ким отасининг хотинига уйланмасин, бундай қилиб отасини шарманда қилмасин.

 

23–БОБ

 

Эгамизнинг халқидан ажратилганлар

 

1Жинсий аъзоси кесиб ташланган ёки мояги эзилган одам Эгамиз жамоасига киролмайди. 2Ноқонуний туғилган бола Эгамиз жамоасига киролмайди, унинг ўнинчи авлодигача бирорта авлоди ҳам Эгамиз жамоасига киролмайди. 3Оммонликлар ва Мўабликлар Эгамиз жамоасига киролмайди, уларнинг ўнинчи авлодигача бирорта авлоди Эгамиз жамоасига асло киролмайди. 4Чунки Мисрдан чиқиб келаётганингизда улар йўлда сизларни нон ва сув билан кутиб олмадилар. Улар Орам–Нахрайимдаги Патўр шаҳридан Бавўр ўғли Баломни сизларни лаънатлаш учун ёллади. 5Лекин Эгангиз Худо Баломга қулоқ солишни хоҳламади. Эгангиз Худо сизларни севгани учун, Баломнинг лаънатини баракага айлантирди. 6Тирик экансиз, уларнинг тинчлигини, фаровонлигини ҳеч қачон кўзламанглар. 7Эдомликлардан эса ҳазар қилманглар, чунки улар сизларнинг қариндошларингиздир. Мисрликлардан ҳам ҳазар қилманглар, чунки сизлар уларнинг юртида мусофир бўлган эдингизлар. 8Улардан туғилган учинчи авлод болалари Эгамиз жамоасига кирса бўлади.

 

Қароргоҳни ҳалол сақлаш

 

9Душманларингиз билан жанг қилишга борганингизда, ҳар қандай ҳаромликдан сақланинг. 10Агар орангиздан бирортаси, кечаси маний оққани туфайли ҳаром бўлиб қолса, у қароргоҳдан чиқиб кетсин. У қароргоҳда қолиши мумкин эмас. 11Кеч кираётганда ювиниб, қуёш ботгандан кейин қароргоҳга кириши мумкин.
12Қароргоҳнинг ташқарисида ҳожат чиқаришингиз учун жой бўлсин. 13Қурол–аслаҳангиз орасида куракчангиз ҳам бўлсин, эҳтиёжингизни қондириб бўлганингиздан кейин куракчангиз билан чуқурча ковлаб, кўмиб қўйинг. 14Қароргоҳингизни пок сақланг, чунки Эгангиз Худо сизларга нажот бериш ва душманларингиз устидан ғалаба қозонишингиз учун сизлар билан қароргоҳдадир. Агар У орангизда уятли ишларни кўрса, сизлардан юз ўгиради.

 

Ҳар хил қонунлар

 

15Эгасидан қочиб, Исроилдан паноҳ сўраб келган қулни яна қайтариб эгасига бериб юборманглар. 16У сизларнинг орангизда, ўзи ёқтирган жойда, танлаган шаҳарларингизнинг бирида яшайверсин. Унга зулм қилманглар.
17Исроил аёллари орасида саждагоҳ фоҳишалари бўлмасин. Исроил эркаклари орасида саждагоҳ фаҳшбозлари бўлмасин. 18Эгангиз бузуқ аёлу эркаклардан жирканади. Уларнинг иш хақини Эгангиз Худонинг уйига олиб кирманглар. Ўшани аталган назр сифатида келтирманглар.
19Исроил халқидан бўлган биродарингизга кумушни, нонни ёки ҳар қандай бошқа нарсани қарзга берганингизда, фоиз талаб қилманглар. 20Бошқа халқдан бўлгандан фоиз талаб қилсангиз бўлади, лекин биродарингиздан фоиз талаб қилманглар. Шунда Эгангиз Худо сизга мулк қилиб берадиган юртда ҳар бир ишингизга барака беради.
21Эгангиз Худога назр атаган бўлсангиз, уни кечиктирмасдан келтиринг. Эгангиз Худо ваъдангизни бажаришни сиздан талаб қилади. Келтирмасангиз, ўзингизга гуноҳ орттириб оласиз. 22Назр атамасангиз гуноҳ бўлмайди. 23Аммо ўз хоҳишингиз билан Эгангиз Худога онт ичиб назр атасангиз, оғзингиздан чиққан ваъдангизни албатта бажаринг.
24Бировнинг узумзорига кирганингизда, тўйгунингизча узумдан есангиз бўлади, лекин идишингизга териб олманг. 25Бировнинг даласига кирганингизда қўлингиз билан бошоқ узсангиз бўлади, лекин экинига ўроқ солманг.

 

24–БОБ

 

Ажралиш ва қайтадан турмуш қуриш

 

1Агар бирор киши уйланса–ю кейинчалик хотинидан бирорта уятли қилиқ топиб, уни ёқтирмай қолса, унинг қўлига талоқ хати ёзиб бериб, уйидан чиқариб юбориши мумкин. 2Аёл эрининг уйидан кетиб, бошқа эрга тегса–ю, 3бу эри ҳам уни ёқтирмай қолса, аёлнинг қўлига талоқ хати ёзиб бериб, уйидан чиқариб юборса ёки аёлнинг кейинги эри ўлиб қолса, 4биринчи эри аёлга қайтадан уйланиши мумкин эмас. Чунки у аёл ҳаром бўлди. Бундай қилмишдан Эгангиз Худо жирканади. Эгангиз Худо сизларга мулк қилиб бераётган юртни булғаманг.

 

Ҳар хил қонунлар

 

5Янги уйланган одам урушга бормасин, шунга ўхшаш мажбурият унга юкланмасин. У бир йил давомида эркин бўлиб, хотинини уйда бахтли қилсин.
6Ҳеч ким тегирмонни ёки тегирмон тошини гаровга олмасин. Шундай қилса, у ҳаётни гаровга олгандай бўлади.
7Агар бирортаси Исроил халқидан бўлган биродарини ўғирлаб, уни қул қилиб олгани ёки сотгани маълум бўлса, бундай ўғри ўлдирилсин. Шу тариқа орангиздан ёмонликни йўқ қилинглар.
8Тери касаллигидан эҳтиёт бўлинглар. Мен левируҳонийларига берган амрларимни битта қолдирмай бажаринглар. 9Мисрдан чиққанларингиздан кейин, Эгангиз Худо йўлда Марямни нима қилганини эсингизда тутинглар.
10Бировга бирор нарсани қарзга берганингизда, гаров олгани унинг уйига кирманг. 11Ташқарида кутиб туринг. Сиз қарз бераётган одамнинг ўзи сизга гаровни кўчага олиб чиқиб берсин. 12Агар у камбағал бўлса, унинг кийимини гаровга олиб, ухлагани ётманг. 13Қуёш ботаётганда ундан олган гаровни қайтариб беринг. У ўзининг кийимини кийиб ухласин, сизни дуо қилсин. Бу билан сиз Эгангиз Худонинг назарида тўғри иш қилган бўласиз.
14Камбағал, муҳтож мардикорнинг иш ҳақини ушлаб қолманг. У Исроил халқидан бўладими ёки шаҳрингизга келган мусофир бўладими, бундай қилманг. 15У камбағалдир, тирикчилиги мана шу иш ҳақига боғлиқ. Шунинг учун, ҳар куни, қуёш ботмасдан олдин унга хақини беринг. Акс ҳолда биродарингиз Эгамизга сиздан нолийди, натижада сиз гуноҳ орттириб оласиз.
16Оталар фарзандларининг гуноҳи учун ўлдирилмасин. Фарзандлар оталарининг гуноҳи учун ўлдирилмасин. Ҳар ким ўз гуноҳи учун ўзи ўлим жазосини олсин.
17Мусофир ва етимга ноҳақлик қилманг, беванинг кийимини гаровга олманг. 18Ўзларингиз ҳам Мисрда қул бўлганингизни, Эгангиз Худо сизларни озод қилиб, у ердан олиб чиққанини ёдингизда тутинг. Шунинг учун ҳам мен сизларга шундай қилинглар, деб буюряпман.
19Далангиз ҳосилини ўрганингизда, бирон боғлам эсингиздан чиқиб қолса, шу боғламни олиб келгани қайтиб борманг. Ўша боғлам мусофирларга, етим ва беваларга қолсин. Шунда Эгангиз Худо қиладиган ҳар бир ишингизга барака беради. 20Зайтун дарахтингиз мевасини қоқиб олганингиздан кейин, қолган–қутганига тегманг. Уларни мусофирларга, етим ва беваларга қолдиринг. 21Узумзорингиз ҳосилини йиққанингизда, токларда қолиб кетган узум бошларини йиғиб олманг. Уларни мусофир, етим ва беваларга қолдиринг. 22Мисрда қул бўлганингизни эсингиздан чиқарманг. Шунинг учун ҳам мен сизларга шундай қилинглар, деб буюряпман.

 

25–БОБ

 

1Икки киши жанжаллашганда, улар ҳакамлар олдига келсин. Ҳакамлар даъвога қараб, улардан бирини ҳақ, иккинчисини ноҳақ, деб эълон қилсин. 2Агар ноҳақ деб топилган киши калтакланишга лойиқ бўлса, ҳакам айбдорни ётқизсин. Ўз олдида айбига кўра, унга дарра урдирсин. 3Айбдорга қирқ даррадан ортиғи урилмасин. Акс ҳолда биродарингиз кўзингиз олдида хўрланади.
4Ғалла янчаётган ҳўкизнинг оғзини тўсманг.

 

Ўлган ака ёки укага бўлган бурч

 

5Агар бирга яшаётган ака–укаларнинг биттаси ўлсаю унинг ўғли бўлмаса, марҳумнинг хотини бегонага турмушга чиқмасин. Марҳумнинг акаси ёки укаси бевани ўзига хотин қилиб олсин. Унинг олдида қайноғалик вазифасини бажарсин. 6Ўша аёл туққан тўнғич ўғил марҳум ака ёки уканинг номини олиб юради. Шунда марҳумнинг номи Исроилдан ўчиб кетмайди. 7Агар ўша одам марҳум акаси ёки укасининг бевасига уйланишни хоҳламаса, бева аёл шаҳар дарвозасига бориб, оқсоқолларга айтсин: “Қайноғам туғишганининг номини Исроил халқи орасида тиклашни рад қиляпти, мен учун қайноғалик вазифасини бажаришни истамаяпти.” 8Шунда шаҳар оқсоқоллари ўша одамни чақириб, у билан суҳбатлашсин. Агар ўша одам: “Мен бу аёлга уйланишни хоҳламайман”, деб туриб олса, 9бева аёл қайноғасининг ёнига борсин. Шаҳар оқсоқоллари олдида унинг чориғини ечсин, сўнг унинг юзига тупуриб, айтсин: “Биродарининг наслини тиклашни хоҳламаган одамга шундай қилинади.” 10Исроил халқи орасида у одамнинг хонадони “чориғи ечкизилган” деб ном олади.

 

Бошқа қонунлар

 

11Икки киши бир–бири билан уришаётганда, улардан бирининг хотини келиб, эрини қутқариш мақсадида нариги эркакнинг нозик жойидан ушласа, 12ўша аёлнинг қўли кесиб ташлансин. Унга раҳм қилманглар.
13Қадоқ тошларингиз тўғри бўлсин, бири оғир, бири енгил бўлмасин. 14Уйингиздаги ўлчов косаларнинг ҳажми тўғри бўлсин, бири катта, бири кичик бўлмасин. 15Тошларингиз ҳалол ва тўғри бўлсин, ўлчовларингиз ҳам ҳалол ва тўғри бўлсин. Шунда Эгангиз Худо сизларга берадиган юртда умрингиз узоқ бўлади. 16Ғирромлик қиладиганларнинг ҳаммасидан Эгангиз Худо жирканади.

 

Омолек халқини ўлдириш ҳақида буйруқ

 

17Мисрдан чиқаётганингизда йўлда Омолек халқи сизларга нима қилганини эсингиздан чиқарманг. 18Сизлар чарчаб, ҳолсизланиб қолганингизда, улар Худодан қўрқмай сизларга ҳужум қилган эдилар. Орқангизда келаётган ҳамма ҳолдан тойганларни ўлдирган эдилар. 19Эгангиз Худо сизларга юртни мулк қилиб берганда, душманларингизни енгиб, ҳар тарафдан осойишталик ато қилганда, Омолек халқини ҳалок қилиб, уларнинг номини ер юзидан ўчиринглар. Бундай қилишни унутманглар!

 

26–БОБ

 

Ҳосил назрлари

 

1Эгангиз Худо сизларга мулк қилиб бераётган юртга кириб, у ерни эгаллаб жойлашганингизда, 2ҳамма экинларингизнинг илк ҳосилидан олиб, саватга солинглар. Сўнг ўшани Эгангиз Худо Ўзи улуғланиши учун танлайдиган жойга олиб боринглар. 3Хизматда бўлган руҳонийнинг олдига бориб, шундай деб айтинглар: “Эгамиз ота–боболаримизга қасам ичиб бераман, деган юртга мен кирдим. Бугун мен шуни Эганг Худо олдида эътироф қиляпман.” 4Руҳоний саватни қўлингиздан олиб, Эгангиз Худонинг қурбонгоҳи олдига қўйсин. 5Сизлар Эгангиз Худонинг ҳузурида шу гапни айтинглар: “Аждодимиз Ёқуб кўчманчи бир Орамлик эди. Саноқли одам билан Мисрга бориб, у ерда мусофир бўлиб яшади. Ундан буюк, кучли, кўп сонли халқ келиб чиқди. 6Мисрликлар бизни оғир ишларга солиб, эзиб қийнадилар. 7Шунда биз ота–боболаримизнинг Худоси — Эгамизга ёлворган эдик, Эгамиз илтижоимизни эшитди. Биз чекаётган азобларни, қилаётган оғир меҳнатимизни, Мисрликлар бизга қилаётган зулмни кўрди. 8Шундан кейин Эгамиз қудратию ажойиботлари билан, буюк, ваҳимали аломату мўъжизалари билан бизни Мисрдан олиб чиқди. 9Бизни мана шу жойга олиб келди, сут ва асал оқиб ётган шу юртни бизга берди. 10Энди эй Эгамиз, бизга берган ернинг илк ҳосилини Сенга олиб келдик.”
Шундан кейин саватни Эгангиз Худо олдига қўйиб, Унга таъзим қилинг.
11Эгамиз Худо сизга ва оилангизга берган мўл–кўллик туфайли шодланиб, байрам қилинглар. Левилар ва орангизда яшаган мусофирлар ҳам сизлар билан байрам қилсин.
12Сизлар учинчи йилда, ушр бериш йилида, барча ҳосилингизнинг ўндан бир қисмини ажратинг. Кейин ўша ушрни левиларга, мусофирларга, етим ва беваларга беринг, токи улар ҳам шаҳарларингизда еб тўйсин. 13Сўнгра Эгангиз Худога айтинг: “Мен уйимдан муқаддас улушни ажратиб олдим. Сенинг амрингга кўра, бу улушни левиларга, мусофирларга, етимларга, беваларга бердим. Сенинг амрларингдан чиқмадим, ҳеч қайси амрингни унутмадим. 14Аза тутган пайтимда муқаддас ушрдан емадим. Ҳаром бўлганимда унга тегмадим, бирон қисмини ҳам ўликлар учун атамадим. Эй Эгам Худо, Сенга қулоқ солдим, менга берган ҳамма амрларингга риоя этдим. 15Энди осмондаги муқаддас маконингдан бизга боқ! Ота–боболаримизга ичган қасамингга биноан, бизга, Исроил халқингга, барака бер. Ўзинг бизга берган сут ва асал оқиб ётган юртга барака бер.”

 

Эгамизнинг Ўз халқи

 

16Эгангиз Худо бугун сизларга: “Мана шу фармонлар ва қонун–қоидаларга риоя қилинглар”, деб буюряпти. Буларни битта қолдирмай, бутун қалбингиз билан, жону дилингиз билан бажаринглар. 17Бугун сизлар шундай деб айтдингиз: “Эгамиз бизнинг Худойимиз, Унинг йўлидан юрамиз, Унинг фармонларига, амрларига, қонун–қоидаларига риоя қиламиз, Унга қулоқ соламиз.” 18Эгамиз сизларга берган ваъдасига кўра, бугун сизларни Ўз халқи, Ўз хазинаси, деб атади. Унинг барча амрларига риоя қилсангиз, 19У сизларни Ўзи яратган барча халқлардан устун қилади. Сизлар мақтовларга, шуҳрату ҳурматга эришасиз. Унинг ваъдасига кўра, Эгангиз Худонинг муқаддас халқи бўласиз.

 

27–БОБ

 

Худонинг тошда битилган қонунлари

 

1Мусо ва Исроил оқсоқоллари халққа шундай буйруқ беришди:
— Бугун мен сизларга бераётган барча амрларга риоя қилинглар. 2-4Кўп ўтмай сизлар Эгангиз Худо берадиган юртга кирасизлар. Сут ва асал оқиб ётган бу юртни ота–боболарингизнинг Худоси сизларга ваъда қилган. Сизлар Иордан дарёсидан кечиб ўтганингиздан кейин, Эбал тоғига боринглар. Ўша ерга катта тошларни ўрнаштиринглар. Уларни суваб, бу қонунларнинг нусхасини ёзинглар. 5Ўша ерда Эгангиз Худога атаб, тош қурбонгоҳ қуринглар. Қурбонгоҳга темир асбоб теккизманглар. 6Эгангиз Худонинг бу қурбонгоҳини йўнилмаган тошлардан қуринглар. Қурбонгоҳ устида Эгангиз Худога куйдириладиган қурбонликлар келтиринглар. 7Тинчлик қурбонликларини ҳам шу ерда келтириб, тановул қилинглар. Эгангиз Худо олдида хурсандчилик қилинглар. 8Ўрнатадиган тошларга бу қонуннинг ҳамма сўзларини ёзишни унутманглар. Уларни ўқиш осон бўлсин.
9Шундан кейин Мусо билан левируҳонийлари бутун Исроил халқига айтдилар:
— Тинчланинг, қулоқ солинг, эй Исроил халқи! Бугун сизлар Эгангиз Худонинг халқи бўлдингиз. 10Эгангиз Худога қулоқ солинглар. Бугун мен сизларга бераётган Унинг амрларига ва фармонларига риоя қилинглар.

 

Итоатсизликдан келган лаънатлар

 

11Ўша куни Мусо халққа қуйидаги буйруқ берди:

 

12Иордандан ўтганларингиздан кейин, халқни дуо қилиш учун қуйидаги қабилалар Гаризим тоғида турсинлар: Шимўн, Леви, Яҳудо, Иссахор, Юсуф, Бенямин. 13Лаънатлар ўқиш учун эса қуйидаги қабилалар Эбал тоғида турсин: Рубен, Гад, Ошер, Забулун, Дан, Нафтали. 14Левилар жамики Исроил халқига баланд овоз билан шундай десин:

 

15“Ўйма ёки қуйма бут ясаган, уни яширинча ўрнатган ҳар қандай одам лаънати бўлсин. Ҳунармандлар қилган бу бутлардан Эгамиз жирканади.” Бутун халқ: “Омин”, деб айтсин.
16“Отасини ёки онасини ҳурмат қилмаган лаънати бўлсин.” Бутун халқ: “Омин”, деб айтсин.
17“Ўз қўшнисининг чегарасини сурган лаънати бўлсин.” Бутун халқ: “Омин”, деб айтсин.
18“Кўр одамни йўлдан адаштирган лаънати бўлсин.” Бутун халқ: “Омин”, деб айтсин.
19“Мусофир, етим ва беваларга ноҳақлик қилган лаънати бўлсин.” Бутун халқ: “Омин”, деб айтсин.
20“Отасини шарманда қилиб, унинг хотини билан ётган лаънати бўлсин.” Бутун халқ: “Омин”, деб айтсин.
21“Бирорта ҳайвон билан жинсий алоқа қилган лаънати бўлсин.” Бутун халқ: “Омин”, деб айтсин.
22“Отасининг ёки онасининг қизи билан ётган, ўз опаси ёки синглиси билан ётган лаънати бўлсин.” Бутун халқ: “Омин”, деб айтсин.
23“Қайнанаси билан ётган лаънати бўлсин.” Бутун халқ: “Омин”, деб айтсин.
24“Одамни яширинча ўлдирган лаънати бўлсин.” Бутун халқ: “Омин”, деб айтсин.
25“Бегуноҳни ўлдирмоқ учун пора олган лаънати бўлсин.” Бутун халқ: “Омин”, деб айтсин.
26“Мана шу қонунга риоя қилмаган ва уни бажармаган лаънати бўлсин.” Бутун халқ: “Омин”, деб айтсин.

 

28–БОБ

 

Итоатгўйликдан келган баракалар

 

1Агар Эгангиз Худога итоат этиб, мен бугун айтаётган Унинг барча амрларини битта қолдирмай бажарсангиз, У сизларни ер юзидаги ҳамма халқлардан устун қилади. 2Эгангиз Худога итоат этсангиз, У сизларга барака беради, барака сиздан аримайди.
3Эгангиз сизга шаҳарда ҳам, далада ҳам барака беради.
4Ували–жували бўласизлар, ерингиз ҳосилдор, мол–қўйингиз баракали бўлади, сигирларингиз болалайди, қўйларингиз қўзилайди.
5Супрангиз ва буғдой солинган саватларингиз баракали бўлади.
6Уйда бўлганингизда ҳам, йўлга чиққанингизда ҳам Эгамиз сизга барака беради.
7Сизларга ҳужум қилган душманларингизни мағлуб қилади. Улар сизларга бир томондан ҳужум қилиб келади, аммо етти томонга тумтарақай қочади.
8Қилган ҳар бир ишингизни Эгангиз Худо баракали қилади, омборларингизни тўлдиради. У сизларга бераётган юртда барака беради.
9Эгангиз Худонинг амрларига итоат этсангиз, Унинг йўлидан юрсангиз, Эгамиз сизларга қасам ичиб ваъда берганидай, сизларни Ўзининг муқаддас халқи қилади. 10Эгамизга тегишли эканингизни кўриб, ер юзидаги барча халқлар сизлардан қўрқадиган бўлади. 11Эгамиз ота–боболарингизга қасам ичиб, сизларга бераман, деб ваъда қилган юртда фаровонлик ато қилади. Ували–жували бўласизлар, молингиз кўпаяди, далангизнинг ҳосили баракали бўлади. 12Эгамиз Ўзининг осмондаги бой хазинасини очиб, вақтида ерингизга ёмғир ёғдиради, қиладиган ҳар бир ишингизга барака беради. Кўп халқларга қарз берасиз–у, ўзингиз қарз олмайсиз. 13Бугун Эгангиз Худонинг мен сизларга айтаётган амрларини битта қолдирмай бажарсангиз, Эгамиз сизларни дум эмас, бош қилади. Сизлар пастда эмас, баландда бўласиз. 14Бугун мен сизларга айтаётган амрлардан ўнгга ёки чапга чиқманг, бошқа худоларга эргашманг, уларга хизмат қилманг.

 

Итоатсизликнинг оқибати

 

15Агар Эгангиз Худога қулоқ солмасангиз, бугун мен сизларга айтаётган Эгамизнинг бирорта амри ёки фармонига риоя қилмасангиз, қуйидаги лаънатлар бошингизга келади:

 

16Шаҳарда ҳам, далада ҳам лаънати бўласиз.
17Супрангиз ва буғдой солинган саватларингиз лаънатланади.
18Фарзандга зор бўласиз, ерингиз ҳосил бермайди, мол–қўйингиз кўпаймайди.
19Уйда бўлганингизда ҳам, йўлга чиққанингизда ҳам лаънати бўласиз.
20Эгамизни тарк этиб, қабиҳликлар қилганингиз учун, қилган ҳар бир ишингизда У сизларни лаънатга, бало–қазога дучор қилади. Ишингиз ўнгидан келмайди. Охири, Эгамиз устингизга кулфат ёғдириб, бир лаҳзада йўқ қилади.
21Мулк қилиб оладиган юртингизга Эгамиз ўлат юбориб, сизларни йўқ қилади. 22У сизларни иситма ва яллиғланиш билан кечадиган тузалмас касалликка дучор қилади. Жазирама иссиқ ва қурғоқчилик юбориб, ҳосилингизни қовжиратади, моғорлатади. Ўлгунингизча бу кулфатлар орқангиздан қувади. 23Тепангиздаги осмон бронза каби қаттиқ, остингиздаги ер темир каби заранг бўлади. 24Йўқ бўлиб кетгунингизча, Эгамиз устингизга ёмғир ўрнига чанг–тўзон ёғдиради.
25Эгамиз сизларни душманларингиз олдида тиз чўктиради. Уларга бир томондан ҳужум қиласизлар, аммо етти томонга тумтарақай қочасизлар. Ер юзидаги барча шоҳликлар аҳволингизни кўриб, даҳшатга тушади. 26Мурдаларингиз осмондаги қушларга, ердаги йиртқич ҳайвонларга ем бўлади, уларни ҳайдайдиган кимса бўлмайди. 27Эгамиз сизларни Мисрликларга тоштирган чипқонга, йиринг боғлайдиган яраларга, қўтир ва қичималарга мубтало қилади. Бу хасталикларга даво тополмайсиз. 28Эгамиз сизларни жинни, кўр ва овсар қилиб қўяди. 29Кўр одам қоронғида пайпасланиб юргандай, сизлар куппа–кундузи пайпасланиб юрасизлар. Ишларингиз юришмайди, хор бўласизлар, сизларни талон–тарож қиладилар, ҳеч ким сизларни қутқармайди.
30Бир қиз билан унаштириласиз, аммо у билан бошқаси ётади. Уй қурасиз–у, уйингизда яшамайсиз, узумзор экасиз–у, мевасидан емайсиз. 31Молингизни кўз олдингизда сўйишади, лекин гўштини емайсиз. Эшагингизни кўз олдингиздан ўғирлаб кетишади, қайтиб беришмайди. Қўйларингиз душманларингизга берилади. Сизларга ҳеч ким ёрдам бермайди. 32Ўғилларингиз, қизларингиз кўз олдингизда бошқа халқларга берилади. Улар томон талпинасиз–у, бирор нарса қилишга ожиз бўласиз. 33Ерингиз ҳосилидан, меҳнатингиз самарасидан бегона халқлар баҳраманд бўлади. Сизни эса ҳар куни эзишади, хор қилишади. 34Кўзларингиз билан кўрган воқеалардан жинни бўлиб қоласиз. 35Эгамиз оёқларингизга тузалмас яралар тоштиради. Бутун баданингизга бошдан–оёқ чипқон чиқади.
36Эгамиз сизларни ва устингиздан қўйган шоҳни ўзларингиз ҳам, ота–боболарингиз ҳам билмаган халқ олдига ҳайдаб боради. У ерда ёғоч ва тошдан ясалган бошқа худоларга хизмат қиласиз. 37Эгамиз сизларни ўша бегона халқларга олиб борганда, улар аҳволингиздан даҳшатга тушади. Сизлар уларга масхара, кулги бўласиз.
38Далага кўп уруғ экасиз, лекин кам ҳосил оласиз. Ҳосилингизни чигирткалар еб битиради. 39Узумзорлар барпо қиласиз, парваришлайсиз, лекин шаробидан ичмайсиз, узумини термайсиз. Уларга қурт тушади. 40Ерларингизда зайтун дарахтлари ўсади, лекин устингизга зайтун мойи суртмайсиз. Зайтун мевалари тўкилиб кетади. 41Ўғил–қизлар кўрасиз, лекин улар ўзингизга буюрмайди, уларни асир қилиб олиб кетишади. 42Ҳамма дарахтларингиздаги меваларни ва ерингиз ҳосилини чигирткалар еб, нобуд қилади.
43Орангиздаги мусофирлар янада кўтарилади, сизлар эса янада пасаясиз. 44Улар сизларга қарз беради, сизлар эса уларга қарз беролмайсиз. Улар бош бўлади, сизлар эса дум бўласиз.
45Эгангиз Худога итоат этмаганингиз учун, У сизларга айтган амрларни ва фармонларни бажармаганингиз учун, мана шу лаънатлар бошингизга келади, орқангиздан қувиб, сизларга етиб олиб ҳалок қилади. 46Бу лаънатлар то абад сизлар ва авлодларингиз учун Худо берган жазонинг исботи бўлади. 47Ҳамма нарса мўл–кўл бўлганда, сизлар Эгангиз Худога хурсандчилигу қувонч билан хизмат қилмадингиз. 48Шунинг учун Эгамиз юборган душманларга хизмат қиласиз, оч, ташна, яланғоч, муҳтож бўлиб қоласиз. Душманларингиз сизларга темир бўйинтуруқ солади, ҳаммангизни нобуд қилади. 49Эгамиз бошингизга узоқдан, ер юзининг у четидан бургутдай бир халқни юборади. Сизлар бу халқнинг тилини тушунмайсиз. 50Бу халқ қўрқинчли, катталарни ҳурмат қилмайди, кичикларга раҳм–шафқат кўрсатмайди. 51Сизларни хонавайрон қилмагунча, молларингизни, ерингизнинг ҳосилини ейишади. Сизларга на донни, на шаробни, на зайтун мойини, на подангиздаги бузоқларни, на сурувингиздаги қўзиларни қолдиришади. Шунда сизлар йўқ бўлиб кетасизлар. 52Эгангиз Худо сизларга бераётган юртдаги ҳамма шаҳарларни улар қамал қилишади. Сиз суянган баланд ва мустаҳкам деворларни вайрон қилишади.
53Қамал пайтида душманларингиз бошингизга солган кулфат туфайли ўз фарзандларингизни, Эгангиз Худо сизларга берган ўғил–қизларингизнинг этини ейсизлар. 54Ораларингиздаги энг мулойим, энг диёнатли эркак ҳам туғишган акасидан, суюкли хотинидан, соғ қолган болаларидан этни қизғанади. 55Ўзи еяётган болаларининг этидан ҳеч кимга бермайди, бундан бошқа чораси ҳам бўлмайди. Чунки душманнинг қуршови ҳамма шаҳарларингизда сизни шу қадар танг аҳволга солиб қўяди. 56Ораларингиздаги энг мулойим, энг нозик аёл, нозиклигидан оёғини ерга қўйишни ҳам истамайдиган аёл, севикли эридан, ўғли ва қизидан этни қизғанади. 57Очликдан у, ҳатто, оёқлари орасидан чиққан йўлдошни ва ўзи туққан болаларни яширинча ейди. Душманнинг қуршови ҳамма шаҳарларингизда сизни шу қадар танг аҳволга солиб қўяди.
58Эгангиз Худонинг буюк ва ҳайбатли номидан қўрқмасангиз, шу китобда ёзилган қонуннинг ҳамма сўзларини бажармасангиз, 59Эгамиз ўзларингизни ва авлодларингизни оғир ва доимий кулфатларга, ёмон, тузалмайдиган хасталикларга гирифтор қилади. 60Сизларни ваҳимага туширадиган барча Миср хасталикларини бошингизга солади, улардан ҳеч қачон шифо топмайсиз. 61Сизлар йўқ бўлгунингизча, Эгамиз мана шу қонун китобида ёзилмаган бошқа хасталигу офатларни ҳам бошингизга келтираверади. 62Сизлар осмондаги юлдузлар каби кўп эдингизлар, аммо Эгангиз Худога қулоқ солмаганингиз учун саноқли бўлиб қоласизлар. 63Эгамиз сизларга яхшилик қилиб, сизларни кўпайтиргандан қанчалик мамнун бўлган бўлса, сизларни ҳалок қилиб йўқ қилгандан ҳам шунчалик мамнун бўлади. Мулк қилиб оладиган юртингиздан сизларни суғуриб, улоқтириб ташлайди.
64Эгамиз сизларни дунёнинг у четидан бу четигача ҳамма халқлар орасига тарқатиб юборади. У ерда ўзларингиз ҳам, ота–боболарингиз ҳам билмаган, тош ва ёғочдан ясалган бошқа худоларга хизмат қиласизлар. 65Лекин бу халқлар орасида ором тополмайсизлар, оёқ узатиб дам олишингиз учун жой бўлмайди. Эгамиз сизларга титроқ юрак, хира кўз, умидсиз руҳ беради. 66Ҳаётингиз қил устида тургандек бўлади, кечасию кундузи ўлимдан қўрқиб яшайсиз. 67Юрагингиздаги қўрқув ва кўзларингиз кўраётган воқеалар туфайли эрталаб: “Қанийди, кечқурун бўлса”, кечқурун эса: “Қанийди, эрталаб бўлса”, дейсизлар. 68Эгамиз сизларга, Мисрга қайтиб бормайсизлар, деб айтган бўлса–да, У сизларни кемаларда Мисрга қайтариб жўнатиб юборади. Ўша ерда, душманларимизга қул ва чўри бўлиб сотилсайдик, деб ҳаракат қиласизлар, лекин сизларни сотиб оладиган харидорлар бўлмайди.

 

29–БОБ

 

Мўаб юртида тузилган аҳднинг шартлари

 

1-2ЭгамизИсроил халқи билан Синай тоғида қилган аҳдидан ташқари, Мусога Мўабда Исроил халқи билан аҳд қилишни амр этган эди. Мусо бутун Исроил халқини йиғиб, ўша аҳд шартларини уларга қуйидагича тушунтирди:

 

Эгамиз Мисрда фиръавнни, унинг аъёнларини, бутун юртини кўз олдингизда нималар қилганини кўрдингизлар. 3Оғир синовларнинг, даҳшатли аломату мўъжизаларнинг гувоҳи бўлдингизлар. 4Лекин шу пайтгача Эгамиз сизларга англайдиган онг, кўрадиган кўз, эшитадиган қулоқ бермади. 5У сизларни қирқ йил саҳрода олиб юрди. Шу даврда кийимингиз эскирмади, оёғингиздаги чориғингиз тўзимади. 6Нон емадингиз, шароб, ўткир ичимлик ичмадингиз. Буларнинг ҳаммасини У Эгангиз Худо эканлигини билишингиз учун қилди. 7Мана шу ерга келганимизда Хашбон шоҳи Сихўн билан Башан шоҳи Ўг бизга ҳужум қилишди. Биз жанг қилиб уларни енгдик. 8Уларнинг ерини тортиб олиб, Рубен ва Гад қабиласига ҳамда Манаше қабиласининг ярмига мулк қилиб бердик. 9Шундай экан, қиладиган ишларингиз ўнгидан келиши учун мана шу аҳд шартларини битта қолдирмай бажаринглар.
10Бугун ҳаммангиз — қабила бошлиқлари, оқсоқоллар, назоратчилар, барча Исроил эркаклари, 11болалар, хотинлар, орангиздаги мусофирлар, ўтин ёрувчидан тортиб, сув тортувчиларгача Эгангиз Худо олдида турибсизлар. 12Бугун Эгангиз Худо билан аҳд қиласизлар. Бу аҳдни Эгангиз Худо Ўз қасами билан муҳрлайди, 13токи бугундан бошлаб сизлар Унинг халқи, У эса сизнинг Худойингиз бўлсин. У бундай қилишини сизларга ва ота–боболарингиз Иброҳим, Исҳоқ ва Ёқубга қасам ичиб ваъда қилган эди. 14-15Мана, бугун сизлар биз билан бирга Эгамиз Худонинг ҳузурида турибсизлар. Бу аҳд ва қасамёдни Худо нафақат биз билан, балки ҳали дунёга келмаган авлодларимиз билан қиляпти.
16Мисрда қандай турмуш кечирганимизни, бошқа халқларнинг ҳудудидан қандай қилиб ўтиб келганимизни сизлар биласизлар. 17Уларнинг тошдан, ёғочдан, кумушдан ва олтиндан ясалган жирканч бутларини кўрдингизлар. 18Эҳтиёт бўлинг, ораларингизда Эгамиз Худодан юраги совиган, ўша халқларнинг худоларига хизмат қиладиган эркак, аёл, насл ёки қабила бўлмасин. Ораларингизда заҳарли, аччиқ илдиз ўсмасин. 19Борди–ю, орангиздаги бирор одам бу аҳд шартларини эшитиб, кўнглида: “Ўзим хоҳлаган ишни қилсам ҳам, менга ҳеч нарса қилмайди”, деб ўйласа, у ҳамманинг бошига бирдай кулфат келтиради. 20Эгамиз бундай одамдан қаттиқ ғазабланади, уни кечирмайди. Мана шу Таврот китобида ёзилган аҳднинг лаънатлари унинг бошига келади, Эгамиз унинг номини ер юзидан ўчиради. 21Эгамиз уни Исроил қабилалари орасидан ажратиб олади–да, мана шу Таврот китобида ёзилган аҳднинг барча лаънатларини унинг устига ёғдиради. 22Сизлардан кейинги авлод, сизларнинг фарзандларингиз, узоқ юртдан келган мусофирлар Эгамиз шу юртга келтирган офатлар ва хасталикларни кўради. 23Бутун юртни олтингугурт ва туз куйдириб ташлаган бўлади. У ерга ҳеч нима экиб бўлмайди, ҳеч нарса унмайди, ҳеч қандай ўт ўсмайди. Юртингиз Эгамиз ғазаб устида йўқ қилган Садўм, Ғамўра, Адма ва Завўйим шаҳарларига ўхшаб қолади. 24Барча халқлар шундай дейди: “Нима учун бу халқнинг Эгаси бу юртни шундай аҳволга солди экан–а? Бундай ғазаб сочишнинг сабаби нима экан–а?” 25Кейин улар шундай айтишади: “Эҳ–ҳа, бу халқ ота–боболарининг Худоси билан қилган аҳдидан кечди. Эгаси уларни Мисрдан олиб чиққанда улар билан бу аҳдни тузган эди. 26Улар Ўз Эгасидан юз ўгириб, бегона худоларга хизмат қилишди. Ўзлари билмаган, Эгаси тайинламаган худоларга сажда қилишди. 27Шу сабабдан Эгаси ғазабини сочди. Мана шу китобда ёзилган лаънатларнинг ҳаммасини бу юртга ёғдирди. 28У қаттиқ жаҳл билан, кучли қаҳр–ғазаб билан халқини ўз юртидан суғуриб олиб, бошқа юртга улоқтириб юборди. Улар бугунгача ўша юртлардадир.”
29Сирлар Эгамиз Худога тегишлидир. Аммо У қонунни бизга аён қилди, токи биз фарзандларимиз билан бу қонун шартларига то абад амал қилайлик.

 

30–БОБ

 

Марҳамат ва лаънатлар учун шартлар

 

1Мен сизларга айтган мана шу баракалар ёки лаънатлар бошингизга келганда, Эгангиз Худо сизларни тарқатиб юборган халқлар орасида буларни эсга олинглар. 2Ўзларингиз ва фарзандларингиз Эгангиз Худога қайтинглар. Мен бугун сизларга амр қилаётгандай, бутун қалбингиз билан, жону дилингиз билан Унга қулоқ солинглар. 3Шунда Эгангиз Худо сизларни яна фаровонликка эриштиради. Сизларга раҳм–шафқат қилиб, Ўзи тарқатиб юборган барча халқлар орасидан қайтариб йиғиб келади. 4Ер юзининг тўрт тарафига тарқалиб кетган бўлсангиз ҳам, Эгангиз Худо сизларни ўша ерлардан йиғиб олади, ўша юртлардан қайтариб олиб келади. 5Эгангиз Худо сизларни ота–боболарингиз эгалик қилган юртга олиб келади. Ўша юртга эгалик қилганларингизда, Эгамиз сизларни бахтиёр қилади. Сизларни ота–боболарингиздан ҳам кўпроқ қилиб кўпайтиради. 6Эгангиз Худо сизларнинг юрагингизни, авлодларингизнинг юрагини суннат қилади. Шунда сиз Эгангиз Худони бутун қалбингиз билан, жону дилингиз билан севасиз, ҳаётга эга бўласиз. 7Эгангиз Худо барча лаънатларни сиздан нафратланган, сизни қувган душманларингиз бошига ёғдиради. 8Сизлар яна Эгамизга қулоқ соласизлар. Мен бугун сизларга бераётган Унинг амрларига риоя қиласизлар. 9Қиладиган ҳар бир ишингизни Эгангиз Худо муваффақиятли қилади. Ували–жували бўласизлар, молингиз кўпаяди, ерингиз ҳосили баракали бўлади. У ота–боболарингизга берган фаровонликдан қанчалик мамнун бўлган бўлса, сизларга берадиган фаровонликдан ҳам шунчалик мамнун бўлади. 10Шунинг учун Эгангиз Худога итоат этинг. Бутун қалбингиз билан, жону дилингиз билан мана шу Таврот китобида ёзилган амр ва фармонларга риоя қилиб, Эгамизга қайтинг.
11Мен бугун буюраётган амр сизлар учун унчалик қийин эмас, ёки сизлар етиб бора олмайдиган даражада узоқда эмас. 12У осмонда эмаски, сизлар: “Ким биз учун осмонга чиқиб, амрни олиб беради, токи биз эшитиб, бажарсак?” десангизлар. 13У денгизнинг нариги томонида эмаски, сизлар: “Ким биз учун денгизнинг нариги томонига бориб, у амрни олиб келади, токи биз эшитиб, бажарсак?” — десангизлар. 14Аксинча! Бу амр сизнинг яқинингиздадир, оғзингизда, юрагингиздадир, шунинг учун уни бажара оласизлар.
15Бугун мен сизларга ҳаёт билан фаровонликни ёки ўлим билан кулфатни танлаш имкониятини беряпман. 16Мен бугун сизларга: “Эгангиз Худони севинг, Унинг йўлидан юринг, Унинг амрларига, фармонларига, қонун–қоидаларига риоя қилинг”, деб буюряпман. Шунда сизлар яшайсизлар, кўпаясизлар, мулк қилиб оладиган юртингизда Эгангиз Худо сизларга барака беради. 17Лекин сизларга шуни айтиб қўяйки, агар юрагингизни бурсангиз, қулоқ солмасангиз, йўлдан озиб, бошқа худоларга сиғинсангиз, уларга хизмат қилсангиз, 18сизлар албатта йўқ бўласизлар. Иорданни кечиб, мулк қилиб оладиган юртда кўп яшамайсизлар. 19Бугун мен сизларга ҳаётни ёки ўлимни, баракаларни ёки лаънатларни танлаш имкониятини бердим. Бунга еру осмонни гувоҳ қилиб чақирдим. Ҳаётни танланг, шунда ўзларингиз ҳам, авлодларингиз ҳам яшайсизлар. 20Эгангиз Худони севинг, Унга қулоқ солинг. Унга сoдиқ бўлинг, чунки У сизнинг ҳаётингиздир. Эгамиз ота–боболарингиз Иброҳим, Исҳоқ, Ёқубга қасам ичиб бераман, деган юртда сизнинг умрингизни узоқ қилади.

 

31–БОБ

 

Мусонинг давомчиси Ёшуа

 

1Мусо бутун Исроил халқига юқоридаги сўзларни айтиб бўлгандан кейин, 2шундай деди:
— Ҳозир 120 ёшдаман, мен сизларни жангларга бошлаб бора олмайман. Эгамиз менга: “Сен Иорданнинг нариги томонига ўтмайсан”, деб айтган. 3Сизлар Эгангиз Худонинг бошчилигида Иорданнинг нариги томонига ўтасизлар. Эгангиз у ерда яшайдиган халқларни йўқ қилади. Сизлар уларнинг юртига эгалик қиласизлар. Эгамизнинг ваъдасига кўра, Ёшуа сизларнинг йўлбошчингиз бўлади. 4Эгамиз Амор халқининг шоҳлари Ўг билан Сихўнни мағлуб қилиб, уларнинг юртини йўқ қилгандай, бу халқларни ҳам худди шундай йўқ қилади. 5Эгамиз бу халқларни сизларнинг қўлингизга топширади. Уларни худди мен буюрганимдай қилишингиз шарт. 6Дадил ва ботир бўлинглар, улардан қўрқманглар, ваҳимага тушманглар. Эгангиз Худонинг Ўзи сизлар билан бирга боради, сизларни ташлаб кетмайди, сизларни тарк этмайди.
7Мусо Ёшуани чақириб, бутун Исроил халқи олдида унга шундай деди:
— Дадил ва ботир бўл. Эгамиз, бу юртни ота–боболарингизга, авлодларингизга бераман, деб қасам ичиб ваъда қилган. Бу халқ билан ўша юртга сен кирасан. Сен орқали улар ўша юртни мулк қилиб олишади. 8Эгамиз сенинг олдингда боради, Ўзи сен билан бирга бўлади, сени ташлаб кетмайди, тарк этмайди. Қўрқма, ваҳимага тушма.

 

Ҳар етти йилда қонун ўқилади

 

9Мусо мана шу қонунни ёзиб, уни Эгамизнинг аҳд сандиғини олиб юрадиган Леви авлодидан бўлган руҳонийларга ва Исроилнинг ҳамма оқсоқолларига берди. 10Сўнгра Мусо уларга шундай амр қилди:
— Ҳар еттинчи йилнинг охирида, қарзларингиздан кечиш йили Чайла байрамини нишонлаганингизда мана шу қонунни ўқинглар. 11Эгангиз Худонинг танлаган жойига, Унинг ҳузурига йиғиладиган жамики Исроил халқига бу қонунни баланд овоз билан ўқиб беринглар. 12Бунинг учун эркагу аёлни, бола–чақани, шаҳрингиздаги мусофирларни, борингки, бутун халқни йиғинглар. Улар эшитиб ўрганишсин, Эгангиз Худодан қўрқишсин. Мана шу қонуннинг барча сўзларини битта қолдирмай бажаришсин. 13Сизлар Иорданни кечиб, мулк қилиб оладиган юртда яшар экансиз, умрингиз давомида шундай қилинглар. Токи қонунни билмайдиган болаларингиз қонунни эшитиб, Эгангиз Худодан қўрқишни ўрганишсин.

 

Мусога берилган охирги йўл–йўриқлар

 

14Эгамиз Мусога деди:
— Ўлиминг яқинлашиб қолди, Ёшуани чақир, икковингиз Учрашув чодирига келинглар. Мен унга кўрсатмаларимни бераман.
Мусо билан Ёшуа Учрашув чодирига бориб туришди. 15Кейин Эгамиз чодирнинг кириш жойида, устун шаклидаги булут ичида кўринди. 16Эгамиз Мусога айтди: “Сенинг вақти–соатинг яқинлашиб қолди. Бу халқ эса борадиган юртда Менга бевафолик қилади, ўша юртнинг бегона худоларига сажда қилади. Улар Мени тарк этадилар, улар билан қилган аҳдимни бузадилар. 17Шунда уларга ғазабимни сочаман, уларни тарк этиб, юзимни ўгираман. Улар осон олинадиган ўлжадай бўлиб қолишади, кўп кулфат ва офатлар бошларига келган куни: ‘Худойимиз орамизда бўлмагани учун шу кулфатлар бошимизга тушмадимикин?!’ дейишади. 18Улар бошқа худоларга эргашиб, қилган қабиҳликлари учун, Мен албатта улардан юзимни ўгираман.
19Энди қуйидаги қўшиқ сўзларини ёзиб ол. Уни бутун Исроил халқига ўргат. Бу қўшиқ доимо уларнинг оғзида бўлсин, Исроил халқига қарши Менинг гувоҳим бўлсин. 20Мен уларни, ота–боболарига қасам ичиб ваъда берганимдай, сут ва асал оқиб ётган юртга олиб кираман. Улар еб тўйиб семирадилар, кейин бошқа худоларга юз бурадилар, ўша худоларга хизмат қиладилар. Мендан юз ўгириб, аҳдимни бузадилар. 21Бошларига кўп кулфат ва офатлар келганда, бу қўшиқ уларга қарши гувоҳ бўлади. Чунки уларнинг авлодлари бу қўшиқни оғзиларидан туширмайди. Мен қасам ичиб, ваъда берган юртга уларни олиб кирмасимдан олдин, ҳозирданоқ ниятларини билиб турибман.”
22Мусо ўша куни қўшиқни ёзиб, Исроил халқига ўргатди.
23Эгамиз Нун ўғли Ёшуага шундай амр қилди:
— Дадил ва ботир бўл. Сен Исроил халқини Мен уларга ваъда қилган юртга олиб кирасан. Мен сен билан бирга бўламан.
24Мусо қонуннинг ҳамма сўзларини охиригача ёзиб бўлгач, 25Эгамизнинг аҳд сандиғини олиб юрадиган левиларга шундай буйруқ берди:
26— Бу Таврот китобини Эгангиз Худонинг аҳд сандиғига солиб қўйинглар. Бу қонун ўша ерда сизларга қарши гувоҳ бўлиб турсин. 27Мен сизларнинг итоатсизлигингизни, ўжарлигингизни яхши биламан. Борлигимда Эгамизга бўйсунмайсизлар–у мен ўлганимдан кейин баттар бўласизлар! 28Қани, барча қабила оқсоқолларингизни ва назоратчиларингизни олдимга йиғиб келинглар. Мен уларга шу сўзларни айтайин. Ер ва осмон уларга қарши гувоҳ бўлсин. 29Ўлимимдан кейин сизлар бузилиб кетишингизни, мен кўрсатган йўлдан чиқиб кетишингизни биламан. Бошингизга кулфатлар тушади, чунки Эгамизнинг олдида қабиҳликлар қиласизлар. Қилган ишларингиз билан Уни ғазаблантирасизлар.

 

Мусонинг қўшиғи

 

30Мусо жамики Исроил жамоаси олдида қуйидаги қўшиқни бошдан охиргача айтди:

 

32–БОБ

 

1Эй само, қулоқ сол, мен гапираман.
Эй замин, оғзимдан чиққан сўзларни эшит.
2Таълимотим ёмғир каби ёғсин,
Сўзларим шудринг каби тушсин,
Майсаларни сийпалайдиган ёмғир томчиларидай,
Ўтлар устига ёғадиган мўл ёмғирдай бўлсин.
3Эгамизнинг номини улуғлайман!
Худойимизнинг буюклигига ҳамдлар ўқинг!
4У суянган Қоям, Унинг ишлари комил,
Ҳамма йўллари адолатлидир.
Худо садоқатлидир, Унда ёлғон йўқ,
У ҳақ ва одилдир.

 

5Аммо сизлар Унга содиқ қолмадингиз!
Эй бузуқ ва эгри насл,
Энди сизлар Унинг фарзандлари, деб аталмайсиз,
Бу сизларнинг иснодингиздир.
6Эгамизга шундай қайтарасизми,
Эй аҳмоқ, нодон халқ?!
У сизларни яратган Отангиз–ку!
Сизга шакл берган Яратувчингиз–ку!
7Қадимги кунларни эсланг,
Узоқ ўтмишни ўйланг.
Оталарингиздан сўранг, у сизларга айтиб беради,
Оқсоқоллардан сўранг, сизларга гапириб беришади.
8Худойи Таоло халқларга ерни бўлиб берганда,
Одамзодни ер юзига тарқатганда,
Халқларнинг чегараларини,
Илоҳий зотлар сонига кўра, белгилаганди.
9Ёқуб наслини эса Эгамиз Ўзига улуш қилиб олди,
Исроилни Ўз насибаси қилди.

 

10Эгамиз Исроилни саҳродан,
Увиллайдиган даштдан топиб олди.
Уни Ўз бағрига олди,
Унга ғамхўрлик қилиб,
Кўз қорачиғидай сақлади.
11Гўё бургут инидагиларни уйғотиб,
Ўз полапонлари узра айлангандай,
Қанотларини ёйиб, полапонларини кўтаргандай,
Қанотлари устида уларни олиб юргандай,
12Эгамизнинг ёлғиз Ўзи Исроилни олиб юрди,
Ёнида бошқа худо йўқ эди.
13Ернинг чўққиларига Исроилни ҳукмдор қилди,
Даланинг ҳосили билан уни тўйдирди.
Тошдан чиққан асал билан,
Тошлоқ ерда ўсган зайтунларнингмойи билан боқди.
14Сигир қатиғию эчки сути билан,
Қўзичоқ ва қўй думбаси билан,
Башан қўчқорию бузоқлари гўшти,
Аъло буғдой билан боқди.
Узумдан қилинган аъло шаробдан ичирди.
15Азизим Исроил семириб, ўжар бўлди.
У семириб, шишиб кетди, охири бўкиб қолди.
Ўзини яратган Худодан юз ўгириб,
Ўз нажот Қоясини хор қилди.
16Бошқа худоларга сажда қилиб, Унинг рашкини келтирди.
Жирканчли бутлар билан Унинг ғазабини қўзғатди.
17Худога эмас, жинларга қурбонлик келтирди.
Бу худоларни ўзлари билмас эди,
Бу худолар яқинда пайдо бўлган,
Oта–боболари улардан қўрқмаган эди.
18Эвоҳ, эй Исроил, сени туққан Худони эсламадинг,
Сени дунёга келтирган Қояни унутдинг.

 

19Эгамиз буларни кўриб, уларни рад этди,
Ўз ўғил–қизлари Унинг ғазабини келтирганди.
20У шундай деди: “Бу халқдан юзимни ўгираман,
Уларнинг аҳволи нима бўлишини кўраман.
Ахир, улар эгри насл, садоқатсиз фарзандлардир.
21Улар Худо бўлмаган бутлар билан рашкимни келтирдилар,
Бетайин худолари билан ғазабимни қўзғатдилар.
Мен ҳам халқ бўлмаганлар билан уларнинг рашкини келтираман,
Ақлсиз бир халқ билан ғазабини қўзғатаман.
22Ғазабимдан олов чиқади,
Ўликлар диёрининг энг чуқур жойигача ёндиради,
Ерни, ҳосилини куйдиради,
Тоғ пойдеворини кул қилади.
23Уларга кулфат кетидан кулфат келтираман,
Ўқларимни битта қўймай уларга отаман:
24Очлик уларнинг силласини қуритади,
Иситма ёндириб куйдиради,
Офат жонларини олади.
Ёввойи ҳайвонлар уларни тилка–пора қилади,
Ерда судраладиган илонлар заҳрини сочади.
25Кўчаларда йигиту қизларни қилич ҳалок қилади,
Уйларда эса чақалоғу оқ сочли кексаларни ваҳима ўлдиради.
26Ҳа, Мен уларни сочиб ташлаган бўлардим,
Одамлар орасидан уларнинг хотирасини ўчириб юборган бўлардим,
27Аммо душманнинг мазахидан ҳайиқдим,
Ғанимлар нотўғри тушунмасин, дедим.
‘Исроилни Эгаси эмас, биз мағлуб қилдик’, деб
Ўйламасин дедим.”

 

28Исроил ақлини йўқотган, идроксиз халқдир.
29Агар уларда ақл бўлса эди, тушунарди,
Оқибати нима бўлишини биларди.
30Ана, Эгаси Исроилни тарк этди,
Суянган Қояси уларни душманга бериб қўйди.
Акс ҳолда бир киши Исроилнинг мингтасини таъқиб қила олармиди?!
Икки киши Исроилнинг ўн мингтасини ҳайдай олармиди?!
31Ҳатто душманлари тан олади,
Исроил Худоси қудратли Қоя эканлигини.

 

32Исроилнинг душманлари узум токига ўхшар,
Садўм ва Ғамўра далаларида ўсар,
Узумзорларининг меваси заҳарли,
Узумлари оғу сингари аччиқдир.
33Уларнинг шароби аждарҳо заҳри,
Илонларнинг қўрқинчли оғусидир.
34Эгамиз шундай дейди:
“Мен Исроил душманларини
Нималар қилишни дилимда тутаман,
Ўшаларни хазинамда сақлайман.
35Уларнинг оёқлари чалишганда
Мен қасос оламан, жазосини бераман.
Уларнинг ҳалокат куни яқиндир,
Уларнинг қисмати ҳал бўлади.”

 

36Эгамизнинг халқи кучдан қолганда,
Эркину эрксизлар нобуд бўлганда,
Эгамиз Ўз халқини оқлайди,
Ўз қулларига раҳм–шафқат қилади.
37Шунда Эгамиз Ўз халқидан сўрайди:
“Ишонган худоларингиз қани?!
Сиз паноҳ олган қоянгиз қани?!
38Сизлар ўшаларга қурбонлик ёғидан едирдингиз,
Назр шаробидан ичирдингиз.
Энди улар келиб, сизларга ёрдам берсин!
Ўшалар сизга қалқон бўлиб кўрсин!

 

39Билиб қўйинг, Мен ягонаман!
Мендан бошқа Худо йўқдир.
Ўлдирадиган Менман,
Ҳаёт берадиган ҳам Менман,
Жароҳат етказадиган Менман,
Шифо берадиган ҳам Менман.
Менинг қўлимдан ҳеч ким қутула олмайди.
40Мен барҳаёт Худо бўлганим ҳақи,
Қўлимни осмонга кўтариб, онт ичиб айтаманки:
41Мен ялтироқ қиличимни чархлайман,
Адолат ўрната бошлайман.
Душманларимдан қасос оламан,
Мендан нафратланганларга қайтараман.
42Ҳалок бўлганлар ва асирларнинг қони билан
Ўқларимни маст қиламан,
Ёв лашкарбошиларнинг каллалари билан
Қиличимни этга тўйдираман.”

 

43Эй эллар, Унинг халқи билан шодланинг,
У қулларининг ўлими учун ўч олади.
Душманларидан қасос олиб,
Юрти ва халқини гуноҳдан поклайди.

 

44Мусо Нун ўғли Ёшуа билан бирга бу қўшиқнинг барча сўзларини овоз чиқариб, халққа айтиб берди.

 

Мусонинг охирги кўрсатмалари

 

45Мусо мана шу сўзларнинг ҳаммасини бутун Исроил халқига айтиб бергандан кейин, 46уларга шундай деди:
— Бугун мен сизларни огоҳлантириб, айтган сўзларнинг ҳаммасини юрагингизда сақланг. Болаларингизга ҳам буюринг, мана шу қонуннинг сўзларини битта қолдирмай бажаришсин. 47Бу шунчаки қуруқ сўзлар эмас, балки сизларнинг ҳаётингиздир. Мана шу сўзлар туфайли сизлар мулк қилиб оладиган Иорданнинг нариги томонидаги юртда узоқ яшайсизлар.
48Эгамиз ўша куни Мусога шундай деди:
49— Аборим тизмасидаги Наво тоғига чиқ. Бу тоғ Ерихо шаҳри рўпарасидаги Мўаб юртида жойлашган. У ердан Мен Исроил халқига мулк қилиб бераётган Канъон юртига қара. 50Аканг Ҳорун Хўр тоғида оламдан ўтгандай, сен ҳам ўзинг чиқадиган тоғда оламдан ўтасан. 51Икковингиз Исроил халқининг олдида Менга садоқатсизлик қилган эдингиз. Сизлар Зин чўлида, Марива сувлари бўйидаги Кадеш ёнида Исроил халқига муқаддаслигимни намоён қилмаган эдингиз. 52Шунинг учун сен ўша юртни узоқдан кўрасан. Мен Исроил халқига бераётган ўша ерга сен кирмайсан.

 

33–БОБ

 

Мусо Исроил қабилаларини дуо қилади

 

1Худонинг одами Мусо ўлимидан олдин Исроил халқини қуйидаги сўзлар билан дуо қилди:

 

2“Эгамиз Синай тоғидан Ўз халқига келди,
Сеир юрти узра қуёшдай порлади,
Порон тоғидан нур сочди.
Ўн мингларча фаришта У билан келди,
Ўнг қўлида оташин олов бор эди.
3Дарҳақиқат, Эгамиз Ўз халқини севади,
Унга бағишланган одамларни ҳимоя қилади.
Улар Эгамизга таъзим қиладилар,
Ундан кўрсатмалар оладилар.
4Мусо Исроил халқига берган ушбу қонун
Ёқуб наслининг бебаҳо мулкидир.
5Исроил қабилалари йиғилганда,
Xалқ йўлбошчилари тўпланганда,
Эгамиз азиз Исроилга шоҳ бўлди.”

 

6Мусо Рубен қабиласи ҳақида шундай деди:

 

“Рубен қабиласи яшасин, ўлмасин,
Сони кам бўлса–да, омон бўлсин.”

 

7Яҳудо қабиласи ҳақида шундай деди:

 

“Эй Эгам, Яҳудонинг овозини эшитгин,
Уни бошқа қабилалар билан бирлаштиргин.
У ўз қўллари билан ўзини ҳимоя қилмоқда,
Душманларига қарши унга мадад бергин.”

 

8Леви қабиласи ҳақида шундай деди:

 

“Эй Эгам, Сен Урим билан Туммимни
Тақводор Левига бердинг.
Уни Массахда синаб кўрдинг,
У билан Марива сувларида беллашдинг.
9У ота–онасидан, ака–укасидан,
Бола–чақасидан Сени устун кўрди.
Сенинг амрларингни бажарди,
Аҳдингга содиқ қолди.
10Ёқуб наслига қоидаларингни,
Исроил халқига қонунингни ўргатади,
Ҳузурингда тутатқилар тутатиб,
Қурбонгоҳингдақурбонликлар куйдиради.
11Эй Эгам, унинг давлатига барака бергин,
Қилган ишларидан мамнун бўлгин.
Ёвларининг белини синдиргин,
Ундан нафратланганлар қайтиб туролмасин.”

 

12Бенямин қабиласи ҳақида у шундай деди:

 

“Эгамизнинг суюклиги бехатар яшайди,
Худойи Таоло доим уни асрайди,
У Худонинг қучоғида ором олади.”

 

13Юсуф қабиласи ҳақида шундай деди:

 

“Эгамиз унинг ерига барака берсин.
Осмон ёмғири, ер ости суви билан баракаласин.
14Қуёшга тўйган аъло ҳосиллар берсин,
Ўз мавсумида мўл мевалар етиштирсин.
15Қадимий тоғларнинг асил унумини,
Кўҳна адирларнинг сероб баракасини берсин.
16Ернинг аъло инъомлари Юсуфга насиб этсин,
Ёнган бута орасида зоҳир бўлган
Худонинг мурувватига муяссар қилсин,
Aка–укалари орасидан танланган Юсуфга булар буюрсин.
17Биринчи туғилган буқадай қудратлидир у!
Унинг шохлари ёввойи буқанинг шохларидайдир.
Бир шохи Эфрайимнинг туман лашкаридир,
Бошқа шохи Манашенинг минглаб жангчиларидир.
Бу шохлари билан Юсуф халқларни қувади,
Ер юзининг четигача уларни ҳайдаб боради.”

 

18Забулун ва Иссахор қабиласи ҳақида шундай деди:

 

“Забулун сафарга чиққанда хурсанд бўлсин,
Иссахор эса чодирларида шодлансин.
19Улар бутун халқни тоққа чақиради,
У ерда маъқул қурбонликлар келтиради,
Денгизнинг бойлиги билан,
Қумдаги хазина билан озиқланади.”

 

20Гад қабиласи ҳақида шундай деди:

 

“Гаднинг ерини кенгайтирган Худони олқишланг!
Гад бир арслон каби яшайди,
Қурбонининг қўлу бошини узиб ташлайди.
21У ўзи учун ернинг аълосини олди,
Йўлбошчининг улуши унга берилди.
Халқнинг йўлбошчилари йиғилганда
Гад Худонинг одил иродасини бажарди,
Худонинг Исроил учун чиқарган қарорини адо этди.”

 

22Дан қабиласи ҳақида шундай деди:

 

“Дан ёш шерга ўхшар,
У Башандан сакраб чиқар.”

 

23Нафтали қабиласи ҳақида шундай деди:

 

“Эгамизнинг муруввати Нафталига ёр!
Баракаси уни тўлдирди бисёр!
Ғарбу жанубга у эгалик қилар.”

 

24Ошер қабиласи ҳақида шундай деди:

 

“Ўғиллар орасида Ошер энг баракалисидир,
Ака–укалари уни афзал кўрсин,
Оёғи зайтун мойида бўлсин.
25Тамбалари темиру бронзадан бўлсин,
Умри қанча узоқ бўлса, кучи шунча кўп бўлсин.”

 

Мусо Исроил халқига шундай деди:

 

26“Эй азизим Исроил, Худойинга ўхшагани йўқ,
У салобат билан булутларни эгарлайди,
Сенга ёрдам бергани осмондан учиб келади,
27Қадимдан бор бўлган Худо сенинг паноҳингдир,
Унинг абадий қўллари сени тутиб туради.
У душманларингни олдингдан ҳайдайди,
Сенга: ‘Уларни қириб ташла!’ деб айтади.
28Эй Исроил, хавф–хатарсиз яшайсан,
Ёқуб хонадони, осойишта бўласан.
Сенинг еринг дон ва шаробга бойдир,
Юртингга осмондан шудринг тушади.
29Эй Исроил, сен бахтлисан!
Ким сенга ўхшар?!
Сен Эгамиз қутқарган халқсан.
Сени асрайдиган қалқонинг,
Шонли қиличинг Эгамиздир.
Олдингда душманларинг тиз чўкади,
Сен эса уларнинг белини эзасан.”

 

34–БОБ

 

Мусонинг ўлими

 

1Мусо Мўаб текислигидан Наво тоғининг чўққисига чиқди. Наво тоғи Ерихо шаҳрининг шарқида жойлашган Фисгах тоғ чизмасининг энг баланд жойи эди. У ердан Мусога Эгамиз бутун ўлкани кўрсатди: шимолдаги Дан шаҳригача чўзилган бутун Гилад ерини, 2ҳамма Нафтали ерларини, Эфрайим ва Манаше ерларини, Ўрта ер денгизигача чўзилган бутун Яҳудо ерларини, 3Нагав чўли ва текисликни. Бу текислик Зўвар шаҳридан то пальмалар шаҳри бўлмиш Ерихогача чўзилган эди. 4Эгамиз Мусога деди:
— Мен Иброҳим, Исҳоқ, Ёқубга, сенинг авлодингга бераман, деб қасам ичиб айтган юрт мана шудир. Мана, бу юртни ўз кўзинг билан кўрдинг, лекин у юртга кирмайсан.
5Эгамиз айтганидай, Унинг қули Мусо ўша ерда, Мўаб юртида вафот этди. 6Эгамиз уни Мўабда, Байт–Пиёр шаҳрининг яқинидаги бир водийда дафн қилди. Мусо дафн қилинган жойни ҳозиргача ҳеч ким билмайди. 7Мусо вафот этганда 120 ёшда эди. Лекин кўзларининг нури ҳали сўнмаган эди, ғайрати йўқолмаган эди. 8Исроил халқи Мўаб текисликларида Мусо учун ўттиз кун аза тутди. Мусо учун аза кунлари тамом бўлди.
9Мусо ўлимидан олдин Ёшуага қўл қўйиб, уни йўлбошчи қилиб тайинлаган эди. Нун ўғли Ёшуани Худо донолик руҳи билан тўлдирди. Исроил халқи Ёшуага бўйсунди, Эгамиз Мусога буюрганларнинг ҳаммасини улар қилди.
10Исроилда Мусога ўхшаган пайғамбар бошқа чиқмади. Эгамиз Мусо билан юзма–юз гаплашар эди. 11Эгамиз уни Миср юртида фиръавнга, унинг аъёнлари ва бутун халқига аломату мўъжизалар кўрсатиш учун юборган эди. 12Мусо бутун Исроил халқи олдида буюк қудрату ҳайбатли ишларни намоён қилганди.

 

 

ЁШУА

Кириш

 

Ёшуа китоби Исроил халқининг Худо уларга бераман, деб ваъда қилган юртни эгаллаши ҳақида ҳикоя қилади. Ўша юрт Канъон, деб аталарди. Бу китоб ўз номини ҳикоянинг қаҳрамони Нун ўғли Ёшуадан олган. Мусонинг ўлимидан кейин Ёшуа Исроил халқининг йўлбошчиси қилиб тайинланган эди.
Ёшуа китоби икки қисмга бўлинган. Биринчи қисмда (1-12–боблар) Исроил халқи Канъондаги кўп шаҳар ва қишлоқларни босиб олишига Худонинг Ўзи ёрдам беради. Баъзан У мўъжизалар орқали мадад беради. Масалан, Ерихо шаҳри учун бўлган жангда Худо мана шу шаҳарнинг деворларини бузиб, ер билан яксон қилади (6:20). Кейинроқ эса Гивон шаҳри учун бўлган жангда Худо осмондан йирик дўл ёғдириб, душман жангчиларини эзиб ташлайди. Ундан кейин Худо қуёшни бир жойда тўхтатиб қўяди. Исроил халқи эса бундан фойдаланиб, кун ботгунга қадар анчагина душман жангчиларини ушлаб ўлдиради (10:1-15).
Аммо Исроил халқи, фақатгина Эгамиз Худога сажда қилиб, Унинг амрларини бажарамиз, деб берган ваъдасини бузгандан сўнг, Худо уларга ёрдам беришни рад қилади. Масалан, Ай шаҳри учун бўлган жангда Исроил халқи мағлуб бўлди, чунки Исроил халқи Худо билан қилган аҳдини бир киши бузган эди (7:1-12).
Бу китобнинг иккинчи қисми (13-24–боблар) Исроил қабилаларининг ҳар бири қандай қилиб ўз ерини олганини тасвирлайди. Исроил халқи Иордан дарёсининг шарқидаги ерларни босиб олади. Мана шу ер Рубен, Гад қабилалари ва Манаше қабиласининг ярмига бўлиб берилади. Лекин энди улар бошқа қабилаларга Иордан дарёсининг ғарбидаги Канъон юртининг қолган жойларини босиб олишларига ёрдам бериши керак эди. Иордан дарёсининг ғарбида Яҳудо, Эфрайим ва Манаше қабиласининг бошқа ярми ўз ерларини тезгина қўлга киритадилар. Юртнинг қолган жойлари эса қисмларга бўлинади. Исроил халқининг вакиллари у ерларни текшириб чиқади. Қолган қабилаларнинг ҳар бирига қайси қисмни беришни Ёшуага Худо кўрсатади. Леви қабиласи Худога хизмат қилиш учун ажратиб олинган эдилар, шунинг учун улар бошқа қабилаларга ўхшаб у ердан улуш олмади. Юртдан улуш бериш ўрнига, бу қабилага бутун юрт бўйлаб яшаши учун шаҳар, қишлоқлар берилди.
Китобнинг охирида Ёшуа икки марта Худонинг Исроил халқига қанчалик яхшилик қилгани ҳақида сўзлайди. Шундан кейин эса Ёшуа уларни чорлаб шундай даъват қилади: “Энди Эгамиздан қўрқинг, Унга содиқ бўлиб, доимо чин дилдан хизмат қилинг.” (24:14)

 

1–БОБ

 

Худо Ёшуага Канъон ерларини босиб олишни буюради

 

1Эгамиз Ўзининг қули Мусо вафотидан кейин Мусонинг ёрдамчиси Ёшуага шундай деди: 2“Менинг қулим Мусо вафот этди. Энди ҳаммангиз — бутун Исроил халқи Мен сизларга бераётган юртга кириш учун Иордан дарёсидан ўтишга тайёрланинглар[1]. 3Мусога ваъда берганимдай, оёғингиз теккан ҳамма жойни сизларга бераман. 4Жанубдаги саҳродан шимолдаги Лубнонгача, шарқдаги буюк Фурот дарёсидан ғарбдаги Ўрта ер денгизигача[2] бўлган жойлар, Хет халқининг ҳамма ерлари[3] сизнинг юртингиз бўлади. 5Эй, Ёшуа, бир умр ҳеч ким сенга бас кела олмайди. Мусо билан бўлганимдай, сен билан ҳам бирга бўламан. Сени тарк этмайман, ҳеч қачон ташлаб кетмайман. 6Дадил ва ботир бўл, Исроил халқининг ота–боболарига, сизларга мана шу юртни бераман, деб ваъда қилганман, улар бу ерларни олиб, эга бўлишига сен бош бўласан. 7Дадил ва ботир бўлишинг керак, Мен қулим Мусо орқали буюрган қонунларнинг ҳаммасини битта қолдирмай бажаргин, борган жойингда ишларинг ўнгидан келиши учун бу қонунлардан ўнгга ҳам, чапга ҳам оғма. 8Таврот китобида[4] ёзилганлар тилингдан тушмасин, уларни битта қолдирмай бажаришинг учун кечаю кундуз улар ҳақида фикр юритгин. Шунда ишларинг юришиб, ўнгидан келади. 9Амр қиламан, дадил ва ботир бўл, ваҳимага тушма, қўрқма, қаерга борсанг ҳам, Мен, Эганг Худо, сен билан бирга бўламан.”

 

Ёшуанинг халққа берган буйруқлари

 

10Шундан кейин Ёшуа Исроил қабилаларининг назоратчиларига шундай деб буюрди:
11— Қароргоҳ бўйлаб юриб, халққа қуйидаги гапларни айтинглар: “Озиқ–овқатларингизни тайёрланглар, чунки уч кундан кейин Эгангиз Худо сизга бераётган юртга эгалик қилиш учун Иордан дарёсидан ўтасизлар.”
12Рубен, Гад қабилалари ва Манаше қабиласининг ярмига[5] Ёшуа шундай деди:
13— Эгамизнинг қули Мусонинг амр қилиб айтган сўзларини эсланг[6]. У сизларга: “Эгангиз Худо сизларга осойишталик бериб, мана шу ерларни берди”, — деб айтган эди. 14Хотинларингиз, болаларингиз, мол–қўйларингиз Мусо сизларга берган ерда — Иорданнинг мана шу шарқ томонида қолади. Орангиздаги барча қуролланган жасур жангчилар эса биродарларингизнинг олдида бориб, Иордан дарёсидан ўтади. 15Биродарларингиз ҳам Эгангиз Худо бераётган юртни эгалламагунча, жасур жангчиларингиз уларга ёрдам беради. Эгамиз биродарларингизга ҳам сизга бергандай осойишталик бергандан кейингина Эгамизнинг қули Мусо сизларга берган Иорданнинг шарқидаги ўз ерингизга қайтиб, жойлашасизлар.
16Улар Ёшуага шундай деб жавоб беришди:
— Сиз буюрган ҳамма нарсани қиламиз, қаерга юборсангиз борамиз. 17Ҳамма нарсада Мусога қандай итоат қилган бўлсак, сизга ҳам шундай итоат қиламиз. Эгангиз Худо, Мусо билан бўлганидек, сиз билан бирга бўлсин! 18Сизнинг айтган сўзларингизга қарши чиққанлар, бирорта буйруғингизга бўйсунмаганларнинг жазоси ўлимдир. Сиз фақат дадил ва ботир бўлинг.

 

2–БОБ

 

Ёшуа Ерихога айғоқчиларни юборади

 

1Ёшуа Шитимдаги қароргоҳдан[7] икки кишини яширинча айғоқчи қилиб юборди. Юборишдан олдин уларга: “Бориб, Канъон юртини, айниқса Ерихо шаҳрини[8] яхшилаб кўриб келинглар”, — деди. Улар Ерихога кетишди. Бориб, Раҳоба исмли бир фоҳишанинг уйига кириб, ўша ерда тунаб қолишди. 2Ерихо шоҳига: “Бугун кечқурун Исроил халқидан бир нечтаси бутун юртимизни текшириш учун келишибди”, — деган хабар етиб борди. 3Шунда шоҳ Раҳобага хабар юбориб: “Юртимизни текширишга келган кишилар сенинг уйингга кирибди. Энди уларни ташқарига олиб чиқ”, деб буюрди. 4Лекин аёл ўша кишиларни яшириб қўйган эди. У шоҳнинг одамларига шундай деди: “Тўғри, ўша кишилар меникига келган эди, лекин уларнинг қаердан келганини билмагандим. 5Кеч тушиб, шаҳар дарвозаси ёпилишидан олдин улар чиқиб кетишди. У кишилар қаерга кетганини билмайман. Агар тез орқасидан борсангиз, уларни ушлашингиз мумкин.” 6Аслида Раҳоба уларни томга олиб чиқиб, қурисин, деб ёйилган зиғир боғламлари тагига яшириб қўйган эди. 7Шоҳнинг одамлари шаҳардан чиқиб кетиши биланоқ, шаҳар дарвозаси ёпилди[9]. Улар айғоқчиларни қидириб, Иордан дарёсининг кечув жойигача боришди.
8Айғоқчилар ухлашга ётишдан олдин Раҳоба томга чиқиб, 9уларга шундай деди: “Эгангиз бизнинг юртимизни сизларга берганлигини биламан. Бутун халқимиз билан сизлардан қўрқиб қолганмиз. Шу ерда яшайдиганларнинг ҳаммаси сизлар ҳақингизда эшитиб ваҳимага тушган. 10Биз эшитдик, сизлар Мисрдан чиққанингиздан кейин Эгангиз олдингизда Қизил денгиз[10] сувларини қуритибди, Иорданнинг шарқ томонидаги Амор халқининг шоҳлари Ўг ва Сихўнга нима қилганингизни, уларнинг одамларини бутунлай қириб ташлаганингизни[11] ҳам эшитдик. 11Бу воқеалар ҳақида эшитишимиз билан юракларимиз орқага тортиб кетди, сизларни деб ҳар биримизнинг жасоратимиздан асар ҳам қолмади. Чунки Эгангиз Худо ҳам осмонда, ҳам ерда Худодир. 12Мен сизларга марҳамат кўрсатдим. Энди шунинг учун Эгангиз ҳақи қасам ичиб, сенинг оилангга ҳам меҳрибонлик қиламиз, деб кафолат беринг. 13Мана шу кафолат ота–онам, ака–ука, опа–сингилларим ва уларга қарашли бўлганларни сақлаб қолишингизни, бизни ўлимдан қутқаришингизни билдирсин.” 14Айғоқчилар унга шундай дейишди: “Сизларга бирор нарса бўлса, Худо жонимизни олсин. Агар биз ҳақимизда ҳеч кимга айтмасанг, Эгамиз бизга шу ерни берганда сен ва сенинг оилангга берган ваъдамизда туриб, марҳамат кўрсатамиз.”
15Раҳобанинг уйи шаҳар деворларига тақалиб қурилганлиги учун[12], деразаси шаҳардан ташқарига қараб турар эди. Раҳоба мана шу деразадан арқон тушириб, айғоқчиларнинг қочишига ёрдам берди. 16Улар кетишидан олдин Раҳоба: “Сизларни қуваётганлар топиб олмаслиги учун, қирларга боринглар. Ўша ерда уч кун яширининглар. Улар қайтиб келганидан кейин ўз йўлингизга кетаверасиз”, — деган эди. 17-18Айғоқчилар Раҳобага жавобан шундай дейишган эди: “Биз бу ерга ҳужум қилганимизда мана шу қизил арқонни биз тушадиган деразангга боғлаб, осилтириб қўйгин. Оилангдагиларнинг ҳаммаси, ота–онанг, ака–ука, қариндош–уруғларинг уйингда бўлиши керак, бўлмаса, биз сенга ичган қасамимиздан халос бўламиз. 19Бирортаси эшигингдан ташқарига, кўчага чиқса, ўз ўлимига ўзи жавобгар бўлади, биз гуноҳкор бўлмаймиз. Лекин сен билан уй ичида бўлганларга бирортаси қўл теккизса, уларнинг ўлимига биз жавобгар бўламиз. 20Лекин мабодо биз ҳақимизда бировга оғиз очсанг, сен бизга ичтирган қасамдан халос бўламиз.” 21Раҳоба: “Сизлар нима десангиз шундай бўлсин”, деган сўзлар билан айғоқчиларни чиқариб юборди. Улар ўз йўлларига кетишди. Кейин у қизил арқонни деразасига боғлаб қўйди.
22Ўша айғоқчилар бориб, қирларда уч кун, уларни излаб юрганлар қайтгунча туришди. Уларни қувиб кетганлар йўл бўйидаги ҳамма жойларни излаб ҳам ҳеч кимни топа олмадилар. 23Айғоқчилар қирдан қайтиб тушишди. Дарёни кечиб ўтиб[13], Ёшуанинг олдига келиб, бўлган воқеаларнинг ҳаммасини унга айтиб беришди. 24Улар Ёшуага: “Ҳақиқатан ҳам Эгамиз бутун юртни бизнинг қўлимизга берган. У ерда яшовчиларнинг ҳаммаси бизларни деб ваҳимага тушган”, — дейишди.

 

3–БОБ

 

Исроил халқи Иордан дарёсини кечиб ўтади

 

1Эртасига тонгда Ёшуа бутун Исроил халқи билан бирга Шитим қароргоҳидан чиқиб, Иорданга етиб келишди. Дарёни кечиб ўтишдан олдин улар ўша ерда қароргоҳ қуришди. 2Уч кундан кейин қабила назоратчилари қароргоҳ бўйлаб юриб, 3халққа шундай дейишди: “Левируҳонийлари Эгангиз Худонинг аҳд сандиғини кўтариб кетаётганини кўрганингизда йўлга чиқасизлар. Унинг орқасидан боринглар, 4шунда борадиган йўлингизни билиб оласизлар, чунки сизлар бу йўлдан олдин юрмагансизлар. Лекин сандиқ билан сизларнинг орангиздаги масофа тахминан икки минг тирсак[14] бўлиши керак. Орангиздаги масофа мана шундан кам бўлмасин.” 5Кейин Ёшуа халққа: “Ўзингизни покланг[15], чунки эртага Эгамиз орамизда мўъжизалар қилади”, — деди. 6Эртасига Ёшуа руҳонийларга шундай деди: “Аҳд сандиғини олиб, халқнинг олдида юринглар.” Руҳонийлар аҳд сандиғини кўтариб, халқ олдида боришди.
7Эгамиз Ёшуага шундай деди:
— Бугундан бошлаб сени бутун Исроил халқи олдида кўкка кўтараман, шунда улар Мен Мусо билан бўлганимдек, сен билан бирга бўлишимни билишади. 8Аҳд сандиғини кўтариб борадиган руҳонийларга айтасан: “Иордан дарёсига етиб борганингиздан кейин дарёга кириб тўхтанглар.”
9Кейин Ёшуа Исроил халқига шундай деди:
— Яқинроқ келиб, Эгангиз Худонинг гапларини эшитинг. 10-11Мана, бутун олам Раббийсининг аҳд сандиғи олдингизда Иордан дарёсидан ўтади[16]. Шундай қилиб, барҳаёт Худо сизларнинг орангизда эканлигини, Унинг Ўзи Канъон, Хет, Хив, Париз, Гиргош, Амор ва Ёбус халқларини албатта сизларнинг олдингиздан қувиб юборишини биласизлар. 12Энди Исроил халқининг ҳар бир қабиласидан биттадан, жами ўн иккита эркакни танланг. 13Бутун олам Раббийси, Эгамизнинг аҳд сандиғини кўтарган руҳонийларнинг оёқлари Иордан дарёсининг сувларига тегиши биланоқ оқим тўхтаб қолади, сув бир жойда йиғилиб туради.
14Халқ ўз чодирларини йиғиб, Иордандан ўтиш учун йўлга тушганда, аҳд сандиғини кўтарган руҳонийлар уларнинг олдида борар эди. 15Иордан суви ҳосил пайтида[17] қирғоқларидан ҳам тошиб оқарди. Аҳд сандиғини кўтарган руҳонийлар Иорданга яқинлашди. Уларнинг оёқлари сувга тегиши биланоқ 16дарёнинг оқими тўхтаб қолди. Сув узоқда жойлашган Зоратон ёнидаги Адама шаҳри[18] олдида йиғилиб қолди, Ўлик денгизга[19] қуйиладиган сув эса бутунлай тўхтаб қолди. Шундан кейин халқ дарёдан ўтиб, Ерихо шаҳрининг ёнидаги ерларга борди. 17Бутун Исроил халқи қуруқ ердан юриб, Иордандан ўтиб бўлмагунча, аҳд сандиғини кўтарган руҳонийлар дарёнинг ўртасида, қуруқ ерда туришди.

 

4–БОБ

 

Исроил халқи ёдгорлик тошлари ўрнатади

 

1Бутун халқ Иордандан ўтиб бўлгандан кейин, Эгамиз Ёшуага шундай деди:
2— Халқнинг орасидан ўн икки кишини танлагин, ҳар бир қабиладан биттадан бўлсин. 3Уларга: “Иордан дарёсининг ўртасидан, худди руҳонийлар оёғи турган жойидан ўн иккита тош олиб, бугун кечқурун қароргоҳ қурадиган жойга олиб бориб қўйинглар, деб буюргин.”
4Ёшуа Исроил халқининг ҳар бир қабиласидан бир кишини танлади. Кейин ўша ўн икки кишини чақириб, 5уларга шундай деди: “Эгангиз Худонинг аҳд сандиғи олдига, Иорданнинг ўртасига бориб, у ердан ҳар бирингиз Исроил қабилаларининг ҳар бири учун биттадан тош олинглар. Уларни елкангизда кўтариб, қароргоҳга олиб боринглар. 6Бу тошлар сизларга эсдалик бўлиб қолади. Вақти келиб, фарзандларингиз сизлардан, бу тошлар нимани билдиради, деб сўраганда, 7уларга Эгамизнинг аҳд сандиғи Иордан дарёсидан ўтаётганда, дарёнинг сувлари тўхтаб қолганини айтиб берасизлар. Бу тошлар сизларга умрбод ёдгорлик бўлиб қолади.”
8Исроил халқидан танланган кишилар Ёшуа уларга буюргандай қилишди. Эгамиз Ёшуага айтгандай, улар Иорданнинг ўртасидан ҳар бир Исроил қабиласи учун биттадан тош, жами ўн иккита тош олиб, ўзлари билан ўша куни қароргоҳ қурилган жойга олиб бориб қўйишди. 9Иорданнинг ўртасига, аҳд сандиғини кўтарган руҳонийлар турган жойга Ёшуа бир ёдгорлик қурдирди. Бу ёдгорлик ҳам ўн иккита тошдан қурилди. Ўша тошлар бугунгача[20] ўша ердадир.
10Эгамиз Ёшуага, халққа айтгин, деб амр қилганларининг ҳаммаси содир бўлмагунча сандиқни кўтарган руҳонийлар Иорданнинг ўртасида турдилар. Ёшуага Мусо мана шу йўл–йўриқларни кўрсатган эди. Халқ тез–тез дарёдан ўтди. 11Ҳамма дарёдан ўтиб бўлгандан кейин, бутун халқ қараб турар экан, Эгамизнинг аҳд сандиғи ва руҳонийлар дарёдан ўтди. 12Мусо буюргандай[21], Рубен, Гад қабилалари ва Манаше қабиласи ярмининг[22] эркаклари ҳам қуролланиб, дарёдан ўтган эдилар. Улар Исроил халқининг олдинги сафларида эдилар. 13Жангга тайёр ўша қирқ мингга яқин киши Эгамиз ҳузурида Ерихо ёнидаги текисликка ўтди.
14Эгамиз ўша куни қилган ишлари билан Исроил халқининг кўзи олдида Ёшуанинг номини юксалтирди[23]. Улар бутун умри давомида Мусони қандай ҳурмат қилган бўлсалар, Ёшуани ҳам шундай ҳурмат қилдилар.
15Ўшанда Эгамиз Ёшуага шундай деган эди: 16“Аҳд сандиғини[24] кўтарган руҳонийларга, Иордандан чиқинглар, деб буюргин.” 17Шунда Ёшуа руҳонийларга: “Иордандан чиқинглар”, — деб буюрган эди. 18Эгамизнинг аҳд сандиғини кўтарган руҳонийлар Иорданнинг ўртасидан чиқишди. Уларнинг оёқлари қуруқ ерга тегиши билан Иорданнинг суви яна олдингидай қирғоқларидан тошиб оқа бошлади.
19Халқ биринчи ойнинг[25] ўнинчи кунида Иордандан ўтди. Улар Ерихо шаҳрининг шарқидаги Гилгал деган жойда[26] қароргоҳ қуришди. 20Улар Иордандан олган ўн иккита тошни Ёшуа Гилгалда ўрнатиб, 21Исроил халқига шундай деди:
— Вақти келиб, фарзандларингиз сизлардан: “Бу тошлар нимани билдиради?” деб сўраса, 22сизлар шундай жавоб берасизлар: “Исроил халқи мана шу ерда қуруқ ердан юриб Иордандан ўтди. 23Эгамиз Худо биз ўтишимиз учун Қизил денгизни[27] қуритгандай, бу ерда ҳам биз ўтиб бўлмагунимизча Иорданнинг сувларини қуритган эди. 24Ер юзидаги барча халқлар Эгамизнинг қудратли эканини билиши ҳамда сизлар Худойингиз — Эгамиздан бир умр қўрқишингиз учун шундай қилган эди.”

 

5–БОБ

 

1Исроил халқи Иордан дарёсидан ўтиб бўлгунча, Эгамиз улар учун дарёнинг сувини қуритган эди. Иорданнинг ғарбидаги Амор шоҳлари ва Ўрта ер денгизи ёнидаги Канъон шоҳлари бу ҳақда эшитиб, жуда қўрқиб кетишди. Исроил халқини деб уларнинг жасоратидан асар ҳам қолмади.

 

Гилгалдаги суннат

 

2Ўша пайтда Эгамиз Ёшуага шундай деди: “Тошдан пичоқлар ясаб[28], Исроил халқининг бу янги авлодини суннат қилинглар[29].” 3Ёшуа тошдан пичоқлар ясатиб, уларни Гивот–Харилўт[30] деган жойда суннат қилдирди. 4Ёшуа суннат қилганининг сабаби қуйидагичадир: Мисрдан чиққан, жангга яроқли эркакларнинг ҳаммаси саҳрода юрганда ўлган эди. 5Мисрдан чиққанларнинг ҳаммаси суннат қилинган бўлса–да, саҳрода юрган пайтда туғилганлар суннат қилинмаган эди. 6Эгамизга итоат қилмаган, Мисрдан чиққанда жангга яроқли бўлган наслнинг ҳаммаси ўлмагунча Исроил халқи қирқ йил саҳрода саргардон бўлиб юрди. Эгамиз уларга: “Мен ота–боболарингизга ваъда қилиб, сизларга бераман, деган сут ва асал оқиб ётган юртни[31] ҳеч қачон кўрмайсизлар”, деб қасам ичган эди. 7Мисрдан чиққанларнинг ўрнига Эгамиз уларнинг фарзандларини дунёга келтирди. Ўша янги авлод йўлда суннат қилинмаган эди. Мана шунинг учун Ёшуа уларни суннат қилди.
8Ҳамма эркаклар суннат қилингандан кейин, тузалгунча қароргоҳда қолдилар. 9Эгамиз Ёшуага: “Бугун мен сизлардан Мисрдаги қуллик шармандалигини олиб ташладим”, — деди. Шунинг учун ўша жой бугунгача Гилгал[32], деб аталади. 10Исроил халқи Гилгалда турган пайтларида ойнинг ўн тўртинчи кунида[33] кечқурун Ерихо ёнидаги текисликда Фисиҳ зиёфатини нишонладилар. 11Айнан Фисиҳ зиёфатидан кейинги кун эса улар ўша ердан чиққан ҳосилдан пиширилган хамиртурушсиз нон[34] ва ўша ҳосилдан олинган қовурилган дон едилар. 12Исроил халқи ўша юртда етиштирилган ҳосилни еган кундан бошлаб, Худо уларга манна[35] юбормай қўйди. Ўша йил Исроил халқи Канъон еридан олинган ҳосилни еди, улар маннани бошқа кўрмади.

 

Ёшуа ва қилич ушлаб турган киши

 

13Бир куни Ёшуа Ерихо шаҳрининг яқинида турганда қараса, ўзининг қаршисида қилич ушлаган бир киши турибди. Ёшуа унинг олдига бориб: “Сен бизникимисан ёки душман тарафдамисан?” — деб сўради. 14“Ҳеч қайсиси, — деб жавоб берди у киши, — Мен Эгамиз лашкарининг лашкарбошисиман. Мана, келдим.” Ёшуа мук тушиб, унга таъзим қилди. “Қулингизга нима буюрасиз, ҳазратим?” — деб сўради Ёшуа. 15Эгамиз лашкарининг лашкарбошиси Ёшуага шундай деди: “Оёқ кийимингни еч, сен турган ер муқаддасдир.” Ёшуа у айтгандай қилди.

 

Ерихо қулайди

 

16Ерихоликлар, Исроил халқидан қўрқиб, шаҳар дарвозаларини маҳкамлаб ёпиб, қўриқчилар қўйишди. Энди шаҳарга ҳеч ким киролмас, у ердан ҳеч ким чиқолмас ҳам эди.

 

6–БОБ

 

1Эгамиз Ёшуага шундай деди: “Мана, Ерихо шаҳрини шоҳию сипоҳлари билан бирга сенинг қўлингга бердим.
2Шаҳар атрофини барча жангчилар билан бир марта айлангин. Олти кун шундай қиласан.
3Еттита руҳонийаҳд сандиғининг олдида юрсин. Уларнинг қўлида биттадан қўчқор шохидан қилинган бурғу бўлсин. Еттинчи куни шаҳар атрофини етти марта айланинглар, руҳонийлар бурғуни чалиб юришсин.
4Ўша куни бурғуларнинг узоқ чалинганини эшитиши биланоқ, ҳамма бор овози билан бақирсин. Шунда шаҳарнинг деворлари қулайди, ҳамма шаҳарга ҳужум қилиб, тўғри кириб бораверади.”
5Ёшуа руҳонийларни чақириб, уларга шундай деди: “Аҳд сандиғини кўтаринглар, еттитангиз эса биттадан бурғу олиб, Эгамизнинг аҳд сандиғи олдида юринг.”
6Одамларга эса: “Бориб, шаҳарни айланинглар, қуролланган жангчиларнинг ҳаммаси Эгамизнинг сандиғи олдида борсин”, — деди.
7Ёшуа халққа буюргандай, Эгамиз олдида еттита руҳоний бурғуларни чалиб боришар, Эгамизнинг аҳд сандиғи эса уларнинг орқасидан борарди. 8Қуролланган кишилар бурғу чалаётган руҳонийлар олдидан боришди, сандиқнинг орқасидан эса қоровуллар бўлинмаси борди. Бурғулар тўхтамай чалиниб турар эди. 9Ёшуа халққа шундай деган эди: “Мен айтмагунимча, сизлар бақирманг, овозингизни чиқарманг. Мен сизларга, бақиринглар, деб айтган кундагина бақирасизлар.” 10Эгамизнинг сандиғи шаҳарни бир марта айланиб келди. Улар қароргоҳга қайтиб келиб, тунни ўша ерда ўтказишди.
11Ёшуа эртасига саҳарда турди, руҳонийлар яна Эгамизнинг сандиғини кўтаришди. 12Еттита бурғуни кўтарган етти руҳоний Эгамиз сандиғининг олдида боришди. Улар бурғуларни тўхтамай чалишарди. Қуролланган кишилар эса уларнинг олдида боришарди. Эгамизнинг сандиғи орқасида эса қоровуллар бўлинмаси борарди, бурғулар тўхтамай чалинаётган эди. 13Иккинчи куни ҳам улар шаҳар атрофини бир марта айланиб, қароргоҳга қайтиб келишди. Улар олти кун шундай қилдилар.
14Еттинчи куни эрта тонгда туриб, олдингидай шаҳарнинг атрофини айландилар, фақат ўша куни етти марта айланишди. 15Еттинчи марта айланаётганда, руҳонийлар бурғуни чалар экан, Ёшуа одамларга шундай деди: “Бақиринглар, чунки Эгамиз шаҳарни бизга берган. 16Шаҳар аҳолисию унинг ичидаги ҳамма нарса Эгамизга бағишланиб, йўқ қилинсин[36]. Фақат фоҳиша Раҳоба ва унинг уйидагиларнинг ҳаммаси тирик қолади, чунки у биз юборган айғоқчиларни яширган эди. 17Сизлар эса Эгамизга бағишланган нарсаларнинг ҳеч бирига яқинлашманг, яна ўша нарсаларни олиб, ўзингиз ҳам ҳалок бўлманг. Исроил халқининг қароргоҳига кулфат келтирманг, қароргоҳ вайрона бўлмасин. 18Лекин барча олтин, кумуш, ҳамма бронза ва темирдан ясалган идишлар Эгамизга бағишланган. Улар Эгамизнинг хазинасига келтирилсин.” 19Руҳонийлар бурғуларни чалдилар. Халқ бурғу товушини эшитиши биланоқ баланд овоз билан бақирган эди, бутун шаҳар деворлари қулаб тушди. Исроил жангчилари турган жойларидан тўғри шаҳарга кириб, унга ҳужум қилишди. Исроил жангчилари шаҳарни қўлга киритишди. 20Улар шаҳардаги ҳаммани, эркагу аёлларни, ёшу қариларни, мол–қўй, эшакларни — бутун жонзотни қириб ташладилар.
21Ёшуа ўша ерни текшириб келган икки кишига айтди: “Фоҳишанинг уйига боринглар. Ичган онтингизга амал қилиб, у билан уйидагиларнинг ҳаммасини олиб чиқинг.” 22Айғоқчи бўлган кишилар бориб, Раҳобани, унинг ота–онасини, ака–укаларини, ҳамма қариндошларини шаҳардан олиб чиқиб, уларни Исроил қароргоҳининг ёнига, хавфсиз жойга келтирдилар[37]. 23Исроил жангчилари шаҳарни унинг ичидаги бор нарсаси билан ёндириб ташладилар. Фақат олтин, кумуш, бронза ва темирдан ясалган идишларни Эгамиз уйининг[38] хазинасига келтирдилар. 24Фоҳиша Раҳоба ва унинг ҳамма қариндошларини Ёшуа сақлаб қолди, чунки Ёшуа Ерихони текшириб келиш учун юборган айғоқчиларни у яширган эди. Унинг хонадони ўшандан бери Исроилда яшайди[39].
25Кейин Ёшуа қасам ичиб, қуйидагиларни айтди:

 

“Ерихо шаҳрини қайта қурмоқчи бўлган,
Эгамиз олдида лаънати бўлар!
Ўз тўнғич ўғлининг жони эвазига шаҳар пойдеворин қўяр,
Кенжа ўғлининг жони эвазига дарвозалар ўрнатар!”[40]

 

26Эгамиз Ёшуа билан бирга эди. Ёшуанинг шуҳрати бутун юртга тарқалди.

 

7–БОБ

 

Охуннинг гуноҳи

 

1Аммо Исроил халқи бағишланган нарсалар[41] ҳақида Эгамиз берган амрни бузди. Охун исмли бир киши бағишланган нарсаларнинг бир нечтасини олган экан. Охун Яҳудо қабиласидан бўлиб, Зерах уруғидан бўлган Зимрининг[42] невараси, Кармининг ўғли эди. Эгамиз Исроил халқидан қаттиқ ғазабланди[43].
2Шу орада Ёшуа бир неча кишини танлаб, уларга: “Бориб, Ай шаҳрини[44] текшириб келинглар”, — деди. Ай шаҳри Байтилнинг шарқида, Байт–Обун яқинида жойлашган эди. Улар бориб, текширдилар. 3Қайтиб келиб, Ёшуага: “Ҳаммамиз боришимиз шарт эмас, икки — уч мингта одам чиқиб ҳужум қилса, бас. Ай аҳолисининг сони кам, шунинг учун бутун халқ у ерга бориб овора бўлмасин”, — дедилар. 4Шундай қилиб, уч мингтача одам у ерга чиқди, лекин улар Ай аҳолисининг олдига тушиб қочдилар. 5Айликлар шаҳардан чиқиб, Исроил жангчиларини тош қазиладиган жойгача[45] қувиб бордилар. Қир ён бағрида ўттиз олтитача Исроил одамларини ўлдирдилар. Бу ҳодисадан кейин бутун Исроил халқининг юраги орқага тортиб кетди.
6Шунда Ёшуа билан Исроил оқсоқоллари қайғудан кийимларини йиртиб, бошларига тупроқ сочдилар. Эгамизнинг сандиғи олдида ерга мук тушишди–да, кечгача шу ҳолда қолишди. 7Ёшуа шундай деди: “Эй, Эгамиз Раббий! Нима учун бу халқни Иордан дарёсидан олиб ўтдинг? Наҳотки бизларни Амор халқининг қўлига бериб, йўқ қилиш учун шундай қилган бўлсанг?! Биз Иорданнинг нариги томонида қолаверсак бўлмасмиди?! 8Эй, Раббий, яна нима ҳам дердим, мана, Исроил халқи душманларининг олдига тушиб қочди. 9Энди Канъон халқлари ва мана шу ерлар аҳолисининг ҳаммаси бу ҳақда эшитиб бизни қуршаб оладилар. Номимизни ер юзидан ўчириб юборадилар. Шундай бўлса, улуғворлигингни қандай қилиб кўрсатасан?”
10Эгамиз Ёшуага деди: “Ўрнингдан тур! Нима учун мук тушиб ётибсан? 11Исроил халқи гуноҳ қилди, улар билан қилган аҳдимни бузди. Улар Менга бағишланган нарсалардан ўғирлаб олишди. Бунинг устига, алдаб, ўғирланган нарсаларни ўзларининг нарсалари орасига яшириб қўйдилар. 12Шунинг учун Исроил халқи душманларига бас кела олмайди. Чунки уларнинг ўзи ҳам йўқ қилинадиган, Менга бағишланган нарсадай бўлиб қолган. Энди улар душманларига мағлуб бўлиб қочиб юрадилар. Орангиздаги бағишланган нарсаларни йўқ қилмасангиз, Мен сизлар билан бирга бўлмайман.
13Энди Исроил халқини покла. Уларга шундай дегин:
— Ўзингизни эртанги кун учун тайёрлаб, покланг. Исроил халқининг Худоси — Эгамиз шундай айтмоқда: “Эй, Исроил, орангизда Менга бағишланган нарсалар бор. Орангиздаги шу нарсаларни олиб ташламагунингизча, душманларингизга бас кела олмайсиз.” 14Шунинг учун эрталаб барча қабилалар бирма–бир келишади. Эгамиз бир қабилани танлайди[46]. Ана шу қабиланинг уруғлари ҳам бирма–бир келади. Эгамиз улар орасидан бир уруғни танлайди. Ўша уруғ оилалари бирма–бир келишади. Эгамиз бир оилани танлайди. Ўша оила аъзолари бирма–бир келади. 15Лаънатланган нарсаларни олган одамни Эгамизнинг Ўзи кўрсатади. Ўша одам бор нарсаси билан оловда ёндирилади, чунки у Эгамиз билан қилинган аҳдни бузиб, Исроилда ақл бовар қилмайдиган иш қилди.”
16Шундай қилиб, эртаси куни тонгда, Ёшуанинг буйруғига кўра, Исроил қабилалари бирма–бир Худонинг ҳузурига келишди. Эгамиз Яҳудо қабиласини танлади. 17Энди Яҳудо қабиласининг уруғлари бирма–бир келди, шунда Зерах уруғи танланди. Зерах уруғининг оилалари бирма–бир келганда Зимри оиласи танланди. 18Зимри оила аъзолари бирма–бир келишди, Карми ўғли Охун танланди. У Яҳудо қабиласидан бўлиб, Зерах уруғидан бўлган Зимрининг невараси эди. 19Ёшуа Охунга шундай деди: “Ўғлим, ҳақиқат айтаман, деб Исроил халқининг Худоси — Эгамизнинг номи билан қасам ич, гуноҳингни тан олгин. Нима қилганингни яширмай менга айтиб бер.” 20Охун Ёшуага шундай жавоб берди: “Ҳа, тўғри. Исроил халқининг Худоси — Эгамизга қарши гуноҳ қилган менман. 21Ўша куни ўлжа орасида Шинардан[47] келтирилган чиройли тўнни, 500 мисқол[48] кумуш ва оғирлиги 125 мисқол[49] келадиган бир бўлак тиллани кўриб қолдим. Кўнглим тусаб, уларни олдим. Уларни чодиримнинг ичида ернинг тагига кўмиб қўйганман, кумуш энг тагида.”
22Ёшуа бир нечта одамни юборди. Улар чодирга югуриб бориб қарашса, у нарсалар ростдан ҳам ўша ерда яширилган экан. Уларнинг энг тагида кумуш бор эди. 23Улар нарсаларни чодирдан олиб, Ёшуа ва бутун Исроил халқига олиб келишди. Улар нарсаларни Эгамиз олдига ёйиб қўйишди. 24Кейин Ёшуа ва бутун Исроил халқи Зерах ўғли Охунни ўғирланган кумуш, тўн, тилла бўлаги ҳамда ўғил–қизлари, мол–қўйлари, эшаклари, чодирию бор нарсаси билан бирга Охор сойлигига олиб боришди. 25Ёшуа: “Бошимизга роса ҳам кулфат келтирдинг–ку. Мана энди, бугун Эгамиз сенинг бошингга ҳам кулфат келтиради”, — деди. Бутун Исроил халқи Охунни ва унинг оиласини тошбўрон қилиб ўлдирди–да, уларнинг жасадларини оловда куйдирди. 26Кейин уларнинг устига катта бир тош уюми тўпладилар, тошлар бугунгача ўша ердадир. Шунинг учун ушбу ер ўша пайтдан бери Охор[50] сойлиги, деб аталади. Шундан кейин Эгамиз ғазабидан тушди.

 

8–БОБ

 

Ай шаҳрининг мағлубияти ва вайрон қилиниши

 

1Эгамиз Ёшуага айтди: “Қўрқма, ваҳимага тушма, барча жангга яроқли эркакларни бошлаб, Ай шаҳрига боргин. Мана, Ай шоҳини унинг халқи, шаҳри ва ери билан бирга сенга берганман. 2Ерихо ва унинг шоҳини нима қилган бўлсангиз, Ай ва унинг шоҳини ҳам худди шундай қиласизлар. Фақат шаҳардаги мол–мулкларни ва мол–қўйларни ўзингизга ўлжа қилиб олсангиз бўлади. Шаҳарнинг орқасида пистирма қўйинглар.”
3Ёшуа ва ҳамма жангга яроқли эркаклар Айга ҳужум қилишга тайёрланишди. Ёшуа ўз лашкари орасидан ўттиз минг жангчини танлаб олди. Тунда жўнатаётиб, 4уларга шундай буйруқ берди:
— Бориб, шаҳарнинг орқасида пистирма қуринг, шаҳардан узоққа борманг, ҳаммангиз сергак бўлиб туринг. 5Мен одамларим билан шаҳарга яқинлашаман. Улар бизга қарши чиққанда, олдингидай биз улардан қочамиз. 6Бизни қувиб, душманлар шаҳардан анча узоқлашиб кетади. Улар ўзларича: “Душманларимиз яна олдингидай биздан қочяпти”, деб ўйлашади. Биз қочаётганимизда эса 7сизлар пистирмадан чиқиб, шаҳарни оласизлар. Эгангиз Худо уни сизларнинг қўлингизга беради. 8Шаҳарни олганингиздан кейин Эгамиз буюргандай, уни ёндирасизлар. Мана шу буйруқларни ижро этинг.
9Шу сўзлар билан Ёшуа уларни жўнатиб юборди. Улар Айнинг ғарбида — Ай ва Байтил оралиғида пистирма қўйиб, ўша ерда кутиб ётдилар. Ўша тунни Ёшуа қароргоҳда ўтказди.
10Эртаси куни, тонг пайти Ёшуа жангчиларини бир жойга йиғиб, қабилаларнинг бошлиқлари билан бирга уларни Айга бошлаб борди. 11Барча жангга яроқли кишилар у билан кетди. Улар шаҳарга яқинлашиб, Айнинг шимолида қароргоҳ қуришди. Ай ва уларнинг орасида жарлик бор эди. 12Ёшуа беш мингга яқин одамни Айнинг ғарбидаги, Ай ва Байтил шаҳарларининг оралиғида пистирма қўйишга юборди. 13Шундай қилиб, жангчилар жанговар ҳолатга келтирилди. Уларнинг асосий қисми шаҳарнинг шимолида, қоровуллар бўлинмаси эса шаҳарнинг ғарбида эди. Ёшуа эса ўша тунни жарликда ўтказди. 14Буни кўрган Ай шоҳи эртаси куни тонгда шошилиб, бутун лашкари билан Иордан водийси[51] рўпарасидаги бир жойга Исроил халқи билан жанг қилишга борди. Аммо у шаҳарнинг орқасида ўзига қарши пистирма қўйилганини билмас эди. 15Ёшуа ва бутун Исроил лашкари ўзларини енгилаётгандай кўрсатиб, саҳро тарафга[52] қочишди. 16Ёшуа ва Исроил қўшинини қувиш учун Ай шаҳридаги барча эркаклар чақирилди. Улар Ёшуа ва Исроил лашкарини қувиб, шаҳардан анча узоқлашиб кетишди. 17Ай ва Байтилда Исроил лашкарини қувиш учун чиқмаган бирорта ҳам эркак қолмади. Шаҳарни қўриқлашга ҳеч кимни қолдирмай, Исроил лашкарини таъқиб қилдилар.
18Эгамиз Ёшуага шундай деди: “Қўлингдаги найзани Ай томонга узат, ўша шаҳарни сенинг қўлингга бераман.” Ёшуа қўлидаги найзасини шаҳар томонга узатди. 19У қўлини узатиши биланоқ пистирмада яшириниб ўтирган жангчилар тезда туриб олдинга югурдилар. Улар шаҳарга киришди. Шаҳарни қўлга олиб, дарров унга ўт қўйишди. 20Ай лашкари орқага қараса, ёнаётган шаҳарнинг тутуни кўкка кўтариляпти. Улар на у ёққа, на бу ёққа қоча олардилар, чунки саҳрога қочган Исроил лашкари энди орқага бурилиб, уларга қарши чиққан эди. 21Ёшуа ва бутун Исроил лашкари шаҳардан тутун чиқаётганини кўриб, пистирмадагилар шаҳарни олганини билишди. Шунда улар орқага бурилиб, Ай шаҳрининг одамларига ҳужум қилдилар. 22Исроил лашкарининг шаҳардагилари ҳам Ай одамларига қарши чиқишди. Шундай қилиб, Исроил лашкари уларни у томондан ҳам, бу томондан ҳам қуршаб олишган эди. Исроил лашкари уларнинг ҳаммасини қириб ташлади. Ҳеч ким тирик қолмади, бирортаси ҳам қочиб кета олмади. 23Аммо Ай шоҳини тириклигича ушлаб, Ёшуанинг ҳузурига олиб келишди.
24Исроил лашкари шаҳар ташқарисида — саҳрода бутун Ай қўшинини қириб ташлашди. Уларнинг ҳаммаси ҳалок бўлгандан кейин Исроил лашкари Айга бориб, у ерда қолганларнинг ҳаммасини йўқ қилди. 25Ўша куни бутун Ай аҳолиси, ҳаммаси бўлиб ўн икки мингта эркак ва аёл ҳалок бўлди. 26Айда яшовчиларнинг ҳаммаси йўқ қилинмагунча[53], Ёшуа найза ушлаган қўлини туширмади. 27Эгамиз Ёшуага буюргандай, Исроил лашкари фақатгина мол–қўй ва шаҳар аҳолисининг мол–мулкини ўзларига ўлжа қилиб олди. 28Ёшуа Ай шаҳрини ёндириб юборди. Ўша шаҳар бугунги кунгача[54] вайрон бўлиб ётибди. 29Ай шоҳини эса қатл эттириб, жасадини тик ўрнатилган ходанинг учига қоқтирди. Унинг жасади кечгача ўша ерда осилиб турди. Қуёш ботгандан кейин, Исроил жангчилари Ёшуанинг буйруғига кўра, жасадни ходадан тушириб, шаҳар дарвозасининг остонасига ташладилар. Унинг устига катта тош уюми тўпладилар. Шу тош уюми бугунгача ўша ердадир.

 

Ёшуа Таврот китобини Эбал тоғида ўқийди

 

30Кейин Ёшуа Исроил халқининг Худоси — Эгамизга Эбал тоғида қурбонгоҳ қурди[55]. 31Эгамизнинг қули Мусо уларга Таврот китобида[56] буюргандай[57], ҳеч қандай темир асбоб ишлатмасдан, йўнилмаган тошлардан қурбонгоҳ қурди. Улар ўша қурбонгоҳда Эгамизга куйдириладиган қурбонлик ва тинчлик қурбонликлари келтирдилар. 32Ўша ерда — Исроил халқининг кўз олдида Ёшуа тошларга Мусо ёзган қонунларнинг нусхасини ёзди.
33Қабила оқсоқоллари, қабила назоратчиларию ҳакамлари қаторида бутун Исроил халқи ва уларнинг орасида яшаётган қондош бўлмаганлар ҳам Эгамиз аҳд сандиғининг қаршисида — уни кўтариб турган левируҳонийларининг олдида туришди. Халқнинг ярмиси Гаризим тоғи этагида, ярмиси Эбал тоғи[58] этагида турарди. Эгамизнинг қули Мусо, Исроил халқини дуо қилиш вақти келганда шундай қилинглар, деб буюрган эди. 34Кейин Ёшуа Таврот китобида ёзилгандай, қонунларнинг ҳар бир сўзини, барака ва лаънатларга оид парчаларни ўқиди. 35Бутун Исроил жамоаси олдида, аёллару болалар, Исроил халқи орасида яшаётган, уларга қондош бўлмаганлар олдида, Мусо уларга буюрган қонунларни Ёшуа битта қолдирмай ўқиди.

 

9–БОБ

 

Гивонликлар Ёшуани алдашади

 

1Иордан дарёсининг ғарб томонида турадиган барча шоҳлар Ёшуанинг ғалабалари ҳақида эшитишган эди. Улар қирларда, қирларнинг этакларида, бутун Ўрта ер денгизи қирғоғи бўйлаб то шимолдаги Лубнонгача бўлган жойда яшайдиган Хет, Амор, Канъон, Париз, Хив ва Ёбус халқларининг шоҳлари эдилар. 2Ўша шоҳлар ўз қўшинларини бир қилиб, Ёшуа ва бутун Исроил халқига қарши жанг қилишга тўпландилар.
3Аммо Гивон[59] аҳолиси Ёшуанинг Ерихо ва Ай шаҳарларига қилган ишлари ҳақида эшитиб, 4айёрлик билан иш тутди. Улардан бир нечтаси йўлга тайёргарлик кўриб[60], ўз эшакларига эски хуржунлар ва эски, йиртилиб ямалган мешларни юкладилар. 5Оёқларига эски, ямалган оёқ кийимлар, устиларига эса жулдур кийимлар кийишди. Улар олган нонларнинг суви қочиб, моғор босган эди. 6Улар Гилгалдаги қароргоҳга[61] бориб, Ёшуа ва бутун Исроил халқига:
— Биз жуда ҳам олис бир юртдан келдик, биз билан сулҳ тузинглар, — дейишди. 7Аммо Исроил халқи бу Хив халқидан бўлганларга[62] шундай деди:
— Балки сизлар бизга яқин жойда яшарсизлар, биз қандай қилиб сизлар билан сулҳ тузамиз?[63] 8— Шунда улар Ёшуага:
— Биз сизларнинг қулларингизмиз, — дейишди. Ёшуа эса улардан:
— Сизлар кимсизлар? Қаердан келдингиз? — деб сўради. 9Улар Ёшуага шундай деб жавоб беришди:
— Биз сизнинг қулларингизмиз, Эгангиз Худони деб жуда ҳам узоқ бир юртдан келдик. Биз сизнинг Худойингиз ҳақида эшитдик. У Мисрда нима қилганини, 10Иорданнинг шарқидаги Амор халқларининг икки шоҳига — Хашбон шоҳи Сихўн ва Аштарўтда яшаган Башан шоҳи Ўгга нималар қилганингизни эшитдик[64]. 11Шунинг учун оқсоқолларимиз ва юртимиз аҳолиси бизни сизларнинг олдингизга юбориб: “Узоқ сафарга тайёрланинглар. Исроил халқи олдига етиб боргач, бизнинг халқимиз уларга қул эканлигини айтиб, улар билан сулҳ тузиб келинглар”, деб тайинлашди. 12Мана, нонимизга қаранг, йўлга чиққанимизда иссиққина эди, энди эса суви қочиб, моғор босиб қолган. 13Мана бу шароб мешлари уларни тўлдирганимизда янги эди, энди эса қаранг, ёрилиб кетган, уст–бошимиз ва оёқ кийимларимиз ҳам йўл узоқлигидан эскириб кетди.
14Исроил оқсоқоллари уларнинг озиқ–овқатларини текшириб кўрдилар, Эгамиздан эса йўл–йўриқ сўрамадилар. 15Ёшуа улар билан тинчлик сулҳини тузди. Жамоа оқсоқоллари уларни ўлдирмасликка қасам ичиб, мана шу сулҳни маъқулладилар.
16Сулҳ тузилиб, уч кун ўтгандан кейин Исроил халқи Гивонликлар ўзларига яқин жойда яшашларини эшитиб қолишди. 17Исроил халқи йўлга чиқиб уларнинг шаҳарларига уч кунда етиб боришди. Гивон, Хафира, Берўт ва Хират–Ёрим[65] уларнинг шаҳарлари эди. 18Аммо Исроил халқи уларга ҳужум қилмади, чунки жамоа оқсоқоллари Исроил халқининг Худоси — Эгамиз номи билан қасам ичиб, уларга ваъда беришган эди. Шунда бутун жамоа минғиллаб, оқсоқолларга нолиди. 19Оқсоқоллар жамоага шундай дедилар:
— Биз уларга Исроил халқининг Худоси — Эгамиз номи билан қасам ичиб ваъда берганмиз, энди биз уларга тегмаслигимиз керак. 20-21Майли, яшайверишсин, ичган қасамимизни бузиб, бошимизга Эгамизнинг ғазабини келтирмайлик. Аммо Гивонликлар бутун жамоа учун ўтин ёрувчи, сув ташувчи бўлиб қолсин.
Шундай қилиб, оқсоқоллар Гивонликларга нисбатан ўз ваъдасида қолдилар.
22Ёшуа Гивонликларни чақириб сўради:
— Бизга яқин жойда яшаркансиз. Нимага, сизлардан узоқ жойда яшаймиз, деб бизни алдадингиз? 23Шунинг учун энди сизлар лаънатисизлар, сизлар энди абадий менинг Худойим уйи[66] учун ўтин ёрувчи, сув ташувчи қул бўлиб қоласизлар.
24Улар Ёшуага жавоб бердилар:
— Биз аниқ эшитдик, Эгангиз Худо Ўзининг қули Мусога бутун юртни сизларга бериб, унинг бутун аҳолисини қириб ташлашни буюрибди. Ўз жонимизни ўйлаб, сизлардан қўрққанимиздан шу ишни қилдик. 25Энди биз сизнинг қўлингиздамиз, нима тўғри ва нима яхши, деб ўйласангиз, бизни шундай қилинг.
26Исроил халқи Гивонликларни ўлдиришига Ёшуа йўл қўймади. 27Аммо ўша куни Ёшуа уларни, Эгамизнинг қурбонгоҳи қаерда қурилишидан қатъий назар, ана шу қурбонгоҳ ва Исроил жамоаси учун ўтин ёрувчи ва сув ташувчи қилиб қўйди. Ҳатто бугунгача[67] уларнинг вазифаси шудир.

 

10–БОБ

 

Исроил халқи жанубдаги шоҳларни мағлуб қилади

 

1Қуддус[68] шоҳи Одонисидиқ эшитдики, Ёшуа Ай шаҳрини қўлга киритибди, уни бутунлай вайрон қилибди[69], Ерихо ва унинг шоҳига нималар қилган бўлса, Ай шаҳрини ва унинг шоҳини ҳам шундай қилибди. Гивонликлар ҳам Исроил халқи билан сулҳ тузиб, энди уларнинг орасида яшаётганини эшитиб 2жуда қўрқиб кетди. Ахир, Гивон шаҳри улкан шаҳар бўлиб, ўз шоҳига эга бўлган шаҳарлардай катта, Ай шаҳридан ҳам каттароқ эди–да. Гивон аҳолисининг барча эркаклари ҳам жуда моҳир жангчи эдилар. 3Хеврон шоҳи Хўхам, Ярмут шоҳи Пиром, Лахиш шоҳи Ёфия ва Эглон[70] шоҳи Дабир Қуддус шоҳи Одонисидиқдан шундай хабар олишди: 4“Келиб, менга ёрдам беринг. Бирга Гивонга ҳужум қилайлик, чунки улар Ёшуа ва бутун Исроил халқи билан сулҳ тузибди.” 5Шунда Қуддус шоҳи, Хеврон шоҳи, Ярмут шоҳи, Лахиш шоҳи ва Эглон шоҳи — Амор халқларининг бешала шоҳлари кучларини йиғдилар. Барча қўшинлари билан Гивонни ўраб олиб, ҳужум қилдилар.
6Гивонликлар Ёшуага — Гилгалдаги қароргоҳга шундай хабар юбордилар: “Қирлардаги ҳамма Амор шоҳлари ўз қўшинлари билан бизларга қарши йиғилишди. Қулларингизни тарк этманг! Тез келиб бизларни қутқаринг, бизга ёрдам беринг.” 7Ёшуа бутун лашкари билан Гилгалдан чиқди. Уларнинг орасида энг зўр жангчилар ҳам бор эди. 8Эгамиз Ёшуага шундай деди: “Улардан қўрқма, уларни сенинг қўлингга берганман, уларнинг бирортаси ҳам сенга бас кела олмайди.” 9Ёшуа ўз лашкари билан Гилгалдан[71] чиққандан кейин туни билан йўл босиб, Амор қўшинларининг устига тўсатдан бостириб борди. 10Бутун Исроил лашкари олдида Эгамиз Амор қўшинларини ваҳимага солди. Исроил лашкари Гивонда уларнинг кўпларини қиличдан ўтказди. Байт–Хўронга чиқадиган йўл билан қувиб, то Озикаҳ ва Маккедога етиб[72] боргунча йўлда Амор қўшинларини йўқ қилди.
11Улар Исроил лашкаридан қочиб, Байт–Хўрондан пастга тушаётганда, Эгамиз осмондан уларнинг устига Озикаҳга етгунларича йирик дўл ёғдирган эди. Уларнинг кўплари дўл остида ҳалок бўлди. Исроил лашкарининг қиличидан ҳалок бўлганларга қараганда, дўл тегиб ўлганлар кўпроқ эди.
12Эгамиз Амор халқларини Исроил лашкарининг қўлига берган куни Ёшуа Эгамизга гапириб, бутун Исроил халқи олдида шундай деди:

 

“Эй, қуёш, тек тургин Гивон шаҳрида,
Оймомо, сен эса Ойжавлон водийсида[73].”

 

13Қуёш ҳам, ой ҳам қимирламай, халқ ўз душманларидан қасос олмагунча, осмонда тўхтаб тураверди. “Ёшур” китобида[74] шу ҳақида ёзилган. Қуёш осмоннинг ўртасида тўхтаб, кун бўйи ботмай турди. 14Ўша куни Исроил халқи учун Эгамизнинг Ўзи жанг қилди. Ундан олдин ҳам, кейин ҳам Эгамиз инсоннинг илтижосига жавоб берган бундай кун бўлмаган.
15Шундан кейин Ёшуа ва бутун лашкар Гилгалдаги қароргоҳга қайтиб кетишди.

 

Ёшуа жанубдаги бешта шоҳни ўлдиради

 

16Бешала шоҳ қочиб, Маккедодаги ғорга яшириниб олишган эди. 17Ёшуага: “Бешта шоҳ топилди, улар Маккедодаги ғорнинг ичига яшириниб олишган экан”, — деб айтишди. 18Ёшуа шундай деди: “Катта тошлар олиб, ғорнинг оғзини ёпинглар. Шоҳлар чиқиб кетмаслиги учун, у ерга қўриқчилар тайинланглар, 19лекин ҳаммангиз ҳам ўша ерда қолиб кетманг. Душман лашкарларини қувиб, уларга орқадан ҳужум қилинг. Уларни ўз шаҳарларига киришларига йўл қўйманг, чунки Эгангиз Худо душманларни сизнинг қўлингизга берган.” 20Ёшуа ва бутун Исроил лашкари душманларнинг деярли ҳаммасини қиличдан ўтказди. Фақат бир–иккитасигина ўз мустаҳкам шаҳарларига қочиб бориб, тирик қолди. 21Бутун Исроил лашкари Маккедодаги қароргоҳга соғ–саломат қайтиб борди. Шундан кейин ўша ерлардаги ҳеч ким Исроил халқига қарши гапиришга журъат эта олмади.
22Ёшуа: “Ғорнинг оғзини очиб, бешта шоҳни менинг олдимга олиб келинглар”, деб буюрди. 23Унинг айтганини қилиб, бешта шоҳни — Қуддус, Хеврон, Ярмут, Лахиш ва Эглон шаҳарларининг шоҳларини ғордан олиб чиқиб, унинг олдига олиб келишди. 24Ёшуа бутун Исроил жангчиларини йиғиб, ўша бешта шоҳни ерга ётқизди. Жангчиларнинг бошлиқларига эса шундай деди: “Яқинроқ келиб, оёқларингизни шоҳларнинг бўйниларига қўйинглар.” Улар келиб, оёқларини шоҳларнинг бўйниларига қўйдилар. 25Ёшуа гапида давом этди: “Энди қўрқманг, ваҳимага тушманг, фақатгина дадил ва ботир бўлинглар. Эгамиз сизга қарши чиқадиган ҳамма душманларни шу кўйга солади.” 26Шундан кейин Ёшуа шоҳларни ўлдириб, уларнинг жасадларини тик ўрнатилган бешта ходанинг учига қоқди. Жасадлар кечгача ходаларда осилиб турди. 27Қуёш ботганда, Ёшуанинг буйруғига кўра, шоҳларнинг жасадларини ходалардан тушириб, илгари ўша шоҳлар яширинган ғорнинг ичига ташладилар. Ғорнинг оғзини эса катта–катта тошлар билан ёпиб қўйдилар. Ўша тошлар бугунгача ўша ердадир.

 

Ёшуа жанубдаги шаҳарларни вайрон қилади

 

28Ёшуа ўша куни Маккедо шаҳрини[75] босиб олди, унинг аҳолисини шоҳи билан бирга қиличдан ўтказди. Шаҳардаги ҳар бир кишини йўқ қилди, у ерда бирорта ҳам тирик жон қолмади. Ерихонинг шоҳига нима қилган бўлса, Маккедонинг шоҳига ҳам шундай қилди.
29Кейин Ёшуа бутун Исроил лашкари билан Маккедодан Либна шаҳрига бориб, Либнага ҳужум қилди. 30Эгамиз Либна ва унинг шоҳини ҳам Исроил лашкарининг қўлига берди. Улар бутун шаҳар аҳолисини қиличдан ўтказиб, бирорта ҳам тирик жон қолдирмадилар. Ерихо шоҳига нима қилган бўлса, Либна шоҳига ҳам шундай қилишди.
31Ёшуа ва барча Исроил жангчилари Либнадан Лахиш шаҳрига бордилар. Шаҳарни қуршовга олиб, ҳужум қилишди. 32Эгамиз Лахишни Исроил лашкарининг қўлига берди. Улар иккинчи куни шаҳарни босиб олишди. Худди Либнадагидай бу шаҳарнинг ҳам бутун аҳолисини қиличдан ўтказишди.
33Гезер шаҳрининг шоҳи Хўром Лахиш шаҳрига ёрдамга келган эди, Ёшуа Хўромни ва унинг бутун қўшинини бирорта ҳам тирик жон қолдирмай йўқ қилди.
34Исроил лашкари Ёшуа билан Лахишдан чиқиб Эглон шаҳрига борди. Уни ҳам қуршовга олиб, ҳужум қилди. 35Худди Лахишдагидай Эглонни ҳам бир кун ичида босиб олиб, унинг барча аҳолисини йўқ қилди.
36Бундан кейин Ёшуа билан Исроил лашкари Эглондан Хеврон шаҳрига боришди. Ўша шаҳарга ҳужум қилишди. 37Хевронни қўлга олиб, унинг шоҳини, бутун аҳолисини, ҳатто атрофидаги қишлоқларнинг аҳолисини ҳам бутунлай йўқ қилдилар. Худди Эглондагидай битта ҳам тирик жон қолдиришмади.
38Кейин Ёшуа бутун Исроил лашкари билан Давир шаҳрига бориб, унга ҳужум қилди. 39Шаҳарни қўлга киритиб, унинг шоҳи, бутун аҳолиси ва ҳатто атрофидаги қишлоқларнинг аҳолисини ҳам бутунлай йўқ қилди. Хеврон, Либна шаҳарлари ва уларнинг шоҳларига нима қилган бўлса, Давир ва унинг шоҳини ҳам худди шундай қилиб, шаҳарда бирорта ҳам тирик жонзот қолдирмади.
40Ёшуа бутун юртни — қирларнию Нагав чўлини[76], ғарбдаги қирлар этакларини, шарқдаги қир ён бағирларини босиб олди ва шу жойларнинг шоҳларини мағлуб қилди. Исроил халқининг Худоси — Эгамиз буюргандай, Ёшуа ҳеч кимни тирик қолдирмади, ҳаммани қириб ташлади. 41Ёшуа Кадеш–Барнадан Ғазогача бўлган шаҳарларни, бутун Гўшен ерини[77], шимолдаги Гивонгача бўлган ерларни босиб олди. 42Ёшуа бу шоҳлар ва уларнинг ерларини бир юришдаёқ босиб олди, чунки Исроил халқининг Худоси — Эгамиз Ўз халқи учун жанг қилди. 43Кейин Ёшуа Исроил лашкари билан бирга Гилгалдаги қароргоҳга қайтиб борди.

 

11–БОБ

 

Исроил халқи шимолдаги шоҳларни мағлуб қилади

 

1Хазор шаҳрининг[78] шоҳи Ёбин Ёшуанинг ғалабалари ҳақида эшитди. У қуйидаги шоҳларга шошилинч хабар юборди: Мадон шоҳи Йўвовга, Шимрон шоҳига, Ахшоф шоҳига, 2шимолдаги қирларнинг шоҳларига, Жалила кўлининг[79] жанубидаги Иордан водийсининг[80] шоҳларига, ғарбдаги қир этаклари ва Нафўт–Дўр шоҳларига, 3шарқ ва ғарбдаги Канъон халқларининг шоҳларига, Амор, Хет, Париз халқларининг шоҳларига, қирлардаги Ёбус шоҳларига, Миспах еридаги[81], Хермон тоғининг этагида яшайдиган Хив халқига. 4Улар бутун лашкарлари, жуда кўп отларию жанг араваларини тўплаб, Исроил халқига қарши жанг қилиш учун йиғилишди. Уларнинг жангчилари денгиз қирғоғидаги қумдай сон–саноқсиз эди. 5Исроил халқи билан жанг қилишга мана шу шоҳларнинг ҳаммаси лашкарларини бирлаштиришди. Улар Миром[82] сувлари олдида қароргоҳ қурдилар.
6Эгамиз Ёшуага шундай деди: “Улардан қўрқмагин, Мен Ўзим уларни сизларнинг қўлингизга бераман, эртага шу пайтда уларнинг ҳаммаси ўлган бўлади. Уларнинг отларини майиб қилиб, жанг араваларини ёндирасизлар.” 7Ёшуа ўзининг бутун лашкари билан Миромга бориб, душман қўшинлари устига тўсатдан ҳужум қилди. 8Эгамиз Исроил лашкарига душманлари устидан ғалаба берди. Исроил лашкарлари душманларини шимол томонда Буюк Сидон ва Мисрафўт–Майимгача, шарқ томонда эса Миспах водийсигача[83] қувиб бориб, уларнинг ҳаммасини ҳалок қилди. Душманларнинг бирортаси ҳам тирик қолмади. 9Ёшуа улар билан Эгамиз буюргандай қилди, уларнинг отларини майиб қилиб, жанг араваларини ёндириб ташлади.
10Ўшандан кейин Ёшуа ўз лашкари билан орқага қайтиб, Хазор шаҳрига борди. Уни қўлга киритиб, шоҳини ҳалок қилди. У пайтда Хазор ўша шоҳликлар орасида энг қудратлиси эди. 11Исроил лашкари шаҳар аҳолисининг ҳаммасини бутунлай йўқ қилди[84]. У ерда бирорта ҳам тирик жон қолмади. Шаҳарни эса ёндириб ташлашди. 12Ёшуа билан Исроил лашкари ўша шаҳарларнинг ҳаммасини босиб олиб, уларнинг шоҳларию барча аҳолисини қиличдан ўтказди. Эгамизнинг қули Мусо буюргандай, уларни бутунлай вайрон қилди. 13Исроил лашкари тепаликларда[85] қурилган шаҳарлардан фақатгина Хазор шаҳрини ёндириб ташлади. 14Исроил лашкари шаҳарлардаги мол–мулкларни ва барча чорвани ўзларига ўлжа қилиб олдилар. Аммо шаҳарларнинг барча аҳолисини қиличдан ўтказдилар. У ерда бирорта ҳам тирик жон қолмади. 15Эгамиз ўз қули Мусога берган амрларни Мусо Ёшуага етказган эди. Ёшуа Мусо айтгандай қилиб, барча амрларни битта қолдирмай бажарди.

 

Ёшуа қўлга киритган ерлар

 

16Шундай қилиб, Ёшуа бутун юртни: жанубий қирлару ўша қирларнинг этакларини, бутун Нагав чўлини[86], бутун Гўшен ерини[87], Иордан водийсини, шимолий қирлар ва ўша қирларнинг этакларини босиб олди. 17Исроил халқи босиб олган ернинг жанубий чегараси Сеир юрти ёнидаги Халак тоғи эди, шимолдаги чегараси эса Хермон тоғининг этагида жойлашган Лубнон водийсидаги Баал–Гад шаҳри эди. Ёшуа ўша ерларнинг шоҳларини мағлуб қилиб, ҳаммасини ҳалок қилди. 18Бу шоҳларни мағлуб қилгунча, Ёшуа узоқ вақт улар билан уруш қилган эди. 19Гивондаги Хив халқидан ташқари[88] ҳеч бир шаҳар аҳолиси Исроил халқи билан сулҳ тузмаган эди. Уларнинг ҳаммаси жангда мағлуб бўлишди. 20Эгамиз ўша халқларни ўжару такаббур қилиб қўйгани учун, улар Исроил халқига қарши жангга чиқаверди. Эгамиз Мусога буюргандай, Исроил лашкари уларни бутунлай йўқ қилиб, шафқатсиз ўлдиришлари учун шундай қилган эди.
21Ўша пайтда Ёшуа қирларда яшаган Иноқ авлодини[89] йўқ қилиб ташлаган эди. Улар Хеврон, Давир, Онов шаҳарларида, бутун жанубий ва шимолий қирларда яшардилар. Ёшуа уларни ўлдириб, шаҳарларини вайрон қилди. 22Исроил халқининг юртида Иноқ авлодидан ҳеч ким қолмади, фақатгина Ғазо, Гат ва Ашдод шаҳарларида[90] бир нечтаси қолди. 23Шундай қилиб, Мусога Эгамиз айтгандай, Ёшуа бутун юртни қўлга киритди. Ёшуа бу ерларни Исроил халқининг қабилаларига мулк қилиб берди. Энди юртда тинчлик барқарор бўлди.

 

12–БОБ

 

Иордан дарёсининг шарқида мағлуб бўлган шоҳлар

 

1Мусо бошчилигида Исроил халқи Иордан дарёсининг шарқида бўлган шоҳларни мағлуб қилиб, уларнинг ерларини эгаллаб олган эди. Бу шоҳлар жанубдаги Арнон сойлигидан шимолдаги Хермон тоғигача бўлган ерларда ҳукмронлик қилган эди. Уларнинг ерлари Иордан водийсининг[91] шарқидаги барча ерларни ўз ичига олар эди.
2Исроил халқи мағлуб қилган шоҳлардан бири Амор халқининг шоҳи Сихўн[92] эди. У Хашбон шаҳрида яшаган эди. Унинг шоҳлиги Арнон сойлигининг четида жойлашган Арор шаҳрини ва ўша сойликнинг ўртасидан то Явоқ дарёсигача чўзилган жойларни, яъни Гиладнинг ярмини ўз ичига олар эди. Явоқ дарёси Оммон халқи ерининг чегараси эди. 3Сихўн Иордан водийсининг шарқ томонида ҳам ҳукмронлик қилган эди. Бу ҳудуд шимол томондаги Жалила кўлининг[93] ғарбий қирғоқларигача, жануб томондаги Ўлик денгизгача[94], Байт–Яшимўтдан Фисгах тоғ тизмасининг ён бағирларигача бўлган жойларни ўз ичига олар эди.
4Мағлуб бўлган Башан шоҳи Ўг[95] ўз шаҳарлари Аштарўт ва Эдрейда яшарди. У Рафа халқининг[96] қолганларидан бири эди. 5Унинг шоҳлиги шимолдаги Хермон тоғигача, шарқдаги Салко шаҳригача чўзилиб, ғарбдаги Гашур ва Махо шоҳликларининг чегараларигача етиб борган Башан ерларини ҳам ўз ичига олган эди. Бу шоҳлик яна Гиладнинг шимолий ярмини ҳам ўз ичига олиб, Хашбон шоҳи Сихўн ҳудуди чегарасигача етиб борарди. 6Эгамизнинг қули Мусо ва Исроил халқи мана шу икки шоҳни мағлуб қилиб, уларнинг ерларини эгаллаб олишган эди. Мусо шу ерларни Рубен, Гад қабилалари ва Манаше қабиласининг ярмига[97] мулк қилиб берган эди.

 

Иордан дарёсининг ғарбида мағлуб бўлган шоҳлар

 

7Иорданнинг ғарбида — шимолдаги Лубнон водийсида жойлашган Баал–Гаддан тортиб, жанубдаги Сеир ёнида жойлашган Халак тоғигача бўлган жойларда яшаган шоҳларни Исроил халқи Ёшуа бошчилигида мағлуб қилди. Ўша шоҳларнинг ерларини Ёшуа Исроил қабилаларига мулк қилиб бўлиб берди. 8Қирларни, ғарбдаги қирлар этакларини, Иордан водийсию унинг ғарбидаги қир ён бағирларини, Яҳудо адирларидаги ва Нагав чўлидаги[98] ерларни бўлиб берди. Бу ерларда Хет, Амор, Канъон, Париз, Хив ва Ёбус халқлари яшашарди. Исроил халқи мағлуб қилган шоҳлар қуйидагилардир:

 

9Ерихо шоҳи,
Байтилнинг ёнидаги Ай шоҳи,
10Қуддус шоҳи,
Хеврон шоҳи,
11Ярмут шоҳи,
Лахиш шоҳи,
12Эглон шоҳи,
Гезер шоҳи,
13Давир шоҳи,
Гедер шоҳи,
14Хўрмах шоҳи,
Арод шоҳи,
15Либна шоҳи,
Адуллам шоҳи,
16Маккедо шоҳи,
Байтил шоҳи,
17Таппух шоҳи,
Хафер шоҳи,
18Офоқ шоҳи,
Шарон шоҳи,
19Мадон шоҳи,
Хазор шоҳи,
20Шимрон–Марон шоҳи,
Ахшоф шоҳи,
21Танах шоҳи,
Махидў шоҳи,
22Кедеш шоҳи,
Кармилдаги Ёхнаём шоҳи,
23Нафўт–Дўрдаги[99] Дўр шоҳи,
Гилгалдаги[100] Гўйим шоҳи,
24Тирза шоҳи.

 

 

Исроил халқи ҳаммаси бўлиб ўттиз битта шоҳни мағлуб қилди.

 

13–БОБ

 

Исроил халқи ҳали босиб олмаган ерлар

 

1Йиллар ўтиб, Ёшуа анча кексайиб қолган пайтда Эгамиз унга шундай деди: “Сен қаридинг, ёшинг ҳам ўтиб қолди, лекин бу юртнинг кўп жойлари ҳали босиб олинмаган. 2Исроил халқи ҳали қуйидаги ерларни эгалламаган: бутун Филист ва Гешир халқининг ерлари, 3яъни ҳозир Канъон халқига тегишли бўлиб, Мисрнинг шарқий чегарасидаги Шихор ирмоғидан[101] шимолдаги Эхрон чегараларигача бўлган ерлар. Ўша жойда Филист халқининг бешта ҳукмдори яшайди. Улар қуйидаги шаҳарларда ҳукмронлик қилади: Ғазо, Ашдод, Ашқалон, Гат ва Эхрон. Жанубдаги Авим халқининг[102] ерлари ҳам ҳали босиб олинмаган. 4Шимолда эса Исроил халқи ҳали қуйидаги ерларни босиб олмаган: Канъон халқининг барча ерлари. Бу ерлар Сидон халқига тегишли бўлган Мерахни ўз ичига олиб, шимол томонга, Амор халқи ерларининг чегарасидаги Офоқ[103] деган жойгача чўзилади. 5Яна Габолликларнинг[104] ерларини, Лубнон тоғли ерларининг шарқ томонини — Хермон тоғининг этагидаги Баал–Гаддан Лево–Хоматгача[105] бўлган жойларни, 6Лубнондан Мисрафўт–Майимгача бўлган қирларнинг аҳолиси — барча Сидонликларни ҳам Исроил халқи ҳали мағлуб қилмаган. Мен Ўзим мана шу халқларни бу юртдан, Исроил халқининг олдидан ҳайдайман. Мен сенга буюрганимдай, мана шу ерларни албатта Исроил халқига мулк қилиб бергин. 7Хуллас, мана шу ерларни қолган тўққизта қабилага ва Манаше қабиласининг ярмига[106] мулк қилиб бўлиб бергин.”

 

Иордан дарёсининг шарқидаги ерлар

 

8Рубен, Гад қабилалари ва Манаше қабиласининг бошқа ярми Иордан дарёсининг шарқида ўз улушларини олиб бўлган эдилар. Уларга бу ерларни Эгамизнинг қули Мусо берган эди. 9Уларнинг ҳудуди жанубдаги Арнон сойлигининг четида жойлашган Арор шаҳридан тортиб сойликнинг ўртасидаги шаҳаргача чўзилиб, Мидаводан Дибонгача бўлган бутун ясси тепаликни ўз ичига олади. 10Бу ҳудуд Хашбон шаҳрида ҳукмронлик қилган Амор халқининг шоҳи Сихўн қўли остида бўлган ҳамма шаҳарларни, Оммон халқининг чегарасигача бўлган ерларни ўз ичига оларди. 11Гилад ҳудуди, Гашур ва Махо халқларининг ерлари, шимолдаги бутун Хермон тоғи, шарқдаги Салкогача бўлган бутун Башан, 12Рафа халқининг[107] энг охирги авлоди бўлган шоҳ Ўгнинг ҳамма ерлари ҳам ўша ҳудудга кирар эди. Башан ҳудудининг Аштарўт ва Эдрей шаҳарларида шоҳ Ўг ҳукмронлик қилган эди. Ўша ерларнинг халқларини Мусо мағлуб қилиб ҳайдаб чиқарган эди. 13Лекин Исроил халқи Гашур ва Махо халқларини ҳайдаб чиқармади, улар бугунгача Исроил халқи орасида яшайдилар.
14Фақатгина Леви қабиласига Мусо улуш бермади. Исроил халқининг Худоси — Эгамиз айтгандай, қурбонгоҳда Унга атаб куйдириладиган қурбонликларЛеви қабиласининг улушидир.

 

Рубен қабиласининг ҳудуди

 

15Мусо Рубен қабиласига уруғлари бўйича улуш берган эди. 16Уларнинг ҳудуди жанубдаги Арнон сойлигининг четида жойлашган Арор шаҳридан тортиб сойликнинг ўртасидаги шаҳаргача чўзилиб, Мидаво атрофидаги бутун ясси тепаликни ўз ичига олади. 17Мана шу ҳудуд Хашбон шаҳрини ва ясси тепаликда жойлашган қуйидаги ҳамма шаҳарларни ўз ичига олар эди: Дибон, Бомўт–Баал ва Байт–Баал–Миён, 18Яхаз, Кадамўт, Мифат, 19Хиратайим, Сивмо ва Иордан водийсида жойлашган қирнинг устидаги Зарет–Хашахар, 20Байт–Пиёр, Фисгах тоғ тизмасининг ён бағирлари, Байт–Яшимўт шаҳарлари. 21Рубен қабиласининг ерлари ясси тепалик устидаги барча шаҳарлар, Хашбонда ҳукмронлик қилган Амор халқининг шоҳи Сихўннинг бутун шоҳлигини ўз ичига оларди. Мусо Сихўнни ва у билан иттифоқ тузган Мидиён ҳукмдорларини мағлуб қилди. Уларнинг исмлари Эви, Раҳем, Зур, Хур ва Раба эди. 22Исроил халқи яна Бавўр ўғли Баломни[108] ҳам қиличдан ўтказди. У фолбинлик билан шуғулланар эди. 23Рубен қабиласи ҳудудининг ғарбий чегараси Иордан дарёси ва унинг қирғоқлари эди. Мана шу ерлар Рубен қабиласига мулк қилиб берилган эди.

 

Гад қабиласининг ҳудуди

 

24Мусо Гад қабиласига ҳам уруғлари бўйича улуш берди. 25Язир шаҳри, Гилад вилоятидаги ҳамма шаҳарлар, Рабба шаҳрининг[109] шарқидаги Арор шаҳригача[110] бўлган Оммонлар ерининг ярми уларнинг ҳудудига кирар эди. 26Уларнинг ери яна жанубдаги Хашбон шаҳридан шимол томондаги Рамат–Миспи ва Батоним шаҳарларигача, шунингдек, шимолдаги Моханайимдан Дебиргача[111] чўзилган эди. 27Гад қабиласининг ери Иордан водийсида Байт–Харам, Байт–Нимро, Сухўт, Зофун шаҳарларини ҳамда Хашбон ҳукмдори бўлган Сихўн шоҳининг қолган шоҳлигини ҳам ўз ичига олар эди. Бу ҳудуднинг ғарбий чегараси Иордан дарёси бўлиб, шимолдаги Жалила кўлигача[112] чўзилган эди. 28Мана шу ҳудуддаги шаҳарлар ва атрофларидаги қишлоқлари Гад қабиласига мулк қилиб берилган эди.

 

Иорданнинг шарқидаги Манаше қабиласининг ярмига берилган ерлар

 

29Мусо Манаше қабиласининг ярмига ҳам уруғлари бўйича улуш берган эди. 30Уларнинг ҳудуди Моханайим шаҳридан шимолга чўзилиб, бутун Башан ҳудудини ва Ёвир босиб олган олтмишта шаҳарни ўз ичига олар эди. Башан шоҳи Ўг мана шу жойларда ҳукмронлик қилган эди. 31Гилад вилоятининг ярми, Башандаги Ўг шоҳлигининг пойтахт шаҳарлари Аштарўт ва Эдрей ҳам уларнинг ҳудудига кирар эди. Мана шу ерлар Манаше ўғли Мохирдан келиб чиққан наслнинг ярмига берилган эди.
32Иорданнинг шарқида, Мўаб текислигида, Ерихонинг рўпарасида Мусо бўлиб берган улушлар мана шулардир. 33Лекин Леви қабиласига Мусо улуш бермаган эди. Исроил халқининг Худоси — Эгамиз уларга: “Мен Ўзим сизларнинг улушингиз бўламан”, деб ваъда берган эди[113].

 

14–БОБ

 

Иордан дарёсининг ғарбидаги ерлар тақсимланади

 

1Иордан дарёсининг ғарбида Канъон юртидаги ерлардан Исроил халқининг қолган қабилалари мулк олдилар. Руҳоний Элазар[114], Нун ўғли Ёшуа ва Исроил қабилаларининг бошлиқлари бу ерларни қабилаларга бўлиб беришди. 2Иордан дарёсининг ғарбида мана шу тўққиз қабила ва бир қабила ярмисининг улушлари, Мусога Эгамиз буюргандай, қуръа ташлаб белгиланди[115]. 3-4Иорданнинг шарқида эса Мусо икки қабилага ва бир қабиланинг ярмисига улуш бериб бўлганди. Юсуфнинг икки ўғли Манаше ва Эфрайимдан икки қабила келиб чиққан эди. Аммо Исроил қабилалари орасида Леви қабиласи ҳеч қандай улуш олмади[116]. Уларга фақат ўзлари яшаши учун шаҳарлар ва қўй–молларини боқиш учун шаҳарлар атрофидаги яйловлар берилди. 5Шундай қилиб, Эгамиз Мусога буюргандай, Исроил халқи ерларни бўлиб олдилар.

 

Хеврон Холибга берилади

 

6Бир куни Яҳудо қабиласидан бир неча киши Ёшуанинг олдига келишди. Исроил халқининг ҳаммаси ҳали ҳам Гилгалдаги қароргоҳда эдилар. Ханаз авлодидан бўлган Яфунах ўғли Холиб[117] ўша кишилар орасида эди. У Ёшуага шундай деди:
— Кадеш–Барна шаҳрида бўлганимизда, Худонинг одами Мусо сиз ва мен ҳақимизда нима деганини биласиз. Мусо Эгамиз номидан гапирди. 7Эгамизнинг қули Мусо мени Кадеш–Барнадан мана шу ерларни текшириб келиш учун юборганда қирқ ёшда эдим. Мен қайтиб келиб унга бор ҳақиқатни айтдим. 8Мен билан бирга борганлар халқни ваҳимага солган бўлса ҳам, мен Эгам Худога содиқ қолдим. 9Ўша куни Мусо қасам ичиб шундай деган эди: “Сен Канъон юртида босиб ўтган ерлар абадий сенга ва авлодларингга ажратилган мулк бўлиб қолади, чунки сен Эгам Худога содиқ қолдинг.” 10Мана кўриб турганингиздек, Эгамиз Мусога шундай деб гапирганига қирқ беш йил бўлди. Ўша пайтда Исроил халқи саҳрода юрган эди. Худойим Ўзи айтгандай ўшандан бери жонимни сақлаб келяпти. Мана ҳозир саксон беш ёшдаман. 11Мусо мени юборган кунда қандай бақувват бўлган бўлсам, ҳозир ҳам шундайман. Ҳалигача жангга ҳам, қолган барча ишларга ҳам қувватим етади. 12Энди Эгамиз ўша куни ваъда қилган қирларни менга беринг[118]. Ўша куни айғоқчиларнинг: “Иноқ авлоди[119] у ерда ўзларининг катта, мустаҳкам шаҳарларида яшаркан”, — деган гапларини ўзингиз эшитдингиз. Аммо Эгамиз мен билан бирга бўлса, Эгамизнинг Ўзи айтгандай, мен уларни бу юртдан ҳайдаб чиқараман.
13Шундан кейин Ёшуа Холибни дуо қилиб, Хеврон шаҳрини[120] унга мулк қилиб берди. 14Шундай қилиб, Холиб Исроил халқининг Худоси — Эгамизга содиқ қолгани учун Хеврон шаҳри унинг ва авлодининг мулки бўлиб қолди. 15Хевроннинг эски номи Хират–Арба эди. Арба Иноқ авлоди орасида энг машҳур киши бўлган эди.
Энди эса юртда тинчлик барқарор бўлди.

 

15–БОБ

 

Яҳудо қабиласининг ҳудуди

 

1Яҳудо қабиласининг уруғларига тушган улуш юртнинг жануб томонида эди. Уларнинг жанубдаги ерлари Эдом юртининг чегараси бўлган Зин саҳросигача етди.
2Уларнинг жанубий чегараси Ўлик денгизнинг[121] жанубий қирғоғидан бошланади. 3Чегара Чаёнлар довонидан[122] ўтиб жануб томонга, Зин саҳроси томон чўзилади. Кадеш–Барна шаҳрининг жануб томонидан ўтиб, Хазрон шаҳригача боради. Хазрондан ўтгандан кейин эса Адар шаҳригача бориб Карха шаҳри томонга бурилади. 4Бу чегара Озмон шаҳригача бориб, Миср чегарасидаги сойликдан[123] ҳам ўтади–да, Ўрта ер денгизининг ёнида тўхтайди. Мана шу Яҳудо қабиласининг жанубий чегараси бўлади.
5Уларнинг шарқий чегараси Ўлик денгиздир. Бу чегара шимолдаги Иордан дарёси Ўлик денгизга қуйиладиган жойгача чўзилади.
Шимолий чегара эса мана шу жойдан бошланади. 6Бу чегара Ўлик денгизнинг ғарбидаги Байт–Хўглахгача чўзилиб, Байт–Арабанинг шимолидан ўтади–да, Рубен ўғли Бўханнинг номи билан аталган тош турган жойгача боради. 7Кейин чегара Охор сойлигидан Давиргача[124] бориб, шимолга — Гилгал[125] томонга бурилади. Гилгал сойликнинг жанубида бўлган Адум довонининг рўпарасида эди. Чегара Эн–Шамаш булоғидан ўтиб Эн–Рўғолга боради. 8Кейин Хиннум сойлигининг тепасидан кесиб ўтиб, Ёбус халқига қарашли бўлган тепаликнинг, яъни Қуддуснинг жанубий ён бағридан ўтади. Чегара у ердан Хиннум сойлигининг ғарбидаги қирнинг тепасига — Рафа сойлигининг шимолий четигача боради. 9Чегара тоғнинг тепасидан Нафтува булоқлари томон чўзилиб, Эфрўн тоғининг шаҳарларигача боради, кейин эса Баалах томонга бурилади. Бу шаҳар ҳозирги пайтда[126] Хират–Ёрим, деб аталади. 10Шундан кейин бу шимолий чегара Баалахнинг ғарб томонини айланиб ўтиб, Сеир тоғларигача боради. Кейин Ёрим тоғининг шимолий ён бағридан ўтади. Хисалон шаҳри шу ерда жойлашган. У ердан чегара Байт–Шамаш шаҳригача[127] боради ва Тимнах шаҳридан ўтади. 11Кейин чегара Эхрон шаҳрининг шимолидаги тепаликнинг ён бағридан ўтиб, Шиккарон шаҳри томонга бурилади. Кейин Баалах тоғининг ёнидан ўтиб, Ёбнаил шаҳрига боради. Шимолий чегара Ўрта ер денгизининг олдида тугайди.
12Ўрта ер денгизининг қирғоғи ғарбий чегарани ташкил қилади.
Мана шу чегаралар билан ўралган ерда Яҳудо қабиласининг уруғлари яшарди.

 

Холиб Хеврон ва Давир шаҳарларини мағлуб қилади

 

13Эгамиз буюргандай, Ёшуа Яфунах ўғли Холибга Яҳудо қабиласининг ҳудудидан улуш берди. Бу улуш Хират–Арба шаҳри эди. Ҳозирги пайтда[128] бу шаҳар Хеврон, деб аталади. Арба Иноқ авлодининг[129] аждоди эди. 14Холиб у ердан Иноқ авлодини — Шешай, Охиман ва Талмай уруғларини қувиб чиқарди. 15Яҳудо қабиласининг одамлари у ердан Дабир шаҳрига[130] ҳужум қилиш учун йўлга тушишди. Дабирнинг эски номи Хират–Сафар эди. 16Шунда Холиб: “Хират–Сафарга ҳужум қилиб, қўлга киритган кишига қизим Ахсани бераман”, — деди. 17Холибнинг укаси бўлган Ханазнинг ўғли Ўтниёл шаҳарни қўлга киритди. Холиб эса унга қизи Ахсани узатди. 18Тўйдан кейин қиз Ўтниёлга[131]: “Келинг, отамдан бир дала сўраб олайлик”, деб туриб олди. Холиб, эшакдан тушаётган қизига: “Ҳа, қизим, бирон бир истагинг борми?” — деб сўради. 19“Менга бир совға қилсангиз, — деди Ахса. — Сиз менга Нагав чўлидаги[132] ерни бердингиз, энди сув булоқларини ҳам ҳадя этинг.” Шундай қилиб, Холиб унга тепадаги ва пастдаги булоқларни[133] берди.

 

Яҳудо шаҳарлари

 

20Қуйида айтиб ўтилган ерларни Яҳудо қабиласи улуш қилиб олди. 21Бу ҳудуднинг энг жанубидаги, Эдом юртининг чегарасидаги шаҳарларнинг номлари қуйидагича эди: Кабзаёл, Эдер, Ёғур, 22Хино, Димона, Адад, 23Кедеш, Хазор, Йитнон, 24Зиф, Талим, Болўт, 25Хазор–Хадатто, Харийўт–Хазрон (яъни Хазор), 26Эмом, Шама, Мўлодах, 27Хазор–Гаддах, Хашмон, Байт–Палат, 28Хазор–Шувол, Бэршэва, Бизйўтаёх, 29Баалах, Ийим, Эзам, 30Элтўлад, Хасил, Хўрмах, 31Зихлах, Мадманно, Сансанно, 32Лабойўт, Шилхим, Ойин, Риммон. Ҳаммаси бўлиб йигирма тўққизта шаҳар ва уларнинг атрофларидаги қишлоқлар.
33Қир этакларининг шимолидаги шаҳарларнинг номи эса қуйидагича эди: Эштойўл, Зорох, Ашнаҳ, 34Зонўвах, Эн–Ханним, Таппух, Эном, 35Ярмут, Адуллам, Сўхў, Озикаҳ, 36Шарайим, Адитайим, Гедера, Гадерўтайим[134]. Ҳаммаси бўлиб ўн тўртта шаҳар ва уларнинг атрофидаги қишлоқлар.
37Қирлар этакларининг жанубида қуйидаги шаҳарлар бор эди: Зинон, Ҳадаша, Мигдал–Гад, 38Дилан, Миспах, Ёхтал, 39Лахиш, Бозхат, Эглон, 40Каббўн, Лахмос, Хитлиш, 41Гадерўт, Байт–Дўғон, Намах, Маккедо. Ҳаммаси бўлиб ўн олтита шаҳар ва уларнинг атрофидаги қишлоқлар.
42Қир этакларининг марказий қисмидаги шаҳарлар қуйидагилар эди: Либна, Этер, Ошон, 43Йифтох, Ашнаҳ, Назив, 44Кейлах, Ахсиб, Моришо. Ҳаммаси бўлиб тўққизта шаҳар ва уларнинг атрофидаги қишлоқлар.
45Яҳудо қабиласининг ҳудуди Эхроннинг барча шаҳарлари ва уларнинг атрофидаги қишлоқларни ўз ичига олар эди. 46Чегара Эхрондан ғарбга, Ўрта ер денгизи томон чўзилиб, Ашдоднинг ёнида бўлган барча шаҳарлар ва уларнинг атрофидаги қишлоқларни ўз ичига олар эди. 47Уларнинг ҳудуди Ашдод ва унинг шаҳарларию қишлоқларини, Ғазо ва у ердан Миср чегарасидаги сойликкача[135] бўлган жойлардаги шаҳарлар ва қишлоқларни, Ўрта ер денгизининг қирғоғи бўйидаги шаҳарларни ўз ичига олар эди.
48Яҳудо қабиласи қирларда қуйидаги шаҳарларни улуш қилиб олди: Шомир, Ятир, Сўхў, 49Данно, Хират–Санно (яъни Давир), 50Онов, Эштамўва[136], Оним, 51Гўшен, Хўлун ва Гилох. Ҳаммаси бўлиб ўн битта шаҳар ва уларнинг атрофидаги қишлоқлар.
52Қирлардаги қуйидаги шаҳарлар Яҳудо қабиласининг ҳудудига кирар эди: Араб, Думах, Ишан, 53Ёнум, Байт–Таппух, Офоқа, 54Хумтах, Хират–Арба (яъни Хеврон) ва Зиор. Ҳаммаси бўлиб тўққизта шаҳар ва уларнинг атрофидаги қишлоқлар.
55Яна қирларда қуйидаги шаҳарлар Яҳудо қабиласининг улуши бўлди: Мойун, Кармил, Зиф, Ютто, 56Йизрил[137], Ёхдаём, Зонўвах, 57Қайин, Гиво[138] ва Тимнах. Ҳаммаси бўлиб ўнта шаҳар ва уларнинг атрофидаги қишлоқлар.
58Қирлардаги мана бу шаҳарлар ҳам ўша ҳудудга кирарди: Халхул, Байт–Зур, Гадўр, 59Марот, Байт–Анўт ва Элтахўн. Ҳаммаси бўлиб олтита шаҳар ва уларнинг атрофидаги қишлоқлар.
60Хират–Баал (яъни Хират–Ёрим) ва Рабба — қирлардаги мана шу икки шаҳар ва уларнинг атрофидаги қишлоқлар ҳам Яҳудо қабиласининг улуши бўлди.
61Ўлик денгиз бўйидаги адирларда жойлашган қуйидаги шаҳарлар ҳам Яҳудо қабиласига тегишли бўлди: Байт–Араба, Миддин, Сахохо, 62Нившон, Туз шаҳри ва Энгеди. Ҳаммаси бўлиб олтита шаҳар ва уларнинг атрофидаги қишлоқлар.
63Аммо Яҳудо қабиласи Ёбус халқини Қуддусдан ҳайдаб чиқара олмади[139]. Бугунгача[140] Ёбус халқи Яҳудо халқи билан бирга Қуддусда яшайди.

 

16–БОБ

 

Юсуф авлодининг улуши

 

1Юсуф авлодларига[141] берилган улушнинг жанубий чегараси Ерихо шаҳрининг ёнидаги Иордан дарёсидан, Ерихо булоғининг шарқидаги жойдан бошланади. Кейин Ерихонинг олдидан ўтиб, шимоли–ғарбдаги Яҳудо адирлари орқали қирлардаги Байтил шаҳригача чўзилади. 2Кейин Байтил, яъни Луздан ҳам ўтиб[142], Орх халқига тегишли бўлган Отрўт–Адаргача[143] боради. 3Чегара у ердан ғарбдаги Яфлет авлодининг еригача чўзилиб, пастки Байт–Хўронгача боради. Кейин чегара Гезер шаҳригача бориб, Ўрта ер денгизининг олдида тугайди.
4Юсуф авлодлари бўлган Манаше ва Эфрайим қабилалари мана шу ерларни улуш қилиб олдилар.

 

Эфрайим қабиласига берилган ерлар

 

5Эфрайим қабиласининг уруғларига қуйидаги ерлар берилди: бу ерларнинг жанубий чегараси Отрўт–Адарда бошланади–да, ғарб томонга, тепадаги Байт–Хўронгача чўзилиб, 6-7Ўрта ер денгизининг олдида тугайди. Шарқий чегараси Михматитдан жануб томонга боради, Танат–Шилў, Ёнох, Отарўт, Наро шаҳарларидан ўтиб, Иордан дарёсининг Ерихога яқин бўлган жойида тугайди. 8Шимолий чегараси эса Таппухдан ғарбга боради. Кейин Канах сойлиги бўйлаб чўзилиб, Ўрта ер денгизида тугайди. Мана шу ерларни Эфрайим қабиласи улуш қилиб олди.
9Эфрайим қабиласига яна Манаше ҳудудида жойлашган бир нечта шаҳарлар ва уларнинг атрофидаги қишлоқлар ҳам берилди. 10Аммо Эфрайим қабиласи Гезерда яшайдиган Канъон халқини қувиб чиқармади. Бу халқ бугунги кунгача[144] Эфрайим қабиласи орасида яшайди, лекин улар қарол бўлиб хизмат қилишга мажбур қилинганлар.

 

17–БОБ

 

Иорданнинг ғарбидаги Манаше қабиласининг ярмига берилган ерлар

 

1Кейин Манаше қабиласига[145] улуш берилди. Манаше Юсуфнинг тўнғичи эди. Мохир Манашенинг тўнғичи бўлиб, Гиладнинг отаси эди. Мохир ботир жангчи бўлгани учун Мусо унга Иорданнинг шарқидаги Гилад ва Башан ҳудудларини берган эди. 2Иорданнинг ғарбида Манаше қабиласининг қолганига улуш берилди. Манаше ўғиллари Абуазар, Халек, Осриёл, Шакам, Хафер ва Шамидо уруғларининг ҳаммасига ерлар берилди.
3Манашенинг набираси Гиладнинг Хафер деган ўғли бор эди. Хафернинг эса Залофход деган ўғли бор эди. Залофходнинг ўғиллари йўқ, фақатгина қизлари бор эди. Қизларининг исмлари Махло, Нуваҳ, Хўглах, Милхо ва Тирза эди. 4Шу аёллар руҳоний Элазар[146], Ёшуа ва оқсоқолларнинг олдига келиб шундай дейишди: “Эгамизнинг Ўзи бизга ҳам амакиларимиз қатори улуш беришни Мусога амр қилган.”[147]Эгамизга итоат этиб, Ёшуа қизларга ҳам амакилари қатори улуш берди. 5Натижада Иорданнинг шарқидаги Гилад ва Башан ерларидан ташқари, Манаше қабиласи Иорданнинг ғарбида яна ўн бўлак ер олди. 6Чунки Манаше авлодининг аёллари ҳам эркаклар қатори улуш олишди. Гилад ерини эса Ёшуа Манаше қабиласининг қолганларига берди.
7Иордан дарёсининг ғарбидаги Манаше қабиласи ерларининг шимолий чегараси Ошер қабиласи ҳудудининг чегараси билан туташган эди. Жанубий чегараси эса Михматит шаҳригача бориб, Таппух булоғи[148] атрофида яшайдиганларнинг ерларигача чўзилган эди. Михматит шаҳри Шакам шаҳрининг шарқида эди. 8Таппух шаҳри Манаше ва Эфрайим қабилаларининг чегарасида жойлашган эди. Таппухнинг атрофидаги ерлар Манаше қабиласига тегишли бўлса ҳам, шаҳарнинг ўзи Эфрайим қабиласига тегишли эди. 9Манаше ҳудудининг чегараси Таппух шаҳридан жанубга Канах сойлиги томонгача чўзилади. Манаше қабиласининг ҳудудида Эфрайим қабиласига тегишли шаҳарлар ҳам бор эди. Канах сойлигининг шимол томони Манаше ҳудудининг чегараси бўлиб, бу чегара Ўрта ер денгизига келиб тугайди. 10Ўша сойликнинг жанубидаги ерлар Эфрайим қабиласиники, шимолидаги ерлар эса Манаше қабиласиники эди. Ўрта ер денгизининг қирғоғи Манаше ҳудудининг ғарбий чегараси эди. Бу ҳудуд шимол томонда Ошер қабиласининг ҳудудигача, шарқ томонда эса Иссахор қабиласининг ҳудудигача чўзилган эди.
11Иссахор ва Ошер қабилаларининг ҳудудларида жойлашган қуйидаги шаҳарлар ва атрофидаги қишлоқлар Манаше қабиласига берилган эди: Байт–Шан[149], Йиблаём, Дўр (яъни Нафўт–Дўр[150]), Эн–Дўр, Танах, Махидў. 12Лекин Манаше қабиласи бу шаҳарларни қўлга кирита олмади. Канъон халқлари ўша жойларда яшашда давом этаверди. 13Бирмунча вақт ўтгандан кейин Исроил халқи янада кучайди ва Канъон халқларини қарол бўлиб хизмат қилишга мажбур қилди. Аммо уларни юртдан бутунлай қувиб чиқармади.

 

Эфрайим ва Манаше қабилалари каттароқ улушни сўраб боришади

 

14Бир кун Юсуф авлодлари[151] келиб, Ёшуадан сўрашди:
— Эгамиз бизни баракали қилиб, жуда ҳам кўпайтирди. Нима учун бизга фақатгина бир улуш ер бердингиз?
15Ёшуа уларга шундай деб жавоб берди:
— Агар Эфрайим қирлари сизларга кичиклик қилаётган бўлса, боринглар, Париз ва Рафа халқларининг[152] ўрмонларидаги дарахтларни кесиб, ўзингизга жой тозалаб олинглар.
16Улар шундай дедилар:
— Ҳа, қирлар бизга торлик қиляпти, аммо текисликдагиларнинг, Байт–Шан шаҳри ва унинг атрофидаги қишлоқларда, Йизрил водийсида яшайдиган Канъон халқларининг темирдан ясалган жанг аравалари[153] бор–ку, улар бизга нисбатан анча кучлироқ.
17Ёшуа Юсуфнинг авлодлари бўлган Эфрайим ва Манаше қабилаларига шундай деди:
— Сизлар жуда кўпчиликсизлар, кучингиз ҳам кўп. Нафақат бир улуш ер, 18балки қирлар ҳам сизларники бўлади. У ерлар ўрмон бўлса ҳам, дарахтларини кесиб, тозаланглар. У жойлар бошидан охиригача сизларники бўлади. Канъон халқларининг темир жанг араваларию катта кучи бўлишига қарамай, сизлар уларни у ердан ҳайдаб чиқарасизлар.

 

18–БОБ

 

Ёшуа қолган ерларни тақсимлайди

 

1Исроил халқи бутун юртни қўлга киритгандан кейин бутун Исроил жамоаси Шилў шаҳрида[154] йиғилди. Улар ўша ерда Учрашув чодирини тикдилар.
2Исроил халқининг орасида ҳали улуш олмаган еттита қабила қолган эди. 3Ёшуа Исроил халқига шундай деди: “Қачонгача ота–боболарингиз Худоси — Эгамиз сизларга берган юртни қўлга киритишни орқага сурасизлар?! 4Ҳар бир қабиладан уч кишини танланглар. Мен уларни бутун юртни кезиб чиқиш учун юбораман. Улар ўз қабилаларининг улуши бўйича, ўша ерни тасвирлаб ёзиб келишади. 5Жанубдаги Яҳудо қабиласининг ҳудуди ва шимолдаги Юсуф авлодларининг[155] ҳудудларидан ташқари қолган бутун юртни еттига бўласизлар. 6Кейин шуларни ёзиб, менинг олдимга олиб келинглар. Мен Эгамиз Худо олдида сизлар учун қуръа ташлайман[156]. 7Сизларнинг орангизда Леви қабиласига улуш бермайман. Эгамизгаруҳоний бўлиб хизмат қилиш уларнинг улушидир. Гад, Рубен қабилалари ва Манаше қабиласининг бошқа ярми[157] Иорданнинг шарқ томонида ўз улушларини олиб бўлганлар. Эгамизнинг қули Мусо ўша ерларни уларга берган.”
8Шундай қилиб, Ёшуа ернинг тасвирини ёзиб келишни буюрган кишилар йўлга тушдилар. Улар кетмасдан олдин, Ёшуа уларга шундай деб тайинлаган эди: “Бутун ерни кезиб, унинг тасвирини ёзиб келганингиздан кейин, мен Шилўда, Эгамиз олдида сизлар учун қуръа ташлайман.” 9У кишилар бориб, ерни етти қисмга бўлдилар. Бутун юртни тасвирлаб ёзиб, шаҳарларини рўйхатга олдилар. Кейин Ёшуанинг олдига, Шилўдаги қароргоҳга қайтиб келдилар. 10Ёшуа Шилўда, Эгамиз олдида улар учун қуръа ташлаб, ўша ерларни Исроил халқига бўлиб берди. Қуръа бўйича ҳар бир қабилага бир улушдан берди.

 

Бенямин қабиласининг улуши

 

11Қуръа ташланганда Бенямин қабиласига Яҳудо қабиласи ва Юсуф авлодлари[158] ҳудудларининг орасидаги ерлар улуш бўлиб тушди.
12Бенямин ҳудудининг шимолий чегараси шарқ томонда Иордан дарёсидан бошланади, кейин Ерихо қирининг ён бағридан шимол томонга боради. Қирлар бўйлаб ғарб томонга ўтиб, Байт–Обун атрофидаги саҳрога боради. 13У ердан чегара Луз, яъни Байтил томонга бориб, Лузнинг жанубидаги қир бўйлаб чўзилади. Кейин чегара Отрўт–Адар шаҳрига бориб, у ердан пастки Байт–Хўрон шаҳрининг жанубидаги қиргача боради.
14У ердан чегара Байт–Хўрон қаршисидаги қирнинг ғарб томони бўйлаб жануб томонга чўзилиб, Хират–Баал, яъни Хират–Ёрим қишлоғида тугайди. Бу қишлоқ Яҳудо қабиласига тегишли. Ғарбий чегара мана шудир.
15Ғарбда жанубий чегара Хират–Ёримнинг четидан бошланиб, Нафтува булоқларигача боради. 16Кейин чегара Рафа сойлигининг шимолидаги тоғ этагига боради. Хиннум сойлиги мана шу ердан бошланарди. Чегара жануб томонга давом этиб, Хиннум сойлиги бўйлаб Ёбуснинг[159] жанубидаги қир ён бағрига боради. У ердан эса Эн–Рўғол томонга қараб давом этади. 17Чегара у ердан шимолга, Эн–Шамаш томонга бурилади ва Адум довонининг қаршисидаги Гелилўтга боради. Кейин Рубен ўғли Бўхан номи билан аталган тошнинг ёнидан ўтади. 18Кейин Иордан водийсининг[160] ёнидаги қир ён бағрининг шимол томонидан ўтиб, водийни ҳам кесиб ўтади. 19У ердан чегара Байт–Хўглах қирининг шимол томонига ўтиб, Иордан дарёси Ўлик денгизга[161] қуйиладиган жойда тугайди. Бу Бенямин қабиласи ҳудудининг жанубий чегарасидир.
20У ернинг шарқий чегараси Иордан дарёсидир.
Бенямин қабиласига улуш қилиб берилган ерларнинг чегаралари мана шулар эди.
21Қуйидаги шаҳарлар Бенямин қабиласига берилди: Ерихо, Байт–Хўглах, Эмих–Қазиз, 22Байт–Араба, Заморайим, Байтил, 23Авим, Поро, Ўфра, 24Хафар–Оммонах, Офнах ва Ғибо. Ҳаммаси бўлиб ўн иккита шаҳар ва уларнинг атрофларидаги қишлоқлар. 25Қуйидаги шаҳарлар ҳам Бенямин қабиласига берилди: Гивон, Рама, Берўт, 26Миспах, Хафира, Мўзох 27Раҳем, Йирпаел, Тарало, 28Зила, Элеф, Ёбус (яъни Қуддус), Гиво ва Хират–Ёрим[162]. Ҳаммаси бўлиб ўн тўртта шаҳар ва уларнинг атрофларидаги қишлоқлар.
Мана шу ерларни Бенямин қабиласига Ёшуа улуш қилиб берди.

 

19–БОБ

 

Шимўн қабиласининг улуши

 

1Қуръа бўйича[163] иккинчи бўлиб Шимўн қабиласи улуш олди. Шимўн қабиласига улуш қилиб берилган ерларнинг атрофини Яҳудо қабиласининг ҳудуди ўраб олган эди. 2Қуйидаги шаҳарлар Шимўн қабиласига берилди: Бэршэва (ёки Шеба)[164], Мўлодах, 3Хазор–Шувол, Бала, Эзам, 4Элтўлад, Батул, Хўрмах, 5Зихлах, Байт–Маркобўт, Хазор–Суса, 6Байт–Лабойўт ва Шорухан. Ҳаммаси бўлиб ўн учта шаҳар ва уларнинг атрофидаги қишлоқлар.
7Қуйидаги шаҳарлар ҳам Шимўн қабиласига тегишли эди: Ойин, Риммон, Этер ва Ошон. Тўртта шаҳар ва уларнинг атрофидаги қишлоқлар. 8Шимўн қабиласининг ҳудуди яна жанубдаги Баалат–Бэр, яъни Нагав чўлидаги[165] Рамагача бўлган ерлардаги барча шаҳарларни ва уларнинг атрофларидаги қишлоқларни ўз ичига олар эди. 9Ёшуа Яҳудо қабиласига берган улуш улар учун керагидан ҳам ортиқ эди. Шунинг учун уларнинг ҳудудидан бир бўлагини олиб, Шимўн қабиласига улуш қилиб берди.

 

Забулун қабиласининг улуши

 

10Қуръа бўйича учинчи бўлиб Забулун қабиласи улуш олди. Уларга теккан ҳудуднинг чегараси Сорид шаҳридан бошланиб, 11ғарб томонга боради ва Марало шаҳридан ўтади. Кейин Даббешет шаҳрининг ёнидан ўтиб, Ёхнаём шаҳрининг шарқидаги сойликкача етади. 12Сорид шаҳрининг шарқ томонидан чегара Хислўт–Товур шаҳрининг чегарасигача чўзилади. Кейин Доварат шаҳригача бориб, Ёфия шаҳригача давом этади. 13Чегара яна шарқ томонга давом этиб, Гат–Хафер ва Эт–Козин шаҳарларигача боради. Кейин чегара Риммон шаҳригача бориб, у ердан Ниёх шаҳри томон бурилади[166]. 14Ҳудуднинг шимолий чегараси Ханнатон шаҳридан ўтиб, Йифтох–Эл сойлигида тугайди. 15Забулун қабиласининг ҳудудида ҳаммаси бўлиб ўн иккита шаҳар ва уларнинг атрофларидаги қишлоқлар бор эди. Ўша шаҳарларнинг баъзилари Каттот, Наҳалил, Шимрон, Йидало ва Байтлаҳм[167] шаҳарлари эди.
16Мана шу шаҳарлар ва уларнинг атрофларидаги қишлоқларнинг ҳаммасини Забулун қабиласи улуш қилиб олди.

 

Иссахор қабиласининг улуши

 

17Қуръа бўйича тўртинчи бўлиб Иссахор қабиласи улуш олди. 18Бу қабилага улуш қилиб берилган ерларда қуйидаги шаҳарлар бор эди: Йизрил, Хасуллўт, Шунам, 19Хафорайим, Шиён, Анахарат, 20Раббит, Хишион, Аваз, 21Ремот, Эн–Ханним, Эн–Хаддах, Байт–Пазез. 22Шимолдаги бу ҳудуднинг чегараси Товур тоғидан бошланиб, Иордан дарёсида тугайди. Товур[168], Шахазимо ва Байт–Шамаш[169] шаҳарлари ҳам мана шу ҳудудга кирар эди. Ҳаммаси бўлиб ўн олтита шаҳар ва уларнинг атрофларидаги қишлоқлар.
23Мана шу шаҳарлар ва уларнинг атрофларидаги қишлоқларни Иссахор қабиласи улуш қилиб олди.

 

Ошер қабиласининг улуши

 

24Қуръа бўйича бешинчи бўлиб Ошер қабиласи улуш олди. 25Уларнинг ҳудуди қуйидаги шаҳарларни ўз ичига олар эди: Халкат, Халий, Бэтэн, Ахшоф, 26Аламмалек, Эмод ва Мишол. Ҳудуднинг жанубий чегараси Ўрта ер денгизидан бошланиб, Кармил қирларининг этакларидаги Шихор–Либнат сойлиги бўйлаб чўзилади. 27У ердан чегара шарқ томонга бурилиб, Байт–Дўғон шаҳригача боради ва Йифтох–Эл водийсидаги Забулун қабиласи ҳудудининг чегараси билан туташади. Кейин шарқий чегара шимол томонга бурилиб, Байт–Эмих ва Набиёл шаҳригача боради. Ҳудуднинг чегараси Кавул, 28Абдўн[170], Рехоб, Хаммон, Канах шаҳарларидан ўтиб, Буюк Сидон шаҳригача етади. 29Бу ердан ғарбга бурилиб, мана шу шимолий чегара Рамага[171] боради–да, мустаҳкам Тир шаҳригача етади. Кейин чегара Хўсах шаҳри томон бурилиб кетади ва Ўрта ер денгизининг олдида тугайди. Ошер қабиласининг ҳудуди қуйидаги шаҳарларни ҳам ўз ичига олар эди: Махалав, Ахсиб[172], 30Уммо[173], Офоқ ва Рехоб. Ҳаммаси бўлиб йигирма иккита шаҳар ва уларнинг атрофларидаги қишлоқлар.
31Мана шу ерларнинг ҳаммасини Ошер қабиласи улуш қилиб олди.

 

Нафтали қабиласининг улуши

 

32Қуръа бўйича олтинчи бўлиб Нафтали қабиласи улуш олди. 33Нафтали қабиласи ҳудудининг жанубий чегараси Халеф шаҳридан Зананим шаҳри ёнидаги эман дарахти ёнигача боради. У ердан чегара Адамий–Нахаб, Ёбнаил[174] ва Лахум шаҳарларигача давом этиб, Иордан дарёсида тугайди. 34Ҳудуднинг ғарбий чегараси Ознўт–Товур шаҳридан ўтиб, Ҳуққоқ шаҳригача боради. Нафтали қабиласининг ҳудуди жануб томонда Забулун қабиласининг ҳудуди билан чегарадош, ғарб томонда Ошер қабиласининг ҳудуди билан чегарадош. Шарқий чегараси эса Иордан дарёсидир[175]. 35Нафтали қабиласининг ҳудудидаги мустаҳкам шаҳарлар қуйидагилардир: Зиддим, Зер, Хаммат, Рахат, Кенерет, 36Адама, Рама[176], Хазор, 37Кедеш, Эдрей[177], Эн–Хазор, 38Ирўн, Мигдал–Эл, Хорем, Байт–Онот ва Байт–Шамаш[178]. Ҳаммаси бўлиб ўн тўққизта шаҳар ва уларнинг атрофларидаги қишлоқлар.
39Нафтали қабиласи мана шу ерларни улуш қилиб олди.

 

Дан қабиласининг улуши

 

40Қуръа бўйича еттинчи бўлиб Дан қабиласи улуш олди. 41Уларнинг ҳудуди қуйидаги шаҳарлардан иборат эди: Зорох, Эштойўл, Ир–Шамаш, 42Шалаббин, Ойжавлон, Йитла, 43Элўн, Тимнах, Эхрон, 44Элтаха, Гибитон, Баалат 45Ёҳуд, Бани–Барақ, Гат–Риммон, 46Межаркон, Раххўн ва Яффанинг қаршисидаги жойлар.
47-48Мана шу шаҳарлар ва уларнинг атрофларидаги қишлоқлар Дан қабиласининг улуши эди. Аммо кейинчалик душманлар келиб, бу ерларни босиб олдилар. Шунда Дан қабиласи шимол томонга бориб, Лайиш[179] шаҳрига ҳужум қилди[180]. Улар шаҳарни қўлга киритиб, бутун шаҳар аҳолисини қириб ташладилар. Ўзлари эса шу шаҳарда жойлашиб, уни ўз бобоси Дан шарафига Дан, деб атадилар.

 

Ёшуанинг улуши

 

49Барча ерлар Исроил қабилаларига бўлиб берилгандан кейин, Исроил халқи Ёшуага ҳам улуш берди. 50Эгамиз Исроил халқига, Ёшуа хоҳлаган шаҳарни унга беринглар, деб амр қилган эди. Ёшуа Эфрайим қирларидаги Тимнат–Серах шаҳрини сўради. Исроил халқи ўша шаҳарни Ёшуага берди. Ёшуа у шаҳарни қайтадан қуриб, ўша ерда жойлашди.

 

51Мана шу ерларнинг ҳаммасини руҳоний Элазар[181], Нун ўғли Ёшуа ва қабилалар бошлиқлари Исроил қабилаларига улуш қилиб бердилар. Шилўдаги[182]Учрашув чодирига кираверишда, Эгамизнинг ҳузурида қуръа ташлаб[183] шундай қилдилар. Шундай қилиб, бутун юртни бўлиб олиш ҳам ўз ниҳоясига етди.

 

20–БОБ

 

Паноҳ шаҳарлар

 

1Эгамиз бир куни Ёшуага шундай деб айтди:
2— Исроил халқига шу гапларни етказгин: “Мусо орқали сизларга буюрганимдай[184], паноҳ шаҳарларни белгиланглар. 3Шунда бирортаси билмасдан одам ўлдириб қўйса, қочиб ўша шаҳарлардан бирига борсин. Ўлган одамнинг қариндошлари қасос олмоқчи бўлиб[185], қотилнинг орқасидан қувиб борса, у мана шу шаҳарларнинг бирида паноҳ топади. 4Шаҳарга етиб боргандан кейин, қотил шаҳар дарвозаси олдида[186] ўтирган шаҳар раҳбарларига ўз вазиятини тушунтирсин. Шунда уни шаҳарга олиб кириб, уй–жой беришади. 5Қасоскор қотилнинг орқасидан қувиб келса, уни қасоскорга бермаслик керак. Ахир, у одамни билмасдан ўлдириб қўйган, уларнинг орасида ҳеч қандай душманлик йўқ эди. 6Жамоа йиғилиб, қотилни ҳукм қилмагунча, ўша одам паноҳ шаҳарда қолиши лозим. Айбсиз, деб топилгандан кейин[187] эса қотил ўша пайтда хизмат қилаётган олий руҳонийнинг ўлимига қадар паноҳ шаҳарда яшаши керак. Олий руҳонийнинг ўлимидан кейингина у ўзи қочиб келган жойга қайтиб бориши мумкин.”
7Иордан дарёсининг ғарб томонида Исроил халқи паноҳ шаҳарлар қилиб қуйидаги шаҳарларни ажратди: Нафтали қабиласига тегишли қирларда жойлашган Жалиладаги Кедеш шаҳри, Эфрайим қабиласига тегишли қирлардаги Шакам шаҳри, Яҳудо қабиласининг қирларидаги Хират–Арба, яъни Хеврон шаҳри. 8Иордан дарёсининг шарқида, Ерихо шаҳрининг қарши томонида эса Исроил халқи қуйидаги шаҳарларни паноҳ шаҳарлар қилиб ажратди: ясси тепалик саҳросида жойлашган Рубен қабиласига тегишли бўлган Базер шаҳри, Гад қабиласига тегишли Гиладдаги Рамўт шаҳри, Манаше қабиласига[188] тегишли Башандаги Гўлон шаҳри. 9Мана шу шаҳарлар Исроил халқи ва уларнинг орасида яшаётган бегоналар учун ажратилди. Агар бирортаси билмасдан одам ўлдириб қўйса, ўша паноҳ шаҳарлардан бирига қочиб боради. Шундай қилиб, жамоа адолатли ҳукм чиқармагунча, одам ўлдирган киши паноҳ шаҳарда хавф–хатарсиз бўлиб, уни қувиб келган қасоскор қўлида ҳалок бўлмайди.

 

21–БОБ

 

Леви қабиласининг шаҳарлари

 

1Леви қабиласи уруғларининг бошлиқлари келиб, руҳоний Элазар[189], Нун ўғли Ёшуа ва бошқа Исроил қабилаларининг бошлиқлари билан гаплашишди. 2Исроил халқи ҳали ҳам Канъон юртидаги Шилў шаҳрида[190] эди. Леви қабиласидан келганлар шундай дейишди: “Леви қабиласига яшаш учун шаҳарлар, қўй–молларини боқиш учун эса шаҳарларнинг атрофидаги яйловларни бергин, деб Эгамиз Мусога амр қилган эди[191].” 3Шунда Эгамизнинг амри бўйича Исроил халқи ўзларининг ерларидан Леви қабиласига қуйидаги шаҳарлар ва уларнинг атрофидаги яйловларни берди.
4Қуръа[192] биринчи бўлиб, Леви қабиласининг Қоҳот[193] уруғига тушди. Қоҳот уруғидан бўлган Ҳорун[194] наслига Яҳудо, Шимўн ва Бенямин қабилаларидан ўн учта шаҳар берилди.
5Яна қуръа бўйича Қоҳот уруғининг қолган оилаларига Иордан дарёсининг ғарбидаги Манаше қабиласининг ярмига[195] тегишли ҳудуддан, Эфрайим ва Дан қабилаларининг ҳудудидан ўнта шаҳар берилди.
6Қуръа ташланиб, Гершон уруғидан бўлганларга Иордан дарёсининг шарқидаги Манаше қабиласининг ярмига[196] тегишли Башандаги ҳудуддан, Иссахор, Ошер ва Нафтали қабилаларининг ҳудудларидан ўн учта шаҳар берилди.
7Қуръа бўйича Марори уруғига Рубен, Гад ва Забулун қабилаларининг ҳудудидан ўн иккита шаҳар берилди.
8Эгамизнинг Мусога берган амрига кўра, Исроил халқи қуръа ташлаб мана шу шаҳарлар ва уларнинг яйловларини Леви қабиласига берди.
9-10Қуйида айтиб ўтилган, Яҳудо ва Шимўн қабилалари ҳудудларидаги шаҳарларни Исроил халқи қуръа бўйича, биринчи бўлиб Ҳоруннинг насли бўлган Қоҳот уруғига берди. 11Уларга Яҳудо қирларидаги Хеврон шаҳри ва унинг атрофидаги яйловлари берилди. Хеврон ҳозирги пайтда Хират–Арба, деб аталади. Арба Иноқ авлодининг[197] аждоди эди. 12Аммо ўша шаҳарнинг ёнидаги далалар ва атрофидаги қишлоқлар Яфунах ўғли Холибга мулк қилиб берилган эди[198].
13Паноҳ шаҳарларидан бири бўлган Хеврондан ташқари руҳоний Ҳорун наслига яна қуйидаги шаҳарлар ва уларнинг атрофларидаги яйловлар ҳам берилди: Либна, 14Ятир, Эштамўва, 15Хўлун, Давир, 16Ойин, Ютто ва Байт–Шамаш. Ҳаммаси бўлиб Яҳудо ва Шимўн қабилаларининг ҳудудларидаги мана шу тўққизта шаҳар ва уларнинг атрофларидаги яйловлар. 17Бенямин қабиласининг ҳудудидан эса қуйидаги тўртта шаҳар ва уларнинг атрофидаги яйловлар берилди: Гивон, Ғибо, 18Онотўт, Элмўн. 19Мана шу ўн учта шаҳар Ҳорун наслидан бўлган руҳонийларга берилди.
20Қоҳот уруғининг қолган оилаларига Эфрайим қабиласи ҳудудидан қуйидаги тўртта шаҳар ва уларнинг атрофидаги яйловлар ажратиб берилди: 21Эфрайим қирларидаги паноҳ шаҳри бўлган Шакам, Гезер, 22Хивзайим, Байт–Хўрон. 23Дан қабиласининг ҳудудидан қуйидаги тўрт шаҳар ва уларнинг атрофларидаги яйловлар ҳам руҳонийларга берилди: Элтаха, Гибитон, 24Ойжавлон, Гат–Риммон. 25Иорданнинг ғарб томонидаги Манаше қабиласининг ярмига[199] берилган ҳудуддан қуйидаги икки шаҳар ва уларнинг атрофларидаги яйловлари руҳонийларга берилди: Танах, Гат–Риммон. 26Қоҳот уруғининг қолган оилаларига мана шу ўнта шаҳар ва уларнинг атрофларидаги яйловлар берилди.
27Иорданнинг шарқидаги Манаше қабиласининг ярмига[200] берилган ҳудуддан Леви қабиласининг Гершон уруғига қуйидаги икки шаҳар ва уларнинг атрофидаги яйловлар берилди: Башандаги паноҳ шаҳар Гўлон, Бештара. 28Иссахор қабиласининг ҳудудидан уларга яна қуйидаги тўртта шаҳар ва уларнинг атрофларидаги яйловлар ҳам берилди: Хишион, Доварат, 29Ярмут, Эн–Ханним. 30Ошер қабиласининг ҳудудидаги қуйидаги тўртта шаҳар ва уларнинг атрофидаги яйловлар ҳам Гершон уруғига берилди: Мишол, Абдўн, 31Халкат, Рехоб. 32Улар яна Нафтали қабиласи ҳудудидан қуйидаги учта шаҳар ва уларнинг атрофидаги яйловларни ҳам олдилар: Хаммутдўр, Картан ва Жалиладаги паноҳ шаҳар Кедеш.
33Гершон уруғига мана шу ўн учта шаҳар ва уларнинг атрофларидаги яйловлар берилди.
34Леви қабиласининг қолганларига, яъни Марори уруғига Забулун қабиласининг ҳудудидан қуйидаги тўртта шаҳар ва уларнинг атрофларидаги яйловлар берилди: Ёхнаём, Картах, 35Димна, Наҳалил. 36Рубен қабиласининг ҳудудидан қуйидаги тўртта шаҳар ва уларнинг атрофларидаги яйловлар ҳам Марори уруғига берилди: Базер, Яхаз[201], 37Кадамўт, Мифат. 38Гад қабиласининг ҳудудидан эса қуйидаги тўртта шаҳар ва уларнинг атрофларидаги яйловлар уларга берилди: Гиладдаги паноҳ шаҳар Рамўт, Моханайим, 39Хашбон, Язир.
40Леви қабиласининг Марори уруғига мана шу ўн иккита шаҳар берилди.
41Исроил халқининг ерларидан Леви қабиласига ҳаммаси бўлиб қирқ саккизта шаҳар ва уларнинг атрофларидаги яйловлар берилди. 42Мана шу шаҳарларнинг ҳар бирининг атрофида яйловлар бор эди.

 

Исроил халқи ерга эгалик қилади

 

43Эгамиз Исроил халқига бутун юртни берди. Эгамизнинг Ўзи Исроил халқининг ота–боболарига, мана шу ерларни сизларга бераман, деб ваъда қилган эди. Исроил халқи у ерларни эгаллаб, ўша ерларда жойлашди. 44Эгамиз уларнинг ота–боболарига ваъда қилгандай, бутун юрт бўйлаб Исроил халқига осойишталик берди. Ҳеч бир душман уларга бас кела олмади, чунки Эгамизнинг Ўзи Исроил халқига душманларининг устидан ғалаба берган эди. 45Эгамиз Исроил халқига берган яхши ваъдаларнинг ҳаммаси рўёбга чиқди, бирортаси ҳам бажарилмай қолмади.

 

22–БОБ

 

Ёшуа Иорданнинг шарқидан улуш олган қабилаларни уйларига қайтариб юборади

 

1Ёшуа Иордан дарёсининг шарқ томонида улуш олган Рубен, Гад қабилаларини ва Манаше қабиласининг ярмини[202] чақириб, 2шундай деди: “Эгамизнинг қули Мусо нима амр қилган бўлса, ҳаммасини бажардингиз. Мен буюрганларимнинг ҳаммасига итоат қилдингиз. 3Юртни эгаллашга шунча узоқ вақт кетган бўлса ҳам, сиз ўз биродарларингизни тарк этмадингиз, Эгангиз Худо қўйган талабларни битта қолдирмай бажардингиз. 4Эгангиз Худо Ўзи ваъда қилгандай, биродарларингизга тинчлик берди. Эгамизнинг қули Мусо сизларга Иорданнинг шарқ томонидан улуш берди. Энди ўша ерлардаги ўзингизнинг чодирларингизга қайтинглар. 5Эгамизнинг қули Мусо сизларга буюрган амр ва қонунларни битта қолдирмай бажаринглар. Эгангиз Худони севинглар, Унинг йўлидан юриб, амрларини бажариб, Унга содиқ бўлинг, Унга бутун қалбингиз билан, жону дилингиз билан хизмат қилинг.” 6Ёшуа уларни дуо қилиб, ўз ерларига юборди. Улар ўз чодирларига қайтиб кетишди.
7Манаше қабиласининг ярмига Мусо Башан ерларини улуш қилиб берган эди, иккинчи ярмига эса Ёшуа қолган Исроил қабилалари билан бирга Иорданнинг ғарбидан ер берган эди. Ёшуа дуо қилиб, уларни ўз чодирларига юбораётганда, 8шундай деган эди: “Ўз чодирларингизга кўп бойлик билан, жуда ҳам кўп мол–қўй, кумуш, олтин, бронза, темир, кўп кийим–кечаклар билан қайтиб кетяпсизлар. Душманларингиздан олган ўша ўлжаларни биродарларингиз билан бўлишиб олинглар.” 9Шундай қилиб, Рубен, Гад қабилалари ва Манаше қабиласининг ярми ўз уйларига қайтиб кетишди. Уларнинг ҳудуди Иордан дарёсининг шарқида жойлашган эди. Эгамиз Ўз қули Мусо орқали амр қилиб, уларга: “Мана шу ерларни эгаллаб олиб, шу ерда жойлашинглар”, деган эди. Исроил халқининг қолганлари Канъон юртидаги Шилўда[203] қолди.

 

Иордан бўйидаги қурбонгоҳ

 

10Рубен, Гад қабилалари ва Манаше қабиласининг ярми ҳали ҳам Канъон юртида эканлар, Иордан дарёсидан ўтишдан олдин, дарёнинг ёнидаги Гелилўт деган жойда жуда катта қурбонгоҳ қуришди. 11Қолган Исроил халқига: “Иорданнинг шарқидан улуш олган Рубен, Гад қабилалари ва Манаше қабиласининг ярми биз томонда, Канъон юртининг чегарасида, Гелилўтда қурбонгоҳ қурибди”, деб айтишди. 12Исроил халқининг жамоаси буни эшитиб, Манаше қабиласининг ярми, Рубен ва Гад қабилаларига қарши жанг қилиш учун Шилўда йиғилди.
13Аммо аввал улар Гиладга — Манаше қабиласининг ярми ва Рубен, Гад қабилаларининг олдига руҳоний Элазар[204] ўғли Финхазни юборишди. 14Иорданнинг ғарбидаги қабилаларнинг ҳар биридан бир киши — ўз қабиласининг бошлиғи бўлган ўн киши ҳам Финхаз билан бирга борди. 15Улар Иордан дарёсидан ўтиб, Гиладга бордилар. Ўша ерда Финхаз ва у билан келганлар Рубен, Гад қабилалари ва Манаше қабиласининг ярмига шундай дедилар:
16— Биз Эгамиз жамоаси номидан гапиряпмиз. Нима учун Исроил халқининг Худосига хиёнат қилдингиз? Қандай қилиб Эгамиздан юз ўгириб, Унга қарши бош кўтариб, ўзингизга қурбонгоҳ қурдингиз?[205] 17Пиёр тоғида қилган гуноҳимиз[206] етмасмиди?! Ўша гуноҳ туфайли Эгамизнинг бутун жамоаси бошига офат келди–ку. Шунда ҳам биз ҳали ўша гуноҳдан бутунлай покланганимиз йўқ. 18Сизлар эса яна Эгамиздан юз ўгиряпсиз?! Сизлар бугун Эгамизга қарши бош кўтарган бўлсангиз, эртага У бутун Исроил жамоасидан ғазабланади. 19Ерингиз Эгамизга сажда қилишга мос келмайдиган жой бўлса, дарёнинг нариги томонига, Эгамиз Ўз чодирини тиккан жойга ўтиб, бизнинг орамизда ўзингизга бирор ерни мулк қилиб олинглар. Аммо Эгамиз Худонинг қурбонгоҳидан ташқари яна бошқа қурбонгоҳ қуриб олиб, Эгамизга ёки бизга қарши бош кўтарманглар[207]. 20Зерах ўғли Охун Эгамизга хиёнат қилиб[208], бағишланган нарсалардан[209] ўғирлаган эди. Шу туфайли бутун Исроил халқининг бошига кулфат тушди–ку! Ўша гуноҳ деб ёлғиз унинг ўзи ҳалок бўлмади–ку!
21Шунда Рубен, Гад қабилалари ва Манаше қабиласининг ярми Исроил қабилаларининг бошлиқларига шундай жавоб беришди:
22— Худолар Худоси Эгамиздир! Худолар Худоси Эгамиздир! Унинг Ўзи гувоҳимиз бўлсин. Эгамизнинг Ўзи билади. Бутун Исроил халқи ҳам билсин. Биз қурбонгоҳни Эгамизга қарши бош кўтариб ёки Унга хиёнат қилиб қурганимиз йўқ. Агар шу ниятда қурбонгоҳ қурган бўлсак, энди бизни аяманглар. 23Биз бу қурбонгоҳни Эгамиздан юз ўгирганимиз учун эмас, ҳатто шу қурбонгоҳ устида куйдириладиган қурбонликлару дон назрлари ва тинчлик қурбонликлари келтириш учун ҳам қурганимиз йўқ. Агар шу ниятда қурбонгоҳ қурган бўлсак, Эгамизнинг Ўзи бизни жазоласин. 24Биз қўрққанимиздан шундай қилдик. Вақти келиб, сизларнинг авлодларингиз бизнинг авлодимизга шундай деб қолиши мумкин: “Исроил халқининг Худоси — Эгамиз билан сизларнинг нима ишингиз бор?! 25Эгамиз сизлар — Рубен ва Гад қабилалари билан бизнинг орамизда Иордан дарёсини чегара қилиб қўйди, Эгамизда сизнинг ҳеч ҳақингиз йўқ.” Сизларнинг авлодингиз шундай деб бизнинг авлодларимизни Эгамизга сажда қилишдан тўхтатиб қўйиши мумкин. 26Шунинг учун биз шундай дедик: “Келинглар, қурбонгоҳ қурайлик, бу қурбонгоҳ куйдириладиган қурбонликлару бошқа ҳар хил қурбонликлар келтириш учун ишлатилмайди.” 27Биз бу қурбонгоҳни сиз билан бизнинг орамизда, биздан кейинги авлодлар орасида гувоҳ бўлсин, деб қурдик. Мана шу қурбонгоҳ биз ҳам, сизлар қатори, Эгамизнинг чодири олдида Эгамизга сажда қилиб, ўша ерда куйдириладиган қурбонликлар, дон назрлари ва тинчлик қурбонликлари келтиришимизни кўрсатади. Шунда сизларнинг авлодларингиз бизнинг авлодларимизга ҳеч қачон: “Эгамизда сизларнинг ҳақингиз йўқ”, — демайди. 28Агар биз билан сизларнинг орангизда ёки авлодларимиз орасидан шундай гап ўтса, биз ёки авлодларимиз қуйидагидай жавоб бера оламиз: “Мана, Эгамиз қурбонгоҳининг нусхасига қаранглар. Бизнинг аждодларимиз уни куйдириладиган қурбонликлар ва бошқа ҳар хил қурбонликлар келтириш учун эмас, балки сиз билан бизнинг ўртамизда гувоҳ бўлиши учун қуришган.” 29Фақат Эгамиз Худонинг чодири олдида турган қурбонгоҳдагина Унга атаб куйдириладиган қурбонликлар, дон назрлари ва бошқа қурбонликлар келтириш мумкин. Эгамизга қарши бош кўтаришдан, Ундан юз ўгириб, қурбонликлар келтириш учун бошқа қурбонгоҳ қуришдан Унинг Ўзи сақласин.
30Рубен, Гад қабилалари ва Манаше қабиласининг ярми айтган бу гапларни эшитиб, руҳоний Финхаз ва у билан бирга келган Исроил халқининг бошлиқлари жуда мамнун бўлишди. 31Рубен, Гад қабилаларига ва Манаше қабиласининг ярмига Элазар шундай деди:
— Бугун Эгамиз биз билан бирга эканлигини биламиз. Сизлар Эгамизга хиёнат қилмай, бутун Исроил халқини Унинг ғазабидан сақлаб қолдингиз.
32Кейин Элазар ва Исроил халқи бошлиқлари Гиладдан Канъон юртига, Исроил халқининг олдига қайтиб келиб нима бўлганини айтиб беришди. 33Улар олиб келган хабар Исроил халқини мамнун қилди. Исроил халқи Худога ҳамду сано айтиб, Рубен ва Гад қабилаларига қарши жанг қилиш ва уларнинг ерларини вайрон қилиш ҳақида бошқа оғиз очмади. 34“Мана шу қурбонгоҳ бизнинг орамизда Эгамиз Худо эканлигига гувоҳ”, деб Рубен ва Гад қабилалари қурбонгоҳга Гувоҳ деган ном беришди[210].

 

23–БОБ

 

Ёшуанинг охирги насиҳатлари

 

1Анча йиллар ўтди, ЭгамизИсроил халқига уларнинг атрофларидаги душманларидан тинчлик берган эди. Ёшуа ҳам ёши анча ўтиб, қариб қолган эди. 2У бутун Исроил халқини, уларнинг оқсоқолларию бошлиқларини, ҳакам ва назоратчиларини чақириб шундай деди: “Менинг ёшим ҳам ўтди, анча қариб қолдим. 3Эгангиз Худо сизлар учун атрофингиздаги халқларни нима қилганини кўрдингиз. Эгангиз Худонинг Ўзи сизлар учун жанг қилди. 4Мен Исроил халқининг қабилаларига шарқда Иордан дарёсидан бошлаб ғарбдаги Ўрта ер денгизигача бўлган ерларни мулк қилиб бердим. Мен сизларга мағлуб бўлган халқларнинг ҳам, ҳали мағлуб қилинмаган халқларнинг ҳам ерларини бердим. 5Эгангиз Худонинг Ўзи ўша халқларни олдингиздан ҳайдаб, орқага чекинтиради. Эгангиз Худонинг Ўзи ваъда қилгандай, сизлар уларнинг ерларини эгаллайсизлар. 6Мусонинг Таврот китобида[211] ёзилган барча қонунлардан четга чиқманглар. Уларни битта ҳам қолдирмай бажаринглар. 7Орангизда қолган ўзга халқларга қўшилманглар. Уларнинг худоларининг номларини тилга ҳам олманглар, ўша худоларнинг номи билан қасам ичманглар. У худоларга сажда ҳам қилманглар, хизмат ҳам қилманглар. 8Аммо шу пайтгача қилиб келганингиздай, Эгангиз Худога содиқ қолинглар. 9Эгамиз сизларнинг олдингиздан катта ва кучли халқларни ҳайдаб чиқарди, мана шу кунгача ҳеч ким сизларга бас кела олгани йўқ. 10Эгангиз Худо ваъда қилгандай, Унинг Ўзи сизлар учун жанг қилади. Душманларнинг мингтаси биттангизга бас кела олмайди. 11Шунинг учун доимо чин дилдан Эгангиз Худони севинглар. 12Ундан юз ўгирманг, орангиздаги ўзга халқлар билан аралашманг, улар билан қуда–андачилик қилманг. 13Агар шундай қилсангиз, билиб қўйингки, Эгангиз Худо ўша халқларни сизларнинг олдингиздан бошқа ҳайдаб чиқармайди. Улар сизларга қопқон ва тузоқдай, биқинларингизга қамчидай, кўзларингизга эса тикандай бўлади. Охири, Эгангиз Худо сизларга берган мана шу ҳосилдор юртда бирортангиз ҳам тирик қолмайсиз.
14Мен ҳам бир бандаман, умрим охирлаб боряпти. Шубҳасиз, ҳаммангиз биласиз, Эгангиз Худо сизларга яхши ваъдалар берган эди, шу ваъдаларнинг ҳаммаси рўёбга чиқди, уларнинг бирортаси ҳам бажарилмай қолмади. 15Эгангиз Худо сизларга ваъда қилган барча яхши нарсаларни рўёбга чиқарди. Агар Эгамизга итоат қилмасангиз, У сизларни огоҳлантириб айтган кулфатларни бошингизга солади. Оқибатда У сизларга берган мана шу ҳосилдор юртдан сизларни бутунлай йўқ қилиб ташлайди. 16Агар сизлар Эгангиз Худо билан қилган аҳдни бузиб, бошқа худоларга эргашсангиз, уларга хизмат қилиб, сажда қилсангиз, сизларга қарши Эгамизнинг ғазаби қўзғайди–да, У сизларга берган мана шу ҳосилдор юртдан тезда қирилиб кетасизлар.”

 

24–БОБ

 

Ёшуанинг Шакамда сўзлаган нутқи

 

1Кейин Ёшуа барча Исроил қабилаларини, уларнинг оқсоқоллари, бошлиқлари, ҳакамлари ва назоратчиларини Шакамга[212] чақиртирди. Улар Худонинг ҳузурига келдилар. 2Ёшуа бутун халққа шундай деди:
— Исроил халқининг Худоси — Эгамиз шундай демоқда: “Қадимда сизларнинг аждодларингиз, жумладан, Тераҳ ва унинг ўғиллари Иброҳим ҳамда Нахўр Фурот дарёсининг нариги томонида яшаганлар. Улар бошқа худоларга хизмат қилганлар. 3Мен сизларнинг ота–бобонгиз бўлган Иброҳимни Фуротнинг нариги томонидаги ердан олиб, бутун Канъон юрти бўйлаб бошлаб бордим. Иброҳимнинг наслини кўпайтирдим. Иброҳимга Исҳоқни бердим. 4Исҳоққа эса Ёқуб ва Эсовни бердим. Эсовга яшаш учун Сеир тоғларини бердим. Ёқуб ва унинг фарзандлари эса Мисрга бордилар. 5Кейин Мусо ва Ҳорунни Мисрга юбориб, Миср халқининг бошига фалокатлар келтирдим. Ўшандан кейин сизларни Мисрдан олиб чиқдим. 6Ота–боболарингиз Қизил денгизга етиб келди. Мисрликлар эса аравакашлари ва жанг аравалари билан уларни Қизил денгизгача[213] қувиб бордилар. 7Ота–боболарингиз Менга илтижо қилганларида, Мен Мисрликлар ва ота–боболарингиз орасига қоронғилик туширдим. Мисрликларнинг устига денгиз сувларини бостириб, уларни ғарқ қилдим. Мисрни қай аҳволга солганимни сизлар ўз кўзингиз билан кўрдингиз. Ундан кейин сизлар саҳрода узоқ вақт яшадингиз. 8Кейин Мен сизларни Иордан дарёсининг шарқ томонидаги юртга олиб келдим. У ерда Амор халқи яшар эди. Улар сизларга қарши чиқиб жанг қилди. Мен сизларга уларнинг устидан ғалаба бердим. Уларни сизларнинг олдингиздан қириб ташладим, сизлар уларнинг ерларини эгаллаб олдингиз. 9Кейин Мўаб шоҳи — Зиппур ўғли Болоқ сизларга қарши жангга чиқди. Исроил халқини лаънатласин, деб у Бавўр ўғли Баломни чақиртирди[214]. 10Аммо Мен Баломга қулоқ солмадим, аксинча, ўз ихтиёрига қарши у сизларни дуо қилди. Шундай қилиб, Мен сизларни Болоқнинг қўлларидан қутқардим. 11Сизлар Иордандан ўтиб, Ерихога келганингизда, Ерихо аҳолиси сизларга қарши жанг қилди. Амор, Париз, Канъон, Хет, Гиргош, Хив ва Ёбус халқлари ҳам сизларга қарши уруш қилди. Мен сизларга уларнинг устидан ғалаба бердим. 12Икки Амор шоҳини[215] ваҳимага солиб, арилар галаси сингари қувдим[216]. Буни сизлар қиличу камонларингиз билан қилмадингиз. 13Сизларга ўзингиз ишлов бермаган ерларни бердим. Энди сизлар ўзингиз қурмаган шаҳарларда яшаяпсизлар, ўзингиз экмаган узумзору зайтун боғларининг мевасини еяпсизлар.”
14Ёшуа гапида давом этиб, шундай деди:
— Энди Эгамиздан қўрқинг, Унга содиқ бўлиб, доимо чин дилдан хизмат қилинг. Аждодларингиз Фурот дарёсининг нариги томонида ва Мисрда сажда қилган худоларни ташлаб, фақатгина Эгамизга хизмат қилинг. 15Агар Унга хизмат қилишни маъқул кўрмасангиз, кимга хизмат қилишингизни бугун танланг. Фурот дарёсининг нариги томонида яшаган пайтда сажда қилган худоларингизга хизмат қиласизларми? Ёки олдин Амор халқларига тегишли бўлган ерларда яшаётганингиз учун энди уларнинг худоларига хизмат қиласизларми? Бугун танланг. Мен ва оилам эса Эгамизга хизмат қиламиз.
16Халқ жавоб берди:
— Худо сақласин! Биз ҳеч қачон бошқа худоларга хизмат қилиш учун Эгамизни ташлаб кетмаймиз! 17Бизни ва ота–боболаримизни Мисрдаги қулликдан олиб чиққан Эгамиз Худодир. У қилган мўъжизаларни биз ўз кўзимиз билан кўрдик. Ҳар хил халқларнинг орасидан ўтганимизда, қаерга бормайлик, У бизни ҳимоя қилди. 18Мана шу юртда яшаган Амор ва бошқа халқларнинг ҳаммасини Эгамиз бизнинг олдимиздан ҳайдаб юборди. Шунинг учун ҳам биз Эгамизга хизмат қиламиз, У бизнинг Худойимиздир.
19Ёшуа халққа шундай деди:
— Эгамиз Муқаддас Худодир. У рашкчи Худо. Сиз Унга хизмат қила олмайсиз. Агар Унга қарши бош кўтарсангиз ёки гуноҳ қилсангиз, У сизларни кечирмайди. 20Эгамиз сизларга шунча яхшилик қилган бўлса ҳам, агар Уни ташлаб, бошқа худоларга хизмат қилсангиз, У бошингизга кулфат келтириб, қириб ташлайди.
21Халқ Ёшуага шундай деди:
— Йўқ, бошқа худоларга хизмат қилмаймиз, биз Эгамизга хизмат қиламиз!
22Шунда Ёшуа халққа деди:
— Эгамизга хизмат қиламиз, деб танлаганингизга ўзингиз гувоҳсиз.
— Ҳа, гувоҳмиз, — деб жавоб берди халқ.
23Ёшуа:
— Ундай бўлса, орангиздаги бегона худоларни ташлаб, бутун қалбингиз билан Исроил халқининг Худоси — Эгамизга боғланинглар, — деди.
24Халқ Ёшуага шундай деди:
— Эгамиз Худога хизмат қиламиз, Унга қулоқ соламиз.
25Ўша куни Ёшуа Шакамда халқ билан аҳд тузиб, улар бажаришлари учун қонун–қоидалар берди. 26Ёшуа бу сўзларни Худонинг Таврот китобига ёзди. Кейин катта тош олиб, уни саждагоҳда[217] эман дарахтининг тагига ёдгорлик қилиб ўрнатди. 27Ёшуа бутун халққа шундай деди:
— Қаранглар, мана шу тош Эгамиз бизга айтган ҳамма гапларни эшитган, шунинг учун агар Эгамизга берган ваъдада турмасак, у бизга қарши гувоҳ бўлади.
28Шундан кейин Ёшуа халқни ўзлари улуш қилиб олган ерларга юборди.

 

Ёшуа ва Элазарнинг вафоти

 

29Бирмунча вақтдан кейин Эгамизнинг қули Ёшуа 110 ёшга кириб вафот этди. 30Гаш тоғининг шимолидаги, Эфрайим қирларида жойлашган Тимнат–Серах шаҳри Ёшуага улуш қилиб берилган эди[218]. Уни ўша ерда дафн қилдилар.
31Ёшуа бутун умри давомида Исроил халқи Эгамизга хизмат қилди. Ёшуадан кейин қолган, Эгамиз Исроил халқи учун қилган ҳамма ишларни кўрган бошқа оқсоқолларнинг ҳаёти давомида ҳам Исроил халқи Эгамизга хизмат қилди.
32Исроил халқи Мисрдан чиққанда Юсуфнинг суякларини ўзлари билан олган эди[219]. Улар мана шу суякларни Шакамда кўмишди. Ёқуб бу ерни Шакамнинг отаси Хамўрнинг ўғилларидан юз бўлак кумушга[220] сотиб олган эди[221]. Ўша ер Юсуф авлодларининг улуши бўлиб қолди.
33Ҳорун ўғли Элазар ҳам вафот этди. Элазарнинг ўғли Финхазга Эфрайим қирларидаги Гиво шаҳри улуш қилиб берилган эди. Элазар ўша жойга дафн қилинди.

 

 

 

ҲАКАМЛАР

Кириш

 

“Ҳакамлар” китобида Исроил халқининг Худодан юз ўгириши ва бегона худоларга сиғиниши ҳақида баён қилинади. Худо Исроил халқини бутпарастлиги учун жазолаб, жазо сифатида уларни ён–атрофда яшовчи Канъон халқларига мағлуб қилади. Жабр–зулм остида қолган Исроил халқи Худога илтижо қилиб, Ундан ёрдам сўрайди. Шунда Худо ўз халқини озод қилиш учун уларга кетма–кет ҳакам, деб аталган йўлбошчиларни юборади. Ҳакамлар бошчилигида Исроил халқи ғанимлари устидан ғалаба қозонади. Сўнг улар учун фаровонлик даври бошланади. Исроил халқи ҳакамларнинг ҳаётлари даврида Худога содиқ бўлади. Лекин ҳар бир ҳакамнинг вафотидан кейин улар яна Худодан юз ўгиришади. Бундай ҳодисалар қайта–қайта такрорланади.
Одатда ҳакамлар бир нечта қабилага йўлбошчилик қилган, лекин айримлари бутун халқни бошқарган. Ўша пайтда Исроил халқи тарқоқ қабилалардан ташкил топган бўлиб, ягона бир халқ, деб ҳисобланмасди. Уларнинг шоҳи бўлмагани учун, ўша даврда “ҳар бир одам билганини қилар эди” (21:25). Лекин одамлар ягона Худога сажда қилишни ўрганишлари лозим эди, шунинг учун улар бегона худоларга сиғинишни бошлаганларида, Худо ҳар сафар уларни жазоларди.

 

1–БОБ

 

Яҳудо ва Шимўн қабилалари Одонивазахни қўлга оладилар

 

1Ёшуанинг ўлимидан сўнг, Исроил халқи Эгамиздан: “Канъон халқига қарши жанг қилиш учун орамиздан ким биринчи бўлиб чиқсин?” — деб сўради. 2“Яҳудо қабиласи чиқсин, — деди Эгамиз. — Мен бу юртни уларнинг қўлига беряпман.” 3Шунда Яҳудо қабиласи қардоши бўлган Шимўн қабиласига шундай деди: “Келинглар, биргаликда бизга улуш бўлиб тушган ерга борайлик. Ўша ерда биргалашиб Канъон халқига қарши жанг қилайлик. Кейин биз ҳам сизларга тушган улушга эргашиб борамиз.” Шундай қилиб, Шимўн қабиласи улар билан бирга борди. 4Яҳудо қабиласи жангга чиқди. Канъон ва Париз халқларини Эгамиз уларнинг қўлига бергани учун, улар Базах шаҳрида[1] ўн мингта душманини қириб ташлашди. 5Ўша ерда шоҳ Одонивазахга дуч келишди, унга ҳужум қилиб, Канъон ва Париз халқларини мағлуб этишди. 6Одонивазах қочди, аммо улар унинг кетидан қувиб, қўлга олишди ва оёқ–қўлларининг бош бармоқларини чопиб ташлашди. 7Шунда Одонивазах деди: “Оёқ–қўлларининг бош бармоқлари чопиб ташланган етмишта шоҳ дастурхонимдан тушган ушоқларни териб юришар эди[2]. Мен ўша шоҳларнинг бошига солган не–не кунларни Худо қайтариб ўз бошимга солди.” Исроил одамлари Одонивазахни Қуддусга олиб боришди, у ўша ерда жон берди.

 

Яҳудо қабиласи Қуддус билан Хевронни қўлга киритади

 

8Кейин Яҳудо қабиласи Қуддусга ҳужум қилиб, шаҳарни қўлга киритди[3]. Улар у ердагиларни қиличдан ўтказиб, шаҳарга ўт қўйишди. 9Сўнг эса қирларда, ғарбдаги қирлар этакларида ва Нагав чўлида яшовчи Канъон халқига қарши жанг қилиш учун жанубга қараб юришди. 10Яҳудо қабиласи Хеврон шаҳрида[4] истиқомат қилган Канъон халқига ҳужум қилиб, Шешай, Охиман ва Талмай қўшинларини яксон қилди. Хевроннинг эски номи Хират–Арба эди.

 

Ўтниёл Давир шаҳрини қўлга киритади

 

11У ердан Яҳудо одамлари Давир шаҳрига ҳужум қилиш учун йўлга тушишди. Давирнинг эски номи Хират–Сафар эди. 12Шунда Холиб[5]: “Хират–Сафарга ҳужум қилиб, қўлга киритган кишига қизим Ахсани бераман”, — деди. 13Ўтниёл шаҳарни қўлга киритди, Холиб эса унга қизи Ахсани узатди. Ўтниёл — Холибнинг жияни, аниқроғи, Ханаз исмли кенжа укасининг ўғли эди. 14Тўйдан кейин қиз Ўтниёлга[6]: “Келинг, отамдан бир дала сўраб олайлик”, деб туриб олди. Холиб эшакдан тушаётган қизига: “Ҳа, қизим, бирон истагинг борми?” — деб сўради. 15“Менга бир совға қилсангиз, — деди Ахса. — Сиз менга Нагав чўлидаги ерни бердингиз, энди сув булоқларини ҳам ҳадя этинг.” Шундай қилиб, Холиб унга тепадаги ва пастдаги булоқларни берди.

 

Яҳудо ва Бенямин қабилаларининг ғалабалари

 

16Яҳудо халқи пальма шаҳри — Eрихони[7] тарк этди. Мусонинг қайнатаси авлодидан бўлган Хайин халқи Яҳудо халқига эргашиб, Яҳудо чўлига йўл олди. Улар Арод шаҳрининг жанубида жойлашиб, у ерда маҳаллий халқ орасида ўрнашиб олдилар. 17Яҳудо ва Шимўн қабилалари биргаликда Зафат шаҳрида яшайдиган Канъон халқига ҳужум қилиб, шаҳарни ер билан яксон қилишди[8]. Шунинг учун бу шаҳар Хўрмах[9], деб аталган. 18Яҳудо қабиласи Ғазо, Ашқалон, Эхрон шаҳарларини[10] ва уларнинг атрофидаги ерларни қўлга киритди. 19Эгамизнинг Ўзи Яҳудо қабиласи билан бўлгани учун, улар қирларни эгаллаб олдилар. Аммо текисликда яшайдиган халқларни ўз еридан қува олмадилар, чунки ўша халқларнинг темир жанг аравалари[11] бор эди. 20Мусо айтганидек[12], Хеврон шаҳри Холибга берилди. Холиб у ердан Иноқдан келиб чиққан учта уруғни[13] қувиб чиқарди. 21Бенямин қабиласи эса Қуддусда истиқомат қилган Ёбус халқини ҳайдаб чиқармади. Шу сабабдан Ёбус халқи бугунга қадар[14] Қуддусда, Бенямин авлодлари орасида яшаб келмоқда.

 

Эфрайим ва Манаше қабилалари Байтилни босиб олишади

 

22Юсуфнинг икки ўғли — Эфрайим ва Манашедан бино бўлган қабилалар ҳам Байтил шаҳрига[15] ҳужум қилмоқчи бўлиб, йўлга чиқдилар. Эгамиз улар билан эди. 23Байтил ҳақида кўпроқ маълумот йиғиш учун улар ўз айғоқчиларини шаҳар томон юбордилар. Байтил шаҳрининг эски номи Луз эди. 24Айғоқчилар шаҳардан чиқиб келаётган бир одамни кўриб, унга: “Бизга шаҳарга олиб кирадиган яширин кириш жойини[16] кўрсат! Бунинг эвазига жонингни сақлаб қоламиз!” — дедилар. 25Ўша одам уларга йўл кўрсатди. Эфрайим ва Манаше лашкарлари шаҳар аҳолисини битта қўймай қиличдан ўтказишди. Йўл кўрсатган одамни эса бутун оиласи билан бирга қўйиб юборишди. 26Ўша одам Хет халқининг юртига[17] бориб бир шаҳар қурди, унинг номини эса Луз, деб қўйди. Ўша шаҳар бугунга қадар шу ном билан аталади.

 

Исроил халқи қувиб чиқармаган ўзга халқлар

 

27Манаше қабиласи Байт–Шан[18], Танах, Дўр, Йиблаём, Махидў шаҳарлари ва уларнинг қишлоқларида яшаган Канъон халқини ҳайдаб чиқармади, улар ўша ерларда яшайвердилар. 28Вақти келиб, Исроил халқи кучини йиғиб олди, шунда Канъон халқини ўзига бўйсундириб, қарол бўлиб хизмат қилишга мажбур қилди. Аммо шунда ҳам ўз еридан ҳайдаб чиқармади.
29Эфрайим қабиласи ҳам Гезер шаҳридаги Канъон халқини қувиб чиқармади. Канъон халқи Гезерда уларнинг орасида яшайверди.
30Забулун қабиласи ҳам Хитрўн ва Наҳалил шаҳарларида истиқомат қилган Канъон халқини ҳайдаб чиқармади. Канъон халқи Забулун қабиласи билан бирга яшаб, уларга қарол бўлиб хизмат қилишга мажбур бўлди.
31Ошер қабиласи ҳам Аккў, Сидон, Ахлоб, Ахсиб, Хелба, Офиқ ва Рехоб шаҳарларида яшайдиган Канъон халқини еридан ҳайдаб чиқармади. 32Улар ўша юрт аҳолисини ҳайдаб чиқармаганлари учун Канъон халқи билан бирга яшадилар.
33Нафтали қабиласи ҳам Байт–Шамаш ва Байт–Онот шаҳарларининг аҳолисини ҳайдаб чиқармай, ерли халқ — Канъон халқи орасида яшаб қолди. Лекин улар ўша шаҳарлар аҳолисини ўзига бўйсундириб, қарол бўлиб хизмат қилишга мажбур қилдилар.
34Бироқ Амор халқлари[19] Дан қабиласини сиқиб, қирларга чиқиб кетишга мажбур қилдилар, водийга тушишларига йўл қўймадилар. 35Амор халқлари Хар–Харес, Ойжавлон ва Шалбим шаҳарларида яшайвердилар. Лекин Эфрайим ва Манаше қабилалари уларга ўз ҳукмини ўтказиб, қарол бўлиб хизмат қилишга мажбур қилдилар. 36Амор халқлари яшаган ҳудуднинг чегараси Чаёнлар довонидан[20] Селагача чўзилган ва у ердан шимолга қараб кетган эди.

 

2–БОБ

 

Эгамизнинг фариштаси Бохимда

 

1Эгамизнинг фариштаси Гилгалдан[21] Бохимга келиб шундай деди:
— Мен сизларни Мисрдан олиб чиқдим. Онт ичиб, ота–боболарингизга бераман, деган юртга сизларни олиб кирдим. Мен: “Сизлар билан тузган аҳдимни ҳеч қачон бузмайман”, деган эдим. 2Сизларга: “Бу юрт халқлари билан аҳдлашманглар, уларнинг қурбонгоҳларини вайрон қилинглар”, деб айтмаганмидим?! Лекин сизлар амримга итоат қилмай, тескарисини қилдингизлар. 3Бундай қилганингиз учун юртингизда яшаб юрган бу халқларни Мен энди ҳайдаб чиқармайман. Улар сизларга душман бўлиб[22], уларнинг худолари сизларга тузоқ бўладилар.
4Эгамизнинг фариштаси бу сўзларни айтгач, бутун Исроил халқи фарёд кўтарди. 5Шундай қилиб, улар ўша ерни Бохим[23], деб атаб, Эгамизгақурбонликлар келтирдилар.

 

Ёшуанинг ўлими

 

6Ёшуа Исроил халқини тарқатиб юборгандан сўнг, ҳар бир одам ўзига тушган ерни мулк қилиб олиш учун йўлга тушганди. 7Ёшуа даврида одамлар Эгамизга сажда қилишар эди. Улар Ёшуанинг ўлимидан сўнг, Эгамиз Исроил учун қилган буюк ишларини кўрган оқсоқоллар даврида ҳам Эгамизнинг амрларини бажаришар эди. 8Эгамизнинг қули Нун ўғли Ёшуа 110 ёшида оламдан ўтди. 9Уни Гаш тоғининг шимолида жойлашган Эфрайим қирларидаги Тимнат–Серахда[24], ўзи улуш қилиб олган ерида дафн қилишди. 10Бутун кекса авлод ҳам оламдан ўтди. Исроил халқининг ёш авлоди эса Эгамизни тан олмади, Унинг Исроил халқи учун қилган буюк ишларини билмади.

 

Исроил халқи Эгамизга сажда қилмайди

 

11Исроил халқи Эгамизнинг олдида қабиҳликлар қилди, улар Баал деган худонинг тасвирларига сиғина бошлашди. 12Эгамиз уларни Мисрдан олиб чиққан бўлса–да, улар ота–боболарининг Худосидан юз ўгиришди. Бошқа худоларга — ён–атрофда яшовчи халқларнинг худоларига эргашишди. Уларга сажда қилиб, Эгамизнинг қаҳрини келтиришди. 13Исроил халқи Эгамиздан юз ўгириб, Баалга ва Аштаретнинг тасвирларига сажда қилаётган эди. 14Бундан ғазабланган Эгамиз уларни босқинчилар қўлига бериб, талон–тарож қилдирди ва ён–атрофдаги ғанимларга таслим қилди. Бундан буён Исроил халқи душманларига қаршилик кўрсата олмас эди. 15Исроил халқи қаерда жанг қилмасин, Эгамиз огоҳлантирганидек, уларнинг бошларига фалокат келтириш учун ҳар сафар уларга қарши Ўзи чиқар эди. Исроил халқи оғир аҳволда қолган эди.
16Эгамиз уларни босқинчилар қўлидан озод қилиш учун ҳакамларни[25] юборди. 17Лекин улар ҳатто ҳакамларига қулоқ солмадилар. Эгамизга бевафолик қилиб, бошқа худоларга сажда қилавердилар. Улар Эгамизнинг амрларига итоат қилган ота–боболарига ўхшамай, тез орада аждодлари юрган ҳақ йўлдан оздилар. 18Эгамиз уларга ҳакам юборар экан, ҳар бир ҳакам билан Ўзи бўлар эди, ўша ҳакам даврида халқини душманлардан халос қиларди. Чунки золим ва зўравонларнинг дастидан нолиган халққа Эгамизнинг раҳми келар эди. 19Аммо ҳакам оламдан кўз юмгач, улар яна эски қилмишларига қайтишар эди. Ота–боболаридан ҳам баттар гуноҳлар қилиб, бошқа худоларга сажда қилишар, уларга сиғинишар эди. Бу одатларининг биронтасини ҳам қолдирмай, қилмишларини ўжарлик билан давом эттиришар эди. 20Исроил халқидан қаттиқ ғазабланган Эгамиз шундай деди: “Бу одамлар гапимга кирмай, Мен ота–боболари билан тузган аҳдимни буздилар! 21Шунинг учун Мен уларнинг ораларида Ёшуанинг ўлимидан кейин қолиб кетган бегона халқларнинг биронтасини ҳам уларнинг ҳузуридан ҳайдаб чиқармайман.” 22Исроил халқи ота–боболари сингари Эгамизнинг йўлидан юриш–юрмаслигини кўриш учун, 23Эгамиз бу халқларни Ёшуага таслим қилмаган эди. Уларнинг ҳаммасини бирданига ҳайдаб чиқармай, юртда қолишларига ижозат берган эди.

 

3–БОБ

 

Юртда қолган ўзга халқлар

 

1-2Эгамиз, Канъон юртида бўлиб ўтган биронта урушда қатнашмаган Исроил халқини синай, ҳеч қачон уруш кўрмаган бу янги авлодга жангни ўргатай, деб қуйидаги халқларни қолдирган эди: 3бешта Филист бекини[26], барча Канъон халқларини, Сидонликлар ва Баал–Хермон тоғидан то Лево–Хоматгача[27]Лубнон қирларида яшаган Хив халқини. 4Улар ёрдамида Эгамиз Ўз халқи Исроилни синаб, Мусо орқали ота–боболарига берган амрларга итоат қилиш–қилмаслигини кўрмоқчи эди. 5Шундай қилиб, Исроил халқи Канъон, Амор, Париз, Хив, Хет ва Ёбус халқларининг орасида яшади. 6Улар ўша халқлар билан апоқ–чапоқ бўлиб, қиз олиб, қиз беришарди, ҳатто худоларига ҳам сиғинишарди.

 

Ўтниёл

 

7Исроил халқи Эгамизнинг олдида қабиҳ ишлар қилар эди. Улар ўз Эгаси Худони эсларидан чиқариб, Баал ва Ашеранинг тасвирларига сиғинишар эди. 8Бундан ғазабланган Эгамиз уларни Орам–Нахрайим[28] шоҳи Кушонриштамга тобе қилиб қўйди. Улар саккиз йил давомида Кушонриштамнинг хизматида бўлишди. 9Аммо Исроил халқи Эгамизга илтижо қилгач, Эгамиз уларга қутқарувчи қилиб Ўтниёлни юборди. Ўтниёл Холибнинг жияни, аниқроғи, кенжа укаси Ханазнинг ўғли эди. 10Эгамизнинг Руҳи Ўтниёлни қамраб олди. Ўтниёл Исроил халқига ҳакам[29] бўлди. Ўтниёл Месопотамия шоҳи Кушонриштамга қарши жанг қилиб, уни енгди, чунки Эгамиз шоҳни унинг қўлига берган эди. 11Шундан кейин юртда қирқ йил тинчлик, осойишталик бўлди. Сўнг Ханаз ўғли Ўтниёл оламдан ўтди.

 

Эҳуд

 

12Исроил халқи Эгамизнинг олдида яна қабиҳликлар қилгани учун, Эгамиз Мўаб юртининг[30] шоҳи Эглонни уларга қарши қўзғатди. 13Шоҳ Эглон Оммон ва Омолек халқлари билан биргаликда Исроил халқини енгиб, пальма шаҳри — Eрихони[31] қўлга киритди. 14Шундай қилиб, Исроил халқи ўн саккиз йил давомида Мўаб юртининг шоҳи Эглонга қарам бўлиб яшади.
15Аммо Исроил халқи Эгамизга илтижо қилиши биланоқ, Эгамиз уларга Эҳуд исмли бир қутқарувчини юборди. Гера ўғли Эҳуд Бенямин қабиласидан бўлиб, чапақай эди. Исроил халқи Эҳуд орқали Мўаб шоҳи Эглонга ўлпон жўнатди. 16Эҳуд ўзига узунлиги бир тирсак[32] бўлган ханжар ясаб, уни ўнг томонига, кийимининг ичидан тақиб олганди. 17У ўлпонни шоҳ Эглон ҳузурига олиб кирди. Шоҳ Эглон ҳаддан ташқари семиз бир одам эди. 18Эҳуд ўлпонни тақдим қилиб бўлгач, ҳадяларни кўтариб келган одамлар билан бирга уйга йўл олди. 19Бироқ улар Гилгалдаги[33] тош ҳайкаллар[34] ўрнатилган жойга етганларида, Эҳуд изига қайтди. У Эглоннинг олдига келиб: “Эй, ҳазрати олийлари, сизга айтадиган бир сирим бор”, — деди. Шоҳ: “Бизни ҳоли қўйинглар!” — дейиши биланоқ, унинг ҳузуридаги хизматкорлар чиқиб кетишди. 20Шоҳ салқин болохонасида ёлғиз ўзи қолди. Эҳуд унга яқинлашиб: “Мен сизга Худонинг хабарини етказмоғим лозим”, — деди. Эглон ўрнидан турди. 21Шунда Эҳуд ўнг тарафида осилган ханжарни чап қўли билан суғуриб олиб, Эглоннинг қорнига санчди. 22Ханжар сопи билан Эглоннинг қорнига кириб кетди, тешигини эса ёғ қоплади. Эҳуд ханжарни суғуриб олмади, ханжар тиғи шоҳнинг қорнини ёриб бутидан чиқди[35]. 23Эҳуд айвонга чиқди, болохона эшикларини ёпиб, қулфлади. 24У кетиши биланоқ, Эглоннинг хизматкорлари келишди. Эшик қулф эканлигини кўришгач: “Шоҳимиз салқингина хонада ҳожатини чиқараётган бўлсалар керак”, деган хаёлга боришди. 25Аммо болохонанинг эшиклари ҳадеганда очилавермагандан сўнг, хизматкорлар безовталанишди. Улар ташқарида анча кутиб қолишганидан кейин, калит олиб, эшикни очишди. Қарашса, шоҳ ҳазратлари жонсиз ётган экан.
26Эҳуд эса пайтдан фойдаланиб, қочиб қолган эди. У тош ҳайкаллар олдидан ўтиб, Савиро шаҳрига борди. 27Эфрайим қирларига етиб келганда бурғу чалиб, Исроил халқини жангга даъват қилди. Эҳуд ҳаммани бошлаб қирлардан пастга тушар экан, 28Исроил халқига: “Орқамдан юринглар! — деди. — Душманимиз Мўаб халқини Эгамиз сизларнинг қўлингизга берди–ку!” Исроил халқи Эҳудга эргашди. Улар Иордан дарёсининг кечув жойларини қўлга олиб, биронта одамни ҳам у ердан ўтказишмади. 29Ўша куни улар ўн мингтача бақувват ва жасур Мўаб сипоҳларини ўлдиришди. Биронтаси ҳам Исроил халқининг қўлидан қочиб қутулмади. 30Ўша куни Исроил халқи Мўаб лашкарини мағлуб қилди. Юртда саксон йил тинчлик, осойишталик бўлди.

 

Шамгар

 

31Эҳуддан кейин Онот ўғли Шамгар ҳакам бўлди. У ҳам Исроил халқини қутқариб, говрон билан олти юз нафар Филист сипоҳини ўлдирганди.

 

4–БОБ

 

Добира ва Барақ

 

1Эҳуднинг ўлимидан сўнг Исроил халқи яна Эгамизнинг олдида қабиҳ ишлар қилди. 2Эгамиз эса уларни Хазор шаҳри тахтида ўтирган Канъон шоҳи Ёбинга қарам қилиб қўйди. Унинг лашкарбошиси Харошет–Хагойим шаҳрида яшаган Сисаро эди. 3Ёбиннинг тўққиз юзта темир жанг араваси[36] бор эди. Унинг йигирма йил давомида ўтказиб келган зулмига чидай олмаган Исроил халқи нажот сўраб, Эгамизга илтижо қилди.
4Айни замонда пайғамбар аёл, Лаппидўтнинг хотини — Добира Исроил халқига ҳакам[37] бўлиб хизмат қилаётган эди. 5У Рама ва Байтил шаҳарлари ўртасида, Эфрайим қирларидаги маълум бир пальма дарахти тагида ўтирар, Исроил халқи эса жанжалли масалаларни ечиш учун унинг олдига борар эди. Кейинчалик халқ ўша пальма дарахтига Добира, деб ном қўйди. 6Бир куни Добира Нафтали ерларидаги Кедеш шаҳрига бир одам жўнатиб, Барақни чақиртириб келди. Барақ Абунавамнинг ўғли эди. Добира Бараққа шундай деди:
— Исроил халқининг Худоси — Эгамиз сенга амр қилмоқда: “Бор, ўзинг билан Нафтали ва Забулун қабилаларидан ўн минг нафар одамни Товур тоғига[38] олиб чиқ. 7Мен Ёбиннинг лашкарбошиси Сисарони, жанг аравалари ва лашкари билан Хишон сойлигининг ёнида сенга рўбарў қиламан. Бу жангда уларни сенинг қўлингга бераман.”
8— Агар сен мен билан борсанг, бораман, бормасанг, мен ҳам бормайман, — деди Добирага Барақ.
9Добира шундай жавоб берди:
— Албатта сен билан бораман, лекин билгинким, бу ғалаба сенга шараф келтирмайди, зеро, Эгамиз Сисарони аёл кишининг қўлига беради.
Шундай қилиб, Добира Барақ билан Кедешга жўнади. 10Барақ Нафтали билан Забулун лашкарларини Кедешга тўплади. Тўпланганлардан ўн мингтаси Бараққа эргашди, Добира ҳам улар билан борди.
11Шу орада Хайин халқидан бўлган Хабер исмли бир киши ўз уруғ–аймоқларидан ажралиб, бошқа жойга кўчиб ўтган эди. У ўз чодирини Кедешнинг яқинидаги, Зананимдаги эман дарахтининг ёнига қурган эди. Ўша одам Мусонинг қайнағаси[39] Хўвов уруғидан эди.
12Сисаро Абунавам ўғли Барақнинг Товур тоғига чиққанини эшитгач, 13тўққиз юз темир жанг араваси билан барча лашкарларини Харошет–Хагойимдан олиб чиқиб, Хишон сойлигида тўплади. 14Шунда Добира Бараққа деди: “Қани, бўл! Эгамиз бугун Сисарони сенга таслим қилади. Худонинг Ўзи сени жангга бошлаб боради.” Барақ ўн мингта одамга бош бўлиб, Товур тоғидан тушди. 15Барақ ҳужум қилгач, Сисарони, унинг жанг араваларию лашкарларини Эгамиз саросимага солди. Сисаро жанг аравасидан тушди–да, қочиб қолди. 16Барақ жанг араваларини ва лашкарларни Харошет–Хагойимгача таъқиб қилди. Сисаронинг барча лашкарларини қиличдан ўтказди, улардан бирортаси ҳам омон қолмади.
17Сисаро қочиб, Хабернинг хотини Ёвелнинг чодирига борди, чунки Хазор шоҳи Ёбин Хабер уруғи билан сулҳ тузган эди. Хабер Хайин халқидан эди. 18Ёвел Сисарони қарши олиб:
— Келинг, тўрам, ичкарига киринг, қўрқманг, — деди.
Сисаро ичкарига кирди, Ёвел уни чодир пардасининг орқасига яшириб қўйди. 19Кейин Сисаро унга:
— Илтимос, озгина сув бер, чанқаб кетдим, — деди.
Ёвел мешни очиб, унга сутдан ичирди. Сўнг Сисарони яна парда билан тўсиб қўйди. 20У эса Ёвелга шундай деди:
— Чодирнинг кираверишига бориб тур, агар бирортаси келиб сендан: “Бу ерда бирор одам борми?” — деб сўраса, “Йўқ”, — деб жавоб бер.
21Сисаро чарчаганидан ётиб ухлаб қолди. Хабернинг хотини Ёвел эса бир қўлига чодир қозиғини, бошқа қўлига болға олиб секингина унинг олдига борди. Қозиқни Сисаронинг чаккасига қоқиб, бошини ерга қадаб қўйди. Сисаро ўлди. 22Ёвел Сисарони қувиб келаётган Барақни қарши олгани чиқиб: “Келинг, мен сизга қидираётган одамингизни кўрсатаман”, — деди. Барақ чодирга кирди. Қараса, Сисаро ўлиб ётибди, чаккасига қозиқ қоқилган экан.
23Ўша куни Худо Канъон халқининг шоҳи Ёбинни Исроил халқига бўйсундирди. 24Исроил халқи кундан–кунга кучайиб, охири Канъон шоҳи Ёбинни бутунлай йўқ қилди.

 

5–БОБ

 

Добира ва Барақнинг қўшиғи

 

1Абунавам ўғли Барақ билан Добира ўша куни шундай қўшиқ куйлашди:

 

2“Исроил йўлбошчилари йўл бошлаганда,
Халқ фидойилик кўрсатганда,
Эгамизга ҳамду санолар айтинг!

 

3Эшитинг, сизлар, эй, шоҳлар!
Қулоқ солинг, эй, йўлбошчилар!
Эгамизга мен қўшиқ айтурман,
Исроил халқининг Худоси —
Эгамизни куйлаб соз чалурман.

 

4Сен, эй, Эгам, Сеирдан йўлга чиққанингда,
Эдом бўйлаб юриш қилганингда,
Ер силкинди, осмон ёмғирин қуйди,
Ҳа, булутлар шаррос ёмғирин тўкди.
5Тоғлар титради Синайдаги Эгамиз олдида,
Исроил халқининг Худоси — Эгамизнинг олдида.

 

6Онот ўғли Шамгар даврида,
Ёвел замонида юрмай қўйганди карвон.
Йўловчилар сўқмоқдан юришга бўлди мажбур.
7Исроил қишлоқлари ҳувиллаб қолди буткул.
Мен, Добира, келгунимга қадар,
Исроилнинг волидаси сингари,
Бўм–бўш эди Исроил қишлоқлари!
8Янги худоларни Исроил халқи танлаганда,
Жанг қизиди шаҳар дарвозаларида.
На қалқони, на найзаси бор эди
Исроилнинг қирқ мингта сипоҳида.
9Қалбим мойил Исроил йўлбошчиларига,
Халқнинг орасидаги фидойиларга.
Эгамизга ҳамду санолар бўлсин!

 

10Эшитинг[40], эй, оқ хачир минганлар,
Қимматбаҳо эгарларда ўтирганлар!
Эй, йўлда яёв юрганлар!
11Қудуқ олдида тўпланган
Қишлоқ чўпонларининг[41] овозларин эшитинг.
Мадҳ қилаётир улар Эгамизнинг зафарларини,
Исроилдаги қишлоқларнинг ғалабаларини.

 

Шаҳар дарвозаларига ҳамла қилди Эгамиз халқи:
12“Олға бос, Добира, олға бос илдам!
Олға бос, куйлагин жанговар қўшиқ!
Абунавам ўғли Барақ! Қани, бўл сен ҳам!
Асирларингни ўзинг бошлагин!”
13Халқнинг қолгани бўйсундирди баҳодирларни,
Эгамиз халқи мағлуб қилди паҳлавонларни,
14Омолекларни енгган Эфрайимдан[42] чиққанди.
Бенямин ҳам сенга эргашди,
Мохир наслидан келишди лашкарбошилар,
Забулун қавмидан — ҳокимлик таёғин тутганлар.
15Добирага қўшилди Иссахор йўлбошчилари,
Барақни қўллади Иссахор ўғлонлари.
Водийга шошилди улар Барақ ортидан.
Аммо беқарорлик қилди Рубеннинг насли.
16Нега сизлар қўраларда қолдингиз, эй, Рубен?
Чўпонларнинг қурей–қурейларин эшитганими?!
Беқарорлик қилди–ку Рубеннинг насли.
17Гилад Иордан ортида қолди.
Дан кемалари ёнида қолди.
Ошер денгиз соҳилида ўрнашиб олди,
Ўз кўрфазларида жойлашиб қолди.
18Ўлимдан қўрқмади Забулун лашкари,
Жонин аямади Нафтали ҳам жанг майдонида.

 

19Танахда, Махидў сувлари ёнида
Канъон шоҳлари уруш очишди.
Бироқ хазинани улар ўлжа қила олмади.
20Жанг қилди юлдузлар самода туриб[43],
Сисарога уруш қилди ўз йўлларида юриб.
21Супуриб ташлади душманни Хишон дарёси,
Ўша кўҳна дарё — Хишон дарёси.
Эй, жоним! Куч–ла олға бос!

 

22Арғумоқлар келди дупур–дупур қилиб,
Сисаро отларининг туёқлари ерни тамғалаб.

 

23“Мироз шаҳрини лаънатла,
— дейди Эгамизнинг фариштаси, —
Аҳолисини ҳам қаттиқ қарғагин,
Улар келмади Эгамизга мадад бергани,
Паҳлавонларга қарши Эгамизга мадад бергани.”

 

24Хайин уруғидан бўлган Хабернинг хотини —
Ёвел аёллар орасида барака топсин!
Чодирларда яшайдиган аёлларнинг бахтлиси бўлсин.
25Сисаро сув сўраганда Ёвел келтирди сут,
Шоҳкосада қатиқ олиб келди у.
26Чодир қозиғини қўлига олди,
Ўнг қўлида болғани тутди.
Зарба билан Сисаронинг бошини ёрди,
Чаккасига бир уриб, тешиб юборди.
27Сисаро сулайиб йиқилиб тушди,
Ёвелнинг оёғи остида чурқ этмай қолди.
Ёвелнинг оёғи остида сулайиб қолди,
Йиқилган жойида жон таслим қилди.

 

28Сисаронинг онаси деразадан кўчага қарар,
Панжара ортидан у зорланиб айтар:
“Аравалар қолиб кетди намунча?
Туёқлар овози эшитилмас ҳанузгача?”
29Жавоб берар унинг доно аёллари,
Жавоб берар такрор–такрор ўзига ўзи:
30“Бўлишаётгандир улар ўлжани,
Ҳар қайси сипоҳга бир–икки жувонни,
Сисарога ранг–баранг либосларни.
Ғолибларга олиб келар икки ҳисса қилиб
Нафис нақшли либосларни.”

 

31Эй, Эгамиз! Душманларинг барчаси
Сисарога ўхшаб қирилиб кетсин!
Дўстларинг–чи, чиқаётган қуёшдай
Чарақлаб турсин!”

 

Юртда қирқ йил тинчлик барқарор бўлди.

 

6–БОБ

 

Гидўн

 

1Исроил халқи Эгамизнинг олдида қабиҳликлар қилди. Эгамиз уларни етти йилга Мидиён халқининг[44] қўлига берди. 2Мидиёнларнинг зулмига чидай олмаган Исроил халқи тоғларда, ғорларда ва адирлардаги пана жойларда яшириниб юрди. 3Ҳар сафар Исроил халқи экин экканда, Мидиёнлар, Омолек халқи ва шарқдаги кўчманчилар биргаликда уларнинг ерларига бостириб киришарди. 4Улар Исроил ерида қароргоҳ қуриб, то Ғазо шаҳри атрофларигача бўлган ҳамма ҳосилларини нобуд қилишарди. Исроил халқи учун ҳеч қандай озуқа қолдирмай, қўй, эшак, молларигача тортиб олишарди. 5Душман галалари ўзлари билан чорвасини олиб, ҳатто чодирларини ҳам кўтариб келишарди. Улар чигиртка[45] каби ғижиллаб ётар эди, одамларнинг ва туяларининг саноғига етиб бўлмасди. Улар келиб, бутун юртни хароб қилишарди. 6Мидиёнларнинг дастидан жабр–жафо кўрган Исроил халқи Эгамиздан нажот сўраб, фарёд қилди.
7Исроил халқи Эгамизга фарёд қилганда, 8Эгамиз уларга бир пайғамбар юбориб, қуйидагиларни хабар қилди:
— Исроил халқининг Худоси — Эгангиз шундай айтмоқда: “Сизларни Мисрдаги қулликдан олиб чиққан Мен эдим. 9Мен сизларни Мисрликларнинг қўлидан ҳамда бу юртда сизларга зулм ўтказган барча халқлардан халос қилдим. Уларни ўз юртларидан ҳайдаб, ерларини сизларга бердим. 10Сизларга, Мен Эгангиз Худоман, сизлар Амор халқларининг[46] юртида яшаб юрсангиз ҳам, уларнинг худоларига сажда қилманглар, деган эдим. Аммо сизлар гапларимга қулоқ солмадингизлар.”
11Кейин Эгамизнинг фариштаси Ўфра шаҳрига келиб, эман дарахтининг тагида ўтирди. Бу дарахт Абуазар уруғидан бўлган Йўшга тегишли эди. Ўша пайтда унинг ўғли Гидўн Мидиёнлардан бекиниб, шароб тайёрланадиган чуқурда буғдой янчиётган эди. 12Эгамизнинг фариштаси унга зоҳир бўлиб деди:
— Эй, довюрак жангчи, Эгамиз сен билан биргадир.
13— Агар Эгамиз биз билан бирга бўлса, нима учун бу кулфатлар бошимизга тушган экан?! — деди Гидўн. — Ота–боболаримиз: “Эгамиз бизни Мисрдан олиб чиқди”, дея бизга айтиб берган эди, Эгамизнинг ажойиб ишлари қаерда қолди?! Эгамиз бизни тарк этиб, Мидиёнларнинг қўлига бериб қўйди–ку.
14Шунда Эгамиз унга қараб деди:
— Қани, бўл, бор қудратингни ишга солиб, Исроил халқини Мидиёнларнинг қўлидан халос қил. Мен Ўзим сени юборяпман.
15— Эй, тўрам[47], қандай қилиб мен Исроил халқини халос қила оламан? — деди Гидўн. — Менинг уруғим Манаше қабиласининг энг заифи бўлса, ўзим эса отам хонадонининг кенжаси бўлсам.
16Эгамиз унга деди:
— Мен сен билан бўламан, сен Мидиёнларнинг ҳаммасини бир одамни енггандай осонликча енгасан.
17Шунда Гидўн деди:
— Агар марҳаматингга сазовор бўлган бўлсам, сен чиндан ҳам Эгамиз Худо эканлигингни исботлаб, бирон бир аломат кўрсат. 18Назр олиб келиб, сенга тақдим қилгунимга қадар бу ердан кетма.
— Майли, қайтиб келгунингга қадар шу ерда бўламан, — деди У.
19Гидўн уйига бориб, битта улоқчани пиширди, бир тоғора[48] ундан юпқалар тайёрлади. Улоқчанинг гўштини саватга, шўрвасини эса товоққа солиб, эман дарахтининг тагида ўтирган Эгамизнинг фариштасига олиб бориб, тақдим қилди. 20Эгамизнинг фариштаси унга деди:
— Гўшт ва юпқаларни олиб, мана бу тошнинг устига қўйгин, шўрвани эса буларнинг устидан қуй.
Гидўн айтилгандай қилди. 21Эгамизнинг фариштаси қўлидаги таёқнинг учини гўшт ва юпқаларга теккизиши биланоқ тошдан олов чиқиб гўшт ва юпқаларни куйдириб юборди. Сўнг Эгамизнинг фариштаси кўздан ғойиб бўлди. 22Шунда Гидўн ўша одам Эгамизнинг фариштаси эканлигини фаҳмлаб:
— Вой, шўрим қуриди! — деди — Ё, Эгам Раббий, мен фариштангнинг юзини кўрдим[49].
23Эгамиз:
— Тинчлан, — деди. — Қўрқма, сен ўлмайсан.
24Гидўн Эгамизга атаб бир қурбонгоҳ қуриб, унинг номини: “Эгамиз тинчликдир”, деб атади. Қурбонгоҳ бугунга қадар[50] Абуазар уруғига қарашли бўлган Ўфрада бор.
25Худди ўша куни кечаси Эгамиз Гидўнга шундай деди: “Отангнинг етти яшар иккинчи буқасини[51] ол, отанг Баалга атаб қурдирган қурбонгоҳни вайрон қил. Қурбонгоҳ ёнидаги Ашерага аталган устунни ҳам кесиб ташла. 26Шу ердаги қалъанинг тепасига чиқиб, Эганг Худога — Менга атаб бир қурбонгоҳ қур. Қурбонгоҳ тошлари бир–бирининг устига текис терилган бўлсин. Сўнг ўша буқани[52] олиб, қурбонгоҳда қурбонлик қилиб куйдир. Ўтин ўрнига кесиб ташланган устунни ишлат.” 27Гидўн ўнта хизматкорини олиб, худди Эгамиз айтгандай қилди. Аммо уйдагиларидан ва шаҳардаги одамлардан қўрққанидан буни кундуз куни қилмай, кечаси қилган эди.
28Шаҳар аҳолиси эрта билан саҳарда турганда Баал қурбонгоҳи вайрон бўлганини, ёнидаги Ашеранинг устуни кесиб ташланганини ва янги қурилган қурбонгоҳнинг устида буқа қурбонлик қилинганини кўришди. 29Улар бир–бирларидан: “Буни ким қилган экан?” — деб сўрай бошладилар. Сўраб–суриштиргандан кейин буни Йўш ўғли Гидўн қилганини аниқлашди. 30Шунда шаҳар аҳолиси Йўшга:
— Ўғлингни бу ерга олиб чиқ! — дедилар. — Биз уни ўлдирамиз! У Баал қурбонгоҳини бузибди, қурбонгоҳ ёнидаги Ашеранинг устунини ҳам кесиб ташлабди.
31— Сизлар ҳали Баалнинг тарафини оляпсизларми?! — дея Йўш ғазабланган оломонга дўқ урди. — Уни ҳимоя қиляпсизларми? Ким унинг тарафини олса, тонг отгунча ўлдирилади. Агар у худо бўлса, вайрон бўлган қурбонгоҳи учун ўзи ўч олсин.
32Гидўн Баал қурбонгоҳини бузиб ташлагани учун, одамлар ўша кундан бошлаб Гидўнни Еруббаал, деб атай бошладилар. Бу: “Баал ўзи ўч олсин”, деганидир.
33Мидиёнлар, Омолек халқи ва шарқдаги кўчманчилар биргаликда Иордан дарёсидан ўтиб, Йизрил водийсида қароргоҳ қурдилар. 34Эгамизнинг Руҳи Гидўнни қамраб олди. Гидўн бурғу чалиб, Абуазар уруғидан бўлганларни ўзига эргашишга чақирди. 35У бутун Манаше ҳудуди бўйлаб чопарлар жўнатиб, у ердагиларни ҳам ўз атрофига йиғди. У Ошер, Забулун ва Нафтали қабилаларига ҳам ўз чопарларини юборган эди. Улар ҳам келиб Гидўнга қўшилишди.
36Шунда Гидўн Худога деди: “Исроил халқини мен орқали озод қилишингни айтган эдинг, бунга амин бўлмоқ учун, 37мана мен титилган жунни хирмонга қўяман. Агар эрталаб шудринг фақатгина жуннинг устида бўлиб, ер қуп–қуруқ бўлса, Сен Исроил халқини мен орқали озод қилишингга ишонаман.” 38Худди шундай бўлди. Эртаси куни Гидўн барвақт туриб, жунни олиб сиқди, жундан бир коса сув чиқди. 39Шунда Гидўн Худога деди: “Менга қаҳринг келмасин, Сенга яна биргина гапим бор. Илтимос, жун билан яна бир бор синов ўтказай. Бу сафар шунақа қилгинки, жуннинг усти қуп–қуруқ, ернинг усти эса шудринг билан қопланган бўлсин.” 40Шу кечада Худо худди шундай қилди. Жуннинг усти қуп–қуруқ бўлиб, ернинг усти эса шудринг билан қопланган эди.

 

7–БОБ

 

Гидўн Мидиёнларни яксон қилади

 

1Еруббаал, яъни Гидўн, ҳамма лашкарлари билан барвақт туриб, қароргоҳини Харўд булоғининг бўйида жойлаштирди. Мидиёнларнинг қароргоҳи эса улардан шимолда, Мўре тепалигининг[53] ёнидаги водийда жойлашган эди.
2Эгамиз Гидўнга деди: “Сенинг лашкаринг жуда кўп бўлгани учун, Мидиёнларни қўлларингга беролмайман. Акс ҳолда Исроил халқи, Мени улуғламай, ғалабага ўз кучимиз билан эришдик, деб ўзига бино қўяди. 3Душмандан қўрққанларга ижозат бер, Гилад тоғини[54] тарк этиб, уйларига қайтиб кетсинлар.” Шундай қилиб, одамларнинг йигирма икки мингтаси қайтиб кетиб, ўн мингтаси қолди.
4Кейин Эгамиз Гидўнга деди: “Қолган лашкар ҳам кўплик қилади. Уларни сув бўйига олиб туш, у ерда сенга уларни ажратиб бераман. Мен сенга, буниси сен билан боради, деганим сен билан боради, буниси эса сен билан бормайди, деганим сен билан бормайди.”
5Гидўн лашкарни сув бўйига олиб тушди. Эгамиз унга деди: “Сувни итга ўхшаб, ялаб ичганларнинг ҳаммасини бир тарафга, чўккалаб ичганларни эса бошқа тарафга турғизиб қўй.” 6Сувни ҳовучлаб ялаганларнинг сони уч юзта эди. Лашкарларнинг қолганлари эса чўккалаб сувни ичганди. 7Эгамиз Гидўнга деди: “Сувни ялаб ичган уч юзта одам билан сизларни озод қилиб, Мидиёнларни қўлларингга бераман. Қолганларни қўйиб юбор, уйларига қайтиб кетаверишсин.” 8Гидўн уч юзта одамдан бошқа ҳаммасини уйларига қайтариб юборди. Аммо кетганларнинг озиқ–овқату бурғуларини олиб қолди.
Мидиёнларнинг қароргоҳи пастда, водийда жойлашган эди.
9Ўша куни кечаси Эгамиз Гидўнга деди: “Тур, қароргоҳга ҳужум қил. Мен уни сенинг қўлингга бердим. 10Агар қўрқаётган бўлсанг, Пурах деган хизматкорингни олиб, қароргоҳга туш. 11Мидиёнларнинг гапини эшитгач, юрак ютиб қароргоҳга ҳужум қиласан.” Гидўн Пурах исмли хизматкорини олиб пастга, ёв қароргоҳининг этагига тушди. 12Мидиёнлар, Омолек халқи ва шарқдаги кўчманчилар водийда чигиртка[55] каби ғижиллаб ётарди. Уларнинг туялари эса денгиз қирғоғидаги қум каби сон–саноқсиз эди. 13Гидўн ёв қароргоҳига етиб борганда, бир одам ўзининг биродарига тушини айтиб бераётганини эшитиб қолди. Ўша одам шундай ҳикоя қилаётган эди:
— Мен бир туш кўрдим. Тушимда арпадан пиширилган қандайдир бир нон Мидиён қароргоҳига юмалаб келиб, чодирга урилибди. Чодир эса ағдарилиб тушибди.
14— Бу аниқ Исроил халқидан бўлган Йўш ўғли Гидўннинг қиличидир! — деди биродари. — Худо Мидиёнларни барча лашкар–пашкари билан унинг қўлига берган экан–да!
15Гидўн туш таъбирини эшитгач, Худога сажда қилди. Орқага — Исроил халқининг қароргоҳига қайтиб: “Қани, кетдик! Эгамиз Мидиён лашкарларини қўлимизга берди”, — деди. 16Кейин уч юзта одамни уч қисмга бўлиб, ҳар бирининг қўлига биттадан бурғу ва бўш кўзадан берди. Кўзаларнинг ичида эса биттадан машъала бор эди. 17Гидўн лашкарларига шундай деди:
— Ёв қароргоҳига яқинлашганимда мени яхшилаб кузатиб туринглар. Мен нима қилсам, сизлар ҳам шуни қилинглар. 18Қароргоҳни ўраб олинглар. Мен ёнимдагилар билан бурғу чалганимда, сизлар ҳам бурғу чалиб, овозингиз борича: “Эгамиз ва Гидўн учун олға!” деб бақиринглар.
19Ярим тунда, душман қароргоҳида соқчилар энди алмашиб бўлган пайтда, Гидўн ёнидаги юзта одам билан қароргоҳга яқинлашди. Улар бурғу чалиб, қўлларидаги кўзаларни чарсиллатиб синдирдилар. 20Лашкарларнинг қолган икки қисми ҳам бурғу чалиб, кўзаларни синдирди. Ҳаммалари ўнг қўлларида бурғу, чап қўлларида машъала ушлаганча: “Эгамиз ва Гидўн учун олға!” — деб қичқирдилар. 21Гидўн одамларининг ҳар бири қароргоҳ атрофидаги ўз жойида турарди. Қароргоҳдагилар эса саросима ичида, бақириб қочишарди. 22Гидўннинг уч юзта одами бурғу чалганда, душман қароргоҳидаги лашкарлар бир–бирини ўлдира бошладилар. Бу Эгамизнинг қудрати эди. Сўнг Мидиён лашкарлари Зариро томон югуриб, то Байт–Шиттахгача, Таббот яқинидаги Овил–Махла шаҳрининг[56] чегарасигача қочишди. 23Шунда Гидўн Мидиёнларни таъқиб қилиш учун Нафтали, Ошер ва Манаше қабилаларининг одамларини чақиртирди.
24У бутун Эфрайим қирлари бўйлаб чопарлар жўнатиб деди: “Пастга тушиб Мидиёнларга қарши жанг қилинглар. Иордан дарёсининг ва Байт–Борогача бўлган барча сув оқимларининг кечув жойларини қўлга олиб, Мидиёнларнинг ўтишига йўл қўйманглар.” Эфрайим одамларининг ҳаммаси тўпланиб, Иордан дарёсининг ва Байт–Борогача бўлган барча сув оқимларининг кечув жойларини эгаллаб олдилар. 25Улар Мидиёнларнинг иккита лашкарбошиси Орив ва Заёвни[57] Иорданнинг шарқий қирғоғигача таъқиб қилиб, қўлга олишди. Оривни бир қоянинг олдида, Заёвни эса шароб тайёрланадиган чуқурнинг олдида ўлдиришди. Кейинчалик бу жойлар Орив қояси ва Заёв чуқури, деб аталадиган бўлди. Сўнг Мидиёнларни таъқиб қилишда давом этиб, Орив ва Заёвнинг бошларини Гидўнга олиб боришди.

 

8–БОБ

 

Мидиёнларнинг сўнгги мағлубияти

 

1Эфрайим қабиласи Гидўнга:
— Нега бундай қилдинг? Мидиёнларга қарши жанг қилгани чиққанингда нега бизни чақирмадинг? — дея у билан қаттиқ жанжаллашдилар.
2Гидўн эса уларга деди:
— Мен қилган ишим билан сизларга тенг келармидим?! Эфрайимдаги узум қолдиқлари кичкинагина бир қавмимнинг жами ҳосилидан аъло–ку! 3Сизлар Худонинг қудрати билан Мидиён лашкарбошилари Орив ва Заёвни қўлга олган бўлсангиз, ўз ишларим билан сизларга тенг келармидим?!
У бу гапларни айтганидан кейин, улар жаҳлдан тушдилар.
4Гидўн уч юзта одами билан Иордан дарёсига келиб нариги қирғоғига ўтиб олди[58]. Улар ҳолдан тойган бўлсалар–да, душманнинг кетидан қувиб кетаётган эдилар. 5Гидўн Сухўт шаҳри аҳолисига мурожаат қилиб:
— Эй, халойиқ, марҳамат қилиб одамларимга озгина нон беринглар, улар ҳолдан тойганлар. Биз Мидиён шоҳлари Зевах ва Залмунонинг кетидан қувиб кетяпмиз, — деди.
6Аммо Сухўт бошлиқлари шундай жавоб беришди:
— Зевах ва Залмунони қўлга олган бўлсанг экан, лашкарларингга нон берсак.
7— Жуда соз! — деди Гидўн. — Зевах ва Залмунони Эгамиз менинг қўлимга бергандан сўнг, сизларни чўлдаги янтоқ ва чақир тиканаклар билан савалаб, терингизни шилиб оламан.
8Гидўн у ердан Паниёл шаҳрига[59] йўл олди. У ердагиларга ҳам худди шундай илтимос билан мурожаат қилди. Сухўт аҳолиси қандай жавоб берган бўлса, Паниёл аҳолиси ҳам худди шундай жавоб берди. 9Гидўн Паниёл аҳолисига деди:
— Ғолиб бўлиб қайтиб келганимдан сўнг бу минорани[60] ер билан яксон қиламан.
10Ўша пайтда Зевах ва Залмуно ўз лашкарлари билан Кархорда турган эдилар. Шарқдаги кўчманчиларнинг 120.000 та сипоҳи ҳалок бўлиб, 15.000 тачаси қолганди. 11Гидўн Наваҳ ва Ёҳбохонинг шарқ томонидаги карвон йўли бўйлаб бориб, душманни ғафлатда қолдириб ҳужум қилди. 12Зевах ва Залмуно қочишди, Гидўн эса уларнинг кетидан қувиб кетди. Икки Мидиён шоҳини қўлга олиб, бутун душман лашкарини саросимага солди.
13Йўш ўғли Гидўн жангдан қайтиб, Харес довони томон кетаётганда, 14Сухўтлик бир йигитчани ушлаб олиб, сўроққа тутди. Йигитча Сухўт шаҳрининг етмиш еттита бошлиқ ва оқсоқолини номма–ном айтиб берди. 15Сўнг Гидўн Сухўт аҳолисининг олдига бориб деди:
— Эсларингдами мени масхара қилиб, Зевах ва Залмунони қўлга олганмидингки, биз ҳолдан тойган лашкарингга нон берсак, деб айтганларинг? Мана ўша Зевах ва Залмуно.
16Гидўн янтоқ ва чақир тиканакларни олиб, Сухўт бошлиқларининг таъзирини берди. 17Паниёлдаги минорани ҳам вайрон қилиб, шаҳарнинг барча эркакларини қириб ташлади.
18Сўнг Зевах ва Залмунога юзланиб:
— Сизлар Товур шаҳрида ўлдирган одамлар қандай эди? — деб сўради.
— Улар сенга ўхшаган, кўринишлари шоҳ ўғилларидай савлатли эди, — дея жавоб беришди улар.
19— Улар менинг жигарларим эди–ку! — дея хитоб қилди Гидўн. — Биз бир қориндан талашиб тушган эдик. Худо шоҳид! Уларни ўлдирмаганларингда, мен ҳам жонларингни сақлаб қолган бўлардим.
20Сўнг тўнғич ўғли Этерга:
— Бор, уларни ўлдир! — деди.
Аммо бола қўрққанидан қиличини ҳам чиқармади, чунки у ҳали ёш эди. 21Шунда Зевах ва Залмуно:
— Эркак бўлсанг, ўзинг келиб бизни ўлдир, — дедилар.
Гидўн Зевах ва Залмунони ўлдириб, туяларининг бўйнидаги шоҳона безакларини олди.
22Бўлиб ўтган воқеалардан сўнг Исроил халқи Гидўннинг олдига келиб:
— Сен бизни Мидиёнларнинг қўлидан қутқардинг, энди ўзинг, ўғилларинг ва набираларинг бизга ҳукмдор бўлинглар, — дейишди.
23— Мен сизларга ҳукмдор бўлмайман, — деди Гидўн, — ўғлим ҳам ҳукмдорингиз бўлмайди. Эгамнинг Ўзи сизларга ҳукмдорлик қилсин.
24Кейин давом этиб:
— Сизлардан бир нарса сўрамоқчиман, — деди. — Ўлжаларингдан биттадан тилла зирак берсангизлар.
Мидиёнлар ҳам Исмоил авлоди сингари[61] тилла зираклар тақиб юришарди.
25— Жонимиз билан, — деб жавоб берди Исроил халқи.
Сўнг бир кийим ёйиб, ҳар бири ўлжа қилиб олган тилла зиракдан ўша кийим устига ташлади. 26Тилла зиракларнинг ўлчови бир пуддан ортиқ[62] олтин чиқди. Мидиён шоҳлари кийган сафсар либослару таққан ярим ой ва шокилали безаклар ҳамда туяларининг бўйнидаги тилла занжирлар ҳисобга киритилмаганди. 27Гидўн ўша олтиндан бир ҳайкал[63] ясаб, уни ўз шаҳри Ўфрага ўрнатиб қўйди. Бутун Исроил халқи Худога бевафолик қилиб, ўша ердаги ҳайкалга сиғина бошлади. Бу ҳайкал Гидўн ва унинг оиласи учун тузоқ бўлиб қолди.
28Шундай қилиб, Мидиёнлар мағлуб бўлдилар. Улар Исроил халқига қарши бош кўтаришга қайта журъат этмадилар. Гидўн пайтида юртда қирқ йил тинчлик барқарор бўлди.

 

Гидўннинг ўлими

 

29Йўш ўғли Гидўн[64] уйига қайтиб кетди. 30Унинг етмишта ўғли бор эди, чунки хотинлари ниҳоятда кўп эди. 31Шакам шаҳридаги чўриси[65] ҳам Гидўнга бир ўғил туғиб берди. Гидўн унга Абумалек, деб исм қўйди. 32Гидўн улуғ ёшга кириб оламдан ўтди ва Ўфра шаҳридаги отаси Йўшнинг хилхонасига дафн этилди. Бу шаҳар Абуазар уруғига қарашли эди.
33Гидўн оламдан кўз юмиши биланоқ, Исроил халқи яна Худога бевафолик қилиб, Баалнинг тасвирларига сиғина бошлади, улар Баал–Беритни[66] ўзларига худо қилдилар. 34Уларни атрофдаги душманлардан халос қилган Эгаси Худони эсларидан чиқардилар. 35Еруббаал, яъни Гидўн, Исроил халқи учун қилган шунча яхшиликларига қарамай, Исроил халқи унинг хонадонига содиқ қолмади.

 

9–БОБ

 

Абумалек

 

1Гидўн[67] ўғли Абумалек Шакам шаҳрига — тоғаларининг олдига бориб, барча уруғ–аймоқларига шундай деди:
2— Шакам бекларининг ҳузурига боринглар, уларга: “Устингиздан Гидўннинг етмишта ўғли ҳукмронлик қилганидан кўра, биттаси ҳукмронлик қилгани яхши эмасми”, деб айтинглар. Мен сизларнинг жигарингиз эканимни ҳам эсларингдан чиқарманглар.
3Тоғалари Абумалекнинг манфаатини кўзлаб, бу сўзларни Шакам бекларига етказдилар. Шакам беклари эса: “Ҳар қалай Абумалек қариндошимиз”, дея унинг тарафдорлари бўлдилар. 4Шакам беклари унга Баал–Берит[68] уйидаги етмиш бўлак кумушни[69] бердилар. Абумалек эса бу кумушга ярамас одамларни ёллади. 5У Ўфрага — отасининг уйига бориб, етмишта ўгай ака–укасини бир тош устида қатл қилди. Аммо Гидўннинг кенжа ўғли Йўтом бекиниб, тирик қолди. 6Сўнг Шакам[70] беклари ва Байт–Миллода яшовчилар Шакамдаги муқаддас эман дарахтининг олдига бориб, у ерда Абумалекни тахтга кўтаришди.
7Йўтом буни эшитгач, Гаризим тоғининг тепасига чиқиб хитоб қилди:

 

“Эй, Шакам беклари, гапимни эшитинглар, шунда Худо ҳам сизларни эшитгай! 8Бир замонда дарахтлар ўзларига шоҳ танламоқчи бўлишибди. Улар зайтун дарахтига:
— Шоҳимиз бўл, — дейишибди.
9Зайтун дарахти уларга шундай жавоб берибди:
— Худолар ва бандалар шарафига ишлатиладиган мойимни бермай қўйиб, дарахтлар узра шохларимни силкитиб турайми?!
10Шунда дарахтлар анжирга:
— Сен келиб, шоҳимиз бўлақол, — деб айтишибди.
11Анжир дарахти ҳам шундай жавоб берибди:
— Ийе, ширин ва лаззатли меваларимни тугмай, дарахтлар узра шохларимни силкитиб турайми?!
12Сўнг дарахтлар токка:
— Бизга сен ҳукмронлик қилақол, — дейишибди.
13Ток ҳам жавоб бериб шундай дебди:
— Худолар ва бандалар димоғини чоғ қиладиган шаробимни бермай қўйиб, дарахтлар узра новдаларимни силкитиб турайми?!
14Охири дарахтларнинг барчаси янтоққа дейишибди:
— Сен келиб, бизга ҳукмронлик қилгин.
15Янтоқ эса дарахтларга:
— Агар мени сидқидилдан шоҳликка кўтараётган бўлсангизлар, келиб соямда паноҳ олинглар, акс ҳолда тиканларимдан чиққан олов авж олиб, ҳатто Лубнондаги садрларни[71] ҳам куйдириб ташлайди! — деб жавоб берибди.
16Шу тариқа сизлар ҳам Абумалекни тахтга сидқидилдан, виждонан кўтардингизми?! Гидўн ва унинг хонадонига нисбатан тўғри иш тутдингизми?! Қилмишларингиз отамнинг сизлар учун қилган эзгу ишларига лойиқ эканми?! 17Отам жонини аямай сизлар учун жанг қилган эди, сизларни Мидиёнларнинг қўлидан қутқарган эди. 18Сизлар эса отамнинг хонадонига қарши чиқиб, унинг етмиш нафар ўғлини бир тошнинг устида қатл қилдингизлар. Чўрисидан туғилган Абумалекни[72] эса қариндошингиз бўлгани учун Шакам бекларининг устидан шоҳ қилиб тайинладингизлар. 19Агар бугун Гидўн хонадонига нисбатан виждонан иш тутган бўлсангиз, Абумалекдан мамнун бўлиб шодланинг, у ҳам сизлардан мамнун бўлиб шодлансин. 20Акс ҳолда Абумалекдан олов чиқиб, Шакам ва Байт–Милло бекларини ямлаб юборсин. Шакам ва Байт–Милло бекларидан ҳам олов чиқиб, Абумалекни куйдириб йўқ қилсин.”

 

21Сўнг Йўтом Абумалекдан қўрққанидан Бэр ҳудудига қочиб қолди.
22Абумалек уч йил Исроилда ҳукмронлик қилди. 23Эгамиз эса Абумалек ва Шакам беклари орасида низо чиқариш учун бир руҳ юборди. Шунинг учун Шакам беклари Абумалекка хоинлик қилишди. 24Бу ҳодиса Гидўннинг етмишта ўғлини ўлдирган Абумалекдан ва унинг бу жиноятини қўллаб турган Шакам бекларидан қасос олинишининг дараги эди. 25Шундай қилиб, Шакам беклари Абумалекка қарши тоғларнинг тепаларида, пистирмада одамларини ўтирғизиб қўйишганди. Улар ўтган–кетганларни талаб, бор–йўғини тортиб олишарди. Абумалек бундан хабар топди.
26Гал исмли бир одам ўз оға–инилари билан Шакамга кўчиб келди. У Шакам бекларининг ишончини қозонди. Гал Эвид деган одамнинг ўғли эди. 27Шакамликлар далага чиқиб, узумзорларидан узум теришди, уни эзиб шароб тайёрлашди, сўнг зиёфат қилишди. Улар худосининг уйида ўтириб, зиёфат қилишар экан, еб–ичиб Абумалекни мазах қилишди: 28“Абумалек ким бўлибдики, биз, Шакамликлар, унга хизмат қилсак? — шанғиллаб гапини бошлади Гал. — Падари бузрукворимиз Хамўр бу шаҳарга асос солган эди. Шундай экан, Хамўр наслидан бўлган биронта одам бизга ҳукмронлик қилиши керак. Абумалек эса етти ёт бегона бўлган Гидўннинг ўғли–ку! Нега биз унинг ва ҳокими Забулнинг олдида бош эгишимиз керак экан? 29Агар бу одамлар қўлим остида бўлганда эди, Абумалекни ўзим йўқ қилардим! Унга, лашкарингни кўпайтириб, жангга чиқ, деган бўлардим.”
30Шаҳар ҳокими Забул Галнинг бу сўзларини эшитгач, ғазаби аланга олди. 31У билдирмай Абумалекнинг олдига чопар жўнатиб[73] деди: “Қаранг, Эвид ўғли Гал бутун уруғи билан Шакамга келиб, шаҳарни сизга қарши қўзғатмоқда. 32Шунинг учун ярим тунда лашкарингиз билан йўлга тушиб, далаларда яширининг. 33Эртасига саҳарда туриб, шаҳарга қўққисдан ҳужум қилинг. Гал қўшинлари билан сизларга қарши чиққанда қўлингиздан келганича улар билан олишинг.”
34Шундай қилиб, Абумалек лашкари билан ярим тунда йўлга тушди. Улар тўрт қисмга бўлиниб Шакам яқинида писиб ётишди.
35Гал чиқиб шаҳар дарвозасида турганда, Абумалек бир қисм лашкари билан қирлар орқасидан чиқиб келди. 36Гал уларни кўргач, Забулга деди:
— Қаранг! Қирлардан одамлар тушиб келмоқда!
— Қўйсанг–чи, — деди Забул. — Қирлар соялари кўзингга одамлар бўлиб кўриняпти.
37— Қаранг, қирлардан одамлар пастга тушиб келишяпти, бошқа бир қисми эса фолбинлар йиғиладиган дарахт[74] томондан яқинлашяпти, — деди яна Гал.
38— Катта кетиб: “Абумалек ким бўпти биз унга хизмат қилсак?” деб гапирган сен эмасмидинг?! — деди шунда Забул, — сен мана шу лашкарни мазах қилган эдинг–ку. Қани, бўл, энди чиқиб улар билан жанг қил.
39Шакам беклари Гал бошчилигида чиқиб, Абумалекка қарши жанг қилишди. 40Абумалек Гални қувиб кетди, аммо Гал қочиб қолди. Ўша куни Шакам сипоҳларининг кўплари ҳалок бўлди, бутун жанг майдони то шаҳар дарвозасигача жасадларга тўлди.
41Абумалек Армахда[75] ўрнашди, Забул эса Гални барча қариндошлари билан Шакамдан қувиб юборди. Улар энди Шакамда яшай олмас эдилар.
42Эртаси куни Шакамликлар юмушларини бажармоқ учун далаларга чиқмоқчи эканлигидан Абумалек хабардор бўлди. 43У лашкарини уч қисмга бўлди. Лашкарлар далалардаги қирларда писиб ётишди. Сўнг шаҳардан чиқиб келаётган одамларни кўриб, уларга ҳамла қилишди. 44Лашкарнинг бир қисми Абумалек бошчилигида шаҳар дарвозасини қўлга киритди. Улар шаҳар дарвозаси олдидан силжимадилар. Лашкарнинг қолган икки қисми эса даладаги одамларга ҳужум қилиб, уларни қириб ташлади. 45Ўша куни Абумалек кун бўйи шаҳарга қарши жанг қилди. Охири шаҳарни қўлга олди. У ердаги ҳамма одамни қатл қилди. Шаҳарни эса вайрон қилиб, устидан туз сочиб ташлади[76].
46Шакам қалъасининг беклари буни эшитгач, ўша ердаги Баал–Берит[77] уйининг қўрғонига кириб бекиниб олдилар. 47Бекларнинг ҳаммаси қўрғонда эканлигидан хабардор бўлган Абумалек 48лашкари билан Залмон тоғининг[78] тепасига чиқди. Қўлидаги болта билан бир боғлам ўтин кесиб орқасига ортиб олди. Сўнг эса лашкарига: “Қани, сизлар ҳам худди шундай қилинглар”, деб буюрди. 49Сипоҳларнинг ҳар бири бир боғламдан ўтин кесиб олди. Улар Абумалекка эргашиб ўтинларни қўрғоннинг атрофига териб чиқдилар, сўнг қалъага ўт қўйдилар. Қалъадаги ҳамма одамлар ҳалок бўлди. У ерда мингтача аёл ва эркак киши бор эди.
50Шундан сўнг Абумалек Тавоз шаҳрига йўл олди. Шаҳарни қамал қилиб, қўлга киритди. 51Аммо шаҳарнинг ичида жуда баланд бир қўрғон бор эди. Шаҳардаги аёлу эркаклар, ҳамма шаҳар беклари ўша қўрғон ичига қочиб киришди. Улар эшикларни тамбалаб, томга чиқиб олишди. 52Абумалек қўрғондагиларга қарши жанг қилди, унга ўт қўймоқчи бўлиб, ёнига борди. 53Шу пайт бир аёл тепадан тегирмон тошини улоқтириб, Абумалекнинг бошини ёриб юборди. 54Жон талвасасида Абумалек қуролбардорини ёнига чақириб:
— Бўл, қиличингни суғуриб мени ўлдир, — деди, — яна одамлар: “Уни аёл киши ўлдирди”, деб юришмасин.
Шунда йигит қилич суқиб, Абумалекни ўлдирди. 55Одамлар Абумалекнинг ўлганини кўриб уйларига тарқалиб кетишди. 56Отасига хиёнат қилиб, етмишта ака–укасини ўлдирган Абумалекни Худо шу йўсинда жазолаган эди. 57Шунингдек, Шакамликларнинг ҳам қилган қабиҳликлари учун таъзирини берган эди. Улар Гидўн ўғли Йўтомнинг қарғишига йўлиқдилар.

 

10–БОБ

 

Тўло

 

1Абумалекнинг ўлимидан сўнг Пувах ўғли Тўло Исроил халқини душманлардан озод қилди. У Иссахор қабиласидан бўлган Дўдўнинг набираси бўлиб, Эфрайим қирларидаги Шомир шаҳрида истиқомат қиларди. 2У Исроил халқига йигирма уч йил давомида ҳакам[79] бўлиб хизмат қилди. Сўнгра оламдан кўз юмиб, Шомирда дафн қилинди.

 

Ёвир

 

3Ундан кейин Гиладлик Ёвир ҳакам бўлди. У йигирма икки йил давомида Исроилга раҳнамолик қилди. 4Унинг ўттизта ўғли бор эди. Улар ўттизта эшакни минишар ва Гилад ўлкасидаги ўттизта шаҳарга эгалик қилишарди[80]. Бу шаҳарлар бугунга қадар[81] Ёвир қишлоқлари[82], деб аталмоқда. 5Ёвир оламдан ўтиб, Камонда дафн қилинди.

 

Йифтох

 

6Исроил халқи яна Эгамизнинг олдида қабиҳликлар қилиб, Баал ва Аштаретнинг тасвирларига сиғиниш билан бир қаторда, Орам, Сидон, Мўаб, Оммон ва Филист халқларининг худоларига сажда қилди. Эгамиздан юз ўгириб, Унга сажда қилмай қўйди. 7Бундан ниҳоятда ғазабланган Эгамиз Исроил халқини Филист ва Оммон халқларининг қўлига берди. 8Ўша йили улар Исроил халқига зулм қилиб, роса эздилар. Иорданнинг шарқида, яъни Гилад ҳудудида истиқомат қилган Исроил халқига улар ўн саккиз йил давомида зулмини ўтказиб келдилар. Илгарилари бу ерлар Амор халқига тегишли эди. 9Шуниси етмагандай, Оммон халқиЯҳудо, Бенямин ва Эфрайим қабилаларига ҳам ҳужум қилмоқчи бўлиб, Иордан дарёсининг нариги қирғоғига ўтиб олган эди.
Бундан қаттиқ ташвишга тушган 10Исроил халқи:
— Биз гуноҳ қилдик! — дея Эгамизга фарёд қилди. — Биз ўз Худойимиздан юз ўгириб, Баалнинг тасвирларига сиғиндик.
11Эгамиз эса уларга шундай деди:
— Мен сизларни Миср, Амор, Оммон ва Филист халқларининг зулмидан қутқардим. 12Сидонликлар, Омолек ва Мойун[83] халқларининг жабру зулмидан нолиб, Менга ёлворганингизда, сизларга нажот бердим. 13Шунга қарамай, сизлар Мендан юз ўгириб, бошқа худоларга сиғиндингизлар. Бўлди, етар! Энди сизларни қутқармайман! 14Бориб, ўзларингиз танлаб олган худоларингизга илтижо қилинглар. Қийналганингизда улар сизларга нажот беришсин.
15— Биз гуноҳ қилдик! Бизга хоҳлаганингни қил, аммо бугун бизни душманларимиздан қутқаргин, — дея ўтинди Исроил халқи.
16Шундай қилиб, улар бегона худоларнинг тасвирларини йўқ қилиб, Эгамизга сажда қилдилар. Исроил халқининг чеккан азоб–уқубатларини кўрган Эгамиз уларга ниҳоятда ачинди.
17Оммон халқи одамларини жангга сафарбар қилиб, қароргоҳини Гилад ҳудудида жойлаштирди. Исроил халқи эса тўпланиб, қароргоҳини Миспахда[84] жойлаштирди. 18Исроил қабилаларининг раҳнамолари: “Оммон халқига ким биринчи бўлиб ҳужум қилар экан?” — дея бир–бирларига қараб олишди. Сўнг: “Жангни бошқарган одам Гиладга ҳоким бўлади”, — деган қарорга келишди.

 

11–БОБ

 

1Гиладлик Йифтох довюрак жангчи эди. Унинг отаси Гилад, онаси эса фоҳиша бир аёл эди. 2Гиладнинг ўз хотинидан туғилган ўғиллари ҳам бор эди. Улар улғайгач, Йифтохга: “Отамиздан қолган меросга сенинг ҳеч қандай ҳақинг йўқ! Бор, йўқол! Сен бошқа аёлнинг боласисан”, — дея ҳайдаган эдилар. 3Йифтох ака–укаларидан қочиб, Тов юртига борган эди. Ўша ерда ўрнашиб олганидан сўнг, атрофига ярамас одамларни тўплаб, босқинчилик қила бошлаган эди.
4Орадан маълум вақт ўтгач, Оммон халқиИсроил халқига ҳужум қилди. 5Оммон халқи Исроил халқига ҳужум қилганда, Гилад оқсоқоллари Йифтохни олиб келгани Тов юртига жўнадилар.
6Улар Йифтохга:
— Биз билан юрақол, — дедилар. — Оммон халқи билан жанг қилганимизда бизга раҳнамолик қилгин.
7— Сизлар мени менсимай отамнинг уйидан ҳайдаган эдингиз–ку! — дея зарда қилди уларга Йифтох, — Нима учун энди бошингизга кулфат тушганда менинг олдимга келдингизлар?
8— Бўлар иш бўлди энди, — дейишди Гилад оқсоқоллари. — Биз сенинг олдингга бош эгиб келдик, биз билан бориб Оммон халқига қарши жанг қил, Гиладликларга ўзинг бош бўл.
9Йифтох Гилад оқсоқолларига шундай деди:
— Хўп майли, сизларга қўшилиб, Оммон халқига қарши жанг қилдим ҳам дейлик. Борди–ю, Эгам душманларни қўлимга берса, мен сизларга ҳукмронлик қиламан.
10Гилад оқсоқоллари эса Йифтохни ишонтириб:
— Худо шоҳид, ҳаммаси айтганингдай бўлади, — дедилар.
11Йифтох Гилад оқсоқоллари билан кетди. Халқ уни ҳоким ва лашкарбоши қилиб тайинлади. Йифтох эса Миспахда[85]Эгамизнинг ҳузурида қўйган шартларини қайд қилди.
12Йифтох Оммон шоҳига чопарларни юбориб деди: “Орамизда нима бўлиб ўтган эдики, сен менинг юртимга жанг қилиб келдинг?” 13Оммон шоҳи Йифтох чопарларига шундай жавоб берди: “Исроил халқи Мисрдан чиқиб келганда, жанубдаги Арнон сойлигидан то шимолдаги Явоқ дарёсигача ва ғарбдаги Иордан дарёсигача бўлган ҳамма ерларимни тортиб олган эди. Бориб Йифтохга айтинглар, ерларимни менга тинчгина қайтариб берсин.”
14Йифтох яна чопарларини Оммон шоҳига юбориб 15деди:

 

“Исроил халқи на Мўаб, на Оммон ерларини тортиб олган. 16Улар Мисрдан чиққандан кейин, Қизил денгиз[86] томон саҳродан юриб Кадешга[87] келган эдилар. 17Шунда Эдом шоҳи ҳузурига элчилар жўнатиб, Эдом юрти орқали ўтиб кетишга ижозат сўрадилар. Аммо Эдом шоҳи қулоқ солмади. Улар Мўаб шоҳидан ҳам ижозат сўрадилар, бироқ у ҳам рози бўлмагандан кейин, Кадешда қолдилар. 18Кейин улар саҳрога йўл олиб, Эдом ва Мўаб юртларини айланиб ўтдилар. Мўаб ҳудудининг шарқий чегараси бўйлаб юриб, қароргоҳни Арнон сойлигининг нариги қирғоғида қурдилар. Арнон сойлиги Мўабнинг чегараси бўлгани учун, улар дарёдан ўтмадилар, Мўаб юртига оёқларини ҳам босмадилар.
19Сўнг элчиларини Хашбонда ҳукмронлик қилган Амор халқининг шоҳи Сихўн олдига юбориб, ҳудудингиздан юртимизга ўтиб кетайлик, деб ижозат сўрадилар. 20Аммо шоҳ Сихўн рози бўлмади. У барча одамларини йиғди–да, қароргоҳини Яхазда жойлаштириб, Исроил халқига ҳужум қилди. 21Аммо Исроил халқининг Худоси — Эгамиз Сихўнни барча одамлари билан Исроил халқининг қўлига берди. Шунинг учун Исроил халқи ўша юртда истиқомат қилган Амор халқининг барча ерларини қўлга киритди. 22Улар Арнондан Явоққача, саҳродан Иордангача бўлган Амор халқининг барча ерларига эга бўлдилар. 23Исроил халқининг Худоси — Эгамизнинг Ўзи бу ерларни Амор халқидан тортиб олиб, халқи Исроилга берди. Шундай экан, уларни қайтариб олишга сенинг ҳеч қандай ҳақинг йўқ. 24Ундан кўра, худойинг Хамўш[88] берган нарсаларга эгалик қил! Биз эса Эгамиз Худо бизга берган ҳамма нарсага эгалик қиламиз!
25Нима, сенинг Зиппур ўғли Болоқдан ортиқ жойинг бормиди?![89] У Мўаб шоҳи бўла туриб, Исроил халқи билан бирон марта ҳам тортишган эмас. Бирон марта ҳам бизга қарши жанг қилган эмас.
26Исроил халқи уч юз йилдан бери Арнон сойлигининг бўйидаги шаҳарларда, Хашбон, Арор ва уларнинг атрофидаги қишлоқларда яшаб келмоқда. Нима учун шу пайтгача ўша ерларни қайтариб олмадинг?! 27Мен сенга ҳеч қандай ёмонлик қилмадим, сен эса менга қарши жанг қилмоқчи бўлиб нотўғри иш қиляпсан. Худо қози, Унинг ўзи бугун ким ҳақ, ким ноҳақ эканини кўрсатсин.”

 

 

28Аммо Оммон шоҳи Йифтохнинг сўзларини эшитишни ҳам хоҳламади.
29Эгамизнинг Руҳи Йифтохни қамраб олди. Йифтох Гилад ва Манаше ерларидан ўтиб, Гиладдаги Миспах шаҳрига етиб борди. У ердан йўлида давом этиб, Оммон юрти томон юрди. 30Сўнг қасам ичиб, Эгамизга деди: “Агар жангда Оммон халқини енгишимга ёрдам берсанг, 31уйимга эсон–омон қайтиб борганимдан сўнг мени қаршилаб чиққан биринчи тирик жонни Сенга қурбонлик қилиб куйдираман.” 32Йифтох лашкари билан Оммон халқининг устига бостириб бориб, жанг қилди. Эгамиз Оммон халқини Йифтохга таслим қилди. 33Йифтох Арордан Миннит атрофигача бўлган йигирмата шаҳарни ва Овил–Каромгача бўлган барча қишлоқларни вайрон қилди. Катта талафот кўрган Оммон халқи Исроил халқига бўйсунди.

 

Йифтохнинг қизи

 

34Йифтох Миспахдаги ўз уйига қайтиб келганда, қизи чилдирма чалиб ўйнаганича, уни қаршилаб чиқди. Бу қиз унинг ёлғиз фарзанди эди. 35Йифтох уни кўргач, қайғу–аламдан кийимларини йиртиб:
— Вой қизим! Нима қилиб қўйдинг?! — деди. — Юрак–бағримни қон қилдинг–ку! Мен Эгамизга қасам ичган эдим, энди сўзимни қайтиб ололмайман!
36— Отажон, — деди қизи, — Эгамизга сўз берган бўлсангиз, зинҳор сўзингиздан қайтманг, чунки Эгамиз сизга душманингиз — Оммон халқи устидан ғалаба берди. 37Менинг эса биргина тилагим бор. Менга икки ой муҳлат берсангиз, мен дугоналарим билан тоққа чиқиб, у ерда ёшлигим хазон бўлганидан қайғурай. Чунки мен энди ҳеч қачон турмушга чиқмайман.
38Йифтох унга ижозат бериб, икки ойга тоққа жўнатиб юборди. Қиз дугоналари билан тоққа чиқиб, қайғуриб йиғлади. 39Икки ой ўтгач, отасининг ёнига қайтиб келди. Йифтох Эгамизга берган ваъдасига вафо қолди. Қиз бокира эди.
Шундан кейин Исроилда бир одат пайдо бўлди: 40ҳар йили Исроил қизлари тоғларга чиқиб, тўрт кун давомида Гиладлик Йифтохнинг қизи учун мотам тутадиган бўлишди.

 

12–БОБ

 

Эфрайим қабиласи ва Йифтох

 

1Эфрайим қабиласи лашкарини тўплаб, Иордан дарёсининг нариги қирғоғидаги Зофунга ўтиб Йифтохга дўқ қилди:
— Нега сен Оммон халқига қарши жанг қилганингда бизни ҳам чақирмадинг? Шу қилганинг учун биз сени уйингга қўшиб ёндириб юборамиз!
2— Мен сизларни ёрдамга чақирган эдим–ку, — деди Йифтох. — Ўшанда, бизга жабр–зулм ўтказган Оммон халқи билан қаттиқ жанжаллашиб қолганимда, ўзингиз менга ёрдам бермадингиз–ку! 3Сизлар менга ёрдам бермаслигингизни била туриб, жонимни хатар остига қўйдим–да, Оммон халқининг устига бостириб бориб ҳужум қилдим. Эгамиз эса уларни менинг қўлимга берди. Нима учун энди сизлар келиб менга қарши уруш қилмоқчисизлар?!
4Эфрайим қабиласидан бўлганлар Гилад авлодини ҳақоратлаб: “Гиладликлар ким бўлибди?! Улар бор–йўғи Эфрайим қочоқлари–ку, улар ҳатто Эфрайим ва Манаше ерларида яшаб юришибди”, деб айтган эдилар. Шунинг учун Йифтох Гилад авлодидан бўлган барча эркакларни йиғиб, Эфрайим қабиласи билан жанг қилди. Эфрайим қабиласи бу жангда мағлуб бўлди.
5Эфрайим қабиласининг омон қолган жангчиларини қўлга тушириш учун, Йифтох Иордан дарёсининг кечув жойларига соқчиларни қўйди. Қачонки Эфрайим қочоқларидан бири келиб: “Ўтиб кетай”, деб рухсат сўраганда, соқчилар: “Мабодо Эфрайим қабиласиданмасмисан?” дея савол беришарди. Қочоқ: “Йўқ”, деб жавоб бергач, 6улар унга: “Ундай бўлса, Шибболет, дегин”, дейишар эди. Ўша одам: “Сибболет”, деб айтар эди, чунки Эфрайим қабиласидагилар “Шибболет” сўзини тўғри талаффуз қила олмас эдилар. “Сибболет” деган одамни соқчилар Иордан кечув жойининг ўзидаёқ ўлдиришарди. Ўша куни Эфрайим қабиласидан қирқ икки минг нафар одам ҳалок бўлди.
7Гиладлик Йифтох олти йил Исроил халқига ҳакам[90] бўлди. Сўнг оламдан кўз юмиб, Гилад ҳудудидаги шаҳарларнинг бирида дафн қилинди.

 

Ибсан, Элўн ва Абдўн

 

8Ундан кейин Исроил халқига Байтлаҳмлик[91] Ибсан ҳакам бўлди. 9Унинг ўттиз ўғли билан ўттиз қизи бор эди. У қизларини уруғидан ташқарига узатиб, ўғилларига келинларни ҳам бошқа уруғлардан олиб берганди. Ибсан етти йил Исроил халқига ҳакам бўлди. 10Сўнг оламдан ўтиб, Байтлаҳмда дафн қилинди.
11Ундан кейин Забулун қабиласидан бўлган Элўн исмли бир киши ҳакам бўлди. У ўн йил давомида Исроилга раҳнамолик қилди. 12Элўн оламдан кўз юмди ва Забулун ҳудудидаги Ойжавлонда дафн қилинди.
13Ундан кейин Пиратонлик Хиллиёлнинг ўғли Абдўн ҳакам бўлди. 14Унинг қирқта ўғли ва ўттизта ўғил набираси бор эди. Улар етмишта эшакни миниб юришарди[92]. Абдўн саккиз йил Исроил халқига ҳакам бўлди. 15Сўнг Абдўн ҳам оламдан ўтди ва Эфрайим қирларидаги она шаҳри Пиратонда дафн этилди. Илгарилари ўша жойлар Омолек халқига тегишли бўлган.

 

13–БОБ

 

Шимшўннинг туғилиши

 

1Исроил халқи яна Эгамизнинг олдида қабиҳ ишлар қилгани учун, Эгамиз уларни қирқ йилга Филист халқининг қўлига берди.
2Ўша замонда Зорохлик бир одам бор эди. У Дан қабиласидан[93] бўлиб, унинг исми Монувах эди. Унинг хотини бепушт бўлиб, фарзанди йўқ эди. 3Бир куни Эгамизнинг фариштаси аёлга зоҳир бўлиб шундай деди: “Сен шу пайтгача бола кўришга ожиз эдинг, аммо кўп ўтмай сен ҳомиладор бўлиб, ўғил туғасан. 4Шароб ва ўткир ичимликларни энди ича кўрма, ҳаром нарсани ҳам ема, 5чунки сен ҳомиладор бўлиб, ўғил кўрасан. Бола туғилиши биланоқ Худога назр қилингай[94], шунинг учун боланинг бошига устара тегмасин. Исроилни Филистларнинг қўлидан озод қилишни бошлайдиган ўшадир.” 6Кейин аёл эрининг олдига бориб деди: “Олдимга Худонинг бир одами келди, унинг кўриниши худди Худонинг фариштасига ўхшаган жуда қўрқинчли эди. Унинг қаердан келганини сўрамабман. Ўзи ҳам менга исмини айтмади. 7Унинг гапига қараганда, мен ҳомиладор бўлиб, ўғил кўрар эканман. Бола туғилиши биланоқ бир умрга Худога назр қилинар экан, шунинг учун мен шаробни ҳам, ўткир ичимликни ҳам, ҳаром нарсани ҳам оғзимга олишим мумкин эмас экан.”
8“Ё, Раббий, — дея Эгамизга ёлворди Монувах. — Ўша одамингни яна олдимизга юборишингни илтижо қилиб сўрайман. У келиб, бўлажак ўғлимизга нима қилишимиз кераклигини ўргатиб кетсин.”
9Монувахнинг ибодати ижобат бўлди. Аёл далада ўтирган бир пайтда Худонинг фариштаси яна аёлнинг олдига келди. Аммо ўша пайтда Монувах у ерда йўқ эди. 10Аёл шошиб–пишиб эрининг олдига югурди–да: “Тунов кун олдимга келган одам яна менга зоҳир бўлди!” — деб айтди. 11Монувах туриб хотинига эргашди. Ўша одамнинг олдига келиб:
— Бу аёлга гапирган сизмидингиз? — деб сўради.
— Ҳа, мен эдим, — дея жавоб берди у.
12— Айтганларингиз амалга ошганидан сўнг, бола қай тарзда яшаши керак? У нима иш қилади? — деб сўради Монувах.
13Эгамизнинг фариштаси Монувахга шундай деб жавоб берди:
— Хотининг айтганларимнинг ҳаммасини сўзсиз бажарсин. 14Узумдан тайёрланган биронта нарсани ҳам оғзига олмасин. Шароб ва ўткир ичимликларни ичмасин, ҳеч қандай ҳаром нарса емасин. Айтганларимнинг ҳаммасига риоя қилсин.
15Монувах Эгамизнинг фариштасига:
— Бироз кутиб турсангиз, сизга бир улоқча тайёрлаб берсам, — деди.
16— Кутганим билан, барибир, таомингни емайман, — деди Эгамизнинг фариштаси. — Лекин улоқчани куйдириладиган қурбонлик қилмоқчи бўлсанг, уни Эгамизга бахшида эт.
Монувах у Эгамизнинг фариштаси эканлигини билмаганди.
17Кейин Монувах Эгамизнинг фариштасига:
— Бизга исмингизни айтинг. Токи айтганларингиз рўёбга чиққанда, сизни дуо қилиб юрайлик, — деди.
18Эгамизнинг фариштаси эса:
— Нега исмимни сўраяпсан? Айтганим билан барибир унга ақлинг етмайди, — деди.
19Монувах Эгамизга атаб, улоқчани катта бир тошнинг устида қурбонлик қилиб куйдирди, унга қўшиб дон назри ҳам куйдирди. Шу онда Монувах ва унинг хотини олдида Эгамиз ажойиб бир мўъжиза яратди: 20қурбонгоҳ алангаси осмонга чирмашаётган эди. Эгамизнинг фариштаси ҳам алангага қўшилиб юқорига кўтарилиб кетди. Буни кўрган Монувах билан хотини ерга мук тушишди. 21Фаришта кўздан ғойиб бўлди–ю, бошқа уларга кўринмади. Шундан кейин Монувах ўша одам Эгамизнинг фариштаси эканлигини англади. 22Монувах хотинига:
— Биз ўламиз, чунки биз Худони кўрдик![95] — деди.
23— Агар Эгамиз бизни ўлдирмоқчи бўлганда, дон назри ва қурбонлигимизни қабул қилмаган бўларди, — деди хотини. — Бу мўъжизаларни бизга кўрсатиб, бундай нарсаларни айтиб ўтирмаган бўларди.
24Аёл ўғил кўрди, унинг исмини Шимшўн қўйди. Бола катта бўлди, Эгамиз эса уни ёрлақади. 25Шимшўн Зорох билан Эштойўл шаҳарлари[96] орасидаги Дан қабиласининг қароргоҳида[97] бўлганда, Эгамизнинг Руҳи уни бошқара бошлади.

 

14–БОБ

 

Шимшўн ва Тимнахлик аёл

 

1Бир куни Шимшўн Тимнах деган шаҳарга борди. Тимнахда у бир Филист қизни кўриб қолди. 2Уйига қайтиб келгач ота–онасига шундай деди:
— Мен Тимнахда бир Филист қизни кўрдим. Уни менга олиб беринглар.
3— Ўз халқимиз орасида қиз қуриб қолибдими?! Энди бориб суннатсиз Филистлардан қиз олишимиз қолганди, — деб жавоб берди улар.
Аммо Шимшўн отасига:
— Менга ўша қизни олиб беринг, мен уни ёқтириб қолдим, — деб туриб олди.
4Бу Эгамизнинг хоҳиши эди, аммо Шимшўннинг ота–онаси бундан бехабар эдилар. Эгамиз Филистларга қарши жанг қилиш учун биронта баҳона қидираётган эди. Ўша замонда Филистлар Исроилда ҳукмронлик қилардилар.
5Шимшўн ота–онаси билан Тимнахга йўл олди. Улар Тимнах узумзорларига яқинлашганларида, бирдан Шимшўн олдидан бир шер чиқиб қолиб, ўкирганича унга ташланмоқчи бўлди. 6Ўша заҳоти Эгамизнинг Руҳи Шимшўнни қамраб олиб, кучини оширди. Шимшўн шерни, худди улоқчани парчалагандай, қўллари билан осонгина иккига бўлиб ташлади. Аммо бўлиб ўтган воқеа ҳақида ота–онасига оғиз ҳам очмади.
7Сўнг Шимшўн қизнинг олдига бориб, у билан гаплашди, қиз Шимшўнга ниҳоятда хуш келди. 8Кўп ўтмай Шимшўн қизга уйланмоқчи бўлиб, Тимнахга қайтиб борди. Йўл–йўлакай шернинг ўлигини кўриб кетай, деб ўша томон йўл солди. Қараса, шернинг мурдасида асаларининг уяси билан асал бор экан. 9У бир ҳовуч асал олиб, йўл–йўлакай еб кетди. Ота–онасининг олдига келганда, уларга ҳам еб кўргани берди, лекин асални шернинг мурдасидан олганини айтмади[98].
10Шимшўннинг отаси келинини кўрмоқчи бўлиб, қудасининг уйига кирди. Шимшўн ўша ерда тўй муносабати билан катта бир зиёфат берди. Ўша вақтдаги урф–одатлар бўйича, куёвлар катта зиёфатлар беришарди. 11Шимшўн зиёфат бериш учун Тимнахга борганда, Филистлар унинг олдига куёв навкар қилиб, ўттизта йигитни юбордилар. 12Шимшўн уларга:
— Келинглар, сизларга бир топишмоқ айтайин, — деди. — Агар уни топиб, зиёфатнинг етти куни ичида менга тушунтириб берсангизлар, ҳар бирингизга биттадан кимхоб тўн ва бир сидрадан кийим–бош бераман. 13Борди–ю, топишмоғимни тополмасангизлар, сизлар менга ўттизта кимхоб тўн билан ўттиз сидра кийим–бош берасизлар.
Шунда улар:
— Қани, топишмоғингни айт, уни эшитайлик–чи, — дейишди.
14Шимшўн топишмоғини айтди:

 

“Хўранданинг ичидан хўрак чиқди,
Кучлининг ичидан ширинлик чиқди.”

 

Орадан уч кун ўтди, аммо Филист йигитлари топишмоқни тополмадилар. 15Охири, еттинчи[99] куни Шимшўннинг қайлиғига дўқ қилиб: “Сизлар бизни шилмоқчи бўлиб бу ерга таклиф қилганмидингизлар?! — дедилар. — Бўл, эрингни алдаб–сулдаб топишмоқнинг маъносини бизга билиб бер, бўлмаса сени ҳам, отангнинг хонадонини ҳам ёндириб юборамиз.” 16Шунда келинчак Шимшўннинг олдига бориб роса йиғлади.
— Сен мени ёмон кўрар экансан! — дея хархаша қилди у. — Мени заррача бўлса ҳам яхши кўрганингда эди, топишмоқнинг жавобини аллақачон айтган бўлар эдинг.
— Менга қара, — деди унга Шимшўн. — Буни ота–онамга ҳам айтмаган бўлсам, нега сенга айтар эканман?!
17Зиёфат етти кун давом этган бўлса, ўша етти кун давомида келин унга хиралик қилиб йиғлайверди. Еттинчи куни Шимшўннинг юрагини шу қадар эзиб юбордики, у тоқат қила олмай топишмоқнинг жавобини айтиб берди. Қиз жавобни дарҳол Филист йигитларига етказди. 18Ўша куни қош қораймасдан олдин йигитлар Шимшўннинг олдига келиб, топишмоқнинг жавобини айтдилар:

 

“Асалдан ширин нима бор?!
Шердан кучли нима бор?!”

 

 

Шимшўн: “Агар ғунажинимни ишга солмаганларингда, топишмоғимни тополмас эдиларинг”, — деди.
19Сўнг Эгамизнинг Руҳи Шимшўнни қамраб олиб, янада кучини оширди. Шимшўн Ашқалон шаҳрига[100] кетди. У ерда ўттиз нафар Ашқалонлик одамни ўлдириб, кийим–бошларини ечиб олди. Ўша кийим–бошларни топишмоқнинг жавобини айтганларга берди–ю, жаҳл устида отасининг уйига қайтиб кетди. 20Келиннинг отаси эса қизини Шимшўннинг куёв жўрасига узатиб юборди.

 

15–БОБ

 

1Орадан вақт ўтди. Буғдой ўрими пайтида, Шимшўн бир улоқча олиб, хотинининг олдига борди. У қайнатасига:
— Мен хотинимнинг олдига кирмоқчиман, — деди.
Қайнатаси эса Шимшўнни ичкарига киргизмади.
2— Сен қизимни ташлаб кетдинг, деб ўйлагандим, — деди у. — Шунинг учун уни куёв жўрангга узатиб юбордим. Қара, кенжа қизим ундан ҳам чиройлироқ. Кел, унинг ўрнига синглисини олақол.
3— Бу сафар Филистларга ёмонлик қилсам, айбга буюрмайсиз, — деб чиқиб кетди Шимшўн.
4Шимшўн уч юзта тулки ушлаб келди. Тулкиларни жуфт–жуфт қилиб, думларини бир–бирига боғлади–да, орасига биттадан машъала қистирди. 5Сўнг машъалаларни ёқиб, тулкиларни Филистларнинг буғдойзорларига қўйиб юборди. Буғдойзор ва дон ғарамларини аланга олди–ю, Филистларнинг узумзорлари ва зайтун боғларини ямлади. 6Филистлар: “Буни ким қилди?” — деб суриштира бошладилар. “Буни Тимнахлик бир одамнинг куёви, Шимшўн қилди, — деди бир киши. — У ўша Тимнахликнинг қизига уйланган экан, қайнатаси эса қизини куёвнинг жўрасига узатиб юборибди.” Шунда Филистлар келиб ўша жувон билан отасининг хонадонини[101] ёқиб юборишди. 7Шимшўн бундан хабардор бўлгач, Филистларнинг олдига бориб: “Онт ичиб айтаманки, шу қилмишларинг учун сизлардан ўч олмагунимча қўймайман!” — деди. 8Шимшўн уларни шафқатсизларча қириб ташлади. Кейин эса у ерларни тарк этиб, Этом қоясидаги бир ғорга[102] бориб яшади.

 

Шимшўн Филистларни енгади

 

9Кўп ўтмай Филистлар Яҳудода қароргоҳ қуриб, Лехи[103] шаҳрини босиб олишди. 10Яҳудо одамлари: “Нима учун бизга ҳужум қилдингизлар?” — деб сўрадилар. Улар эса: “Биз Шимшўнни қўлга олмоқчимиз. Бизга қилган ёмонлигини қайтариб ўз бошига солмоқчимиз”, — деб жавоб беришди. 11Яҳудо қабиласидан уч мингта одам Этом қоясига бориб Шимшўнга:
— Филистлар бизга ҳукмронлик қилишларини билмайсанми? — дедилар. — Сен бошимизга битган бало бўлдинг–ку!
Шимшўн жавоб бериб деди:
— Мен қилмишларига яраша жазосини бердим, холос.
12— Биз сени олиб кетгани келдик, — деди Яҳудо одамлари. — Сени боғлаб Филистларга бермоқчимиз.
— Хўп, майли, — деди Шимшўн. — Аммо сизлар мени ўлдирмасликка сўз беринглар.
13— Биз сени ўлдирмаймиз, — деб сўз берди улар. — Биз сени боғлаб уларга топширсак бўлди.
Яҳудо одамлари Шимшўнни иккита янги арқон билан боғлаб, шаҳарга олиб келдилар. 14Шимшўн Лехига келганда, Филистлар уни қий–чув билан қаршилаб олишди. Шу заҳоти Эгамизнинг Руҳи Шимшўнни қамраб олиб, янада кучини оширди. Шимшўн қўлларидаги арқонларни куйган зиғир толаларини узаётгандай осонликча узиб ташлади. 15Сўнг атрофига бир назар солиб, эшакнинг жағ суягини кўриб қолди. Жағ суяк офтобда қуриб кетмагани учун қаттиқ ва оғир эди. Шимшўн суякни олиб, Филистларни савалай бошлади. Ўша куни у минг нафар одамни ўлдирди. 16Шунда Шимшўн деди:

 

“Эшакнинг жағ суяги билан мингта одамни ўлдирдим.
Эшакнинг жағ суяги билан уларни уюм–уюм[104] қилдим.”

 

17У гапини тугатиб бўлгач, суякни улоқтириб юборди–да, ўша жойни Рамат–Лехий[105], деб атади.
18Шимшўн роса чанқаб кетди, сўнг Эгамизга илтижо қилиб деди: “Сен қулингга шундай буюк бир ғалабани бердинг. Ҳозир эса мен ташналикдан адо бўлиб, суннатсизларнинг қўлига тушаманми?!” 19Худо Лехида ер остидаги бўшлиқни ёриб, у ердан сув чиқарди. Шимшўн сув ичиб ўзига келди. Шунинг учун булоқ Эн–Хаққор[106], деб аталди, у бугунга қадар[107] Лехидадир.
20Филистлар даврида Шимшўн Исроил халқига йигирма йил давомида ҳакам[108] бўлиб хизмат қилди.

 

16–БОБ

 

Шимшўн Ғазода

 

1Бир куни Шимшўн Филистларнинг шаҳри Ғазога борди. У ерда бир фоҳиша аёлни кўриб унинг олдига кирди. 2Ғазоликлар Шимшўн келганини билгач, ўша жойни ўраб олишди. Уларнинг баъзилари шаҳар дарвозасида[109] яшириниб, кечаси билан уни пойлаб туришди. Улар тун бўйи писиб, “Қани, тонг ёришгунича кутиб турайлик–чи, кейин уни ўлдирамиз”, деб ўйлаётган эдилар. 3Шимшўн эса фоҳишаникида фақатгина ярим кечагача бўлди. У тун ярмида туриб, шаҳар дарвозасининг эшикларини ёндорлари билан суғуриб олди–да, барча тамбалари билан елкасига ортиб, Хеврон[110] рўпарасидаги тепаликнинг устига олиб чиқди.

 

Шимшўн ва Далила

 

4Кўп ўтмай Шимшўн Сўрах водийсида яшайдиган Далила исмли бир жувонни яхши кўриб қолди. 5Филист беклари[111] жувоннинг олдига келиб шундай дедилар: “Шимшўн бундай буюк кучни қаердан оларкан? Уни боғлаб бўйсундириш йўлини биз учун билиб берсанг, ҳар биримиз сенга 1100 бўлакдан кумуш[112] берамиз.”
6Бир куни Далила Шимшўнга ялиниб:
— Илтимос, буюк кучингиз сирини менга айтиб беринг, — деди. — Қандай қилиб сизни боғлаб, бўйсундириб бўлади?
7Шимшўн унга шундай жавоб берди:
— Агар мени еттита янги, қуриб улгурмаган камон ипи[113] билан боғлаб ташлашса, мен эл қатори кучсиз бўлиб қоламан.
8Шунда Филист беклари жувонга еттита янги, ҳали қуриб улгурмаган камон ипини келтирдилар. Далила иплар билан Шимшўнни боғлаб қўйди. 9Шу пайт ичкари хонада бир нечта одам пойлаб турар эди. Жувон Шимшўнга қараб:
— Шимшўн! Филистлар келяпти! — деб бақирди.
Аммо олов ипак толаларини қандай йўқ қилса, Шимшўн ҳам камон ипларини худди шундай узиб ташлади. Шимшўннинг сири сирлигича қолди.
10— Сиз мени алдаб аҳмоқ қилдингиз, — деди унга Далила. — Илтимос, сизни қандай қилиб боғлаш кераклигини менга айта қолинг.
11— Агар мени янги, ишлатилмаган арқонлар билан боғлашса, мен эл қатори кучсиз бўлиб қоламан, — деди Шимшўн.
12Шунда Далила янги арқонларни олди–да, уни боғлаб:
— Шимшўн! Филистлар келяпти! — деб бақирди, одамлар эса ичкари хонада пойлаб туришар эди.
Аммо Шимшўн қўлларидаги арқонларни ипни узгандай узиб ташлади.
13— Шу пайтгача мени алдаб, аҳмоқ қилиб келдингиз! — деди Далила. — Менга айтинг–чи, сизни қандай қилиб боғлаб ташласа бўлади?
— Агар сочимнинг еттита тутамини дастгоҳдаги матога қўшиб тўқиб, моки ёрдамида яхшилаб маҳкамлаб қўйсанг, мен эл қатори кучсиз бўлиб қоламан, — деди Шимшўн.
14Шимшўн ухлаб ётганда, Далила унинг етти тутам сочини дастгоҳдаги матога қўшиб тўқиди–да[114], моки ёрдамида яхшилаб маҳкамлаб қўйди. Кейин эса:
— Шимшўн! Филистлар келяпти! — деб бақирди.
Шимшўн ухлаб ётган жойида сакраб турди–да, мокини улоқтириб, матони дастгоҳи билан сочидан юлқиб ташлади.
15Далила унга деди:
— Дилингиз мендан йироқ экан, қандай қилиб менга: “Сени севаман”, дейсиз?! Сиз мени уч марта алдадингиз, кучингиз сирини менга айтмадингиз.
16Далила ҳар куни ялинавериб, Шимшўннинг қулоқ–миясини еди. Бундан безор бўлган 17Шимшўн бутун сирини айтиб берди:
— Бирон марта ҳам устара бошимга тегмаган. Чунки онамнинг қорнидаёқ Худога назр қилинганман[115]. Агар сочимни олдирсам кучим йўқ бўлади ва мен эл қатори кучсиз бўлиб қоламан.
18Далила Шимшўн унга бутун сирини ошкор қилганини фаҳмлагач, Филист бекларига хабар жўнатиб деди: “Бу сафар яна бир бор келиб кетинглар, чунки у менга бутун сирини ошкор қилди.” Шунда Филистлар Далилага ваъда қилган пулларини олиб, унинг олдига бордилар. 19Далила Шимшўнни тиззасида ухлатиб қўйди–да, бир одамни чақириб унинг етти тутам сочини қирқтириб ташлади. Шимшўн заифлашиб, кучдан қолди. 20Далила эса:
— Шимшўн! Филистлар келяпти! — деб бақирди.
Шимшўн уйқудан туриб, ҳар сафаргидек ўзимни халос қиламан, деб ўйлади. Аммо Эгамиз уни тарк этган эди, Шимшўн эса бундан бехабар эди. 21Филистлар уни қўлга олиб, кўзларини ўйиб ташлашди. Сўнг Ғазога олиб кетиб, занжирбанд қилишди. Шимшўн зиндондаги тегирмон тошини юрғизиб, ғалла янчир эди. 22Шимшўннинг сочлари яна ўса бошлади.

 

Шимшўннинг ўлими

 

23Байрамга йиғилган Филист беклари: “Худойимиз Дўғон душманимиз Шимшўннинг устидан бизга ғалаба берди!” — дея шоду хуррамлик билан худосига кўп қурбонликлар келтирдилар. 24Халқ Шимшўнни кўргач: “Юртимизни хароб қилган, талай сипоҳларимизни ўлдирган душманни худойимиз қўлимизга берди”, — дея худосига ҳамду санолар айта бошлади. 25Маст, вақти чоғ бўлган одамлар: “Шимшўнни келтиринглар, биз учун бир ўйнаб берсин!” — деб бақира бошладилар. Шимшўнни зиндондан келтиришди, одамлар уни томоша қилсин, деб устунлар ўртасига турғизиб қўйишди. 26Шимшўн уни етаклаб келган йигитга деди: “Бинони кўтариб турган устунларни пайпаслаб кўрай. Уларга суяниб олмоқчиман.” 27Уй эркагу аёл билан тўлган, ҳамма Филист беклари ўша ерда эди. Томнинг устидаги очиқ айвонда уч мингга яқин одам Шимшўнни томоша қилаётган эди.
28Шимшўн Эгамизга илтижо қилиб, деди: “Ё, Эгам Раббий, мени эсла. Эй, Худо, яна бир бор менга куч бер, мен Филистлардан икки кўзим учун ёппасига ўч олай.” 29Шимшўн уйни кўтариб турган ўртадаги икки устун орасида турган эди. У ўнг қўлини бирига, чап қўлини иккинчисига қўйди–да, тиранди. 30Кейин қичқириб: “Ўлсам, Филистлар билан ўлай!” — деди–ю, кучи борича устунларни итарди. Уй қулаб, у ердаги беклар билан одамларни босиб қолди. Шундай қилиб, ўша жойда ўлган одамларнинг сони Шимшўн ҳаёт даврида ўлдирган одамларнинг сонидан зиёда эди.
31Шимшўннинг ака–укалари билан бутун оиласи Ғазога келиб, унинг жасадини уйга олиб кетишди. Кейин отаси Монувахнинг Зорох билан Эштойўл шаҳарлари[116] ўртасидаги хилхонасига дафн қилишди. Шимшўн йигирма йил давомида Исроил халқига ҳакам[117] бўлган эди.

 

17–БОБ

 

Михонинг бутлари

 

1Эфрайим қирларида Михо деган бир одам яшарди. 2Бир куни у онасига шундай деди:
— Ойи, эсингиздами 1100 бўлак кумушни[118] ўғирлатиб қўйган эдингиз? Ўшанда ўғрини олдимда қарғагансиз. Мана, ўша кумушингиз. Уни мен олгандим.
Шунда онаси:
— Илойим барака топгин, ўғлим! — деди.
3Михо 1100 бўлак кумушни онасига қайтариб берди. Онаси эса:
— Мен бу кумушни бош–кўзингдан садақа қилиб, Эгамга бағишлайман, — деди, — ундан қуйма ва ўйма бутлар ясаттираман. Ўша кумуш ўзингга қайтиб келади, ўғлим.
4Онаси Михо қайтариб берган кумуш бўлакларнинг 200 тасини[119] заргарга берди. Заргар бут ясаб, уни кумуш билан қоплади[120]. Тайёр бўлган бут Михонинг уйига ўрнатилди. 5Михонинг бир саждагоҳи бор эди. У руҳонийлар киядиган махсус либос[121] тиктириб, яна бир нечта хонаки санамлар[122] ясаттирди, сўнг ўғилларидан бирини ўзининг саждагоҳига руҳоний қилиб тайинлади. 6Ўша даврда Исроилда шоҳ йўқ эди. Ҳар бир одам билганини қилар эди.
7Яҳудо ҳудудидаги Байтлаҳм шаҳрида[123] бир ёш леви[124] яшарди. 8Бу одам ўзига бошқа жойдан бошпана топмоқчи бўлиб, Байтлаҳмни тарк этди. У йўл юриб, Эфрайим қирларидаги Михонинг уйига келиб қолди.
9— Қаерликсан, ўғлим? — деб сўради ундан Михо.
— Мен Яҳудодаги Байтлаҳмдан келган левиман, — деб жавоб берди у. — Ўзимга бошпана қидириб юрибман.
10— Кел, меникида турақол, — деди Михо. — Менинг маслаҳатчим ҳамда руҳонийим бўл. Мен эса ҳар йили сенга ўн бўлакдан кумуш[125] тўлаб, кийим–кечагинг билан егулигингни бераман.
11-12Леви Михоникида туришга рози бўлди. Михо уни руҳоний қилиб тайинлади. Леви Михоникида яшаб юрди ва Михога худди ўғлидай бўлиб қолди. 13Шунда Михо деди: “Мана, энди Эгам мени баракали қилишини биламан, чунки левининг ўзи менга руҳоний бўлиб хизмат қиляпти.”

 

18–БОБ

 

Михо ва Дан қабиласи

 

1Бу воқеалар содир бўлган даврда Исроилда шоҳ йўқ эди. Дан қабиласи Исроил қабилалари орасида ўзига улуш бўлиб тушган ерни ҳануз қўлга киритмагани сабабли истиқомат қилиш учун жой қидириб юрган эди. 2Бир куни улар ўз қабиласининг жамики уруғлари орасидан бешта жангчини танлаб: “Боринглар, юртни синчиклаб текшириб чиқинглар”, — дея уларни Зорох ва Эштойўл шаҳарларидан[126] жўнатиб юбордилар. Бу одамлар йўл юриб Эфрайим қирларидаги Михонинг уйига келиб қолишди ва тунни ўша ерда ўтказишди. 3Улар Михонинг уйида бўлганларида ёш левини[127] шевасидан таниб қолишди–да, унинг олдига бориб:
— Бу ерга қандай қилиб келиб қолдинг? Бу ерда нима қилиб юрибсан? — деб сўрашди.
4У жавоб бериб: “Михо мени ишга олди, руҳоний қилиб тайинлади”, — деди. Михо унга қилган ҳамма яхшиликларини айтиб берди.
5Шунда улар левига:
— Худога илтижо қилиб, ишимиз ўнгидан келиш–келмаслигини билиб бер, — дедилар.
6— Ҳеч нарсадан хавотирланманглар. Эгамизнинг ўзи сизларга бу ишда мададкордир, — деди руҳоний.
7Бешала одам йўлга равона бўлди. Улар Лайиш шаҳрига келиб, у ерда Сидон[128] аҳолиси каби мулойим, хотиржам ва тинч–тотув яшаётган одамларни кўришди. Бундан ташқари, атрофдаги халқлардан биронтаси ўша халққа хавф солмаган, юртига тажовуз қилмаганди. Улар Сидондан анча узоқда бўлиб, атрофдаги шаҳарлар билан[129] ҳеч қандай алоқа ўрнатмаган эдилар. 8Бешала одам Зорох билан Эштойўлга — ўз уруғ–аймоқларининг олдига қайтиб боришди.
— Бизга қандай хабар олиб келдингизлар? — деб сўради улардан қариндош–уруғлари.
9Улар шундай жавоб беришди:
— Келинглар, Лайишга ҳужум қилайлик! Биз кўрган юрт ниҳоятда яхши экан. Нимага қаққайиб турибсизлар?! Бўлинглар, ўша ерга бориб юртни қўлга киритайлик. 10У ерга борганларингда, хотиржам яшаётган одамларга дуч келасизлар. Барча нарсага мўл ва кенг бу ерни Худо чиндан ҳам қўлингизга беряпти.
11Дан қабиласининг олти юзта одами жанг аслаҳалари билан қуролланиб, Зорох билан Эштойўлдан сафарга отланишди. 12Улар йўл юриб, ўз қароргоҳини Яҳудодаги Хират–Ёрим шаҳрининг ғарб томонида қуришди. Шунинг учун ўша жой бугунга қадар[130] Дан қароргоҳи[131], деб аталади.
13У ердан улар Эфрайим қирлари томон йўл олиб, Михонинг уйига яқинлашиб қолишди.
14Шунда юртни, аниқроғи, Лайиш шаҳрининг атрофларини кўриб чиққан бешта одам биродарларига дейишди: “Бу хонадонларнинг бирида руҳонийлар либоси[132], хонаки санамлар[133] ва бут борлигидан хабарларинг борми? Нима қилишимиз кераклигини яхши ўйлаб кўринглар.” 15Улар ёш леви турадиган Михонинг уйига бориб, левидан ҳол–аҳвол сўрадилар. 16Олти юзта қуролланган Дан қўшини дарвозанинг ёнида турган эди. 17Айғоқчилик қилган бешта одам тўппа–тўғри ичкарига бостириб кириб, руҳонийлар либоси, хонаки санамлар ва кумуш билан қопланган бутни олмоқчи бўлдилар. Леви эса қуролланган олти юзта одам билан дарвоза ёнида қолган эди. 18Айғоқчилар Михонинг уйига кириб, руҳонийлар либоси, хонаки санамлар ва бутни олганларини кўрган леви уларга:
— Бу нима қилганларинг? — деди.
19— Жим бўл! — деб дўқ қилди улар. — Овозингни ўчириб биз билан юр. Бизга маслаҳатчи ва руҳоний бўл. Ўзинг ўйлаб кўр, сен биттагина хонадонга руҳоний бўлганинг яхшими ёки Исроилнинг бутун бир қабиласигами?
20Руҳонийга бу таклиф маъқул келди. У руҳонийлар либоси, хонаки санамлар ва кумуш билан қопланган бутни олиб, Дан одамлари билан кетди.
21Дан одамлари бола–чақаларини, чорваю мол–мулкини олдинга ўтказиб, сафарларини давом эттиришди. 22Улар Михонинг уйидан анча узоқлашиб қолганларида, Михо қўни–қўшниларини тўплади–да, Дан одамларининг кетидан қувиб кетди. 23Сўнг овози борича бақириб, Дан одамларини чақирди. Улар эса орқага ўгирилиб Михога:
— Тинчликми?! Шунча одамни етаклаб келибсан?! — дедилар.
24— Сизлар мен ясатган худолар билан руҳонийимни олиб кетиб, мени шип–шийдам қилдингиз–ку. Яна: “Тинчликми?” деганингиз нимаси?! — дея жавоб берди Михо.
25— Овозингни ўчир, — деди унга Дан одамлари. — Бўлмаса, қони қайнаган биродарларимиз жағингни эзиб, ўзингни ҳам, уйингдагиларни ҳам йўқ қилиб юборишади.
26Дан одамлари йўлдан қолмадилар. Михо эса уларга бас келолмаслигини кўриб, уйига қайтиб кетди.
27Дан қабиласи Михо ясаттирган нарсаларни ва унинг хизматида бўлган руҳонийни Лайишга олиб бордилар. Улар Лайишда тинч ва хотиржам яшаётган одамларни қиличдан ўтказиб, шаҳарга ўт қўйдилар. 28Лайиш аҳолисига нажот берадиган ҳеч ким йўқ эди, чунки Лайиш Сидондан жуда узоқда бўлиб, яқин атрофидаги шаҳарлар билан эса ҳеч қандай алоқа ўрнатмаган эди. Лайиш Байт–Рехоб шаҳри билан бир водийда жойлашган эди. Дан қабиласи шаҳарни тиклаб, у ерда ўрнашиб олди. 29Шаҳарни эса ота–бобоси Ёқуб[134] ўғли Даннинг номи билан атади. Дан шаҳрининг эски номи Лайиш эди. 30Дан қабиласи ўзи учун Миходан тортиб олган, кумуш билан қопланган бутни ўрнатди. Гершом ўғли Йўнатан эса уларга руҳоний бўлди. Йўнатан Мусонинг[135] набираси эди. Исроил халқи сургун бўлгунига қадар[136] Йўнатаннинг бутун насли ҳам Дан қабиласига руҳонийлик қилди. 31Ўша даврда Худонинг уйи Шилў шаҳрида[137] жойлашган эди, аммо Дан қабиласи у ерга бормай, Михо ясатган бутга сажда қилиб келди.

 

19–БОБ

 

Гиво аҳолисининг гуноҳи

 

1Исроилда шоҳ бўлмаган ўша даврларда Эфрайим қирларининг кимсасиз жойида Леви қабиласидан бир одам яшарди. У Яҳудо ҳудудидаги Байтлаҳм шаҳридан бир чўрини[138] ўзига хотин қилиб олди. 2Аммо хотини унга бевафолик қилиб, отасининг уйига — Яҳудодаги Байтлаҳмга қайтиб кетди. Орадан тўрт ой ўтди. 3Леви эса у билан ярашмоқчи бўлиб, орқасидан борди. У ўзи билан хизматкори ва бир жуфт эшагини олган эди. Улар хотинининг қизлик уйига етганларида, левининг қайнатаси уларни хурсанд бўлиб қаршилаб олди. 4У қўймай, уларни уйида уч кун меҳмон қилди. Улар еб–ичиб, у ерда тунадилар. 5Тўртинчи куни леви барвақт туриб йўлга шайланди. Қайнатаси эса унга: “Йўлга чиқишдан олдин чой–пой ичиб олинг, ўғлим, қувват бўлади, кейин кетарсизлар”, — деди. 6Шунда улар ўтириб, бирга еб–ичишди. Кейин қизнинг отаси: “Бугун ҳам қолиб дам олсангизлар бўларди”, — деди. 7Леви кетмоқчи бўлиб ўрнидан турганда ҳам уни яна қўярда–қўймай уйида олиб қолди. 8Бешинчи куни леви кетмоқчи бўлиб эрта билан саҳарда турганда, қизнинг отаси унга: “Чой–пой ичиб олинг, кечроқ кетарсизлар”, — деди. Улар ўтириб еб–ичишди.
9Леви хотини ва хизматкори билан кетмоқчи бўлиб дастурхондан турганда, қайнатаси унга шундай деди: “Қаранг, ўғлим, кеч бўлиб қолди. Шу ерда тунаб қолақолинглар. Кун ҳам оғиб қопти. Бу ерда қолиб, дамингизни олинглар. Эртага эса саҳарда туриб уйларингга кетарсизлар.”
10Леви кўнмай йўлга тушди. Хотини ва хуржун ортилган бир жуфт эшаги билан йўл юриб Ёбус шаҳрига, яъни Қуддусга етиб олди. 11Улар Ёбусга яқинлашганларида кеч кириб қолганди. Хизматкор хўжайинига деди: “Келинг, Ёбус халқининг шаҳрига кириб, у ерда тунаб қолайлик.” 12“Йўқ, — деди хўжайин. — Исроил халқига ёт бўлган бегоналарнинг шаҳрига кирмаймиз, ундан кўра, йўлимизни давом қилиб, Гивога борамиз.” 13Леви гапида давом этиб хизматкорига деди: “Кел, икковидан бирига — Гивога ёки Рамага[139] етиб олишга ҳаракат қилайлик.” 14Улар йўлда давом этиб, кунботар пайтида Бенямин қабиласига қарашли Гиво шаҳрига яқинлашиб қолишди. 15Сўнг Гивода тунаб қолмоқчи бўлиб, шаҳар томон йўл олишди–да, бориб шаҳарнинг майдонида ўтиришди, аммо ҳеч ким уларни тунаш учун уйига таклиф қилмади.
16Оқшом кирганда, бир чол даладаги ишларини тугатиб қайтиб келаётган эди. Гивода яшаётган аҳолининг аксарият қисми Бенямин қабиласидан эди, аммо бу чол Гивога Эфрайим қирларидан келиб, энди шу ерларда истиқомат қилаётган эди. 17Чол шаҳар майдонида ўтирган мусофирларни кўриб:
— Қаердан келиб, қаерга кетяпсизлар? — деб сўради.
18Леви шундай жавоб берди:
— Биз Яҳудодаги Байтлаҳмга борган эдик, энди эса уйимизга — Эфрайим қирларидаги олис қишлоғимизга қайтиб кетяпмиз. Йўлда Эгамизнинг уйини ҳам зиёрат қилиб кетмоқчимиз, аммо бу ердагиларнинг биронтаси ҳам тунаб қолишимиз учун бизни уйига таклиф қилмаяпти. 19Бизга турар жойдан бўлак ҳеч нарса керак эмас. Ўзимиз учун нон ва шаробимиз бор. Эшакларимизга ҳам ем–хашак ғамлаб келганмиз.
20— Уйимга марҳамат қилинглар, — деди чол. — Мен ҳамма камчиликларингизнинг ғамини ейман. Фақат кўчада қолмасангизлар, бас!
21Чол уларни уйига олиб бориб, эшакларига ем берди. Сўнг мезбону меҳмонлар оёқларини ювиб[140] овқатланишди.
22Улар дам олиб ўтирганларида, бирданига шаҳарнинг бузуқ одамлари уйни ўраб олишди–да, эшикни тарс–турс уриб:
— Сенинг уйингга келган одамни бу ёққа чиқар, биз у билан бирга бўлишни истаймиз! — дея уй эгасига дўқ уришди.
23Уйнинг эгаси — чол уларнинг олдиларига чиқиб:
— Йўқ укаларим, бундай жирканч иш қилманглар! — деб ўтинди. — Бундай шармандалик қилманглар, ахир, у менинг меҳмоним–ку. 24Мана, менинг бокира қизим ва у кишининг хотини бор. Мен уларни сизларнинг олдингизга олиб чиқай, уларни нима қилсангиз қилинглар, аммо бу одам билан бундай хунук иш қилманглар.
25Лекин одамлар чолнинг гапларига қулоқ солишмади. Шунда леви хотинини итариб, уларнинг олдиларига чиқариб юборди. Улар аёл билан ётиб, эрталабгача уни зўрлашди. Тонг ёришаётганда эса қўйиб юборишди. 26Саҳарда аёл келиб, хўжайини тунаб қолган чолнинг эшиги олдида йиқилди ва тонг отгунча у ерда қолди.
27Эрталаб хўжайини йўлга чиқмоқчи бўлиб, эшикларни очди. Қараса, эшик тагида хотини қўлларини остонага узатиб ётган экан. 28“Қани, турақол, бўл, кетяпмиз”, — деди у. Лекин жавоб бўлмади[141]. Кейин у хотинини эшагига ортиб, уйига йўл олди. 29У уйига етиб келгач, пичоқ билан хотинининг жасадини ўн икки қисмга бўлди. Бўлакларни бутун Исроил бўйлаб Исроилнинг ўн икки қабиласига юборди. 30Буни кўрган ҳар бир одам шундай деб айтарди: “Исроил халқи Мисрдан чиққанидан бери бундай ваҳший ҳодиса содир бўлмаган. Энди ўйлаб кўрайлик, мулоҳаза қилиб ҳукм чиқарайлик!”

 

20–БОБ

 

Исроил халқи урушга тайёрланади

 

1Дан ва Бэршэва шаҳарларининг орасидаги кенг ҳудудда ва Гилад ўлкасида яшаган бутун Исроил халқи бир ёқадан бош чиқариб, Эгамиз ҳузурида Миспахда[142] тўпланди. 2Худо аҳлининг йиғинида жамики Исроил қабилаларининг йўлбошчилари ва 400.000 қуролланган пиёда сипоҳ қатнашди. 3Миспахдаги йиғин ҳақидаги хабар тез орада Бенямин қабиласига ҳам етиб борди.
Исроил халқи шундай деди:
— Бу жиноят қандай қилиб юз берганини бизга айтиб бер.
4Ўлдирилган аёлнинг эри леви жавоб берди:
— Мен хотиним[143] билан тунамоқ учун Бенямин қабиласига қарашли Гиво шаҳрига бордим. 5Кечаси Гивонинг баъзи бир одамлари уйни ўраб олишди. Улар мени ўлдирмоқчи бўлиб, менинг ўрнимга хотинимни шу қадар зўрлашдики, бечора жон берди. 6Ақл бовар қилмайдиган бу разолат Исроилда содир бўлди! Шунинг учун мен хотинимнинг жасадини бўлак–бўлак қилиб, бўлакларни Исроил бўйлаб жўнатдим. 7Энди эса биродарларим, ҳаммаларингиз шу ҳақда мулоҳаза қилиб, бирон–бир маслаҳат беринглар.
8Йиғинда иштирок этганлар туриб бир овоздан:
— Биронтамиз ҳам ўз чодиримизга ёки уйимизга қайтиб кетмаймиз, — деди. 9— Биз бундай қиламиз: Гивога қарши жанг қилишдан олдин, шаҳарга ким ҳужум қилиши кераклигини Худодан сўраб, қуръа ташлаймиз[144]. 10Исроил халқининг ўндан бир қисми жангчиларни озиқ–овқат билан таъминлаб туради. Қолганлар эса Бенямин еридаги Гиво[145] аҳолисини Исроилда қилган шармандалиги учун жазолайди.
11Шундай қилиб, бутун Исроил халқи бир ёқадан бош чиқариб, шаҳарга ҳужум қилиш учун тўпланди.
12Исроил қабилалари Бенямин қабиласи бўйлаб одамларни юбориб дедилар: “Эй, халойиқ, орангиздаги айрим одамлар даҳшатли бир жиноятга қўл урди. 13Гиводаги бузуқларни ҳозироқ бу ерга чиқаринглар, биз уларни ўлдириб, Исроил халқи орасидан ёвузликни йўқ қиламиз.” Аммо Бенямин қабиласи Исроил халқининг гапларига қулоқ солмади. 14Улар шаҳарларидан чиқиб, Исроил халқига қарши жанг қилиш учун Гивога бордилар. 15Ўша куни Гиво шаҳридан бўлган етти юзта сараланган жангчидан ташқари Бенямин қабиласининг бошқа шаҳарларидан келган қуролланган сипоҳларнинг сони йигирма олти минг эди. 16Буларнинг орасида етти юз нафар чапақай аскар бор эди. Уларнинг ҳаммаси моҳир мерган эди. Уларга бир тола сочни нишон қилиб қўйган тақдирда ҳам палахмондан тош отиб, мўлжалга бехато теккизишарди. 17Исроил халқи эса Бенямин қабиласидан ажралган ҳолда 400.000 қуролланган моҳир жангчини тўплади.

 

Бенямин қабиласига қарши жанг

 

18Исроил лашкарлари Байтил шаҳридаги саждагоҳга[146] чиқиб: “Орамиздан ким биринчи бўлиб Бенямин қабиласига ҳужум қилиши керак?” — дея Худога илтижо қилишди.
“Яҳудо қабиласи ҳужум қилсин”, — деб жавоб берди Эгамиз.
19Кейинги куни эрталаб Исроил лашкарлари бориб, Гиво шаҳрининг яқинида қароргоҳ қуришди. 20Сўнг Бенямин жангчиларига ҳужум қилиш учун Гиво шаҳрининг рўпарасида саф тортишди. 21Бенямин жангчилари Гиводан чиқиб, Исроил лашкарлари билан жанг қилишди. Ўша куни йигирма икки минг Исроил сипоҳи ҳалок бўлди. 22-23Исроил лашкарлари Эгамизнинг ҳузурига бориб, кечгача фарёд қилишди. Улар Эгамиздан: “Бенямин қариндошимизга қарши яна жанг қилайликми?” — деб сўрашди. “Уларга ҳужум қилинглар”, — деб жавоб берди Эгамиз. Исроил лашкарлари кўтаринки руҳда илгаригидай аввалги жойда саф тортишди.
24Улар иккинчи куни ҳам Бенямин жангчиларига қарши жанг қилишди. 25Ўша куни Бенямин жангчилари Гиводан чиқиб, яна ўн саккиз минг моҳир Исроил сипоҳини ўлдиришди. 26Шунда Исроил лашкарлари Байтилга[147] қайтиб, йиғи–сиғи қилишди. Улар ўша куни кечгача Эгамизнинг ҳузурида ўтириб рўза тутишди. Эгамиз ҳузурида куйдириладиган қурбонликлар ва тинчлик қурбонликларини келтиришди.
27-28Худонинг Аҳд сандиғи ўша ерда — Байтилда турган эди, Элазар ўғли Финхаз эса Аҳд сандиғи ёнида ўз хизматини адо этарди. Финхаз Ҳоруннинг набираси эди.
Исроил лашкарлари Эгамиздан: “Қариндошимиз Бенямин қабиласига қарши жанг қилайликми, йўқми?” — деб сўрашди.
“Жанг қилинглар, — деб жавоб берди уларга Эгамиз. — Эртага Мен уларни сизларнинг қўлингизга бераман.” 29Исроил лашкарлари Гивонинг теварак–атрофидаги пистирмаларга одамларни ўтирғизиб қўйишди. 30Кейин эса учинчи марта Бенямин жангчиларига қарши жанг қилиш учун Гиво рўпарасида олдингидай саф тортишди. 31Бенямин жангчилари урушга чиқишди. Исроил лашкарлари илгаригидек чекина бошлашди. Бенямин жангчилари Исроил лашкарларини таъқиб қилиб, шаҳардан узоқлашиб қолишди. Улар Байтил ва Гивога кетадиган катта йўлларда ва очиқ майдонларда ўттизтача Исроил сипоҳини ўлдиришди. 32Бенямин жангчилари: “Булар олдингидай тумтарақай бўлишяпти”, деб ўйлашган эди. Аслида эса Исроил лашкарлари уларни шаҳардан узоқлаштириш ниятида шундай қилишаётган эди.
33Исроил лашкарининг асосий қисми жанг майдонини орқага — Баал–Тамар шаҳри томон тортди. Шунда бирданига Ғибо текислигидаги[148] пистирмада ётган сипоҳлар чиқишди. 34Исроил лашкарининг ўн минг сараланган жангчиси Гивога ҳужум қилди ва у ерда қаттиқ жанг бошланди. Бенямин жангчилари бундай фалокат юз беришини кутишмаган эди.
35Эгамиз уларни Исроил лашкарлари олдида мағлуб қилди. Ўша куни Исроил лашкарлари қуролланган 25.100 Бенямин жангчисини ўлдиришди. 36Шунда Бенямин жангчилари мағлубиятга учраганларини тушунишди.
Исроил лашкарининг асосий қисми Бенямин жангчилари олдида чекинган эди. Шу орқали улар Гиво атрофидаги пистирмаларда ўтирган Исроил сипоҳларига шаҳарга ҳужум қилиш учун қулай вазият яратиб берган эдилар. 37Пистирмадаги сипоҳлар Гиво томон отилдилар. Улар шаҳардаги бор одамни қириб ташладилар. 38Исроил лашкарининг асосий қисми билан пистирмадаги сипоҳлар ўзаро шундай келишиб олгандилар: шаҳардан қуюқ тутун чиқиши биланоқ, 39Исроил лашкарининг асосий қисми орқага қайтиб жанг қилиши керак эди.
Шу орада Бенямин жангчилари ўттизтача Исроил сипоҳини ўлдирган эдилар. Шу сабабдан улар: “Исроил лашкари илгаригидай чекиниши аниқ”, деб ўйлаган эдилар. 40Бироқ ортга қараганларида шаҳардан қуюқ тутун булут бўлиб кўтарилганини ва бутун шаҳар ёнғин остида қолганини кўрдилар. 41Шунда Исроил лашкарининг асосий қисми ортига қайтди. Бенямин жангчилари эса мағлубиятга учраганларини англаб, саросимага тушдилар. 42Улар Исроил лашкаридан қочмоқчи бўлиб, саҳро томон югурдилар, аммо қирғиндан қочиб қутула олмадилар. Чунки шаҳардан чиқиб келаётган сипоҳлар билан Исроил лашкарининг асосий қисми уларни икки томондан сиқиб келаётган эди. 43Исроил лашкари Бенямин жангчиларини қуршовга олиб, Гивонинг шарқ томонигача тўхтамай таъқиб қилиб, ўлдирди. 44Бенямин қабиласининг ўн саккиз минг баҳодир жангчиси ҳалок бўлди. 45Бошқалари эса саҳродаги Риммон қоясига қараб қочишди. Исроил лашкарлари улардан беш мингтасини катта йўлларда қириб ташладилар, қолганларини эса Гидўмгача таъқиб қилиб, яна икки мингтасини ўлдирдилар. 46Ўша куни Бенямин қабиласидан жами йигирма беш минг қуролланган довюрак жангчи ҳалок бўлди. 47Аммо олти юзта сипоҳ саҳродаги Риммон қоясига қочишга муваффақ бўлди. Улар тўрт ой мобайнида у ерда яшаб юрдилар. 48Исроил лашкарлари Бенямин шаҳарларига қайтиб, у ерда қолган–қутган одамларни, молларни, барча жонзотни қириб ташладилар, атрофдаги шаҳарларга ўт қўйдилар.

 

21–БОБ

 

Бенямин йигитлари учун келинлар

 

1Исроил халқи Миспахдаги[149] йиғинда: “Биронтамиз ҳам Бенямин қабиласига қиз узатмаймиз”, — деб онт ичган эди. 2Бенямин қабиласи билан бўлган урушдан кейин Исроил халқи Байтилга[150] бориб, Эгамиз ҳузурида кечгача ўтирди. Улар фарёд кўтариб: 3“Эй, Исроил халқининг Худоси — Эгамиз, нега бундай кўргилик бошимизга тушди?! Нега Исроилнинг бир қабиласи йўқ бўлиб кетди?!” — дея аччиқ–аччиқ йиғладилар.
4Эртаси куни одамлар барвақт туриб, у ерда қурбонгоҳ қурдилар. Улар куйдириладиган қурбонликлар ва тинчлик қурбонликларини келтирдилар. 5Кейин бир–бирларидан: “Исроил қабилаларидан Эгамиз ҳузурида ўтказилган йиғинга келмаганлар борми?” — деб сўрадилар. Чунки улар, Миспахда — Эгамиз ҳузурида ўтказилган йиғинда иштирок этмаган ҳар бир кишининг жазоси ўлимдир, деб қатъий бир қасам ичган эдилар. 6Исроил халқи ўз жигари бўлган Бенямин қабиласига ачиниб: “Эвоҳ, бугун Исроилнинг бир қабиласи йўқ бўлди”, — дея кўп ўкинди. 7“Ўша қабиладан фақатгина бир нечта йигит омон қолди, холос. Энди улар учун қаердан қиз топамиз? Биронтамиз уларга қиз узатмаймиз, деб Эгамизнинг номи билан қасам ичган эдик–ку!”
8Исроил халқи: “Миспахдаги йиғинда қатнашмаганлар борми?” — дея суриштира бошлади. Шунда Гиладдаги Ёбош шаҳрининг аҳолиси йиғинда қатнашмаганлиги маълум бўлди. 9Чунки йўқлама қилинганда ўша шаҳардан ҳеч ким йўқ эди. 10Бутун жамоа ўн икки минг жангчини танлаб, уларга: “Боринглар, Гиладдаги Ёбош шаҳрининг бутун аҳолисини қириб ташланглар, хотину бола–чақаларини ҳам аяманглар!” — деди. 11“Ҳар бир эркак ва эр кўрган ҳар бир аёл ўлдирилсин[151].” 12Жангчилар Ёбош[152] аҳолисининг орасидан тўрт юзта эр кўрмаган, ёш бокира қизни топиб, уларни Канъон еридаги Шилў қароргоҳига олиб келдилар.
13Кейин бутун жамоа Риммон қоясидаги Бенямин одамларига хабар юбориб, тинчлик эълон қилди. 14Бенямин одамлари ўз уйларига қайтиб боришди. Исроил халқи Гиладдаги Ёбош аҳолисининг омон қолган қизларини уларга турмушга берди. Аммо қизларнинг сони Бенямин одамларига қараганда камроқ эди.
15Исроил халқи Бенямин қабиласига ниҳоятда ачинар эди, чунки Эгамиз уларни деярли йўқ қилиб юборган эди. 16Шунда жамоа оқсоқоллари шундай дедилар:
— Оббо, энди қолган Бенямин ўғилларига қаердан қиз топиб берамиз? Уларнинг қабиласидан биронта қиз ҳам тирик қолмади–ку! 17Бенямин қабиласи Исроилдан батамом йўқ бўлиб кетмаслиги учун омон қолганлари насл қолдиришлари керак. 18Лекин шуниси ҳам борки, биз: “Бенямин қабиласига қиз узатган лаънати бўлгай!” деб қасам ичиб қўйдик, энди уларга қиз узата олмаймиз.
19Шунда одамлардан биттаси:
— Ҳа, айтганча, Эгамизга бағишлаб Шилўда ҳар йили ўтказиладиган байрам ҳақида нима дейсизлар? — деди. — Лавўн ва Байтил шаҳарларининг ўртасида жойлашган бу шаҳар, Байтилдан Шакамга кетадиган йўлнинг шундоқ ёнгинасида–ку.
20Оқсоқоллар Бенямин қабиласидан бўлган бўйдоқ йигитларга шундай уқдирдилар:
— Боринглар, узумзорларда яшириниб, 21пойлаб туринглар. Шилў қизлари ўйинга чиққанда, узумзордан чиқиб, ҳар бирингиз ўзларингиз учун қиз олиб қочинглар. 22Қизларнинг оталари ёки ака–укалари олдимизга шикоят қилиб келадиган бўлишса, биз уларга шундай деймиз: “Қизларингизни олиб қолишимизга ижозат беринглар. Тушунинглар ахир, биз Гиладдаги Ёбошга ҳужум қилганимизда Бенямин йигитлари учун етарлича қиз олиб кела олмадик. Гарчи Бенямин йигитлари қизларингизни олиб қочган бўлса–да, сизлар қасамни бузган ҳисобланмайсизлар.”
23Бенямин одамлари Шилўга бориб, узумзорларда яшириниб олдилар. Қизлар рақсга тушганларида улар ўзлари учун биттадан қиз олиб қочдилар. Сўнг олиб қочган қизлари билан уйларига қайтиб кетдилар, шаҳарларини тиклаб, ўша жойда яшадилар. 24Бутун Исроил жамоаси ҳам уй–уйларига, қабилалари ва оилаларига қайтиб борди.
25Ўша даврларда Исроилда шоҳ йўқ эди. Ҳар бир одам билганини қилар эди.

 

 

 

РУТ

Кириш

 

“Рут” китоби — ҳакамлар давридаги Исроил оиласи ҳаёти тўғрисида нишона беради. Бу оила кейинчалик Исроилда муҳим аҳамиятга эга бўлди. Чунки Рутнинг эвараларидан бири шоҳ Довуд эди.
Китобда Рутга боғлиқ бошқа асосий қаҳрамон Наимадир. У эри ва икки ўғли билан Байтлаҳмда яшаган. Лекин ҳосил яхши бўлмагани учун, бу оила Мўаб юртига йўл олади. Наиманинг эри у ерда вафот этади, ўғиллари эса Мўаблик қизларга уйланадилар. Ўша қизлардан бири Рут эди.
Наиманинг иккала ўғли ҳам Мўабда оламдан ўтгач, Наима Байтлаҳмга қайтишга қарор қилади. Наима иккала келинига Мўабда қолишларини ва ўзларига бошқа қайлиқ топишларини айтади. Рут эса Мўабда қолмасдан Наима билан бирга Байтлаҳмга кетади. Китобнинг давомида Рут қандай қилиб Наиманинг Бўаз исмли бой қариндошига турмушга чиққани тўғрисида ҳикоя қилинади.
Қонунга мувофиқ, Мўабликлар Исроиллик бўла олмасдилар. Китобда Рут қандай қилиб Худога чин кўнгилдан садоқатли, эътиқодли бўлгани ва Исроил халқига қўшилишга ижозат берилгани тўғрисида ҳикоя қилинади. Рут Наимага шундай дейди: “Сиз қаерга борсангиз, мен ҳам ўша ерга бораман, сиз қаерда бўлсангиз, мен ҳам ўша ерда бўламан. Сизнинг халқингизни ўзимнинг халқим, сизнинг Худойингизни ўзимнинг Худойим дейман. Сиз қаерда оламдан ўтсангиз, мен ҳам ўша ерда жон бериб, дафн қилинаман. Эгам мени не кўйга солса солсин, ундан баттарроғини ҳам қилсин. Мени сиздан фақат ўлим ажрата олади.” (1:16-17)

 

1–БОБ

 

Элималек оиласи билан Байтлаҳмдан Мўабга кўчади

 

1Исроилда ҳакамлар[1] ҳукмронлиги даврида бир муддат очарчилик бўлган эди. Бир одам хотини ва икки ўғли билан бирга бирмунча вақт яшаш ниятида Мўаб юртига[2] жўнади. У Яҳудонинг Байтлаҳм шаҳридан[3] эди. 2У одамнинг номи Элималек, хотинининг оти Наима, ўғилларининг исмлари эса Махлўн ва Хилён эди. Бу оила Яҳудонинг Байтлаҳм шаҳридан — Эфратлик[4] эди. Улар Мўаб юртига бориб, ўша ерда яшаб қолди.
3Улар ўша ерда яшаётганларида, Элималекнинг ажали етди. Наима икки ўғли билан қолди. 4Унинг ўғиллари Мўаблик қизларга уйландилар. Қизлардан бирининг исми Ўрпа, иккинчисиники Рут[5] эди. Улар ўша ерда ўн йилча яшашгандан кейин 5Махлўн ва Хилён иккаласи ҳам вафот этишди. Наима ҳам эридан, ҳам фарзандларидан айрилиб, ёлғиз қолди.

 

Наима ва Рут Байтлаҳмга қайтишади

 

6-7“Эгамиз ўз халқига эътибор бериб, уларга нон берди”, деган хабарни эшитгач, Наима ўз юртига қайтишга қарор қилди. Наима яшаб келган Мўаб юртини ташлаб, келинлари билан бирга йўлга тушди ва Яҳудога қараб юришди. 8Йўлда давом этишаркан, Наима иккала келинига деди:
— Боринглар, икковингиз ҳам оналарингизнинг уйларига қайтинглар. Менга ва марҳумларга бўлган иззат–ҳурматингиз учун Эгам сизларга ҳам марҳамат қилсин. 9Икковларингизга ҳам яхши жойлардан ато қилсин, турмуш қуриб, ўз эрларингиз билан бахтли бўлинглар!
Шундай деб Наима келинларини ўпди, иккаласи эса йиғлаб фарёд кўтаришди:
10— Йўқ, биз сиз билан кетамиз, сизнинг халқингиз орасида яшаймиз, — дейишди. 11Наима эса яна келинларига:
— Қайтинглар, жон қизларим! — деди. — Мен билан кетганингиздан нима фойда?! Қорнимда яна ўғилларим бормидики сизларга умр йўлдоши бўлса?![6] 12Бўлди энди, қизларим, қайтинглар! Мен энди кексайдим, эрга тегишга ожизман. Борди–ю, мен, ҳали умид қилсам бўлади, деб шу кеча эрим билан қовушсаму ўғиллар туғсам, 13улар улғайгунча сизлар кутиб турармидингиз?! Орқага чўзиб, турмушга чиқмай юрармидингизлар?! Йўқ, қизларим. Сизларни ўйлаб жуда қайғуряпман. Ахир, Эгам шунча кўргиликни бошимга солди–ку.
14Улар яна йиғлаб, дод–вой кўтаришди. Ниҳоят, Ўрпа қайнанаси билан ўпишиб хайрлашиб, орқага қайтиб кетди. Рут эса Наимага ёпишиб олди.
15Наима Рутга:
— Мана, овсининг ўз халқи орасига, ўз худоларига[7] сиғинадиган юртга қайтиб кетди. Сен ҳам унинг орқасидан боргин, — деди.
16— Сиздан ажралишга, қайтиб кетишга мени мажбур қилманг, — деди Рут. — Сиз қаерга борсангиз, мен ҳам ўша ерга бораман, сиз қаерда бўлсангиз, мен ҳам ўша ерда бўламан. Сизнинг халқингизни ўзимнинг халқим, сизнинг Худойингизни ўзимнинг Худойим дейман. 17Сиз қаерда оламдан ўтсангиз, мен ҳам ўша ерда жон бериб, дафн қилинаман. Эгам мени не кўйга солса солсин, ундан баттарроғини ҳам қилсин. Мени сиздан фақат ўлим ажрата олади[8].
18Наима амин бўлдики, келини у билан кетишга қатъий аҳд қилибди. Шундан сўнг уни кўндиришга қайта уринмади. 19Икковлари йўл юриб Байтлаҳмга етиб келишди. Байтлаҳмга етиб келганларида, уларни кўриб бутун шаҳар ғимирлаб қолди. Аёллар бир–бирига: “Ийи, наҳотки бу ўша Наима бўлса?!” деб ҳайрон қолишди. 20Наима уларга деди:
— Энди мени Наима[9] эмас, Мусибат[10] денглар. Чунки Қодир Худо бошимга чексиз қайғу–кулфат солди. 21Мен бу ердан тўкис бўлиб чиқиб кетган эдим, Эгам эса қуп–қуруқ қайтарди. Энди нега мени Наима дейсизлар?! Ахир, Эгам — Қодир Худо мени азоб–уқубатларга гирифтор қилиб, бахтсиз қилди–ку!
22Шундай қилиб, Наима Мўаблик келини Рут билан бирга Мўаб юртидан қайтиб келди. Улар Байтлаҳмга келган пайтда арпа ўрими бошланган эди[11].

 

2–БОБ

 

Рутнинг Бўаз билан учрашуви

 

1Наиманинг Бўаз деган қариндоши бўлиб, анчагина обрўли, бадавлат одам эди. У Наиманинг марҳум эри Элималек уруғидан эди. 2Бир куни Мўаблик Рут Наимага:
— Мен далага бормоқчи эдим. Ким илтифот кўрсатса, ўша даладан бошоқ териб келардим[12], — деди.
— Майли, боравер, қизим, — деди Наима.
3Рут кетди. Далага етиб келиб, ўроқчиларнинг орқасидан тўкилган бошоқларни тера бошлади. Қарангки, бу дала Элималекнинг қариндоши Бўазники экан.
4Бир пайт Байтлаҳмдан Бўаз келиб қолди. У ўроқчиларга:
— Ҳорманглар, Худо сизларга ёр бўлсин! — деди. Улар ҳам:
— Бор бўлинг, Худо умрингизга барака берсин! — деб жавоб қайтаришди. 5Бўаз ўроқчилар назоратчисига Рутни кўрсатиб:
— Бу жувон ким? — деб сўради. 6Ўроқчилар назоратчиси:
— Бу ўша Мўаблик мусофир, — деди, — Наима билан бирга Мўаб юртидан келган. 7У: “Мен ўроқчилар орқасидан юриб, тўкилган бошоқларни териб олсам”, деб сўраган эди. Тонг саҳарда келиб шу чоққача тинмай далада ишлади. Ҳозиргина чайлада бир оз дам олгани ўтирди[13].
8Бўаз Рутга:
— Менга қара, қизим, — деди, — бошоқ териш учун бошқа далага бормай қўя қол. Шу ерда менинг чўриларим билан бирга юравер. 9Сен фақат хизматкорларим буғдой ўраётган далада бўл, уларнинг орқасидан юравер. Хизматкорларимга тайинлаб қўяман, сенга индашмайди. Чанқасанг, анави идишларда сув бор. Қудуқдан хизматкорларим тортиб олган, ичавер!
10Рут ер ўпгудай бўлиб таъзим қилди:
— Нечун назарингизга тушиб, шунчалик меҳрингизга сазовор бўлдим? Мен ахир, келгинди бўлсам, сиз менга шу қадар эътибор беряпсиз, — деди у Бўазга. 11Бўаз шундай жавоб берди:
— Эринг ўлгандан кейин қайнанангга қандай муносабатда бўлганингни менга айтиб беришди. Сен ота–онангни, юртингни ташлаб, илгари ўзингга бегона бўлган халқ орасида яшашга келдинг. 12Яхшиликларинг учун Эгамдан қайтсин. Сен паноҳ истаб келган Исроил халқининг Худоси — Эгамдан сенга тўлиқ мукофот бўлсин.
13— Сизнинг меҳрингизга сазовор бўлайин, тўрам! — деди Рут. — Сиз мендай чўрингизнинг дилидаги армонларини гапириб, тасалли бердингиз. Лекин мен сизнинг чўриларингиздан биронтаси эмасман–ку.
14Тушлик пайти бўлганда Бўаз Рутга:
— Бу ёққа кел, нондан ол, мусалласга ботириб егин, — деди.
Рут хизматкорлар ёнидан жой олди. Бўаз унга қовурилган донлардан узатди. Рут тўйди ва озроқ орттириб ҳам қолдирди.
15Сўнгра Рут яна бошоқ териб олай, деб ўрнидан туриб нарига кетди. Бўаз хизматкорларига шундай буйруқ берди:
— У боғламлар орасидан ҳам териб олаверсин, зинҳор хафа қила кўрманглар. 16Ҳатто боғламдан атайин ташлаб қолдириб кетинглар. У териб олсин, уни койиманглар.
17Шундай қилиб, Рут қош қорайгунча далада бошоқ терди, терганларини янчиди. У янчган арпа бир тоғорадан кўпроқ[14] чиқди. 18Донни кўтариб, шаҳарга жўнади. У териб келган донни қайнанасига кўрсатди. Рут ўзи тўйгандан сўнг орттириб қолдирган қовурилган донларни қайнанасига берди. 19Қайнанаси Рутдан сўради:
— Қайда ишладинг? Кимнинг даласидан бошоқ тердинг бугун? Сенга ёрдам кўрсатганни Худо ёрлақасин!
Рут кимникида ишлаганини қайнанасига айтди:
— Бугун мен ишлаган даланинг эгаси Бўаз деган одам экан, — деди. 20Наима келинига:
— Уни Худо ёрлақасин! — деди ҳаяжонланиб. — Тирикларга, ҳам марҳумларга[15] содиқ қолиб, марҳаматини дариғ тутмабди.
Сўнг:
— У киши бизнинг яқин қариндошларимиздан, оиламизни ўз паноҳига олишга бурчли одамлардан[16], — деб қўшиб қўйди.
21Мўаблик Рут ҳам қўшимча қилди:
— У менга ҳатто, даламда ўрим–терим тугамагунча, менинг хизматкорларим билан бирга юравер, деб айтди.
22Наима келинига:
— Яхши, қизим, сен унинг чўри қизлари билан юравер. Бегона далага борсанг, сенга озор беришлари мумкин, — деди.
23Шу тариқа Рут арпа ва буғдой ўрими тугагунга қадар[17] Бўазнинг чўри қизлари ёнида бошоқ териб юрар, қайнанаси билан бирга яшарди.

 

3–БОБ

 

Рут ва Бўаз хирмонда

 

1Орадан маълум вақт ўтгач, Рутга қайнанаси Наима шундай деди:
— Қизим, бирортаси билан рўзғор қилсанг, ўзингга яхши бўлармиди. Мен сенга қайлиқ топиб беришим лозим. 2Ўша Бўаз бизнинг қариндошимиз, сен унинг чўрилари билан бирга бўлган эдинг–ку. Биласанми, шу куни кечқурун[18] у хирмонда арпасини янчийди. 3Энди сен ювиниб–тараниб, чиройли кийимларингни кий, кейин хирмонга бор. Лекин Бўаз еб–ичиб бўлмагунча, унга кўринма. 4У ухлашга ётганда, ётган жойини билиб олгин–да, сўнг бориб оёқ томонини очиб, ўша ерда ёт[19]. Нима қилишни унинг ўзи айтади.
5Рут қайнанасига:
— Ҳаммасини айтганингиздай қиламан, — деди.
6Рут хирмонга жўнади. Етиб келиб, қайнанаси айтгандай қилди. 7Бўаз еб–ичди, вақти чоғ бўлди. Сўнг ғарам ёнига бориб ёнбошлади–да, ухлаб қолди. Рут оҳиста келиб, унинг оёқ томонини очиб, ётди. 8Ярим кечаси Бўаз чўчиб уйғониб кетди. Қараса, оёқ томонида бир аёл ётибди.
9— Кимсан? — деб сўради аёлдан. Рут унга:
— Сизнинг чўрингиз Рутман. Чўрингизни паноҳингизга олсангиз, ахир, сиз бизнинг оиламизни паноҳингизга олишга бурчли одамсиз[20], — деди. 10Бўаз Рутга деди:
— Сени Худо ёрлақасин, қизим. Сенинг бу сафарги оилангга қилган садоқатинг олдингисидан ҳам аълодир. Сен камбағал ёки бойвачча йигитларнинг ортидан чопмадинг. 11Энди сен хавотирланма, қизим. Айтганларингнинг ҳаммасини муҳайё қиламан. Бутун шаҳар халқи сенинг олижаноб аёл эканлигингни билади. 12Тўғри, мен сизларнинг оилангизни паноҳимга олишга бурчли одамман, лекин бу ишга мендан ҳам яқинроғи бор. 13Шу кеча ўтсин, ётавер. Агар эртага у киши сенга нисбатан ўз бурчини ўтамоқчи бўлса, майли, сени олаверсин. Борди–ю, ўз бурчини ўташни хоҳламаса, мен ўз зиммамга оламан. Худо ҳақи, мен ўз зиммамга оламан. Эрталабгача ухлайвер.
14Рут Бўазнинг оёқ томонида саҳаргача ухлади. Кўз кўрмайдиган, ғира–шира тонг пайтида Рут ўрнидан турди. Бўаз “Хирмонга унинг келганини одамлар билмай қўя қолишсин”, деб, 15Рутга:
— Шолрўмолингни очиб, ушлаб тур, — деди.
Рут шолрўмолини очиб ушлаб турди. Бўаз эса олти тоғора[21] арпа ўлчаб, шолрўмолга солди ва орқасига кўтартириб қўйди. Кейин ўзи шаҳарга жўнаб кетди.
16Рут эса қайнанаси олдига қайтди. Қайнанаси ундан:
— Нима бўлди, қизим? — деб сўради.
Бўаз Рутга қандай муносабатда бўлган бўлса, ҳаммасини Рут қайнанасига айтиб берди.
17— У, қайнанангнинг олдига қуруқ қўл билан борма, деб мана бу олти тоғора арпани ҳам бериб юборди, — деди Рут.
18Қайнанаси Рутга деди:
— Қизим, бу ишлар нима билан тугайди, ҳали билмайсан, — деди. — Кутиб тургин–чи, у бу ишни бугуноқ охирига етказмай қўймаса керак.

 

4–БОБ

 

Бўаз Рутга уйланади

 

1Бўаз шаҳар дарвозасига чиқиб, ўтирди[22]. Ўша пайт Бўаз айтган яқин қариндоши[23] ёнгинасидан ўтиб қолди. Бўаз унинг исмини айтиб чақириб:
— Бу ёққа келинг, ўтиринг, биродарим, — деди.
Қариндоши яқин келиб ўтирди. 2Бўаз шаҳар оқсоқолларидан ўн кишини гувоҳликка чақириб:
— Шу ерда ўтиринглар! — деди. Улар келиб ўтиришди.
3Бўаз қариндошига деди:
— Мўаб юртидан қайтиб келган Наима бор–ку, у Элималек акамизнинг даласини сотмоқчи. 4Мен шу ерда ўтирганлар ва қавмим оқсоқоллари ҳузурида ўша далани сотиб оласизми, йўқми, билай дедим. Агар сиз қариндошлик бурчингизни ўташни хоҳласангиз, майли, сотиб олаверинг. Борди–ю, хоҳламасангиз, айтинг, мен билайин. Чунки бу бурчни ўташ биринчи навбатда сизга тушади. Сиздан кейин навбат меники бўлади.
У киши:
— Қариндошлик бурчимни мен ўтайман, — деди. 5Бўаз деди:
— Хўп. Лекин сиз Наиманинг даласини харид қилганингизда, дала билан бирга марҳумнинг беваси Мўаблик Рутни ҳам олишингиз керак. Чунки марҳумнинг номи ўз мулкидан йўқолиб кетмаслиги шарт.
6Шунда қариндоши Бўазга:
— Ундай бўлса, мен уни ололмайман, акс ҳолда ўзимнинг мулкимни хавфга қўйган бўламан[24]. Зиммамдаги қариндошлик бурчимни сиз ўтайверинг, менинг иложим йўқ, — деди.
7Илгари Исроилда қариндошлик бурчини ўтамоқчи ёки мол–мулкини алмаштирмоқчи бўлсалар, далил–исбот тариқасида биттаси чориғини ечиб, иккинчисига берарди. Мана шу одат Исроилда қонуний гувоҳлик ўрнини босарди.
8Шундай қилиб, қариндоши Бўазга:
— Ўзингиз сотиб олаверинг, — деди–да, чориғини ечиб берди. 9Шундан кейин Бўаз оқсоқолларга ва ўша ердаги бошқа одамларга мурожаат қилди:
— Сизлар гувоҳсиз: мен бугун Элималекдан Хилён ва Махлўнга қолган ҳамма мулкни Наимадан сотиб оляпман. 10Яна Махлўннинг хотини Мўаблик Рутни ҳам ўз никоҳимга оляпман, токи марҳумнинг номи ўз мулкида қолсин, биродарлари орасида ва киндик қони тўкилган юртида номи йўқолиб кетмасин. Бугун сизлар бунга гувоҳ бўлиб турибсизлар.
11Шунда шаҳар дарвозаси ёнида турган одамлар ва оқсоқоллар:
— Биз гувоҳмиз, — дедилар. — Эгамиз сенинг хонадонингга келадиган аёлни Роҳила ва Леахдай қилсин, ана ўша бибилардан Исроил халқи бино бўлган. Эфратда бойликлар эгаси бўлгин, Байтлаҳмда номинг улуғ бўлгай. 12Сенинг хонадонинг Тамаранинг Яҳудога туғиб берган ўғли бобомиз Параз[25] хонадонидай баракали бўлсин. Эгамиз мана шу жувон орқали сенга ўшандай буюк насл ато этсин.

 

Наимага Эгамиз марҳамат қилади

 

13Шундай қилиб, Бўаз Рутга уйланди. Улар турмуш қуриб, бир ёстиққа бош қўйишди. Эгамизнинг марҳамати билан Рут ҳомиладор бўлиб, ўғил туғди. 14Аёллар Наимага айтишди:
— Эгамизга ҳамду санолар бўлсин! У бугун сенга ғамхўрлик қиладиган невара[26] берди, меросхўрсиз қолдирмади. Меросхўрингнинг номи Исроилда улуғ бўлсин. 15У туфайли ҳаётинг яна шодликка тўлади, қариганингда суянчиғинг бўлади. Чунки бу ўғилни сени яхши кўрадиган, сен учун ҳатто етти ўғилдан ҳам аъло бўлган келининг туғди.
16Наима чақалоқни ўзига олди, бир дам бағридан узмади. Ўзи энагалик қилди.
17Қўшни аёллар: “Наима учун ўғил туғилди”, деб чақалоққа Обид[27] исмини бердилар.

 

Шоҳ Довуд — Бўаз ва Рутнинг чевараси

 

Обид Довуднинг падари бузруквори Эссайнинг отаси бўлди. 18Параздан Довудгача бўлган авлод–аждод қуйидагича:

 

Параздан Хазрон бунёд бўлди.
19Хазрондан Рам бунёд бўлди.
Рамдан Оминадов бунёд бўлди.
20Оминадовдан Нахшўн бунёд бўлди.
Нахшўндан Салмўн бунёд бўлди.
21Салмўндан Бўаз бунёд бўлди.
Бўаздан Обид бунёд бўлди.
22Обиддан Эссай бунёд бўлди.
Эссайдан Довуд бунёд бўлди.

 

 

 

ШОҲЛАР (БИРИНЧИ КИТОБ)

Кириш

 

“1 Шоҳлар” ва “2 Шоҳлар”нинг асл нусхаси битта ибронийча китоб бўлиб, иккала қисмини битта ўрамга жойлаш узунлик қилганидан, китоб икки қисмга — “1 Шоҳлар” ва “2 Шоҳлар”га бўлинган.
“1 Шоҳлар”нинг илк қисмида (1-7–боблар) пайғамбар ҳамда Исроилга йўлбошчилик қилган охирги ҳакам Шомуилнинг ҳаёти тўғрисида ҳикоя қилинади. Шомуил Исроилга ҳужум қилаётган ғанимларга қарши жангда Исроил лашкарига ёрдам беради. Лекин у кексайгач, халқ, лашкарга йўлбошчилик қилсин, деб Эгамиздан бир шоҳ сўрашга қарор қилади.
Китобнинг иккинчи қисмида (8-15–боблар) Эгамиз Шомуилга Шоул деган одамни Исроилнинг биринчи шоҳи қилиб тайинлаш тўғрисида амр беради. Шоул Киш деганнинг ўғли эди. Шоул ва унинг тўнғич ўғли Йўнатан Оммон ҳамда Филист халқларига қарши олиб борган кўп жангларда ғолиб чиқадилар, лекин Шоул Эгамизга чин дилдан итоат этмайди.
Китобнинг учинчи қисмида (16-31–боблар) Эгамиз Шомуилга Довуд исмли ёш йигитни яширинча навбатдаги шоҳ қилиб тайинлаш тўғрисида амр беради. Китобда яна Довуд Гатлик баҳайбат Филист жангчиси Гўлиётни ўлдиргандан кейин тез орада миллий қаҳрамон бўлиб кетгани тўғрисида ҳам ҳикоя қилинади. Довуд тобора обрў–эътибор орттириб бораверади. Шоул эса Довуддан шубҳаланади. Гарчи Довуд Шоулнинг қизи Михалга уйланган ва тўнғич ўғли Йўнатан билан қадрдон дўст бўлса ҳам, Шоул Довудни ўлдириш пайига тушади. “1 Шоҳлар”нинг қолган қисмида Довуднинг қандай қилиб қутулгани ва саҳрода ўзининг кичик лашкарига йўлбошчи бўлгани тўғрисида ҳикоя қилинади. Шоул Довудни таъқиб қилаверади ва ниҳоят, Довуд Шоулдан қутулиш учун ўзига эргашганларни Филистлар жойлашган ҳудудларга олиб кетади.
Китоб Шоул ва унинг ўғиллари Филист лашкари билан бўлган жангда ҳалок бўлиши билан тугайди. Эгамиз берган ваъдасини адо этиб, Довудни Исроил шоҳи қилади: “Шоул Исроил шоҳи бўлмасин, деб уни Мен рад этдим. Қани, энди қўчқор шохини мой билан тўлдириб, йўлга отлан. Сени Байтлаҳмлик Эссайнинг уйига жўнатаман. Унинг ўғилларидан биттасини Ўзимга шоҳ қилиб танладим.” (16:1)

 

1–БОБ

 

Элқана ва унинг Шилўдаги оиласи

 

1Эфрайим қирларида жойлашган Рама[1] шаҳрида бир одам яшарди. Унинг исми Элқана бўлиб, Эфрайим қабиласининг Зуф уруғидан бўлган Ерохам деганнинг ўғли эди. Ерохам — Элихунинг ўғли, Элиху — Тўхунинг ўғли, Тўху — Эфрайим қабиласига мансуб бўлган Зуфнинг ўғли эди. 2Элқананинг Ханна ва Панинна исмли икки хотини бўлиб, Паниннанинг болалари бор эди–ю, Ханна бефарзанд эди.
3Элқана ҳар йили Сарвари Оламга сажда қилиб, қурбонлик келтирмоқ учун ўз шаҳридан Шилўга[2] борарди. Шилўда Элах деган одамнинг Хўфнах ва Финхаз деган икки ўғли бўлиб, улар Эгамизнингруҳонийлари эдилар.
4Элқана қурбонлик қилган куни хотини Паниннага, ўғиллари билан қизларига бир улушдан[3] берса, 5Ханнага ҳам яхши жойидан бир улуш берарди[4]. Чунки Эгамиз Ханнани бепушт қилиб қўйган бўлса ҳам, Элқана уни яхши кўрарди. 6Ханнани Эгамиз бефарзанд қилиб қўйгани учун, кундоши Панинна Ханнага қаттиқ озор бериб хафа қиларди. 7Ҳар йили Ханна Эгамизнинг уйига[5] борганда ҳам шу воқеа юз берарди: кундоши Ханнани хафа қилар, у эса йиғлаб ҳеч нарса емасди. 8Эри Элқана эса:
— Ханна, нега йиғлаяпсан, нимага овқат емаяпсан? — дерди. — Нимага бу қадар ғамгинсан? Сен учун мен ўнта ўғилдан ҳам афзал эмасманми?!

 

Ханна ва руҳоний Элах

 

9Бир куни улар Шилўда еб–ичиб бўлганларидан кейин, Ханна ўрнидан турди. Руҳоний Элах Эгамизнинг Маъбади эшиги ёнидаги курсида ўтирган эди. 10Ханна дили хуфтон, аччиқ–аччиқ йиғлаб, Эгамизга ибодат қилиб 11шундай ваъда берди:
— Эй, Сарвари Олам! Шу чўрингнинг қайғусига назар солиб ёдга олсанг, чўрингни унутмай, унга бир ўғил ато этсанг, ўша ўғлимни умрбод Сенга назр қилардим[6], унинг бошига устара тегмасди.
12Ханна Эгамиз ҳузурида узоқ вақт ибодат қилди. Элах эса унинг оғзига қараб турарди. 13Ханна ичида гапирар, овози эшитилмас, фақат лаблари қимирларди. Шунинг учун Элах Ханнани маст бўлса керак, деб ўйлади:
14— Қачонгача сархуш бўлиб юрасан?! Энди шаробдан воз кеч! — деди.
15— Йўқ, ундай эмас, ҳазратим, — деди Ханна. — Мен кўнгли ғамга тўла бир аёлман. На шароб ичганман, на бўза. Фақат юрагимдагини Эгамга тўкиб соляпман. 16Бу чўрингизни аллақандай ярамас хотин деб ўйламанг. Ғам–қайғуларим кўплигидан, шу пайтгача ибодат қиляпман.
17— Эсон–омон бор, — деди Элах. — Исроил халқининг Худоси тилагингни бажо келтирсин.
18— Мен, чўрингизни илтифотингизга сазовор билинг, — деди Ханна. Сўнг бориб овқат еди, энди чеҳраси ғамгин эмас эди.

 

Шомуил туғилади ва Худога бағишланади

 

19Эртасига улар тонг саҳарда туриб, Эгамизга сажда қилишди. Кейин Рамага — уйларига қайтиб келишди. Элқана хотини Ханна билан қовушди. Эгамиз Ханнага марҳамат қилди. 20Ханна ҳомиладор бўлди ва вақт–соати етиб ўғил туғди. “Уни Эгамиздан тилаб олдим”, деб отини Шомуил[7] қўйди.
21Элқана Эгамизга атаб йиллик қурбонлик маросимини ўтказиш ва ваъдасини адо этиш учун оиласи билан бирга Шилўга борди. 22Ханна бу сафар бормади. У эрига:
— Гўдак кўкракдан чиққандан кейин[8] олиб бораман, у Эгамизнинг ҳузурида бўлади, умр бўйи ўша ерда қолади, — деди.
23— Сенга нима маъқул бўлса, шундай қилавер, — деди Элқана. — Гўдак кўкракдан чиққунча шу ерда бўл. Эгамиз Ўз ваъдасини бажо қилсин[9].
Ханна уйда қолиб, ўғли кўкракдан чиққунча, уни эмизди. 24Кичкинтой кўкракдан чиқди. Сўнг Ханна уч ёшли буқа[10], бир тоғора[11] ун ва бир меш шароб олиб, ўғлини Эгамизнинг Шилўдаги уйига олиб келди. Бола ҳали ёш эди. 25Буқани сўйишгандан кейин, болани Элахнинг олдига олиб келишди.
26— Эй, ҳазрат, мени эслайсизми? — деди Ханна. — Шу ерда, ҳузурингизда туриб Эгамга ибодат қилган ўша аёл менман. 27Мен мана шу бола учун Эгамга илтижо қилган эдим, Эгам тилагимни бажо қилди. 28Шунинг учун уни Эгамга бағишладим, умр бўйи Унга аталган бўлсин, дедим.
Улар[12] шу ерда Эгамизга сажда қилдилар.

 

2–БОБ

 

Ханнанинг ибодати

 

1Ханна шундай ибодат қилди:

 

“Эгам туфайли кўнглим тоғдай кўтарилди,
Қувватимни оширган Ўшадир.
Душманларим олдида мақтанурман,
Нажот берганинг–чун севинурман.

 

2Эгам — танҳо ва ҳақиқий Худо,
Ҳа, Сендан бошқаси йўқ, эй, Эгам.
Худойимиздай қоя йўқдир.

 

3Ортиқ манманликка берилманг оғиз кўпиртириб,
Оғзингиздан кибрли сўзлар чиқмасин.
У ҳаммасини биладиган Худодир,
У одамларнинг хатти–ҳаракатини ҳукм қилади.

 

4Кучлиларнинг ёйлари синиб кетади,
Ожизлар қувват камарини боғлайди.
5Тўқ бўлганлар луқма нон учун мардикордирлар,
Оч бўлганлар эса энди тўқдирлар.
Бефарзанд аёл етти бола туғар,
Серфарзанд аёл эса кимсасиз қолар.
6Жонни оладиган ҳам Эгамиздир,
Жонни ато қиладиган ҳам Эгамиздир
Ўликлар диёрига[13] У туширар ва
Яна қайта олиб ҳам чиқар.
7У кимнидир йўқсил, кимнидир бой қилар,
Кимнидир ерга урар, кимнидир юксалтирар.
8Бечораҳолларни У тупроқдан кўтарар,
Фақирларни ахлатдан олиб чиқиб юксалтирар.
Уларга шаҳзодалар ёнидан жой берар,
Шуҳрат тахтини мерос қилиб берар.
Чунки Эгамникидир заминнинг устунлари[14]
Устунларнинг устига қўйгандир У оламни.
9У Ўзига содиқ бўлганларни ҳимоя қилар
Фосиқлар эса зулматда сўниб қолар.
Зероки куч ила зафарга етишмас инсон.

 

10Эгамизга қарши турганлар парча–парча бўлажак,
Худойи Таоло уларга қарши осмонни гумбурлатажак.
Бутун оламни У ҳукм қилажак,
Ўзи мой суртиб танлаган шоҳига куч ато этиб,
Унинг қувватини оширажак.”

 

11Шундан кейин Элқана оиласи билан Рамага — уйига жўнади. Кичкина Шомуил эса руҳоний Элахнинг ҳузурида қолди ва Эгамизга хизмат қила бошлади.

 

Элахнинг ярамас ўғиллари

 

12Элахнинг ўғиллари ярамас йигитлар эдилар. Улар Эгамизни ҳурмат қилмас, 13халқ олдидаги ўз руҳонийлик бурчларини менсимасдилар. Бирортаси келиб қурбонлик сўйиб, гўштини қайнатаётганда, Элах ўғилларининг хизматкори уч тишли санчқи билан келарди. 14Хизматкор санчқини қозон–товоққа ёки товага ё бўлмаса қозонга тиқарди. Санчқига илинганини уларга олиб борарди. Улар Шилўга келган Исроил халқининг ҳаммасига шундай муносабатда бўлишарди. 15Ҳатто қурбонликнинг ёғини куйдирмасдан олдин[15], руҳонийнинг хизматкори келиб, қурбонлик қилаётган одамга шундай дерди:
— Руҳонийга қовуриш учун гўшт бер! У сендан қайнатилганидан эмас, хомидан қабул қилади.
16Қурбонлик қилаётган одам:
— Олдин Эгамизга атаб қурбонликнинг ёғини куйдириб олай, кейин хоҳлаганингча олавер, — дейдиган бўлса, хизматкор:
— Йўқ, ҳозир берасан, йўқса зўрлик билан тортиб оламан, — деб жавоб берарди.
17Элах ўғилларининг бу гуноҳи Эгамиз олдида жуда оғир эди, чунки улар Эгамизга аталган назр–ниёзларга шундай ҳурматсизлик қилишарди.

 

Ёш Шомуил Шилўда

 

18Ёш Шомуил эса шу пайтда руҳонийларнинг муқаддас либосини[16] кийиб, Эгамиз ҳузурида хизмат қилиб юрарди. 19Ҳар йилги қурбонликни адо этиш учун онаси билан отаси бу ерга келишар, онаси ўзи тиккан кийимни[17] ўғлига олиб келарди. 20Руҳоний Элах эса Элқана билан унинг хотинини дуо қилиб, Элқанага: “Эгамиздан тилаб олиб, Унга бағишлаган фарзандингнинг ўрнига Худойим сенга шу хотиндан яна фарзандлар берсин”, деб айтарди. Шундан кейин улар уйларига кетишарди.
21Эгамиз Ханнага ғамхўрлик қилди. У ҳомиладор бўлиб, яна уч ўғил, икки қиз туғди. Ёш Шомуил эса Эгамизнинг ҳузурида ўсиб–улғайди.

 

Элах ва унинг ўғиллари

 

22Элах жуда кексайиб қолган эди. У ўғилларининг жамики Исроил халқига ёмон муносабатда бўлишаётганини, Учрашув чодирига[18] кираверишда хизмат қиладиган аёллар[19] билан зино қилишаётганини эшитиб турарди. 23Элах ўғилларига дерди:
— Нимага бундай қиляпсизлар? Қилаётган қабиҳ ишларингиз ҳамманинг оғзида. 24Бундай қилманглар, ўғилларим! Эгамизнинг халқи орасида ёйилган гап–сўзлар яхши эмас. 25Одам одамга қарши гуноҳ қилса, Худо воситачилик қилади. Аммо одам Эгамизга қарши гуноҳ қилса, ўртада ким воситачилик қила олади?!
Бироқ ўғиллари оталарининг гапини қулоқларига олмасдилар. Шунинг учун Эгамиз уларни ўлдиришга қарор қилиб қўйган эди.
26Ёш Шомуил эса улғайиб, Эгамизнинг ва халқнинг олқишига сазовор бўлаётган эди.

 

Элах хонадони ҳақида башорат

 

27Бир куни бир пайғамбар Элахнинг олдига келиб, шундай деди:
— Эгамиз сенга айтмоқда: “Исроил халқи Миср юртида Фиръавнга қул бўлиб юрганда, Ўзимни ота–боболарингга зоҳир қилдим–ку! 28Бобонг Ҳорун Менинг қурбонгоҳимга чиқсин, қурбонлик куйдириб, олдимда эфодни кийиб юрсин, деб жамики Исроил қабилалари орасидан Мен уни Ўзимга руҳоний қилиб танлаб олган эдим. Бунинг устига, Ҳорун авлодининг улуши бўлсин, деб ҳамма куйдириладиган қурбонликлардан ҳам бердим. 29Шундай бўлгач, Мен буюрган қурбонлик ва назрларни нимага писанд қилмаяпсизлар?! Нимага халқим Исроил берган ҳамма назрлардан энг яхши улушларни олиб ўзингиз еб семиряпсизлар?! Нимага ўғилларингни Мендан ортиқ кўряпсан?!
30Шунинг учун Мен, Исроил халқининг Худоси — Эгангиз, шундай деб айтмоқдаман: авлодинг ва отангнинг авлоди Менга абадий хизмат қиладилар, деб айтган бўлсам ҳам, энди бундай бўлмайди! Мени иззат қилганни Мен ҳам иззат қиламан, Мени хор қилган эса шарманда бўлур. 31Шундай кунлар яқинлашмоқда: Мен сенинг ва отангнинг хонадонини йўқотаман. Натижада хонадонингдаги ҳамма кимса ажалидан беш кун бурун ўлади. 32Мен Исроил халқи устига ёғдирадиган роҳат–фароғатни сен кўриб, кулфат ичра уларга ҳасад қиласан. Сенинг хонадонингдан ҳеч ким узоқ умр кўрмайди. 33Хонадонингдан фақат биттасини йўқ қилмасдан асраб қоламан. Лекин унинг кўзлари ёшга, юраги ғам–ғуссага тўлади. Бутун хонадонинг аҳли жувонмарг кетади. 34Иккала ўғлинг — Хўфнах билан Финхазнинг бошига тушадиган кўргилик сенга бир аломат бўлсин: иккови ҳам бир кунда нобуд бўлади.
35Менинг хоҳиш–иродамни амалга оширадиган садоқатли бир руҳонийни Ўзим учун тайин этаман, у кўнглимдагидай хизмат қилади. Унинг авлодини боқий қиламан, у Мен мой суртиб танлаган шоҳ олдида умр бўйи хизмат қилади. 36Хонадонингда тирик қолган ҳар бир одам қора чақага ва бир бурда нонга зор бўлиб унинг олдига келади, ўтинаман, менга бирор руҳонийлик вазифасини бер, тирикчилигимни ўтказиб турай, деб ёлвориб таъзим қилади.”

 

3–БОБ

 

Худо Шомуилга садо беради

 

1Ўспирин Шомуил Элахнинг қўли остида Эгамизга хизмат қилиб юрарди. Ўша пайтлари Эгамизнинг каломи кам келар, ваҳий ҳам аҳён–аҳёнда бўларди.
2Бир куни кеч кирган, кўзлари хиралашиб, кўрмайдиган бўлиб қолган Элах ётоғида ётарди. 3Шомуил эса Эгамизнинг Маъбадида[20] ётган эди, Худонинг сандиғи ҳам ўша ерда эди. Худонинг чироғи[21] ҳали ҳам ёниб турарди. 4Шу пайт Эгамиз Шомуилни чақириб қолди. Шомуил:
— Лаббай, ҳазратим! — деб овоз берди ва 5Элахнинг олдига югуриб келиб:
— Мени чақирган эдингиз, шу ердаман, — деди.
— Йўқ, сени мен чақирмадим, қайт, бориб жойингга ёт, — деди Элах. Шомуил қайтиб бориб ётди. 6Эгамиз яна:
— Шомуил! — деб чақирди. Шомуил яна туриб, Элахнинг олдига кирди ва:
— Мени чақирган эдингиз, шу ердаман! — деди.
— Чақирганим йўқ, ўғлим, қайт, бориб жойингга ёт, — деди у.
7Шомуил Эгамизни ҳали танимас, Эгамизнинг каломи ҳали унга аён бўлмаган эди. 8Эгамиз учинчи марта Шомуилга садо берди. Шомуил ўрнидан туриб Элахнинг олдига келди–да:
— Мени яна чақирдингиз–ку, мен шу ердаман, — деди. Шунда Элах билдики, ўспиринни Эгамиз чақираётган экан. 9Элах Шомуилга деди:
— Бориб жойингга ёт, ўша овоз сени яна чақириб қолса, “Гапиравер, эй, Эгам, қулинг тинглаётир”, дегин.
Шомуил бориб, жойига ётди. 10Эгамиз ўша ерда зоҳир бўлди ва олдингидай:
— Шомуил, Шомуил! — деб чақирди.
— Гапиравер, эй, Эгам! Қулинг тинглаётир! — деб жавоб берди Шомуил. 11Эгамиз деди:
— Шомуил! Мен Исроилда шундай бир иш қилмоқчиманки, эшитганнинг бошидан ҳуши учади. 12Ўша куни Мен Элахнинг хонадони тўғрисида нима айтган бўлсам, ҳаммасини бажо қиламан, бошлаган ишимни охирига етказаман. 13Элахга, сенинг хонадонингни то абад жазолайман, деб уни огоҳлантирган эдим. Унинг ўғиллари кўп гуноҳ қилиб, ўзларига лаънат орттирдилар. Элах эса буни била туриб, уларни тергамади. 14Шу сабабдан Элах хонадони қилган гуноҳларни то абад қурбонлигу назр қилиш билан ювиб бўлмайди, деб онт ичаман.
15Шомуил эрталабгача ўрнида ётди. Кейин туриб, Эгамизнинг уйи[22] эшикларини очди. Ўша ваҳийни Элахга айтишдан қўрқди. 16Шу пайт Элах:
— Шомуил, ўғлим! — деб чақирди.
— Лаббай, шу ердаман, — деб Шомуил Элахга яқин келди.
17— Эгамиз сенга нималар деди? — сўради Элах. — Зинҳор мендан яшира кўрма. Эгамизнинг сенга айтган гапларидан бирортасини мендан яширсанг, Худо сени ёмон кўйга солсин, ҳатто ундан баттарроғини қилсин!
18Шомуил Элахдан ҳеч нарсани яширмай айтиб берди.
— У Эгамиздир, — деди Элах, — Унга нима маъқул бўлса, ўшани бажо қилади.
19Шомуил улғаяверди, Эгамиз доимо у билан бирга бўлди, Шомуил башорат қилган ҳамма нарсани Эгамиз рўёбга чиқарди. 20Дандан Бэршэвагача бўлган жамики Исроил халқи Шомуил ҳақиқатдан ҳам Эгамизнинг пайғамбари эканлигини билди. 21Эгамиз Шилўда яна такрор–такрор зоҳир бўлиб, ўша ерда Ўз каломи орқали Шомуилга аён бўларди.

 

4–БОБ

 

1Бутун Исроилда Шомуилнинг сўзи вожиб эди.

 

Муқаддас аҳд сандиғи қўлдан кетади

 

Шу орада[23] Филистлар уруш бошлаган эди, Исроил лашкари уларга қарши отланди. Исроил лашкари Эванзор деган жойда, Филистлар эса Офоқ шаҳрида[24] қароргоҳ қурдилар. 2Филистлар Исроил лашкарига қарши саф тортдилар. Жанг бошланди, Филистлар Исроил лашкарини мағлуб қилдилар. Жанг майдонида тўрт мингга яқин Исроил сипоҳлари нобуд бўлди. 3Лашкар қароргоҳга қайтгач, Исроил оқсоқоллари шундай дедилар:
— Нима учун бугун Эгамиз бизни Филистларга мағлуб қилиб берди? Эгамизнингаҳд сандиғини Шилўдан бу ерга олиб келайлик. Аҳд сандиғи бизнинг орамизда борсин, токи бизни ғанимларимизнинг қўлидан қутқарсин.
4Оқсоқоллар икки каруб орасида тахт қурган Сарвари Оламнинг аҳд сандиғини Шилўдан олиб келиш учун одамларни юбордилар. Элахнинг иккала ўғли — Хўфнах билан Финхаз ҳам жанг бўлаётган жойга Худонинг аҳд сандиғини олиб келиш учун ёрдамлашдилар. 5Эгамизнинг аҳд сандиғини қароргоҳга олиб келишганда, ҳамма Исроил халқи шундай баланд овоз билан бақиришдики, ҳатто ер турган жойидан қўзғалиб кетди. 6Филистлар шовқин–суронни эшитиб:
— Ибронийлар қароргоҳида нега бунчалик қаттиқ бақир–чақир бўляпти экан? — дейишди. Кейин Эгамизнинг сандиғини қароргоҳга олиб келганларини билиб, 7қўрқиб кетишди:
— Худолари қароргоҳга келибди, энди шўримиз қурийди! Бунақасини ҳеч қачон эшитмагандик! 8Оҳ, шўримиз қурсин! Бундай қудратли худоларнинг[25] қўлидан ким бизни халос қилади? Саҳрода Мисрликларни ҳар балога гирифтор қилган худолар ўшалар–ку! 9Дадил бўлинг, эй, Филистлар! Мард бўлинглар! Акс ҳолда ибронийлар сизларга қандай бўйсунган бўлсалар, сизлар ҳам уларга шундай бўйсуниб қоласизлар. Шунинг учун мардона курашиб, жанг қилинглар!
10Шундан сўнг Филистлар қаттиқ ҳужум қилиб, Исроил лашкарини мағлуб этдилар. Исроил лашкарининг бари уйларига қочиб қолди. Исроил лашкари шунчалик катта талафот кўрдиларки, улар ўттиз минг пиёда сипоҳидан айрилди. 11Худонинг сандиғи ҳам қўлдан кетди, Элахнинг иккала ўғли — Хўфнах билан Финхаз эса ҳалок бўлди.

 

Элахнинг ўлими

 

12Беняминлик бир одам жанг майдонидан қочиб, ўша куниёқ Шилўга[26] етиб келди. У қайғудан кийимларини йиртган, бошига тупроқ сочган эди. 13Ўша одам Шилўга етиб келганда, Элах Худонинг сандиғига бирор нарса бўлишидан хавотирланиб, йўл ёқасида курсида кутиб ўтирган эди. Ҳалиги одам шаҳарга кириб, бўлиб ўтган воқеаларни айтиб берган эди, бутун шаҳар аҳли дод–фарёд кўтарди. 14Элах шовқин–суронни эшитиб:
— Нимага бунчалик шовқин? — деб сўради. Ўша одам, бўлган воқеадан Элахни хабардор қилиб қўяй, деб дарров унинг ёнига келди. 15Ўша пайтда Элах тўқсон саккиз ёшда бўлиб, кўзлари хиралашган, яхши кўра олмасди. 16Ҳалиги киши Элахга:
— Мен жанг майдонидан келяпман, у ердан бугун қочиб келдим, — деди.
— Нима бўлди, ўғлим? — деб сўради Элах. 17Хабар келтирган одам шундай деди:
— Исроил лашкари Филистларнинг олдига тушиб қочди. Лашкар катта талафот кўрди. Иккала ўғлингиз — Хўфнах билан Финхаз ҳам ҳалок бўлди. Худонинг сандиғи эса қўлдан кетди.
18Элах ҳали ҳам дарвоза ёнидаги курсида ўтирар эди. Хабарчи, Худонинг сандиғини Филистлар тортиб олди, деб айтиши билан Элах курсидан орқаси билан йиқилди. Кексалиги ва семизлигидан бўйни синиб, ўша заҳоти жон берди. У Исроилда қирқ йил ҳакамлик қилган эди.

 

Финхазнинг хотини ўлади

 

19Элахнинг келини — Финхазнинг хотини ҳомиладор бўлиб, яқин орада кўзи ёриши керак эди. “Худонинг сандиғи қўлдан кетди, қайнатанг ва эринг ўлди”, деган хабарни эшитиши биланоқ уни тўлғоқ тутиб қолди. У ерга чўнқайиб ўтириб, туғиб қўйди. 20Доя хотинлар унга ўлими олдидан:
— Қўрқма, ўғил туғдинг, — дедилар. Лекин у эътибор бермади, бирор сўз ҳам айтмади. 21Худонинг сандиғи қўлдан кетган, қайнатаси билан эри ўлгани учун у:
— Исроилдан улуғворлик кетди, — дея чақалоққа Ихабод[27] деб исм қўйди. 22Кейин у яна:
— Худонинг сандиғи қўлдан кетди, Исроилдан улуғворлик кетди, — деди.

 

5–БОБ

 

Аҳд сандиғи Ашдод ва Эхронга сурилади

 

1Филистлар Худонинг сандиғини қўлга киритганларидан кейин, уни Эванзордан Ашдод шаҳрига[28] олиб кетишди. 2Уни Филистларнинг худоси Дўғон уйига олиб бориб, Дўғон ҳайкали ёнига жойлаштиришди. 3Ашдодликлар эртасига саҳарда туриб қарашса, Дўғон Эгамизнинг сандиғи олдида юзи билан ерга ағдарилиб ётган экан. Шунда Дўғонни кўтариб, жойига турғизиб қўйишди.
4Эртасига яна саҳарда туриб қарашса, Дўғон Эгамизнинг сандиғи олдида юзи билан ерга ағнаб ётган экан. Бу сафар Дўғоннинг боши билан иккала қўли синиб, остонада ётган, фақат гавдаси бутун қолган экан, холос. 5Шунинг учун Дўғон руҳонийлари ва Дўғон уйига келиб сажда қилувчиларнинг бирортаси бугунгача[29] Ашдоддаги бу жойнинг остонасини босиб ичкари киришмайди.
6Эгамиз Ашдод аҳолисини ва унинг атрофидаги қишлоқлар аҳолисини қаттиқ жазолади. Уларни чипқонга гирифтор қилиб, катта кулфат келтирди. 7Ашдодликлар бўлиб турган воқеаларни кўргач:
— Исроил Худосининг сандиғи энди биз билан қолмасин, чунки у ўзимизга ҳам, худойимиз Дўғонга ҳам оғир кулфат келтирди, — дейишди. 8Сўнгра хабарчилар жўнатиб, ҳамма Филист бекларини чақиртириб келишди:
— Исроил Худосининг сандиғини нима қиламиз? — деб сўрашди Ашдодликлар.
— Исроил Худосининг сандиғи Гатга юборилсин, — дейишди Филист беклари.
Шундай қилиб, Исроил Худосининг сандиғи Гат шаҳрига жўнатиб юборилди. 9Аммо сандиқ у ерга келтирилгандан кейин, Эгамиз ўша шаҳарга ҳам бало–қазо келтирди. Шаҳарни қаттиқ ваҳима босди. Эгамиз бутун шаҳар аҳолисини, каттаю кичикни яна чипқонга мубтало қилди. 10Шундан кейин Исроил Худосининг сандиғини Эхрон шаҳрига жўнатишди.
Худонинг сандиғи Эхронга кирар–кирмас, Эхронликлар:
— Ўзимизни ва халқимизни қириб ташлагани Исроил Худосининг сандиғини бизга олиб келишди! — деб шовқин солдилар. 11Хабарчилар жўнатиб, Филистларнинг ҳамма бекларини тўплаб, шундай дедилар:
— Исроил Худосининг сандиғини келган жойига қайтариб юборинглар, тағин ўзимиз ҳам, халқимиз ҳам қирилиб кетмайлик.
Шаҳарнинг ҳар тарафида ўлим ваҳимаси ҳукм сурарди. Худо уларга оғир жазо юборган эди. 12Омон қолганларнинг ҳаммасига эса чипқон чиқди. Шаҳар аҳлининг оҳу фиғони кўкларни ўрлади.

 

6–БОБ

 

Аҳд сандиғи Исроилга қайтиб келади

 

1Эгамизнинг сандиғи Филистлар ҳудудида етти ой қолиб кетди. 2Филистлар ўзларининг руҳонийлари ва фолбинларини чақириб:
— Исроил Худосининг сандиғини нима қиламиз, уни ўз ерига қандай қайтарамиз? Бизга ўргатинг, — дейишди. 3Руҳонийлар билан фолбинлар шундай жавоб бердилар:
— Исроил Худосининг сандиғини орқага қайтарадиган бўлсангизлар, бўш қайтарманглар. Исроил Худосига албатта айбингизни ювадиган назр атанглар. Ўшанда шифо топиб, Худо нима учун сизларни жазолаётганини билиб оласизлар.
4— Айбимизни ювиш учун Унга нимани назр қиламиз? — деб сўрашди Филистлар. Руҳонийлар ва фолбинлар шундай жавоб беришди:
— Айбингизни ювадиган назр, Филист бекларининг миқдорича — олтиндан қилинган бешта чипқон ва бешта сичқон бўлсин. Чунки бало–қазо сизларнинг ҳаммангиз учун ҳам, бекларингиз учун ҳам баравардир. 5Шунинг учун чипқонларнинг ва мамлакатга қирғин келтирган сичқонларнинг ҳайкалчаларини ясанг, шу тариқа Исроил халқининг Худосини шарафланг. Балки ана шунда ўзларингизга, худоларингизга ва юртингизга келган бало–қазони У енгиллатар. 6Нимага Мисрликларга ва фиръавнга ўхшаб ўжарлик қиласизлар? Эсингизда йўқми, Исроил халқининг Худоси Мисрликларни роса эзгандан кейингина, улар Исроил халқини ўз йўлига қўйиб юбордилар–ку! 7Энди битта янги арава билан ҳали ҳеч бўйинтуруқ солинмаган иккита соғин сигир ҳозирланглар. Сигирларни аравага қўшинглар, бузоқларини эса сигирлардан айириб, оғилхонага олиб боринглар. 8Исроил халқининг Эгаси сандиғини олиб аравага юкланглар, айбларингизни ювадиган назрларни — Унга аталиб ясалган олтин ҳайкалчаларни бир қутига жойлаштиринглар. Ўша қутини сандиқнинг ёнига қўйинглар. Кейин аравани қўйиб юборинглар, ўз йўлига кетсин. 9Араванинг орқасидан кузатиб боринглар. Агар сигирлар бизнинг юртимиз чегарасидан ўтиб, Байт–Шамаш шаҳрига[30] борадиган йўлдан кетса, демак, бошимизга бундай катта кулфатни солган Исроил халқининг Худосидир. Агарда шундай бўлмаса, бу кулфат бизга Ундан келмаганини, балки бир тасодиф бўлганини билиб оламиз.
10Одамлар айтилгандай қилишди. Икки соғин сигир келтириб, аравага қўшишди, бузоқларни эса оғилхонага қамаб қўйишди. 11Эгамизнинг сандиғини, шунингдек, ичига олтин сичқонлар ва чипқонларнинг ҳайкалчалари солинган қутини аравага юклашди. 12Сигирлар тўппа–тўғри Байт–Шамаш йўлидан кетди. Ўнгга ҳам, чапга ҳам бурилмай, бўкирганича, катта йўл бўйлаб илгарилаб кетаверди. Филист беклари аравани Байт–Шамаш чегарасигача кузатиб боришди.
13Ўша пайтда Байт–Шамаш аҳолиси водийда буғдой ўраётган эди[31]. Улар сандиқни кўриб, севиниб кетишди. 14-15Арава Байт–Шамашлик Ёшуанинг даласига етиб келиб, тўхтаб қолди. Ўша ерда катта бир тош бор эди. Левилар Эгамизнинг сандиғини ва ёнидаги олтин ҳайкалчалар жойланган қутини аравадан тушириб, ўша катта тошнинг устига қўйишди. Байт–Шамаш аҳолиси араванинг ёғочларини ўтин қилиб ёрди. Сигирларни эса Эгамизга куйдириладиган қурбонлик қилишди. Ўша куни Байт–Шамаш аҳолиси Эгамизга куйдириладиган қурбонликлар ва бошқа қурбонликлар келтирди.
16Бешала Филист беклари бўлиб ўтган воқеаларни ўз кўзлари билан кўриб, шу куни Эхронга қайтиб кетдилар. 17Филистлар айблари учун Эгамизга назр қилиб бешта олтин чипқон ҳайкалчасини жўнатган эдилар. Ҳадялар Ашдод, Ғазо, Ашқалон, Гат ва Эхрон шаҳарларининг ҳокимларидан эди. 18Бешта олтин чипқон бешта ҳукмдор бошқарган Филистлар шаҳарларининг ва уларнинг атрофидаги қишлоқларнинг рамзи эди. Байт–Шамашлик Ёшуанинг даласидаги Эгамизнинг сандиғи қўйилган катта тош шу кунгача[32] бунга гувоҳ бўлиб турибди.
19Байт–Шамашлик етмиш киши[33] Эгамизнинг сандиғи ичига қараган эди, Худо уларни йўқ қилди. Эгамиз халқнинг бошига оғир кулфат келтиргани учун, Байт–Шамашликлар мотам тутдилар.

 

Аҳд сандиғи Хират–Ёримда

 

20Байт–Шамаш аҳолиси шундай деди:
— Эгамиз олдида — бу муқаддас Худо олдида ким бардош беришга қодир экан?! Уни ўзимизнинг олдимиздан қаёққа жўнатсак экан?
21Ниҳоят, улар Хират–Ёрим[34] аҳолисига хабарчи жўнатиб: “Филистлар Эгамизнинг сандиғини қайтаришди, келинглар, уни ўз шаҳрингизга олиб кетинглар”, деган гапни етказишди.

 

7–БОБ

 

1Шундан кейин Хират–Ёрим аҳолиси бориб, Эгамизнинг сандиғини олди. Уни Абунадовнинг тепаликдаги уйига олиб келишди. Эгамизнинг сандиғини авайлаб сақласин, деб Абунадовнинг ўғли Элазарни шу вазифага тайинлаб, поклашди.

 

Шомуил Исроилга йўлбошчилик қилади

 

2Сандиқ узоқ вақт — йигирма йилча Хират–Ёримда қолиб кетди. Бу орада бутун Исроил халқи Эгамизга талпинди.
3Шомуил жамики Исроил халқига деди:
— Агар чин дилдан Эгамизга қайтмоқчи бўлсангиз, ҳамма бегона худоларни ва Аштарет тасвирларини орангиздан йўқотинг. Кўнглингизни Эгамизга бериб, ёлғиз Унга хизмат қилинг. Ана шунда Эгамиз сизларни Филистларнинг қўлидан қутқаради.
4Исроил халқи Баал ва Аштарет тасвирларини йўқ қилиб, фақат Эгамизга хизмат қила бошлашди.
5Ўшанда Шомуил:
— Бутун Исроил халқи Миспахда[35] тўплансин, мен у ерда Исроил халқи учун Эгамизга илтижо қиламан, — деди.
6Миспахда тўпланган Исроил халқи қудуқдан сув тортиб, Эгамизга назр қилиб тўкишди. “Эгамиз олдида гуноҳ қилдик”, деб ўша куни рўза тутишди. Шомуил Миспахда Исроил халқига ҳакамлик қила бошлади.
7Филистлар Исроил халқининг Миспахда тўпланганини эшитиб қолишди. Филист беклари, Исроил халқи билан уришамиз, деб отланишди. Исроил халқи буни эшитиб, Филистлардан қўрқиб кетишди. 8Улар Шомуилга:
— Биз учун Эгамиз Худога тинимсиз илтижо қилинг, токи У бизни Филистларнинг қўлидан қутқарсин, — дейишди. 9Шу боисдан Шомуил бир эмадиган қўзичоқ олиб, Эгамизга куйдириладиган қурбонлик қилди. Сўнг Исроил халқи учун Эгамизга нолаю фарёд билан илтижо қилди. Эгамиз унинг илтижосини эшитди.
10Шомуил куйдириладиган қурбонликни адо этаётган эди, Филистлар Исроил лашкарига ҳужум қилмоқчи бўлиб яқин келдилар. Аммо ўша заҳоти Эгамиз ваҳимали овоз чиқариб, Филистларни шундай саросимага солдики, Исроил лашкари уларни мағлуб қилди. 11Исроил лашкари Миспахдан чиқиб, Филистларни Байт–Кор деган ернинг этагигача қувиб бориб ўлдирдилар.
12Шомуил бир тошни олиб, Миспах билан Яшоно орасига ўрнатди. “Эгамиз бизга бутун йўл бўйи ёрдам берди”, дея тошга Эванзор[36] деб ном берди. 13Мағлуб бўлган Филистлар Исроил ҳудудига қайтиб ҳужум қилишмади. Шомуил ҳаётлигида Исроил халқи Филистларга ҳужум қилганда, Эгамиз мадад бериб турди. 14Эхрондан Гатга қадар Филистлар қўлга киритган шаҳарларнинг ҳаммасини Исроил халқи яна қайтариб олди. Шундай қилиб, Исроил халқининг ҳамма ерлари Филистлардан озод бўлди. Исроил халқи билан Амор халқлари[37] орасида сулҳ тузилди.
15Шомуил умр бўйи Исроилга ҳакамлик қилди. 16У ҳар йили Байтил, Гилгал, Миспахни айланар, бу шаҳарларда туриб, Исроилни бошқарарди. 17Кейин Рама шаҳридаги уйига қайтар ва ўша ерда туриб Исроилга ҳакамлик қиларди. Шомуил Рамада Эгамизга атаб бир қурбонгоҳ қурдирди.

 

8–БОБ

 

Исроил халқи бир шоҳ талаб қилади

 

1Шомуил кексайгач, ўғилларини Исроилга ҳакам қилиб тайинлаган эди. 2Тўнғич ўғлининг оти Йўэл, иккинчи ўғлининг оти Абиё эди. Бэршэва шаҳрида[38] шу ўғиллари ҳакам эдилар. 3Аммо ўғиллари Шомуилнинг йўлидан юришмади. Улар тама қилар, пора олар, бир ёқлама ҳукм чиқарарди.
4Бир куни Исроилнинг ҳамма оқсоқоллари тўпланишиб, Рамага — Шомуилнинг ҳузурига боришди 5ва унга шундай дейишди:
— Мана, сиз кексайдингиз, ўғилларингиз эса сизнинг йўлингиздан юришмаяпти. Энди бошқа халқларда бўлганидай, устимиздан ҳукмронлик қиладиган бир шоҳ тайинланг.
6Исроил оқсоқолларининг “Устимиздан ҳукмронлик қиладиган бир шоҳ тайинланг” деган гаплари Шомуилга ёқмади. Шунинг учун у Эгамизга ибодат қилган эди, 7Эгамиз Шомуилга шундай жавоб берди:
— Халқ сенга нима айтса, ҳамма гапига қулоқ сол. Улар сени рад этишмади, ўзларининг шоҳи сифатида Мени рад этишди. 8Уларни Мисрдан олиб чиққан кунимдан буён Менга нима қилган бўлсалар, сенга ҳам шундай қилишаётир: улар Мени тарк этиб, бошқа худоларга сажда қилишди. 9Энди уларнинг гапига қулоқ сол. Фақат уларни жиддий огоҳлантириб қўй, ўзлари устидан ҳукмронлик қиладиган шоҳнинг ҳуқуқи ва муомаласини очиқчасига айт.
10Ўзлари учун шоҳ талаб қилаётган халққа Шомуил Эгамизнинг ҳамма айтганларини етказди:
11— Сизларга ҳукмронлик қиладиган шоҳнинг ҳуқуқи ва муомаласи қуйидагича бўлади: шоҳ ўғилларингизни мажбурлаб жанг аравалари ва суворий тўдаларида хизмат қилишга олади. Улар шоҳнинг жанг аравалари олдида югуришади. 12Шоҳ баъзиларини мингбоши, баъзиларини элликбоши этиб тайинлайди. Қай бирини шоҳ ўз даласини экиш–ўришга, яна бошқасини эса жанг қуролларини ва жанг араваларининг асбоб–ускуналарини ясашга мажбур этади. 13Қизларингизни пардозчи, ошпаз, новвой қилиб олади. 14Энг яхши далаларингизни, узумзорларингизни, зайтунзорларингизни олиб, ўзининг аъёнларига беради. 15Донингизнинг, узумларингизнинг ўндан бирини олиб, сарой амалдорлари билан бошқа аъёнларига тақсимлаб беради. 16Қул ва чўриларингизни, энг сара ҳўкизларингизни[39], энг сара эшакларингизни олиб, ўзининг иши учун фойдаланади. 17Қўй ва эчки сурувларингизнинг ҳам ўндан бирини тортиб олади. Ўзларингиз ҳам унга қул бўлиб қоласизлар. 18Вақти келиб, ўзларингиз истаган шоҳ дастидан фарёд қиласизлар. Лекин ўша пайтда Эгамиз сизларга жавоб бермайди.
19Барибир халқ Шомуилнинг гапини эшитишни истамади:
— Йўқ, устимиздан бир шоҳ бўлсин, 20ўшанда биз ҳам ҳамма халқлар сингари бўламиз. Шоҳимиз бизга ҳукмронлик қилсин, олдимизда бориб, урушларимизда бош бўлсин, — дейишди.
21Шомуил халқнинг ҳамма гапини тинглади, сўнг уларнинг гапларини Эгамизга айтди. 22Эгамиз Шомуилга:
— Уларнинг гапига қулоқ сол, устиларидан шоҳ тайинла, — деб амр берди. Шомуил Исроил халқига:
— Ҳар ким ўз шаҳрига қайтсин, — деди.

 

9–БОБ

 

Шомуил Шоулни қарши олади

 

1Бенямин қабиласида Киш деган бир одам бор эди. Киш — Абилнинг ўғли, Абил — Зарорнинг ўғли эди. Зарор — Бахуратнинг, Бахурат — Офиёхнинг ўғли эди. Бенямин қабиласидан бўлган Киш анча обрўли одам эди. 2Унинг Шоул деган ёш, чиройли бир ўғли бор эди. Исроил халқи орасида Шоулдан чиройли одам йўқ эди. Ҳар қандай одамнинг бўйи унинг елкасидан келарди.
3Бир куни Кишнинг эшаклари йўқолиб қолди. Киш ўғли Шоулга:
— Хизматкорлардан бирини ёнингга олгин–да, бориб, эшакларни топиб кел, — деди.
4Шоул Эфрайим қирларини, сўнг Шолишо ерларини айланиб чиқди. Аммо эшакларни топа олмади. Кейин Шалим ерларига ўтди, эшаклар у ерда ҳам йўқ экан. Сўнгра Бенямин ҳудудини кезиб чиқди, эшакларни у ердан ҳам топа олмади.
5Зуф деган жойга боришгач, Шоул ёнидаги хизматкорига:
— Бўлди энди, орқага қайтамиз, бўлмаса, эшаклар қолиб, отам биздан хавотирланади, — деди.
6— Энди бундай қилсак, — деди хизматкори, — шу шаҳарда бир пайғамбар бор, у обрўли одам. Ҳамма айтганлари вожиб бўлади. Ўша одамникига борсак, балки борадиган йўлимизни у бизга кўрсатар.
7— Агар борсак, унга нима олиб борамиз? — деб сўради Шоул. — Тўрваларимиздаги нон тугади. Пайғамбарга олиб борадиган бирор ҳадямиз йўқ. Нимамиз қолди?
8— Мана, менда бир кумуш танга[40] бор, — деди хизматкор. — Буни пайғамбарга бераман, борадиган йўлимизни у бизга кўрсатади.
9(Қадимда Исроилда кимдир Худонинг хоҳиш–иродасини билмоқчи бўлса, “Қани, валийга борамиз”, дерди. Бугунги пайғамбар ўша вақтда валий дейиларди.)
10Шоул хизматкорига:
— Маъқул, қани, кетдик, — деди. Шундай қилиб, улар пайғамбар яшайдиган шаҳарга жўнадилар. 11Шаҳар тепаликда жойлашган эди. Улар шаҳарга борадиган қия йўлдан кетаётганларида, қудуқдан сув олишга келган қизларга дуч келишди. Улар қизлардан:
— Валий шу ердами? — деб сўрашди. 12Қизлар жавоб беришди:
— Ҳа, ана олдингизда! Фақат тезроқ боринглар, шаҳримизга бугун келдилар. Бугун тепаликдаги саждагоҳда халқ қурбонлик келтиради. 13Шаҳарга киришингиз биланоқ, уни топасизлар. У саждагоҳга таом ейишга келмоқда. Валий келиб, қурбонликни табаррук қилмагунча, халқ таом емайди. Таклиф қилинганлар у келгандан кейингина таом ейди. Ҳозир борсаларингиз, уни дарров топасизлар.
14Шоул билан хизматкори шаҳарга келишди. Шаҳарга кирганларида, саждагоҳга чиқишга тараддуд кўраётган Шомуил улар томонга келаётган экан.
15Шоул келмасдан бир кун олдин, Эгамиз Шомуилга шуни аён қилган эди: 16“Эртага шу вақтда сенинг олдингга Бенямин юртидан биттасини юбораман. Унинг бошига мой суртиб танла. У халқим Исроилнинг ҳукмдори бўлсин. Халқимни Филистлар қўлидан у қутқаради. Халқимнинг аҳволига назар солдим, уларнинг оҳу фиғони Менга етиб келди.”
17Шомуил Шоулни кўргач, Эгамиз унга: “Ана Мен сенга айтган одам, Менинг халқимга у раҳнамолик қилади”, — деди. 18Шоул шаҳар дарвозаси олдида Шомуилга яқинлашиб сўради:
— Марҳамат қилиб айтинг–чи, валийнинг уйи қаерда?
19— Валий менман, — деди Шомуил. — Мендан олдин саждагоҳга чиқ. Бугун мен билан бирга таом ейсизлар. Эртага эрталаб дилингдаги ҳамма нарсани сенга айтиб, кейин ўзим кузатиб қўяман. 20Исроил халқининг умиди сендан ва сенинг хонадонингдан эканини ўзинг билишинг зарур. Уч кун олдин йўқолган эшакларинг учун қайғурма. Улар топилди.
21— Мен Исроил қабиласининг энг кичиги бўлган Бенямин қабиласиданман–ку! Мен мансуб бўлган уруғ Бенямин қабиласининг ҳамма уруғидан энг кичиги бўлса, менга нима учун бундай гапларни айтяпсиз? — деди Шоул.
22Шомуил Шоул билан хизматкорини ўша ердаги хонага олиб борди. Чақирилганлар тахминан ўттизтача эди. Энг тўрига Шоул билан хизматкорини ўтқазди. 23Кейин ошпазга:
— Мен сенга, бир четга олиб қўй, деб улуш берган эдим–ку, ўша улушни келтир, — деди. 24Ошпаз ўнг сон гўштини олиб келиб, Шоулнинг олдига қўйди.
— Мана, сен учун ажратиб қўйилган улуш, марҳамат, е! — деди Шомуил. — Бу улушни белгиланган кунда ўзим чақирган халқим билан бирга ейсан, деб сенга сақлаб қўйган эдим.
Ўша куни Шоул Шомуил билан таом еди. 25Сўнгра улар саждагоҳдан шаҳарга тушишди. Шомуил уйининг томида Шоул билан суҳбатлашди[41].

 

Шомуил Шоулни ҳукмдор этиб тайинлайди

 

26Саҳар пайти Шомуил том устида ётган[42] Шоулни чақириб:
— Бўла қол! Сени кузатиб қўяман, — деди.
Шоул ўрнидан туриб, Шомуил билан бирга ташқарига чиқди. 27Шаҳар чеккасига яқинлашганларида, Шомуил Шоулга деди:
— Хизматкорингга айт, у биздан олдинроқ юрсин. Сен орқароқда қол, сенга Худонинг каломини айтаман.

 

10–БОБ

 

1Сўнгра Шомуил мой идишини олиб, Шоулнинг бошига мой суртди. Кейин уни ўпиб, шундай деди:
— Мана, Эгамиз сенга мой суртиб, Ўз халқига ҳукмдор этиб танлади. 2Бугун менинг олдимдан кетганингдан кейин Бенямин ҳудудида, Зилзахдаги Роҳиланинг мақбараси ёнида икки кишига дуч келасан. Улар сенга: “Излаб кетган эшакларинг топилди, отанг энди эшакларни ўйламай, балки, ўғлимга нима бўлди экан, деб сендан хавотирланиб ўтирибди”, деб айтишади. 3У ердан яна йўлингда давом этиб, Товурдаги муқаддас дарахт олдидан чиқасан. У ерда учта одамга дуч келасан. Уларнинг бири учта улоқча, бири учта гардиш нон, яна бошқаси бир меш шароб билан Худонинг ҳузурига — Байтилга йўл олган бўлади. 4Улар сенга омонлик тилаб, иккита гардиш нон беришади. Сен нонларни ол. 5Кейин Филистлар қўнолғаси жойлашган, Худонинг тепалиги деб аталган Гивога[43] борасан. Шаҳарга кирганингда, пайғамбарлар гуруҳига дуч келасан. Улар олдиларида арфа, чилдирма, най, лира чалиб, жўшиб зикр тушиб, саждагоҳдан тушиб келаётган бўладилар. 6Эгамиз Руҳи сени ҳам қамраб олади. Улар билан бирга сен ҳам жўшиб зикр тушасан ва бутунлай бошқа одамга айланасан. 7Бу аломатлар сенда намоён бўлганда, ўзингга маъқул бўлганини қил. Худо сен билан. 8Мендан олдин сен Гилгалга бор. Мен ҳам куйдириладиган қурбонликлар ва тинчлик қурбонликларининазр қилгани ҳузурингга бораман. Мени етти кун кут, ёнингга борганимдан кейин нима қилишингни айтаман.
9Шоул энди Шомуилнинг ёнидан кетиш учун чоғланган ҳам эдики, Худо унинг юрагини ўзгартирди. Ўша куни Шомуил айтган ҳамма аломатлар бажо бўлди. 10Шоул Гивога келганда, уни пайғамбарлар гуруҳи қарши олди. Худонинг Руҳи уни қамраб олди, Шоул улар билан бирга жўшиб зикр туша бошлади. 11Шоулнинг дўстлари буни кўриб, ҳайратга тушдилар:
— Нима? Наҳотки Шоул ҳам пайғамбар бўлса?! Кишнинг ўғли қандай қилиб пайғамбар бўлиб қолибди?
12Қўшниларидан бири эътироз билдирди:
— Отаси кимлигининг аҳамияти йўқ. Ҳар ким ҳам пайғамбар бўлиши мумкин[44].
Шу сабабдан ҳам “Наҳотки Шоул ҳам пайғамбар бўлса?!” деган гап аслида ўшандан қолган.
13Зикр тушиш тўхтагач, Шоул саждагоҳга чиқди.
14Амакиси Шоул билан хизматкоридан:
— Қаерларда қолиб кетдингизлар? — деб сўради.
— Эшакларни қидирдик, уларни топа олмай, Шомуилнинг олдига бордик, — деб жавоб берди Шоул.
15— Шомуил сизларга нималар деди, менга ҳам айт–чи, — деди амакиси.
16— Эшакларнинг топилганини бизга тўппа–тўғри айтиб берди, — деди Шоул. Шомуилнинг шоҳликка алоқадор сўзларини эса амакисига айтмади.

 

Шоул шоҳ деб эълон қилинади

 

17Шомуил Исроил халқини Миспахда[45] Эгамиз ҳузурига чақириб 18шундай деди: “Исроил халқининг Худоси — Эгамиз айтмоқда:
— Исроил халқини Мисрдан Мен олиб чиққанман. Мисрликларнинг ва сизларга зулм қилган ҳамма шоҳликларнинг қўлидан сизларни қутқардим. 19Аммо бугун бутун машаққат ва заҳматларингиздан сизларни қутқарадиган Мен, Худойингизни рад қилдингиз ҳамда: “Бизга устимиздан шоҳ тайинланг”, дедингиз.
Энди Мен, Эгангизнинг олдида қабила ва уруғларга бўлиниб тизилинг.”
20Шомуил Исроил халқининг ҳамма қабилаларини бирин–кетин ўз ҳузурига чақирди. Қуръа ташлаб[46], улардан Бенямин қабиласини танлаб олди. 21Кейин Бенямин қабиласини уруғлари бўйича олдига чақирди. Қуръа ташлаб, Матри уруғини танлаб олди. Яна қуръа ташлаб, Матри уруғидан Кишнинг ўғли Шоулни танлаб олди. Исроил халқи уни ахтариб топа олмади. 22Улар Эгамиздан:
— Ўша одам келдими ўзи? — деб сўрашди.
— У шу ерда, у–бу анжомларнинг орасида яшириниб юрибди, — деган жавоб келди Эгамиздан.
23Одамлар югуриб бориб, Шоулни олиб келишди. Шоул халқнинг орасида тикка турган эди, ҳамма унинг елкасидан келар экан.
24Шомуил бутун халойиққа қарата:
— Эгамиз танлаган одамни кўряпсизми, бутун халқ орасида унга тенг келадигани топилмайди, — деди. Шунда халқ:
— Яшасин шоҳ! — деб ҳайқирди.
25Шомуил шоҳликнинг қонун–қоидаларини халққа айтиб берди. Буларни китоб ҳолига келтириб муқаддас жойга қўйди. Кейин ҳамма одамни уй–уйларига жўнатиб юборди. 26Шоул ҳам Гивога — ўз уйига кетди. Худо руҳлантирган бир неча киши унга ҳамроҳ бўлди. 27Аммо баъзи ярамас одамлар: “У бизни қутқара олармиди?!” деб Шоулни назарларига илмади, шу сабабдан унга инъомлар тортиқ қилишмади. Шоул эса билиб билмасликка олиб қўя қолди.

 

11–БОБ

 

Шоул Оммон халқини енгади

 

1Оммон[47] шоҳи Нахош Гиладдаги Ёбош шаҳрига[48] келиб, у ерни қамал қилди. Ҳамма Ёбошликлар Нахошга:
— Биз сен билан сулҳ тузиб, сенга итоат этамиз, — дейишди. 2Оммон шоҳи Нахош:
— Фақат бир шарт билан сулҳ тузаман, — деди. — Ҳар бирингизнинг ўнг кўзингизни ўйиб оламан–да, бутун Исроил халқини бадном қиламан.
3Ёбош шаҳрининг оқсоқоллари Нахошга шундай дейишди:
— Бизга етти кун муҳлат бер, Исроилнинг ҳамма ҳудудига хабарчилар жўнатайлик. Агар бизга нажот берадиган кимса чиқмаса, сенга таслим бўламиз.
4Хабарчилар Шоул яшайдиган Гиво шаҳрига келиб, бўлаётган воқеаларни халққа билдиришди. Ҳаммаси йиғи–сиғи қилиб, дод–фарёд солди. 5Худди шу пайт Шоул ҳўкизларини олдига солиб даладан қайтаётган эди. Шоул:
— Одамларга нима бўлди? Нега бунчалик йиғлайди? — деб сўради.
Ёбошликларнинг жўнатган хабарини унга айтиб беришди. 6Шоул бу гапларни эшитган заҳоти, Худонинг Руҳи уни қамраб олди. Шоул қаттиқ ғазабланди. 7Бир жуфт ҳўкизни сўйиб, нимталади. Хабарчилар орқали Исроилнинг ҳамма томонига ўша нимталанган бўлакларни жўнатиб, шундай деди: “Кимки Шоул билан Шомуилнинг орқасидан эргашмаса, ўша одамнинг ҳўкизлари ҳам худди шу аҳволга тушади.”
Одамлар Эгамиздан қўрққанидан зир титраб, бир ёқадан бош чиқариб йўлга чиқди. 8Шоул уларни Базахда[49] йиғди. Исроил уруғларидан 300.000, Яҳудо уруғидан эса 30.000 киши бор эди. 9У ерга келган Ёбошлик хабарчиларга шундай дейишди:
— Гиладдаги Ёбош аҳолисига, эртага кун тиккага келганда нажот топасизлар, деб айтинглар.
Хабарчилар бориб, бу гапни етказишди. Ёбошликлар қувониб кетишди. 10Нахошга эса:
— Эртага сизга таслим бўламиз, бизга нимани лозим кўрсангиз, шуни қилаверинг, — дейишди.
11Эртаси куни Шоул одамларни уч қисмга бўлди. Улар тонг пайти Оммон лашкарининг қароргоҳига бостириб киришди. Куннинг жазирама иссиғи бошлангунча, уларни мағлуб қилиб бўлишди. Омон қолганлари шундай тирқираб қочдики, ҳатто бирон жойда икки киши тўпланганини учратиб бўлмасди.
12Исроил лашкари Шомуилнинг олдига бориб:
— “Бизга шоҳлик қилиш Шоулга тушиб қолибдими?” деганлар кимлар эди? Олиб келинг уларни, ўлдирамиз! — деб қаттиқ талаб қилишди. 13Шоул эса:
— Бугун бирон кимса ўлдирилмайди, чунки Эгамиз бугун Исроилга нажот берди, — деди.
14— Майли, Гилгалга борамиз, ўша ерда шоҳликни янгидан тиклаймиз, — деди Шомуил халққа.
15Шундай қилиб, бутун халқ Гилгалга борди ва Эгамиз ҳузурида Шоулнинг шоҳлигини тасдиқлади. Ўша ерда — Эгамизнинг ҳузурида тинчлик қурбонликлари келтиришди. Шоул ва бутун Исроил халқи роса хурсандчилик қилишди.

 

12–БОБ

 

Шомуилнинг айрилиш нутқи

 

1Шундан кейин Шомуил бутун Исроил халқига деди:
— Менга нима гапирган бўлсангиз, ҳаммасига қулоқ солдим. Сизларнинг устингиздан бир шоҳ тайинладим. 2Энди у сизларга раҳнамолик қилади. Мен эса кексайдим, сочим оқарди. Мана, ўғилларим ҳам сизлар билан бирга. Ёшлигимдан буён шу кунгача сизларга йўлбошчилик қилдим. 3Қани, айтинглар–чи, қайси бирингизнинг ҳўкизингизни олдим? Кимнинг эшагини тортиб олдим? Кимни товладим? Кимга зулм қилдим? Кимдан пора олиб, унинг айбларини кўриб–кўрмасликка олдим? Эгамизнинг ва У мой суртиб танлаган шоҳнинг олдида мен ҳақимда гувоҳлик беринг, сизлардан бирор нарса олган бўлсам, қайтариб берай.
4— Бизни товламадингиз, бизга зулм қилмадингиз, бирор кимсанинг қўлидан бирон нарса олмадингиз, — деди халқ.
5— Мендан бирор нуқсон топмаганингизга бугун Эгамиз ҳамда У мой суртиб танлаган шоҳ гувоҳдир, — деди Шомуил.
— Ҳа, гувоҳ бўлиб турибди, — деди халқ. 6Шомуил гапини давом эттирди:
— Мусо билан Ҳорунни тайин қилган, ота–боболарингизни Миср юртидан олиб чиққан — Эгамиздир. 7Энди шу ерда туринглар, Эгамизнинг сизларга ва ота–боболарингизга нажот бериш учун қилган ҳамма ажойиботларининг исботини Унинг ҳузурида сизларга кўрсатаман. 8Ёқуб Мисрга келгандан кейин, ота–боболарингиз Эгамизга ёлворди, У эса Мусо билан Ҳорунни юборди. Улар ота–боболарингизни Мисрдан олиб чиқиб, бу ерда жойлаштирди. 9Аммо ота–боболарингиз ўзларининг Эгаси Худони унутишди. Шунинг учун Эгамиз уларни Хазор шоҳининг лашкарбошиси Сисаронинг, Филистларнинг ва Мўаб шоҳининг қўлига топширди. Улар ота–боболарингиз билан уришишди. 10Ота–боболарингиз Эгамизга: “Гуноҳ ишлар қилдик, Сендан юз ўгириб, Баал билан Аштаретга хизмат қилдик, энди бизни ғанимларимизнинг қўлидан озод эт, сенга хизмат қиламиз”, деб ёлворишди. 11Эгамиз эса Гидўн[50], Барақ[51], Йифтох, Шимшўн сингари ҳакамларни[52] юборди. Бехавотир яшанглар, деб сизларни бўйсундирган ғанимларингиз қўлидан озод этди. 12Сўнгра Оммон шоҳи Нахош сизларга ҳужум қилмоқчи бўлганини кўриб, қўрқиб кетдингиз. Ўз Эгангиз Худо сизларнинг шоҳингиз бўлса ҳам, менга: “Йўқ, бизни оддий шоҳ бошқарсин”, деб туриб олдингиз. 13Мана, танлаб, тилаб олган шоҳингиз! Ҳа, Эгамиз устингиздан ҳукмронлик қиладиган бир шоҳни берди. 14Эгамиздан қўрқиб, Унга хизмат қилинглар, Унинг сўзларига қулоқ солиб, амрларидан бўйин товламанглар. Ўзларингиз, ҳукмронлик қиладиган шоҳингиз ўз Эгангиз Худога эргашинглар. Агар шундай қилсангизлар, ҳаммаси яхши бўлади. 15Эгамизнинг сўзларига итоат этмасдан, Унинг амрларига қарши чиқсангиз, Эгамиз ота–боболарингизни жазолаганидай, сизларни ҳам жазолайди. 16Энди турган ерингизда тураверинг, кўз ўнгингизда Эгамизнинг ажойиботини кўринглар. 17Ҳозир буғдой ўрими пайти, қурғоқчилик бошланди. Мен Эгамизга илтижо қиламан, У момақалдироқ гулдиратиб, ёмғир ёғдиради. Шундай қилиб, сизлар бир шоҳ сўраш билан Эгамиз олдида қанчалик қабиҳлик қилганингизни яхшилаб тушуниб оласиз.
18Шомуил Эгамизга илтижо қилган эди, Эгамиз ўша куни момақалдироқ гумбурлатиб, ёмғир ёғдирди. Жамики халқ Эгамиздан ҳам, Шомуилдан ҳам жуда қўрқиб кетди. 19Улар Шомуилга:
— Нобуд бўлмайлик. Биз, қулларингиз, учун ўз Эгангиз Худога илтижо қилинг, — дейишди. — Энди билдик, биз бир шоҳ сўраб, бутун гуноҳларимиз устига яна гуноҳ қилибмиз.
20Шомуил халққа деди:
— Қўрқманглар, сизлар бу қилмишларингиз билан қабиҳлик қилдиларингиз, лекин энди Эгамиздан юз ўгирмасдан Унга эргашинглар. Унга бутун қалбингиз билан хизмат қилинглар. 21Бирор кимсага нажот беролмайдиган яроқсиз бутларнинг орқасидан эргашманглар, улар бефойда нарсалар–ку, ахир. 22Эгамиз сизларни Ўзининг халқи қилди. У Ўзи танлаган халқдан юз ўгирмайди. Акс ҳолда Ўзининг улуғ исмини бадном қилган бўлади. 23Энди менга келсак, албатта Эгамизга сизлар учун ибодат қиламан. Акс ҳолда Унга қарши гуноҳ қилган бўламан. Бундан Худо сақласин! Сизларга фақат тўғри ва яхши йўлни кўрсатаман. 24Фақат Эгамиздан қўрқинглар, Унга бутун қалбингиз билан ишониб хизматда бўлинглар. Қаранг, У сизлар учун қандай ажойиб ишлар қилган! 25Агарда қабиҳлик қилаверсангизлар, Эгамиз сизларни ҳам, шоҳингизни ҳам йўқ қилади.

 

13–БОБ

 

Филистлар билан уруш

 

1Шоҳ Шоул ўттиз[53] ёшида тахтга ўтириб, Исроилда қирқ икки йил шоҳлик қилди[54]. 2У Исроил лашкаридан уч мингта одам саралаб олиб, қолганларини уйларига жўнатиб юборди. Ўша уч мингтадан икки мингтасини Михмаш ва Байтил қирларига жойлаштирди, мингтасини эса Бенямин уруғига қарашли Гиво шаҳрига[55] — Йўнатаннинг[56] ихтиёрига юборди. 3Орадан кўп ўтмай, Йўнатан Филистларнинг Ғибо шаҳридаги[57] қўнолғасини мағлуб қилди. Бу хабар Филистлар орасида тезда тарқалди. Шоул: “Ибронийлар бу ҳодисадан хабардор бўлсин”, деб бутун ўлка бўйлаб бурғу чалдирди. 4Шундай қилиб, Шоул Филистлар қўнолғасини енгганини ва Филистлар Исроил халқидан нафратланганини Исроил халқининг ҳаммаси билди. Сўнг лашкар Гилгалда Шоулнинг атрофига тўпланди.
5Филистлар ҳам Исроил лашкари билан уришмоқ учун йиғилишди. Уч мингта[58]жанг арава, олти мингта отлиқ сипоҳ ва денгиз қирғоғидаги қум сингари сон–саноқсиз лашкар йўлга чиқиб, Байт–Обун шаҳрининг шарқидаги Михмашга келди. Улар ўша ерда қароргоҳ қуришди. 6Исроил лашкарининг аҳволи оғирлашиб, қийналиб қолди ва улар ғорларга, хандақларга, қоялар орасига, қабрларга, сардобаларга яшириндилар. 7Ибронийларнинг айримлари эса Иордан дарёси шарқидаги Гад ва Гилад ерларига кечиб ўтишди.
Шоул у вақтда ҳали ҳам Гилгалда эди. Унга эргашганларнинг ҳаммаси қўрқиб кетишди. 8Шомуил Шоулга: “Мени етти кун кут”, деб айтгани учун[59], уни Гилгалда етти кун кутиб турди. Шомуил Гилгалга келавермагач, лашкар энди Шоулнинг ёнидан қоча бошлади. 9Шунинг учун Шоул:
— Куйдириладиган қурбонлик билан тинчлик қурбонликларини менга олиб келинглар, — деб буюрди. Кейин у куйдириладиган қурбонликларни назр қилди.
10Шоул қурбонликни куйдириб бўлган ҳам эдики, Шомуил келиб қолди. Шоул, унга салом берай, деб пешвоз чиқди.
11— Нима қилиб қўйдинг?! — деди Шомуил.
— Одамларим менинг ёнимдан қочиб кетяпти, — деди Шоул. — Сиз эса белгиланган куни келмадингиз. Бунинг устига, Филистлар Михмашда тўпланиб туришибди. Уларни кўриб, 12энди Филистлар Гилгалга устимга бостириб келади, мен эса ҳанузгача Эгамдан ёрдам сўраб илтижо қилмадим, деб ўйладим. Шундан кейин куйдириладиган қурбонликни қилишга мажбур бўлдим.
13Шомуил Шоулга деди:
— Нодонларча иш тутибсан, ўз Эганг Худонинг сенга берган амрига итоат этмадинг. Бўлмаса, Эгам Исроил устидан шоҳ бўлишингни то абад мустаҳкамлаган бўларди. 14Энди сенинг шоҳлигинг узоққа бормайди. Эгам Ўз кўнглига мос биттасини топди, Менинг халқимни сен бошқарасан, деб ўшани тайинлади. Чунки сен Эгамнинг амрига итоат қилмадинг.
15Шундан сўнг Шомуил Гилгалдан чиқиб, Бенямин уруғига қарашли Гиво шаҳрига жўнаб кетди. Шоул ёнида қолган одамларни санаб чиқди, ҳаммаси бўлиб тахминан олти юз киши экан. 16Шоул билан ўғли Йўнатан, уларнинг лашкари Бенямин қабиласига қарашли Ғибода жойлашдилар. Филистлар эса Михмашда қароргоҳ қурган эдилар. 17Филистларнинг илғорлари[60] уч гуруҳга бўлиниб, Исроил қишлоқларини талаш учун қароргоҳдан чиқишди. Гуруҳлардан бири Шувол ҳудудидаги Ўфра шаҳри томонга, 18иккинчиси Байт–Хўрон шаҳри томонга, учинчиси эса чўл томонга — Завўм водийси кўриниб турган чегара адирга йўл олди.
19Филистлар: “Ибронийлар қилич, найза ясай олмасин”, деб бутун Исроил юртида бирорта ҳам темирчи қолдирмаган эдилар. 20Шунинг учун ҳамма Исроил халқи омоч тишларини, чўкичларини, болта ва ўроқларини[61] ўткирлаш учун Филистларнинг олдига борар эдилар. 21Омоч тиши билан чўкични ўткирлаш баҳоси икки мисқол кумуш[62], паншаха, болта ва темир учли говронни ўткирлаш баҳоси бир мисқол кумуш[63] эди. 22Шу сабабдан Шоул билан Йўнатаннинг жангчиларидан бирортасида қилич ёки найза йўқ эди, фақат Шоул ва унинг ўғлида бор эди, холос.
23Бу пайтга келиб, Филистлар қўнолғасини Михмаш довонида жойлаштирган эдилар.

 

14–БОБ

 

Йўнатаннинг мардона иши

 

1Ўша куни Шоулнинг ўғли Йўнатан ёшгина қуролбардорига:
— Юр, нариги томондаги Филистларнинг қўнолғаси турган жойга ўтамиз, — деди. Аммо бу ҳақда отасига ҳеч нарса айтмади. 2Шоул Гиво шаҳри яқинидаги Мигронда бир анор дарахти тагида ўтирар, ёнида олти юзтача одамдан иборат лашкари бор эди. 3Эфод кўтариб юрган руҳоний Охиё ҳам ўша ерда эди. Охиёнинг отаси — Охитоб, Охитобнинг акаси — Ихабод эди. Ихабод — Финхазнинг ўғли, Финхаз эса Шилўда Эгамизнинг руҳонийси бўлиб хизмат қилган Элахнинг ўғли эди.
Одамлар Йўнатаннинг кетганини сезмай қолган эдилар. 4Йўнатан Филистлар қўнолғасига довон орқали ўтмоқчи бўлди. Довоннинг ҳар икки томонида иккита баланд чўққи бор эди. Бириси — Бозаз, бошқаси Санех деб аталарди. 5Чўққилардан бири шимол томонда бўлиб, Михмашга, иккинчиси жанубда бўлиб, Гивога қараган эди.
6Йўнатан ёш қуролбардорига:
— Юр, ўша суннатсизларнинг қўнолғаси томонга ўтайлик, Эгамиз бизга ёрдам беради, — деди. — У кўпчилик билан ҳам, озчилик билан ҳам ғалабага эриштираверади. Чунки Эгамиз учун тўсқинлик йўқ.
7— Сиз нима десангиз, шу–да, — деди қуролбардор. — Бўпти, борамиз. Кўнглингизга нима маъқул келса, мен ҳам сиз билан биргаман.
8— Биз анави одамларга ўзимизни кўрсатамиз, — деди Йўнатан. — Агар улар бизни кўргач: 9“Ёнингизга боргунимизча, ўша ерда тўхтаб туринглар”, деб айтса, айтган жойида тўхтаб турамиз, уларнинг олдига бормаймиз. 10Борди–ю: “Ёнимизга келинглар”, деса борамиз. Ана шунда Эгамиз Филистларни бизнинг қўлимизга берганини биламиз, бизга аломат шу бўлади.
11Иккови Филистларга кўриниш берган эди, Филистлар:
— Қаранглар, ибронийлар яширинган хандақларидан чиқа бошлашди! — деб қолди. 12Сўнг Филистлар Йўнатан билан қуролбардорига:
— Бу ёққа, келинглар–чи, бир гаплашиб қўяйлик, — деб бақиришди. Йўнатан қуролбардорига:
— Орқамдан юр, Эгамиз уларни Исроил халқининг қўлига берди, — деди. 13Йўнатан тирмашиб қир тепасига чиқа бошлади. Қуролбардори ҳам унга эргашди. Олдидан келган Филистларни Йўнатан, орқадан келганини қуролбардори ўлдираверди. 14Йўнатан билан қуролбардори биринчи ҳужумдаёқ кичкина майдонда[64] йигирматача сипоҳни ўлдиришди. 15Ҳаммани — қароргоҳдаги ва қирдаги одамларни ваҳима босди. Сипоҳлар, ҳатто илғорлар[65] ҳам дағ–дағ титрарди. Бирдан ер тебранди. Бу Худо юборган даҳшат эди.

 

Филистлар устидан ғалаба

 

16Шоулнинг Бенямин ҳудудидаги Гиво шаҳрида ўрнашган кузатувчилари Филистларнинг югур–югурини кўриб қолишди. 17Шоул ёнидаги одамларга:
— Билинглар–чи, орамизда ким йўқ экан, — деди. Йўқлама қилган эдилар, Йўнатан билан унинг қуролбардори йўқлиги маълум бўлди. 18Шоул Охиёга:
— Худонинг сандиғини олиб кел, — деди. (Ўша пайтда Худонинг сандиғи Исроил халқи билан эди[66].)
19Шоул руҳоний билан гаплашаётган пайтда Филистларнинг қароргоҳидаги ғала–ғовур роса авжига чиқди. Шунинг учун Шоул руҳонийга:
— Керак эмас, қўявер! — деди. 20Ўша заҳоти Шоул ва ёнидаги сипоҳларининг ҳаммаси бирга уруш майдонига кетишди. У ерда катта ғалаён бўлаётган эди, ҳамма бир–бирига қилич соларди. 21Шунда илгари Филистлар томонда бўлган ва уларнинг қароргоҳига келган ибронийлар ҳам сафдан чиқиб, энди Шоул билан Йўнатаннинг сипоҳларига — Исроил сипоҳларига қўшилиб олишди. 22Эфрайим қирларида яшириниб олганлар ҳам Филистларнинг қочаётганини эшитиб, уларни жанг майдонидан қувлай бошлади. 23Шундай қилиб, ўша куни Эгамиз Исроил лашкарини ғалабага эриштирди.

 

Шоул лашкарига онт ичиради

 

Уруш Байт–Обуннинг нариги томонларигача ёйилди. 24Ўша куни Исроил лашкари жуда ҳам ҳолдан тойди, чунки Шоул онт ичиб лашкарига шундай деган эди: “Душманларимиздан ўч олмагунимизча, оқшомга қадар ким бир луқма таом еса, лаънати бўлсин!” Шунинг учун бирор кимса ҳеч нарса емади.
25-26Лашкар ўрмонга борганда, ерда оқиб ётган асални кўрди, лекин Шоул ичирган қасамдан қўрқиб, бирортаси асалга қўл теккизмади. 27Йўнатан эса отасининг лашкарига онт ичирганидан бехабар эди. Қўлидаги таёғини узатиб, таёқ учини асалари инига ботирди. Асалдан озгина татиб кўрган эди, кўзлари чақнаб кетди. 28Шу заҳоти сипоҳлардан бири Йўнатанга:
— Отангиз лашкарга, бугун ким таом еса, лаънати бўлсин, деб онт ичирган эди, шунинг учун одамлар ҳолдан тойган, — деди.
29— Отам одамларни оғир аҳволга солиб қўйди, — деди Йўнатан. — Қаранглар, мана бу асалдан бироз татиб кўрган эдим, кўзларим чарақлаб кетди. 30Бугун лашкаримиз ғанимлардан тортиб олган таомлардан тўйиб есайди, жуда яхши бўларди. Ўшанда Филистларни мағлуб қилиш янада осон бўлармиди?!
31Ўша куни Исроил лашкари Михмаш билан Ойжавлон[67] оралиғидаги Филистларни мағлуб қилди. Қорни очган Исроил лашкари шу қадар ҳолдан тойдики, 32охири улардан ўлжа қилиб олинган чорваларга ташланишдан ўзга чора қолмади. Қўй, мол, бузоқларни шу ернинг ўзидаёқ сўйиб, қонини оқизмасдан еяверишди.
33— Қаранг, лашкарингиз гўштни қони билан еб, Эгамизга қарши гуноҳ иш қиляпти![68] — деб аҳволни Шоулга маълум қилишди.
— Хоинлик қилдингизлар, ҳозироқ катта бир тошни бу ерга юмалатиб олиб келинглар! — деди Шоул. 34Сўнг қўшиб қўйди:
— Лашкар орасида юриб айтинглар, ҳар бир одам моли, қўйини менинг ҳузуримга олиб келиб, шу ерда[69] сўйиб, есин. Гўштни қони билан еб, Эгамизга қарши гуноҳ иш қилманглар.
Ўша куни кечаси ҳар бир одам молини олиб келиб, Шоулнинг олдида сўйди. 35Шоул Эгамизга атаб бир қурбонгоҳ қурди. Бу Шоулнинг Эгамизга атаб қурган илк қурбонгоҳи эди.
36Кейин Шоул одамларига айтди:
— Қани, шу кеча Филистларни бир қувайлик. Тонг отгунча молларини тортиб оламиз, бирортасини соғ қолдирмаймиз.
— Бир оғиз сўзингиз, — деб жавоб беришди одамлар.
— Аввал Худонинг хоҳиш–иродасини билайлик[70], — деб қолди руҳоний. 37Шоул Худодан:
— Филистларга ҳужум қилаверайми? Уларни Исроил лашкарининг қўлига тутиб берасанми? — деб сўради. Лекин Худо ўша куни жавоб бермади. 38Шундан сўнг Шоул деди:
— Исроилнинг ҳамма лашкарбошилари шу ерга келишсин, бугун қандай гуноҳ қилинганини билиб оламиз. 39Исроилга нажот берадиган Худо шоҳид! Гуноҳ қилган ўғлим Йўнатан бўлиб чиқса ҳам, албатта ўлдирилади.
Бирон кимсадан садо чиқмади. 40Шоул ўз одамларига буюрди:
— Сизлар бир томонда туринглар, ўғлим Йўнатан билан мен бошқа томонда турамиз.
— Бир оғиз сўзингиз, — деб жавоб берди одамлар.
41Шоул Исроил халқининг Худоси — Эгамизга:
— Эй, Эгам! Айбсизни ўзинг оқла! — деб илтижо қилди.
Сўнг қуръа ташланди, қуръа Йўнатан билан Шоулга тушди, одамларнинг ҳаммаси эса оқланди.
42— Энди мен билан ўғлим Йўнатан орасига қуръа ташланг, — деди Шоул. Бу сафар қуръа Йўнатанга тушди. 43Шоул Йўнатандан:
— Менга айт–чи, нима қилдинг? — деб сўради.
— Мен қўлимдаги таёқнинг учини асалга ботириб олиб, озгина татиб кўрган эдим, энди мен ўлимимга розиман, — деб жавоб берди Йўнатан.
44— Йўнатан, агар сени ўлдиртирмасам, Худонинг қаҳрига учрай, ҳатто ундан баттарроғига учрай, — деди Шоул. 45Аммо одамлар Шоулга эътироз билдирди:
— Исроилни улуғ зафарга эриштирган Йўнатанни ўлдирмоқчимисиз? Асло! Худо шоҳид! Сочининг бир толасига ҳам қўл тегмайди. У бугун нима қилган бўлса, Худонинг мадади билан қилди.
Шундай қилиб, одамлар Йўнатанни ўлимдан қутқариб қолди.
46Шундан сўнг Шоул Филистларни таъқиб қилмади. Филистлар эса ўз ерларига қайтиб кетишди.

 

Шоулнинг ҳукмронлиги ва оиласи

 

47Шоул Исроил шоҳи бўлгандан кейин атрофидаги барча душманлари — Мўаб, Оммон, Эдом халқлари, Зўво шоҳлари ва Филистлар билан уруш қилди. Қаерга борса, ғалаба қилди. 48Мардона жанг қилиб Омолек халқини мағлуб қилди, Исроил халқини талончиларнинг қўлидан халос қилди.
49Шоулнинг Йўнатандан бошқа Ишбосит[71] ва Малкишува исмли ўғиллари бор эди. Унинг икки қизи ҳам бўлиб, каттасининг исми Мерав, кичкинасиники Михал эди. 50Хотини Охинавам эди. У Охимас деганнинг қизи эди. Шоулнинг амакиси Нарнинг ўғли Абнур лашкарбоши эди. 51Абнурнинг отаси Нар ва Шоулнинг отаси Киш ака–ука эдилар. Нар ва Кишнинг отаси Абил эди. 52Шоул даврида Филистлар билан доимо қақшатқич уруш бўлар эди. Шоул қаерда мард ёки жанг қилишга моҳир одамни кўрса, ўз қўшинига оларди.

 

15–БОБ

 

Омолек халқи билан жанг

 

1Бир куни Шомуил Шоулга шундай деди:
— Эгамиз сенга мой суртиб, Ўз халқи Исроилнинг шоҳи қилиш учун мени сенинг олдингга юборган эди. Энди Эгамизнинг сўзларини эшит. 2Сарвари Олам шундай айтмоқда: “Исроил халқига қилган ёвузликлари учун Омолек халқини[72] жазолайман. Чунки Исроил халқи Мисрдан чиқаётганда, Омолек халқи уларнинг йўлини тўсиб қўйган эдилар. 3Энди бориб, Омолек халқига ҳужум қил. Уларга қарашли ҳамма нарсани тамоман йўқ қилиб ташла[73], ҳеч нарсасини аяма. Эркагу аёл, болаю чақа, молидан тортиб қўйигача, туясидан тортиб эшагигача ҳаммасини ўлдир.”
4Шоул лашкарини Талойим шаҳрида тўплаб санаб чиқди. 200.000та пиёда сипоҳи, Яҳудодан ҳам 10.000та сипоҳи бор экан.
5Шоул Омолек халқига қарашли бўлган шаҳарга бориб, сойликда пистирма қўйди. 6Ўша ердаги Хайин халқига қуйидаги хабарни жўнатди: “Энди кетинглар, Омолек халқини тарк этинглар, тағин сизларни ҳам улар билан бирга йўқ қилиб юбормайин. Исроил халқи Мисрдан чиқаётган пайтда, сизлар бизга яхшилик қилгандингиз.”
Шундан кейин Хайин халқи Омолек халқини тарк этди.
7Шоул Хавиладан Мисрнинг шарқидаги Шургача бўлган жойлардаги Омолек халқини тор–мор қилди. 8У Омолек шоҳи Ўгахни тириклайин қўлга олиб, халқини бутунлай қириб ташлади. 9Шоул ва унинг одамлари Ўгахни ҳамда унинг энг яхши қўй–молларини, бузоқ–қўзиларини, жамики яхши нарсаларини аяб, сақлаб қолишди. Уларни бутунлай йўқ қилиб ташлашни исташмади. Фақат арзимас, нуқсонли ҳайвонларини йўқ қилишди.

 

Худо Шоулни рад этади

 

10Эгамиз Шомуилга шу сўзларни аён қилди: 11“Шоулни шоҳ қилиб тайинлаганимга пушаймонман. У Мендан юз ўгирди, амрларимни бажо қилмади.” Шомуил хафа бўлиб, тун бўйи Эгамизга ёлвориб чиқди.
12Шомуил эртаси куни саҳарда, Шоул билан кўришай, деб борса, Шоул Кармил шаҳрига[74] кетибди. Билсаки, у ерда ўзига бир ёдгорлик ўрнатибди. Кейин Гилгалга қайтибди. 13Шомуил Шоулнинг олдига келганда, Шоул:
— Эгамиз сизни ёрлақасин! Мен Эгамизнинг амрини адо этдим, — деди.
14— Агар шундай бўлса, қулоғимга эшитилаётган қўйнинг маъраши нимаси? Мен эшитаётган сигирнинг бўкириши нимаси? — деб сўради Шомуил.
15— Одамларим Омолек халқининг ҳайвонларини тортиб олди, — деди Шоул, — Эгангиз Худога қурбонлик қилиш учун қўй, сигирларнинг энг сараларини аяб, сақлаб қолишди. Қолганларини эса бутунлай қириб ташладик.
16— Шошмай тур, бу кеча Эгамизнинг менга нималар айтганини сенга билдириб қўяйин, — деди Шомуил.
— Айтинг, — деди Шоул.
17Шомуил гапида давом этди:
— Ўзингни кичик деб санасанг–да, Исроил халқининг йўлбошчиси бўлмадингми?! Эгамиз сенга мой суртиб танлаб, Исроилга шоҳ қилмадими?! 18У сенга: “Бор, ўша гуноҳкор Омолек халқини бутунлай қириб ташла, ҳаммасини йўқотмагунингча, улар билан жанг қил”, деб амр берган эди–ку. 19Нега энди Эгамизнинг амрига итоат этмадинг?! Нима учун ўлжага ташланиб, Эгамиз олдида қабиҳлик қилдинг?!
20— Ахир, мен Унинг амрларига итоат қилдим–ку! — деди Шоул. — Мен, Эгамиз амр берганидай, бордим. Омолек шоҳи Ўгахни бу ерга олиб келдим. Омолек халқини эса бутунлай қириб ташладим. 21Одамларим Гилгалда Эгангиз Худога қурбонлик қилайлик, деб қириб ташланиши керак бўлган ўлжадан энг сара мол–қўйларни олишди, холос.
22Шомуил шундай жавоб берди:

 

“Куйдириладиган ва бошқа қурбонликлардан кўра,
Эгамиз Ўзига итоат этганлардан шод бўлмасми?!
Ҳа, итоат этиш — қурбонлик сўйишдан яхши,
Худога итоаткорлик — қўчқорлар ёғидан аълороқдир.
23Ўзбошимчалик — сеҳр–жоду сингари гуноҳ,
Итоатсизлик эса бут–санамга бош эгиш билан тенгдир.
Сен Эгамизнинг амрини рад этдинг,
Эгамиз ҳам сенинг шоҳлигингни рад этди.”

 

24— Гуноҳ қилдим! — деди Шоул. — Ҳа, Эгамизнинг амрига ҳам, сизнинг сўзларингизга ҳам хилоф иш тутдим. Халқдан ҳайиққаним учун, уларнинг гапига кирдим. 25Энди ёлвораман: гуноҳимдан ўтинг, мен билан бирга қайтиб боринг, Эгамизга сажда қилайин.
26— Сен билан бормайман, — деди Шомуил. — Чунки сен Эгамизнинг амрини рад этдинг, Эгамиз ҳам, Исроилга шоҳ бўлмасин, деб сени рад этди.
27Шомуил бурилиб, кетмоқчи бўлган эди, Шоул унинг ридоси этагидан ушлаб қолди. Ридо йиртилди.
28— Ридо йиртилгани сингари, Эгамиз ҳам бугун Исроил шоҳлигини қўлингдан тортиб олиб, сендан кўра, бошқа яхшироғига берди, — деди Шомуил. 29— Исроилнинг барҳаёт Худоси ёлғон сўзламас, фикрини ҳам ўзгартирмас. У инсон эмаски, фикрини ўзгартирса.
30— Гуноҳ қилдим, — деди Шоул, — энди халқимнинг оқсоқоллари олдида, Исроил халқи олдида мени беобрў қилманг. Шунинг учун мен билан бирга қайтиб боринг, Эгангиз Худога сажда қилайин.
31Шомуил Шоул билан бирга орқага қайтиб борди. Шоул Эгамизга сажда қилди.
32Шомуил:
— Омолек шоҳи Ўгахни менинг олдимга олиб келинглар! — деб буюрди. Ўгахни боғланган ҳолда, Шомуилнинг олдига олиб келишди. Ўгах ўзича: “Ўлим хавфи аниқ ўтиб кетди”, деб ўйлади[75]. 33Лекин Шомуил:
— Қиличинг аёлларни фарзандидан қандай жудо қилган бўлса, сенинг онанг ҳам аёллар орасида бефарзанд бўлсин! — дедию, Ўгахни Эгамизнинг олдида Гилгалда қилич билан чопиб ташлади.
34Шундан сўнг Шомуил Рамага, Шоул эса Гивога — уйига кетди. 35Шомуил умрининг охиригача Шоулни бошқа кўрмади, лекин у Шоулни деб ғамгин бўлиб юрди. Эгамиз эса Шоулни Исроил шоҳи қилганидан пушаймон эди.

 

16–БОБ

 

Эгамиз Довудга мой суртиб шоҳ қилиб танлади

 

1Эгамиз Шомуилга айтди:
— Сен қачонгача Шоулни деб ғамгин бўлиб юрасан?! Шоул Исроил шоҳи бўлмасин, деб уни Мен рад этдим. Қани, энди қўчқор шохини[76]мой билан тўлдириб, йўлга отлан. Сени Байтлаҳмлик Эссайнинг уйига жўнатаман. Унинг ўғилларидан биттасини Ўзимга шоҳ қилиб танладим.
2— Қандай қилиб бораман?! Шоул эшитиб қолса, мени ўлдиради–ку! — деди Шомуил.
— Ўзинг билан битта бузоқчани олгин–да: “Эгамизгақурбонлик қилгани келдим”, деб айт, — деди Эгамиз. 3— Эссайни қурбонликка таклиф қил. Ўшанда нима қилишинг кераклигини Мен сенга аён қиламан, Ўзим сенга кўрсатадиган одамнинг бошига Менинг номимдан мой суртиб, уни танлайсан.
4Шомуил, Эгамиз буюрганидай, Байтлаҳм шаҳрига кетди. Шаҳар оқсоқоллари уни қўрқиб кутиб олишди ва:
— Тинчликми? — деб сўрашди.
5— Ҳа, тинчлик, — деди Шомуил. — Эгамизга қурбонлик қилгани келдим. Ўзларингизни покланглар[77], мен билан қурбонлик маросимига борасизлар.
Сўнг Эссайни ва унинг ўғилларини ҳам поклаб қурбонлик маросимига таклиф қилди.
6Эссай ўғиллари билан келгач, Шомуил Элиёбни кўрдию: “Эгамиз олдида турган бу одам, шубҳасиз, Унинг мой суртиб танлаган одамидир”, деб ўйлади.
7Эгамиз эса Шомуилга деди:
— Унинг чиройи ва қоматдорлигига қарама. Мен уни рад этдим, чунки Мен инсонлардай эмасман. Инсонлар ташқи кўринишига қарайди, Мен эса дилига қарайман.
8Сўнг Эссай бошқа ўғли Абунадовни чақириб, Шомуилнинг олдидан ўтказди. Лекин Шомуил:
— Эгамиз буни ҳам танламади, — деди. 9Шундан сўнг Эссай Шаммохни Шомуилнинг олдидан ўтказди. Лекин у яна:
— Эгамиз буни ҳам сайламади, — деди.
10Шу тариқа Эссай еттита ўғлини Шомуилнинг олдидан ўтказди. Аммо Шомуил:
— Эгамиз булардан бирортасини танлаб олмади, — деди.
11Ниҳоят Шомуил Эссайдан:
— Ўғилларингнинг ҳаммаси шуларми? — деб сўради.
— Яна энг кенжаси бор, қўй боқяпти, — деди Эссай.
— Бирортасини жўнат, уни чақириб келсин, — деди Шомуил. — Ўша ўғлинг бу ерга келмагунча, таом емоққа ўтирмаймиз.
12Эссай биттасини юбориб, ўғлини олдириб келди. У чиройли, келишган йигит бўлиб, кўзлари ёниб турарди.
— Қани, унинг бошига мой суртиб танла! Мен танлаган одам шу! — деди Эгамиз Шомуилга.
13Шомуил мой солинган шохни олди–да, акаларининг кўз ўнгида йигитнинг бошига мой суртди. Ўша пайтда Эгамизнинг Руҳи Довудни қамраб олди ва ўша кундан бошлаб уни бошқарадиган бўлди. Шомуил эса Рамага қайтиб кетди.

 

Довуд Шоулнинг саройида

 

14Эгамизнинг Руҳи Шоулни тарк этди. Эгамиз юборган ёвуз руҳ уни қийнар эди.
15— Биламиз, Худо юборган ёвуз руҳ сизни қийнайди, — дейишди хизматкорлар Шоулга. 16— Жаноби олийлари биз, қулларига амр берсалар, лирани яхши чаладиган одамни топиб келар эдик. Худо юборган ёвуз руҳ сизни тутиб қолганда, у лира чалади, сиз эса енгил тортасиз.
17Шоул хизматкорларига:
— Майли, лирани яхши чаладиган бирортасини топиб, менинг ҳузуримга олиб келинглар, — деб буюрди.
18— Байтлаҳмлик Эссайнинг ўғилларидан бирини кўрган эдим, — деди йигитлардан биттаси. — Лирани яхши чалар экан. Бунинг устига, жасур жангчи, гаплари маънили, ўзи ҳам келишган йигит. Эгамиз у билан.
19Шоул Эссайга: “Қўй боқиб юрган ўғлинг Довудни менинг ҳузуримга юбор”, деб хабарчи жўнатди. 20Эссай нон, бир меш шароб ва битта улоқчани битта эшакка юклаб бериб, ўғли Довудни Шоулнинг ҳузурига юборди. 21Довуд Шоулнинг ҳузурига келиб, унинг хизматига кирди. Довудга Шоулнинг қаттиқ меҳри тушиб қолди, уни ўзига қуролбардор қилиб олди. 22Шоул Эссайга: “Ижозат берсанг, Довуд менинг хизматимда қолсин, ундан жуда мамнунман”, деган хабарни жўнатди.
23Ўша кундан бошлаб Худо юборган ёвуз руҳ Шоулни қийнаганда, Довуд лирани олиб чалар, Шоул ўзига келиб роҳатланар, ёвуз руҳ Шоулдан чекинарди.

 

17–БОБ

 

Гўлиёт Исроил халқини олишувга чақиради

 

1Филистлар, жанг қиламиз, деб лашкарини тўплаб, Яҳудо ҳудудидаги Сўхў шаҳрида йиғилишди. Сўхў ва Озикаҳ шаҳарлари[78] орасидаги Эфес–Даммим деган жойда қароргоҳ қуришди. 2Шоул ҳам Исроил лашкарини тўплади. Элох водийсида қароргоҳ қуриб, Филистларга қарши жангга тайёрланди. 3Бир тепаликни Филистлар, бошқа тепаликни Исроил лашкари эгаллади. Иккала томоннинг ўртаси водий эди.
4Филистлар сафидан Гўлиёт деган бир паҳлавон ўртага чиқди. У Гат шаҳридан эди. Бўйи олти тирсагу бир қарич[79] бўлиб, 5бошига бронза қалпоқ, устига бронза совут кийиб олган эди. Совутнинг оғирлиги уч ярим пуд[80] эди. 6Болдирлари бронза зирҳлар билан ўралган эди. Елкасида отиладиган бронза найзани кўтариб юрарди. 7Қўлидаги найзанинг сопи эса тўқувчи дастгоҳининг ходасидай келар, найза учидаги темирнинг оғирлиги ярим пуд[81] эди. Гўлиётнинг олдида қуролбардори унинг катта қалқонини кўтариб юрарди.
8Гўлиёт ўрнида турганича, Исроил қароргоҳига қараб ҳайқирди:
— Биз билан уришгани саф тортдингизларми?! Мен Филистман, сизлар Шоулнинг қулларимисизлар, ахир?! Орангиздан бирортангизни танланглар–чи, у менинг олдимга келсин. 9Агар у мен билан олишиб, мени енгиб ўлдира олса, Филистлар сизларнинг қулингиз бўлади. Борди–ю, мен ғолиб келиб, уни ўлдирсам, сизлар бизнинг қулимиз бўласизлар, бизга бўйсунасизлар.
10Сўнг ўша Филист гапида давом этди:
— Бугун Исроил лашкарини шарманда қиламан. Қани, бирортасини чиқаринг олдимга! Мен билан олишиб кўрсин!
11Шоул ва барча Исроил лашкари Филистнинг гапларини эшитгач, қаттиқ қўрқиб, ваҳимага тушиб қолдилар.

 

Довуд жанг майдонида

 

12Довуд Яҳудо ҳудудидаги Байтлаҳм шаҳридан — Эфратлик[82] Эссай деган одамнинг ўғли эди. Эссайнинг саккизта ўғли бор эди. Шоулнинг шоҳлиги даврида Эссай анча кексайиб қолган эди. 13Эссайнинг катта ўғилларидан учтаси Шоул билан бирга урушга кетган эди. Урушга кетган тўнғич ўғлининг оти Элиёб, ўртанчасиники Абунадов, учинчисиники Шаммох эди. 14Довуд кенжа ўғил эди. Унинг учта катта акаси эса Шоул билан бирга эди. 15Шу пайтда Довуд вақти–вақти билан Шоулнинг олдидан Байтлаҳмга отасининг қўйларини боққани келиб турарди. 16Филист Гўлиёт қирқ кун мобайнида эртаю кеч ўртага чиқиб урушга даъват қилди.
17Бир куни Эссай ўғли Довудга шундай деди:
— Мана бу қовурилган бир тоғора[83] буғдой билан анави ўнта нонни олгину тезда қароргоҳга, акаларингнинг олдига жўна. 18Мана бу ўн бўлак пишлоқни эса мингбошига олиб бор. Акаларингнинг аҳволини бил ва яхши юрганларини билдирадиган бирорта нишона олиб кел. 19Акаларинг Шоул лашкари билан бирга Элох водийсида Филистларга қарши уришяптилар.
20Эртаси куни Довуд саҳарда турди. Сурувни бир чўпонга қолдирди. Отаси буюрганидай, озиқ–овқатларни олиб йўлга чиқди. Жанг майдонига етиб борган пайтда сипоҳлар жангга даъват қилиниб, қароргоҳдан уришгани чиқаётган эканлар. 21Исроил лашкари билан Филистлар бир–бирларига рўпара бўлиб, саф тортдилар. 22Довуд келтирган нарсаларини орқадаги қўриқчига қолдириб, сафга томон югурди. Акаларининг ёнига бориб, улар билан саломлашди. 23Довуд улар билан гаплашиб турганда, Гат шаҳридан бўлган Филист — паҳлавон Гўлиёт ўз лашкари сафидан ўртага чиқиб, олдинги гапларини такрорлади. Довуд унинг гапларини эшитди. 24Исроил лашкари Гўлиётни кўришдию, қаттиқ қўрқиб бирданига қочиб қолишди. 25Улар бир–бирларига шундай дердилар:
— Анави одамга қаранглар! У Исроилни ҳақорат қиляпти. Ким уни ўлдирса, шоҳ унга катта бойлик ҳадя қилар экан, қизини ҳам берар экан. Ўша одамнинг отаси хонадонини ҳам Исроилга солиқ тўлашдан озод қилар экан.
26Довуд ёнидагилардан сўради:
— Бу Филистни ўлдириб, Исроилни шармандаликдан халос қилганга шоҳ нима беради? Бу суннатсиз Филист ким бўлибдики, барҳаёт Худонинг қўшинини ҳақорат қилади?!
27— Ўша одамни ким ўлдирса, фалон–фалон нарсалар тортиқ қилинади, — деб сипоҳлар олдинги гапларини такрорладилар. 28Тўнғич акаси Элиёб Довуднинг сипоҳлар билан гаплашиб турганини кўриб аччиқланди:
— Бу ерда нима қилиб юрибсан? Ўша беш–олтитагина қўйимизни чўлда кимга қолдириб келдинг? Сенинг қанчалик манманлигингни, ниятинг ёмонлигини биламан. Сен фақат урушни томоша қилгани келгансан.
29— Мен нима қилибман?! Сўраб ҳам бўлмайдими?! — деди Довуд.
30Сўнгра бошқа сипоҳга қараб, яна ўша гапни сўради. Сипоҳлар аввалгидай бир хил жавоб беришди.
31Сипоҳлар Довуднинг гапларини эшитиб, Шоулга етказишди. Шоул Довудни чақиртирди. 32Довуд Шоулга деди:
— Ўша Филистни деб ҳеч кимнинг руҳи тушмасин. Мен, қулингиз бориб, у билан олишаман.
33— Тентаклик қилма, бу Филистга бас келолмайсан. Сен жуда ёшсан, у эса ёшлигидан бери жангчи, — деди Шоул.
34— Мен отамнинг сурувини боқардим, — деб жавоб берди Довуд. — Шер ёки айиқ келиб, сурувдан бирорта қўзини олиб қочса, 35орқасидан қувиб, унга ҳужум қилардим. Қўзини ўша ҳайвоннинг оғзидан тортиб олардим. Борди–ю, шер ёки айиқ менга ташланса, ёлидан ушлардиму, уриб ўлдирардим. 36Мен шерни ҳам, айиқни ҳам ўлдирганман. Анави суннатсиз Филистнинг бошига ўшандай кунни соламан. Чунки у барҳаёт Худонинг қўшинини ҳақорат қилди. 37Мени шер, айиқнинг панжасидан халос қилган Эгамиз ўша Филистнинг қўлидан ҳам халос қилади.
— Майли бор, Худо ёр бўлсин, — деди Шоул. 38Сўнг у ўзининг жанг кийимларини Довудга берди, бошига бронза қалпоқ, эгнига совут кийдирди. 39Довуд шоҳнинг совутларини кийиб, устидан қиличини боғлаб, юрмоқчи бўлди. Лекин у бунақа кийимларга кўникмаган эди.
— Бу кийимлар билан юра олмаяпман, кўникмаганман, — деди Довуд Шоулга. Сўнг кийимларни ечиб ташлади.

 

Довуд Гўлиётни ўлдиради

 

40Довуд таёғини олиб, сойликдаги ирмоқдан бешта силлиқ тош териб олди. Тошларни ёнидаги чўпон халтасига солди–да, палахмонини олиб тўғри Гўлиётга томон юрди. 41Гўлиёт ва унинг қалқонини кўтариб борадиган қуролбардори олдинда, тўхтамай Довудга қараб юрдилар. 42Гўлиёт Довудга бошдан–оёқ разм солди. Чиройли, келишган йигит экан, деб ёшгина бўлгани учун уни менсимади.
43— Мен кўппакмидимки, устимга таёқ билан келяпсан? — деди–да, ўз худоларининг номи билан Довудга қарғиш ёғдирди. 44— Келавер, танангни кўкдаги қушларга, даштдаги йиртқичларга ем қиламан, — деди Филист. 45Довуд эса шундай жавоб қайтарди:
— Сен қилич, найзаю ханжарлар билан устимга бостириб келяпсан. Мен эса сен ҳақоратлаган Исроил лашкарининг Худоси, Сарвари Оламнинг номи билан қуролланиб устингга бостириб боряпман. 46Бугуннинг ўзида Эгамиз сени менинг қўлимга беради. Сени ўлдириб, бошингни танангдан жудо қиламан. Бугуннинг ўзида Филист лашкарининг жасадларини кўкдаги қушларга, даштдаги йиртқичларга ем қиламан. Шунда Исроилда Худонинг борлигини бутун ер юзи билиб олади. 47Эгамиз қиличу найза билан нажот бермаслигини бутун жамоа билиб олади, чунки бу урушда Эгамизнинг Ўзи жанг қилади. У сизларни бизнинг қўлимизга беради.
48Гўлиёт Довудга ташланмоқчи бўлиб, тўғри унга қараб юрди. Довуд ҳам у билан олишиш учун Филистлар сафи томон тез югуриб кетди. 49Қўлини халтасига солиб, битта тошни олди–да, палахмонга солиб отди. Тош Филистнинг қоқ пешанасига тегиб ўйиб кирди. Филист юз тубан ерга йиқилди. 50Шундай қилиб, Довуд Филистни палахмону битта тош билан мағлуб қилди. Қўлида қилич бўлмаса ҳам, уни ўлдириб, ерга чўзилтириб ташлади. 51Сўнг югуриб борди–ю, Гўлиётни босиб олди. Унинг қиличини қинидан суғуриб олди–да, бошини кесиб ташлаб, бутунлай бир ёқли қилди.
Ўзларининг паҳлавони Гўлиётнинг ўлганини кўрган Филистлар тумтарақай қоча бошладилар. 52Исроил билан Яҳудо лашкари қўзғалдию, наъра тортиб, Филистларни Гат ва Эхрон остоналаригача қувлаб борди. Шарайимдан Гат ва Эхрон шаҳарларигача борадиган йўлда Филистларнинг жасадлари чўзилиб қолди. 53Филистларни қувиб юборгандан кейин, Исроил лашкари орқага қайтиб Филистлар қароргоҳини талон–тарож қилишди. 54Довуд Гўлиётнинг бошини олиб, Қуддусга келтирди, қурол–аслаҳасини эса ўз уйига қўйди.

 

Довуд Шоулнинг ҳузурида

 

55Шоул Довуднинг Гўлиёт билан олишувга чиққанини кўрганда, у лашкарбоши Абнурдан:
— Абнур, бу йигитча ким? — деб сўради.
— Тўғриси, шоҳим, билмайман, — деди Абнур.
56— Бўлмаса бил–чи, бу йигит кимнинг ўғли экан, — деб буюрди шоҳ Шоул.
57Довуд Гўлиётни ўлдириб, қароргоҳга энди кирган ҳам эдики, Абнур Довудни етаклаб Шоулнинг ҳузурига олиб келди. Гўлиётнинг кесилган боши ҳали Довуднинг қўлида эди.
58— Кимнинг ўғлисан, йигитча? — деб сўради Шоул.
— Байтлаҳмлик қулингиз Эссайнинг ўғлиман, — деб жавоб берди Довуд.

 

18–БОБ

 

1Шоул билан Довуднинг суҳбати энди тугаган ҳам эдики, Йўнатаннинг[84] кўнгли Довудга боғланди, Йўнатан уни ўз жони каби азиз кўрди. 2Ўша кундан бошлаб Шоул Довудни ёнида олиб қолди, отасининг уйига қайтиб кетишига ижозат бермади. 3Йўнатан Довудни ўз жонидай азиз кўргани учун у билан аҳд қилди. 4Устидаги кийимини ечиб берди, совути, қиличи, камони ва камарини ҳам Довудга ҳадя қилди.
5Шоул Довудни қаерга жўнатмасин, Довуд муваффақиятга эришди. Шу боис Шоул унга қўшинидаги катта лавозимни берди. Бу воқеадан барча халқ ҳам, Шоулнинг хизматкорлари ҳам хушнуд бўлишди.

 

Шоул Довудга ҳасад қилади

 

6Довуд Гўлиётни ўлдиргандан кейин, лашкар ўз уйларига қайтаётган эди. Исроилнинг ҳамма шаҳарларидан келган аёллар чилдирма ва торли мусиқа асбобларини чалиб, ўйин–кулги қилиб, шоҳ Шоулни кутиб олгани чиқишди. 7Яйраб–ўйнашаркан, шу қўшиқни айтишарди:

 

“Шоул мингларчасини ўлдирди,
Довуд эса ўн мингларчасини!”

 

8Бу сўзлар Шоулга оғир ботди, унинг ғашини келтирди. “Довудга ўн мингтасини, менга эса мингтасини беришди! Унга шоҳ бўлишдан бошқа яна нима қолди?!” деб ўйлади. 9Шундай қилиб, ўша кундан бошлаб Шоул Довудга ёмон кўз билан қарай бошлади.
10Эртаси куни Худо юборган ёвуз руҳ Шоулни қамраб олди, у ўз уйида жазавага тушди. Довуд ҳар галгидай яна лира чалиб ўтирар, Шоулнинг қўлида найза бор эди. 11У ўзича: “Довудни найза билан уриб деворга қоқиб қўяман”, деб найзани унга қаратиб отди. Лекин Довуд икки сафар ҳам унга чап бериб қутулиб қолди.
12Шоул Довуддан қўрқарди. Чунки Эгамиз Довуд билан бирга эди, Шоулни эса тарк этган эди. 13Шу сабабли Шоул Довудни ёнидан узоқлаштирди, уни мингта сипоҳга бош этиб тайинлади. Довуд лашкарга бош бўлиб, жангга борарди. 14Эгамиз Довуд билан бўлгани учун, у ҳар қандай ишнинг уддасидан чиқарди. 15Довуднинг катта муваффақиятини кўриб, Шоул баттарроқ қўрқарди. 16Бутун Яҳудо ва Исроил халқи Довудни яхши кўрарди, чунки Довуд уларнинг олдинги сафида юриб, жангга борарди.

 

Довуд Шоулнинг қизига уйланади

 

17Бир кун Шоул Довудга деди:
— Тўнғич қизим Меравни сенга бераман. Фақат довюрак бўлиб, мен учун Эгамизнинг урушларига бош бўл.
Шоул: “Довуд менинг қўлим билан эмас, Филистларнинг қўли билан ўлдирилсин”, деб ўйларди.
18Довуд Шоулга:
— Мен ўзим ким бўлибман, ёки Исроилда оилам, отам хонадони нима бўлибдики, шоҳга куёв бўлсам?! — деди.
19Шундай қилиб, Шоулнинг қизи Мерав Довудга узатиладиган бўлди. Лекин Шоул қизини, Довуд қолиб, Махлалик Одриёлга турмушга берди. 20Шоулнинг бошқа қизи Михал эса Довудга кўнгил қўйган эди. Буни эшитган Шоул хурсанд бўлди. 21“Довудга Михални бераман, қизимни бериб, Довудни тузоғимга илинтириб оламан, Филистлар эса уни ўлдиради”, деб ўйлади.
— Энди бу сафар қулай фурсат етди, менга куёв бўласан, — деди Довудга Шоул.
22Кейин Шоул аъёнларига:
— Довудга, шоҳ сендан хурсанд, ҳамма хизматкорлари ҳам сени яхши кўради, шоҳга куёв бўладиган пайтинг келди, деб яширинча айтинглар, — деди.
23Шоулнинг аъёнлари бу гапни Довудга етказишди. Довуд эса шундай жавоб қайтарди:
— Мен камбағал, арзимас бир одам бўлсам, шоҳга куёв бўлиш, сизлар айтгандай, осонми?!
24Аъёнлар, ўз навбатида, Довуднинг гапларини Шоулга етказишди. 25Шоул шундай амр берди:
— Довудга, шоҳ ғанимларидан ўч олмоқчи, шунинг учун қалинга юзта Филистнинг суннат терисидан[85] бошқа нарса истамайди, деб айтинглар.
Шоул шу йўсинда Довуднинг Филистлар қўлига тушиб нобуд бўлишини режалаштирган эди.
26Аъёнлар Шоулнинг айтганларини Довудга етказишди. Довуд, ўшанда шоҳга куёв бўлишга ҳақли бўлар эканман–да, деб севинди. Белгиланган кундан олдин, 27Довуд ва унинг одамлари бориб, икки юзта Филистни ўлдирди. Довуд ўлдирилган Филистларнинг суннат терисини битта ҳам қолдирмай, шоҳга келтириб бериб, шоҳнинг куёви деган номга муносиб ишларни бажарди. Шундан сўнг Шоул қизи Михални Довудга турмушга берди.
28Шоул энди аниқ билдики, Эгамиз Довуд билан бирга экан, қизи Михал ҳам Довудни севар экан. 29Шундай қилиб, Довуддан янада ҳадиксираб, умрининг охиригача унга душман бўлиб қолди.
30Филист беклари қачон ҳужум қилсалар, Довуд Шоулнинг бошқа лашкарбошиларига қараганда ортиқ зафарга эришарди. Шу сабабдан Довуд катта шуҳрат қозонди.

 

19–БОБ

 

Шоул Довудни ўлдиришни режалаштиради

 

1Шоул ўғли Йўнатанга ва ҳамма аъёнларига, Довуд ўлдирилсин, деб фармон берди. Йўнатан эса Довудни жуда яхши кўрарди.
2— Отам Шоул сени ўлдирмоқчи, — деб у Довудни огоҳлантирди. — Эртага тонг пайти ҳушёр бўл, бирор жойга бориб яшириниб, жим ўтир. 3Мен эса сен яширинган далага чиқиб, отамнинг ёнида бўламан, сен тўғрингда у билан гаплашаман. Бирор хабар эшитсам, сенга етказаман.
4Йўнатан отаси Шоулга Довудни мақтаб шу гапларни айтди:
— Шоҳ ўз қули Довудга қарши гуноҳ қилмасинлар. Чунки у сизга ҳеч қачон ҳақсизлик қилмаган. Ҳар бир иши билан сизга катта фойда келтирган. 5Жонини хавф остига қўйиб, Филистни ўлдирди, Эгамиз Довуд туфайли Исроил халқини катта зафарга эриштирди. Сиз буларни кўриб севиндингиз. Шундай экан, нега Довудни бекордан–бекорга нобуд қилмоқчисиз, бегуноҳнинг қонини тўкиб гуноҳ қилмоқчисиз?
6Шоул Йўнатаннинг гапларини англаб:
— Худо шоҳид! Довуднинг жонига ҳеч ким қасд қилмайди, — деб онт ичди.
7Йўнатан Довудни чақиртириб келди ва бўлиб ўтган гап–сўзларни айтиб берди. Сўнг Довудни Шоулнинг ёнига бошлаб борди. Довуд эса илгаригидай шоҳнинг хизматига кирди.
8Шу орада яна уруш аланга олди. Довуд урушга кетди, у Филистлар билан жанг қилиб, уларга шундай қаттиқ зарба бердики, охири Филистлар Довуднинг олдига тушиб қочиб қолишди.
9Бир куни Шоул, найзаси қўлида, уйида ўтирарди, Довуд эса лира чалаётган эди. Шу пайт Эгамиз юборган ёвуз руҳ Шоулни чулғаб олди. 10Шоул найзаси билан Довудни деворга михлаб қўймоқчи бўлди, лекин Довуд чап бериб қолди. Шоулнинг найзаси деворга санчилиб қолди. Ўша тун Довуд яна қочиб қутулди.
11Шоул Довудни эрта тонгда тутиб ўлдирмоқчи бўлди, кузатиб туринглар, деб унинг уйига одамларини жўнатди. Хотини Михал Довудга:
— Бу кеча қочиб қутулмасангиз, эрта тонгда сизни ўлдиришади, — деди. 12Шундай қилиб, Довудни деразадан чиқариб юборди. Довуд қочиб қутулди. 13Михал бутни[86] олиб, тўшакка ётқизди, бош томонига эса эчки жунидан қилинган ёстиқ ташлади, устини кўрпа билан ёпди. 14Шоул юборган одамлар Довудни тутиб олиб кетишга келишди.
— Довуд касал, — деди Михал уларга.
15Сўнг Шоул одамларини яна жўнатиб:
— Довудни ўз кўзларингиз билан кўринглар, уни тўшаги билан бу ерга олиб келинглар, ўлдираман, — деб буюрди.
16Шоулнинг одамлари уйга кирдилар. Қарасалар, тўшакда бут, бутнинг бош томонида эчки жунидан қилинган ёстиқ турибди.
17— Нимага мени алдаб, ғанимимни қочириб юбординг? — деб сўради Шоул Михалдан.
— Довуд: “Қўйиб юбор мени, бўлмаса, сени ўлдираман”, деди, — деб жавоб берди Михал.
18Қочиб қутулган Довуд Рамада яшаётган Шомуилнинг ёнига кетди. Шоул унга нима қилган бўлса, ҳаммасини Шомуилга айтиб берди. Кейин Шомуил билан бирга Нойўт маҳалласига бориб, ўша ерда қолди. 19Довуд Раманинг Нойўт маҳалласида экан, деган хабар Шоулга етиб келди. 20Шоул: “Довудни тутиб келинглар”, деб одамларини ўша ерга юборди. Улар Шомуил бошчилигидаги пайғамбарлар гуруҳининг жўшиб зикр тушаётганини кўришди. Шу пайт Худонинг Руҳи Шоулнинг одамларини ҳам қамраб олди ва улар ҳам жўшиб зикр тушдилар.
21Шоул бўлиб ўтган воқеаларни эшитгач, бошқа одамларини юборди. Бу юборилганлари ҳам жўшиб зикр тушдилар. Шоул учинчи бор яна одамларини жўнатди, улар ҳам жўшиб зикр тушдилар.
22Охири Шоулнинг ўзи Рамага қараб йўл олди. Сахудаги катта сардоба бўйига бориб:
— Шомуил билан Довуд қаерда? — деб сўради.
— Рамадаги Нойўт маҳалласида, — деди биттаси.
23Шоул Рамадаги Нойўт маҳалласига кетаётганда, Худонинг Руҳи уни ҳам қамраб олди. Нойўтга боргунча йўлма–йўл жўшиб зикр тушиб кетди. 24Кийимларини ечиб ташлаб, Шомуилнинг олдида ҳам жўшиб зикр тушди. Ерга йиқилганича, бир кеча–кундуз яланғоч аҳволда ётиб қолди. “Наҳотки Шоул ҳам пайғамбар бўлса?!”[87] деган матал ана шундан қолган.

 

20–БОБ

 

Йўнатан Довудга ёрдам беради

 

1Довуд Рамадаги Нойўт маҳалласидан қочиб, Йўнатаннинг олдига келди.
— Мен нима қилибман? Айбим нима? Отангга қарши нима гуноҳ иш қилибманки, мени ўлдирмоқчи бўлади? — деди Довуд унга.
2— Худо сақласин, ўлмайсан! — деди Йўнатан. — Отам мени хабардор қилмай, хоҳ муҳим бўлсин, хоҳ муҳим бўлмасин, бирор иш қилмайди. Нимага энди буни мендан яширсин?! Ҳеч нарса бўлмайди.
3Довуд яна онт ичиб деди:
— Сен мени яхши кўрасан, буни отанг ҳам яхши билади. Йўнатан нима қилишимни билмай қўя қолсин, акс ҳолда азоб чекади, деб ўйлайди. Худо шоҳид! Жар ёқасида турибман.
4— Тила тилагингни, сен учун бажо келтираман, — деди Йўнатан.
5— Қара, эртага янги ой шодиёнаси бўлади, — деди Довуд. — Шоҳ билан бирга дастурхонда ўтиришим керак[88]. Лекин менга ижозат бер, индин кечгача далада яшириниб юрай. 6Агар отанг йўқлигимни сезиб қолса, унга шундай дейсан: “Довуд шошилинч ўз шаҳри Байтлаҳмга кетадиган бўлиб қолди, мендан қаттиқ туриб илтимос қилди. У ерда бутун уруғ–аймоғи йиллик қурбонлик маросими ўтказар экан.” 7Отанг “яхши” деса, демак, бу қулингга хавф–хатар йўқ. Агар ғазабланса, билгинки, менга зарар етказишга қатъий қарор қилган. 8Эгамиз олдида аҳд қилгансан–ку! Энди менга содиқ қол. Агар айбдор бўлсам, мени ўзинг ўлдир! Мени отангнинг ҳузурига олиб боришингга на ҳожат?!
9— Худо сақласин! — деди Йўнатан, — отам сенга ёмонлик қилмоқчи бўлганини билганимда, сенга айтмасмидим?!
10— Отанг сенга дағал жавоб берса, ким менга билдиради? — деб сўради Довуд.
11— Юр, далага чиқайлик, — деди Йўнатан.
Икковлари далага кетишди. 12Йўнатан гапида давом этиб, Довудга деди:
— Исроил халқининг Худоси — Эгамиз шоҳид бўлсин! Эрта ё индинга худди шу вақтгача отамнинг ниятини ўсмоқчилаб билиб оламан. Отам сенга мойиллик билдирса, албатта хабар юбораман. 13Борди–ю, отам сени ўлдирмоқни ният қилган бўлса–ю, сени хабардор қилиб бехатар кетишингни таъминламасам, Худо мени ёмон кўйга солсин, ҳатто ундан ҳам баттарроғини қилсин! Эгамиз, илгари отам билан бўлганидай, доимо сен билан бўлсин. 14Агар мен тирик бўлсам, ваъдангда тур, менга содиқ бўл. 15Агар ўлсам, менинг хонадонимга абадий шундай садоқатингни кўрсатгин.
16Йўнатан Довуд хонадони билан аҳд тузди ва:
— Эгамиз ҳамма душманларингни қириб ташласин, — деди.
17Йўнатан Довудни жонидан ҳам ортиқ яхши кўрарди. У: “Менга бўлган дўстона севгингни тасдиқлагин”, деб Довудга яна бир бор онт ичирди.
18— Эртага янги ой шодиёнаси бўлади, — деди Йўнатан Довудга. — Ўрнинг бўш қолади, йўқлигинг билинади. 19Индинга дарҳол пастга туш, олдинги сафар яширинган жойингга бориб яширин. Эзел деган тошнинг ёнида кутиб тур. 20Мен мўлжаллаб ўша тош томонга учта ўқ отаман. 21Кейин хизматкоримни: “Бор, ўқларни топиб кел”, деб жўнатаман. Агар унга: “Қара, ўқлар орқангда, уларни олиб бу ёққа қайт”, деб айтсам, сен келасан. Худо шоҳид! Шунда сенга хавф–хатар бўлмайди, тинч–омонсан. 22Агар хизматкоримга: “Қара, ўқлар олдингда”, десам, сен кетгин. Эгамиз сени йўлга солади. 23Бир–биримизга қилган аҳдимизга Худо абадий шоҳид бўлсин.
24Шундай қилиб, Довуд далада яшириниб олди. Янги ой чиққани муносабати билан байрам қилинарди. Шоҳ Шоул келиб, байрам таомига ўтирди. 25Одатдагидай, девор ёнидаги ўриндиқдан жой олди. Йўнатан Шоулнинг рўпарасидан[89], Абнур эса унинг ёнидан ўз жойларини эгаллашди. Довуднинг ўрни бўш қолди. 26Аммо Шоул ўша куни ҳеч нарса демади. Бирор тасодиф бўлса керак, Довуд ҳаром бўлган–у, ювинмагандир[90], деб ўйлади. 27Эртасига, янги ой шодиёнасининг иккинчи куни Довуднинг жойи яна бўш қолди. Шоул ўғли Йўнатандан сўради:
— Эссайнинг ўғли нимага кеча ҳам, бугун ҳам таомга келмади?
28— Довуд Байтлаҳмга кетмоқчи экан, мендан қаттиқ илтимос қилди, — деб жавоб берди у. 29— “Илтимос, ижозат берсанг, оиламиз ўша шаҳарда қурбонлик қилади. Акам, ўша ерда бўл, деб буюрди. Менга илтифот кўрсатсанг, бориб, акаларимни кўриб келсам”, деди. Шу важдан шоҳнинг дастурхонига кела олмади.
30Шоул ғазабланиб, Йўнатанга бақирди:
— Сен, ярамас, суюқоёқ хотиннинг боласи, у билан дўстлашганингни билмасмидим?! Бу қилиғинг билан ўзингни ҳам, сени туққан онангни ҳам иснодга қолдирдинг–ку. 31Эссайнинг ўғли ер юзида яшар экан, на ўзинг, на шоҳлигинг сақланиб қолади. Энди бирорта одамни жўнатиб, уни менинг олдимга чақиртириб кел. Уни ўлим кутяпти.
32— Нега у ўлдирилар экан? У нима қилди? — деди Йўнатан отасига.
33Шоул Йўнатанни ўлдирмоққа шайланиб, найзасини унга қаратиб отди. Йўнатан тушундики, отаси Довудни ўлдирмоққа қатъий қарор қилган. 34Йўнатан дарғазаб бўлиб дастурхондан турди, янги ой шодиёнасининг иккинчи куни ҳеч нарса емади. Отаси Довудни бу қадар ҳақорат қилганига хафа бўлди.
35Эрталаб Йўнатан Довуд билан кўришмоқ учун далага кетди. Ёнига бир кичкина болани олди. 36Йўнатан болага:
— Югур, мен отган ўқларни қидир! — деди.
Бола югуриб кетди. Йўнатан боланинг олд томонига бир ўқ отди. 37Йўнатаннинг ўқи тушган ерга бола етиб борган ҳам эдики, у:
— Ўқ олдингда! 38Тез бўл, югур, тўхтаб турма! — деб овоз берди. Бола ўқни олиб, хўжайинига келтириб берди. 39Бола ҳеч нарсадан хабарсиз, бу гапнинг маъноси Йўнатан билан Довудга аён эди, холос. 40Йўнатан қурол–аслаҳаларини ўша болага бериб:
— Кўтар буларни, шаҳарга олиб бор, — деди.
41Бола кетиши биланоқ, Довуд тош орқасидан чиқиб келди ва юзи билан ерга мук тушиб, уч марта таъзим қилди. Иккала дўст бир–бирларини қучоқлаб, ўпиб, йиғлашди. Довуд Йўнатанга қараганда қаттиқроқ йиғлади. 42Ниҳоят Йўнатан:
— Энди эсон–омон йўлингга кет, — деди. — Икковимиз: “Худо сену менинг орамизда, уруғларимиз орасида абадий шоҳид бўлсин”, деб Унинг номини ўртага қўйиб онт ичганмиз.
43Шундан кейин Довуд ўз йўлига кетди. Йўнатан эса шаҳарга қайтди.

 

21–БОБ

 

Довуд Шоулдан қочиб юради

 

1Довуд Нав шаҳридаги[91]руҳоний Охималекнинг ҳузурига борди. Охималек Довудни кутиб оларкан:
— Нимага ёлғизсан? Нега ёнингда ҳеч ким йўқ? — деб қўрқув ичра сўради.
2— Шоҳ менга бир топшириқ берди, — деди Довуд. — Сенга берган топшириғимни ҳеч ким билмасин, деди. Шунинг учун одамларимга, фалон жойга бориб туринглар, деб тайинлаб келдим. 3Ҳозир ейишга бирор нарсангиз борми? Менга бешта нон, ёки қўлингизга нима илинса, беринг.
4— Оддий нонимиз йўқ, — деб жавоб берди руҳоний, — агар одамларинг аёллардан ўзларини тийган бўлишса[92], назр қилинган нонимиз[93] бор.
5— Йўлга чиққанимиздан буён аёлларга яқинлашганимиз йўқ, — деди Довуд. — Сафаримизнинг мақсади оддий бўлганда ҳам, одамларим ўзларини пок тутади. Айниқса, бу сафаримизда одамларим ўзларини жуда пок тутдилар.
6Шундан кейин руҳоний унга муқаддас нон берди. Бу ерда Худога бағишланган нондан бошқа нон йўқ эди. Бу нон, Эгамизнинг ҳузурида тургандан кейин, иссиқ нон келтирилган куни олиб қўйилганди. 7Ўша куни Шоулнинг Доег деган хизматкори ҳам шу ерда эди. У Эдомлик[94] бўлиб, Шоулнинг бош чўпони эди. Доег Эгамиз ҳузурига расм–русумларни адо этгани келганди.
8— Ёнингизда найза ёки қилич йўқми? — деб сўради Довуд Охималекдан. — Шоҳнинг топшириғи шошилинч бўлгани учун ўзим билан на қиличимни олибман, на бошқа қуролимни.
9— Элох водийсида ўзинг ўлдирган Филист Гўлиётнинг қиличи бор, — деди руҳоний. — Эфод орқасида матога ўроғлиқ турибди. Бу ерда бошқа қурол йўқ. Хоҳласанг, ўшани олавер.
— Ўша қилични менга берақолинг, унақаси топилмайди, — деди Довуд.
10Довуд Шоулдан қочиб, ўша куни Гат[95] шоҳи Охишнинг ҳузурига борди. 11Охишнинг хизматкорлари:
— Бу Исроил шоҳи Довуд–ку! — дейишди. — Одамлар: “Шоул мингларчасини ўлдирди, Довуд эса ўн мингларчасини”, деб ўйнаб қўшиқ айтган эди–ку.
12Бу гаплар Довудни чўчитиб қўйди. У Гат шоҳи Охишдан жуда қўрқарди. 13Довуд уларнинг кўз ўнгида қиёфасини ўзгартирди, уларнинг олдида ўзини телбаликка солар, сарой[96] дарвозасини тимдалаб, сўлакларини соқолига оқизарди. 14Охиш хизматкорларига деди:
— Қаранглар бу одамга! Жиннининг ўзи–ку! Нимага уни менинг ҳузуримга олиб келдингизлар? 15Менинг олдимда жиннилик қилсин деб уни олиб келдингизларми? Менга жиннилар керакмиди?! Шу одамнинг саройимга кириши шартми?!

 

22–БОБ

 

Шоул Нав шаҳридаги руҳонийларни ўлдиради

 

1Шундан сўнг Довуд у ердан чиқиб, Адуллам шаҳри[97] яқинидаги ғорга қараб қочди. Акалари ва жамики ота хонадони бу ҳақда эшитиб, ўша ёққа — Довуднинг ёнига келишди. 2Эзилган, қарзини тўлашга қурби етмаган, норози одамлар Довуднинг атрофига тўпланишди. Довуд уларга бош бўлди. Унга эргашганлар тўрт юзтача эди.
3Довуд у ердан Мўабдаги[98] Миспах шаҳрига бориб, Мўаб шоҳидан илтимос қилди: “Ижозат беринг, Худо мени нима қилмоқчилиги маълум бўлгунча, ота–онам ёнингизда қолсин.” 4Шундай қилиб, Довуд ота–онасини Мўаб шоҳи ҳузурига олиб келди. Довуд адирлардаги қароргоҳида яшириниб турганда, ота–онаси Мўаб шоҳининг паноҳида яшадилар. 5Лекин пайғамбар Гад Довудга: “У ерда қолма, Яҳудо ерига бор”, деди. Шундан кейин Довуд у ердан чиқиб, Хорет ўрмонига[99] борди. 6Шу орада Шоул “Довуд ва унинг одамлари топилди”, деб эшитди. Шоул қўлида найзасини ушлаганича, Гиво[100] тепалигидаги тамариск дарахти[101] остида ўтирган эди. Барча аъёнлари ҳам унинг атрофида турган эдилар. 7Шоул уларга шундай деди:
— Эй, Бенямин одамлари, эшитиб олинглар! Эссайнинг ўғли[102] ҳар бирингизга далаю узумзорларни бериб қўймайди–ку! Ҳар бирингизни мингбоши ёки юзбоши қилиб ўтирадими?![103] 8Ҳаммангиз менга қарши тил бириктирдингиз–ку! Ўғлим Йўнатан Эссайнинг ўша ўғли билан аҳд қилган экан, мени ҳеч ким хабардор этмади. Орангиздан менга ён босадиган бирор одам чиқмади. Довуд менга пистирма қўймоқчи экан, уни ўғлим қайрабди. Ҳозир шу иш бўлди–ку! Шундай эмасми?!
9Шу пайт Шоулнинг аъёнлари ёнида турган Эдомлик[104] Доег айтди:
— Эссайнинг ўғли Довудни кўрдим, у Нав шаҳридаги Охитобнинг ўғли руҳоний Охималекнинг ёнига келган эди. 10Охималек “Довуд нима қилсин?” деб Эгамизнинг хоҳиш–иродасини сўради[105]. Унга ҳам озиқ–овқат берди, ҳам Филист Гўлиётнинг қиличини тақдим қилди.
11Шоҳ Шоул аъёнларига: “Охитобнинг ўғли руҳоний Охималекни ва унинг Навда яшайдиган ҳамма ота уруғларини — барча руҳонийларни олиб келинглар”, деб буюрди. Ҳаммаларини шоҳнинг олдига олиб келишди.
12— Эй, Охитобнинг ўғли, гапларимни эшит! — деди Шоул Охималекка.
— Лаббай, жаноблари, — деди Охималек.
13— Нимага сен Эссайнинг ўғли билан бирга менга қарши тил бириктирдинг? Довудга нон, қилич берибсан, унинг учун Худонинг хоҳиш–иродасини сўрабсан. Мана бугун Довуд менга қарши қўзғалиб, пистирмада пойлаб турибди, — деди Шоул. 14Охималек шундай жавоб берди:
— Бутун аъёнларингиз орасида Довуд сингари ишончли ким бор?! Довуд — сизнинг куёвингиз, соқчиларингизнинг сардори, хонадонингизда ҳурматли киши–ку. 15Тўғри, ўша куни Довуд учун Худонинг хоҳиш–иродасини сўрадим. Аммо бу биринчи марта эмас эди–ку! Шоҳ мени ва ота хонадонимни айбламасинлар, чунки мен Довуднинг ёмон ниятидан бехабар эдим.
16— Эй, Охималек, ўзинг ҳам, бутун ота хонадонинг ҳам албатта ўласизлар! — деди Шоул. 17Сўнг у ёнида турган қўриқчиларига буюрди:
— Қани, Довудни қўллаган Эгамизнинг руҳонийларини ўлдириб ташланглар! Улар Довуднинг қочиб кетганини билганлари ҳолда, менга хабар беришмади.
Шоҳнинг қўриқчилари қўл кўтариб, Эгамизнинг руҳонийларини ўлдиришни исташмади. 18Шунда шоҳ Шоул Доегга:
— Сен бор, руҳонийларни ўлдир! — деб буюрди.
Ўша куни Эдомлик Доег муқаддас либос[106] кийган саксон беш руҳонийни бир ўзи чопиб ўлдирди. 19Сўнгра эркак–аёл, ёш бола, ҳатто чақалоқ демасдан, руҳонийлар яшайдиган Нав шаҳрининг халқини ҳам қиличдан ўтказди. Моллари, эшаклари, қўйларини ҳам чопиб ташлади. 20Руҳоний Охималекнинг ўғилларидан биргина Абуатар дегани тирик қолиб, Довуднинг ёнига қочиб кетди. 21Шоул Эгамизнинг руҳонийларини ўлдирганини Абуатар Довудга айтиб берди. 22Довуд Абуатарга деди:
— Ўша куни у ерда Эдомлик Доег бор эди. У албатта Шоулга хабар беришини билардим. Отанг хонадонидаги ҳар бир жоннинг ўлимига мен сабабчи бўлдим. 23Энди сен ёнимда қол, қўрқма. Менинг жоним пайига тушган кимса — сенинг ҳам жонинг пайига тушган. Ёнимда қолсанг, бехатар бўласан.

 

23–БОБ

 

Довуд Кейлах шаҳрини озод қилади

 

1Довудга: “Филистлар Кейлах шаҳрига[107] ҳужум қилиб, ҳосилни талон–тарож қиляпти”, деб хабар беришди.
2— Бориб ўша Филистлар билан уришайми? — деб Эгамиздан сўради[108] Довуд.
— Бор, Филистлар билан уришиб, Кейлах шаҳрини халос эт, — деди Эгамиз. 3Лекин Довуднинг одамлари:
— Биз шу ерда — Яҳудода қўрқамизу, Кейлахга[109] бориб, Филист лашкарига қарши уришмоққа бизда журъат бормиди?! — дейишди. 4Довуд яна Эгамиздан Унинг хоҳиш–иродасини сўради.
— Отлан, Кейлахга бор! Филистларни Ўзим сенинг қўлингга бераман, — деди унга Эгамиз.
5Довуд одамлари билан Кейлахга бориб, Филистларга қарши уруш қилди. Довуд Филистларнинг мол–ҳолини тортиб олди. Уларга оғир талафот етказди. Шундай қилиб, Кейлах халқини қутқарди. 6Охималекнинг ўғли Абуатар Кейлахда турган Довуднинг ёнига қочиб, ўзи билан эфодни ҳам олиб кетган эди. 7Шоул Довуднинг Кейлах шаҳрига кетганини эшитиб: “Худо Довудни қўлимга берди, ўша шаҳар дарвозаларининг тамбалари бор, у шаҳарга кириб ўзини ўзи тутиб берди”, — деди.
8Шоул Довудни ва унинг одамларини қамалга олиш мақсадида бутун лашкарини урушга даъват этиб, Кейлахга юриш қилди. 9Довуд Шоулнинг қабиҳ ниятини эшитиб, руҳоний Абуатарга:
— Эфодни бу ерга олиб кел, Эгамизнинг хоҳиш–иродасини билайлик, — деди. 10Сўнг Худога шундай деб илтижо қилди:
— Эй, Исроил халқининг Худоси — Эгамиз! Аниқ хабар эшитдим: Шоул Кейлахга келиб, шу қулинг сабабли шаҳарни вайрон қилмоқчи экан. 11Кейлахликлар мени Шоулнинг қўлига тутиб берадими? Бу қулингнинг эшитганлари ростми, Шоул бу ерга келадими? Эй, Исроил халқининг Худоси — Эгамиз, ўтиниб сўрайман, бу қулингга аён эт!
— Шоул келади, — деди Эгамиз.
12— Кейлахликлар мени ва одамларимни Шоулнинг қўлига тутиб берадими? — деб сўради Довуд.
— Тутиб беради, — деди Эгамиз.
13Шу онда Довуд билан ёнидаги олти юзтача одам Кейлахдан чиқиб, у ёқдан–бу ёққа ўтаверишди. Довуд Кейлахдан қочиб кетибди, деган хабарни эшитган Шоул у ерга бормайдиган бўлди.

 

Довуд чўлда

 

14Довуд адирлардаги пана жойларда — Зиф чўлидаги[110] қирларда макон қиларди. Шоул Довудни муттасил таъқиб қилди, лекин Худо уни Шоулнинг қўлига бермади. 15Бир пайт Довуд Зиф чўлидаги Хорешда турганда: “Шоул мени ўлдиргани йўлга чиқибди”, деб билиб қолди.
16Шу пайтда Шоулнинг ўғли Йўнатан Хорешда турган Довуднинг олдига борди ва “Худо сени сақлайди”, деб уни руҳлантирди.
17— Қўрқма, — деди Йўнатан унга, — отам Шоул сени топа олмайди. Сен Исроил шоҳи бўласан, мен эса сендан кейинги одам бўламан. Отам Шоул ҳам шуни билади.
18Иккови Эгамиз олдида аҳд қилишди. Довуд Хорешда қолди, Йўнатан эса уйига кетди.
19Бир неча Зифликлар Гивога бориб, Шоулга хабар бердилар:
— Довуд ҳудудимиздаги Хореш деган жойда яшириниб юрибди. Бу жой Йишмоннинг[111] жанубидаги Хахило адирларида жойлашган. 20Эй, шоҳ ҳазратлари, бораверинг. Довудни биз, албатта шоҳнинг қўлига тутиб берамиз.
21— Сизлар менга қайишар экансиз, Худо сизларни ёрлақасин! — деди Шоул. 22— Бориб, яна бир марта текшириб чиқинглар, Довуд қаерларда яшириниб юрганини, ўша ерда уни кимлар кўрганини яхшилаб суриштиринглар. Айтишларича, у жуда айёр экан. 23Ҳамма яширинган жойларини билиб олиб, кейин менга аниқ хабар келтиринглар. Ўшанда мен сизлар билан бораман. Агар Довуд ўша ерда бўлса, уни бутун Яҳудо уруғлари орасидан қидириб топаман.
24Шундай қилиб, Зифликлар йўлга тушиб, Шоулдан олдин Зифга келишди. У пайтда Довуд одамлари билан Йишмоннинг жанубидаги Мойун чўлининг[112] бир кимсасиз водийсида эдилар. 25Шоул ҳам одамлари билан Довудни излашга чиқди. Довуд Шоулнинг келаётганини эшитгач, Мойун чўлининг қоялик жойига бориб яширинди. Шоул буни билиб қолиб, Довуднинг орқасидан кетди.
26Шоул қирнинг бир томонидан, Довуд билан унинг одамлари эса қирнинг бошқа томонидан боришарди. Довуд тезда Шоулдан қочиб қутулмоқчи эди. Шоул эса сипоҳлари билан Довуд одамларининг йўлини тўсмоқчи бўлиб, ўраб олаётган эди. 27Худди шу пайт бир хабарчи келиб Шоулга:
— Тезроқ юринг! Филистлар юртимизга ёпирилди, — деб қолди.
28Шоул Довудни таъқиб қилиш ўрнига, Филистлар билан жанг қилгани қайтиб кетди. Шунинг учун ўша ерга “Қутулиш қояси”[113] деб ном берилди.

 

24–БОБ

 

Довуд Шоулнинг ҳаётини сақлайди

 

1Довуд у жойларни ҳам тарк этиб, Энгедидаги пана жойларда[114] яшай бошлади. 2Шоул Филистларни қувлаб юбориб қайтиб келгач, Довуд Энгеди ёнидаги дашт–чўлларда юрибди, деган хабарни эшитди. 3Шоул одамлари билан Довудни қидирмоққа отланди. Исроилнинг энг сара сипоҳларидан уч мингтасини танлаб олиб, қоялари ва ёввойи эчкилари билан машҳур бўлган жойга кетишди.
4Йўлда қўй қўраси бўлиб, унинг яқинида бир ғор бор эди. Шоул эҳтиёжини қондирмоқчи бўлиб ғорга кирди. Ғорнинг энг ичкарисида эса Довуд одамлари билан ўтирган эди. 5Одамлари Довудга айтдилар:
— Эгамиз сенга: “Ғанимингни қўлингга бераман, унга билганингни қилавер”, деган эди. Ўша кун шу бугундир!
Довуд секин бориб, Шоулнинг ридоси этагидан билинтирмай бир парча кесиб олди. 6Лекин Шоулнинг этагидан бир парча кесиб олгани учун юрагида ўкинч пайдо бўлди. 7Кейин одамларига деди:
— Худо сақласин! Мен Эгамизмой суртиб танлаган шоҳга — жаноби олийларига бундай қилолмайман. Унга қарши қўлимни кўтармайман, чунки у Эгамизнинг мой суртиб танлаганидир.
8Довуд шундай деб одамларига танбеҳ берди, Шоулга тегишларига ижозат бермади. Шоул ғордан чиқиб, йўлига кетди. 9Унинг ортидан Довуд ҳам ғордан чиқди–да:
— Шоҳ ҳазратлари! — деб Шоулни чақирди. Шоул орқасига ўгирилди, Довуд эгилиб таъзим қилди ва ер ўпиб 10деди:
— Довуд сенга ёмонлик қилмоқчи, деган одамларнинг гапларига нима учун қулоқ соляпсиз? 11Ўз кўзингиз билан кўриб турибсизки, ҳозир Эгамиз ғорда сизни қўлимга берган эди. Одамларим сизни ўлдирмоқчи бўлишган эди, лекин менинг кўзим қиймади, “Жанобларига қўл теккизмайман, чунки у Худонинг мой суртиб танлаганидир”, — дедим. 12Қаранг, эй, отам! Қўлимдаги манави парчага қаранг! Ридонгизнинг этагидан кесиб олдим. Ридонгиздан бир парчани кесиб олдиму, лекин сизни ўлдирмадим. Кўнглимда ёмонлик ва маккорликдан асар йўқлигини яхши билиб олинг. Мен сизга гуноҳ қилмаганману, сиз эса менинг жонимга қасд қилиш пайига тушгансиз. 13Худога солдим, мен учун У сиздан ўч олсин. Мен сизга қўл кўтармайман. 14Эскилар: “Ёмонлик ёмон одамлардан келар”, дейишган, шунга кўра, мен сизга қўлимни кўтармайман. 15Исроил шоҳи кимнинг пайига тушган, ахир? Сиз кимни таъқиб қиляпсиз? Ўлган итдай ёки бургадай арзимас бўлган меними? 16Худога солдим, қай биримизнинг ҳақ эканимизни Худо ҳукм қилсин, додимни Ўзи эшитсин. Эгамиз менинг йўлимни бериб, сизнинг қўлингиздан халос этсин.
17Довуд гапини тугатган ҳам эдики, Шоул:
— Довуд, ўғлим, бу сенинг овозингми? — дедию уввос солиб йиғлай бошлади.
18— Сен ҳақсан, мен нотўғри қилдим, — деди Шоул Довудга. — Сен менга яхшилик қилган эдинг, мен ёмонлик билан жавоб қайтардим. 19Бугун менга бўлган муносабатингни аниқ–равшан исботладинг. Эгамиз мени сенинг қўлингга берибдию, лекин сен мени ўлдирмабсан. 20Қанийди, ҳаммаям сенга ўхшаб душманини тутиб олганда, оқ йўл тилаб қўйиб юбораверса?! Бугун менга қилган яхшилигинг учун сенга Эгамиздан қайтсин! 21Энди мен англаб етдим: сен албатта шоҳ бўласан, Исроил шоҳлиги сенинг қўлингда мустаҳкам бўлади. 22Энди менга, сиздан кейин авлодингизни йўқ қилмайман, отангиз хонадонидан номингизни ўчирмайман, деб Эгамиз олдида онт ич.
23Довуд Шоулнинг олдида онт ичди. Шундан сўнг Шоул уйига қайтиб кетди. Довуд эса одамлари билан адирлардаги қароргоҳига қайтди.

 

25–БОБ

 

Шомуилнинг ўлими

 

1Шу орада Шомуил оламдан ўтди. Бутун Исроил халқи йиғилишиб, Шомуилга аза тутди. Уни ўз она шаҳри Рамада дафн қилишди.

 

Довуд ва Обигайл

 

Шундан кейин Довуд Порон даштига кетди. 2Мойун шаҳрида бир бой–бадавлат одам яшар, мол–мулки Кармил шаҳри[115] яқинидаги ерда бўлиб, уч мингта қўйи, мингта эчкиси бор эди. Бу пайтда у Кармилда қўйларининг жунини қирқаётган эди. 3Ўша одамнинг исми Навол, хотинининг исми эса Обигайл эди. Аёл ақл–фаросатли ва чиройли эди. Эри Холиб уруғидан бўлиб, қўрс, феъл–атвори ёмон одам эди.
4Довуд даштда юрганда, Навол қўйларининг жунини қирқяпти, деган хабарни эшитиб қолди. 5Довуд йигитларидан ўнтасини Кармилга — Наволнинг ҳузурига жўнатаётиб, уларга деди:
6— Наволга мендан салом айтиб, шу гапларимни етказинглар: “Умринг узоқ бўлсин! Сенга, хонадонингга, қарамоғингдаги ҳар бир одамга тинчлик–омонлик бўлсин. 7Қўйларингнинг жунини қирқаётганингни эшитдим. Чўпонларинг биз билан бирга эди. Уларни хафа қилмадик, Кармилда бўлган кунларида ҳеч нарсаси йўқолмади. 8Хизматкорларингдан сўраб кўрсанг, ўзлари ҳам сенга айтиб беришади. Шунинг учун одамларимга илтифот кўрсат, сенинг ҳузурингга зиёфат куни[116] келдик. Бу қулларингга ва ўғлинг Довудга қўлингдан келганча марҳамат қилиб, ёрдам кўрсат.”
9Довуднинг одамлари Навол ҳузурига бориб, Довуднинг номидан унга шу гапларни етказишди ва жавоб кута бошлашди. 10Навол эса Довуднинг одамларига шундай жавоб берди:
— Довуд дегани ким ўзи?! Эссайнинг ўғли бўлса, нима қипти?! Шу кунларда ўз хўжайинларидан қочиб кетаётган қуллар жуда кўпайиб кетди–да! 11Нонимни, сувимни, жун қирқаётган одамларим учун сўйган қўйларимнинг гўштини олиб, аллақайдан келган одамларга берайми?!
12Довуднинг одамлари келган йўлига қайтиб кетишди. Наволнинг ҳамма айтганларини Довудга етказишди.
13— Ҳамма қиличини белига боғласин! — деб амр берди Довуд одамларига. Довуднинг ўзи ҳам, одамлари ҳам қиличларини белларига боғлашди. Тўрт юзга яқин одам Довуд билан бирга кетди. Икки юзтаси эса анжомлар ёнида қолди.
14Наволнинг хизматкорларидан бири унинг хотини Обигайлга деди:
— Довуд хўжайинимиз Наволга салом йўллаб, даштдан хабарчилар жўнатган экан, лекин Навол уларни ҳақорат қилди. 15У одамлар эса бизга кўп яхши муносабатда бўлишган эди. Ҳар доим даштда улар билан қолган пайтларимизда бизни хафа қилишмасди, бирор нарсамиз ҳам йўқолмасди. 16Қўйларимизни боқиб юрганимизда, ҳар доим — кечаю кундуз бизни ҳимоя қилишарди. 17Энди нима қилиш лозимлигини ўзингиз яхшилаб ўйланг. Чунки хўжайинимизнинг ва унинг бутун хонадонининг бошига фалокат хавф солиб турибди. Хўжайинимиз эса шу қадар баджаҳлки, бирор кимса унга бир оғиз гап айта олмайди.
18Обигайл вақтни бой бермай, икки юзта нон, икки меш шароб, бешта қўйнинг пиширилган гўштини, икки тоғора[117] қовурилган буғдой, юз ҳовуч майиз ва икки юз ҳовуч анжир қоқи[118] олиб эшакларга юклади. 19Сўнг хизматкорларига:
— Сизлар мендан олдин юринглар, мен орқаларингиздан бораман, — деди. Эри Наволга эса ҳеч нарса демади. 20Обигайл эшакка миниб, тоғнинг ёлғизоёқ йўлларидан тушиб келаётганда, унга томон келаётган Довуднинг одамларига дуч келиб қолди. 21Довуд шу гапларни айтаётган экан:
— Бу одамнинг даштдаги мол–ҳолини беҳудага қўриқлабман–да. Унинг қўтонидан бирор қўй йўқолмадию, оқибатда у менинг яхшилигимга ёмонлик билан жавоб қайтарди. 22Агар эрталабгача унга қарашли эркак зотидан бирортасини тирик қолдирсам, Худо менинг жазомни берсин[119], ҳатто ундан баттарроғига дучор қилсин!
23Обигайл Довудни кўрибоқ эшакдан тушди. Довудга таъзим қилиб, ерга мук тушди. 24Унинг оёқларига бош уриб ёлворди:
— Тўрам, мен айбдорман, айб менда. Ижозат беринг, бу чўрингиз сизга бир оғиз гап айтсин, айтганларимга қулоқ солинг. 25Ёлвораман, тўрам! Ўша баттол Наволга эътибор бермасинлар. Унинг феъл–атвори худди исмининг ўзи. Навол — ақлсиз дегани[120]. Мен, чўрингиз, тўрам юборган одамларни кўрмабман. 26Энди, тўрам, Эгамиз сизнинг қон тўкишингизга, ўз қўлингиз билан қасос олмоғингизга изн бермаган. Худо шоҳид! Тўғрисини айтай, ғанимларингиз, қолаверса, тўрамга қасд қилган ҳамманинг бошига Наволнинг куни тушсин. 27Мен, чўрингизнинг тўрамга келтирган мана бу инъомлари сизга эргашиб хизмат қилаётган одамларингизга берилсин. 28Бу чўрингизнинг гуноҳидан ўтинг. Эгамиз албатта тўрамнинг хонадонини мустаҳкам қилади, чунки тўрам Эгамиз учун жанг қиляпти. Умрингиз охиригача сиз томондан бирон–бир ҳақсизлик бўлмасин. 29Биронтаси ортингиздан тушиб, жонингизга қасд қилса, ҳаётингизни Эгангиз Худо ўз паноҳида асрасин. Ғанимларингизни эса палахмондан отилган тошдай улоқтириб юборсин. 30Эгамиз тўрамга ваъда қилган барча эзгуликларни бажо келтириб, сизни Исроилнинг йўлбошчиси қиладиган кун келади, албатта. 31Ўшанда ўзим учун ўч олиб, беҳудага қон тўкдим, деб пушаймон бўлмагайсиз. Эгамиз тўрамга барака берганда, бу чўрисини унутмасин.
32— Бугун сени мен билан учраштирган Исроил халқининг Худоси — Эгамизга ҳамду санолар бўлсин! — деди Довуд. 33— Ақлингга балли, барака топ! Бугун мени қон тўкишдан, ўз қўлим билан ўч олишдан сақлаб қолдинг, бунинг учун сени Худо ёрлақасин. 34Исроил халқининг Худоси — Эгамиз сенга ёмонлик қилишимнинг олдини олди. Агар сен мени тезда учратиб қолмаганингда, Худо ҳақи, кун чиққунча Наволга қарашли эркак зотидан бирортаси тирик қолмаган бўларди!
35Довуд Обигайл олиб келган ҳадяларни олди. Кейин:
— Эсон–омон уйингга бор, билиб қўй, гапларингга қулоқ солиб, арзингга эътибор бердим, — деди.
36Обигайл Наволнинг ёнига қайтиб келди. Навол уйида шоҳона зиёфат уюштирган, маст, жуда вақти чоғ эди. Обигайл эса эрталабгача унга бир оғиз гап айтмади. 37Эртасига эрталаб Навол ўзига келгач, хотини унга бўлиб ўтган воқеаларни айтиб берди. Ўша заҳотиёқ Наволнинг юраги музлаб, шол бўлиб қолди. 38Ўн кунлардан кейин Эгамиз Наволнинг жонини олди.
39Худо Наволнинг жонини олганини Довуд эшитди.
— Навол мени ҳақорат қилган эди, Эгамизнинг Ўзи мени оқлади, бу қулини ёмонлик қилмоқдан асради. Унга ҳамду санолар бўлсин! Эгамиз Наволнинг ёмонлигини ўзининг бошига солибди, — деди.
Шундан сўнг Довуд Обигайлнинг олдига хабарчилар жўнатиб, унга уйланмоқчи эканлигини билдирди. 40Довуд юборган хабарчилар Кармилга — Обигайлнинг ҳузурига бориб:
— Довуднинг сенга уйланиш истаги бор, шуни билдириш учун бизни юборди, — дедилар. 41Обигайл ўрнидан турди, боши ерга теккудай бўлиб таъзим қилди–да:
— Мен тўрамга хизмат қилмоққа ва тўрамнинг хизматкорлари оёқларини ювишга тайёрман, — деб жавоб берди. 42Обигайл тезда ўрнидан туриб, эшакка минди. Ёнига бешта чўрисини олиб, Довуднинг хабарчилари орқасидан йўлга тушди. Шундай қилиб, Обигайл Довудга турмушга чиқди.
43Довуд Йизриллик Охинавамга ҳам уйланган эди. Шу тариқа Довуд икки хотинлик бўлди. 44Довуднинг биринчи хотини Михални[121] эса отаси Шоул Палтига бериб юборган эди. Палти Галимлик Лайиш деганнинг ўғли эди.

 

26–БОБ

 

Довуд яна Шоулнинг жонини сақлаб қолади

 

1Зифликлар Гивога Шоулнинг ҳузурига келиб: “Довуд Йишмон[122] четидаги Хахило тепалигида яшириниб юрибди”, деб хабар етказишди. 2Шоул уч мингта сараланган Исроилсипоҳи билан Довудни қидириб Зиф дашт–биёбонига борди. 3У Хахило тепалигидаги йўл бўйида қароргоҳ қурди, бу тепалик Йишмон саҳросининг четида эди. Довуд ҳали ҳам саҳрода яшириниб юрарди. Ўз орқасидан Шоулнинг тушганини билиб, Довуд 4айғоқчилар жўнатди. Шу тариқа Шоулнинг шу ерга келганини аниқ билиб олди.
5Довуд Шоулнинг қароргоҳи томон яқин бориб, Шоул билан лашкарбоши Абнурнинг ухлаётган жойини кўрди. Шоул қароргоҳнинг ўртасида, сипоҳлар эса унинг атрофида ётган эдилар. 6Шу пайт Довуд Охималек билан Абушайдан:
— Ким мен билан қароргоҳга — Шоулнинг ёнига киради? — деб сўради. Охималек — Хет халқидан эди. Абушай — Зеруянинг[123] ўғли бўлиб, Йўабнинг акаси эди.
— Мен сиз билан бораман, — деди Абушай.
7Довуд билан Абушай ўша кун кечаси қароргоҳга киришди. Шоул найзасини бош томонига ерга санчиб қўйиб, қароргоҳнинг ўртасида ухлаб ётарди. Абнур билан сипоҳлар унинг атрофида ухлашарди.
8— Бугун Худо ғанимингизни сизнинг қўлингизга берди, — деди Абушай Довудга. — Энди ижозат беринг, уни найза билан бир уриб ерга михлаб қўяйин. Иккинчи марта уришимга ҳожат қолмайди.
9— Йўқ, уни ўлдирмайсан, — деди Довуд, — Эгамизмой суртиб танлаган шоҳга қўл кўтарганни сира оқлаб бўлмайди. 10Худо шоҳид! Шоулни ё Худо уради, ё унинг куни битиб оламдан ўтади, ёки жангда ҳалок бўлади. 11Аммо Эгамизмой суртиб танлаган шоҳга қўл кўтаришдан мени Худонинг Ўзи сақласин. Майли, Шоулнинг бош томонидаги найза билан сувдонини олиб кетамиз.
12Довуд Шоулнинг бош томонидаги найзаси ва сувдонини олди. Кейин у ердан қайтишди. Уларни ҳеч ким кўрмади, бирор кимса бўлиб ўтган воқеани билмай қолди, ҳеч ким уйғонмади ҳам. Ҳамма ухлаб ётарди, зотан, Эгамиз уларни қаттиқ ухлатиб қўйган эди. 13Довуд нариги томонга ўтиб, узоқроқдаги тепаликнинг устига чиқди, Шоулнинг сипоҳлари билан унинг орасида анчагина масофа бор эди. 14Ўша ердан Абнурни ва одамларини чақириб:
— Эй, Абнур, менга жавоб бер–чи! — деди.
— Сен кимсан, нега бақириб шоҳимизни безовта қиляпсан? — сўради Абнур.
15— Сен катта одамсан, Абнур, тўғрими гапим? — деди Довуд. — Бутун Исроилда сенга тенг келадигани йўқ. Шоҳ ҳазратларини биттаси ўлдирмоқчи бўлиб, қароргоҳга киради–ю нега муҳофаза этмадинг? 16Бу қилган ишинг ёмон. Худо ҳақи, ўзинг ҳам, одамларинг ҳам ўлимга лойиқсизлар, чунки жаноби олийларини — Эгамиз мой суртиб танлаган шоҳни муҳофаза этмадингизлар. Қараб кўр–чи, шоҳнинг бош томонидаги найзаси билан сувдони қаерда экан?
17Шоул Довуднинг овозини таниди:
— Бу сенинг овозингми, Довуд ўғлим? — деб сўради.
— Ҳа, шоҳ ҳазратлари, менман, — жавоб берди Довуд. 18— Жаноби олийлари! Мен, қулингизни нега таъқиб қилаверасиз? Мен нима қилдим? Гуноҳим нима? 19Шоҳ ҳазратлари! Марҳамат қилиб мен, қулингизнинг сўзларига қулоқ солинг. Агар сизни менга қарши қўзғатган Эгамиз бўлса, назр атанг, У тинчлансин. Агар бу ишни инсонлар қилган бўлса, Эгамиз олдида лаънати бўлсинлар. Чунки улар Эгамизнинг еридан мени ҳайдаб: “Бор, бегона худоларга хизмат қил”[124], деяётгандай бўляпти. 20Ишқилиб, қоним Эгамизнинг ҳузуридан узоқ ерларга тўкилмасин. Шоҳим, сиз тоғда каклик овлайдиган овчидайсиз–у, итлару одамларингиз билан битта бургани овлашга чиқибсиз–да!
21— Гуноҳ қилдим, Довуд ўғлим, бери кел, — деди Шоул. — Бугун менинг ҳаётим сен учун қимматли эканини билдим. Энди сенга сира ёмонлик қилмайман. Ҳақиқатан ҳам, нодонлик қилдим, қаттиқ янглишдим.
22— Мана шоҳимизнинг найзаси, йигитларингиздан бири келиб олсин, — деди Довуд, 23— Эгамиз ҳар бир одамнинг тўғрилигига ва садоқатига яраша мукофот беради. Бугун Эгамиз сизни қўлимга берган бўлса–да, мен Эгамизнинг мой суртиб танлаганига қўл кўтаришни истамадим. 24Бугун сизнинг ҳаётингизни сақлаганимдай, Эгамиз менинг ҳаётимни ҳам шундай сақласин. У мени ҳар қандай балолардан асрасин.
25— Довуд ўғлим, Эгамиз сени ёрлақасин, сен албатта буюк ишлар қиласан, улуғ зафарларга эришасан, — деди Шоул. Шундан кейин Довуд ўз йўлига кетди, Шоул эса уйига қайтди.

 

27–БОБ

 

Довуд Филистлар орасида

 

1Довуд: “Бир кун Шоулнинг қўлида нобуд бўлсам керак”, деб ўйларди. “Яхшиси, Филистлар ерларига қочиб қолай. Ўшанда Шоул Исроилнинг ҳар бурчагидан мени қидириб юришдан воз кечади, мен ҳам унинг қўлидан қутулиб қоламан.”
2Шундай қилиб, Довуд ва унинг ёнидаги олти юз киши оилалари билан йўлга отланиб, Гат[125] шоҳи Охиш томонига ўтиб кетишди. Шоҳ Охиш Мойух деганнинг ўғли эди. 3Ҳаммалари оилалари билан бирга Гатда Охишнинг ёнида жойлашишди. Довуд ҳам иккала хотини — Йизриллик Охинавам ва Кармиллик Наволнинг беваси Обигайл билан жойлашди. 4Шоул Довуднинг Гатга қочиб кетганини эшитгач, энди уни ахтармай қўйди.
5Довуд Охишга:
— Агар мен, қулингиз, сизнинг илтифотингизга сазовор бўлсам, ён–атрофдаги шаҳарларнинг биридан менга жой берсангиз, мен ўша ерда истиқомат қилайин, — деди. — Қулингизнинг сиз билан бирга шоҳ шаҳрида яшашига ҳожат йўқ.
6Охиш ўша куни Довудга Зихлах шаҳрини берди. Ўшандан буён Зихлах Яҳудо шоҳларига қарашли шаҳардир. 7Довуд Филистлар юртида бир йилу тўрт ой истиқомат қилди.
8Довуд одамлари билан Гешир, Гезер ва Омолек халқларининг ерига бостириб борарди. Бу элатлар узоқ замонлардан бери Шурга ва Миср чегарасигача чўзилган ерларда яшаб келишарди. 9Довуд бирор юртни босиб олса, эркак, аёл демас, тирик жонни соғ қўймасди. Фақат қўй, мол, эшак, туя ва кийим–кечакларни ўлжа олиб, шоҳ Охишнинг ҳузурига қайтиб келарди. 10Охиш: “Бугун бирон ерга бостириб бордингизларми?” деб сўраса, Довуд: “Яҳудонинг Нагав чўлидаги ҳудудларини босиб олдик”, ёки “Нагав чўлидаги Ярахмал уруғи ерларини босиб олдик”, ёки “Нагав чўлидаги Хайин халқи ерларини[126] қўлга олдик”, деб жавоб берарди. 11Довуд бирор кимсани Гатга олиб келмас, “Довуд ундай қилди, бундай қилди, деб айтмасин”, дея эркагу аёлни тирик қолдирмасди. Довуд Филистлар юртида яшаган пайтда шундай қиларди. 12Охиш Довудга ишонарди. “Довуд ўз халқи — Исроил халқига ўзини душман қилиб қўйди, бундан кейин то абад менинг хизматимда қолади”, деб ўйларди.

 

28–БОБ

 

1Ўша кунларда Филистлар Исроил лашкари билан уруш қилмоқчи бўлиб, лашкарларини тўплашди. Охиш Довудга:
— Билиб қўй, сен одамларинг билан албатта мен томонда жанг қиласизлар, — деб таъкидлади.
2— Ўшанда сиз мен, қулингизнинг нималар қилишимни кўрасиз, — деди Довуд.
— Яхши, — деди Охиш, — сен доимо менинг шахсий қўриқчим бўлиб қоласан.

 

Шоул арвоҳдан маслаҳат сўрайди

 

3Шомуил оламдан ўтганда, бутун Исроил халқи унга аза тутган ва уни ўз шаҳри Рамага дафн қилишган эди. Шоул эса арвоҳ чақирувчиларни ва фолбинларни юртдан йўқотиб юборган эди.
4Шу орада Филистлар тўпланиб, Шунам шаҳрига бориб қароргоҳ қуришди. Шоул ҳам жамики Исроил қўшинини йиғиб, Гилбова тоғида[127] қароргоҳ қурди. 5Шоул Филистлар қўшинини кўрдию, қаттиқ қўрқиб кетди, уни ваҳима босди. 6Шоул “Нима қилай?” деб Эгамизнинг хоҳиш–иродасини билмоқчи бўлган эди, У Шоулга на тушида, на руҳонийлар[128] ва на пайғамбарлар орқали жавоб берди. 7Шундан кейин Шоул аъёнларига:
— Менга бирорта арвоҳ чақирадиган аёлни топиб келинглар, унинг олдига бориб маслаҳат солайин, — деб фармон берди.
— Эн–Дўрда[129] бир арвоҳ чақирадиган аёл бор, — деди аъёнлар. 8Шоул бошқача кийимлар кийиб, қиёфасини ўзгартирди ва икки кишини эргаштириб, кеч кирганда, ўша аёлникига борди.
— Илтимос қиламан, мен учун руҳларга маслаҳат сол, сенга кимнинг номини айтсам, ўша одамни чақириб бер, — деди. 9Аёл шоҳга шундай жавоб берди:
— Шоул нималар қилганини, арвоҳ чақирадиганларни ва фолбинларни юртдан йўқотиб юборганини биласан–ку. Шундай экан, нимага мени нобуд қилмоқ учун тузоқ қўйяпсан?
10— Худо ҳақи, бундан сенга заррача ёмонлик келмайди, — деб онт ичди Шоул.
11Шундан сўнг аёл:
— Сенга кимни чақириб берайин? — деб сўради.
— Менга Шомуилни чақириб бер! — деди Шоул.
12Аёл Шомуилни кўргач, қаттиқ бақириб юборди:
— Сиз шоҳ Шоулсиз–ку! Нега мени алдадингиз?
13— Қўрқма! — деди шоҳ аёлга, — нимани кўряпсан?
— Ер остидан[130] чиқаётган бир арвоҳни кўряпман, — деб жавоб берди аёл.
14— Нимага ўхшайди? — сўради Шоул.
— Ридо кийган кексароқ одам юқорига чиқяпти, — деди аёл. Шу заҳоти Шоул билдики, у одам Шомуил. Мук тушиб унга таъзим қилди.
15— Нимага мени чақириб безовта қилдинг? — сўради Шомуил.
— Мен жуда қийналиб кетдим, — деди Шоул. — Филистлар менга ҳужум қилишмоқчи. Худо эса мени тарк этди. Менга на пайғамбарлар орқали, на тушимда жавоб беряпти. Энди нима қилай, айтинг, шунга сизни чақирган эдим.
16— Эгамиз сени тарк этиб, сенга душман бўлган экан, энди нимага мендан сўраяпсан? — деди Шомуил. 17— Эгамиз мен орқали айтганини қилди. Шоҳликни сенинг қўлингдан тортиб олиб, Довудга берди. 18Чунки сен Эгамизнинг амрига итоат этмадинг, Унинг алангаланган ғазабини сен Омолек халқига сочмадинг. Ана шунинг учун Эгамиз бугун шу кунларни бошингга соляпти. 19У сени ҳам, Исроил халқини ҳам Филистлар қўлига беради. Эртага сен ва ўғилларинг менинг ёнимда бўласизлар[131]. Эгамиз бутун Исроил қўшинини ҳам Филистлар қўлига топширади.
20Шоул бирдан муккаси билан ерга тушди. Шомуилнинг гапларидан қаттиқ қўрқиб кетди, силласи қуриди. У бир кеча–кундуз туз тотмаган эди. 21Аёл Шоулга яқинлашди–да, унинг қаттиқ қўрқиб кетганини кўриб шундай деди:
— Бу чўрингиз ҳам сизнинг гапларингизни эшитди, жонимни хатарга қўйиб бўлса–да, истагингизни бажо келтирдим. 22Энди бу чўрингизнинг гапларини эшитинг. Олдингизга озгина нон–пон қўяман, ейсиз. Ҳали йўл юрасиз, нон–пон еб олсангиз, дармон бўлади.
23— Емайман! — деб рад этди Шоул.
Лекин аъёнлари ҳам, аёл ҳам уни кўндиришга кўп ҳаракат қилишди. Охири, Шоул уларнинг айтганини қилишга рози бўлди. Ётган еридан туриб, тўшакка ўтирди. 24Аёлнинг уйида боқувдаги бир бузоғи бор эди. Аёл уни тезда сўйди. Ун олди–да, хамир қориб, хамиртурушсиз нон ёпди. 25Таомларни Шоул билан аъёнлари олдига қўйди. Улар еб–ичиб, ўша куни тунда туриб жўнаб кетишди.

 

29–БОБ

 

Филистлар Довудга ишонмайди

 

1Филистлар ҳамма сипоҳларини Офоққа[132] йиғди. Исроил лашкари эса Йизрилдаги булоқ ёнида қароргоҳ қуриб, жойлашиб олган эдилар. 2Филист беклари юз минг кишидан иборат тўдалари билан боришарди. Довуд ва унинг одамлари эса шоҳ Охиш билан бирга орқада келаётган эдилар. 3Филист лашкарбошилари:
— Анави ибронийлар бу ерда нима қилиб юрибди? — деб сўраган эдилар, Охиш шундай жавоб берди:
— Бу одам Исроил шоҳи Шоулнинг хизматкори Довуд бўлади. Неча ою йиллардан бери ёнимда юрибди. Мен томонга ўтгандан буён ундан бирор ёмонлик кўрмадим.
4Лекин Филист лашкарбошилари Охишга:
— Бу одамни орқасига қайтариб юборинг! — дейишди жаҳл билан. — Сиз унга ажратиб берган жойга бораверсин. Биз билан урушга боришига йўл қўйманг! Жанг вақтида бизга қарши чиқиши мумкин. У олдинги хўжайинига ўзини қандай қилиб яхши кўрсатишини биласизми? Одамларимизнинг бошини унга тутиб беришдан бошқа яхши йўл топа олармиди?! 5Ҳалиги: “Шоул мингларчасини ўлдирди, Довуд эса ўн мингларчасини”, деб куйлаб ўйнаб қўшиқ айтган эдилар–ку. Бу ўша Довуднинг ўзгинаси–ку.
6Охиш Довудни ёнига чақириб деди:
— Худо ҳақи, сен яхши одамсан. Ҳузуримга келганингдан бери бирон номаъқул иш қилганингни кўрмадим. Мен билан бирга урушга боришингни истардиму, аммо бекларимиз урушга боришингни маъқул кўришмаяпти. 7Майли, бу сафар орқангга қайт, тинчгина кет, тағин Филист бекларининг кўзи олдида бирорта номаъқул иш қилиб қўймагин.
8— Ахир, мен нима қилдим?! — деди Довуд. — Ҳузурингизга келганимдан бери мендан бирор айб топмадингиз–ку! Энди шоҳ ҳазратларининг ғанимларига қарши урушга нима учун бормаслигим керак экан?!
9— Биламан, — деди Охиш, — сен менинг назаримда Худонинг фариштасидай поксан. Лекин Филист лашкарбошилари, биз билан урушга бормасин, дейишяпти. 10Энди сен ва ўзинг билан келган шоҳинг Шоулнинг одамлари эрталаб туринглар–да, тонг отар–отмас жўнанглар.
11Шундай қилиб, Довуд одамлари билан эрта тонгда туриб, Филистлар ҳудудига қараб йўлга тушди. Филистлар эса Йизрилга[133] жўнашди.

 

30–БОБ

 

Довуд Омолек халқини мағлуб қилади

 

1Довуд одамлари билан йўл юриб, учинчи куни ўз шаҳри Зихлахга етиб келди. Бу орада Омолек халқи Нагав чўлига[134], хусусан, Зихлах шаҳрига ҳам бостириб кирган, Зихлахга ўт қўйиб, шаҳарни талон–тарож қилишган экан. 2Улар бирор кимсани ўлдирмай, у ердаги аёллару ёш–қарини асир олишиб, олдиларига солиб ҳайдаганча, йўлларига қайтиб кетишган эди.
3Довуд одамлари билан у ерга етиб боргач, шаҳарнинг аланга ичида қолганини, хотинлари, ўғил–қизларини асир олиб кетишганини билди. 4Улар ҳолдан тойгунча дод–вой солиб йиғлашди. 5Довуднинг иккала хотини — Йизриллик Охинавам ва Кармиллик Наволнинг беваси Обигайл ҳам асир олинган эди. 6Довуд ёмон аҳволда қолди, чунки ҳар бир одам ўғиллари, қизлари учун қайғурар, “Довудни тошбўрон қиламиз”, дейишарди. Лекин Довуд ўз Эгаси Худодан мадад олди. 7У Охималекнинг ўғли руҳоний Абуатарга[135]:
— Менга эфодни келтир, Эгамизнинг хоҳиш–иродасини билайлик, — деди. Абуатар эфодни олиб келди. 8Довуд Эгамиздан:
— Бу қароқчиларнинг орқасидан қувиб борайми? Қувсам, етиб оламанми? — деб сўради[136].
— Орқаларидан қув, уларга албатта етиб олиб, асирларни озод қиласан, — деди Эгамиз.
9Шундай қилиб, Довуд ёнидаги олти юзта одами билан йўлга чиқиб, Басор сойлигига юриш қилди. 10Улар сойликдан ҳали ўтиб бўлмаган эдики, икки юз киши толиқиб йиқилиб, ўша ерда қолди. Довуд қолган тўрт юз кишиси билан қароқчиларни қувлаб кетди.
11Чўлда бир Мисрликни топиб, Довуднинг олдига келтиришди. “Еб, ичиб ол”, деб унга нон–пон беришди. 12Бир ҳовуч анжир қоқи билан икки ҳовуч майиз[137] ҳам беришди. Ҳалиги одам тамадди қилиб олгач, бироз жонланди. У уч кечаю уч кундуз на туз тотган, на сув ичган эди.
13Довуд ундан:
— Сен кимнинг одамисан? Қаердан келяпсан? — деб сўради.
— Мисрликман, Омолек уруғидан бўлган бир одамнинг қулиман, — деди йигит. — Уч кун олдин касал бўлиб қолган эдим, хўжайиним мени чўлда қолдириб кетди. 14Нагав чўлидаги Харет халқи ҳудудига, Яҳудо ҳудудига, Нагав чўлидаги Холиб уруғи ерларига бостириб бориб, Зихлах шаҳрига ўт қўйдик.
15— Мени ўша босқинчиларнинг ёнига олиб бора оласанми? — деб сўради Довуд.
— Сени ўлдирмайман, хўжайинингнинг қўлига топширмайман, деб Худо номи билан онт ичсангиз, сизни ўша босқинчилар олдига олиб бораман, — деди йигит.
16Шундай қилиб, Мисрлик одам Довудга йўл кўрсатиб кетди. Босқинчилар дала бўйлаб тарқалиб, Филист ва Яҳудо ерларидан талон–тарож қилиб келган мўл–кўл ўлжаларини еб–ичиб, хурсандчилик қилишаётган эди. 17Довуд эртаси кун кечқурунгача уларни қирди. Туяларга миниб қочган тўрт юз йигитдан ташқари, улардан бирортаси ҳам қутулиб кета олмади.
18Шундай қилиб, Довуд Омолек халқи тортиб олган ҳамма нарсаларини, жумладан, иккала хотинини ҳам қайтариб олди. 19Катта–кичикдан, ўғил–қизлардан, ўлжа олинган моллардан, хуллас, Омолек халқи олиб кетган нарсалардан бирортаси қолиб кетмади. Довуд ҳаммасини қайтариб олди. 20Довуд Омолек халқининг ҳамма мол–қўйларини ўлжа қилиб олди. Довуднинг одамлари ўлжа олинган мол–қўйларни ўзларининг моллари олдидан ҳайдаб кетар экан: “Булар — Довуднинг ўлжалари”, дейишарди.
21Шундан кейин Довуд Басор сойлигида толиқиб орқада қолиб кетган икки юз киши олдига қайтди. Улар ҳам Довуд билан унинг одамларини кутиб олгани чиқишди. Довуд уларга яқин келгач, омонлик тилади. 22Лекин Довуд билан борган баъзи ёмон, ярамас одамлар:
— Булар биз билан бирга бормадиларми, энди ўлжа олинган нарсалардан ҳеч қандай улуш бермаймиз, ҳар қайсиси фақат хотини билан болаларини олиб кетсин, — дейишди.
23— Йўқ, биродарларим, — деди Довуд, — бу нарсаларни бизга Эгамиз берди, энди ундай қилманглар. Эгамизнинг Ўзи бизни сақлади, устимизга бостириб келган босқинчиларни қўлимизга берди. 24Сизларнинг бу гапингизга ким рози бўлади? Урушга борганлар билан анжомлар ёнида қолганларнинг улуши бирдир, ҳар бир нарса тенг бўлинади.
25Ўша кундан бошлаб Довуд бу усулни Исроилда қонун–қоида ҳолига келтирди, ушбу қонун бугунгача[138] давом этиб келяпти.
26Ниҳоят, Довуд Зихлахга қайтди. У ўзининг ўртоқлари — Яҳудо оқсоқолларига тортиб олинган ўлжалардан жўнатиб: “Мана Эгамизнинг ғанимларидан тортиб олинган ўлжалардан сизларга инъомлар”, деб айтиб юборди. 27Инъомлар қуйидаги шаҳарларнинг оқсоқолларига жўнатилди: Байтил, Нагав чўлидаги Рамўт шаҳри, Ятир, 28Арор, Сифмўт, Эштамўва, 29Рахол, Ярахмал уруғи ва Хайин халқининг шаҳарлари, 30шунингдек, Хўрмах, Бўр–Ошон, Отах 31ва Хеврон шаҳарлари. Довуд одамлари билан кезган ерларнинг ҳаммасига ўлжалардан жўнатди.

 

31–БОБ

 

Шоул билан ўғилларининг ҳалокати

 

1Филистлар эса шу пайтда Исроил лашкари билан жанг қилишаётган эди. Исроил лашкари Филистларнинг олдига тушиб қочиб, кўплари Гилбова тоғида[139] ҳалок бўлди. 2Энди Филистлар Шоул билан унинг ўғиллари ортидан тушдилар. Натижада Шоулнинг ўғиллари Йўнатан, Абунадов ва Малкишува ўлдирилди. 3Шоулнинг атрофида жанг тобора авжига чиқди. Шу пайт Филист камончилари Шоулга қарата ўқ отдилар. Шоул оғир яраланди. 4У қуролбардорига:
— Қиличингни суғургин–да, менга санч, токи анави суннатсизлар келиб, менга қилич солиб, хўрламасинлар, — деди. Лекин қуролбардори қўрқди, Шоулнинг айтганини қилмади. Шунда Шоул қиличини қинидан суғуриб, ўзини қилич устига ташлади. 5Қуролбардори ҳам Шоулнинг ҳалок бўлганини кўриб, ўзини қиличи устига ташлаб, Шоул билан бирга ўлди. 6Шундай қилиб, Шоул, унинг учала ўғли, қуролбардори ва ҳамма сипоҳлари бир кундаёқ ҳалок бўлишди.
7Йизрил водийсининг[140] нарёғида ва Иордан дарёсининг шарқ томонида яшайдиган Исроил халқи ўз сипоҳларининг қочганини, Шоул билан ўғиллари ўлганини кўришдию, шаҳарларини ташлаб қочишди. Филистлар бу шаҳарларга келиб ўрнашиб олишди.
8Эртаси куни Филистлар ҳалок бўлганларни талон–тарож қилгани жанг майдонига келишди. Бирдан улар Гилбова тоғида Шоул билан учала ўғлининг жасади ётганини кўриб қолишди. 9Улар Шоулнинг бошини кесиб, қуролларини олишди. Филистлар босиб олган ерларига хабарчилар йўллаб, бу хушхабарни бутхоналарига, халққа эшиттиришди. 10Шоулнинг қурол–аслаҳасини Аштарет[141] уйига қўйишди, жасадини эса Байт–Шан шаҳрининг деворига қоқиб қўйишди.
11Гиладдаги Ёбош[142] аҳолиси Филистларнинг Шоулни қандай аҳволга солганини эшитиб қолишди. 12Шунда ҳамма жасур йигитлар тун бўйи юриб, Байт–Шанга боришди. Шоул билан ўғилларининг жасадларини Байт–Шан деворидан олиб, Ёбошга олиб боришди ва у ерда куйдиришди. 13Суякларини йиғиштириб, Ёбошдаги тамариск дарахти[143] тагига дафн қилгач, етти кун рўза тутишди[144].

 

 

 

ШОҲЛАР (ИККИНЧИ КИТОБ)

Кириш

 

“1 Шоҳлар” ва “2 Шоҳлар”нинг асл нусхаси битта ибронийча китоб бўлиб, иккала қисмини битта ўрамга жойлаш узунлик қилганидан, китоб икки қисмга — “1 Шоҳлар” ва “2 Шоҳлар”га бўлинган. “2 Шоҳлар”нинг кўп қисми шоҳ Довуднинг ҳукмронлиги даврида юз берган воқеаларнинг тарихидир.
Шоҳ Шоулнинг ўлимидан кейин Яҳудо қабиласи Довудни ўзларига шоҳ қилиб танлашади. Яҳудо қабиласидан ташқари барча Исроил қабилалари Ишбоситни ўзларига шоҳ қиладилар. Ишбоситнинг қўл остидаги шоҳлик Исроил шоҳлиги деб ном олади. Ишбосит Шоулнинг ўғли эди. Етти йил давомида Довуд Ишбосит билан уруш олиб бориб, жамики Исроил ва Яҳудо шоҳлигининг шоҳи бўлади.
Довуд Қуддусни Ёбус халқидан тортиб олиб, ўз шоҳлигининг янги пойтахти қилади ва аҳд сандиғини бу ерга олиб келади. У Эгамизга атаб Маъбадни қуриб, у ерни аҳд сандиғи сақланадиган бир жой қилмоқчи бўлади. Эгамиз эса Довудни бу ниятидан қайтаради. Бунинг ўрнига, Эгамиз Довудга, сен қудратли ҳукмдор бўласан, сенинг наслинг то абад шоҳ бўлади, деб ваъда беради.
Довуд Исроилнинг душманларини мағлуб қилади ва кучли шоҳликнинг ҳукмдори бўлади. Лекин у ҳам урушга кетган қўшин лашкарбошисининг хотини Ботшева билан зино қилади. Бу қилмиши учун Эгамиз Довудга оғир кулфат келтиради. Бу кулфатларнинг аксарияти ўз оиласи ичида юз беради. Жумладан, Довуднинг ўғилларидан бири Омнўн ўгай синглиси Тамаранинг номусига тегади. Омнўнни, эса вақти, келиб ўгай акаси Абсалом ўлдиради. Сўнгра Абсалом Довудга қарши исён кўтаради.
Довуд бенуқсон инсон эмас эди–ю, лекин Эгамизга содиқ бўлиб, ёлғиз Унга сажда қиларди. Шунинг учун Яҳудода ҳар доим Довуднинг насли ҳукмдор бўлиб ўтди. Зотан, Эгамиз Довудга шундай ваъда берган эди: “Мен, Эганг, сен учун бир хонадон яратаман, деб айтмоқдаман. Сен оламдан ўтиб, ота–боболаринг ёнига дафн қилинганингдан кейин ҳам, Мен ўзингдан бино бўлган наслингдан бирини шоҳ қилиб, унинг шоҳлигини мустаҳкамлайман. ...Унинг шоҳлик тахтини то абад мустаҳкам қиламан. Мен унга ота бўламан, у эса Менга ўғил бўлади.” (7:11-14)

 

1–БОБ

 

Довуд Шоулнинг ўлимидан хабар топади

 

1Шоул ҳалок бўлгандан кейин, Довуд Омолек халқини енгиб, Зихлах шаҳрига қайтиб келди ва у ерда икки кун қолди. 2Учинчи куни Шоулнинг қароргоҳидан Довуднинг олдига бир одам келди. У қайғудан кийимларини йиртган, бошига тупроқ сочган[1], аянчли аҳволда эди. Ўша одам Довуднинг олдига келгач, мук тушиб, унга таъзим қилди.
3— Қаердан келяпсан? — деб сўради Довуд.
— Исроил қароргоҳидан қочиб келдим, — деди у одам.
4— Айт–чи, нима бўлди? — деб сўради Довуд.
— Сипоҳлар уруш майдонидан қочдилар, одамларимиздан кўплари ўлдирилди, Шоул билан ўғли Йўнатан ҳам ҳалок бўлди, — деди у. Шунда Довуд:
5— Шоул билан ўғли Йўнатаннинг ҳалок бўлганини қаердан биласан? — деб сўради хабарчи йигитдан.
6— Тасодифан Гилбова тоғига[2] борган эдим, — деб гапида давом этди у. — Шоул найзасига зўрға суяниб турар, душман отлиқлари ва жанг аравалари эса унга томон ёпирилиб келаётган экан. 7Шоул орқасига қараб, мени кўриб қолиб чақирди. “Лаббай”, дедим мен. 8“Сен кимсан?” деб сўради Шоул. “Омолек халқиданман”, дедим мен. 9Сўнг у: “Бу ёққа кел, мени ўлдир. Тарашадай бўлиб серрайиб қолдиму, лекин жоним чиқмаяпти”, деди. 10Шоҳ оғир яралангани учун, энди яшай олмаслигига кўзим етиб, уни ўлдирдим. Бошидаги тожини ва қўлидаги билакузугини олиб, сизга — жаноби олийларига келтирдим.
11Довуд бу гапни эшитиб, қайғудан кийимларини йиртди. Бошқалар ҳам шундай қилдилар. 12Шоул ва унинг ўғли Йўнатан, Эгамизнинг лашкари — Исроил халқидан кўпчилиги жангда ҳалок бўлган эдилар. Шунинг учун ҳаммалари оқшомгача аза тутиб фарёд қилдилар, рўза тутдилар.
13Довуд шум хабарни олиб келган йигитдан:
— Қаерликсан? — деб сўради.
— Мен Омолек халқиданман, бегона халқданман, — деди йигит.
14— Эгаммой суртиб Шоулни шоҳ қилиб танлаган эди–ку! Шундай шоҳга қўл кўтариб, ўлдиришдан қўрқмадингми? — деди Довуд унга. 15Кейин Довуд битта сипоҳини чақирди–да:
— Қани, ўлдир уни! — деб буюрди. Йигит Омолекка бир қилич уриб ўлдирди. Довуд унга қарата:
16— Тилинг ўзингнинг бошингга етди. Эгам мой суртиб танлаган шоҳни мен ўлдирдим, деб ўз оғзинг билан гувоҳлик бердинг, — деди.

 

Довуднинг марсияси

 

17Довуд Шоул билан унинг ўғли Йўнатан учун марсия куйлади. 18Сўнг, ушбу марсия[3]Яҳудо халқига ўргатилсин, деб фармон берди. Бу марсия “Ёшур” китобида[4] ёзилган.

 

19“Эй, Исроил, йўқ бўлди
Ғуруринг сенинг тепаликларингда,
Қандай қулаган экан довюраклар!
20Бу хабарни Гатликларга эшиттирманг,
Ашқалон[5] кўчаларида ёйиб юрманг.
Токи Филист қизлари севинмасин,
Суннатсизлар қизлари шод бўлмасин.

 

21Эй, Гилбова тоғлари[6],
Тепангизга шудринг, ёмғир тушмасин,
Ҳосилдор ерларингиз ҳосилсиз қолсин!
Ўша ерларда йўқотди шуҳратини
Баҳодирларнинг қалқони,
Шоулнинг қалқонига мой суртилмас энди[7].

 

22Бир дам тинмади Йўнатаннинг ёйи
Ер тишлаганлар қонидан
Ва йигитларнинг танасидан.
Шоулнинг қиличи беҳуда кўтарилмасди.

 

23Шоул билан Йўнатан азиз ва дилкаш эдилар,
Ҳаётда ҳам, ўлганда ҳам бирга бўлдилар.
Бургутдан чаққон,
Шердан кучли эдилар улар.

 

24Шоул учун аза тутинг, эй, Исроил қизлари!
У сизларга шоҳона либослар кийдирганди,
Либосингизни олтин тақинчоқлар–ла безаганди.

 

25Урушда қандай қулаган экан довюраклар!
Элим тепалигида Йўнатан жонсиз ётар.
26Қайғураман сен учун, биродарим Йўнатан,
Менга кўп азизу қадрдон эдинг сен,
Нақадар ажойиб эди менга бўлган муҳаббатинг,
Аёлларнинг севгисидан ҳам эди ортиқ.

 

27Қандай қулаган экан довюраклар!
Қандай йўқ бўлди жанг қуроллари.”

 

2–БОБ

 

Довуд Яҳудо шоҳи бўлади

 

1Шундан кейин Довуд Эгамиздан:
— Яҳудо шаҳарларидан бирортасига борайми? — деб сўради[8].
— Бор! — деди Эгамиз.
— Қайси шаҳарга борай? — деб сўради Довуд.
— Хевронга бор! — деб жавоб берди Эгамиз.
2Довуд иккала хотини — Йизриллик Охинавам ва Кармиллик Наволнинг беваси Обигайл билан ўша ёққа жўнади. 3Одамларини ҳам оилалари билан бирга олиб кетди. Ҳаммалари Хеврон атрофидаги шаҳарларга жойлашдилар. 4Яҳудо халқи Хевронга бориб, Довуднинг бошига мой суртиб, уни Яҳудо устидан шоҳ қилиб танлашди.
Шунда улар Довудга: “Гиладдаги Ёбош шаҳри аҳолиси Шоулни дафн қилибди”, деб хабар етказишди. 5Довуд хабарчилар орқали Ёбош аҳолисига шундай хабар жўнатди: “Шоул шоҳ жанобларига садоқатингизни кўрсатиб, уни дафн қилибсизлар. Бунинг учун сизларни Эгам ёрлақасин. 6Эгам сизлардан марҳаматини ва садоқатини дариғ тутмасин. Қилган хайрли ишингизга яраша сизларга яхшилик қилай. 7Энди дадил, мард бўлинглар. Шоҳ жаноблари Шоул оламдан ўтдилар. Яҳудо халқи эса менга мой суртиб ўзларига шоҳ қилди.”

 

Ишбосит Исроилга шоҳ бўлади

 

8Нар деган одамнинг ўғли Абнур[9] Шоулнинг лашкарбошиси бўлган эди. Абнур Шоулнинг ўғли Ишбоситни[10] Моханайим шаҳрига[11] олиб келди. 9Уни Гилад, Ошер[12], Йизрил, Эфрайим, Бенямин ҳудудларига — бутун Исроилга[13] шоҳ қилди. 10Ишбосит қирқ ёшида шоҳ бўлиб, у Исроилда икки йил шоҳлик қилди.
Лекин Яҳудо халқи Довудга эргашди. 11Довуд Хевронда Яҳудо халқига етти йилу олти ой шоҳлик қилди.

 

Исроил ва Яҳудо орасидаги уруш

 

12Нар ўғли Абнур Ишбоситнинг одамларини бошлаб Моханайимдан чиқди ва Гивон шаҳрига[14] қараб юрди. 13Довуднинг одамларига Зеруя ўғли Йўаб бош бўлиб у ерга борганда, Гивон ҳовузи[15] ёнида Ишбоситнинг одамларига дуч келиб қолди. Томонларнинг бири ҳовузнинг бир тарафида, иккинчиси бошқа тарафида тўхташди. 14Абнур Йўабга:
— Қани, ҳар иккала томондан йигитлар рўпарамизда олишсинлар, — деди.
— Майли, олишаверишсин, — деди Йўаб.
15Ишбоситнинг Бенямин қабиласидан ўн икки одами, Довуднинг одамларидан ҳам ўн иккитаси чиқди. 16Улар бир қўли билан бир–бирларининг бошларини ушлашди, иккинчи қўли билан қиличларини бир–бирларининг биқинларига санчишди. Ҳаммалари бирга ерга йиқилиб жон беришди. Шу сабабдан Гивондаги ўша жойга “Тиғлар майдони”[16] деб ном берилган.
17Ўша кунги жанг жуда қаттиқ бўлди. Барибир, Абнур бошлиқ Исроил одамлари Довуднинг одамларидан енгилди. 18Зеруянинг уч ўғли — Йўаб, Абушай ва Осойил ҳам ўша куни у ерда эдилар. Осойил, худди кийикка ўхшаб, жуда чопағон эди. 19У на ўнгга, на чапга бурилмай, тўппа–тўғри Абнурнинг изидан қувиб кетди.
20Абнур орқасига қараб:
— Осойил, бу сенмисан? — деб сўради.
— Ҳа, менман, — деди Осойил.
21— Ё ўнгга ёки чапга кет, йигитлардан бирортасига ҳамла қилиб, қурол–яроғини ол, — деди Абнур. Аммо Осойил Абнурнинг ортидан қолмади. 22Абнур Осойилни яна огоҳлантирди:
— Мени қувлама, тағин абжағингни чиқариб юбормай! Акс ҳолда аканг Йўабнинг юзига қандай қарайман?!
23Барибир Осойил унинг ортидан қолмади. Абнур найзасининг орқа учи билан Осойилнинг қорнига бир урган эди, найза Осойилнинг орқасидан тешиб чиқди. Осойил ерга йиқилди–ю, жон берди. Ҳамма Осойил йиқилиб ўлган жойга етиб борди–ю, тўхтаб қолди.
24Йўаб билан Абушай эса Абнурнинг изидан қолмади. Кун ботганда улар Омоҳ тепалигига етиб боришди. Омоҳ Гивон чўлига борадиган йўлнинг шарқ томонидаги Гиёҳ деган жой яқинида эди. 25Бенямин қабиласидан одамлар йиғилиб келиб Абнурнинг атрофига бирлашди ва бир тепаликнинг устида тўхташди. 26Сўнгра Абнур Йўабни чақириб деди:
— Қачонгача бир–биримизни қирамиз?! Бунинг оқибати ёмон бўлишини биласан–ку! Одамларингга: “Бўлди, энди биродарларингизни таъқиб қилманглар”, деб қачон буйруқ берасан?
27Йўаб эса шундай жавоб берди:
— Худо ҳақи, яхшиямки ўзинг айтдинг. Бўлмаса, одамларим эртага эрталабгача биродарларини таъқиб қилишни тўхтатмасдилар.
28Йўаб бурғу чалдирди, ҳамма тўхтади. Шундан сўнг улар Исроил лашкарини таъқиб қилишдан тўхтаб, улар билан жанг қилмадилар. 29Абнур эса тун бўйи одамлари билан Иордан водийси[17] бўйлаб юриб, Иордан дарёсини кечиб ўтди, улар жарликни ёқалаб[18], Моханайимга етиб келишди.
30Йўаб Абнурни қувлашдан тўхтаб, орқасига қайтди ва ҳамма одамларини тўплади. Осойилдан ташқари, Довуднинг одамларидан яна ўн тўққиз киши ҳалок бўлган эди. 31Лекин Довуднинг одамлари Абнурнинг қўл остидаги Бенямин қабиласидан уч юз олтмиш кишини ўлдирган эдилар. 32Йўаб одамлари билан Осойилнинг жасадини олиб келиб, ота–боболарининг Байтлаҳмдаги хилхонасига дафн қилишди. Йўаб ва унинг одамлари туни билан йўл юриб, Хевронга етиб келишганда, тонг отган эди.

 

3–БОБ

 

Довуднинг Хевронда туғилган болалари

 

1Шоул хонадони билан Довуд хонадони ўртасидаги уруш узоқ давом этди. Шоулнинг хонадони заифлашган сари, Довуд хонадони кучайиб бораверди.
2Довуднинг Хевронда туғилган ўғиллари қуйидагилардир:

 

тўнғич ўғли — Йизриллик Охинавамдан туғилган Омнўн,
3иккинчиси — Кармиллик Наволнинг беваси Обигайлдан туғилган Хилов,
учинчиси — Гашур шоҳи Талмайнинг қизи Маходан туғилган Абсалом,
4тўртинчиси — Хаггитдан туғилган Одониё,
бешинчиси — Обидадан туғилган Шафатиё,
5олтинчиси — Довуднинг бошқа хотини Эглахдан туғилган Йитраём.

 

 

Довуднинг бу ўғиллари Хевронда туғилган эдилар.

 

Абнур Довудга қўшилади

 

6Шоул хонадони билан Довуд хонадони ўртасида уруш бўлганда, Шоулнинг хонадонидан лашкарбоши Абнур тобора кучайиб бораверди. 7Шоулнинг Ризпа деган канизаги[19] бўларди. У Оё деган одамнинг қизи эди. Бир куни Ишбосит[20] Абнурга:
— Нимага отамнинг канизаги билан бирга бўлдинг? — деб қолди. 8Абнур Ишбоситнинг гапидан қаттиқ ғазабланиб:
— Мени, Яҳудога хизмат қилаётган кўппаклардан, деб ўйлаяпсизми? — деди. — Бугунгача отангиз Шоулнинг хонадонига, хеш–ақрабосига, ёр–биродарларига содиқ қолдим–ку. Сизни Довуднинг қўлига бермадим–ку. Энди эса ўша хотин туфайли мени айблаяпсиз. 9-10Эгамиз: “Шоҳликни Шоул хонадонидан тортиб олиб, Дандан Бэршэвагача[21] бўлган жойда яшовчи Исроил ва Яҳудо халқи устидан Довуднинг шоҳлигини барпо қиламан”, деб онт ичган. Энди мен ҳам Довуд учун хизмат қилмасам, Эгам мени не кўйга солса солсин, ундан баттарроғини кўрсатсин.
11Ишбосит Абнурдан қўрқди, унга чурқ эта олмади. 12Шундан сўнг Абнур ўз номидан Довудга чопарлар орқали шундай хабар берди: “Бу юртда сиз ҳукмрон бўлишингиз керак. Мен билан аҳд қилинг. Ўшанда мен сиз томонда бўламан, бутун Исроил халқини сизга мойил қиламан.”
13Довуд шундай жавоб жўнатди: “Яхши, сен билан аҳд қиламан. Лекин битта шартим бор: мени кўргани келганингда, Шоулнинг қизи, хотиним Михални ҳам олиб кел. Акс ҳолда мени кўра олмайсан.”
14Довуд Ишбоситга ҳам элчилар орқали шу хабарни жўнатди: “Хотиним Михални ўзимга қайтариб бер. Мен уни юзта Филистнинг суннат териси эвазига олган эдим[22].”
15Ишбосит Михалнинг эри Палти[23] ҳузурига одамлар жўнатиб, Михални олдириб келди. Палти Лайиш деганнинг ўғли эди. 16Эри йўл бўйи йиғлай–йиғлай Бохурим шаҳригача Михалга эргашиб борди. Кейин Абнур унга:
— Орқангга қайт! — деди. Палти қайтиб кетди.
17Абнур Исроил оқсоқолларига шундай хабар жўнатди:
— Сизлар анчадан бери, Довуд бизга шоҳ бўлсин, деб орзу қилиб келардингизлар. 18Энди ҳаракат қилинглар. Чунки Эгамиз Довуд тўғрисида гапириб: “Халқим Исроилни қулим Довуд орқали Филистларнинг ва жамики ғанимларининг қўлидан қутқараман”, деган.
19Абнур Бенямин одамлари[24] билан юзма–юз гаплашди. Сўнг Исроил халқи ва Бенямин қабиласига маъқул келган маслаҳат тўғрисида Довуд билан гаплашгани Хевронга борди. 20Абнур йигирмата ҳамроҳи билан Довуднинг ҳузурига келди. Довуд Абнур ва унинг ҳамроҳлари шарафига зиёфат берди. 21Абнур Довудга:
— Энди кетишга ижозат беринг, бутун Исроил халқини шоҳ ҳазратлари ҳузурига йиғиб келай, — деди. — Улар сиз билан аҳд қилганларидан кейин, ўзингиз истаган ҳамма жойда шоҳлик қилинг.
Довуд Абнурга ижозат берди. Абнур соғ–саломат ўз йўлига кетди.

 

Йўаб Абнурни ўлдиради

 

22Худди шу пайтда Довуднинг Йўаб бошлиқ одамлари бир босқиндан қайтишди. Улар бир қанча мол–мулкни ўлжа қилиб олиб келишди. Аммо Абнур Хевронда — Довуднинг ҳузурида эмас эди. Довуд Абнурга ижозат бергандан кейин, у соғ–саломат кетган эди. 23Йўаб ҳамма жангчилари билан Хевронга етиб келганда, унга: “Абнур шоҳ ҳузурига келган эди, шоҳ унга қайтиб кетишга ижозат берди, Абнур эсон–омон кетди”, деб айтиб беришди.
24— Нима қилиб қўйдингиз? — деди Йўаб шоҳнинг ҳузурига бориб. — Бу қанақаси, сизнинг ҳузурингизга Абнур ўз оёғи билан келсаю, сиз эса уни қўйиб юборсангиз?! Абнур кетиб қолибди–ку. 25Абнурни биласизми ўзи?! У сизни алдаган, қаерга боришингизни, келишингизни, нима қилаётганингизни билиш учун келган.
26Йўаб Довуднинг ҳузуридан чиқибоқ, Абнурнинг орқасидан чопарлар жўнатди. Чопарлар Абнурни Сиро сардобаси бўйидан қайтариб келишди. Довуд бу воқеадан бехабар эди. 27Абнурни Хевронга қайтариб келишгач, Йўаб: “Холи гаплашиб олайлик”, деб уни дарвоза йўлагига олиб ўтди. Укам Осойилнинг ўлими учун қасос олай, деб Абнурнинг қорнига пичоқ уриб, ўлдирди.
28Довуд бу воқеани эшитгач, деди:
— Эгам олдида мен ҳам, шоҳлигим ҳам то абад Абнурнинг қони учун айбдор эмас. 29Унинг қони Йўаб ва унинг жамики ота хонадони гарданига тушсин. Йўабнинг авлодидан яра тошган, тери касаллигига[25] чалинган, чўлоқ, урушда ўлган, нонга зор бўлган кишилар ҳеч аримасин.
30Йўаб акаси Абушай билан биргаликда Абнурни ўлдирди. Абнур Гивондаги урушда уларнинг укаси Осойилни ўлдирган эди.

 

Абнур дафн қилинади

 

31Сўнгра Довуд Йўаб билан унинг ҳамма одамларига шундай амр берди:
— Абнурнинг жасади тепасида йиғланглар. Кийимларингизни йиртиб, қанорга ўранинглар[26].
Шоҳ Довуднинг ўзи тобутнинг орқасида борди. 32Абнурни Хевронда дафн қилишди. Шоҳ Довуд Абнурнинг қабри устида йиғлади. Ўша ерда ҳамма ҳўнг–ҳўнг йиғлади. 33Шоҳ Довуд Абнур учун йиғлаётиб, шундай марсия айтди:

 

“Эй Абнур, аҳмоқлардай ўлишинг керакмиди?!
34Жиноятчилардай қўлларинг боғлиқ эмасди,
Жиноятчилардай оёқларингга кишан урилмаганди.
Инсофсизлар қўлига тушиб қолдинг сен,
Виждонсизлар дастидан нобуд бўлдинг сен.”

 

 

Ҳамма Абнурнинг тепасида яна йиғлади.
35Қуёш ботмасдан олдин халқ Довуднинг ёнига бориб:
— Бирор нарса тановул қилиб олинг, — деб кўндирмоқчи бўлишди.
— Қуёш ботмасдан олдин нон ёки бошқа бирор нарса тановул қилсам, Худо мени не кўйга солса солсин, ҳатто ундан баттарроғига дучор қилсин, — деб онт ичди Довуд.
36Шоҳнинг ҳамма қилган ишлари барчага маъқул келгани сингари, халқ унинг бу ишини ҳам маъқул топди. 37Ўша куни бутун Исроил халқи Абнурнинг ўлдирилишида шоҳнинг қўли йўқлигини билди.
38Шоҳ одамларига деди:
— Билмайсизларки, бугун Исроилдан бир йўлбошчи, улуғ бир инсон кетди. 39Худо мой суртиб танлаган шоҳ бўлсам ҳам, бугун ожизман. Анави Зеруянинг ўғиллари мендан анча кучли. Эгам ёмонларнинг қилмишига яраша жазосини берсин.

 

4–БОБ

 

Ишбосит ўлдирилади

 

1Ишбосит[27] Абнурнинг Хевронда ўлдирилганини эшитди–ю, бўшашиб қолди. Бутун Исроил халқи ваҳимага тушди. 2Ишбоситнинг хизматида Банах ва Рахав деган иккита одам бор эди, улар босқинчи тўдалар сардори эдилар. Ўзлари Берўт шаҳридан бўлиб, Бенямин қабиласидан Риммон деганнинг ўғиллари эди. Берўт шаҳри у вақтда Бенямин ҳудудига кирарди. 3Берўт аҳолиси Гитайим шаҳрига қочиб кетган эди. Ўшандан буён улар келгинди бўлиб ўша ерда яшайдилар.
4Шоулнинг наслидан Мефибосит[28] деган иккала оёғи ҳам ногирон бола бор эди. У Йўнатаннинг ўғли эди. “Шоул билан Йўнатан ҳалок бўлди”, деб Йизрил шаҳридан хабар келганда, Мефибосит беш ёшда эди. Энагаси, болани олиб қочаман, деб шоша–пиша кетаётганда, болани қўлидан тушириб юборган, бола эса ногирон бўлиб қолган эди.
5Бир куни Рахав билан Банах кун роса қизиган пайтда Ишбоситнинг уйига келишди. Туш пайти, Ишбосит ўзининг хонасида ухлаётган экан. 6-7Иккала ака–ука буғдой олиш баҳонасида уйга киришди. Уйга кирганлари заҳоти, Ишбоситнинг қорнига ханжар уриб, уни ўлдирдилар. Сўнг унинг бошини кесиб олиб кетдилар.
Рахав билан Банах тун бўйи Иордан водийси[29] бўйлаб юришди.
8Улар Ишбоситнинг бошини Хевронга — шоҳ Довудга олиб келишиб, унга шундай дейишди:
— Мана сизни ўлдирмоқчи бўлган ғанимингиз Шоулнинг ўғли Ишбоситнинг боши! Эгамиз бугун Шоулдан ва унинг хонадонидан шоҳ жаноблари учун ўч олди.
9Бироқ Довуд Рахав билан укаси Банахга шундай деди:
— Жонимни ҳар турли бало–қазолардан асраган Худо шоҳид! 10Шоулнинг ўлимини биттаси ўзича хушхабар деб олиб келган эди. Ўша одамни ушлаб, Зихлахда ўлдиртирган эдим. Унинг мукофоти шу бўлган эди! 11Айбсиз одамни ўзининг уйида, тўшагида ўлдирган ёвуз кимсаларнинг ўлдирилиши ҳам шубҳасиздир! Ҳозироқ сизлардан унинг хунини талаб қилиб, бутунлай қуритиб юбормасамми?!
12Довуд йигитларига фармон берган эди, улар иккала ака–укани ўлдиришди. Сўнг қўл–оёқларини кесиб ташлаб, жасадларини Хеврондаги ҳовуз бўйидаги тик ўрнатилган ходаларнинг учларига қоқишди. Ишбоситнинг бошини Абнурнинг Хеврондаги хилхонасига олиб бориб дафн қилишди.

 

5–БОБ

 

Довуд Исроил ва Яҳудо шоҳи бўлади

 

1Жамики Исроил қабилалари Хевронга — Довуднинг ҳузурига келиб шундай дейишди:
— Биз ҳам сизнинг жигарингизмиз. 2Илгари Шоул шоҳимиз бўлганда ҳам, урушларда Исроил лашкарига ўзингиз бош бўлар эдингиз. Эгамиз сизга: “Сен халқим Исроилнинг чўпони бўлиб, уларни боқасан, Исроилга сен раҳнамолик қиласан”, деб ваъда берган эди.
3Шундай қилиб, Довуд Хевронда Исроил оқсоқоллари билан Эгамиз олдида аҳд қилди. Исроил оқсоқоллари Довуднинг бошига мой суртиб, уни Исроил устидан шоҳ қилиб кўтаришди. 4Довуд ўттиз ёшида шоҳ бўлиб, қирқ йил шоҳлик қилди. 5Хевронда етти йилу олти ой Яҳудо устидан, Қуддусда эса ўттиз уч йил бутун Исроил ва Яҳудо устидан шоҳ бўлди.
6Шоҳ Довуд одамлари билан Қуддусда яшаётган Ёбус халқига қарши отланганда, улар Довудга: “Сен бу ерга кира олмайсан, ҳатто орамиздаги кўрлар билан чўлоқлар ҳам сени орқангга улоқтириб юборади”, дейишди. Ёбус халқи: “Довуд шаҳримизни босиб ололмайди”, деб ўйлаган эди. 7Аммо Довуд Сион қалъасига[30] бостириб кириб, қалъани эгаллади. Кейинчалик бу қалъага “Довуд қалъаси”, деб ном берилди.
8Ўша куни Довуд одамларига шундай деди:
— Кимки Ёбус халқини енгмоқчи бўлса, шаҳарга қувур орқали кириб, “чўлоқ” ва “кўр” Ёбусларга ҳужум қилсин. Уларни кўргани кўзим йўқ.” Шу сабабдан: “Кўрлар билан чўлоқлар Худо уйига кирмайди”, деган гап пайдо бўлган.
9Шундай қилиб, Довуд қалъани эгаллаб, бу ерни “Довуд қалъаси”, деб атади. У Милло деган жойдан[31] бошлаб бутун шаҳар атрофини девор билан мустаҳкамлади. 10Довуд тобора кучайиб борарди, чунки Парвардигори Олам — Эгамиз унга ёр эди.
11Тир[32] шоҳи Хирам Довудга элчилар жўнатиб, садр ёғочларини, дурадгорлар ва тош терувчиларни ҳам йўллади. Улар Довудга бир сарой қуриб беришди. 12Довуд энди билдики, Эгамиз уни Исроил устидан шоҳ қилиб тайинлаган экан, Эгамиз Ўз халқининг ҳақи–ҳурмати учун унинг шоҳлигини юксалтирган экан.
13Довуд Хеврондан Қуддусга келгандан кейин, бу ерда яна канизаклар[33], хотинлар олди, улардан янада кўп ўғил–қизлар кўрди. 14Довуднинг Қуддусда туғилган фарзандлари қуйидагилар эди: Шимо[34], Шўвав, Натан, Сулаймон, 15Йибхар, Элишува, Нафах, Ёфия, 16Элишама, Элёдах ва Элифалет.

 

Довуд Филистларни мағлуб қилади

 

17Филистлар: “Исроил халқи Довудга мой суртиб шоҳ қилишибди” деган хабарни эшитишди. Шундан кейин барча Филист лашкари Довудни қидириб жангга отландилар. Довуд бу хабарни эшитиб, муҳофаза қўрғонига чиқди. 18Филистлар келиб, Рафа сойлигида[35] ёйилдилар. 19Довуд Эгамиздан:
— Филистларга ҳужум қилайми? Уларни қўлимга берасанми? — деб сўради[36]
— Ҳужум қил! — деб жавоб берди Эгамиз Довудга, — уларни албатта қўлингга бераман.
20Шундай қилиб, Довуд Баал–Перазимга кетди ва у ерда Филистларни тор–мор қилди. Кейин шундай деди:
— Сув тўғондан тошиб далани босгани сингари, Эгам ғанимларимни босиб, олдимдан улоқтириб юборди.
Шу сабабдан бу ерга “Баал–Перазим”[37] деган ном берилди. 21Филистлар ўша ерда бутларини ташлаб қочган эдилар, Довуд одамлари билан ўша бутларни олиб кетди.
22Ундан сўнг Филистлар яна Рафа сойлигига келиб, жангга шай бўлиб туришди. 23Довуд тағин Эгамизнинг хоҳиш–иродасини сўради. Эгамиз эса шундай жавоб берди: “Олд томонидан ҳужум қилма. Уларнинг орқасига айланиб ўтгин–да, мумиёли дарахтлар томондан яқинлашиб бор. 24Мумиёли дарахтлар тепасида қадам товушларини эшитганинг заҳоти уларга ҳужум қил. Ўшанда Мен Филист лашкарини йўқ қилиш учун сенинг қаршингдан чиқаман.”
25Довуд, Эгамиз амр берганидай қилиб, Ғибодан Гезер шаҳригача бўлган жойларда Филистларни тор–мор қилди.

 

6–БОБ

 

Довуд аҳд сандиғини Қуддусга олиб келади

 

1Довуд Исроил лашкаридан яна ўттиз минг сараланган одамларини тўплади. 2Довуд ўз одамлари билан Яҳудодаги Баало шаҳрига[38] жўнади. Унинг мақсади Худо — икки каруб орасида тахт қурган Сарвари Оламнинг сандиғини олиб келиш эди. 3Худонинг сандиғи Абунадовнинг тепаликдаги уйида[39] эди. Сандиқни янги арава устига ортишди. Абунадовнинг ўғиллари Уззох билан Охё аравани ҳайдаб кетишди. 4Абунадовнинг тепаликдаги уйидан Худонинг сандиғини олиб кетишаётганда, Охё сандиқнинг олдида бораётган эди. 5Довуд ва жамики Исроил халқи Эгамизнинг ҳузурида берилиб[40], ўйин–кулги қилаётган эдилар. Улар лира, арфа, чилдирма, шақилдоқ ва занг чалиб, қўшиклар билан бу воқеани байрам қилаётган эдилар.
6Нохун деган одамнинг хирмонига етиб борганларида, ҳўкизлар қоқилиб кетди. Уззох қўлини узатиб Худонинг сандиғини ушлаб қолди. 7Лекин Уззох ҳурматсизлик[41] қилгани учун, Эгамиз ундан ғазабланиб, ўша ердаёқ Уззохни уриб, жонини олди. Уззох Худонинг сандиғи ёнгинасида жон берди. 8Эгамиз Уззохни ургани учун, Довуд қаттиқ ғазабланди. Ўша кундан буён шу жой “Параз–Уззох”[42], деб айтилади.
9Довуд ўша куни Эгамиздан қўрқиб: “Қандай қилиб Эгамнинг сандиғини ўзим билан олиб кела олар эканман?” деб ўйлади. 10У Эгамизнинг сандиғини Довуд қалъасига — ўзиникига олиб боришни хоҳламади. Сандиқни Гатлик[43] Обидадомнинг уйига ташлаб кетди. 11Эгамизнинг сандиғи Гатлик Обидадомнинг уйида уч ой турди. Эгамиз Обидадомга ва унинг бутун хонадонига барака берди.
12“Эгамиз Ўзининг сандиғи учун Обидадомнинг бутун хонадонига, унга қарашли ҳамма нарсага марҳамат қилди”, деб шоҳ Довудга хабар етказишди. Шундай қилиб, Довуд бориб, Обидадомнинг уйидан Худонинг сандиғини ўз қалъасига катта тантана билан олиб келди. 13Эгамизнинг сандиғини олиб бораётганлар олти қадам юришганда, Довуд бир буқа билан бир бўрдоқи бузоқни қурбонлик қилди. 14Довуд Эгамизнинг ҳузурида бутун вужуди билан ўйинга тушарди. У ўшанда руҳонийларнингмуқаддас либосини[44] кийиб олган эди. 15Довуд билан бутун Исроил халқи севинчли хитоблар, карнай садолари остида Эгамизнинг сандиғини олиб келишарди.
16Эгамизнинг сандиғи Довуд қалъасига кириб келаётганда, Шоулнинг қизи Михал деразадан қараб турган эди. У Эгамизнинг олдида сакраб ўйнаётган шоҳ Довудни кўрдию, ўз кўнглида уни паст кўрди.
17Эгамизнинг сандиғини Довуд махсус қурдирган чодирнинг ичкарисига олиб кириб қўйишди. Кейин Довуд Эгамизга куйдириладиган қурбонликлар ва тинчлик қурбонликлари келтирди. 18У қурбонликлар қилиб бўлгандан кейин, Сарвари Олам номидан халқни дуо қилди. 19Сўнг ҳаммага — эркагу аёлга, жамики Исроил жамоасига бир донадан гардиш нон, бир ҳовучдан хурмо[45] ва бир ҳовучдан майиз[46] тарқатди. Шундан кейин халқ уй–уйига тарқалди.
20Довуд ўз оиласини дуо қилгани уйига келганда, Шоулнинг қизи, Довуднинг хотини Михал пешвоз чиқиб, Довудга шундай деди:
— Бугун Исроил шоҳи қандай ажойиб шуҳратга эришди–я! Худди бемаъни одамлардай, ярим яланғоч бўлиб, аъёнларингнинг чўрилари олдида ўзингни кўрсатдинг!
21— Мен Эгам олдида ўйнадим! — деди Довуд. — У отанг ва унинг бутун хонадонидан мени ортиқ кўрган, Ўз халқи Исроилга мени раҳнамо қилиб танлаган. Ҳа, Эгам олдида албатта ўйнайман. 22Бундан буён ўзимни яна ҳам пастроқ тутарман, балки уларнинг олдида ўзимни яна ҳам кичик тутарман. Лекин билиб қўй, сен айтган ўша чўрилардан мен шараф топарман.
23Шоулнинг қизи Михал умрининг охиригача бефарзанд ўтди.

 

7–БОБ

 

Худо Довудга сўз беради

 

1Шоҳ Довуд ўз саройида яшар, Эгамиз эса уни тўрт тарафдаги ғанимларидан омон сақлар эди.
2Шоҳ бир куни Натан пайғамбарга деди:
— Қаранг, мен садр ёғочидан қурилган уйда яшаяпман, Худонинг сандиғи эса чодирда турибди.
3— Кўнглингда нима бўлса, шуни қилавер, Эгам сен билан, — деди Натан.
4Ўша куни кечаси Натанга Эгамизнинг сўзи аён бўлди: 5“Қулим Довуднинг олдига боргин–да, унга шу гапларни етказ:
— Эгам шундай айтмоқда: Истиқомат қилишим учун уйни Менга сен қурмайсан. 6Исроил халқини Мисрдан олиб чиққанимдан то шу кунгача бирор уйда яшаган эмасман. У ердан бу ерга кўчиб, чодирда маскан қилиб юрдим. 7Мен ҳеч қачон Исроил халқининг раҳнамоларига — халқимнинг чўпонларига шикоят қилмадим. Ҳеч қачон уларнинг бирортасига: “Нима учун менга садр дарахти ёғочидан уй қуриб бермадингизлар?” деб айтмадим.
8Энди қулим Довудга айт:
— Сарвари Олам шундай демоқда: “Мен сени яйловлардаги қўй суруви орасидан танлаб олиб, халқим Исроилга раҳнамо қилдим. 9Қаерга борсанг, сен билан бўлдим, ҳужум қилганингда, ҳамма ғанимларингни йўқ қилдим. Энди сенинг номингни оламдаги улуғ одамларнинг номи сингари машҳур қиламан. 10-11Халқим Исроилга илк ҳакамларни тайинлаганимдан буён виждонсиз одамлар бу халқимни эзиб келдилар. Энди халқим Исроил учун бир юрт тайин этиб, уларни ўша ерга ўтқазаман. Улар ўз юртида истиқомат қилишади, бошқа беҳаловат бўлишмайди. Сени ҳамма ғанимларингдан тинч–омон сақлайман. Мен, Эганг, сен учун бир хонадон яратаман, деб айтмоқдаман. 12Сен оламдан ўтиб, ота–боболаринг ёнига дафн қилинганингдан кейин ҳам, Мен ўғилларингдан бирини шоҳ қилиб, унинг шоҳлигини мустаҳкамлайман. 13Менга атаб уйни у қуради. Мен эса унинг шоҳлик тахтини то абад мустаҳкам қиламан. 14Мен унга Ота бўламан, у эса Менга ўғил бўлади. Агар гуноҳ қилса, ота ўғлини жазолагандай, Мен ҳам уни жазолайман. 15Сени шоҳ бўлсин, деб Шоулни иноятимдан маҳрум қилган эдим. Лекин ўғлингдан ҳеч қачон марҳаматимни дариғ тутмайман. 16Хонадонинг ва шоҳлигинг Менинг олдимда абадий туради, тахтинг то абад мустаҳкам бўлади.”
17Худо аён қилганларнинг ҳаммасини Натан Довудга айтди.

 

Довуднинг шукрона ибодати

 

18Шундан кейин шоҳ Довуд Эгамизнинг ҳузурида ўтириб[47], шундай ибодат қилди:
“Эй, Эгамиз Раббий! Мен ким бўлибман, хонадоним нима бўлибдики, Сен мени бу қадар улуғладинг?! 19Бунинг устига, эй, Эгамиз Раббий, Сен келажак замонда юз берадиган воқеалардан хабар бериб, бу қулингнинг хонадони учун кўп ваъда бердинг. Сенинг бу ваъдаларинг жамики инсонларга тегишли бўлсин[48], эй, Эгамиз Раббий! 20Мен Сенга ортиқ нима дея олардим, Эгамиз Раббий! Ахир, бу қулингни биласан–ку. 21Берган ваъдангга, Ўз хоҳишингга мувофиқ, шундай улуғвор иш қилдинг ва бу қулингга аён этдинг.
22Нақадар улуғворсан, эй, Эгамиз Раббий! Сенга ўхшаган бошқа худо ҳақида ҳеч қачон эшитмаганмиз, Сенинг асло ўхшашинг йўқ, Сендан ўзга Худо йўқ! 23Халқинг Исроилга ўхшаши йўқ! Эй, Худойим, бошқа қайси халқни Сен қулликдан халос қилиб, Ўзингнинг халқинг қилдинг?! Сен Ўз халқингни Мисрдан олиб чиқиб, бутун оламга шуҳратингни ёйдинг. Буюк ва ажойиб ишларинг билан халқинг олдидан бегона халқлару худоларни қувдинг. 24Халқинг Исроилни, то абад Ўзимнинг халқим бўлади, деб мустаҳкамладинг, эй, Эгам, Сен уларнинг Худоси бўлдинг.
25Эй, Парвардигор Эгамиз! Бу қулингга ва унинг хонадонига қарата айтган сўзингда то абад тур, берган ваъдангни бажар, 26токи одамлар, Сарвари Олам — Исроилнинг Худоси экан, деб номингни то абад мақтаб юрсинлар. Ҳа, қулинг Довуднинг хонадонини Ўзинг ҳар доим мустаҳкам қилгин. 27Эй, Исроилнинг Худоси — Сарвари Олам! Бу қулингга, сенинг хонадонингни яратаман, деб аён этгансан! Шу сабабдан бу қулинг Сенга шундай деб ибодат қилишга журъат этди.
28Эй, Эгамиз Раббий! Сен — Худосан, сўзларинг — ҳақ. Сен бу қулингга ана шундай эзгу нарсаларни ваъда қилгансан. 29Агар Ўзинг маъқул кўрсанг, бу қулингнинг хонадонига марҳамат қилгин, токи Сенинг ҳузурингда то абад турсин. Сен сўз бергансан, эй, Эгамиз Раббий! Сенинг марҳаматинг туфайли бу қулингнинг хонадони то абад марҳаматга сазовор бўлғай.”

 

8–БОБ

 

Довуднинг зафарлари

 

1Бирмунча вақт ўтгач, Довуд яна Филистларга ҳужум қилиб, уларни мағлуб қилди ва Матех–Оммоҳ шаҳрини Филистлардан тортиб олди[49]. 2Сўнг Мўаб халқини ҳам мағлуб қилди. Асирларни ерга қатор қилиб ётқизиб, қаторни арқон билан ўлчай бошлади. Бир ўлчаб, тирик қолдирди, икки ўлчаб ўлдирди. Шундай қилиб, тирик қолган Мўаб халқи Довудга қул бўлиб, ўлпон тўлайдиган бўлишди.
3Зўво[50] шоҳи Ҳададзар ўз шоҳлигини бошқатдан ўрнатмоқчи бўлиб Фурот дарёси бўйларига юриш қилган эди. Довуд уни ҳам тор–мор қилди. Ҳададзар Рехоб деганнинг ўғли эди. 4Довуд Ҳададзарнинг бир минг етти юзта отлиқ, йигирма мингта пиёда сипоҳини асирга олди. Ўзининг юзта жанг араваси учун керакли отларни қолдириб, бошқа ҳамма отларни майиб қилди.
5Дамашқдаги Орам халқи Зўво шоҳи Ҳададзарга ёрдамга келган эди, Довуд улардан йигирма икки минг кишини ўлдирди. 6Сўнг Дамашқдаги Орам халқининг шаҳарларига ўзининг қўнолғаларини жойлаштирди. Орам халқи ҳам Довудга қарам бўлиб, ўлпон тўлайдиган бўлдилар. Шундай қилиб, Довуд қаерга бормасин, Эгамиз уни зафарга эриштирди. 7Довуд Ҳададзарнинг аъёнлари кўтариб юрадиган олтин қалқонларни тортиб олиб, Қуддусга келтирди. 8Яна Ҳададзарнинг қўли остидаги Бетах ва Барўтай шаҳарларидан кўп бронза олиб кетди.
9Хомат[51] шоҳи Тўах “Довуд Ҳададзарнинг ҳамма лашкарини мағлуб қилибди”, деб эшитиб қолди. 10Тўах шоҳ Довуднинг ҳузурига ўғли Ёрамни юбориб, уни қутлади, жангда Ҳададзардан ғолиб келгани учун Довудни олқишлади. Тўах Ҳададзар билан узоқ вақтдан бери уришиб келарди. Ёрам Довудга олтин, кумуш, бронза идишларни ҳадя қилиб олиб келди. 11Шоҳ Довуд бу инъомларни босиб олган юртлардан келтирган олтину кумушлар билан бирга Эгамизганазр қилди. 12Булар Эдом[52], Мўаб, Оммон юртларидан, Филист ва Омолек халқларидан олиб келинган, Зўво шоҳи Ҳададзардан олинган ўлжалар эди.
13Довуд Туз водийсида[53] Орам халқидан ўн саккиз минг кишини ҳалок қилиб қайтгандан сўнг, янада донг таратди.
14Эдом юртининг ҳамма ерига ўз қўнолғаларини жойлаштирди. Эдом халқи Довудга қарам бўлди. Довуд қаерга борса, Эгамиз уни зафарга эриштирди.
15Довуд бутун Исроилда шоҳлик қилар экан, халқини одиллик билан бошқарарди. 16Зеруя ўғли Йўаб — лашкарбоши, Охилуд ўғли Ёҳушафат — мушовир[54] эди. 17Охитоб ўғли Зодўх билан Абуатар ўғли Охималек — руҳоний, Сараё — мирза эди. 18Ёҳайидо ўғли Бинаё — Харетлик ва Палатлик қўриқчиларнинг[55] бошлиғи, Довуднинг ўғиллари эса руҳоний эдилар.

 

9–БОБ

 

Довуд Мефибоситга яхшилик қилади

 

1Бир куни Довуд:
— Шоул хонадонидан бирор одам қолдими? — деб сўради. — Агар бўлса, Йўнатаннинг ҳақи–ҳурмати унга яхшилик қилайин.
2Шоул хонадонида Зибах деган бир хизматкор бор эди. Уни Довуднинг ҳузурига чақириб келишди.
— Сенмисан, Зибах? — деб сўради шоҳ.
— Ҳа, жаноби олийлари, менман, — деди Зибах.
3— Шоул хонадонидан бирорта одам қолганми? — деб сўради шоҳ. — Унга Худонинг иноятини кўрсатайин.
— Йўнатаннинг бир ўғли бор, унинг иккала оёғи ҳам чўлоқ[56], — деди Зибах.
4— Қаерда у? — сўради шоҳ.
— Лўдаворда, Омиёл ўғли Мохирнинг уйида, — деди Зибах.
5Шоҳ Довуд Лўдавордаги Мохирнинг уйидан Мефибоситни[57] ўз ҳузурига олдириб келди. 6Шоулнинг набираси Мефибосит Йўнатаннинг ўғли эди. Мефибосит Довуднинг ҳузурига келиб, мук тушиб таъзим қилди.
— Мефибосит! — деди Довуд.
— Қулингиз шу ерда, — деб жавоб берди Мефибосит.
7Довуд унга деди:
— Қўрқма, отанг Йўнатаннинг ҳақи–ҳурмати учун сенга яхшилик қилай. Бобонг Шоулнинг ҳамма ерларини сенга қайтариб бераман. Ўзинг эса ҳар доим менинг дастурхонимдан таом ейсан.
8Мефибосит таъзим қилиб:
— Мен, қулингиз, ким бўлибманки, ўлик итга ўхшаган мендек бир кимсага яхшилик қиляпсиз? — деди.
9Сўнг шоҳ Довуд Шоулнинг хизматкори Зибахни чақиртирди:
— Илгари Шоулга ва унинг хонадонига нима тегишли бўлса, ҳаммасини хўжайинингнинг набираси Мефибоситга бердим, — деди Довуд унга. 10— Мефибосит учун сен ўғилларинг ва қулларинг билан ерга ишлов бериб, ҳосил олинглар, токи хўжайинингнинг набираси эҳтиёжига яраша озиқ–овқат билан таъминлансин. Хўжайинингнинг набираси Мефибосит ҳар доим менинг дастурхонимдан таом ейди.
Зибахнинг ўн беш ўғли ва йигирмата қули бор эди.
Шунда Зибах шоҳга:
11— Жаноби олийлари бу қулига нима буюрган бўлсалар, ҳаммасини ижро этурман, — деди.
Мефибосит, худди шоҳ фарзандларининг биридай, шоҳ дастурхонидан[58] таом ейдиган бўлди.
12Мефибоситнинг Миха деган ёшгина ўғли ҳам бор эди. Зибах хонадонида яшаганларнинг ҳаммаси Мефибоситнинг хизматкори бўлди. 13Мефибосит Қуддусда истиқомат қилиб қолди ва доим шоҳ дастурхонидан таом еди. Унинг иккала оёғи ҳам чўлоқ эди.

 

10–БОБ

 

Довуд Оммон ва Орам халқларини бўйсундиради

 

1Орадан бир қанча вақт ўтгач, Оммон шоҳи Нахош[59] оламдан ўтиб, ўрнига ўғли Ханун шоҳ бўлди. 2Довуд: “Нахош менга содиқ эди, мен ҳам унинг ўғли Ханунга содиқ бўлайин”, деб кўнглидан ўтказди. Шундай қилиб, отаси вафоти муносабати билан тасалли бериш учун Довуд ўз элчиларини унинг ҳузурига жўнатди.
Довуднинг элчилари Оммон юртига боргач, 3Оммон беклари ўзларининг шоҳи Ханунга шундай деб ўргатишди: “Довуд бу одамларини отангиз ҳурмати учун жўнатган, деб ўйлайсизми? Йўқ, Довуд элчиларини сизнинг ҳузурингизга ёмон ният билан юборган, у шаҳарни кузатиб, текшириб, кейин қўлга киритмоқчи.”
4Шу гапдан сўнг Ханун Довуднинг элчиларини ушлади, уларнинг соқолларининг ярмини қирқиб, кийимларини сонларигача кестириб, орқага қайтариб юборди. 5Довуд бу воқеани эшитди–ю, элчиларини кутиб олиш учун одамлар жўнатди. Элчилар жуда шармандали аҳволда қолган эдилар. Шоҳ ўша элчиларига: “Соқолингиз ўсгунча Ерихода қолинглар, кейин менинг олдимга қайтиб келинглар”, деб айттириб юборди.
6Оммон халқи “Энди Довуднинг ғазабига дучор бўлдик”, деб ўйлади. Улар ҳар томонга хабар жўнатиб, Байт–Рехоб ва Зўво шаҳарларидан Орам халқининг йигирма минг пиёда сипоҳини, Махо шаҳри шоҳидан мингта сипоҳни ва Тов халқидан ўн икки минг сипоҳни ёлладилар. 7Довуд бу хабарни эшитди–ю, лашкарбоши Йўаб бошчилигида қўриқчиларининг ҳаммасини урушга сафарбар қилди. 8Оммон лашкари шаҳар дарвозаси олдида Довудга қарши саф тортди. Рехоб ва Зўводан келган Орам сипоҳлари, Тов ва Маходан келган одамлар ялангликда, алоҳида саф тортдилар.
9Йўаб ғаним тўдалари орқаю олдиндан ҳужум қилаётганини кўриб, Исроилнинг сараланган сипоҳларидан танлаб олди–да, Орам лашкарларига қарши сафлантирди. 10Қолганларига эса укаси Абушайни бош қилиб, Оммонларга қарши шай қилиб қўйди. 11Йўаб Абушайга:
— Орам лашкари мендан устун келса, сен ёрдамга келасан, — деди. — Борди–ю, Оммонлар сендан баланд келса, мен ёрдамга бораман. 12Бардам бўл! Халқимиз ва Худойимизнинг шаҳарлари учун мардларча кураш олиб борайлик. Эгамизнинг хоҳиш–иродаси бажо бўлсин.
13Йўаб бошчилигидаги сипоҳлар Орам лашкарига қарши ташландилар. Орам лашкари эса уларнинг олдига тушиб қочиб қолдилар. 14Уларнинг қочганини кўрган Оммонлар ҳам Абушайдан қочиб, шаҳарга беркиндилар. Шундан кейин Йўаб улар билан жанг қилмай, Қуддусга қайтиб кетди.
15Орам лашкарлари Исроил лашкаридан енгилганларини англаб етганларидан сўнг, яна бир жойга тўпланишди. 16Шоҳ Ҳададзар Фурот дарёсининг нариги томонидаги Орам лашкарига хабар бериб, энди уларни ҳам чақирди. Орам лашкари Ҳададзарнинг лашкарбошиси Шўвах бошчилигида Хелам шаҳрига келди. 17Довуд бу воқеани эшитиб, жамики Исроил лашкарини йиғди, Иордан дарёсини кечиб ўтиб, Хеламга етиб борди. Орам лашкари саф тортиб, Довуд лашкарлари билан жанг қилди. 18Аммо Орам лашкари яна Исроил лашкарининг олдига тушиб қочиб қолди. Довуд Орам лашкарининг етти юзта жанг араваси аравакашини ва қирқ минг отлиқ сипоҳини ўлдирди. У Ҳададзарнинг лашкарбошиси Шўвахни ҳам яралаган эди, Шўвах жанг майдонидаёқ жон берди.
19Шундай қилиб, Ҳададзарнинг қўл остидаги ҳамма шоҳлар мағлубиятга учраб, Исроил халқи билан сулҳ тузишга мажбур бўлди. Улар Исроил халқига қарам бўлиб қолди. Шундан кейин Орам халқи Оммон халқига ёрдам беришдан қўрқиб қолди.

 

11–БОБ

 

Довуд билан Ботшева

 

1Баҳор бошланиб, шоҳлар урушга кетадиган пайт ҳам бўлди. Довуд лашкарбошиларига ва бутун Исроил қўшинига Йўабни бош қилиб, урушга юборди. Улар Оммон лашкарини яксон қилиб, Рабба шаҳрини[60] қамал қилишди. Довуднинг ўзи Қуддусда қолган эди.
2Бир куни оқшом пайти Довуд ётоғидан чиқди–да, сарой томига кўтарилиб[61] шаҳарни томоша қила бошлади. Бирдан чўмилаётган бир аёлни кўриб қолди. Аёл жуда гўзал эди. 3Довуд биттасига:
— Бориб бил–чи, у ким экан, — деб жўнатди. Ўша одам қайтиб келиб:
— У аёл Элиёмнинг қизи, Хет халқидан бўлган Уриёнинг хотини, исми Ботшева экан, — деди.
4Довуд: “Аёлни олиб келинглар”, деб хизматкорларини жўнатди. Аёлни Довуднинг ҳузурига олиб келишди. Аёл ҳайз кўрган бўлиб, тозаланиш расм–русумларини энди тугатган экан[62]. Довуд у билан бирга бўлди. Кейин аёл уйига қайтди. 5Аёл ҳомиладор бўлганини билди ва бу ҳақда Довудга хабар берди.
6Довуд Йўабга, Хет халқидан бўлган Уриёни менинг олдимга юбор, деб хабар йўллади. Йўаб Уриёни Довуднинг олдига жўнатди. 7Уриё келгандан кейин, Довуд ундан Йўаб ва сипоҳларнинг аҳволини, урушнинг қандай бораётганини сўради. 8Сўнг Уриёга:
— Уйингга бор, дам ол, — деди.
Уриё саройдан чиққач, шоҳ унинг орқасидан ҳадялар жўнатди. 9Лекин Уриё уйига кетмади, шоҳнинг соқчилари билан бирга сарой дарвозаси ёнида ухлашга қолди. 10Довудга, Уриё уйига кетмабди, деб хабар етказишди. Довуд Уриёдан:
— Сен сафардан келдинг–ку, нега уйингга бормадинг? — деб сўради. 11Уриё шундай жавоб берди:
— Худонинг сандиғи ҳам, Исроил ва Яҳудо сипоҳлари ҳам чодирларда қолди, лашкарбошим Йўаб билан жаноби олийларининг одамлари яп–яланг майдонда чодир тикиб ётишибди. Аҳвол шунақалигини била туриб, мен еб–ичиш, хотиним билан бирга бўлиш учун уйимга борсам яхши бўлмас. Онт ичиб айтаманки, зинҳор бундай иш қилмайман.
12Шундан кейин Довуд:
— Бугун шу ерда қол, эртага сени жўнатиб юбораман, — деди.
Уриё ўша куни Қуддусда қолди. 13Эртасига Довуд Уриёни яна чақириб, едириб–ичирди. Уриё маст бўлиб қолди. Кеч киргач, Уриё тағин уйига кетмай, шоҳ соқчилари ёнидаги ўрнида ухлади.
14Эртасига эрталаб Довуд Йўабга бир мактуб ёзиб, Уриё орқали бериб юборди. 15Мактубнинг мазмуни шундай эди: “Уриёни уруш қизиган жойга юборгин–да, бир ўзини қолдир, токи у яраланиб ҳалок бўлсин.”
16Йўаб шаҳарни қуршаб олган эди. Уриёни ғанимнинг кучли лашкари эгаллаган ерга юборди. 17Ғаним лашкари шаҳардан чиқиб келиб, Йўабнинг сипоҳлари билан жанг қилди. Ғаним лашкари Довуднинг одамларидан баъзиларини ўлдирди, Хет халқидан бўлган Уриё ҳам ўлдирилди.
18Йўаб урушнинг бориши ҳақида Довудга хабар бериш учун бир одамни жўнатаётиб, унга 19шундай деб тайинлади:
— Сен урушга оид ҳамма хабарларни шоҳга айт. 20Лекин шоҳ ғазабланиб, сенга шундай деб айтиб қолиши мумкин: “Улар билан жанг қилиш учун нимага шаҳарга бунчалик яқин бордингизлар? Улар шаҳар деворидан туриб ўқ отишларини билмасмидингизлар? 21Гидўннинг[63] ўғли Абумалекни ким ўлдирган эди? Эсингизда йўқми, Тавозда бир аёл Абумалекнинг устига девор тепасидан тегирмон тошини ташлаб юбориб ўлдирганди–ку! Шундай экан, нима учун деворга бунчалик яқин бордингизлар?” Агар шу гапларни айтса, сен: “Қулингиз Уриё ҳам ўлди”, дейсан.
22Хабарчи жўнаб кетди. Довуднинг ҳузурига етиб боргач, Йўаб нима деб буюрган бўлса, ҳаммасини оқизмай–томизмай шоҳга айтиб берди:
23— Оммонлар биздан устун келди, шаҳардан чиқиб биз билан даштда жанг қилди. Кейин уларни шаҳар дарвозасигача қувиб бордик. 24Шу пайтда Оммонларнинг мерганлари шоҳ ҳазратларининг одамларини девордан туриб ўққа тутишди. Одамларингиздан баъзилари ўлди, қулингиз Уриё ҳам ўлди, — деди.
25— Йўабга айт, — деди Довуд хабарчига. — Рўй берган ҳодисадан унинг кўнгли чўкмасин. Жанг қурбонсиз бўлмайди. Шаҳарга ҳужумни кучайтириб, ер билан яксон қилсин. Шундай деб, унга далда бер.
26Уриёнинг хотини эрининг ҳалок бўлганини эшитиб, аза тутди. 27Аза муддати тугагач, Довуд аёлни саройга олдириб келди. Аёл Довудга турмушга чиқди ва бир ўғил туғди.
Бироқ Довуднинг бу қилиғи Эгамизга маъқул келмади.

 

12–БОБ

 

Пайғамбар Натан Довудни койийди

 

1Эгамиз пайғамбар Натанни Довуднинг ҳузурига жўнатди. Натан Довуднинг ҳузурига келиб гап очди:
— Бир шаҳарда икки одам яшар экан. Ўша одамлардан бири бой, бошқаси камбағал экан. 2Бойнинг жуда кўп мол–қўйлари бор экан. 3Камбағалнинг эса биттагина сотиб олиб боқаётган совлиқ қўзичоқдан бошқа ҳеч нарсаси йўқ экан. Қўзичоқ камбағал одамнинг уйида болалар билан бирга катта бўлаётган экан. Қўзичоқ унинг таомидан еб, идишидан сув ичар, қўйнида ухларкан. Қисқаси, қўзичоқ ўша одамнинг қизидай экан. 4Бир куни бой одамнинг уйига бир йўловчи ташриф буюрибди. Бой меҳмонга таом ҳозирлаш учун ўзининг мол–қўйларидан биттасини ҳам кўзи қиймабди–да, камбағалнинг қўзисини сўйиб, меҳмонга таом ҳозирлабди.
5Довуд бой одамнинг ишидан қаттиқ ғазабланди:
— Худо шоҳид! Шундай иш қилган одам ўлимга лойиқдир! — деди Натанга. 6— Бағритошлик қилиб, шундай иш қилгани учун у қўзичоқ эвазига тўртта қўй тўлаши лозим.
7Шу гапдан кейин Натан Довудга:
— Ўша одам сенсан! — деди. — Исроил халқининг Худоси — Эгам шундай айтмоқда: “Мен сенга мой суртиб танлаб Исроилга шоҳ қилдим, Шоулнинг қўлидан халос этдим. 8Сенга хўжайинингнинг хонадонини инъом қилдим, хотинларини қўйнингга солиб қўйдим. Исроил ва Яҳудо халқини сенга бердим. Агар булар оз бўлса эди, яна нималарни бермасдим! 9Нега Менинг олдимда қабиҳлик қилиб, сўзимни писанд қилмадинг? Хет халқидан бўлган Уриёни ўлдирдинг, ҳа, Оммонларнинг қиличи билан жонини олдинг. Хотинини эса тортиб олдинг. 10Мени писанд қилмаганинг учун, Уриёнинг хотинини тортиб олганинг учун, бундан буён қилич сенинг хонадонингга доим хавф солиб туради.” 11Эгам шундай айтмоқда: “Ўзингнинг хонадонингдан ўзингга ёмонлик келтираман. Кўз ўнгингда хотинларингни яқинларингдан бирига бераман. Ўша яқининг куппа–кундузи хотинларингнинг қўйнига киради. 12Ҳа, сен бу ишни яширинча қилдинг, Мен эса, бутун Исроил халқи кўрсин, деб куппа–кундузи қиламан.”
13— Эгам олдида гуноҳ қилдим! — деди Довуд Натанга.
— Эгам гуноҳингдан ўтди, ўлмайсан, — деди Натан. 14— Бироқ сен шу ишни қилиб, Эгамизни менсимаганлигинг[64] учун, туғилган боланг нобуд бўлади.
15Натан шу гапларни айтиб, уйига кетди.

 

Довуднинг ўғли ўлади

 

Довуд Уриёнинг хотинидан фарзанд кўрган эди. Эгамиз эса ўша болани оғир хасталикка мубтало қилди. 16Довуд ўғли учун Худога илтижо қилиб, рўза тутди, уйига бориб кечалари кўкрагини захга бериб ётаверди. 17Сарой оқсоқоллари уни ердан турғизмоқчи бўлишса ҳам, Довуд турмади, улар билан бирга таом ҳам емади.
18Еттинчи куни бола оламдан ўтди. Аъёнлар, болангиз оламдан ўтди, деб хабар беришга қўрқишди. “Бола тирик пайтида, биз шоҳ билан суҳбатлашдик, аммо у бизнинг гапимизга қулоқ солмади”, дейишди ўзаро. “Болангиз вафот этди, деб шоҳга қандай айтамиз? У ўзини ўзи бирор нарса қилиб қўйиши мумкин.”
19Довуд аъёнларининг ўзаро шивир–шивир қилаётганларини эшитиб, боласининг нобуд бўлганини билди.
— Болам нобуд бўлдими? — деб сўради улардан.
— Ҳа, нобуд бўлди, — дейишди аъёнлар.
20Шундан кейин Довуд ердан турди. Ювиниб, хушбўй мой суртди ва кийимларини алмаштирди. Эгамизнинг уйига бориб, сажда қилди. Сўнг уйига қайтиб келиб:
— Менга таом келтиринглар, — деб буюрди. Довуд олдига қўйилган таомни еди. 21Шунда аъёнлари сўрашди:
— Нимага бундай қиляпсиз? Бола тириклигида рўза тутдингиз, йиғладингиз, у нобуд бўлгандан сўнг эса, ўрнингиздан турдингиз, таом едингиз.
22Довуд шундай жавоб берди:
— Ҳа, болам тириклигида рўза тутдим, йиғладим. Ким билади, Эгам менга шафқат қилар, болам тирик қолар, деб ўйлаган эдим, 23лекин энди болам нобуд бўлди. Шундай бўлгач, нега рўза тутайин?! Болани қайтариб олиб кела олармидим?! Мен унинг ёнига бораман, лекин у менинг олдимга қайтиб келмайди.

 

Сулаймоннинг туғилиши

 

24Довуд хотини Ботшевага тасалли берди, қўйнига кириб, у билан қовушди. Ботшева бир ўғил туғди. Довуд болага Сулаймон деб исм қўйди. Эгамиз ҳам болани яхши кўриб суйди 25ва бу ҳақда Натан пайғамбар орқали хабар берди. Эгамиз болани севгани учун, Натан унга Ёдидаё[65] деб исм қўйди.

 

Довуд Рабба шаҳрини қўлга олади

 

26Бу пайтда Йўаб Оммонларнинг Рабба шаҳрига ҳужумни давом эттираверди. Ниҳоят, шаҳарнинг шоҳ саройи жойлашган қалъасини босиб олди. 27Кейин Довудга чопарлар орқали шундай хабар жўнатди: “Рабба шаҳрига ҳужум қилиб, ҳовузни қўлга киритдим. 28Энди қолган сипоҳни бошлаб келинг, шаҳарни сиз ўраб, босиб олинг, токи шаҳарни мен қўлга киритган бўлмайин, акс ҳолда шаҳарни Йўаб олган деб айтиб юришади.”
29Довуд ҳамма сипоҳларини тўплаб, Рабба шаҳрига йўл олди. Шаҳарга ҳужум қилиб, қўлга киритди. 30Довуд уларнинг шоҳи бошидаги тожни[66] ҳам олди. Қимматбаҳо тош билан безатилган, оғирлиги икки пуд[67] келадиган олтин тож Довуднинг бошига қўнди. Довуд шаҳардан катта миқдорда ўлжа йиғди. 31У шаҳар аҳолисини арра, чўкич ва болта билан қилинадиган ишларга, ғишт тайёрлашга мажбур қилди. Довуд Оммон шаҳарларининг ҳаммасида шу усулни қўллади. Шундан кейин у ҳамма лашкарини бошлаб, Қуддусга қайтиб кетди.

 

13–БОБ

 

Омнўн билан Тамара

 

1Сўнгра шундай ҳодиса содир бўлди: Довуднинг Тамара деган гўзал қизи бор эди. У Абсаломнинг синглиси эди. Довуднинг бошқа ўғли Омнўнга[68] Тамара ўгай эди. У Тамарани севиб қолди. 2Омнўн ўгай синглиси Тамарани деб азоб чекавериб, касал бўлиб қолди. Тамара ҳали бокира бўлгани учун, Омнўн унга бирор нарса қилишга ожиз эди.
3Омнўннинг Ёнадов деган дўсти бор эди. Ёнадов Довуднинг акаси Шимонинг[69] ўғли бўлиб, жуда айёр йигит эди. 4Бир куни Ёнадов Омнўнга деди:
— Эй, шаҳзода, нимага кундан–кунга озиб–тўзиб кетяпсан? Менга ҳам сабабини айт–чи.
— Ўгай акам Абсаломнинг синглиси Тамарани севиб қолдим, — деди Омнўн.
5— Тўшакка михланиб, ўзингни касалга сол, — деди Ёнадов. — Отанг сени кўргани келганда, унга: “Марҳамат қилиб, синглим Тамара келиб менга бирон таом берсин, таомни кўз олдимда тайёрлаганини мен кўрайин ва унинг қўлидан таом еяйин”, деб айтасан.
6Хуллас, Омнўн тўшакка михланиб, ўзини касалга солди. Шоҳ уни кўргани келди.
— Марҳамат қилиб, синглим Тамара келиб, олдимда икки дона нон ёпсин, мен унинг қўлидан нон еяйин, — деди Омнўн.
7Тамара саройда яшарди. Довуд унга: “Аканг Омнўннинг уйига бориб, унга нон ёпиб бер”, деб айттириб юборди.
8Тамара ўгай акаси Омнўннинг уйига борди. Омнўн тўшакда ётган экан. Тамара хамир қориб, акасининг кўзи олдида нон ёпди. 9Товадаги нонни олиб келиб, Омнўннинг олдига қўйган эди, у емади. Омнўн:
— Ҳузуримдан ҳамма чиқиб кетсин! — деб буйруқ берди, уйда ҳеч ким қолмади. 10Шундан кейин Омнўн Тамарага:
— Таомни ётоқхонамга олиб кир, сенинг қўлингдан еяйин, — деди. Тамара ўзи ёпган нонларни акаси Омнўннинг ётоқхонасига олиб кирди. 11Енг, деб нонни акасига яқин олиб борган эди, Омнўн бирдан Тамарага ёпишиб:
— Кел, мен билан бирга бўл, синглим! — деди.
12— Йўқ, ака, мени зўрламанг! — деди Тамара. — Исроилда бунақа қилишмайди–ку! Бундай қабиҳ ишни қилманг! 13Бундай шармандаликдан кейин мен қандай бош кўтариб юраман?! Сиз эса Исроилдаги разил одамлардан биттаси бўлиб қоласиз. Шоҳга айтсангиз, у мени сиздан аямайди–ку!
14Лекин Омнўн Тамаранинг гапига қулоқ солмади. Омнўн Тамарадан кучлироқ эди, Тамарани зўрлаб ётқизиб, номусига тегди. 15Кейин Омнўн Тамарадан шундай нафратланиб кетдики, унга бўлган нафрати ардоқлаган севгисидан кучли эди.
— Тур, жўна! — деди у Тамарага.
16— Йўқ! — деди Тамара. — Мени ҳайдаяпсиз, лекин бу ишингиз менга қилган ҳозирги гуноҳингиздан оғирроқдир.
Бироқ Омнўн унинг гапига қулоқ солмади. 17Хизматкорини чақириб:
— Бу хотинни ҳузуримдан ҳайдаб чиқариб, эшикни ёп! — деди.
18Хизматкор Тамарани ташқарига ҳайдаб чиқариб, орқасидан эшикни ёпди. Тамара узун, чиройли гулли либос[70] кийган эди. Шоҳнинг турмушга чиқмаган қизлари шундай кийинишарди. 19Тамара қайғусидан бошига кул сочиб, устидаги узун либосини йиртиб ташлади[71]. Уятдан юзини қўли билан тўсиб, фарёд солганича кетди. 20Акаси Абсалом ундан:
— Аканг Омнўн сен билан бўлдими? — деб сўради. — Майли, синглим, бу ҳақда бирортасига оғиз оча кўрма! Ахир, у аканг–ку! Бу воқеани кўнглингга олма.
Шундан сўнг Тамара акаси Абсаломнинг уйида яшаб юраверди. У доимо ёлғиз, ғамгин эди. 21Шоҳ Довуд бўлиб ўтган воқеани эшитиб, қаттиқ ғазабланди. 22Абсалом эса синглиси Тамаранинг номусини булғагани учун Омнўндан қанчалик нафратланса ҳам, унга бирор марта на яхши, на ёмон гап қилди.

 

Абсалом Омнўнни ўлдиради

 

23Икки йилдан кейин Абсалом шоҳнинг ҳамма ўғилларини Баал–Хазорга зиёфатга таклиф қилди. Баал–Хазор Эфрайим шаҳри яқинида бўлиб, бу ерда Абсалом қўйларининг жунини қирқтираётган эди[72]. 24Абсалом шоҳнинг ҳузурига келиб:
— Қўйларимнинг жунини қирқтиряпман, марҳамат қилиб, шоҳ аъёнлари билан бирга мен, қулингизга ҳамроҳ бўлсинлар, — деди.
25— Биз ҳаммамиз борсак, сенга юк бўламиз, ўғлим, — деди шоҳ Довуд. Абсалом қанча илтимос қилмасин, шоҳ, бора олмайман, деб унамади, бормаса ҳам, ўғлини дуо қилди.
26— Бўлмаса, ижозат берсангиз, акам Омнўн биз билан борсин, — деди Абсалом.
— Омнўн нимага сен билан бориши керак? — деб сўради шоҳ. 27Абсалом илтимос қилавергандан кейин, шоҳ Омнўнни ва бошқа ўғилларини у билан бирга жўнатди. 28Абсалом хизматкорларига шундай буйруқ берган эди:
— Қараб туринглар, Омнўн шароб ичиб, сархуш бўлишини кутинглар. Сизларга “Омнўнни уринг”, деб айтишим биланоқ, уни ўлдирасизлар. Қўрқманглар, сизларга мен буйруқ беряпман. Дадил, мард бўлинглар!
29Хизматкорлар Абсаломнинг буйруғини ижро этиб, Омнўнни ўлдирдилар. Шоҳнинг қолган ўғиллари эса хачирларига миниб қочиб қолишди. 30Улар йўлда кетаётганларида, “Абсалом шоҳнинг ҳамма ўғилларини ўлдирибди, бирортаси ҳам тирик қолмабди”, деган хабар Довуднинг қулоғига етди. 31Шоҳ ўрнидан турди–да, қайғудан кийимларини йиртиб, ўзини ерга отди. Унинг ёнидаги барча аъёнлари ҳам кийимларини йиртишди.
32Довуднинг акаси Шимо ўғли Ёнадов шундай деди:
— Шоҳ ҳазратлари, ҳамма ўғилларимдан айрилибман, деб ўйламасинлар, фақат Омнўн ўлди, холос. У ўгай синглиси Тамаранинг номусига теккандан буён Абсалом Омнўнни ўлдиришга қасд қилиб юрарди. 33Шоҳ жаноби олийлари, ҳамма ўғилларингиз ўлдирилибди, деган хабардан хавотирга тушмасинлар. Фақат Омнўн ўлган, холос.
34Абсалом ўша заҳоти қочиб кетди. Қуддус девори устидаги соқчи ғарб томондан[73] шаҳарга қараб келаётган бир тўп оломонни кўрди. 35Ёнадов шоҳга:
— Ана, ўғилларингиз келишяпти, мен, қулингиз, айтгандай бўлди, — деди. 36У гапини тугатар–тугатмас, шоҳнинг ўғиллари етиб келиб, фарёд кўтаришди. Шоҳ ҳам, аъёнлар ҳам ҳўнг–ҳўнг йиғлаб кўз ёш тўкишди.
37-38Абсалом қочиб кетиб, Гашур шоҳи Талмайнинг[74] ёнига борди ва у ерда уч йил қолиб кетди. Талмай Омиҳуд деганнинг ўғли эди. Шоҳ Довуд эса ўғли Омнўн учун узоқ вақт мотам тутди. 39Довуд Омнўннинг ўлимидан тасалли топгандан кейин, Абсаломни соғина бошлади[75].

 

14–БОБ

 

Абсалом Қуддусга қайтиб келади

 

1-2Шоҳ Довуд Абсаломни соғинаётганини Йўаб билди. У биттасини Тахува шаҳрига[76] юбориб, у ерда яшайдиган бир донишманд аёлни олдириб келди. Йўаб ўша аёлга:
— Сендан бир илтимосим бор, — деди. — Мотамсаро қиёфага кириб, азали кийимларингни киясан. Пардоз қилма, ўзингни худди марҳумга анчадан бери аза тутаётган аёлдай кўрсат. 3Мен сенга нима айтсам, шоҳ ҳузурига бориб, унга етказасан.
Кейин Йўаб аёлга нималар айтиши лозимлигини ўргатди. 4Тахувалик аёл шоҳ ҳузурига йўл олди. Унинг ҳузурига бориб, мук тушиб таъзим қилди–да:
— Эй, шоҳим, ёрдам беринг! — деди.
5— Нима бўлди? — деб сўради шоҳ.
— Мен бир бахтсиз тул аёлман, — деди у. — Эрим ўлган. 6Бу чўрингизнинг икки ўғли бор эди. Иккови далада жанжаллашиб қолишибди. Ўша ерда уларни ажратиб қўядиган бирор кимса йўқ экан, биттаси иккинчисини уриб ўлдириб қўйибди. 7Энди эса бутун қавмим бу чўрингизга қарши чиқиб: “Биродарини ўлдирганни бизнинг қўлимизга бер, биродарини ўлдиргани учун ундан қасос оламиз, қотилни ўлдирамиз, меросхўрини йўқ қиламиз”, дейишяпти, охирги умид нишонамдан ҳам айиришмоқчи. Агар яна фожиа юз берадиган бўлса, ер юзида эримнинг номини давом эттирадиган бирор кимса қолмайди–ку.
8— Уйингга боравер, — деди шоҳ, — мен сенинг фойдангга амр бераман.
9— Шоҳ ҳазратлари, бу воқеага мен ва отамнинг хонадони айбдор бўлсин, — деди Тахувалик аёл, — шоҳим ва унинг тахти бегуноҳ бўлсин.
10— Ким сенга бирор нарса деса, уни менинг олдимга бошлаб кел. Бир иш қилайинки, ўша одам сени бошқа хафа қилмайдиган бўлсин, — деди шоҳ.
11— Бўлмаса, шоҳим ўзларининг Эгаси Худо номи билан онт ичсинлар, токи қасоскорлар яна зиён–заҳмат етказмасин, — деди аёл. — Акс ҳолда, ўғлимни ўлдириб қўйишади.
— Худо шоҳид! Ўғлингнинг бирор тукига ҳам зарар етмайди, — деди шоҳ.
12— Энди ижозат берсангиз, бу чўрингиз шоҳ ҳазратларига яна бир оғиз гап айтмоқчи эди, — деди аёл.
— Айт, — деди шоҳ. 13Аёл гапини давом эттирди:
— Бўлмаса, нима учун шоҳ Худонинг халқига қарши бундай ноҳақликни раво кўраётирлар? Шоҳим ҳалиги гапи билан ўзларини гуноҳкор қилгандай бўлдилар. Чунки, шоҳим, ўзингиз қувғин қилган одамни қайтармаяпсиз. 14Тупроққа тўкилган сувни қайта йиғиб бўлмаганидай, ҳаммамиз ҳам оламдан ўтиб кетамиз. Лекин Худо жонимизни олишни истамайди. Худо “Бадарға қилинган одам Ўзимдан узоқ кетмасин”, деб йўлларини қидиради. 15Одамлар мени қўрқитгани учун, шоҳ ҳазратларига шуларни айтиб беришга келдим. Ўзимга ўзим айтдим: “Шоҳга маслаҳат солай–чи, балки бу чўрисининг тилагини бажо айлар. 16Ўғлим билан мени ўлдириб, бизни Худо берган меросдан маҳрум қиладиганнинг қўлидан қутқаришни фақат шоҳ ўз зиммасига олиши мумкин. 17Шоҳ ҳазратлари ўз сўзи билан мени тинчлантирадилар. Чунки шоҳим, Худонинг фариштаси каби, яхши–ёмон гапни тинглаб, ажрим қиладилар.” Эгангиз Худо сизга ёр бўлсин!
18— Сендан бир нарсани сўрайман, лекин мендан ҳеч нарсани яшира кўрма! — деди шоҳ.
— Сўрасинлар, шоҳ ҳазратлари, — деди аёл.
19— Бу айтганларингнинг ҳаммасида Йўабнинг қўли борми? — деб сўради шоҳ. Аёл унга шундай жавоб берди:
— Тўғриси, шоҳ ҳазратлари, сиздан ҳеч нарсани яшириб бўлмас экан! Ҳа, бу чўрингизга шу гапларни ўргатган ва буйруқ берган — қулингиз Йўаб бўлади. 20Ҳа, қулингиз Йўаб вазиятни яхшилаш учун ўйлаб топди буни. Шоҳ ҳазратлари Худонинг фариштаси каби донодир, эл–юртда бўлиб ўтган воқеалар унинг назаридан четда қолмайди.
21Шундан кейин шоҳ Йўабга:
— Сен истаганингдай бўла қолсин, бор, анави йигитни — Абсаломни қайтариб кел, — деди.
22Йўаб мук тушиб таъзим қилди ва:
— Эй, шоҳ ҳазратлари, бугун мен, қулингизнинг истагини бажо айлаб, менга илтифот кўрсатаётганингизни билиб турибман, — деб шоҳни мақтади.
23Шундан кейин Йўаб Гашурга бориб, Абсаломни Қуддусга олиб келди. 24Лекин шоҳ: “Абсалом уйига борсин, менинг ҳузуримга келмасин”, деб амр берди. Шунинг учун Абсалом шоҳни кўра олмай, уйига кетди.
25Бутун Исроилда Абсалом каби чиройли, келишган одам йўқ эди. У бошдан–тирноғигача бенуқсон эди. 26Сочини кўтариб юриш оғирлик қилгани учун ҳар йил олдирарди. Олдирган сочини тортиб кўрганда, сочининг оғирлиги шоҳликдаги ўлчов бўйича беш юз мисқол[77] чиқарди. 27Абсаломнинг уч ўғли ва Тамара деган гўзал бир қизи бор эди.
28Абсалом Қуддусда икки йил турди. Лекин шу вақт давомида шоҳни кўра олмади. 29Ниҳоят, Йўабни шоҳ ҳузурига жўнатмоқчи бўлиб, бу ҳақда унга хабар берди. Аммо Йўаб Абсаломникига келишни истамади. Абсалом иккинчи марта хабар юборди. Йўаб яна келмади. 30Шунда Абсалом хизматкорларига:
— Кўряпсизларми, Йўабнинг арпа даласи меникига ёндош. Боринглар, унинг арпасига ўт қўйинглар, — деди.
Хизматкорлар бориб, Йўабнинг арпасига ўт қўйишди. 31Шунда Йўаб Абсаломнинг уйига борди.
— Нимага хизматкорларинг даламга ўт қўйди? — деди. 32Абсалом унга шундай жавоб берди:
— Сенга, меникига кел, сени шоҳ ҳузурига жўнатаман, деб хабар берган эдим. Сен орқали шоҳга: “Гашурдан нега келдим? Қайтанга ўша ерда қолганимда, менга яхшироқ бўларди”, деган гапларни етказмоқчи эдим. Энди шоҳ ҳузурига борай. Агар менинг айбим бўлса, ўлдирсин.
33Шундан сўнг Йўаб шоҳ ҳузурига бориб, Абсаломнинг айтганларини унга етказди. Шоҳ Абсаломни чақиртирди. Абсалом шоҳ ҳузурига кела солиб, мук тушиб таъзим қилди. Шоҳ Абсаломни ўпди.

 

15–БОБ

 

Абсалом Довудга қарши бош кўтаради

 

1Абсалом ўзи учун битта жанг араваси, отлар ва элликта қўриқчини тайёрлаб қўйди. 2У эрталаб туриб, шаҳар дарвозасига борадиган йўл бўйида турадиган бўлди. Жанжалли иш билан шоҳ ҳузурига арз қилиб келаётган ҳар бир одамни Абсалом тўхтатиб:
— Қаерликсан? — деб сўрарди. Ўша одам: “Исроилнинг фалон қабиласиданман”, деб жавоб берарди. 3Абсалом эса унга:
— Қара, даъволаринг тўғри, сен ҳақсан. Лекин сенинг гапингга қулоқ соладиган, шоҳ тайинлаган бирор вакил йўқ, — дерди. 4Кейин: — Агар юртга мен ҳакам бўлганимда эди, — деб қўшиб қўярди, — шикоят ёки бирор масала билан менинг олдимга келган одамга адолат қилардим.
5Бирортаси унинг олдига мук тушиб, таъзим қилиб келиши биланоқ, Абсалом ўша одамни турғизиб, ўпиб қўярди. 6Абсалом шоҳ ҳузурига шикоят қилиб келган Исроил халқининг ҳаммасига шундай муомала қиларди. Хуллас, Абсалом шу йўсинда Исроил халқини ўзига оғдириб олди.
7Орадан тўрт йил[78] ўтгач, Абсалом шоҳга деди:
— Ижозат берсангиз, мен Хевронга бориб, Эгамга атаган назримни адо этайин. 8Чунки мен, қулингиз, Орамда — Гашур юртида яшаётганимда, Эгам мени Қуддусга қайтарса, албатта Хевронга бориб Унга сажда қиламан, деб назр атаган эдим.
9— Эсон–омон бор! — деди шоҳ Абсаломга.
Абсалом Хевронга борган заҳоти 10ҳамма Исроил қабилаларига махфий хабарчилар жўнатиб, уларга шундай деди: “Бурғу овозини эшитишингиз биланоқ, Абсалом Хевронда шоҳ бўлди, деб овоза қиласизлар.” 11Абсалом Қуддусдан таклиф қилган икки юз киши у билан бирга Хевронга борганди. Таклиф қилинган одамлар, бўлиб ўтган воқеалардан бехабар, яхши ният билан Абсаломга эргашишганди. 12Абсалом Хевронда қурбонлик қилаётиб, Довуднинг маслаҳатчиси Охитўфелни ҳам чақиртириб келди. Охитўфел Гилохда[79] яшарди. Шу тариқа фитна кучайиб, Абсаломни қўллаётганлар тобора кўпайиб борарди.

 

Довуд Қуддусдан қочиб кетади

 

13Бир хабарчи Довуднинг олдига келиб:
— Абсалом Исроил халқининг ишончини қозонди, — деди. 14Шундан сўнг Довуд Қуддусда ўзига хизмат қилиб юрган ҳамма одамларига шундай буйруқ берди:
— Қани, қочиб қолайлик! Бўлмаса, Абсалом бизни соғ қўймайди. Ҳозироқ кетайлик, акс ҳолда Абсалом орқамиздан бирпасда етиб олиб бизни бир балога гирифтор қилади, шаҳар аҳолисини биттама–битта қиличдан ўтказади!
15— Шоҳ ҳазратлари нима қарорга келган бўлсалар, биз, қулларингиз, бажаришга тайёрмиз, — дейишди шоҳнинг аъёнлари.
16Шундай қилиб, шоҳ бутун сарой аҳлини эргаштириб, йўлга тушди. Саройга қараб турсин, деб фақат ўнта канизагини[80] у ерда қолдирди. 17Шоҳ ва унинг ҳамроҳлари шаҳарнинг энг четидаги уйга етиб боришгач, ўша ерда тўхташди. 18Шоҳнинг ҳамма лашкари, Харетлик ва Палатлик ҳамма қўриқчилар[81], Гат шаҳридан[82] унга эргашиб келган олти юзта одам шоҳнинг олдидан ўтди. 19Шоҳ Гатлик лашкарбоши Этхайга:
— Нимага сен биз билан келяпсан? — деди. — Орқангга қайт, ким шоҳ бўлса, ўша шоҳ билан қол, чунки сен ватанидан қувилган бир бегонасан. 20Сен кечагина келдинг. Мен эса бугун қаерга боришимни ўзим билмайман–у, сени бирга олиб кетиб сарсон қилайми? Қани, биродарларинг билан орқага қайт. Худо марҳаматини ва садоқатини сендан дариғ тутмасин!
21Этхай шоҳга шундай жавоб берди:
— Шоҳ ҳазратлари! Худо ҳақи, хоҳ ҳаёт учун бўлсин, хоҳ ўлим учун бўлсин, сиз қаерда бўлсангиз, мен, қулингиз ҳам, ўша ерда бўламан.
22— Бўпти, мен билан юравер, — деди Довуд Этхайга. Шундан кейин Гатлик Этхай, унинг ёнидаги ҳамма одамлари, бола–чақалари билан, Довуднинг ёнидан ўтиб йўлда давом этдилар.
23Халқ йўлда давом этаркан, атрофда эл–юрт зор–зор йиғлаб фарёд чекарди. Шоҳ Қидрон сойлигини[83] босиб ўтди. Халқ саҳрога борадиган йўл бўйлаб кетарди.
24Руҳоний Зодўх билан Худонинг аҳд сандиғини кўтариб бораётган левилар, руҳоний Абуатар ҳам шу ерда жам бўлган эдилар. Улар Худонинг сандиғини ерга қўйиб, халқ шаҳардан чиқиб бўлгунча кутиб туришди. 25Бир пайт шоҳ Зодўхга деди:
— Худонинг сандиғини шаҳарга қайтариб олиб бор. Агар Эгам мендан рози бўлса, мени қайтарсин, сандиқ турадиган жойни ва сандиқни менга яна кўрсатсин. 26Аммо Эгам: “Сендан рози эмасман”, деса, майли, Унга нима маъқул бўлса, шуни қилсин.
27Шоҳ руҳоний Зодўх билан суҳбатини давом эттирди:
— Сен валий эмасмисан?![84] Ўғлинг Охимасни ва Абуатарнинг ўғли Йўнатанни ёнингга ол. Абуатар билан бирга шаҳарга эсон–омон қайтиб боринглар. 28Сизлардан аниқ хабар келмагунча, мен Иордан дарёсининг кечувида яшириниб ўтираман. Мен саҳрода кўздан ғойиб бўлгунимча, Қуддусда нима бўлаётганини билайин.
29Хуллас, Зодўх билан Абуатар Худонинг сандиғини Қуддусга қайтариб олиб кетишди ва ўзлари ҳам ўша ерда қолишди. 30Довуд эса йиғлай–йиғлай Зайтун тоғига[85] кўтарила бошлади. У қайғу–аламлардан бошини ўраб олган, ялангоёқ, ёнидаги ҳамма одамлар ҳам бошларини ўраган, йиғлаганларича тоққа чиқишарди.
31Шу пайт кимдир Довудга:
— Маслаҳатчи Охитўфел ҳам Абсалом билан бирга фитна уюштирганларнинг орасида экан, — деб қолди.
— Эй, Эгам! Илтижо қиламан: Охитўфел Абсаломга аҳмоқона маслаҳат берсин! — деди Довуд.
32Довуд Зайтун тоғининг тепасидаги Худога сажда қилинадиган жойига чиқиб борганда, у ерда Довудни Орх уруғидан[86] бўлган Хушай кутиб олди. Хушай аянчли аҳволда бўлиб, қайғудан кийимларини йиртган, бошига тупроқ сочган эди[87]. 33Довуд унга:
— Агар мен билан борсанг, менга юк бўласан, — деди. 34— Сен шаҳарга қайтиб бор, Абсаломга: “Эй, шоҳим, мен сизнинг қулингизман, отангизга олдин қандай итоат этган бўлсам, сизга ҳам шундай итоат этаман”, дейсан. Мен учун Охитўфелнинг маслаҳатини йўққа чиқарасан. 35Руҳонийлар Зодўх билан Абуатар ўша ерда сенинг ёнингда бўлишади. Шоҳ саройида нима эшитсанг, уларни хабардор қилиб тур. 36Зодўхнинг ўғли Охимас билан Абуатарнинг ўғли Йўнатан ҳам ўша ерда. Нимаики эшитсангизлар, руҳонийларнинг ўғиллари орқали мени хабардор қилиб турасизлар.
37Шундай қилиб, Довуднинг дўсти Хушай Қуддусга келди. Худди шу пайтда Абсалом ҳам Қуддусга кираётган эди.

 

16–БОБ

 

Довуд билан Зибах

 

1Довуд Зайтун тоғининг нариги томонига ошиб ўтаётганда, Мефибоситнинг[88] хизматкори Зибахга дуч келиб қолди. Зибах эгарланган иккита эшак устига икки юзта нон, юз ҳовуч майиз[89], юз ҳовуч ҳўл мева ва бир меш шароб юклаб олган эди.
2— Буларни нимага олиб келдинг? — деб сўради шоҳ Зибахдан.
— Эшакларни шоҳнинг хонадони аҳли минади, нон билан ҳўл меваларни йигитлар ейди, шаробни эса саҳрода толиқиб сулайиб қолганлар ичади, — деб жавоб берди Зибах.
3— Хўжайинингнинг набираси қаерда? — сўради Довуд.
— Мефибосит Қуддусда қолди, — деди Зибах. — Исроил халқи бугун бобомнинг шоҳлигини менга қайтариб беради, деб ўйлаяпти у.
4— Мефибоситнинг ҳамма нарсаси энди сеники, — деди шоҳ.
— Қулингиз бўлай, шоҳ ҳазратлари! Тилагим шуки, ҳар доим илтифотингизга сазовор бўлай, — деди Зибах.

 

Довуд билан Шимах

 

5Шоҳ Довуд Бохуримга етиб борганда, Шоул хонадонидан Шимах деган бир одам қарғаниб ўртага чиқди. У Гера деганнинг ўғли эди. 6Шоҳнинг ўнг ва чап томонида ҳамма одамлари, қўриқчилари ҳимоя қилиб туришарди. Шунга қарамай, Шимах Довудга ва унинг аъёнларига тош отарди. 7Шимах шундай деб ҳақорат қилар эди:
— Йўқол, кет, эй, разил одам, сенинг қўлинг қон! 8Сен Шоулнинг ўрнига шоҳ бўлган эдинг. Шоул хонадонидан қанча қонлар тўккан бўлсанг, Эгам ҳаммасини ўз бошингга қайтарди, шоҳликни ўғлинг Абсаломга берди. Қўлинг қон бўлгани учун, қилмишингга яраша кулфат тортяпсан.
9— Бу ўлик кўппак нега шоҳ ҳазратларини ҳақорат қилар экан? — деди Зеруя ўғли Абушай Довудга. — Ижозат берсинлар, бориб бошини узиб ташлай.
10Лекин шоҳ:
— Бу сизларга алоқадор иш эмас, эй, Зеруя ўғиллари! — деди. — Эгам унга “Довудни қарға!” дегани учун, у қарғаётган бўлса, ким ундан: “Нега бундай қиляпсан?” деб сўрай олади?!
11Кейин Довуд Абушай билан барча сипоҳларга айтди:
— Ўзимнинг пушти камаримдан пайдо бўлган ўғлим мени ўлдирмоқчи бўляпти–ю, Бенямин наслидан бўлган шу одамнинг қилиғига ҳайрон бўляпсизларми?! Қўйинглар уни, майли, ҳақорат қилаверсин, чунки унга шундай қил, деб Эгам буюрган. 12Балки Эгам кулфатларимни кўриб, бугунги ҳақоратлар эвазига яхшилик қайтарар.
13Довуд одамлари билан йўлида давом этаверди. Довуднинг ён томонида — қир ёнбағрида юриб кетаётган Шимах уни қарғар, тош отарди. 14Шоҳ ва ҳамроҳлари борадиган жойларига етиб келгунларича чарчашди ва дам олиш учун тўхташди.

 

Абсалом Қуддусда

 

15Ўша пайтда Абсалом билан унга эргашган Исроил халқи Қуддусга кирдилар. Маслаҳатчи Охитўфел ҳам Абсалом билан бирга эди. 16Довуднинг дўсти, Орх уруғидан Хушай Абсаломнинг ёнига бориб:
— Шоҳимизнинг умри узоқ бўлсин! Шоҳимизнинг умри узоқ бўлсин! — деб ҳайқирди. 17Абсалом Хушайга:
— Дўстингга садоқатинг шуми? Нимага дўстинг билан кетмадинг? — деб сўради.
18— Нега кетар эканман?! — деди Хушай. — Мен Эгам ва мана бу халқ, қолаверса, бутун Исроил халқи танлаган одамни ёқлайман, ўша одамнинг ёнида бўламан. 19Ҳа, мен Довуднинг ўғли Абсаломдан бошқа яна кимга ҳам хизмат қилардим?! Отангга қандай хизмат қилган бўлсам, сенга ҳам шундай хизмат қиламан.
20Шунда Абсалом Охитўфелга қараб:
— Нима қилайлик, бизга маслаҳат бер–чи, — деди. 21Охитўфел шундай маслаҳат берди:
— Отанг, саройга қараб турасизлар, деб канизакларини қолдириб кетган эди. Ўша канизакларнинг[90] олдига кир. Шунда сен отангни очиқчасига шарманда қилганингни Исроил халқи эшитади. Сени қўллаб–қувватлаган одамларнинг қарори янада қатъий бўлади.
22Сарой томида Абсалом учун бир чодир қуришди. Абсалом эса жамики Исроил халқининг кўзи олдида отасининг канизаклари олдига кирди[91].

 

Хушай Охитўфелнинг маслаҳатини рад қилади

 

23Ўша пайтлари Охитўфелнинг айтган сўзлари шунчалик доно эдики, худди тўппа–тўғри Худодан келгандай туюларди. Шунинг учун, Абсалом ҳам, Довуд қилганидай, Охитўфелнинг ҳамма маслаҳатини сўзсиз қабул қиларди.

 

17–БОБ

 

1Охитўфел Абсаломга шундай деди:
— Ижозат берсанг, ўн икки минг кишини танлаб оламан, шу бугуноқ кечаси отланиб, Довуднинг орқасидан тушаман. 2Довуд чарчаган, ҳолдан тойган, унга ҳужум қилиб қўрқитсам, ёнидагиларнинг ҳаммаси қочиб кетади. Мен фақат шоҳ Довудни ўлдираман, холос. 3Кейин жамики халқни сенинг ихтиёрингга қайтариб олиб келаман. Ўзинг қидираётган одамни топиб ўлдирсанг бўлди — ҳамма сенга бош эгади, бутун халқ тинчийди.
4Бу маслаҳат Абсаломга ҳам, жамики Исроил оқсоқолларига ҳам маъқул келди.
5— Орх уруғидан бўлган Хушай бор–ку, уни ҳам чақириб келинглар, — деди Абсалом, — у нималар дер экан, эшитайлик–чи.
6Хушай келди.
— Охитўфел шундай–шундай маслаҳат берди, — деди Абсалом. — Унинг маслаҳатига амал қилсак бўладими? Бўлмаса, сен маслаҳат бер.
7— Охитўфелнинг бу сафарги маслаҳати яхши эмас, — деди Хушай Абсаломга. 8— Отанг Довуд билан унинг одамлари моҳир жангчилар эканлигини биласан. Улар даштда болаларидан айрилган айиқдай ғазабга минганлар. Отанг тажрибали жангчи, тунни лашкар ёнида ўтказмайди. 9Шу пайтда у бирорта ғорда ёки бошқа бир жойда яшириниб юрибди. У Абсаломнинг одамларидан баъзиларини биринчи ҳужумдаёқ ҳалок қилганда, бу ҳақда эшитган ҳар бир одам: “Абсаломга эргашганлар тор–мор бўлди”, дейди. 10У пайтда ҳатто шер юракли баҳодир йигитлар ҳам қўрқувга тушади. Чунки Исроилдаги ҳар бир одам отангнинг жасурлигини, жангчиларининг ҳам ботирлигини билишади. 11Сенга маслаҳатим шу: Дандан Бэршэвагача чўзилган жойлардаги бутун Исроил лашкари атрофингга тўплансин. Ахир, Исроил халқи денгиз қирғоғидаги қум сингари сон–саноқсиз–ку! Уларни сен ўзинг жангга бошла. 12Довуд қаерда яшириниб юрган бўлса ҳам, унга қарши юриш қиламиз, бутун ер юзини шудринг қоплаганидай, биз ҳам унинг устига бостириб борамиз. Довудни ҳам, ёнидагиларнинг ҳам бирортасини тирик қолдирмаймиз. 13Агар у бирор шаҳардан бошпана топса, ҳамма Исроил одамлари арқон олиб, ўша шаҳарга келишади. Шаҳарни ағдариб, бирор дона тошини ҳам қолдирмай, сойликка тортиб туширамиз.
14Абсаломга қўшилиб ҳамма бир оғиздан:
— Орх уруғидан бўлган Хушайнинг маслаҳати Охитўфелнинг маслаҳатидан анча маънили, — дейишди. Сабаби, Эгамиз Абсаломни кулфатга дучор қилиш ниятида Охитўфелнинг яхши маслаҳатини беҳудага чиқаришни мўлжаллаб қўйган эди.

 

Довудга хабар берилади

 

15Хушай руҳонийлар Зодўх билан Абуатарга шундай деди:
— Охитўфел Абсаломга ва Исроил оқсоқолларига ундай маслаҳат берди, мен эса бошқача маслаҳат бердим. 16Сизлар ҳозироқ шу хабарни Довудга етказинглар: бу кеча қирда — дарёнинг кечувида тунамасин, ҳозироқ нариги қирғоққа ўтаверсин[92]. Бўлмаса, шоҳнинг ўзи ҳам, ёнидаги одамлари ҳам қирилиб кетади.
17Бу пайтда Абуатар ўғли Йўнатан билан Зодўх ўғли Охимас[93] Эн–Рўғол булоғида[94] кутиб туришарди. Бир чўри қиз бўлиб ўтган гап–сўзларни уларга етказар, Йўнатан билан Охимас эса эшитганларини шоҳ Довудга етказиб туришарди. Ўзлари таваккал қилиб шаҳарга киролмас, бирортаси кўриб қолиши мумкин эди. 18Лекин бир ўспирин ногаҳон уларни кўриб қолди ва Абсаломга хабар берди. Шундан кейин Йўнатан билан Охимас тезда бу шаҳардан чиқиб, Бохурим шаҳрига[95] — бир одамнинг уйига келишди. Ўша уйнинг ҳовлисида бир қудуқ бор эди. Йўнатан билан Охимас қудуққа тушишди. 19Ҳалиги одамнинг хотини қудуқ оғзини ёпинчиқ билан беркитди. Қуёшда қуритаётгандай бўлиб, устига бошоқ ёйиб қўйди. Шунинг учун ҳеч ким, бу ерда одам бор, деб шубҳаланмасди. 20Абсаломнинг одамлари ўша уйга бориб, аёлдан:
— Охимас билан Йўнатанни кўрмадингми? — деб сўрашди.
— Ирмоқнинг нариги томонига ўтиб кетишди, — деб жавоб берди аёл. Абсаломнинг одамлари уларни қидириб кетишди, лекин топа олмай Қуддусга қайтишди. 21Улар кетгандан сўнг Охимас билан Йўнатан қудуқдан чиқишди–да, бўлиб ўтган ҳодисалардан шоҳ Довудни хабардор қилиш учун унинг ёнига жўнашди.
— Қани, ҳозироқ дарёни кечиб ўтинглар, чунки Охитўфел сизларга қарши шундай–шундай маслаҳат берди, — дейишди улар шоҳга. 22Шу заҳоти Довуд ҳамма одамларини эргаштириб, Иордан дарёсини зудлик билан кечиб ўтди. Тонг отганда, ҳамма Иордан дарёсидан ўтиб бўлган, орқада бирорта ҳам одам қолмаган эди.
23Охитўфел берган маслаҳати амалга ошмаганини кўриб, эшагини эгарлаб жўнади. Ўз шаҳрига[96] — уйига қайтиб келди. Ишларини саранжом–саришта қилиб бўлгандан кейин, ўзини осиб ўлдирди. Унинг жасадини ота–боболарининг хилхонасига дафн қилишди.
24Абсалом билан ҳамма Исроил лашкари Иордан дарёсини кечиб ўтишаётганда, Довуд Моханайим шаҳрига етиб борган эди. 25Абсалом Йўабнинг ўрнига Эмосани лашкарбоши қилиб тайинлаганди. Эмоса Йўабнинг жияни бўлиб, Исмоил қавмидан[97] Этер[98] деган одамнинг ўғли эди. Онасининг исми Обигайл бўлиб, Нахош деган одамнинг қизи эди. Обигайл Зеруянинг синглиси, Зеруя Йўабнинг онаси эди. 26Абсалом ва унинг қўл остидаги Исроил лашкари Гилад ерларида қароргоҳ қуришди.
27-29Довуд Моханайимга борганда, уни бир неча одам кутиб туришарди. Улар Оммонларнинг Рабба шаҳридан Нахош ўғли Шўви, Лўдавор шаҳридан Омиёл ўғли Мохир ва Рўғолим шаҳридан Гиладлик Борзулай эдилар. Улар, одамлар чўлда толиққан, оч қолиб, чанқагандир, деб Довуд билан унинг одамларига кўрпа–тўшаклар, косалар, сопол идиш–товоқлар, буғдой, арпа, кепакли ун, қовурилган дон, ловия, ясмиқ дони[99], асал, сузма, қўй, пишлоқ олиб келишган эди.

 

18–БОБ

 

Абсаломнинг ҳалокати

 

1Довуд ёнида юрган одамларини бир жойга тўплаб, улар устидан мингбошилар, юзбошилар тайинлади. 2Сўнг уларни Йўаб, унинг акаси Абушай ва Гатлик[100] Этхайнинг назорати остида уч қисмга бўлиб жўнатди. Шоҳ одамларига:
— Мен ҳам сизлар билан бирга бораман, — деган эди, 3улар:
— Биз билан борманг, — дейишди. — Борди–ю, қочишимизга тўғри келиб қолса, ғанимларимиз биз билан қизиқмайди. Ярмимиз ўлиб кетганимизда ҳам эътибор беришмайди. Сиз бизнинг ўн мингтамизга арзийсиз. Сиз бизга шаҳардан туриб ёрдам беринг, бизга шуниси яхши.
4— Сизларга қайсиниси маъқул бўлса, шуни қилганим бўлсин, — деди шоҳ. Одамлар юз, минг кишилик тўдаларга бўлиниб шаҳардан чиқишаётганда, шоҳ дарвоза ёнида турган эди. 5Шоҳ Йўабга, Абушай ва Этхайга:
— Абсалом ёш, менинг ҳурматим учун унга зиён келтирманглар, — деб тайинлади. Шоҳнинг лашкарбошиларга Абсаломга алоқадор буйруқ берганини ҳамма сипоҳлар эшитишди.
6Абсаломга эргашган Исроил лашкари билан жанг қилиш учун Довуднинг одамлари майдонга чиқишди. Жанг Эфрайим ўрмонида бўлди. 7Довуднинг одамлари Исроил лашкарини мағлуб қилди. Катта талафот бўлди, ўша куни йигирма минг киши ўлди. 8Жанг тобора ёйилиб борарди. Ўша куни ўрмондаги фалокатдан нобуд бўлган одамларнинг сони жангда ўлдирилганларнинг сонидан кўп эди.
9Жанг пайти Абсалом хачирини миниб ёлғиз ўзи қочиб кетаётган эди, тўсатдан Довуднинг одамларига дуч келиб қолди. Хачир катта эман дарахтининг қалин шохлари тагидан елиб кетаётганда, Абсаломнинг боши шохлар орасига кириб қолди. Хачир елиб кетаверди, Абсалом эса дарахтга осилиб қолди. 10Довуднинг одамларидан бири Абсаломнинг осилиб ётганини кўриб қолди ва бориб Йўабга айтди:
— Абсаломни кўрдим, у бир эман дарахтида осилиб ётибди! 11Йўаб хабар олиб келган одамга:
— Уни кўрган бўлсанг, нимага ерга қулатиб ўлдирмадинг? Сенга ўн кумуш танга[101] ва бир камар инъом этган бўлардим, — деди. 12Ўша одам Йўабга шундай жавоб берди:
— Ҳатто минг кумуш танга[102] санаб берганингизда ҳам, шоҳ ўғлига қўлимни теккизмайман. Чунки шоҳнинг сизга, Абушай ва Этхайга “Ёш Абсаломнинг жонини сақланг” деган буйруғини биз ҳам эшитган эдик. 13Борди–ю, Абсаломнинг жонига қасд қилганимда, сиз ўзингизни четга тортмасмидингиз, ахир?! Барибир, шоҳимиз ҳамма нарсадан воқиф бўлади–ку!
14Йўаб:
— Сен билан пачакилашиб вақтимни йўқотмай, — деди–ю, қўлига учта найза олиб ўша ерга борди. Абсалом эман дарахтида муаллақ осилиб турар, ҳали тирик эди. Йўаб Абсаломнинг юрагига найза санчди. 15Сўнгра Йўабнинг ўнта қуролбардори Абсаломни ўраб олиб, тамомила ўлдиришди.
16Йўаб жангни тўхтатиш учун бурғу чалдирди, шунда Довуднинг одамлари Исроил лашкарини қувлашдан тўхтаб орқага қайтишди. 17Абсаломни эса дарахтдан кўтариб олиб, ўрмондаги чуқур бир хандаққа улоқтиришди. Бир талай тош уйиб, хандақ оғзини беркитишди. Шу пайтда Исроил лашкарининг ҳаммаси уй–уйларига қочиб кетишган эди.
18Абсалом ҳаётлигида “Номимни давом эттирадиган битта ўғлим йўқ[103]”, деб Шоҳ сойлигида[104] ўзига атаб бир ёдгорлик тоши ўрнатган ва ёдгорлик тошига ўзининг номини берган эди. Бу ёдгорлик шу кунгача[105] “Абсалом ёдгорлиги” дейилади.

 

Довуд ўғлига аза тутади

 

19Зодўхнинг ўғли Охимас Йўабга:
— Ижозат берсангиз, тез бориб шоҳимизга: “Эгам сизни ғанимларингиз қўлидан қутқарди”, деб хабар етказсам, — деди.
20— Йўқ, — деди Йўаб, — бугун сен хабар олиб бормайсан. Бошқа сафар хабар етказарсан, лекин бугун эмас. Чунки шоҳнинг ўғли ўлди.
21Кейин Йўаб бир Ҳабашистонлик одамга[106]:
— Сен бориб, кўрганларингни шоҳга айт, — деб буюрди. Ўша одам Йўабга таъзим қилди–ю, югуриб кетди. 22Аммо Охимас яна:
— Нима бўлса бўлар, ижозат беринг, мен анави Ҳабашистонликнинг орқасидан югуриб борайин, — деб илтимос қилди.
— Ўғлим, нимага югуриб боришни истаб қолдинг? Сенга манфаат келтирадиган хабар йўқ–ку! — деди Йўаб.
23— Нима бўлса бўлар, ҳозир югуриб борай, — деб яна илтимос қилди Охимас.
— Майли, югур, — деди Йўаб. Охимас шу заҳоти Иордан текислиги бўйлаб югуриб, Ҳабашистонликдан ўзиб кетди.
24Довуд бу вақтда шаҳар дарвозаси олдида[107] ўтирган эди. Қоровул шаҳар дарвозаси тепасига чиқди. Атрофга назар ташлаб, биттасининг югуриб келаётганини кўрди 25ва бу ҳақда шоҳга айтди.
— Биттаси келаётган бўлса, демак, яхши хабар олиб келяпти, — деди шоҳ.
Ўша одам тобора яқинлашиб келарди. 26Қоровул яна бошқасининг югуриб келаётганини кўриб, дарвозабонга:
— Ана, яна биттаси югуриб келяпти, — деб хабар берди.
— У ҳам яхши хабар олиб келаётир, — деди шоҳ.
27— Менимча, олдиндаги одам югуришидан Зодўх ўғли Охимасга ўхшайди, — деди қоровул.
— Охимас — яхши одам, яхши хабар олиб келади, — дея жавоб берди шоҳ.
28Шу пайт Охимас баланд овоз билан шоҳга:
— Тинчлик–омонлик бўлсин, шоҳим! — деди.
Сўнг шоҳнинг олдида мук тушиб таъзим қилиб:
— Шоҳ ҳазратларига қўл кўтарганлар устидан ғалаба ато қилган сизнинг Эгангиз Худога ҳамду санолар бўлсин! — деди.
29— Болам Абсалом соғ–саломатми? — деб сўради шоҳ.
— Йўаб мен, қулингизни жўнатган пайтда катта ғалаён бўлаётган эди, кейин нима бўлганини билмайман, — деди Охимас.
30— Бу томонга ўт, шу ерда кутиб тур, — деди шоҳ. Охимас нарига ўтиб кута бошлади. 31Шу орада Ҳабашистонлик етиб келди.
— Шоҳ ҳазратларига хушхабар! — деди у. — Эгам адолат қилиб, сизга қарши исён кўтарганлар устидан ғалаба ато қилди.
32— Болам Абсалом соғ–саломатми? — деб сўради шоҳ Ҳабашистонликдан.
— Шоҳ ҳазратлари! — деди Ҳабашистонлик. — Ғанимларингизнинг, ёмон ният билан сизга қарши отланганларнинг охирати шу йигитнинг охирати каби бўлсин.
33Шоҳ эсанкираб қолди. Дарвоза тепасидаги болохонага чиқиб фарёд қила бошлади. У болохонага чиқар экан:
— Оҳ, ўғлим Абсалом! Оҳ, ўғилгинам, болам Абсалом! Сенинг ўрнингга мен ўлсам бўлмасмиди, ўғлим?! Вой, болам Абсалом! — деб фарёд қиларди.

 

19–БОБ

 

Йўаб Довудга танбеҳ беради

 

1Шоҳ Довуд Абсалом учун кўз ёши тўкиб, аза тутаётир, деб Йўабга хабар беришди. 2Довуднинг сипоҳлари ҳам: “Шоҳ ўғли учун аза тутяпти экан”, деб эшитишди. Шундай қилиб, ўша кунги зафар барча лашкар учун азага айланди. 3Ўша куни сипоҳлар худди урушдан қочганлардай, шаҳарга хижолат тортиб, писиб киришди. 4Шоҳ эса юзини беркитиб, бор овози билан: “Оҳ, ўғлим Абсалом! Абсалом, болагинам, жигарим!” деб фарёд қиларди.
5Йўаб шоҳ турган уйга кириб, унга шундай деди:
— Бугун сизнинг жонингизни, ўғилларингиз, қизларингиз, хотинларингиз, канизакларингизнинг[108] жонларини қутқарган одамларингизнинг ҳаммасини хижолатга қўйдингиз. 6Чунки сиз ўзингиздан нафратланганларга меҳр қўйиб, сизни яхши кўрганлардан нафратланар экансиз. Бугун лашкарбошиларингиз ва мард йигитларингиз сизнинг олдингизда ҳеч нарсага арзимаслигини ошкор қилиб қўйдингиз. Ҳа, мен бир нарсани англаб етдим: бугун Абсалом омон қолиб, ҳаммамиз ўлиб кетсак, сизга яхши бўлар экан! 7Энди туринг, ташқарига чиқиб, одамларингизга далда беринг! Эгамнинг номини ўртага қўйиб онт ичаманки, агар чиқмасангиз, шу кеча сизнинг ёнингизда бирорта одам қолмайди. Бу эса ёшлигингиздан то шу бугунгача бошингизга келган кулфатлар ичида энг ёмони бўлади!
8Шу гапдан кейин шоҳ шаҳар дарвозаси олдига бориб ўтирди. Ҳамма лашкарга: “Шоҳ шаҳар дарвозасида ўтирибди”, деган хабар етиб борди. Шундан кейин улар шоҳнинг ёнига ташриф буюришди.

 

Довуд Қуддусга қайтади

 

Бу пайтда Исроил халқидан Абсалом томонда бўлганлари уй–уйларига қочиб кетган эди. 9Исроилнинг турли қабилаларидан бўлган одамлар бир–бирлари билан баҳс қилишарди:
— Бизни ғанимларимиз қўлидан Довуд халос қилган, Филистлар қўлидан қутқарган эди. У Абсаломдан қочиб, юртдан кетиб қолган. 10Бизга йўлбошчи бўлсин, деб Абсаломга мой суртиб шоҳ қилган эдик, лекин у жангда ўлди. Шундай экан, Довуддан илтимос қилайлик, қайтиб келсин, бизнинг шоҳимиз бўлсин.
11Шоҳ Довуд руҳонийлар Зодўх билан Абуатарга қуйидагича хабар жўнатди:
— Яҳудо оқсоқолларига бориб айтинглар, шоҳ шундай демоқда: “Бутун Исроил халқи, шоҳни ўз хонадонига қайтариш керак, деяпти. Исроил халқининг гаплари менинг қулоғимга етиб келди. Нима учун сизлар лоқайдлик қиляпсизлар? 12Сизлар қариндошларимсиз, жигарларимсиз! Нега сизлар шоҳни қайтариб олиб келишни орқага суряпсизлар?” 13Эмосага ҳам шу гапни етказинглар: “Сен жигаримсан–ку! Сени ҳозирдан бошлаб Йўабнинг ўрнига умрбод лашкарбоши қилиб тайинлайман. Шундай қилмасам, Худо мени не кўйга солса солсин, ҳатто ундан баттарроғини кўрсатсин!”
14Шундай қилиб, Довуд жамики Яҳудо халқини тамоман ўзига мойил қилди. Ниҳоят, улар шоҳга: “Ҳамма одамларингизни эргаштириб орқага қайтинг!” деб хабар беришди. 15Шоҳ орқага қайтиб, Иордан дарёси бўйига етиб келди. Яҳудо халқи: “Шоҳни кутиб олайлик, Иордан дарёсидан олиб ўтайлик”, деб Гилгалга[109] келди. 16Бенямин қабиласидан Гера ўғли Шимах ҳам шу ерда эди. У шоҳ Довудни кутиб олиш учун шошилганича Бохурим шаҳридан Яҳудо одамлари билан бирга дарё бўйига етиб келди. 17Унинг ёнида Бенямин қабиласидан минг киши бор эди. Шоул хонадонининг хизматкори Зибах ҳам ўн беш ўғлини ва йигирмата қулини эргаштириб келди. Улар дарё бўйига тезда шоҳдан олдин етиб келишди. 18“Шоҳ хонадонини дарёдан олиб ўтайлик, шоҳнинг ҳамма хоҳишини бажо келтирайлик”, деб улар хизмат қилишди.

 

Довуд Шимахни кечиради

 

Шоҳ Иордан дарёсини энди кечиб ўтмоқчи бўлиб турган эди, Шимах ўзини шоҳнинг оёқлари остига ташлади–да, 19унга ёлворди:
— Шоҳ ҳазратлари гуноҳимдан ўтсинлар! Қуддусдан чиққан кунингиз қилган гуноҳимни[110] эсламасинлар, хаёлларига келтирмасинлар, шоҳ ҳазратлари! 20Чунки мен, қулингиз, ўз гуноҳимни биламан. Мана, шоҳ ҳазратларини кутиб олиш учун бугун жамики Исроилдаги одамлардан биринчи бўлиб мен келдим.
21Шунда Зеруя ўғли Абушай:
— Наҳотки, Эгам мой суртиб танлаган шоҳни ҳақорат қилгани учун Шимах ўлдирилмаса?! — деди.
22— Эй, Зеруя ўғиллари! — деди Довуд. — Ким сизларнинг фикрингизни сўради? Менга ақл ўргатмоқчимисизлар? Шу топда Исроил шоҳи эканимни ўзим билмайманми? Исроилда шу бугун бирорта одамнинг қони тўкилмайди!
23Сўнг Довуд Шимахга:
— Ўлмайсан! — деб онт ичди.

 

Довуднинг Мефибоситга меҳрибонлиги

 

24Шоулнинг набираси Мефибосит[111] ҳам шоҳни кутиб олишга борган эди. Шоҳ кетган кундан бошлаб соғ–саломат қайтгунигача, Мефибосит на оёқларини, на кийимларини ювган, на соқолини қирққан эди. 25Мефибосит шоҳни кутиб олишга Қуддусдан келганда, Довуд ундан:
— Мефибосит, нимага мен билан кетмадинг? — деб сўради. 26Мефибосит шундай жавоб берди:
— Эй, шоҳ ҳазратлари, мен, қулингиз, чўлоқ бўлганим учун, қулим Зибахга: “Эшакни эгарла, мен эшакка миниб шоҳ билан бирга кетаман”, деган эдим. Лекин у мени алдади, 27шоҳ ҳазратларининг олдида мен, қулингизнинг юзини қора қилди. Аммо сиз, шоҳ ҳазратлари, Худонинг фариштасидайсиз. Сизга нима маъқул келса, шуни қилинг. 28Отам хонадонининг ҳамма аъзолари шоҳ ҳазратларидан фақат ўлимни кутиб юрганларида, сиз мен, қулингизга хонадонингиздагилар қаторида дастурхонингиздан таом ейиш имтиёзини бердингиз. Сиздан бундан ортиқ бир нарса сўрашга қандай ҳақим бор, эй, шоҳим?!
29— Ўзингнинг ишларинг тўғрисида гапиришингга ҳожат йўқ, — деди шоҳ. — Сенга ва Зибахга, ерларни[112] бўлишиб олаверинглар, деб буюрган эдим–ку.
30— Шоҳ ҳазратлари ниҳоят саройга соғ–саломат қайтиб келдилар, шунинг ўзи менга кифоя, — деди Мефибосит. — Энди ҳамма ерни Зибах олаверсин.

 

Довуднинг Борзулайга меҳрибонлиги

 

31Гиладлик Борзулай ҳам шоҳга Иордан дарёсини кечиб ўтишида ёрдам бериб, уни кузатиб қўяй, деб Рўғолимдан келган эди. 32Борзулай анча кексайиб қолган, саксон ёшда эди. У бой одам бўлиб, шоҳ Моханайимда истиқомат қилиб турган пайтда, шоҳнинг тирикчилигини таъминлаган эди. 33Шоҳ Борзулайга:
— Мен билан юринг, энди Қуддусда мен сизнинг тирикчилигингизни таъминлайман, — деди. 34Лекин Борзулай:
— Қанча умрим қолдики, сиз билан Қуддусга кетсам? — деди. 35— Мен, қулингиз, ҳозир саксон ёшдаман. Бундан бу ёғига нима ёқади, нима ёқмайди — ажрата билмасам, еб–ичганимнинг таъмини сеза олмасам. Яна эркак–аёл қўшиқчиларнинг овозини фарқлай олмасам. Шундай экан, нимага шоҳ ҳазратларига яна юк бўлайин? 36Мен, қулингиз, Иордан дарёсини шоҳ билан бирга кечиб, сизга бир оз ҳамроҳ бўламан, холос. Шоҳ нима учун менга шу қадар илтифот қилиши керак? 37Ижозат берсангиз, мен орқамга қайтайин, ўз шаҳримда — ота–онамнинг хилхонасида жон берайин. Лекин мана қулингиз Химхан шу ерда, у сиз билан нариги қирғоққа ўтсин. Унга нимани маъқул кўрсангиз, шуни қиларсиз.
38— Химхан мен билан нариги қирғоққа кечиб ўтади, — деди шоҳ. — Сиз унга нимани маъқул кўрсангиз, у учун шуни бажо келтираман. Ўзингиз учун нима истайсиз? Айтинг, бажо қилайин.
39Шундан сўнг шоҳ билан барча одамлар Иордан дарёсини кечиб ўтдилар[113]. Шоҳ Борзулайни ўпиб, дуо қилди. Борзулай ўз юртига қайтиб кетди.

 

Яҳудо ва Исроил халқи шоҳни талашишади

 

40Шоҳ Гилгалга жўнади. Химхан ҳам у билан бирга кетди. Яҳудо одамларининг ҳаммаси ва Исроил[114] одамларининг ярми шоҳни кузатиб бораётган эдилар. 41Бир пайт жамики Исроил халқи шоҳнинг олдига бориб шундай дейишди:
— Нега биродарларимиз Яҳудо халқи сизни олиб қочиб, ўзингизни, хонадонингизни, одамларингизни Иордан дарёсининг бу томонига ҳам ўтказиб қўйишди?
42Яҳудо халқи Исроил халқига шундай жавоб қайтаришди:
— Чунки шоҳ бизнинг яқинимиз. Нимага сизлар хафа бўляпсизлар? Шоҳнинг ейдиганидан бирор нарса едикми?! Ёки ўзимизга бирор нарса олдикми?
43— Исроилда ўнта қабила бор, — деб жавоб берди Исроил халқи. — Шунинг учун Довудда сизлардан кўра, бизнинг ўн марта ҳақимиз бор. Шундай экан, нега бизни менсимайсизлар?! Шоҳимизни қайтариб келайлик, деб биринчи бўлиб биз айтмаганмидик?!
Яҳудо халқининг гапи Исроил халқиникидан кўра, қаттиқроқ бўлди.

 

20–БОБ

 

Шебанинг исёни

 

1Ўша пайтда Бенямин қабиласидан Шеба деган ярамас бир одам шу ерда — Гилгалда эди. У Бихри деганнинг ўғли эди. Шеба бурғу чалиб, шундай хитоб қилди:

 

“Эссай ўғли Довуднинг бизга ўтказиб қўйган жойи йўқ,
Бизнинг ҳам ундан қарзимиз йўқ!
Эй, Исроил[115] эрлари, ҳамма ўз уйига қайтсин!”

 

2Шундан кейин жамики Исроил одамлари Довудни тарк этиб, Шебага эргашиб, кетиб қолишди. Яҳудо халқи эса ўзларининг шоҳига содиқ қолиб, Иордан дарёсидан Қуддусгача унга ҳамроҳ бўлишди.
3Шоҳ Довуд Қуддусдаги саройига етиб боргач, саройга қараб туринглар, деб қолдириб кетган ўнта канизагини[116] алоҳида уйда сақлашни буюрди. Довуд уларни боқди, лекин бирортаси билан бирга бўлмади[117]. Канизаклар эса умрларининг охиригача назорат остида, бева хотинлар каби яшадилар.
4Шундан кейин шоҳ Довуд ўз лашкарбошиси Эмосага:
— Уч кун ичида Яҳудо халқини ҳузуримга чақириб кел, ўзинг ҳам шу ерда бўл, — деди. 5Эмоса Яҳудо халқини чақириб келишга кетди. Аммо белгиланган вақтда қайтиб келмади. 6Шундан сўнг Довуд бошқа лашкарбошиси Абушайга деди:
— Энди Шеба бизга Абсаломдан ҳам оғирроқ кулфат келтиради. Менинг одамларимни олиб, Шебанинг орқасидан қувла. Акс ҳолда у мустаҳкам шаҳарга ўрнашиб олиб, биздан яширинади.
7Ўша заҳоти Абушай Шебани тутиб келиш учун Қуддусдан чиқди. У Йўабни ва унинг одамларини, Харетлик ва Палатлик қўриқчиларни[118], ҳамма ботир сипоҳларни ёнига олди. 8Улар Гивондаги[119] катта қоянинг ёнига етиб борганда, Эмосани учратиб қолдилар. Йўаб жанг кийимларини кийиб олган эди. Кийимининг устидан камар боғлаган, ханжарини қинига солиб, камарига осиб олган эди. У Эмосанинг олдига сўрашиш учун қадам ташлади–ю, яширинча ханжарини қинидан суғурди.
Йўаб Эмосага:
9— Яхшимисан, иним? — деди–ю, гўё уни ўпмоқчи бўлиб, ўнг қўли билан Эмосанинг соқолидан ушлади. 10Эмоса Йўабнинг нариги қўлида ханжар борлигини сезмай қолди. Йўаб ханжарини Эмосанинг қорнига тиқиб юборди, Эмосанинг ичак–човоғи ерга тўкилди. Иккинчи марта ханжар уришига ҳожат қолмади, Эмосанинг жони чиқиб бўлган эди.
Шундан кейин Йўаб билан акаси Абушай Шебани қувлашда давом этишди. 11Йўабнинг одамларидан бири Эмосанинг жасади тепасида туриб:
— Йўабга ким содиқ бўлса, ким Довуд тарафида бўлса, Йўабнинг орқасидан борсин, — деди. 12Эмосанинг жасади қонга беланиб йўлнинг ўртасида ётар, ҳар бир одам жасадга яқинлашганда, унинг тепасида тўхтаб қоларди. Йўабнинг ҳалиги гапирган йигити бу аҳволни кўриб, Эмосанинг жасадини судраб йўл ёқасидаги далага олиб бориб ташлади, устига кийим ташлаб қўйди. 13Жасад йўлдан олиб ташлангандан сўнг, ҳамма Шебани қувлаб, Йўабнинг ортидан кетди.
14Шу орада Шеба ҳамма Исроил қабилалари ерларини босиб ўтиб, Овил–Байт–Махо шаҳрига[120] етиб келди. Бихри уруғининг[121] ҳаммаси Шебага эргашиб, шаҳарга кириб олишди. 15Сўнг Йўаб ҳамма одамлари билан Овил–Байт–Махога бориб, ўша шаҳарни қамал қилиб, шаҳар деворига қиялатиб тупроқ уйдилар[122] ва тепага чиқиб девортешар қурол билан деворни йиқита бошладилар. 16Шу пайт бир доно аёл шаҳар ичкарисидан овоз берди:
— Эшитинглар! Қулоқ солинглар! Йўабни айтиб юборинглар, бу ёққа келсин, у билан гаплашмоқчиман.
17Йўаб аёлга яқинроқ борди.
— Йўаб сизмисиз? — сўради аёл.
— Ҳа, менман, — деди Йўаб.
— Бу чўрингизнинг сўзларини эшитинг! — деди аёл.
— Қулоғим сенда, — деди Йўаб.
18Аёл гапида давом этди:
— Қадимдан “Овил шаҳрида маслаҳат қилинглар” деган гап бўларди, шунга риоя қилиб, ҳамма ҳар қандай ишларини ҳал қилишарди. 19Биз Исроилнинг тинчлигини истаган содиқ кишилармиз. Сиз эса Исроилда онадай бўлган шаҳарни вайрон қилмоқчисиз. Нимага Эгамнинг меросини йўқ қилиш сизга керак бўлиб қолди?
20— Худо сақласин! — деди Йўаб, — вайрон қилмоқчи ёки бутунлай йўқ қилмоқчи эмасман. 21Ҳечам ундай эмас. Эфрайим қирларидан Бихри ўғли Шеба деган одам шоҳ Довудга қарши исён кўтарган эди. Фақат ўшани берсангизлар бўлди, мен шаҳардан тинчгина кетаман.
— Унинг бошини девордан ошириб, сизга ташлашади, — деди аёл.
22Сўнг аёл бутун шаҳар аҳлига ўзининг доно гапларини етказди. Шаҳар аҳли Шебанинг бошини кесиб, девордан ошириб Йўабга ташлади. Йўаб бурғусини чалди. Йўабнинг одамлари шаҳардан чиқиб, уйларига қайтиб кетишди. Йўаб ҳам Қуддусга — шоҳнинг ёнига жўнади.

 

Довуднинг амалдорлари

 

23Йўаб бутун Исроил қўшинининг лашкарбошиси эди. Ёҳайидо ўғли Бинаё эса Харетлик ва Палатлик қўриқчиларнинг сардори эди. 24Одонирам[123]қароллар устидан масъул, Охилуд ўғли Ёҳушафат мушовир[124] эди. 25Шаво — котиб, Зодўх билан Абуатар — руҳоний, 26Ёвирлик Эро ҳам Довуднинг руҳонийси эдилар.

 

21–БОБ

 

Гивонликлар Шоул хонадонидан ўч олади

 

1Довуд шоҳлиги пайтида уч йил муттасил очарчилик ҳукм сурди. Довуд Эгамиздан шу ҳақда сўраган эди[125], Эгамиз шундай жавоб берди: “Қон тўккан Шоул ва унинг хонадони бу очарчиликка сабабчи, чунки Шоул Гивонликларни қирган эди.”
2Шундан сўнг шоҳ Гивонликларни чақиртириб келди ва улар билан гаплашди.
Гивонликлар Исроил қавмларидан бўлмай, Амор халқларининг[126] қолган–қутгани эди. Исроил халқи уларга, сизларни тирик қолдирамиз, деб онт ичишган эди–ю, лекин Шоул Исроил ва Яҳудо халқи бутун юртни назорат қилсин, деб истаган ва уларни қириб ташлашга ҳаракат қилган эди.
3Хуллас, Довуд:
— Сизлар учун нима қилай? — деб сўради Гивонликлардан. — Эгамнинг халқини дуо қилишингиз учун бу гуноҳни қандай ювсам бўлади?
4Гивонликлар унга:
— Бизга Шоул ва унинг хонадонидан олтин ҳам, кумуш ҳам керак эмас, Исроил халқидан бирортасини ўлдириш ниятимиз ҳам йўқ, — деб жавоб беришди
— Нима истасангиз, бажо қиламан, — деди Довуд. 5Шундан сўнг Гивонликлар айтишди:
— Шоул бизни Исроил юртида яшамасин, деб қириб ташлашни ва бизни йўқотишни мақсад қилиб қўйган эди. 6Шунинг учун Шоулнинг ўғилларидан еттитаси бизга берилсин. Биз уларни Гивонда, айнан Эгамиз танлаб олган Шоулнинг шаҳрида, Эгамизнинг ҳузурида ўлдирамиз. Жасадларини тик ўрнатилган ходанинг учига қоқамиз.
— Сизларга бераман уларни, — деди шоҳ.
7Довуд Шоулнинг набираси — Йўнатаннинг ўғли Мефибоситга[127] раҳм қилди. Довуд билан Йўнатан Эгамизнинг номини ўртага қўйиб бир–бирига қасамёд қилишган эди. 8Оё қизи Ризпа Шоулдан Орманах ва Мофибасет деган ўғиллар кўрган эди. Довуд Мефибоситнинг ўрнига Шоулнинг ўша иккала ўғлини олди. Шоулнинг қизи Мерав[128] Махлалик Борзулай ўғли Одриёлдан бешта ўғил кўрган эди. Довуд ўша ўғилларнинг 9ҳаммасини Гивонликларнинг қўлига берди. Гивонликлар еттовини тоғда — Эгамизнинг олдида ўлдириб, жасадларини тик ўрнатилган ходанинг учига қоқдишди. Еттови ҳам бирга жон берди. Улар ўлдирилганда, ўрим–йиғим энди бошланган, арпа ўримининг илк кунлари эди[129].
10Оё қизи Ризпа қанор[130] олди ва жасадлар ёнидаги бир қирнинг тепасига бориб, қанорни ёйди. Ўрим пайти бошлангандан то жасадлар устига осмондан ёмғир ёққунга қадар[131] Ризпа ўша ерда қолди. Жасадларни кундузи осмонда учадиган қушлардан, кечалари ёввойи ҳайвонлардан қўриқлади.
11Шоулнинг канизаги[132] Оё қизи Ризпа қилган ишни Довудга етказишди. 12Довуд Гиладдаги Ёбош халқининг олдига бориб, Шоул ва унинг ўғли Йўнатаннинг суякларини улардан олди. Филистлар Гилбова тоғида Шоулни ўлдирган куни унинг ва ўғлининг жасадларини Байт–Шан шаҳри майдонида деворга қоқиб қўйган эдилар. Гиладдаги Ёбош халқи эса икковининг жасадини яширинча у ердан олиб кетишган эди[133]. 13Довуд Шоул билан ўғли Йўнатаннинг суякларини у ердан олиб келгандан сўнг, ўлдирилган етти кишининг жасадларини ҳам олишди. 14Шоул билан ўғли Йўнатаннинг суякларини Бенямин ҳудудидаги Зилага — отаси Кишнинг хилхонасига дафн қилишди. Шундай қилиб, шоҳнинг ҳамма фармонларини ижро этишди.
Шундан кейин Худо юрт учун қилинган илтижоларга жавоб берди.

 

Филистларга қарши уруш

 

15Филистлар билан Исроил лашкари ўртасида яна уруш бошланди. Довуд одамлари билан Филистларга қарши урушга отланди. Аммо жанглар давомида Довуд жуда толиқиб қолди. 16Филист жангчиларидан бири Йишбибанўв Довудни ўлдирмоқчи бўлди. Йишбибанўв Рафа халқидан[134] эди. У қўлида учи 750 мисқол[135] келадиган бронза найза кўтарган, белига эса янги қилич боғлаб олганди. 17Зеруя ўғли Абушай[136] Довудни ҳимоя қилиб, ўша Филистни мағлуб қилиб ўлдирди. Шундан кейин Довуднинг одамлари унга: “Энди сиз биз билан бирга урушга бормайсиз, токи Исроилнинг чироғи ўчиб қолмасин”, деб айтишди.
18Шундан сўнг Гов шаҳрида Филистлар билан янгидан уруш бошланди. Бу урушда Хушалик Сиббахай деган одам Соф деган одамни ўлдирди. Соф Рафа халқидан эди.
19Исроил лашкари билан Филистлар ўртасида Говда яна бир марта уруш бўлди. Байтлаҳмлик Элханон Гатлик[137] Гўлиётни ўлдирди. Элханон Ёвир деганнинг ўғли эди. Гўлиёт найзасининг сопи тўқувчининг дастгоҳи ходасидай келарди.
20Сўнгра яна Гат шаҳрида уруш бўлди. У ерда ҳам Рафа халқидан девдай бир одам бор эди. Қўллари, оёқлари олти бармоқли эди, ҳаммаси бўлиб йигирма тўртта бармоғи бор эди. 21Ўша одам Исроил лашкарини ҳақорат қилган эди, Йўнатан уни ўлдирди. Йўнатан Довуднинг акаси Шимонинг[138] ўғли эди.
22Довуд ва унинг одамлари томонидан ўлдирилган ўша тўрталаси ҳам Гатлик бўлиб, Рафа халқидан эди.

 

22–БОБ

 

Довуднинг зафар қўшиғи

 

1Эгамиз Довудни жамики душманлари ва Шоулнинг қўлидан озод қилган куни Довуд Эгамизга атаб шу қўшиқни айтди:

 

2“Эгам — менинг ишонган қоям[139], қалъам, қутқарувчим.
3Худодир менинг қоям, Ундан паноҳ топаман.
Эгамдир қалқоним, баҳодир курашчим[140],
Қўрғониму бошпанам.
Нажоткорим, зулмдан мени Сен қутқарурсан!

 

4Эгамга илтижо қиламан,
Ғанимларимдан У мени халос қилади.
Эгамизга ҳамду санолар!

 

5Ўлим тўлқинлари мени қуршаб олганди,
Бало–қазо селлари даҳшат–ла босганди,
6Ўликлар диёрининг[141] тўрлари мени ўраб олганди,
Ўлим доми қаршимда пайдо бўлганди.

 

7Кулфатда қолганимда Эгамга илтижо қилдим,
Ҳа, Худойимга илтижо қилдим.
Маъбадидан туриб У овозимни эшитди,
Оҳу нолам қулоғига етиб борди.

 

8Ўша замон ер юзи титраб, тебранди,
Самоларнинг пойдевори[142] ларзага келди,
Эгам ғоят ғазабга минган эди.
9Бурнидан тутун ўрларди,
Оғзидан оташ пишқирарди,
Ундан тошкўмир чўғи ёғиларди.
10У кўкларни ёриб, пастга тушди,
Оёқлари остида — қора булут.
11Бир карубга миниб учиб келди,
Ел қанотлари узра кўринган эди.
12Атрофини зулмат билан ўради,
Атрофидаги қора булутларни Ўзига чайла қилди.
13Улкан нур Эгамнинг олдидан чиқди,
Қип–қизил чўғ ёғилиб турди.
14Эгамнинг овози кўклардан гулдиради,
Худойи Таолонинг садоси эшитилди.
15Ўқлар отди, чақмоқ чақтириб, ёвларини тирқиратди,
Уларни саросимага солди.
16Эгамнинг гина–кудуратидан,
Унинг қаҳрли нафасидан
Денгизнинг туби кўриниб қолди,
Заминнинг пойдевори[143] яланғоч бўлиб қолди.
17Эгам юқоридан қўл узатиб, мени тутди,
Баҳайбат сувлардан[144] мени чиқариб олди.
18Мени кучли ғанимларим қўлидан,
Мендан нафратланган ёвларимдан қутқарди,
Чунки улар мендан кучли эдилар.
19Улар қора кунимда менга қарши турдилар,
Аммо Эгам менга таянч бўлди.
20Мени кенг жойга чиқариб қўйди,
Мендан мамнун бўлиб, нажот берди.
21Солиҳлигим–чун мени мукофотлар,
Айбсизлигим–чун Эгам тақдирлар.

 

22Зеро, мен Эгам йўлларига риоя этдим,
Ахлоқсизлик қилмадим,
Худойимдан юз ўгирмадим.
23Унинг ҳамма таомилини маҳкам ушладим,
Фармонларидан бўйин товламадим.
24Унинг олдида бенуқсон бўлдим,
Гуноҳ қилишдан ўзимни сақладим.
25Шу сабабли Эгам мени пок деб билди,
Солиҳлигимга яраша мукофот берди.
26Эй, Эгам! Ўзингга содиқ бўлганга содиқ бўлурсан,
Тўғри кишига Ўзинг тўғри бўлурсан.
27Пок кишига поклигингни кўрсатурсан,
Эгрига эса айёрлигингни кўрсатасан.
28Аҳли камтарга–чи, ёрдам берурсан,
Димоғдорни кузатиб, манманлиги–чун ерга урурсан.

 

29Эй, Эгам! Сен Ўзинг чироғимсан,
Зулматни мен учун ёруғликка айлантирурсан.
30Эй, Худойим! Сенга суяниб лашкарни йўқ қиламан,
Сенга суяниб деворлардан ошиб ўтаман.
31Худонинг йўли комилдир,
Эгамнинг каломи чин ҳақиқатдир,
Паноҳ излаб борганга У қалқондир.
32Эгамдан бошқа Худо ким экан?!
Худомиздан бўлак қоя бормикан?!
33Менинг мустаҳкам қалъам — Худодир,
Йўлимни Ўзи бехатар қилар.
34Оёқларимни кийик оёғи каби қилар,
Мени тепаликка эсон–омон ўтқазар.
35Қўлларимга жанг қилишни ўргатар,
Бармоқларим бронза ёйни бука олар.
36Сен менга зафар қалқонингни бергансан,
Мададинг эса мени юксалтирар.
37Оёқларим учун йўлимни кенг қилгансан,
Оёқларим сира оғиб кетмас.
38Ғанимларимни қувлаб, ҳалок қиламан,
Уларни йўқ қилмай ортга қайтмайман.
39Уларни шундай эзаманки, ҳеч ҳам тура олмаслар.
Оёқларим остида чўзилиб қоларлар.
40Сен менга қувват бериб, жангга юбординг,
Менга қарши отланган ёвни олдимда бош эгдирдинг.
41Ғанимларимни мендан қочирдинг,
Мендан нафратланганларни йўқ қилдинг.
42Улар нажоткорни тўрт кўз–ла излаб, топмадилар,
Эгамга ёлвордилар, вале У жавоб бермади.
43Ердаги тупроқ сингари уларни эздим,
Йўлдаги лойдек тепкилаб босдим.
44Сен мени халқим ғийбатидан халос қилдинг,
Мени элларга раҳнамо қилиш учун сақладинг.
Ўзим танимаган элат менга қарам бўлди.
45Ёт эллар менга бўйин эгдилар,
Овозимни эшитибоқ қулоқ тутдилар.
46Ёт эллар ҳолсизланиб йиқилдилар,
Қалтираб манзилидан чиқиб қочдилар.

 

47Эгам барҳаётдир! Мен ишонган қоямга ҳамду санолар бўлсин!
Нажотим қояси — Худойим юксалсин!
48Мен учун қасд олган Худодир,
Халқларни менга У тобе қилган.
49Мени ғанимларимдан қутқарган,
Босқинчилардан мени устун қилган,
Мени зўравонлар қўлидан халос этган.
50Эй, Эгам, халқлар ичра Сенга ҳамдлар айтурман,
Сенинг исмингни куйлаб сано айтурман.
51Эгам Ўз шоҳини улуғ зафарларга эриштирар,
Ўзи мой суртиб танлаган Довуддан ва унинг наслидан
То абад марҳаматини дариғ тутмас.”

 

23–БОБ

 

Довуднинг васияти

 

1Эссай ўғли Довуднинг сўзлари.
Довудни Худо юксалтиргандир,
Ёқубнинг Худоси мой суртиб, танлаб шоҳ қилган уни,
Довуд Исроилнинг суюкли қўшиқчиси бўлгандир.
Довуднинг охирги сўзлари қуйидагилардир:

 

2“Эгамнинг Руҳи мен орқали гапирган,
Тилимда тайёрдир Унинг каломи.
3Исроил халқининг Худоси мен орқали сўзлаган,
Исроилнинг ишонган қояси[145] менга айтган:
“Инсонларни адолат билан бошқараётган,
Худодан қўрқиб шоҳлик қилаётган инсон
4Бамисоли тонг шафағидир,
Мусаффо тонгда нур сочаётган қуёш кабидир,
Нурлари ёмғирдан сўнг тупроқда майса ундирар.”

 

5Хонадоним Худо олдида шундай эмасми?!
Чунки У мен билан то абад мустаҳкам бўладиган,
Ҳар томонлама ишончли, бузилмас бир аҳд тузган.
Албатта ғолиб бўлишим учун, ҳар қандай тилагимга етишим учун,
У шак–шубҳасиз менга мадад беради.
6Шаккоклар улоқтирилажак тикон кабидир,
Чунки уларни қўл билан ушлаб бўлмас.
7Тиконларни ушлаш учун киши
Темир асбоб ёки найзанинг сопини теккизар,
Тиканзорга ўт қўйиб кулини кўкка совурар.”

 

Довуднинг “Учта қаҳрамон” ва “Ўттизта қаҳрамон” деган гуруҳларидаги баҳодир жангчилар

 

8Довуднинг баҳодир жангчилари исми қуйидагича: биринчиси — Хахмўн уруғидан Ёшувам. У “Учта қаҳрамон”нинг[146] сардори эди. У найзаси билан саккиз юз кишига ҳужум қилиб, ҳаммасини бир жангда ўлдирган эди[147].
9“Учта қаҳрамон”дан иккинчиси Охўва уруғидан Дўдў ўғли Элазар эди. У жанг қилиш учун тўпланган Филистларни Довуд билан бирга мағлуб қилган эди. Исроил лашкари у пайтда чекинган эди. 10Лекин Элазар жойида тураверди, чекинмади. Қўли толиқиб, увишиб қолгунча Филистларни ўлдирди. Ўша куни Эгамиз уни улуғ зафарга эриштирди. Сўнгра Исроил лашкари фақат ҳалок бўлганларни талон–тарож қилиш учун Элазарнинг орқасидан борди.
11“Учта қаҳрамон”дан учинчиси Харорлик Агей ўғли Шаммох эди. Филистлар Лехидаги бир ясмиқзор[148] ёнига йиғилиб келганда, Исроил лашкари уларнинг олдига тушиб қочишган эди. 12Лекин Шаммох ясмиқзорнинг ўртасида турганича, ўша ерни ҳимоя қилди ва Филистларни тор–мор қилди. Эгамиз уни ҳам улуғ зафарга эриштирди.
13Ўрим–йиғим пайтида ўша учаласи (улар “Ўттизта қаҳрамон”[149] гуруҳи таркибига кирар эдилар)[150] Довуднинг ёнига — Адуллам ғорига кетдилар[151]. Рафа сойлигида[152] Филистлар лашкари қароргоҳ қурган эди. 14Бу пайтда Довуд ўзининг адирдаги қароргоҳида эди. Битта Филист қўнолғаси эса Байтлаҳмда жойлашган эди. 15Довуд ҳасрат билан:
— Қанийди бирортаси Байтлаҳм дарвозасининг ёнидаги қудуқдан менга сув олиб келиб берса! — деди.
16Ўша учта қаҳрамон Филистлар қароргоҳини ёриб ўтишди–да, Байтлаҳмдаги дарвозанинг ёнидаги қудуқдан сув тортиб, Довудга олиб келишди. Лекин Довуд сувни ичмай, ерга тўкиб, Эгамизга бағишлади.
17— Эй, Эгам! — деб хитоб қилди. — Бундай қилишдан мени Ўзинг асра! Шу йигитларнинг қонини ичайми? Ахир, улар жонини хавф–хатарга қўйиб сув олиб келгани боришди–ку!
Шунинг учун ҳам Довуд сувни ичишни истамади. “Учта қаҳрамон” ана шундай жасурлик кўрсатишган эди.
18Йўабнинг акаси Абушай “Ўттизта[153] қаҳрамон”нинг сардори эди. Абушай найзаси билан уч юз кишини ўлдирди. Шу тариқа у “Учта қаҳрамон” сингари донг таратди. 19У “Ўттизта[154] қаҳрамон”дан ҳам машҳур эди, уларнинг йўлбошчиси бўлди. Лекин “Учта қаҳрамон” қаторига кирмасди.
20Яна Кабзаёл шаҳридан Ёҳайидо ўғли Бинаё деган жасур бир жангчи бор эди. У ажойиб ишлар қилди, Мўаблик икки довюрак одамни[155] ўлдирди. Қор ёққан кунда бир хандаққа тушиб, шерни ўлдирди. 21Яна девдай бир Мисрликни ҳам ўлдирди. Мисрликнинг қўлида найзаси бор эди. Бинаё унинг устига таёқ билан бостириб борди. Найзани Мисрликнинг қўлидан тортиб олди–да, ўша найза билан уни ўлдирди. 22Бинаёнинг қилган ишлари ана шулардир. Шу тариқа Бинаё “Учта қаҳрамон” каби донг таратди. 23У “Ўттизта қаҳрамон” орасида шуҳрат топди, лекин “Учта қаҳрамон”дан бири ҳисобланмасди. Довуд уни қўриқчилар сардори қилиб тайинлади.
24Қуйидагилар ҳам “Ўттизта қаҳрамон”дан эдилар:

 

Йўабнинг укаси Осойил,
Байтлаҳм шаҳридан Дўдў ўғли Элханон,
25Харўд шаҳридан Шаммох ва Элихо,
26Палат шаҳридан Халез,
Тахува шаҳридан Ихеш ўғли Эро,
27Онотўт шаҳридан Абуазар,
Хуша шаҳридан Мавуннай,
28Охўва уруғидан Залмон,
Натуфо шаҳридан Махрай,
29Натуфолик Банах ўғли Халев,
Бенямин наслидан Гиволик Рибай ўғли Этхай,
30Пиратон шаҳридан Бинаё,
Гаш сойликларидан Хидой,
31Байт–Араба шаҳридан Абуалвон,
Бохурим шаҳридан Озмобит,
32Шалбим шаҳридан Элияхба,
Ёшоннинг ўғиллари,
Йўнатан,
33Харор шаҳридан Шаммох,
Харорлик Шорор ўғли Охиём,
34Махо шаҳридан Ахазбай ўғли Элифалет,
Гилох шаҳридан Охитўфел ўғли Элиём,
35Кармил шаҳридан Хазро,
Оров шаҳридан Парай,
36Зўво шаҳридан Натан ўғли Йихал,
Гад қабиласидан Баних,
37Оммон халқидан Зилах,
Берўт шаҳридан Йўабнинг қуролбардори Нахрай,
38Йитар уруғидан Эро ва Горив,
39Хет халқидан Уриё.

 

 

Ҳаммаси бўлиб ўттиз етти киши эди.

 

24–БОБ

 

Довуд рўйхат қилади

 

1Исроил халқига Эгамиз яна ғазабини сочди. Эгамиз халққа зарар етказмоқчи бўлиб, аҳолини рўйхат қилишга Довудни мажбур этди: “Қани, Исроил ва Яҳудо халқини санаб чиқ”, деди.
2Шоҳ ёнида турган лашкарбошиси Йўабга шундай буйруқ берди:
— Исроилнинг ҳамма қабилаларини — Дандан Бэршэвагача бўлган жойларни кезиб, халқни санаб чиқинглар, токи қанча аҳоли борлигини мен билайин.
3Лекин Йўаб шундай деди:
— Эгангиз Худо халқнинг ҳозирги сонини юз карра кўпайтирсин, шоҳ ҳазратлари ҳам ўша кунларни кўрсин! Шоҳим нимага шуни истаб қолдилар?
4Лекин Йўаб ва лашкарбошиларнинг сўзидан шоҳнинг сўзи устун келди. Шундан сўнг улар шоҳнинг ҳузуридан чиқиб, Исроил халқини санаш учун кетишди.
5Улар Иордан дарёсини кечиб ўтдилар ва Арорда чодир қуриб, бу ердаги Исроил халқини санадилар. Арор — сойликдаги шаҳарнинг жанубида, Гад ерлари томонда эди. Кейин у ердан Язирга бориб санашди. 6Сўнг Гилад ерларини босиб ўтиб, Тахтим–Ходши ерларига боришди. Сўнгра Данёнга[156], Данёндан эса Сидон атрофларига айланиб бориб, бу ердаги халқни санашди. 7Яна Тир қалъасидаги, Хив ва Канъон халқларининг ҳамма шаҳарларидаги Исроил халқини санаб чиқишди. Ниҳоят, жанубга — Яҳудонинг Нагав чўлидаги Бэршэва шаҳрига келишди. 8Улар тўққиз ою йигирма кун юртни у бошидан бу бошигача айланиб чиққанларидан кейин Қуддусга қайтиб келишди. 9Йўаб рўйхат натижасини шоҳга маълум қилди: Исроилда жанг қилишга қодир 800.000, Яҳудода эса 500.000 одам бор экан.
10Халқни санаб чиққандан сўнг Довуднинг виждони қийналди.
— Бу ишни қилиб оғир гуноҳга ботдим, ақлсизларча иш тутдим. Ўтинаман, эй, Эгам, бу қулингнинг гуноҳини кечир, — деб илтижо қилди.
11Эртасига эрталаб Довуд уйқудан тургач, Довуднинг валийси — пайғамбар Гадга Эгамизнинг шу сўзлари аён бўлди: 12“Бориб Довудга шу гапларни етказ:
— Эгам шундай айтмоқда: Мен сенга учта жазони таклиф қиламан, шулардан биттасини танла, кейин сенга ўша жазони юбораман.”
13Гад Довуднинг ҳузурига бориб, учта жазони бирма–бир баён қилди:
— Юртингда етти йил очарчилик бўлсинми? Ёки сени таъқиб қиладиган ғанимларингдан уч ой қочиб юришни истайсанми? Ё бўлмаса, юртингда уч кун ўлат бўлсинми? Энди яхшилаб ўйла, мени Юборганга нима деб жавоб берайин?
14— Мен жуда оғир аҳволда қолдим–ку, — деди Довуд Гадга. — Нима бўлса ҳам, одамзоднинг қўлига тушмайин. Майли, Эгамнинг Ўзи бизни жазоласин, чунки У ғоят раҳмдил.
15Шундай қилиб, Эгамиз ўша куни эрталабдан белгиланган вақтгача Исроил юртига ўлат юборди. Бутун юрт бўйлаб — Дандан Бэршэвагача бўлган жойда етмиш минг киши ўлди. 16Эгамизнинг фариштаси, Қуддусни йўқ қиламан, деб қўл кўтарганда, Эгамиз раҳм қилиб, бало–қазо жўнатмайдиган бўлди. Халқни қираётган фариштага:
— Бўлди, бас! Етади! — деб амр берди.
Эгамизнинг фариштаси ўша пайтда Қуддусда — Ёбус халқидан бўлган Аравно деган одамнинг хирмонида[157] эди. 17Довуд халқни ўлдираётган фариштани кўргач, Эгамизга деди:
— Гуноҳ қилган менман, мен айбдорман! Қўйдай беозор бу инсонлар нима айб қилибди? Ғазабингни менга ва отам хонадонига соча қол!
18Ўша куни пайғамбар Гад Довуднинг ҳузурига борди ва унга:
— Ёбус халқидан бўлган Аравнонинг хирмонига бориб, ўша ерда Эгамга атаб бир қурбонгоҳ қургин, — деди.
19Довуд Гаднинг сўзига кириб, худди Эгамиз амр этганидай, хирмонга борди. 20Аравно шоҳ билан аъёнларнинг ўзига томон келаётганини кўрди ва Довуднинг олдига бориб, ерга мук тушиб таъзим қилди.
21— Шоҳ ҳазратлари нечун бу қулининг олдига ташриф буюрдилар? — деб сўради.
— Эгамга атаб бир қурбонгоҳ қуриш учун хирмонингни сендан сотиб олгани келдим, токи ўлат халқдан даф бўлсин, — деди Довуд.
22— Шоҳ ҳазратлари нимани маъқул топсалар, Унга ўшани назр қилсинлар, — деди Аравно. — Ана, куйдириладиган қурбонликлар учун ҳўкизлар, ўтин учун эса хўптир[158] ва ҳўкизларнинг бўйинтуруқлари бор. 23Эй, шоҳим, буларнинг ҳаммасини сизга инъом этаман.
Кейин қўшиб қўйди:
— Эгангиз Худо сиздан рози бўлсин!
24— Бўлмайди! — деди бирдан шоҳ. — Сендан бу нарсаларни ўз баҳосида сотиб оламан. Текин тушган қурбонликларниЭгам Худога куйдириб назр қилмайман.
Шундан сўнг Довуд хирмонни ва ҳўкизларни эллик кумуш тангага[159] сотиб олди. 25Довуд ўша ерда Эгамизга атаб қурбонгоҳ қуриб, куйдириладиган қурбонликлар ва тинчлик қурбонликларини атади. Эгамиз эса Исроил юрти учун Довуднинг илтижоларига жавоб берди. Шундай қилиб, Исроилдан ўлат даф қилинди.

 

 

 

ШОҲЛАР (УЧИНЧИ КИТОБ)

Кириш

 

“3 Шоҳлар” ва “4 Шоҳлар”нинг асл нусхаси битта ибронийча китоб бўлиб, иккала қисмини битта ўрамга жойлаш узунлик қилганидан, китоб икки қисмга — “3 Шоҳлар” ва “4 Шоҳлар”га бўлинган. “3 Шоҳлар” ўша яхлит китобнинг биринчи қисмидир. Бу китоблар Исроил тарихининг давомидир.
“3 Шоҳлар” китоби уч қисмдан иборат. Биринчи қисмда (1-2–боблар) шоҳ Довуд ҳаётининг сўнгги йиллари ва унинг ўғли Сулаймон қандай қилиб Исроил шоҳи бўлгани тўғрисида ҳикоя қилинади. Иккинчи қисм (3-11–боблар) Сулаймон ҳукмронлиги давридаги воқеаларни ўз ичига олиб, бу қисмда унинг қанчалик шуҳрат таратгани ва бойигани тўғрисида ҳикоя қилинади. Иккинчи қисмда, асосан, Эгамизнинг Қуддусдаги уйини Сулаймон қандай қилиб қургани ва бағишлагани тўғрисида баён қилинади. Китобнинг қолган қисми (12-22–боблар) Сулаймоннинг вафотидан кейин юз берган воқеалардан — шимолдаги қабилаларнинг Сулаймон ўғли Рахабомга қарши исён кўтаргани, Исроил халқининг иккита алоҳида шоҳликка бўлиниб кетгани тўғрисидаги воқеалардан иборат. Жанубдаги шоҳлик — Яҳудо шоҳлиги, шимолдагиси — Исроил шоҳлиги деб аталадиган бўлди. “3 Шоҳлар”нинг бу қисми иккала шоҳликнинг ҳукмдорлари тарихини ўз ичига олади. Ушбу китоб Яҳудо шоҳи Ёҳушафат ва Исроил шоҳи Охазиё ҳукмронлиги давридаги воқеалар билан тугайди.
Китобда ҳар бир шоҳ Худога бўлган содиқлигига қараб ҳукм қилинади. Агар шоҳ Худонинг қонунига содиқ бўлиб, Унга итоат этса, у яхши деб мақталади. Агар шаккоклик қилиб, тўғри йўлдан озса, қабиҳ деб ҳукм қилинади. Ҳамма Исроил шоҳлари Эгамиздан юз ўгириб, бегона худоларга сажда қилганлари учун, қабиҳ шоҳлар деб ҳукм қилинади. Яҳудо шоҳларининг кўпчилиги ўз боболари шоҳ Довуддан намуна олиб, унинг йўлидан юрганлари ва Эгамизга сажда қилганлари учун яхши шоҳлар деб эътироф этилади.
“3 Шоҳлар” яна шимолий шоҳликнинг қабиҳ ҳукмдори Ахаб ва малика Изабелга қарши турган Илёс пайғамбар тўғрисидаги машҳур воқеаларни ҳам қамраб олган. Илёс пайғамбар Исроил халқини Эгамизга итоат этишга ва бегона худоларга сажда қилмасликка даъват этади. Илёс халққа шундай деб танбеҳ берди: “Қачонгача икки кеманинг учини тутиб юрасизлар?! Агар Эгамиз Худо бўлса, Унга эргашинглар. Борди–ю, Баал Худо бўлса, унга сажда қилинглар. ...Баалнинг пайғамбарлари илтижо қилиб Баални чақиришсин. Мен ҳам илтижо қилиб Эгамизни чақираман. Кимнинг Худоси аланга орқали жавоб берса, Худо Ўшадир.” (18:21, 24)

 

1–БОБ

 

Кексайган шоҳ Довуд

 

1Шоҳ Довуд анча кексайди[1]. Уни кўрпа–тўшаклар билан ўраб ташлашса ҳам, ҳеч исимас эди. 2Шунда аъёнлари Довудга айтишди:
— Ҳазрати олийлари учун ёш, бокира қиз қидириб топсак. Ўша қиз шоҳимиз олдида бўлсин, парвариш қилсин, шоҳимизнинг қучоғида ётсин. Ана шунда шоҳ ҳазратлари исийдилар.
3Шундай қилиб, бутун Исроил ҳудуди бўйлаб чиройли, бўйи етган қизни қидирдилар. Ниҳоят, Шунамлик[2] Обиша исмли қизни топиб, шоҳ ҳузурига олиб келишди. 4Қиз ғоятда гўзал эди. У шоҳни парвариш қилиб, унинг хизматида бўлди. Лекин шоҳ қизга яқинлашмади.

 

Одониё тахтга даъвогар бўлади

 

5Абсалом вафот этгандан кейин, Довуднинг Хаггитдан туғилган Одониё исмли ўғли “Мен шоҳ бўламан”[3], деб ўзини жуда катта тутадиган бўлиб қолди. У ўзига жанг аравалари, чавандозлар ва элликта қўриқчи олди. 6Отаси эса “Нима учун сен бундай қиляпсан?” деб ҳеч қачон уни тергамади. Одониё Абсаломдан кейингиси бўлиб, жуда чиройли йигит эди. 7У Зеруя ўғли Йўаб ва руҳоний Абуатарга маслаҳат солди. Иккови ҳам Одониё тарафига ўтдилар. 8Лекин руҳоний Зодўх, Ёҳайидо ўғли Бинаё, пайғамбар Натан, Шимах, Рей ва Довуднинг қўриқчилари Одониё томонга ўтмадилар. 9Одониё Эн–Рўғол булоғи[4] бўйидаги Зўхалат тоши ёнида қўй, буқа ва боқилган бузоқларни қурбонлик қилиб, ҳамма ака–укаларини — шоҳ ўғилларини, шоҳга қарашли барча Яҳудо аъёнларини таклиф қилди[5]. 10Пайғамбар Натанни, Бинаёни, шоҳнинг қўриқчиларини, укаси Сулаймонни эса таклиф қилмади.

 

Сулаймон тахтга ўтиради

 

11Шундан сўнг Натан Сулаймоннинг онаси Ботшевага деди:
— Хаггитдан туғилган Одониё ўзини–ўзи шоҳ қилганини, Довуд ҳазратлари эса бу аҳволдан бехабар эканини эшитмадингми? 12Энди мен сенга шундай маслаҳат бераман: Сен ўзингнинг ва ўғлинг Сулаймоннинг ҳаётини қутқар. 13Шоҳ Довуд саройига бориб, унинг ҳузурига киргин. Шоҳга шундай деб айт: “Шоҳ ҳазратлари бу чўрисига, мендан кейин ўғлинг Сулаймон шоҳ бўлади, мендан кейин тахтга у ўтиради, деб ваъда бермаганмидилар?! Нимага энди Одониё шоҳ бўлиб қолди?” 14Сен у ерда шоҳ билан суҳбатни давом эттираётганингда, мен орқангдан кириб, сенинг гапингни қўллаб–қувватлайман.
15Ботшева бориб, шоҳ Довуднинг хонасига кирди: шоҳ жуда мункиллаб қолган, Шунамлик Обиша эса унинг хизматини қилаётган эди. 16Ботшева шоҳга эгилиб таъзим қилди.
— Тила тилагингни, — деди шоҳ. 17Ботшева унга деди:
— Шоҳ ҳазратлари! Бу чўрингизга ўз Эгангиз Худо номи билан онт ичиб “Мендан кейин ўғлинг Сулаймон шоҳ бўлади, мендан кейин тахтга у ўтиради”, деб ваъда берган эдингиз–ку. 18Энди эса Одониё шоҳ бўлиб қолибди. Шоҳ ҳазратлари эса бу ҳақда ҳеч нарса билмайдилар. 19У бир талай буқа, боқилган бузоқ ва қўйлар сўйиб, шоҳимизнинг ҳамма ўғилларини, руҳоний Абуатарни, лашкарбоши Йўабни таклиф қилибди. Қулингиз Сулаймонни эса таклиф қилмабди. 20Шоҳ ҳазратлари! Жамики Исроил халқининг кўзлари сизга қадалган, ўзингиздан кейин тахтга ким ўтиришини сиз эълон қилишингизни кутишяпти. 21Акс ҳолда шоҳ ҳазратлари оламдан ўтиб, ота–боболари ёнига кетганларида, мен ва ўғлим Сулаймон хиёнаткордай бўлиб қоламиз.
22Ботшева шоҳ билан гаплашаётганда, пайғамбар Натан келиб қолди. 23Шунда шоҳга: “Пайғамбар Натан шу ердалар, сизни кўрмоқчилар”, деб хабар беришди. Натан шоҳ ҳузурига кирди–ю, ер ўпиб унга таъзим қилди. 24Кейин у шоҳга деди:
— Шоҳ ҳазратлари! Сиз “Мендан кейин Одониё шоҳ бўлади, мендан кейин тахтга у ўтиради”, деб айтган эдингизми? 25У бугун чиқибоқ бир талай буқа, боқилган бузоқ, қўйлар сўйиб, шоҳнинг ҳамма ўғилларини, қўшинингизнинг лашкарбошиларини[6] ва руҳоний Абуатарни таклиф қилди. Ҳаммалари Одониёнинг ҳузурида еб–ичиб ўтиришибди, “Яшасин шоҳ Одониё!” деб бақиришяпти. 26Мен, қулингизни, руҳоний Зодўхни ва Ёҳайидо ўғли Бинаёни, қулингиз Сулаймонни эса таклиф қилмади. 27Буларнинг ҳаммаси шоҳ ҳазратларининг хоҳишига кўра бўлдими? Шоҳ ҳазратлари ўзларидан кейин тахтга ким ўтириши ҳақида биз, қулларига нега аён қилмадилар?
28Шунда Довуд “Ботшевани менга чақиринглар!” — деди. Ботшева кириб, шоҳ қаршисида турди. 29-30Шоҳ онт ичиб айтди:
— Мени ҳар қандай балолардан доимо сақлаб келган Худойим шоҳид! Мен Исроил халқининг Худоси — Эгамиз номи билан онт ичиб, сенга “Ўғлинг Сулаймон мендан кейин шоҳ бўлади, мендан кейин тахтга у ўтиради”, деб ваъда берган эдим. Ўша онтимни бугун адо этаман.
31Ботшева ер ўпиб, шоҳга таъзим қилди:
— Шоҳимиз Довуд ҳазратлари дунё тургунча турсинлар!
32— Руҳоний Зодўхни, пайғамбар Натанни, Ёҳайидо ўғли Бинаёни менинг ҳузуримга таклиф қилинглар! — деди шоҳ Довуд. Улар шоҳ ҳузурига кириб келдилар. 33Шундан сўнг шоҳ уларга:
— Ёнингизга шоҳингизнинг қўриқчиларини олинглар, — деди. — Ўғлим Сулаймонни менинг хачиримга ўтқазиб, Гихўн булоғига[7] олиб боринглар. 34У ерда руҳоний Зодўх ва пайғамбар Натан Сулаймоннинг бошига мой суртиб, уни Исроил шоҳи қилсинлар. Кейин бурғу чалиб, баланд овоз билан: “Яшасин шоҳ Сулаймон!” деб айтинглар. 35Сўнг унинг орқасидан қайтиб келинглар. У келгач, менинг тахтимга ўтирсин, менинг ўрнимга шоҳ бўлсин. Мен уни Исроил ва Яҳудонинг[8] ҳукмдори қилиб тайинладим.
36Бинаё шоҳга қарата:
— Омин! Шоҳимиз ҳазратларининг Худоси — Эгамизнинг амри ҳам шундай бўлсин! — деди. 37— Эгамиз доим шоҳ ҳазратлари билан бўлган эди. Бундан кейин У Сулаймонга ёр бўлсин, Сулаймоннинг тахтини шоҳимиз Довуд ҳазратлари тахтидан ҳам юксак қилсин.
38Руҳоний Зодўх, пайғамбар Натан, Ёҳайидо ўғли Бинаё, шоҳнинг Харетлик ва Палатлик қўриқчилари[9] Сулаймонни шоҳ Довуднинг хачирига ўтқазиб жўнадилар. Ниҳоят, уни Гихўн булоғига олиб келдилар. 39Руҳоний Зодўх чодирдан[10] олиб келган мой солинган қўчқор шохини[11] олиб чиқди ва Сулаймоннинг бошига мой суртди. Кейин бурғу чалдилар. Шунда бутун халқ: “Яшасин шоҳ Сулаймон!” деб қичқирди. 40Халқ Сулаймонга эргашиб, най чалиб, ўйин–кулги қилиб кетди. Халқнинг қийқириғидан гўё ер титраб кетди.
41Одониё ва ҳамма таклиф қилинганлар таомни еб бўлар–бўлмас, шовқин–суронни эшитиб қолдилар. Йўаб бурғу овозини эшитиб: “Нимага бунчалик шовқин? Шаҳарни ларзага келтиради–я”, — деди. 42У гапини тугатмаган ҳам эдики, руҳоний Абуатарнинг ўғли Йўнатан кириб келди.
— Кел, — деди Одониё унга, — сен улуғ одамсан, яхши хабар олиб келяпсан–ов.
43— Йўқ, шоҳимиз Довуд ҳазратлари Сулаймонни шоҳ қилиб кўтардилар, — деб жавоб берди Йўнатан. 44— Шоҳ Довуд у билан бирга руҳоний Зодўхни ва пайғамбар Натанни, Бинаёни, ўзининг Харетлик ва Палатлик қўриқчиларини юборди. Улар Сулаймонни шоҳнинг хачирига ўтқазишди. 45Руҳоний Зодўх ва пайғамбар Натан Гихўн булоғида Сулаймоннинг бошига мой суртиб, шоҳ қилдилар. У ердан шод–хуррам бўлиб қайтиб келишди. Шунинг учун шаҳар ола–ғовур бўлиб қолди. Сизлар эшитаётган шовқин–суроннинг боиси шудир. 46Сулаймон шоҳлик тахтига ўтирибди. 47Шоҳнинг аъёнлари Довуд ҳазратларини табриклаш учун келиб шундай дейишди: “Сулаймоннинг номини Худойингиз сизнинг номингиздан ҳам кўпроқ улуғласин, унинг тахтини сизнинг тахтингиздан ҳам юксалтирсин.” Шоҳ эса тўшагида ётганича Худога сажда қилиб, 48бундай деди: “Исроил халқининг Худоси — Эгамизга ҳамду санолар бўлсин! У бугун кўзларим очиқлигида зурриётимдан биттасини тахтга ўтқазди.”
49Одониёнинг меҳмонлари қўрқув ичида ўринларидан туриб, ҳаммаси ҳар ёққа тарқалиб кетдилар. 50Одониё ҳам Сулаймондан қўрққанидан ўрнидан турди–ю, қочиб бориб, қурбонгоҳнинг бурчагидан маҳкам ушлаб олди[12].
51Сулаймонга шу хабарни олиб келдилар: “Одониё шоҳ Сулаймондан қўрқяпти, у қурбонгоҳнинг бурчагини маҳкам ушлаб олиб, Сулаймон, бу қулимни ўлдирмайман, деб олдин менга сўз берсин, деяпти.”
52— Агар у менга содиқ бўлса, — деди Сулаймон, — бирорта тукига зарар етмайди. Борди–ю, кўнглида ёмонлик бўлса, бошини оламан.
53Шоҳ Сулаймон одам юбориб, Одониёни қурбонгоҳдан олдириб келди. Одониё келиб, шоҳ Сулаймонга таъзим қилди. Шундан сўнг Сулаймон: “Бор, уйингга жўна!” — деди унга.

 

2–БОБ

 

Довуднинг Сулаймонга васияти

 

1Довуднинг умри охирлаб бораётган эди. У ўғли Сулаймонга шундай деб васият қилди:
2— Энди менинг ҳам умрим охирлаб боряпти. Сен қатъий иродали, мардонавор бўл. 3Эгангиз Худо қўйган талабларни бажар. Мусонинг Тавротида ёзилганидай, Унинг йўлидан юриб, фармон ва амрларига, қонун–қоидалари ва шартларига риоя қил. Шунда нима қилсанг ҳам, қаерга борсанг ҳам, ҳар доим барака топасан. 4Эгамиз мен ҳақимда айтган мана бу ваъдасини адо этади: “Агар ўғилларинг Менинг олдимда ўз йўлларидан адашмай, бутун қалби билан, жону дили билан содиқ бўлиб юрсалар, сенинг наслингдан бўлган эркак зоти то абад Исроил тахтида ўтиради.” 5Яна Зеруя ўғли Йўаб менга нима қилганини сен биласан. У Исроилнинг иккита лашкарбошисини — Нар ўғли Абнур билан Этер ўғли Эмосани ўлдириб, тинчлик пайтида уруш давридагидай қон тўкди[13]. Чориғидан тортиб белигача урушдагидай қонга булғанди. 6Йўаб ажалидан беш кун бурун ўлсин, ўликлар диёрига[14] тинчгина кирмасин. Шунга ақлингни ишлат. 7Гиладлик Борзулайнинг ўғилларига садоқатли бўл. Улар сенинг дастурхонингдан таом ейдиганлар орасида бўлсин. Чунки мен аканг Абсаломдан қочиб юрганимда, улар менинг олдимда ҳозиру нозир бўлишди[15]. 8Эсингда бўлсин: ёнингда Бенямин қабиласидан Бохуримлик Гера ўғли Шимах ҳам бор. Моханайимга қочиб ўтаётганимда, у мени ёмон қарғаган эди[16]. Лекин кейинроқ у мени кутиб олиш учун Иордан дарёси бўйига чиқди. Мен Эгамиз номи билан онт ичиб, унга: “Сени ўлдирмайман”, деган эдим[17]. 9Лекин сен уни айбсиз деб билма. Сен ақлли одамсан, нима қилишни ўзинг биласан. У қариб қолган бўлса ҳам, ўлдирилиши керак.

 

Довуднинг ўлими

 

10Ниҳоят, Довуд оламдан ўтиб, Довуд қалъасида ота–боболари ёнига дафн қилинди. 11Довуд Исроилда қирқ йил шоҳлик қилди: шундан етти йили Хевронда, ўттиз уч йили Қуддусда ўтди. 12Шундай қилиб, Сулаймон отаси Довуд ўрнига тахтга ўтирди. Унинг шоҳлиги мустаҳкам бўлди.

 

Одониёнинг ўлими

 

13Хаггитдан туғилган Одониё Сулаймоннинг онаси Ботшева ҳузурига келди.
— Тинчликми, бу ерга яхшилик билан келдингми? — деб сўради Ботшева.
— Ҳа, яхшилик билан, — деди Одониё. 14— Сизда гапим бор эди.
— Гапиравер, — деди Ботшева.
15Одониё гап бошлади:
— Яхши биласиз, мен шоҳ бўлишим керак эди[18]. Бутун Исроил халқи менга, бўлажак шоҳ, деб кўз тикиб турган эди. Лекин шоҳлик қўлдан кетди, Эгамизнинг хоҳиши билан укамга насиб қилган экан. 16Энди сиздан бир ўтинчим бор, фақат йўқ деманг.
— Гапир, — деди Ботшева.
17— Илтимосим шуки, — деди Одониё, — шоҳ Сулаймон билан гаплашсангиз, Шунамлик Обишани менга хотинликка берса. Сиз айтсангиз, йўқ демайди.
18— Яхши, мен шоҳга сен тўғрингда айтиб кўрай–чи, — деди Ботшева.
19Ботшева, Одониё ҳақида гаплашай, деб шоҳ Сулаймон ҳузурига кетди. Шоҳ унга пешвоз чиқиб, таъзим қилди, кейин яна тахтига ўтирди. Шоҳнинг онаси учун ҳам тахт қўйиб беришди. Ботшева шоҳнинг ўнг томонига[19] ўтирди.
20— Сенга битта кичкина илтимосим бор, қайтармагин, — деди Ботшева.
— Сўранг, онажон, тилагингиз бажо бўлур, — деди шоҳ.
21— Шунамлик Обишани аканг Одониёга хотинликка берсанг, — деди Ботшева.
22Сулаймон кинояли оҳангда онасига деди:
— Нимага Одониё учун сиз фақат Шунамлик Обишани сўраяпсиз? Одониё акам бўлгандан кейин, у учун шоҳликни ҳам сўрайверинг. Ахир, руҳоний Абуатар, Зеруя ўғли Йўаб унинг тарафини олишларини биласиз–ку!
23Шоҳ Сулаймон Эгамиз номи билан онт ичиб, шундай деди:
— Агар Одониёни шу гапи учун ўлдирмасам, Худо мени ҳар қандай жазога мубтало қилсин, ундан ҳам баттарроғига дучор қилсин. 24Отам Довуднинг тахтига мени ўтқазиб, куч–қудратимни оширган ва Ўзи айтганидай, менинг сулоламни яратган Худо шоҳид! Одониё шу бугуноқ ўлдирилади!
25Шоҳ Сулаймон Бинаёни жўнатди. Бинаё Одониёни ўлдирди.

 

Абуатарнинг бадарға қилиниши ва Йўабнинг ўлдирилиши

 

26Руҳоний Абуатарга эса Сулаймон шу гапларни айтди:
— Сен Онотўтга[20] — ўзингнинг ерингга жўнаб қол! Сен аслида ўлимга лойиқсан! Лекин сен отам Довуднинг олдида Эгамиз Раббийнинг сандиғини олиб борган эдинг, отам билан бирга ҳар нарсага бардош берган эдинг. Шунинг учун ҳозир сени ўлдирмайман!
27Сулаймон Абуатарни Эгамизнинг руҳонийлигидан маҳрум қилди. Шундай қилиб, Эгамизнинг Шилўда Элах хонадони ҳақида айтган сўзлари бажо бўлди[21].
28Бу хабарни Йўаб ҳам эшитди. Абсаломга эргашмаган бўлса ҳам, Одониё исён кўтарганда, Йўаб қўшилган эди. Одониёнинг ўлими ҳақида эшитган Йўаб Эгамизнинг чодирига қочиб борди ва қурбонгоҳнинг бурчагидан ушлаб олди[22]. 29“Йўаб Эгамизнинг чодирига қочиб кетибди, қурбонгоҳ ёнида экан”, деган хабарни Сулаймонга етказишди. Сулаймон ўша заҳоти Бинаёни жўнатиб “Бор, уни ўлдириб кел”, деб буюрди. 30Бинаё Эгамизнинг чодирига келиб, Йўабга: “Шоҳимиз сени, чодирдан чиқсин, деяптилар”, деб хабар берди. Йўаб эса: “Йўқ, мен шу ерда ўлишни истайман”, деб жавоб қилди. Бинаё: “Йўаб менга шундай–шундай деди”, деб шоҳга етказди. 31Шоҳ Бинаёга:
— У нима деган бўлса, айтганини қил, — деди, — уни ўлдириб, дафн қил, токи Йўаб тўккан бегуноҳ қонларнинг жавобгарлиги менинг ва отам хонадонининг гарданимизда қолмасин. 32Эгамиз унинг қонини ўзининг бошига етказсин. У отам Довудга билдирмасдан, иккита солиҳ, ўзига қараганда яхши инсонни ўлдирган эди. Улардан бири Исроил лашкарбошиси, Нар ўғли Абнур, иккинчиси эса Яҳудо лашкарбошиси Этер ўғли Эмоса[23] эди. 33Икковининг қони то абад Йўабнинг гарданида, унинг насли гарданида қолсин. Эгамиз Довудни, унинг наслини, хонадонини ва тож–тахтини то абад саломат қилсин!
34Сўнг Бинаё бориб, Йўабни ҳам ўлдирди. Йўаб чўл яқинидаги ўз уйида дафн қилинди. 35Шоҳ Сулаймон Йўабнинг ўрнига Бинаёни лашкарбоши, Абуатарнинг ўрнига Зодўхни руҳоний қилиб тайинлади.

 

Шимахнинг ўлими

 

36Шундан сўнг шоҳ одам юбориб, Шимахни чақиртириб келди ва унга шундай деди:
— Қуддусда ўзингга бир уй қур ва ўша ерда ўтир. У ердан ҳеч қаерга чиқма. 37Шуни билиб қўйки, ўша ердан чиқиб, Қидрон сойлигидан[24] ўтган кунингоқ ўлиминг муқаррардир. Ўзингнинг бошингни ўзинг ейсан.
38— Хўп бўлади, шоҳ ҳазратлари, гапингиз тўғри, — деди Шимах шоҳга. — Нима буюрсалар, мен, қулингиз, бажо айларман.
Шундай қилиб, Шимах узоқ вақт Қуддусда яшаб қолди.
39Лекин орадан уч йил ўтиб, бир воқеа юз берди: Шимахнинг икки қули Гат[25] шоҳи Охишнинг ёнига қочиб кетди. Шоҳ Охиш Махо деганнинг ўғли эди. Шимахга: “Қулларинг Гатда экан”, деб хабар бердилар. 40Шимах эшагини эгарлади ва қулларини излаб Гатга — Охиш ҳузурига йўл олди. У ерга бориб, қулларини қайтариб олиб келди. 41Шундан кейин Сулаймонга “Шимах Қуддусдан Гатга бориб, яна қайтиб келибди”, деб хабар бердилар. 42Шоҳ Шимахни чақиртириб келиб, унга шундай деди:
— Сенга: “Билиб қўй, Қуддусдан чиқиб, бирор ерга борган кунингоқ ўлишинг муқаррар”, деб Эгамиз номи билан онт ичдириб, қаттиқ огоҳлантирмаганмидим?! Сен эса: “Хўп бўлади! Гапингиз тўғри” деган эдинг. 43Нега Эгамизга ичган онтингга ва менинг амримга итоат қилмадинг?
44Шоҳ яна Шимахга айтди:
— Отам Довудга қилган ёмонликларингни ўзинг биласан, юрагингда муҳрланиб қолган. Қилган ёмонликларинг учун сенга Эгамиздан қайтсин! 45Шоҳ Сулаймон эса Эгамизнинг марҳаматидан баҳраманд бўлсин, Довуднинг тож–тахти Эгамизнинг олдида то абад мустаҳкам турсин!
46Сўнг шоҳ Сулаймон Бинаёга амр берди, у чиқди–ю, Шимахни ўлдирди. Шундай қилиб, Сулаймоннинг шоҳлиги хавф–хатардан холи бўлиб, мустаҳкамланди.

 

3–БОБ

 

Сулаймон донолик сўрайди

 

1Сулаймон Миср шоҳи — Фиръавннинг қизларидан бирига уйланиб, Фиръавн билан алоқасини мустаҳкамлади, хотинини эса Қуддусдаги Довуд қалъасига олиб келди. У ўз саройини, Эгамизнинг уйини ва Қуддус атрофидаги деворни битиргунга қадар, хотини ўша ерда яшади. 2Халқ ҳали ҳам турли жойлардаги саждагоҳларда[26]қурбонлик қилиб юрарди, чунки ўша кунларгача Эгамизга атаб бир уй қурилмаган эди.
3Сулаймон Эгамизни севарди, шунинг учун отаси Довуднинг кўрсатмалари бўйича юрарди. Лекин у ҳам саждагоҳларда қурбонлик қилар ва тутатқи тутатарди.
4Шоҳ қурбонлик қилиш учун Гивонга[27] кетди. Чунки энг асосий саждагоҳ ўша ерда эди. Сулаймон илгари ҳам ўша қурбонгоҳда минглаб куйдириладиган қурбонликлар келтирган эди.
5Сулаймон Гивонда кечаси туш кўрди. Тушида Эгамиз зоҳир бўлди. Худо унга:
— Тила тилагингни! — деди.
6Сулаймон айтди:
— Эй, Худойим! Отам Довуд Сенинг қулинг эди. Отам Сенга содиқ бўлиб, солиҳлик билан, тўғри кўнгил билан юргани учун, унга улуғ севгингни кўрсатдинг. Отамга марҳамат қилиб, бугун унинг тахтига ўтирмоғи учун унга бир ўғил ато этдинг. 7Энди эй, Эгам Худо, бу қулингни отам Довуд ўрнига шоҳ қилдинг. Мен эса бир ёш боладайман, кўп нарсага ақлим етмайди, нима қилишимни ҳам билмайман. 8Энди мен, қулинг, Ўзинг сайлаб олган халқни бошқаришим лозим. Кўплигидан бу халқни ҳисоблаб чиқишнинг имкони ҳам йўқ. 9Энди халқингга шоҳлик қилишим учун менга ақл–идрок бергинки, яхшилик билан ёмонликнинг фарқига борайин. Бинобарин, Сенинг шу қадар беҳисоб халқингга ким ҳукмронлик қила олар?!
10Сулаймон сўраган нарсалар Раббийга маъқул бўлди. 11Сўнг Худо унга деди:
— Сен ўзинг учун узоқ умр сўрамадинг, ўзинг учун бойлик истамадинг, душманларингнинг жонини сўрамадинг. Аксинча, тўғри ҳукм этмоқ учун ўзинг учун ақл–идрок сўрадинг. 12Ўзингнинг сўраганингга кўра, сенга донишмандлик ва ақл–идрок ато қиламан. Сендан аввал ўзингга ўхшагани дунёга келмаган эди, бундан сўнг ҳам сенга ўхшагани дунёга келмас. 13Яна ўзинг сўрамаган нарсаларни — бойлик ва обрўни ҳам бераман: умринг бўйи шоҳлар орасида сенга тенг келадигани бўлмас. 14Сен ҳам фармонларимга, амрларимга риоя қилиб, отанг Довуд юргани сингари, Менинг йўлларимдан юрсанг, умрингни янада узайтираман.
15Сулаймон уйғониб кетди, ҳаммаси туш эди. Шундан кейин у Қуддусга келди ва Эгамизнинг аҳд сандиғи олдида туриб, куйдириладиган қурбонликлар ва тинчлик қурбонликлари қилди, ҳамма аъёнларига зиёфат берди.

 

Сулаймоннинг донишмандлигидан бир лавҳа

 

16Бир куни иккита фоҳиша хотин шоҳнинг ҳузурига келиб, унинг олдига киришди. 17Хотинлардан бири гап бошлади:
— Ҳазрати олийлари! Мен мана бу аёл билан бир уйда яшайман. У билан уйда қолганимда, менинг кўзим ёриди. 18Менинг кўзим ёригандан сўнг учинчи куни бу аёл ҳам фарзанд кўрди. Хуллас, биз бирга эдик. Уйда фақат икковимиз, бошқа одам йўқ эди. 19Манави хотин кечаси боласини босиб олган экан, боласи ўлиб қолибди. 20Ярим кечаси туриб, бу чўрингиз ухлаб ётганда, ўғлимни бағримдан олиб, ўзининг ёнига қўйибди. Нобуд бўлган боласини эса менинг ёнимга ётқизиб қўйибди. 21Боламни эмизиш учун саҳарда турсам, у жонсиз ётган экан. Фақат эрталаб унга қараб, менинг ўғлим эмаслигини билдим.
22Иккинчи хотин эса:
— Йўқ, тириги — менинг ўғлим, ўлган бола — сеники! — деди.
Биринчиси эса:
— Йўқ, ўлган бола — сеники, тириги — меники! — деди.
Шундай қилиб, улар шоҳ ҳузурида можаро қилишди. 23Ниҳоят, шоҳ деди:
— Бирингиз: “Тириги — менинг ўғлим, нобуд бўлгани — сеники”, деяпсиз. Иккинчингиз эса: “Йўқ, нобуд бўлгани — сеники, тириги — меники”, деяпсиз.
24Шундан кейин шоҳ:
— Менга бир қилич олиб келинглар! — деб буюрди. Шоҳга қилич олиб келишди. 25— Тирик болани иккига бўлинглар. Ярмини биттасига, ярмини эса иккинчисига беринглар! — деб фармон берди.
26Шу заҳоти боласи тирик қолган аёл шоҳга деди:
— Ҳазрати олийлари! Тирик қолган болани манави аёлга бераверинг! Уни ўлдирмасангиз бўлди!
Бу аёлнинг фарзанди учун юраги ёнарди.
Наригиси эса:
— Менга ҳам бўлмасин, сенга ҳам, иккига бўлаверинглар! — деди.
27Шу онда шоҳ:
— Тўхтанглар, болани ўлдирманглар! — деди. — Болани раҳмдил аёлга беринглар, онаси ўшадир.
28Шоҳ чиқарган бу ҳукмни бутун Исроил халқи эшитди. Шундан кейин шоҳдан ҳайиқадиган бўлдилар, чунки эътибор берсалар, адолатли ҳукм қилиш учун Худо унга донишмандлик ато қилган экан.

 

4–БОБ

 

Сулаймоннинг амалдорлари

 

1Сулаймон бутун Исроилнинг шоҳи эди. 2Унинг қўл остидаги аъёнлар қуйидагилар эди:

 

Зодўх ўғли Озариё — руҳоний,
3Шишонинг ўғиллари Элихорут ва Охиё — котиб,
Охилуд ўғли Ёҳушафат — тарихнавис,
4Ёҳайидо ўғли Бинаё — лашкарбоши,
Зодўх билан Абуатар — руҳоний,
5Натан ўғли Озариё — ҳокимларнинг назоратчиси,
Натан ўғли Забуд — руҳоний ва шоҳнинг маслаҳатчиси,
6Охисар — сарой бошқарувчиси,
Абдах ўғли Одонирам — қаролларнинг бошлиғи эди.

 

7Сулаймоннинг ўн иккита ҳокими бўлиб, улар Исроил ҳудудларини бошқарар, шоҳни ва шоҳ хонадонини озиқ–овқат билан таъминлардилар. Ҳар биттаси йилига бир ой давомида шоҳ хонадонига озиқ–овқат етказиб бериши шарт эди. 8Уларнинг исмлари қуйидагича эди:

 

Эфрайим қирларида — Банхур,
9Мохаз, Шалбим, Байт–Шамаш, Элўн–Байт–Ханон деган шаҳарларда — Бандахор,
10Арбўт ва Сўхў шаҳарларида, бутун Хафер ўлкасида — Банхесед,
11Бутун Нафўт–Дўр[28] деган жойда — Банабунадов (Сулаймоннинг қизи Тўфат Банабунадовнинг хотини эди),
12Танах ва Махидў шаҳарларида, бутун Байт–Шан[29] ҳудудида — Охилуд ўғли Бано (бу жой Йизрил этагидаги Зоратон шаҳридан Овил–Махла шаҳригача ва Ёхмаём шаҳрининг нариги томонига қадар бўлган ерлардир),
13Гиладдаги Рамўт шаҳрида — Бангебер, шунингдек, Манаше ўғли Ёвир уруғига қарашли Гилад ўлкасидаги қишлоқлар, Башан ўлкасидаги Аргоб ҳудуди, девор билан ўралган ва дарвозаси бронза тамба билан мустаҳкамланган олтмишта катта шаҳар ҳам унга қарарди.
14Моханайим ерларида — Иддо ўғли Охинадов,
15Нафтали ҳудудида — Охимас (у Сулаймоннинг қизи Босиматга уйланган эди),
16Ошер ҳудудида ва Болўт шаҳрида — Хушай ўғли Бано,
17Иссахор ерларида — Парувах ўғли Ёҳушафат,
18Бенямин ерларида — Эла ўғли Шимах,
19Гилад ўлкасида — Ури ўғли Гебер. Бу юртда Сихўн — Амор халқининг шоҳи, Ўг — Башан шоҳи бўлган эди.

 

Яҳудо юртининг ўз ҳукмдори бор эди[30].

 

Сулаймон ҳукмронлигининг равнақ топиши

 

20Яҳудо ва Исроил халқи шу қадар кўп эдики, гўё денгиз қирғоғидаги қумни эслатарди. Улар еб–ичиб, хурсандчилик билан яшашарди. 21Сулаймон Фурот дарёсидан Филистлар ерига ва Миср чегараларига қадар бўлган ҳамма ўлкаларда шоҳлик қиларди. Бу ўлкалардаги халқлар Сулаймонга ўлпон тўлаб, умр бўйи унга тобе бўлдилар.
22Сулаймон хонадонининг бир кунлик озиғи қуйидагича эди: 300 тоғора[31] сифатли ун ва 600 тоғора[32] кепакли ун, 23оғилхонада боқилган семиз молдан 10та ва яйловда боқилган буқадан 20та мол, 100та қўй, булардан ташқари, буғулар, кийиклар, оҳулар, семиз паррандалар.
24Фурот дарёсининг ғарбидаги Тифсахдан Ғазо шаҳрига қадар бўлган ўлкаларда, дарёнинг ғарб томонидаги ҳамма шоҳлар устидан Сулаймон ҳукмрон эди. Атрофдаги ҳамма юртлар билан алоқаси яхши эди. 25Сулаймон ҳаётлигида Дандан Бэршэвага қадар бўлган Яҳудо ва Исроил юртидаги ҳар бир одам ўз узумзорида, ўз анжир дарахти остида тинчгина умр кечирарди.
26Сулаймоннинг отхоналарида жанг аравалари учун тўрт минг[33] оти, ўн икки минг учқур отлари бор эди. 27Ўша ўн икки ҳокимнинг ҳар бири шоҳ Сулаймонни, шоҳ Сулаймоннинг дастурхонидан таом ейдиганларнинг ҳаммасини белгиланган ойда озиқ–овқат билан таъминларди, бирорта ҳам камчиликка йўл қўйишмасди. 28Ҳар бири ўзининг навбати келганда шоҳ тайинлаган ерга[34] жанг араваларининг отлари ва бошқа отлар учун арпа, сомон ҳам олиб келишарди.
29Шундай қилиб, Худо Сулаймонга денгиз қирғоғидаги қум каби чексиз–чегарасиз донолик, идрок, тенгсиз ақл берди. 30Сулаймоннинг донолиги бутун шарқ халқларининг донолигидан, бутун Миср халқининг донолигидан ҳам ортиқ эди. 31У ҳамма инсонлардан, Зерах уруғидан бўлган Этхандан, Мохул ўғиллари Хаман, Қолкўл, Дардахдан ҳам доно эди. Атрофдаги ҳамма халқлар орасида унинг донғи кетган эди. 32У 3000 матал, 1005та қўшиқлар ижро этди. 33У Лубнондаги садр дарахтидан тортиб деворда ўсган иссопгача, қўйингки, жамики дов–дарахтлар, ҳайвонлар, қушлар, судралиб юрувчилар, балиқлар ҳақида сўз юритарди. 34Дунёдаги ҳамма шоҳлар Сулаймоннинг донолигидан баҳраманд бўлгани унинг олдига одамларини юборарди. Ҳамма халқлардан одамлар келиб, Сулаймоннинг доно сўзларини эшитардилар.

 

5–БОБ

 

Сулаймон Эгамизнинг уйини қуришга тайёргарлик кўради

 

1Тир[35] шоҳи Хирам: “Сулаймонни отасининг ўрнига мой суртиб шоҳ қилиб кўтаришибди”, деган хабарни эшитгач, аъёнларини унинг ҳузурига жўнатди. Хирам Довудни доимо ўзига дўст деб биларди[36]. 2Сулаймон ҳам Хирам ҳузурига аъёнларини жўнатиб, шу гапларни айтиб юборди:

 

3“Сиз биласизки, отам доимо душманларига қарши жанг қилиш билан банд бўлиб, ўзининг Эгаси Худога атаб бир уй бунёд эта олмади. Ниҳоят, Эгам отам Довуднинг душманларини унинг оёқлари остига ташлади. 4Эгам Худо энди менга ҳар тарафдан осойишталик ато этди: ҳозирда на ғанимим бор, на ҳужум хавфи бор. 5Эгам отам Довудга: “Сенинг ўрнингга, сенинг тахтингга ўғлингни ўтқазар эканман, Менга атаб уйни у барпо қилади”, деган эди. Шунинг учун Эгам Худога атаб бир уй қурмоққа қарор қилдим. 6Энди сиз амр беринг, Лубнонда менга садр дарахтлари кесиб берсинлар. Менинг одамларим сизнинг одамларингиз билан бирга ишлайдилар. Одамларингизга сиз сўраган ҳақни бераман. Ўзингиз биласиз, дарахт кесишда Сидонлик одамларингизга тенг келадиган устаси бизнинг орамизда йўқ.”

 

7Хирам Сулаймон юборган хабарни эшитгач, жуда хурсанд бўлиб, шундай деди: “Ўша буюк халқни бошқариш учун Эгамиз Довудга доно бир ўғил ато қилибди, Эгамизга ҳамду санолар бўлсин.” 8Кейин у Сулаймонга шундай хабар жўнатди:

 

“Менга айтиб юборган гапларингни эшитдим. Садр ва сарв дарахти кесишни сўраган экансан, эҳтиёжингни қондираман. 9Қаролларим ёғочларни Лубнондан денгизга судраб келадилар. Қаерни тайин этсанг, ёғочлардан сол[37] қилиб, денгиз соҳили бўйлаб ўша ерга келтириб бераман. У ерда солларни ечдираман, сен эса олиб кетаверасан. Менинг эҳтиёжимни қондириб, одамларим учун озиқ–овқат берасан.”

 

10Шундай қилиб, Хирам, Сулаймоннинг эҳтиёжига кўра, садр ва сарв ёғочлари берди. 11Сулаймон эса, Хирамнинг одамлари истеъмол қилсин, деб 200.000 тоғора[38] буғдой ва 40.000 кўза[39] тоза мой берди. У ҳар йили Хирамга шунча миқдорда буғдой ва мой бериб турди. 12Эгамиз эса ваъдасига кўра, Сулаймонга донишмандлик берди. Хирам билан Сулаймон ўртасида тотувлик пайдо бўлиб, улар ўзаро сулҳ туздилар.
13Шоҳ Сулаймон бутун Исроилдан 30.000 қаролни мажбурлаб олди. 14Навбати билан ойига 10.000тасини Лубнонга жўнатиб турди. Улар бир ой Лубнонда, икки ой уйда бўлишарди. Бу қаролларга Одонирам бошчилик қиларди. 15Яна Сулаймоннинг оғир юк ташувчи 70.000, қирларда тош кесадиган 80.000 одами бор эди. 16Булардан ташқари, қаролларни назорат қиладиган, ишнинг бошида турадиган 3300та назоратчи ҳам бор эди. 17Сулаймон амр бергач, улар Эгамизнинг уйи пойдеворини тарошланган тошдан барпо қилиш учун йирик мармар тошларни кесдилар. 18Сулаймоннинг одамлари, Хирамнинг одамлари, Габолликлар[40] тошларни йўндилар, ниҳоят, Эгамизнинг уйини қуриш учун дарахт ва тошларни ҳозирлаб бўлдилар.

 

6–БОБ

 

Сулаймон Эгамизнинг уйини қуради

 

1Исроил халқи Миср юртидан чиққанларига 480 йил бўлганда, Сулаймон Исроил тахтига ўтирганига тўрт йил бўлган эди[41]. У ўша йилнинг иккинчи ойида — Зив ойида[42]Эгамизнинг уйини барпо қилишни бошлади. 2Шоҳ Сулаймон Эгамиз учун қураётган уйнинг узунлиги 60 тирсак[43], энига 20 тирсак, баландлиги 30 тирсак эди. 3Эгамиз уйининг асосий хонаси олдида айвон бўлиб, айвоннинг узунлиги асосий хонанинг эни билан бир ўлчовда — 20 тирсак, эни 10 тирсак эди. 4Уйга панжарали деразалар ҳам ясаттирди. 5Уйнинг ташқаридаги деворининг ёнига ва орқасига уч қаватли ён хоналар қурдирди. 6Биринчи қаватнинг кенглиги 5 тирсак, иккинчи қаватнинг кенглиги 6 тирсак, учинчи қаватнинг кенглиги 7 тирсак эди. Сулаймон уйнинг деворларини, ён хоналарнинг ҳажмига мослаб, зинапоя шаклида қурдирди. Шу сабабдан ён хоналар уйнинг деворига тақалмаган эди.
7Уй қурилиши учун тошлардан фойдаланилди. Тошлар коннинг ўзида йўниб тайёрланди. Шу сабабдан уй қурилаётганда, на болға, на болта, на бирор темир асбоб овози эшитилди.
8Ўрта қаватдаги ён хонанинг эшиги уйнинг жануб томонида эди: айланма зинапоя орқали ўрта қаватга, ўрта қаватдан эса учинчисига чиқиларди. 9Шундай қилиб, Сулаймон уйнинг деворларини қуриб битказди. Сўнг уйнинг томини садр дарахтидан қилинган тўсинлар ва тахталар билан ёпди. 10Уйнинг айланаси бўйлаб қурилган ён хоналарнинг ҳар бир қаватининг баландлиги 5 тирсак эди. Тўсинлар ён хоналар билан уйнинг деворини боғлаб турарди.
11Эгамиз Сулаймонга шу сўзларни аён қилди:
12— Мана, сен уйни қуряпсан. Агар Менинг фармонларимга кўра юрсанг, қонун–қоидаларимга риоя этсанг, ҳамма амрларимга итоат қилсанг, ўшанда отанг Довудга берган ваъдаларимни сен орқали бажараман. 13Ҳар доим Исроил халқи орасидан маскан қиламан, халқим Исроилни асло тарк этмайман.
14Шундай қилиб, Сулаймон Худонинг уйини қуриб бўлди.

 

Эгамиз уйининг безаклари ҳақида батафсил маълумотлар

 

15Сулаймон Эгамиз уйининг девори ичкарисини ердан шифтига қадар садр ёғочидан қилинган тахта билан қоплатди. Полини сарв ёғочи тахтасидан қилди. 16Ички хона уйнинг ичкарисига қурилган бўлиб, ердан шифтига қадар садр ёғочи билан ажратилган эди. Бу хона Энг муқаддас хона, деб аталди. Бу хонанинг бўйи 20 тирсак чиқарди. 17Уйнинг асосий хонаси 40 тирсак бўлиб, Энг муқаддас хонанинг олд томонида эди. 18Уйнинг ичкариси садр тахталари билан қопланиб, тахталарга қовоқ ва очилиб турган гуллар сурати шундай ўйилган эдики, девор тошлари кўринмас эди.
19Энг муқаддас хона Эгамизнинг аҳд сандиғини қўйиш учун ҳозирланган эди. 20Ўша хонанинг узунлиги ички тарафдан 20 тирсак, кенглиги 20 тирсак, баландлиги ҳам 20 тирсак эди. Сулаймон бу хонани тоза олтин билан қоплатди. Садр ёғочидан ясалган тутатқи қурбонгоҳини ҳам олтин билан қоплатди[44]. 21Сулаймон уйнинг асосий хонасини ҳам олтин билан қоплатди. Олтин билан қопланган Энг муқаддас хонанинг олд томонига олтин занжирлар торттирди. 22Шундай қилиб, Сулаймон уйнинг ҳамма жойини бошдан охиригача олтин билан қоплатди. Энг муқаддас хонанинг кираверишидаги тутатқи қурбонгоҳини ҳам тамомила олтин билан қоплади.
23Сўнг Энг муқаддас хонага қўйиш учун зайтун дарахти ёғочидан иккита каруб ясаттирди. Карубларнинг баландлиги 10 тирсак эди. 24Карубларнинг қанотлари 5 тирсакдан эди. Қанотларнинг у учидан бу учигача ҳаммаси бўлиб 10 тирсак чиқарди. 25Ҳар иккала карубнинг шакли, ҳажми бир эди. 26Ҳар бир карубнинг баландлиги 10 тирсак эди. 27Сулаймон карубларни Энг муқаддас хонага ёнма–ён қўйди. Карубларнинг қанотлари чўзилиб кетган, бирининг қаноти бир деворга, иккинчисининг қаноти эса нариги деворга тегиб турарди. Уйнинг ўртасида эса икковининг қанотлари бир–бирига туташарди. 28Сулаймон карубларни ҳам тоза олтин билан қоплатди.
29Иккала хонанинг деворига гир айланаси бўйлаб карублар, пальма дарахтлари, очилиб турган гулларнинг суратини ўйдирди. 30Бу хоналарнинг полини ҳам олтин билан қоплатди.
31Энг муқаддас хонанинг кириш жойига зайтун ёғочидан икки тавақали эшик ясаттирди. Эшикнинг кесакиси[45] беш қиррали эди. 32Зайтун ёғочидан ясалган икки тавақали эшикка карублар, пальма дарахтлари, очилиб турган гуллар суратини ўйдирди, сўнг эшик устини, карублар ва пальма дарахтлари суратини ҳам олтин билан қоплатди.
33Асосий хонанинг кираверишидаги тўрт бурчакли кесакини зайтун ёғочидан, 34иккита эшикни сарв дарахти ёғочидан ясади. Эшикларнинг ҳар бири икки тавақали, йиғма эди. 35Эшикларнинг юзасига ҳам карублар, пальма дарахти, очилиб турган гуллар суратини ўйдириб, уларни олтин билан бир текис қилиб қоплатди. 36Ички ҳовли деворларининг уч қаторини тарошланган тошдан, бир қаторини садр ёғочидан қилди.
37Эгамиз уйининг пойдевори Сулаймон ҳукмронлигининг тўртинчи йилида — Зив ойида[46] қўйилиб, 38ўн биринчи йилнинг саккизинчи ойида — Бул ойида[47] лойиҳага биноан батамом, ҳамма икир–чикиригача қуриб битказилди. Шундай қилиб, Сулаймон уйни етти йил давомида бунёд қилди.

 

7–БОБ

 

Сулаймоннинг саройи

 

1Сулаймон ўзига ҳам сарой қурди. У ўз саройини ўн уч йилда қуриб битказди.
2У дастлаб саройдаги “Лубнон ўрмони” деган уйини[48] қурди. Уйнинг узунлиги 100 тирсак[49], кенглиги 50 тирсак, баландлиги 30 тирсак бўлиб, садр ёғочидан тўрт қатор устун ўрнатилган, устунлар тепасига садр ёғочидан қилинган тўсинлар ташланган эди. 3Уйнинг томи садр ёғочи билан қопланган эди. Тўсинлар қирқ бешта бўлиб, ҳар қаторда ўн бештадан эди. 4Ён деворлардаги деразалар уч қатор бўлиб, бир–бирига рўпарама–рўпара эди. 5Ҳамма эшиклар ва эшиклар кесакиси[50] тўрт бурчакли қилиб ясалган, ён деворларда учтадан эшик бўлиб, бир–бирига рўпарама–рўпара эди.
6Сулаймон саройнинг “Устунли кошона”сини ҳам қурди. Кошонанинг бўйи 50 тирсак, эни 30 тирсак эди. Кошонанинг олд томонида айвон қурдириб, устун билан тиради. Айвоннинг томи ёпилган эди. 7Яна саройнинг тахт турадиган кошонасини қурдириб, тепасидан пастига қадар садр ёғочи билан қоплади. Сулаймон бу кошонада ўтириб, ҳукм чиқарарди.
8Бу кошонанинг орқа томонидаги ҳовлида Сулаймон яшайдиган уй бор эди. Бу уй ҳам айни шу тарзда қурилган эди. Сулаймон хотини — фиръавннинг қизи учун ҳам худди шу кошона каби бир уй қуриб берди.
9Бинолар пойдеворидан томигача мармар тошлардан қилинган эди. Мармар тошларнинг олд ва орқа томони арралаб тарошланган, белгиланган ўлчовга кўра тайёрланган эди. Ҳовлининг деворлари ҳам шу тарзда қурилган эди. 10Пойдеворнинг мармар тошлари йирик, 8 тирсакли, 10 тирсакли эди. 11Девори ҳам мармар тошлардан қурилган эди. Тошлар белгиланган ўлчовга кўра тайёрланиб, тарошланган эди. Девор қурилишида садр ёғочидан ҳам фойдаланилди. 12Катта ҳовлининг чор атрофи девор билан ўралган бўлиб, уч қатор тарошланган тош ва бир қатор садр ёғочидан қилинган эди. Эгамиз уйининг ички ҳовлиси билан айвони деворлари ҳам шундай қилинган эди.

 

Хуром

 

13Шоҳ Сулаймон Тир шаҳридан Хуром деган бир одамни чақиртириб келди. 14У Нафтали қабиласидан бир бева аёлнинг ўғли эди. Отаси Тир шаҳридан бўлиб, мисгар ўтган эди. Хуром бор истеъдоди, маҳорати ва ақлини ишга солиб, бронзадан турли буюмлар ясашни ўрганиб олган эди. У Сулаймон ҳузурига келгач, ҳамма ишларни бажариб берди.

 

Бронзадан ясалган иккита устун

 

15Хуром бронзадан иккита устун ясади, ҳар бир устуннинг баландлиги 18 тирсак, тевараги 12 тирсак чиқарди. 16Бронзани эритиб яна иккита устунқош ясади, бу устунқошлар устунларнинг тепасига қўйиш учун керак эди. Устунқошларнинг баландлиги 5 тирсак эди. 17Устунқошларнинг ҳар бири еттита тўрсимон безаклару тўқилган занжирлар билан безатилган эди. 18Устунқошларни қоплаш учун ҳар бир тўрсимон нақш атрофидан айланасига икки қатор қилиб анор сурати солинган эди.
19Ҳар бир устуннинг иккинчи устунқоши ҳам бор эди. Уларнинг баландлиги 4 тирсак бўлиб, лолагул шаклида эди. 20Устунқошнинг бўртиқ жойларига тўрсимон безаклар солинган бўлиб, безакларнинг тепаси ва пастига айлантириб, 200та анор сурати солинган эди. 21Хуром устунларни уйнинг айвонига ўрнатди: жануб томонига ўрнатилган устунга Ёхин[51] деб, шимол томонига ўрнатилган устунга Бўаз[52] деб ном берди. 22Устунларнинг тепаси лолагул шаклида эди. Шундай қилиб, устунлар тайёр бўлди.

 

Бронзадан ясалган ҳовуз

 

23Кейин Хуром бронзани эритиб думалоқ шаклда ҳовуз ясади. Ҳовузнинг бир қирғоғидан нариги қирғоғигача 10 тирсак, баландлиги эса 5 тирсак эди. Айланаси 30 тирсак эди. 24Ҳовузнинг ташқи томонида, қирғоғи остида айланасига икки қатор қовоқсимон бўртиқ бор эди. Ҳар бир тирсак масофада ўнтадан шундай шакл қилинган эди. Бронза эритилиб, ҳовуз ясалаётган пайтда, бу қовоқсимон бўртиқлар ҳам қилинган эди. 25Ҳовуз бронзадан қилинган ўн иккита буқа устига ўрнаштирилган эди. Буқаларнинг учтаси шимолга, учтаси ғарбга, учтаси жанубга ва учтаси шарққа қаратилган эди. Буқаларнинг орқа томони ҳовузнинг ичкарисига қаратилган эди. 26Ҳовузнинг қалинлиги тўрт энли бўлиб, четлари косанинг четларига ўхшар, шакли лолагулга ўхшарди. Унга 4000 кўза[53] сув сиғарди.

 

Бронзадан ясалган аравалар

 

27Сўнг Хуром бронзадан ўнта арава ясади. Ҳар бир араванинг узунлиги 4 тирсак, кенглиги ҳам 4 тирсак, баландлиги 3 тирсак эди. 28-29Араваларнинг тузилиши қуйидагича эди: араваларнинг тўртала томонида бронзадан ясалган тўсиқлар бўлиб, бу тўсиқларга арслон, буқа ва карубларнинг сурати солинган эди. Ҳар бир тўсиқнинг тўрт томонига бўртиқ шаклда гулчамбарлар ишланган эди. 30Ҳар бир араванинг тўртта бронза ғилдираги ва ўқлари бор эди. Араванинг ҳар тўртала бурчагида ҳам тоғорани ушлаб турадиган тирговучлар бор эди. Ҳар бир қуйма тирговучнинг ёнбошида гулчамбарлар ясалган эди. 31Араванинг тепасида думалоқ шаклда чамбарак бўлиб, аравадан бир тирсак юқори чиқиб турарди. Чамбарак кўндалангига бир ярим тирсак эди. Чамбарак оғзи ҳам айланасига суратлар билан безатилган эди. Араваларнинг тўсиқлари эса тўртбурчак шаклда эди. 32Араваларнинг тўртала ғилдираги ён тўсиқларнинг остида эди. Ғилдиракларнинг ўқлари аравага маҳкамланган, ҳар бир ғилдиракнинг баландлиги бир ярим тирсак эди. 33Ғилдиракларнинг тузилиши жанг араваси ғилдирагининг тузилишига ўхшарди: ғилдиракларнинг ўқлари, тўғини, кегайлари, гупчаклари қуйма эди. 34Ҳар бир араванинг тўрт бурчагида тўртта кашак[54] бор эди. Кашаклар аравага маҳкамланган эди. 35Араванинг юқорисидан ярим тирсак баландликда думалоқ ҳалқа бор эди. Араванинг юқорисидан тирговуч ва ён тўсиқлари бирга қўйилган эди. 36Шундай қилиб, Хуром ҳар бир тирговучнинг ва ён тўсиқларнинг юзасига карублар, арслонлар, пальма дарахтлари ва гулчамбарлар суратини ўйди. 37У ўнта араванинг ҳаммасини бир хил шакл ва ҳажмда ясади.
38Хуром ўнта араванинг устига қўйиш учун бронзадан ўнта тоғора ясади. Ҳар бир тоғорага 80 кўза[55] сув сиғар эди. Ҳар бир тоғора кўндалангига 4 тирсак чиқарди. Ҳар бир аравага биттадан тоғора эди. 39Араванинг бештасини Эгамиз уйининг жануб томонига, бештасини шимол томонига қўйди. Ҳовуз шаклини эса уйнинг жануби–шарқ томонига ўрнаштирди. 40Хуром қозонлар, куракчалар ва тоғорачалар ҳам ясади.

 

Эгамиз уйи безакларининг рўйхати

 

Хуром шоҳ Сулаймон учун Эгамизнинг уйига оид қуйидаги ашёларни ясаб берди:

 

41иккита устун,
устунларнинг тепасидаги иккита доира шаклидаги устунқош,
устунқошни ўраб турган иккита тўрсимон безак,
42иккала безакнинг ёнларида тўрт юзта анор сурати, яъни устунлар тепасида доира шаклидаги иккита устунқошни қоплаб туриш учун ҳар бир тўрсимон безакнинг иккала чеккасидаги анор суратлари,
43ўнта арава, араванинг устидаги ўнта тоғора,
44битта ҳовуз, ҳовуз остидаги ўн икки буқа шакли,
45қозонлар, кураклар, тоғорачалар.

 

 

Хуром шоҳ Сулаймон учун Эгамизнинг уйига оид ана шу ашёларни сайқал бронзадан ясаб берди. 46Шоҳ бу нарсаларни Иордан водийси атрофларида — Сухўт ва Зоратон орасида лойдан ясалган қолипларда қуйдирди. 47Буюмлар ғоят кўплигидан Сулаймон бронзани ўлчамасдан ишлатаверди. Шунинг учун ишлатилган бронзанинг ҳисоби аниқланмади.
48Сулаймон Эгамизнинг уйи учун қуйидаги ҳамма буюмларни ҳам ясаттирди:

 

олтиндан ясалган тутатқи қурбонгоҳи,
устида муқаддас нонлар[56] турадиган олтин хонтахта,
49ўнта тоза олтиндан ишланган чироқпоялар (бу чироқпоялар Энг муқаддас хонанинг олдида бўлиб, бештаси жануб томонда, бештаси шимол томонда турарди),
яна олтиндан гуллар, мойчироқлар, қисқичлар,
50тоза олтиндан тоғоралар, қайчилар, тоғорачалар, куракчалар ва оловкураклар,
Энг муқаддас хона эшигининг ошиқ–мошиғи, асосий хонанинг эшиклари ошиқ–мошиғи.

 

51Шундай қилиб, шоҳ Сулаймон Эгамизнинг уйига оид ишларни битирди. Сулаймон отаси Довуд назр қилган нарсаларни, кумуш, олтин ва турли буюмларни олиб келди. Уларни Эгамиз уйининг хазинасига қўйди.

 

8–БОБ

 

Аҳд сандиғи Эгамизнинг уйига келтирилади

 

1Шундан сўнг Сулаймон Исроил оқсоқолларини, ҳамма қабила йўлбошчиларини, Исроил халқи уруғбошиларини Қуддус шаҳрига тўплади. У Эгамизнингаҳд сандиғиниДовуд қалъасидан — СионданЭгамизнинг уйига олиб келмоқчи эди. 2Уларнинг ҳаммаси еттинчи ойда — Етаним ойидаги[57]Чайла байрами[58] куни шоҳ Сулаймоннинг ҳузурига йиғилишди. 3Исроил оқсоқолларининг ҳаммаси келгач, руҳонийларсандиқни ердан кўтаришди. 4Руҳонийлар ва левиларЭгамизнинг сандиғи билан бирга, Учрашув чодирини[59], чодирдаги барча муқаддас буюмларни Эгамизнинг уйига олиб келишди. 5Шоҳ Сулаймон ва тўпланган бутун Исроил жамоаси сандиқнинг олдида қўйлар, моллар сўйиб, қурбонлик қилишди. Қурбонлик қилинган қўй ва моллар шу қадар кўп эдики, ҳисобига етиб бўлмасди. 6Руҳонийлар Эгамизнинг аҳд сандиғини унга аталган жойга — Энг муқаддас хонага, карубларнинг қанотлари остига қўйишди. 7Карубларнинг қанотлари сандиқ усти бўйлаб чўзилган ва сандиқ ҳамда унинг ходаларини беркитиб турарди. 8Ходалар шунчалик узун эдики, уларнинг учи Энг муқаддас хонанинг шундайгина олдидан кўриниб турарди, бошқа жойдан эса кўринмасди. Ходалар бугунгача[60] ҳам ўша ерда турибди.
9Сандиқнинг ичида Мусо Синай тоғида қўйган иккита тош лавҳадан бошқа ҳеч нарса йўқ эди. Исроил халқи Мисрдан чиққандан кейин Синай тоғида[61] Эгамиз улар билан аҳд тузган эди.
10Руҳонийлар Муқаддас хонадан чиқаётганларида, Эгамизнинг уйи булут билан тўлиб кетди. 11Булут нур сочиб, кўзни қамаштирарди. Руҳонийлар хизматни давом эттириш учун у ерга киролмай қолдилар, чунки уй Эгамизнинг улуғворлиги билан тўлганди.
12Шунда Сулаймон ибодат қилди:
— Эй, Эгамиз! Сен, зим–зиё зулматда маскан қиларман, деган эдинг. 13Мана энди сенга ажойиб бир уй, абадий истиқомат қилишинг учун бир маскан барпо қилдим.

 

Шоҳ Сулаймоннинг дуоси

 

14Кейин шоҳ орқасига қайрилиб, тик турган жамики Исроил жамоасини дуо қилди. 15Шоҳ деди:

 

— Исроил халқининг Худоси — Эгамизга ҳамду санолар бўлсин. У отам Довудга берган ваъдасини бажарди. 16Эгамиз отамга шундай деган эди: “Халқим Исроилни Мисрдан олиб чиққан кунимдан бери Мен улуғланадиган уй барпо қилиш учун Исроил қабилаларининг бирорта шаҳарни танламадим, балки халқим Исроил устида ҳукмрон бўлсин, деб Довудни танладим.”
17Исроил халқининг Худоси — Эгамизга атаб бир уй барпо қилмоқ отам Довуднинг нияти эди. 18Лекин Эгамиз отам Довудга шундай деб айтди: “Модомики, Менга атаб бир уй барпо қилмоқни кўнглингга туйган экансан, яхши қилибсан. 19Бироқ Менга атаб ўша уйни сен эмас, балки сенинг пушти камарингдан бино бўладиган ўғлинг барпо қилади.”
20Эгамиз ваъда берган эди, бажо айлади: отам Довуднинг ўрнига тахтга мен чиқдим, Эгамиз ваъда этганидай, Исроил тахтига ўтирдим, Исроил халқининг Худоси — Эгамизга атаб бир уй бино қилдим. 21Ўша уйда Аҳд сандиғи учун ҳам жой тайёрладим. Эгамиз ота–боболаримизни Миср юртидан олиб чиққандан кейин, улар билан қилган аҳд лавҳаси шу сандиқнинг ичида турибди.

 

Сулаймоннинг ибодати

 

22Сулаймон Эгамизнинг қурбонгоҳи олдида Исроил жамоаси рўпарасида қўлларини кўкка чўзганича деди:

 

23— Эй, Исроил халқининг Худоси — Эгамиз! На юқорида — кўкда, на қуйида — ерда Сенга ўхшаши йўқ. Сенга бутун қалби билан боғланиб, Сен кўрсатган йўлдан юрадиган қулларингга Сен аҳдингни содиқ сақлайсан. 24Қулинг — отам Довудга Сен Ўз оғзинг билан берган ваъдаларингни бугун қўлинг билан бажо айладинг.
25Эй, Исроил халқининг Худоси — Эгамиз! Ўзингнинг қулингга — отам Довудга: “Болаларинг ҳам сенга ўхшаб олдимда ўйлаб қадамини боссалар, сенинг наслингдан бўлган эркак зоти то абад Исроил тахтида ўтиради”, деб ваъда берган эдинг. Энди берган ваъдангни адо эт! 26Эй, Исроил халқининг Худоси! Қулингга — отам Довудга айтганларинг тўғри чиқсин, деб илтижо этаман.
27Худо ер юзида яшармиди?! Сен осмонга, ҳатто фалак тоқига ҳам сиғмассан. Фалак тоқи олдида мен қурган уй нима бўлибди?! 28Эй, Эгам Худо, илтижо билан қилган ибодатимни қабул эт! Сенга ёлвориб қилаётган илтижоларимга жавоб бер. 29Сен: “Мен ўша ерда улуғланай”, деб айтган эдинг. Кўзларинг кечаю кундуз ўша жойга — ўша уйга қадалиб турсин. Мен, қулинг ўша томонга қараб ибодат қиламан, ибодатларимни тингла. 30Исроил халқи билан бирга ўша томонга қараб қилган илтижоларимизга қулоқ тут. Самолардан — Ўз маконнингдан туриб қулоқ сол, эшитгину гуноҳимиздан ўт.
31Кимдир гуноҳкорликда айбланса, ўша одам келиб, уйинг — қурбонгоҳинг олдида айбсизман, деб онт ичса, 32эй, Эгам, самодан туриб қулоқ сол, қулларингни Ўзинг ҳукм эт. Гуноҳкорнинг қилмишини бўйнига қўй, жазосини бер. Гуноҳсизнинг эса ҳақлигини кўрсат, ҳақ бўлгани учун уни озод қил.
33Халқинг Исроил Сенинг олдингда гуноҳ қилгани учун ёвга мағлуб бўлса, яна қайтиб Сени тан олса–да, ўша уйда Сенга ёлвориб илтижо қилса, 34Сен самодан туриб, уларнинг илтижоларига қулоқ сол, гуноҳларидан ўт. Оталарига Ўзинг берган юртга уларни қайтар.
35Улар Сенга қарши гуноҳ этганлари учун осмон беркилиб, ёмғир ёғмаганда, улар ўша уйга қараб, Сени яна тан олиб илтижо қилсалар, Сен уларни гуноҳлари учун жазолаганингда, тавба қилсалар, 36қулларинг Исроил халқига самодан туриб қулоқ сол, уларнинг гуноҳидан ўт. Уларга тўғри йўл кўрсат, токи ўша йўлдан кетсинлар, кейин халқингга мулк қилиб берган ерга ёмғир ёғдир.
37Юртда очарчилик ё ўлат пайдо бўлса, гармсел, занг касали, чигиртка[62], қурт–қумурсқа босса ёки ўз юртида ёв қамал қилса, ёхуд кулфат, хасталик бошига келса, 38ҳар қандай инсон ёки халқинг Исроил Сенга ёлвориб ибодат қилса, ҳар ким ўз юрагидаги дардини айтиб, бу уй томонга қўлларини чўзса, 39-40Сен осмондан — масканингдан туриб қулоқ сол ва уларнинг гуноҳидан ўт. Ҳар бирининг тутган йўлига қара, хизматига яраша бер, токи Сен Ўзинг ота–боболаримизга берган юртда умрларининг охиригача Сендан қўрқиб яшасинлар. Зотан, жамики инсон боласининг кўнглидагини ёлғиз Сен биласан, холос.
41Халқинг Исроилдан бўлмаган бегона одам Сени деб узоқ юртдан келиб, 42Сенинг шуҳратинг, қудратинг ва ажойиботларинг ҳақида эшитиб, ўша уйга қараб ибодат қилса, 43Сен маконингдан туриб қулоқ сол. Ўша одамнинг сўраганини бажо айла, токи ер юзидаги ҳамма халқлар Сени билишсин, халқинг Исроил каби Сендан ҳайиқадиган бўлсин. Мен барпо қилган шу уй Сенга атаб қилинганини билсин.
44Сен халқингни ғанимларига қарши жанг қилишга юборганингда, улар Ўзинг танлаб олган бу шаҳарга, Сенга атаб мен қурган уйга юз буриб, ибодат қилсалар, 45осмондан туриб уларнинг илтижоларини эшит, бажо айла.
46Сенинг олдингда улар гуноҳ қилганларида, чунки гуноҳ қилмайдиган одамнинг ўзи йўқ, Сен ғазабланиб, уларни яқин ёки узоқ юртларга асир қилиб олиб кетадиган душманларнинг қўлига берсанг, 47улар ғанимлари юртида асирликда юриб, эсини йиғиб олгач: “Гуноҳ қилдик, шаккоклик қилдик, айбдормиз”, деб тавба қилиб, Сенга ёлворсалар, 48ғанимлар юртида бутун қалби билан, жону дили билан Сенга қайтсалар, Ўзинг ота–боболарига берган юртга, Ўзинг танлаб олган шаҳарга, Сенга атаб мен қурган уйга юз буриб, Ўзингга ибодат қилсалар, 49самодан — маконингдан туриб уларнинг қилган илтижоларини эшит, бажо айла. 50Халқинг Сенга қарши қанча гуноҳ қилган бўлмасин, Сенга қарши қанчалик исён қилган бўлмасин, уларни кечир. Халқингни асир этган ёв кўнглида шафқат қўзғатгин, токи улар халқингга меҳрибонлик қилсин. 51Ахир, Исроил Сенинг халқинг, Сенинг улушингдир. Уларни Мисрдан — темир ўчоқ ичидан Ўзинг олиб чиққансан.
52Халқинг Сенга доимо илтижо қилганда, мен, қулингнинг илтижоларини, халқинг илтижоларини эшитиб, уларга доимо назарингни солиб марҳамат қилгин. 53Зотан, ота–боболаримизни Мисрдан олиб чиққанингда, қулинг Мусо орқали айтганингдай, уларни Ўзингнинг улушинг қилиб, дунёдаги ҳамма халқдан ажратиб олдинг, эй, Эгамиз Раббий!

 

Сулаймоннинг сўнгги дуоси

 

54Сулаймон Эгамизнинг қурбонгоҳи олдида тиз чўкиб, қўлларини юқорига кўтарганича, Унга ибодатини айтиб бўлгач, ўрнидан турди. 55Сулаймон тик турганича баланд овоз билан Исроил жамоасини дуо қилди:

 

56— Эгамизга ҳамду санолар бўлсин! У ваъдасига кўра, Ўзининг халқи Исроилга тинчлик–омонлик берди. У қули Мусо орқали яхши ваъдалар берган эди, ўша ваъдаларнинг биронтаси ҳам бажарилмай қолмади. 57Эгамиз Худо ота–боболаримиз билан бўлганидай, биз билан ҳам бўлсин, бизни тарк этмасин, ташлаб кетмасин. 58Эгамизнинг йўлидан юрмоқ учун, ота–боболаримизга буюрган амр, фармон ва қонун–қоидаларга риоя этмоғимиз учун кўнглимизни Ўзига ром қилсин. 59Эгамизнинг олдида илтижо қиларканман, шу илтижоларимга қулоқ тутиб, бу қулининг ва Ўзининг халқи Исроилнинг кундалик эҳтиёжларини бажо айласин, 60токи дунёдаги жамики қавмлар Эгамиз — Худо эканини билиб қўйсин. Ундан бошқаси йўқ. 61Ҳозиргидай, унинг фармонлари бўйича юрмоқ учун, амрларига риоя этмоқ учун чин юракдан Эгамиз Худога боғланинглар.

 

Сулаймон қурбонликлар келтиради

 

62Шундан кейин шоҳ ва ҳамма Исроил халқи Эгамизга атаб қурбонлик қилдилар. 63Сулаймон 22.000 мол, 120.000 қўйни Эгамизга атаб тинчлик қурбонлиги қилди. Шу тариқа шоҳ ва бутун Исроил халқи Эгамизнинг уйини бағишладилар. 64Шу куни шоҳ Эгамизнинг уйи олдидаги ҳовли ўртасини ҳам муқаддас қилди. Сўнг ўша ерда куйдириладиган қурбонликлар, дон назрлари ва тинчлик қурбонликларининг ёғини назр қилди, чунки буларнинг ҳаммаси Эгамизнинг ҳузуридаги бронза қурбонгоҳ устига сиғмаган эди. 65Кейин Сулаймон ва у билан бирга катта жамоа — Лево–Хоматдан[63] тортиб Миср сойлигига қадар ерларда яшайдиган бутун Исроил халқи Эгамиз Худо олдида Чайла байрамини[64] нишонлашди. Байрам ўн тўрт кун давом этди. Улар етти кун қурбонгоҳнинг Худога бағишланишини нишонлашди, етти кун Чайла байрамини қилишди[65]. 66Чайла байрамидан кейин[66] Сулаймон халққа рухсат берди, халқ шоҳни дуо қилди. Шундан кейин Эгамиз Ўз қули Довудга ва Исроил халқига кўрсатган муруввати туфайли ҳамманинг кўнгли шодликка тўлиб, уйларига қайтиб кетдилар.

 

9–БОБ

 

Эгамиз яна Сулаймонга зоҳир бўлади

 

1Сулаймон Эгамизнинг уйини ҳам, ўзининг саройини ҳам қуриб бўлди. Мўлжалланган ҳамма юмушларни тамом қилди. 2Шундан кейин Эгамиз Сулаймонга, илгари Гивонда зоҳир бўлганидай[67], яна зоҳир бўлди. 3Эгамиз унга шу сўзларини аён қилди:

 

— Менга қилган илтижоларингни эшитдим. Сен қурган ва Ўзим улуғланадиган уйни муқаддас қилдим. Кўзларим, кўнглим доимо ўша ерда бўлади.
4Сен ҳам Менинг олдимда, отанг Довуд каби, софдиллик билан ва тўғри бўлиб юрсанг, Мен амр этган ҳамма фармонларимни ижро этсанг, қонун–қоидаларимни маҳкам тутсанг, 5Исроил устидан шоҳлик тахтингни абадий мустаҳкам қиламан. Отанг Довудга ҳам: “Сенинг наслингдан бўлган эркак зоти то абад Исроил тахтида ўтиради”, деб ваъда берган эдим[68].
6Сен ҳам, сенинг наслинг ҳам Мен кўрсатган йўлдан қайтсангиз, сизларга берган амр ва фармонларимга риоя қилмасангиз, бориб бошқа худоларга хизмат қилсангизлар, топинсангизлар, 7Исроилни Ўзим берган юртдан улоқтириб ташлайман. Мен муқаддас қилган, Ўзим улуғланадиган уйни тарк этаман. Ана ўшанда Исроил халқи ҳамманинг оғзида дув–дув гап бўлади, ҳамма халқлар уларни масхара қилади. 8Ҳозир ажойиб бўлиб турган уйнинг ёнидан ўтганлар бунинг аянчли аҳволини кўрганда, даҳшатга тушиб: “Нимага уларнинг Эгаси бу юртни ва бу уйни мана шу аҳволга солди экан–а?” деб қотиб қолади. 9Сўнг яна ўзлари шундай хулоса чиқарадилар: “Э–ҳа, улар ота–боболарини Миср юртидан олиб чиққан, ўзларининг Эгаси Худодан юз ўгирдилар–ку! Бошқа худоларга эргашиб, ўша худоларга топиниб, хизмат этдилар–ку! Қилмишларига яраша ўзларининг Эгаси уларнинг бошига шу кўргиликларни солибди–да.”

 

Сулаймоннинг шоҳ Хирам билан тузган битими

 

10Сулаймон иккала уйни — Эгамизнинг уйини ва ўз саройини йигирма йилда битирган эди. 11Тир шоҳи Хирам Сулаймоннинг эҳтиёжига кўра, садр ёғочи, сарв ёғочи, олтин етказиб берган эди. Шоҳ Сулаймон Хирамга бу хизматлари учун Жалила ўлкасидаги йигирмата шаҳарни берди. 12Хирам: “Сулаймон берган шаҳарларни кўрай–чи”, деб Тирдан йўлга чиқди, лекин у шаҳарлар Хирамга маъқул келмади.
13— Дўстим, менга берган шаҳарларинг шуми бори–йўғи?! — деди Хирам Сулаймонга. Хирам ўша ерларга Кавул[69] деб ном берди ва бугунга қадар шу ном билан юритилади. 14Хирам эса шоҳ Сулаймонга 250 пуд[70] олтин юборган эди.

 

Сулаймоннинг ютуқлари

 

15Шоҳ Сулаймон мажбурлаб олган қаролларни чақиртириб, Эгамизнинг уйини, ўзининг саройини барпо эттирган эди. Шунингдек, Қуддуснинг шарқ томонидаги пастликни тўлдириб, мустаҳкам қилдирган[71] ва Қуддус деворини қурдирган эди. Хазор, Махидў ва Гезер шаҳарларини мустаҳкамлаган эди. 16Миср фиръавни Гезерга бостириб келиб, шаҳарни қўлга олган ва ўт қўйганди. Шу ерда истиқомат қилаётган Канъон аҳолисини қириб ташлаб, шаҳарни ўзининг қизи — Сулаймоннинг хотинига сеп қилиб берганди. 17Шундан сўнг Сулаймон Гезерни, Пастки Байт–Хўронни, 18Баалатни, Яҳудонинг чўлидаги Тамарни[72], 19ўзининг ҳамма омбор шаҳарларини, жанг аравалари сақланадиган шаҳарларни, отлиқлари турадиган шаҳарларини қайтадан тузатиб мустаҳкамлади. Бундан ташқари, Қуддусда, Лубнонда, шоҳликнинг ҳамма бурчакларида нима истаса, барпо қилди.
20Шу ўлкада қолиб кетган Амор, Париз, Хив, Хет ва Ёбус халқлари Исроил халқидан эмасди. 21Исроил халқи уларнинг бу юртда қолиб кетган авлодларини тамомила қириб битиролмаган эди[73]. Сулаймон ўша қолиб кетганларини қарол қилиб олди. Улар бугунгача[74] бор. 22Лекин Сулаймон Исроил халқидан бирортасини қул қилмади. Шоҳнинг сипоҳлари, аъёнлари, акобирлари[75], лашкарбошилари, жанг араваларининг қўмондонлари ва сувориларининг қўмондонлари Исроил халқидан эди.
23Сулаймоннинг ишбошилари 550 киши бўлиб, улар ишлаётган одамлар устидан назоратчи эдилар.
24Фиръавннинг қизи Довуд қалъасидан ўзига аталган саройга кўчиб ўтди. Бу саройни Сулаймон унга атаб барпо қилган эди. Шундан кейин Сулаймон Қуддуснинг шарқ томонидаги пастликни тўлдириб, мустаҳкам қилдирди[76].
25Сулаймон Эгамизга атаб қурган қурбонгоҳда йилига уч марта куйдириладиган қурбонликлар ва тинчлик қурбонликлари қилар, тутатқи тутатарди. Шундай қилиб, у Эгамизнинг уйини битказган эди.
26Шоҳ Сулаймон Эдом юртида, Қизил денгиз[77] бўйидаги Элет ёнида — Эзйўн–Гебер шаҳрида кемалар ясади. 27Хирам ўз тажрибали денгизчиларини Сулаймоннинг одамлари билан бирга кемаларда жўнатди. 28Улар Офирга[78] бориб, у ердан 900 пуд[79] олтин олиб, шоҳ Сулаймонга келтириб бердилар.

 

10–БОБ

 

Шава маликасининг ташрифи

 

1Шава[80] маликаси Сулаймоннинг донғини, Эгамизга атаб қилган ишларини эшитгач, Сулаймоннинг ҳузурига келди. У Сулаймонга топишмоқлар айтиб синаб кўрмоқчи эди. 2Малика Қуддусга жуда кўп миқдорда олтин ва қимматбаҳо тошлар, хушбўй зираворлар юкланган катта карвонни бошлаб келди.
Малика Сулаймоннинг ҳузурига киргач, кўнглида нима бўлса, ҳаммасини унга айтди. 3Сулаймон маликанинг ҳамма саволларига жавоб берди, маликанинг бирорта саволига жавоб беришда қийналмади. 4Шава маликаси Сулаймоннинг донолигини, у қурган саройни, 5дастурхонидаги ноз–неъматларни, аъёнларнинг тартиб–қоидага кўра жойлашувларини, шоҳ соқийлари[81] ва баковулларининг[82] хизмат либосларини, Эгамизнинг уйида шоҳ куйдириладиган қурбонликларниназр қилганини кўрди. Малика ғоят ҳайратланиб, 6шоҳга деди:
— Сизнинг ишларингиз, донолигингиз ҳақида юртимда эшитганларим тўғри экан. 7Келиб ўз кўзларим билан кўрмагунча гап–сўзларга ишонмаган эдим. Менга ҳатто ярмини ҳам айтишмаган экан. Мен эшитгандан ҳам кўра, донороқ экансиз, бойлигингиз ҳам жуда кўп экан. 8Нақадар бахтиёрдир одамларингиз! Омадлидир хизматкорларингиз! Улар доимо ҳузурингизда бўлиб, донолигингиздан баҳра олишар. 9Сиздан мамнун бўлиб, Исроил тахти узра ўтқазган Эгангиз Худога ҳамду санолар бўлсин. У Исроилни то абад севгани учун адолат ва тўғрилик билан ҳукм этсин, деб сизни шоҳ қилган экан.
10Малика Сулаймонга 250 пуд[83] олтин, беҳисоб хушбўй зираворлар, қимматбаҳо тошлар ҳадя қилди. Ҳеч ким шоҳ Сулаймонга олдин ҳам, кейин ҳам Шава маликаси берганчалик хушбўй зираворлар ҳадя қилмаган эди.
11Хирамнинг Офирдан олтин олиб келган кемалари жуда кўп сандал дарахти ёғочлари, қимматбаҳо тошлар келтирганди. 12Шоҳ у ёғочлардан Эгамизнинг уйи учун ҳам, шоҳ саройи учун ҳам жиҳозлар, мусиқачилар учун лира ва арфалар ясаттирганди. Бугунгача бунақа сандал дарахти ёғочлари келтирилмаган ва ҳеч ким кўрмаган эди.
13Шоҳ Сулаймон Шава маликасига истаганини ва сўраганини муҳайё қилди. Бундан ташқари, маликага кўнгилдан чиқариб ҳадялар инъом этди. Шундан кейин малика ҳамма одамларини эргаштириб, ўз юртига жўнаб кетди.

 

Шоҳ Сулаймоннинг бойлиги

 

14Ҳар йили Сулаймонга келиб турадиган олтиннинг оғирлиги 1425 пуд[84] эди. 15Одамларнинг олди–соттисидан, савдогарлар тижоратидан олинадиган солиқ ва бутун Араб шоҳларидан, Исроилдаги вилоят ҳокимларидан олинадиган ўлпон бунга кирмасди.
16Шоҳ Сулаймон олтиндан икки юзта катта қалқон ясаттирди. Ҳар бир қалқонни ясашга ярим пуд[85] олтин сарф бўлди. 17Яна олтиндан уч юзта кичик қалқон ҳам ясаттирди. Ҳар бир қалқон учун 400 мисқол[86] олтин сарф бўлди. Шоҳ бу қалқонларни “Лубнон ўрмони” деган уйга[87] қўйди.
18У яна фил тишидан катта тахт ясаб, уни тоза олтин билан қоплатди. 19Тахтнинг олтита поғонаси бўлиб, суянчиғининг юқориси орқага қайрилган, ўриндиғининг икки томонида тирсаги бор эди. Тирсакларнинг ёнида иккита шер тасвири турарди. 20Ҳар бир поғонанинг икки чеккасида ҳам биттадан шер тасвири бўлиб, тахтнинг олти поғонасида жами ўн иккита шер тасвири бор эди. Бундай тахт бошқа бирорта шоҳликда бўлмаган эди.
21Шоҳ Сулаймоннинг ичимлик ичадиган ҳамма идишлари олтиндан, “Лубнон ўрмони” деган уйдаги ҳамма идишлар ҳам тоза олтиндан бўлиб, бирорта ҳам буюм кумушдан ясалмаган эди. Сулаймон даврида кумуш арзимас нарса бўлиб қолганди. 22Хирамнинг кемалари қаторида, Сулаймоннинг ҳам денгизда савдо кемалари бўлиб, бу кемалар ҳар уч йилда қайтиб олтин, кумуш, фил тишлари, турли–туман маймунлар[88] олиб келарди. 23Шундай қилиб, Сулаймон бойликда ҳам, доноликда ҳам ер юзидаги ҳамма шоҳлардан ўтиб кетди. 24Сулаймонга Худо берган доноликни эшитмоқ учун бутун дунё унинг олдига келгани ошиқарди. 25Келганларнинг ҳар бири кумуш ва олтин идишлар, кийим, қурол–аслаҳа, хушбўй зираворлар, от ва хачирлар ҳадя қилиб олиб келар эди. Бундай ҳол йиллаб давом этарди.
26Сулаймон жанг аравалари ва отлар тўплади. Унинг бир минг тўрт юзта жанг араваси ва ўн икки мингта оти бор эди. Сулаймон буларнинг бир қисмини жанг аравалари сақланадиган шаҳарларга ва бир қисмини Қуддусга — ўзининг ёнига жойлаштирди. 27Шоҳ Қуддусда кумушни оддий тош билан баравар қилиб қўйди. Садр ёғочлари эса кўплигидан Яҳудо қир этакларида ўсадиган оддий шикамора–анжир дарахтига тенглашиб қолди. 28Шоҳнинг савдогарлари Мисрдан[89] ва Қувайдан Сулаймон учун отлар олиб келишарди. Улар отларни Қувайдан сотиб олишарди. 29Мисрдан келтирилган ҳар бир жанг араваси учун 600 кумуш танга[90], ҳар бир от учун 150 кумуш танга[91] тўлашарди. Сўнг буларни барча Хет шоҳларига ва Орам шоҳларига сотишарди.

 

11–БОБ

 

Сулаймон Худодан юз ўгиради

 

1Шоҳ Сулаймон фиръавннинг қизидан бошқа яна Мўаблик, Оммонлик, Эдомлик, Сидонлик ва Хет халқидан кўпгина ажнабий аёлларга кўнгил қўйди. 2ЭгамизИсроил халқига бу халқлар ҳақида гапириб, шундай деган эди: “Уларга қиз берманглар ҳам, қиз олманглар ҳам. Акс ҳолда улар кўнглингизни ўз худоларига ром қилиб қўядилар.” Сулаймон эса ўша аёлларга шаҳват билан ёпишди. 3Унинг етти юзта хотини шоҳлар қизларидан бўлиб, уч юзта канизаги[92] ҳам бор эди. Хотинлари сабабли шоҳ бегона худоларга юз бурди. 4Охири шундай бўлдики, кексайган чоғида шоҳнинг кўнгли хотинлари туфайли бегона худоларга мойил бўлди. Довуд ўзининг Эгаси Худога чин юракдан боғланган эди, Сулаймон эса отасига ўхшамади. 5Шундай қилиб, Сулаймон Сидон аҳолисининг худоси Аштарет, Оммон халқининг макруҳ худоси Мўлахга[93] сажда қила бошлади. 6Сулаймон Эгамиз олдида қабиҳликлар қилди. Отаси Довуд Эгамизга содиқ қолган бўлса, Сулаймон ундай қилмади. 7Қуддуснинг шарқидаги тепаликда Мўаб халқининг макруҳ худоси Хамўшга ва Оммон халқининг макруҳ худоси Мўлахга саждагоҳ қурди. 8Ҳамма ажнабий хотинлари ўз худоларига тутатқи тутатиб, қурбонликлар келтиришлари учун шундай қилди.
9-10Эгамиз унга икки марта зоҳир бўлиб: “Бегона худоларга эргашма”, деб амр берган эди. Лекин у Исроил халқининг Худоси — Эгамиздан юз ўгирди. Эгамизнинг амрини бажо қилмади. Эгамиз Сулаймондан қаттиқ ғазабланди. 11Шундан кейин У Сулаймонга деди:
— Модомики, Сен билан қилган аҳдимни ва сенга амр қилган фармонларимни била туриб бажармаган экансан, Мен энди шоҳликни сендан тортиб оламан ва тобе одамларингдан бирига бераман. 12Лекин отанг Довуднинг ҳақи–ҳурмати учун бу ишни сен ҳаётлигингда қилмайман. Шоҳликни ўғлингнинг қўлидан тортиб оламан. 13Шунда ҳам шоҳликнинг ҳаммасини тортиб олмайман, қулим Довуднинг ҳақи–ҳурмати учун, Ўзим танлаб олган Қуддус ҳақи–ҳурмати учун битта қабилани сенинг ўғлингга қолдираман.

 

Сулаймоннинг душманлари

 

14Эгамиз Сулаймонга Эдомлик Ҳададни душман қилиб қўйди. У Эдом шоҳлари наслидан эди. 15Анча олдин Довуд Эдомликлар билан уруш қилган эди. Ўша жангда Исроил халқидан ҳалок бўлганларни дафн қилиш учун лашкарбоши Йўаб Эдомга борди. 16Исроил лашкари ва Йўаб Эдомдаги эркак зотини битта қўймай қириб ташлагунга қадар, олти ой у ерда қолган эдилар. 17Шунда Ҳададга ва унинг отасига хизмат қилган баъзи Эдомликлар Мисрга қочиб кетишган эди. Ўша пайтда Ҳадад кичкина бола эди. 18Улар Мидиёндан жўнаб, Поронга етиб келишди. Порондан ҳам одамлар уларга қўшилдилар. Кейин Мисрга — Миср шоҳи фиръавн ҳузурига етиб келишди. Фиръавн Ҳададга уй берди, озиқ–овқат тайин этди, ер берди. 19Ҳадад фиръавннинг ҳурматини қозонди. Фиръавн Ҳададга қайинсинглисини — малика Тахпанаснинг синглисини никоҳлаб берди. 20Хотини Ҳададга ўғли Гануватни туғиб берди. Тахпанас болани фиръавн хонадонида тарбия қила бошлади. Гануват фиръавн хонадонида унинг ўғиллари қаторида улғайди. 21Ҳадад Мисрда: “Довуд оламдан ўтибди, лашкарбоши Йўаб ҳам вафот этибди”, деган хабарни эшитгач, фиръвнга деди:
— Менга ижозат берсалар, ўз юртимга кетсам.
22Юртимга кетаман, дейсан, нима, менинг ёнимда бирор нарсага муҳтожлик сезяпсанми? — деб сўради фиръавн.
— Йўқ, асло, лекин барибир, менга ижозат берсалар, — деб туриб олди Ҳадад.
23Худо Разўнни ҳам Сулаймонга душман қилиб қўйди. Разўн Элёдах деганнинг ўғли эди. Разўн ўз хўжайини, Зўво шоҳи Ҳададзарнинг дастидан қочиб кетган эди. 24Довуд Зўволикларни қиргач[94], Разўн ҳам атрофига бир босқинчи гуруҳни тўплаб, ўша гуруҳга бош бўлди. Сўнг улар Дамашққа бориб, у ерда жойлашдилар. Дамашқда ўз ҳукмронлигини ўрнатдилар. 25У ҳам Сулаймон ҳаёт пайтида Исроилга душман бўлиб қолди. Разўн Орамда шоҳ бўлиб турар экан, Ҳадад каби, Исроилга нафрат билан қараб, доимо душманлик қилиб келди.

 

Худонинг Ерибомга берган ваъдаси

 

26Яна Сулаймоннинг аъёнларидан бири — Эфрайим қабиласидан бўлган Ерибом дегани ҳам шоҳга қарши бош кўтарди. У Заридо шаҳридан[95] Набат деганнинг ўғли эди. Ерибомнинг онаси бева аёл бўлиб, оти Зарува эди. 27Ерибом Сулаймонга қарши бош кўтарганининг сабаби қуйидагича эди: Сулаймон Қуддуснинг шарқ томонидаги пастликни тўлдириб, мустаҳкамлаб[96], отаси Довуд қалъасининг деворларини тузатган эди. 28Ерибом жуда ҳам қобилиятли йигит эди. Ерибомнинг ғайратлилигини кўрган Сулаймон уни Юсуф қабиласидан олинган[97] барча қаролларга назоратчи қилиб қўйди.
29Бир куни Ерибом Қуддусдан ташқари чиққан эди, Шилўлик пайғамбар Охиё билан йўлда учрашиб қолди. Охиё янги кийимлар кийиб олган экан. У ерда икковидан бошқа ҳеч ким йўқ эди. 30Шу пайт Охиё устидаги янги кийимларини ечди–ю, йиртиб ўн икки бўлакка бўлиб ташлади. 31Кейин Ерибомга деди:
— Ўзингга ўн бўлагини ол. Исроил халқининг Худоси — Эгамиз ҳам шундай айтмоқда: “Мен Сулаймоннинг қўлидан шоҳликни тортиб оламан ва ўнта қабилани сенга бераман. 32Қулим Довуднинг ҳақи–ҳурмати учун, Исроилнинг ҳамма қабилалари орасидан Ўзим танлаб олган Қуддус шаҳри ҳақи–ҳурмати учун битта қабила[98] Сулаймонники бўлади. 33Сулаймон[99] Мендан юз ўгириб, Сидоннинг худоси Аштаретга, Мўаб худоси Хамўшга, Оммоннинг худоси Мўлахга сажда қила бошлади. Отаси Довудга ўхшамади, олдимда тўғри ишлар қилмади, фармонларимга ва қонун–қоидаларимга риоя қилмади, йўлларимдан юрмади. 34Аммо шоҳликни ундан тамомила тортиб олмайман. Амр ва фармонларимга риоя қилган ва ўзим танлаб олган қулим Довуднинг ҳақи–ҳурмати учун, Сулаймонни умрининг охиригача шоҳ қиламан. 35Шоҳликни эса унинг ўғлидан тортиб олиб, ўнта қабилани сенга бераман. 36Мен ўша ерда улуғланай, деб Ўзим учун Қуддус шаҳрини танлаганман. Қулим Довуднинг чироғи Қуддусда ҳеч қачон ўчмасин, деб Сулаймоннинг ўғлига битта қабилани бераман. 37Мен сени Исроил[100] шоҳи қиламан, кўнглинг қаерни истаса, ўша ерда шоҳлик қилаверасан. 38Агар қулим Довудга ўхшаб айтганларимга итоат қилсанг: йўлларимдан юрсанг, олдимда тўғри ишлар қилсанг, фармон ва амрларимга риоя қилсанг, Мен сен билан бўламан. Исроилни сенга бериб, Довудга қилганимдай, хонадонинг ҳукмронлигини ўзингдан кейин ҳам давом эттираман. 39Сулаймоннинг шу қилмишлари эвазига Довуднинг наслини таҳқирлайман, лекин то абад эмас.”
40Сулаймон Ерибомни ўлдирмоқчи бўлди. Ерибом эса Мисрга — Миср шоҳи Шишахнинг ёнига қочиб кетди. У Сулаймон вафот этгунча Мисрда қолди.

 

Сулаймоннинг ўлими

 

41Сулаймоннинг бошқа ишлари, бутун фаолияти, унинг донишмандлиги ҳақида “Сулаймоннинг ишлари” китобида ёзиб қолдирилган. 42Сулаймон Қуддусда бутун Исроил устидан ҳукмдор эди. Унинг ҳукмронлиги қирқ йил давом этди. 43Сулаймон оламдан ўтди. У отаси Довуд қалъасида ота–боболари ёнига дафн қилинди. Ўрнига эса ўғли Рахабом шоҳ бўлди.

 

12–БОБ

 

Шимолдаги қабилалар исён кўтаришади

 

1Рахабом Шакам шаҳрига[101] кетди. Жамики Исроил[102] халқи ҳам, Рахабомни шоҳ қилиб кўтарамиз, деб Шакамга келишди. 2Набат ўғли Ерибом бу ҳақда эшитиб, Мисрдан қайтди[103]. У Сулаймоннинг дастидан Мисрга қочиб кетганича, ҳануз ўша ерда эди. 3Исроил халқи одам юбориб, уни айттириб келди. Сўнгра Ерибом билан барча Исроил жамоаси Рахабом ҳузурига келиб, унга шу гапни айтишди:
4— Отангиз бизга оғир бўйинтуруқ солган эди. У бизни мажбур қилган оғир меҳнатни энди сиз енгиллатиб, бўйинтуруқдан халос қилинг. Ўшанда биз сизга итоат этамиз.
5— Ҳозир қайтиб кетаверинглар, — деди Рахабом келганларга, — уч кундан кейин яна ҳузуримга келинглар.
Шундай қилиб, халқ қайтиб кетди.
6Шоҳ Рахабомнинг отаси Сулаймон ҳаётлиги даврида оқсоқоллар ҳар доим унинг олдида ҳозиру нозир эдилар. Шоҳ ўша оқсоқолларга маслаҳат солди.
— Сизлар нима дейсизлар, бу халққа нима деб жавоб берсам бўлади?
7Оқсоқоллар шоҳга шундай деб маслаҳат беришди:
— Агар сиз бу халққа бугун қул бўлиб хизмат қилсангиз, уларга жавоб берганингизда, яхши сўзингизни аямасангиз, улар сизга бир умр хизмат қиладилар.
8Лекин шоҳ оқсоқолларнинг маслаҳатларини рад қилди. Бирга ўсган ва ўзига хизмат қилаётган ёш йигитлар билан маслаҳатлашди. 9Шоҳ ўша йигитларга деди:
— Бу халқ менга: “Отангиз бизга солган оғир бўйинтуруқдан энди бизни сиз халос қилинг”, деяпти. Уларга нима деб жавоб берайин? Сизлар қандай маслаҳат берасизлар?
10Рахабом билан бирга ўсиб–улғайган ёш йигитлар унга шундай маслаҳат беришди:
— Арз қилган ўша халққа шундай деб айт: “Менинг синчалоғим отамнинг белидан ҳам йўғон. 11Отам сизларга оғир бўйинтуруқ солган эди, энди мен ундан ҳам баттар қиламан. Отам сизларни қамчи билан жазолаган экан, мен эса чаёнларга чақтириб, жазолайман.”
12Рахабом Ерибом билан халққа: “Учинчи куни ҳузуримга келинглар”, деб айтгани учун, халқ айтилган пайтда шоҳ Рахабомнинг ҳузурига келди. 13-14Шоҳ оқсоқолларнинг берган маслаҳатларини писанд қилмай, ёш йигитларнинг гапига кириб, халққа кескин жавоб берди:
— Отам сизларга оғир бўйинтуруқ солган эди, энди мен ундан ҳам баттар қиламан. Отам сизларни қамчи билан уриб жазолаган экан, мен эса чаёнларга чақтириб жазолайман.
15Шундай қилиб, шоҳ халққа қулоқ солмади. Эгамизнинг Шилўлик Охиё орқали Набат ўғли Ерибомга берган сўзи[104] бажо бўлиши учун, Худо бу воқеани шундай режалаштирган эди. 16Исроил халқи қарасаки, шоҳ гапга қулоқ солмаяпти. Шундан кейин халқ унга шундай хитоб қилди:

 

“Эссай ўғли Довуднинг бизга ўтказиб қўйган жойи йўқ,
Бизнинг ҳам ундан қарзимиз йўқ!
Эй, Исроил халқи, ҳамма ўз уйига қайтсин!
Эй, Довуд, энди ўз кўмочингга ўзинг кул тортавер!”

 

Шундай қилиб, Исроил халқи уйларига тарқалиб кетди. 17Фақат Яҳудо шаҳарларида яшайдиган Исроил халқи устидангина Рахабом ҳукмронлик қиладиган бўлиб қолди. 18Шоҳ Рахабом қароллар бошлиғи Одонирамни[105] Исроил халқи олдига юборган эди, Исроил халқи уни тошбўрон қилиб ўлдирди. Бу хабарни шоҳ Рахабом эшитди–ю, шоша–пиша жанг аравасига миниб Қуддусга қочди. 19Исроил халқи ўша кундан бошлаб Довуд хонадонидан юз ўгирди.
20Исроил[106] халқи: “Ерибом қайтиб келибди”, деган хабарни эшитишди–ю, одам юбориб, уни ўзларининг ҳузурига чақиртириб келишди. Исроил халқи Ерибомни бутун Исроилга шоҳ қилдилар. Довуд хонадонига содиқ бўлган фақат Яҳудо қабиласи қолди, бошқа ҳеч ким бу хонадонга эргашмади.

 

Шамаёнинг башорати

 

21Сулаймон ўғли Рахабом Қуддусга келиб, Яҳудо ва Бенямин қабилаларидан 180.000 одамни сипоҳликка танлаб олди. “Шоҳликни қайтариб оламан”, деган мақсадда уларни Исроил халқига қарши жанг қилиш учун тайёрлади. 22Лекин ўшанда пайғамбар Шамаёга Худонинг қуйидаги сўзлари аён бўлди: 23“Сулаймоннинг ўғли, Яҳудо шоҳи Рахабомга, бутун Яҳудо ва Бенямин қабиласига, бу ердаги бошқа халқларга шу гапларни етказ:
24— Эгамиз шундай айтмоқда: қариндошларингиз Исроил халқига қарши уруш бошламанглар! Ҳар ким ўз уйига қайтсин! Чунки бу ишлар ҳаммаси Мендан бўлди.”
Улар Эгамизнинг амрига итоат этиб, уйларига қайтиб кетдилар.

 

Ерибом Худодан юз ўгиради

 

25Ерибом Эфрайим қирларидаги Шакам шаҳрини мустаҳкам қилиб, ўша ерда ўрнашди. У ердан Паниёлга[107] кетиб, у шаҳарни ҳам мустаҳкам қилди. 26Кейин Ерибом ўзига ўзи айтди: “Шоҳлик яна Довуд хонадонига қайтиб қолиши мумкин. 27Агар бу халқ Эгамизнинг уйигақурбонлик қилиш учун Қуддусга бораверса, у пайтда халқнинг кўнгли яна ўзларининг ҳукмдори Яҳудо шоҳи Рахабомга чопади, мени эса ўлдирадилар.”
28Шундан сўнг шоҳ маслаҳатчилари билан маслаҳатлашиб, икки олтин бузоқ ясади ва халққа деди:
— Эй, Исроил, Қуддусга бориб юришингизга ҳожат йўқ! Мана, сизларни Мисрдан олиб чиққан худоларингиз![108]
29Ерибом олтин бузоқларнинг бирини Байтил шаҳрига, иккинчисини Дан шаҳрига[109] ўрнаштирди. 30Халқ олтин бузоқларга топинмоқ учун Байтилга ва Данга борарди[110]. Бу нарсалар эса ҳаммани гуноҳга ботирди.
31Ерибом, бундан ташқари, бегона худоларга атаб саждагоҳлар[111] қурдирди. Леви қабиласидан бўлмаган халқдан руҳонийлар тайинлади.

 

Байтилдаги қурбонгоҳ

 

32Ерибом саккизинчи ойнинг[112] ўн бешинчи кунини, Яҳудода бўладиган байрамга[113] ўхшаш байрам деб тайин қилди. Кейин қурбонгоҳга чиқиб, Байтилда ясаган олтин бузоқларга қурбонликлар келтирди. Байтилда ўзи барпо қилган саждагоҳларга руҳонийлар тайинлаган эди. 33Шундай қилиб, саккизинчи ойнинг ўн бешинчи кунини Исроил халқи учун байрам деб тайин этгач, Байтилга борди. Байрамни нишонлаш учун қурбонгоҳ ёнига келиб қурбонлик келтирди.

 

13–БОБ

 

1Ерибом қурбонгоҳнинг ёнида қурбонлик куйдирмоқчи бўлиб турган пайтда, бир пайғамбар, Эгамизнинг амрига кўра, Яҳудодан Байтилга келди. 2Пайғамбар Эгамизнинг амри билан қурбонгоҳга нидо қилди:
— Қурбонгоҳ, эй, қурбонгоҳ! Эгамиз шундай айтур: “Довуд хонадонида бир ўғил фарзанд дунёга келар, Унинг исми Йўшиё[114] бўлур. Саждагоҳларда қурбонлик куйдирадиган руҳонийларни сенинг устингда қурбон қилур. Сенинг устингда инсон суякларини ёқар.”
3Пайғамбар ўша куниёқ бунинг аломати тўғрисида айтди:
— Эгамиз айтган аломат қуйидагича бўлади: Қурбонгоҳ ёрилиб кетар, устидаги кул тўкилар.
4Ерибом пайғамбарнинг Байтилдаги қурбонгоҳга айтган сўзларини эшитгач, қурбонгоҳдан унга томон қўлини узатиб: “Ушланглар уни!” — деди. Ерибомнинг пайғамбарга қарши чўзилган қўли эса қуриб, ёғочдай қотиб қолди. Унинг қўли букилмайдиган бўлиб қолди. 5Эгамизнинг пайғамбар орқали айтган аломати бажо бўлди: қурбонгоҳ ёрилиб, устидаги кул тўкилиб кетди. 6Шунда шоҳ пайғамбарга деди:
— Илтижо қиламан, Эгангиз Худога мен учун ёлвориб, ибодат этинг, токи қўлим аввалги ҳолига келсин.
Пайғамбар Эгамизга ибодат қилган эди, шоҳнинг қўли аввалги ҳолига келиб, букиладиган бўлди. 7Шоҳ пайғамбарга яна айтди:
— Мен билан юр уйимга, тамадди қилиб ол, сенга ҳадялар берай.
8Пайғамбар шоҳга деди:
— Бойлигингнинг ярмини берсанг ҳам, сен билан бормайман, бу ерда нон ҳам емайман, сув ҳам ичмайман. 9Эгамиз менга: “Нон емайсан, сув ичмайсан, борган йўлингдан қайтмайсан”, деб амр берган.
10Шундан кейин пайғамбар Байтилга келган йўлидан қайтмай, бошқа йўлдан кетди.

 

Байтиллик кекса пайғамбар

 

11Байтилда кекса бир пайғамбар яшарди. Унинг ўғиллари келиб, Яҳудолик пайғамбарнинг шу куни Байтилда қилган ишлари ҳақида оталарига айтиб бердилар. Пайғамбарнинг шоҳга айтган сўзларини ҳам оталарига баён қилдилар. 12Отаси ўғилларидан: “Ўша одам қайси йўлдан кетди?” — деб сўради.
Яҳудодан келган пайғамбарнинг қайси йўлдан кетганини унга ўғиллари кўрсатдилар. 13Шунда кекса пайғамбар ўғилларига: “Эшагимни эгарланглар!” — деди. Ўғиллари пайғамбарнинг эшагини эгарлаб бердилар, у эшагига миниб жўнади.
14Кекса пайғамбар Яҳудолик пайғамбарнинг изидан кетди ва ниҳоят уни топди. Яҳудолик пайғамбар эман дарахти остида ўтирган экан. Кекса пайғамбар ундан:
— Яҳудодан келган пайғамбар сенмисан? — деб сўради.
— Ҳа, менман, — деб жавоб берди у. 15Кекса пайғамбар унга:
— Мен билан юр уйимга, тамадди қилиб ол, — деди. 16Яҳудолик пайғамбар унга айтди:
— Сен билан бирга қайтиб боролмайман. Бу ерда сен билан бирга нон ҳам емайман, сув ҳам ичмайман. 17Эгамиз менга: “У ерда нон ҳам емайсан, сув ҳам ичмайсан, борган йўлингдан қайтмайсан”, деб амр берган.
18Пайғамбар эса унга шундай деди:
— Мен ҳам сенга ўхшаган бир пайғамбарман, Фаришта менга Эгамизнинг шу сўзларини айтди: “Уни йўлдан қайтариб, ўзинг билан бирга уйингга олиб кел, нон еб, сув ичиб олсин.” Лекин кекса пайғамбар ёлғон гапираётган эди.
19Шундай қилиб, Яҳудолик пайғамбар кекса пайғамбар билан бирга қайтиб келди, унинг уйида тамадди қилди. 20Улар дастурхон атрофида ўтирганларида, кекса пайғамбарга Эгамиз шу сўзларни аён қилди. 21Кекса пайғамбар эса Яҳудолик пайғамбарга шундай деди:
— Эгамиз шундай айтмоқда: “Сен Менинг сўзимга итоат қилмадинг! Мен, Эгангиз Худонинг амрига қарши чиқиб 22орқангга қайтдинг. Мен сенга нон ема, сув ичма, деб айтган ерда еб–ичдинг. Энди сенинг жасадинг ота–боболаринг хилхонасига дафн қилинмайди.”
23Яҳудолик пайғамбар тамадди қилиб бўлиши биланоқ, кекса пайғамбар унинг эшагини эгарлаб берди. 24Яҳудолик пайғамбар йўлда кетаётган эди, олдидан бир шер чиқиб қолди. Шер уни тилка–пора қилиб, жасадни йўлнинг устига ташлади. Эшак ҳам, шер ҳам жасаднинг олдида турарди. 25Шу ердан ўтиб кетаётган одамлар йўл ўртасидаги жасадни ва жасад ёнида турган шерни кўрдилар. Одамлар кекса пайғамбар яшайдиган шаҳарга бориб, кўрганларини айтдилар. 26Яҳудолик пайғамбарни йўлдан қайтариб келган кекса пайғамбар ҳам шу воқеани эшитди ва шундай деди:
— Эгамизнинг амрига итоат этмаган пайғамбар ўшадир. Шунинг учун Эгамиз шерни юборди ва шер уни тилка–пора қилиб ташлади. Эгамиз, айтганига биноан, уни ўлдирди.
27Кекса пайғамбар ўғилларига: “Эшагимни эгарланглар!” — деди. Ўғиллари эшакни эгарлаб бердилар. 28У бориб, йўл ўртасида ётган жасадни топди. Эшак ҳам, шер ҳам жасаднинг ёнида турар, шер жасадни емаган, эшакка ҳеч қандай зарар етказмаган эди. 29Кекса пайғамбар Яҳудолик пайғамбарнинг жасадини ердан кўтариб олиб, эшакка ортди ва орқасига қайтариб, олиб кетди. “Уни дафн қилиб, унга аза очай”, деб шаҳарга келди. 30Жасадни ўзининг қабрига қўйгач: “Вой, жигарим, вой жигарим!” деб қабр устида фарёд чекди. 31Яҳудолик пайғамбарни дафн қилгач, кекса пайғамбар ўғилларига:
— Вафот этганимдан сўнг мени ҳам Яҳудолик пайғамбар дафн қилинган хилхонага қўйинглар, — деди. — Суякларим унинг суяклари ёнида турсин. 32Эгамизнинг амрига кўра, Байтилдаги қурбонгоҳ ва Самария[115] шаҳарларидаги ҳамма саждагоҳлар ҳақида унинг айтган сўзлари албатта бажо бўлади.

 

Ерибомнинг гуноҳ ишлари

 

33Бу ҳодисадан кейин ҳам Ерибом қабиҳ йўлдан қайтмади. Яна саждагоҳларга оддий халқдан руҳонийлар тайин этди. Кимни хоҳласа, ўшани руҳоний қилиб тайинлайверди. 34Бу гуноҳ ишлар Ерибом наслининг ер юзидан қирилиб, йўқолиб кетишига сабабчи бўлди.

 

14–БОБ

 

Ерибомнинг ўғли вафот этади

 

1Ўша пайтда шоҳ Ерибомнинг ўғли Абиё касал бўлиб қолди. 2Ерибом хотинига:
— Қани, тур, кийимларингни ўзгартир, токи менинг хотиним эканлигингни ҳеч ким билиб қолмасин, — деди. — Шилўга жўна. Пайғамбар Охиё ўша ерда. Исроил халқининг шоҳи бўлишим ҳақида у башорат қилган эди[116]. 3Ўнта нон, бир нечта кулча, бир хумча асал олиб, пайғамбар Охиёнинг ҳузурига бор. Ўғлимизга нима бўлишини у сенга айтади.
4Хотини Ерибом айтганидай қилди, ўрнидан туриб, Шилўга йўл олди. Охиёнинг уйига етиб ҳам келди. Охиё қартайганидан кўзлари кўрмайдиган бўлиб қолган эди. 5Эгамиз Охиёга деди:
— Ана, Ерибомнинг хотини келяпти, қара, қиёфасини ўзгартириб олган, ўғли касал, унга нима бўлади — шуни сендан сўрамоқчи. Унга шундай–шундай деб айт.
6Ерибомнинг хотини эшикни очиб, остона ҳатлаши биланоқ, Охиё унинг қадам товушларини эшитди. Шу заҳоти Охиё аёлга деди:
— Кел, Ерибомнинг хотини, ичкари кир. Мени биров таниб қолмасин, деб бошқача кийиниб олибсанми?! Аммо сенга совуқ хабарларим бор. 7Изингга қайтиб бор, Ерибомга шу гапларни етказ: “Исроил халқининг Худоси — Эгамиз шундай айтмоқда: сени халқинг орасидан юксалтириб, халқим Исроил устидан ҳукмдор қилдим. 8Шоҳликни Довуд хонадонидан тортиб олиб, сенга бердим. Бироқ сен қулим Довудга ўхшаган бўлмадинг. У менинг амрларимга риоя қилиб, бутун қалби билан Менга эргашар, олдимда тўғри ишларнигина қиларди. 9Сен ўзингдан олдин ўтганларнинг ҳаммасидан ҳам кўп ёмон ишлар қилдинг. Ўзинг учун бошқа худоларнинг тасвирларини ясаб, Мени ғазаблантирдинг. Мендан юз ўгирдинг. 10Ана шу қилмишларинг эвазига хонадонингга бало–офат келтираман. Хоҳ қул бўлсин, ҳоҳ озод бўлсин, Исроилдаги ҳар бир эркак уруғингни қириб юбораман. Хонадонингни, худди супуриндини қиртишлаб улоқтиргандай, илдизидан қуритиб ташлайман. 11Шаҳарда вафот этган оиланг аъзоси кўппакларга ем бўлар, қирда вафот этгани кўкдаги қушларга ем бўлар. Зотан, бу сўзларни Эгамиз айтган.” 12Энди ўрнингдан тур, уйингга жўна. Шаҳарга қадам қўйишинг биланоқ, боланг нобуд бўлади. 13Бутун Исроил халқи болангни дафн қилади, унга аза тутади. Исроил халқининг Худоси — Эгамиз Ерибом хонадонидан фақат шу боланигина хуш кўрди. Ерибом хонадонидан қабрга кирадигани фақат шу боладир. 14Шундан кейин Эгамиз Ўзи учун Исроил устига бир шоҳ қўяди. У шоҳ Ерибом хонадонини ўша куни — ўша заҳотиёқ қириб битиради. 15Эгамиз Исроил халқини шундай урадики, Исроил сув ичида ўсган қамишга ўхшаб титрайди. Эгамиз Исроил халқини ота–бобосига берган бу ҳосилдор юртдан юлиб олиб, Фурот дарёсининг нариги томонига сочиб юборарди. Чунки бу халқ Ашерага атаб устунлар ясаб, Эгамизни ғазаблантирди. 16Ерибом гуноҳ қилди, Исроил халқини ҳам гуноҳга ботирди, шунинг учун Эгамиз Исроилни тарк этади.”
17Ерибомнинг хотини ўрнидан туриб, уйига жўнади. У Тирзага[117] етиб келиб, уйининг остонасидан ҳатлаши биланоқ, боласи жон берди. 18Эгамизнинг ўз қули Охиё пайғамбар орқали айтган сўзлари бажо бўлди, бутун Исроил халқи болани дафн қилиб, унга аза тутдилар.

 

Ерибомнинг ўлими

 

19Ерибомнинг бошқа ишлари — қандай жанг қилгани, қай тарзда ҳукмронлик қилгани — ҳаммаси “Исроил шоҳлари тарихи” китобида ёзилган. 20Ерибом йигирма икки йил шоҳ бўлди. У ҳам оламдан ўтди. Ўрнига ўғли Надов шоҳ бўлди.

 

Яҳудо шоҳи Рахабом

 

21Сулаймоннинг ўғли Рахабом эса Яҳудода ҳукмронлик қилди. У тахтга ўтирган пайтда қирқ бир ёшда эди. Онаси Оммонлик бўлиб, исми Намах эди. Рахабом Қуддусда ўн етти йил шоҳлик қилди. Эгамиз ҳамма Исроил қабилаларининг шаҳарлари орасидан Қуддус шаҳрини Ўзи улуғланиши учун танлаб олган эди.
22Яҳудо халқи ҳам Эгамиз олдида қабиҳликлар қилиб, гуноҳ ишлари билан Худони ота–боболаридан ҳам қаттиқроқ ғазаблантирди. 23Улар ҳар бир тепалик жойда, ҳар бир яшил дарахт остида ўзларига саждагоҳлар[118], бутсимон тошлар, Ашеранинг устунларини ясадилар. 24Бу юртдаги саждагоҳларда фаҳшбозлар[119] ҳам бор эди. Улар шунчалик кўп қабиҳ ишлар қилдиларки, уларнинг қилмишлари Канъон юртидан Эгамиз қувиб юборган ҳамма халқларнинг жирканч ишларига баробар эди.
25Рахабом шоҳлигининг бешинчи йилида[120] Миср шоҳи Шишах Қуддусга бостириб келди. 26У Эгамизнинг уйидаги ва саройдаги хазиналарни тортиб олди, қўлига нима илинса, ҳаммасини олди. Сулаймон ясаттирган олтин қалқонларни ҳам олди. 27Шоҳ Рахабом олтин қалқонлар ўрнига бронза қалқонлар ясатди ва уларни шоҳ саройи дарвозасини қўриқлайдиган соқчилар бошлиқлари қўлига берди. 28Шоҳ Эгамизнинг уйига кирганда, соқчилар қалқонларни кўтариб боришар, кейин эса қалқонларни жойига элтиб қўйишарди.
29Рахабомнинг бошқа ишлари, бутун фаолияти “Яҳудо шоҳлари тарихи” китобида ёзилган. 30Рахабом билан Ерибом бутун умри давомида уришиб келдилар. 31Ниҳоят, Рахабом ҳам оламдан ўтиб, Довуд қалъасида ота–боболари ёнига дафн қилинди. Онаси Оммонлик бўлиб, исми Намах эди. Рахабомнинг ўрнига ўғли Абиё[121] шоҳ бўлди.

 

15–БОБ

 

Яҳудо шоҳи Абиё

 

1Исроил шоҳи Ерибом ҳукмронлик қилаётганига ўн саккиз йил бўлганда, Абиё Яҳудога шоҳ бўлди. 2У Қуддусда уч йил шоҳлик қилди. Онасининг исми Махо бўлиб, у Абсаломнинг[122] қизи эди. 3Абиё ҳам отасининг илгари қилган гуноҳларини давом эттирди. У ўзининг Эгаси Худога чин дилдан боғланган бобоси Довуд сингари эмас эди. 4Парвардигор Эгамиз Довуднинг ҳақи–ҳурмати учун Довуддан кейин унинг ўғлини тахтга ўтқазди. Шундай қилиб, Қуддусни мустаҳкам қилиб, шу шаҳарда унга сўнмас бир чироқ берди. 5Довуд Эгамиз олдида доим тўғри иш қилди. Умрининг охиригача, Хет халқидан бўлган Уриёга[123] қилган номуносиб хатти–ҳаракатини ҳисобга олмаганда, Эгамизнинг амридан зинҳор бўйин товламади. 6Рахабом билан Ерибом ўртасида бошланган уруш Абиёнинг умри охиригача давом этди. 7Абиёнинг бошқа ишлари, бутун фаолияти “Яҳудо шоҳлари тарихи” китобида ёзиб қолдирилган. Абиё билан Ерибом ўртасида уруш муттасил давом этган эди. 8Абиё оламдан ўтди. Уни Довуд қалъасида ота–боболари ёнига дафн қилдилар, унинг ўрнига ўғли Осо шоҳ бўлди.

 

Яҳудо шоҳи Осо

 

9Ерибом Исроилга ҳукмронлик қилаётганига йигирма йил бўлганда, Осо Яҳудо ҳукмдори бўлди. 10У Қуддусда қирқ бир йил шоҳлик қилди. Бувисининг исми Махо бўлиб, у Абсаломнинг қизи эди. 11Осо, бобоси Довуд каби, Эгамиз олдида тўғри ишлар қилди. 12Саждагоҳлардаги фаҳшбозларни[124] бу юртдан қувди. Ота–боболари ясаган ҳамма бутларни йўқ қилди. 13Бувиси Махо Ашеранинг макруҳ тасвирини ясатган эди, шунинг учун бувисини ҳам маликалик мартабасидан[125] маҳрум қилди. Осо бувиси ясаган бутни ёриб, Қидрон сойлигида[126] ёқиб юборди. 14Осо саждагоҳларни йўқ қила олмаган бўлса–да, умр бўйи Эгамизга чин кўнгилдан боғланди. 15Отаси назр этган нарсаларни ҳам, ўзи назр этган нарсаларни — олтин, кумушларни, идишларни ҳам Эгамизнинг уйига олиб келди. 16Осо билан Исроил шоҳи Башо умрларининг охиригача бир–бирлари билан уришиб ўтдилар. 17Исроил шоҳи Башо Яҳудога ҳужум қилди. Одамлар Яҳудо юртига осонликча кириб чиқа олмаслиги учун, у Рама шаҳрини[127] мустаҳкамлади.
18Осо эса Эгамиз уйининг хазинасида қолган ҳамма олтин ва кумушни ҳамда шоҳ саройи хазиналарини олди. Хазиналарни аъёнлари орқали Орам шоҳи Банҳадад ҳузурига жўнатди. Хезиённинг набираси Банҳадад Тавриммўннинг ўғли эди. Осо Дамашқда ўтирган Банҳададга шу гапларни етказишни буюрди: 19“Сенинг отанг билан менинг отам ўртасида иттифоқ бўлгани каби, сен билан менинг ўртамда ҳам иттифоқ бўлсин. Сенга ҳадя қилиб кумуш ва олтин бериб юборяпман. Исроил шоҳи Башо билан иттифоқ тузган эдинг, энди ўшани бекор қил, токи у рўпарамдан даф бўлсин.”
20Банҳадад шоҳ Осонинг таклифини қабул қилди, лашкарбошиларига: “Исроил шаҳарларига ҳужум қилинглар”, деб уларни ўша ёққа юборди. Улар Ийхон, Дан, Овил–Байт–Махо шаҳарларини, бутун Нафтали ерлари билан бирга Жалила кўли[128] атрофларини босиб олдилар. 21Башо бу воқеани эшитгач, Рамани мустаҳкамлаш фикридан воз кечиб, Тирзага қайтиб келди. 22Шоҳ Осо Яҳудо халқининг биттасини ҳам қолдирмай чақирди. Уларга Рама шаҳрини мустаҳкамлашда Башо ишлатган тош ва ёғочларни ташиттирди. Осо ўша тош ва ёғочлар билан Бенямин ерларидаги Ғибо ҳамда Миспах шаҳарларини мустаҳкамлади.
23Осонинг бошқа ишлари, каҳрамонликлари, бутун фаолияти, мустаҳкам қилган шаҳарлари ҳақида “Яҳудо шоҳлари тарихи” китобида ёзиб қолдирилган. У ҳам кексайиб, оёқлари оғрийдиган бўлиб қолди. 24Ниҳоят, Осо оламдан ўтиб, бобоси Довуднинг қалъасида ота–боболари ёнига дафн қилинди. Ўрнига ўғли Ёҳушафат шоҳ бўлди.

 

Исроил шоҳи Надов

 

25Осо Яҳудода шоҳлик қилаётганига икки йил бўлганда, Надов Исроил шоҳи бўлди ва икки йил ҳукмронлик қилди. Надов Ерибомнинг ўғли эди. 26У ҳам Эгамиз олдида қабиҳликлар қилди. Исроилни гуноҳга ботирган отасидан намуна олди.
27Иссахор хонадонидан Охиё ўғли Башо Надовга қарши суиқасд уюштириб, Филистларнинг Гибитон шаҳрида уни ўлдирди. Ўшанда Надов ва бутун Исроил лашкари Гибитон шаҳрини қамал қилиб турган эди. 28Осо Яҳудода учинчи йили шоҳлик қилаётганда, Башо Надовни ўлдирди. Башо Надовнинг ўрнига шоҳ бўлди. 29У шоҳ бўлгандан кейин Ерибомнинг бутун оиласини битта қўймай қириб ташлади. Шундай қилиб, Эгамизнинг ўз қули, Шилўлик Охиё[129] орқали айтган сўзлари[130] бажо бўлди. 30Ерибомнинг ўзи ҳам гуноҳ қилиб, Исроил халқини ҳам гуноҳга ботириб, Исроил халқининг Худоси — Эгамизни ғазаблантиргани учун, шу воқеалар юз берди.
31Надовнинг бошқа ишлари, бутун фаолияти “Исроил шоҳлари тарихи” китобида ёзиб қолдирилган. 32Осо билан Исроил шоҳи Башо умрларининг охиригача бир–бири билан уришиб ўтдилар.

 

Исроил шоҳи Башо

 

33Яҳудо шоҳи Осо шоҳлик қилаётганига уч йил бўлганда, Башо Тирзада бутун Исроил халқи устидан ҳукмдор бўлди ва йигирма тўрт йил шоҳлик қилди. 34У ҳам Ерибомнинг йўлидан кетиб, Эгамиз олдида қабиҳликлар қилиб, Исроилни гуноҳга ботирди.

 

16–БОБ

 

1ЭгамизИсроил шоҳи Башога Хонин ўғли Ёҳу орқали шу сўзларни аён қилган эди:
2— Сени Мен тупроқ остидан чиқариб юксалтирдим. Сени халқим Исроилнинг ҳукмдори қилдим. Сен эса Ерибомнинг йўлидан кетиб, халқим Исроилни гуноҳга ботирдинг. Гуноҳларингиз Мени ғазаблантирди. 3Мана кўрасан, Набат ўғли Ерибом хонадони сингари, сенинг оилангни ҳам илдизидан қуритаман. 4Сенинг уруғингдан шаҳарда вафот этган одам кўппакларга ем бўлар, қирда вафот этган одам кўкдаги қушларга ем бўлар.
5Башонинг бошқа ишлари, фаолияти, каҳрамонликлари “Исроил шоҳларининг тарихи” китобида ёзиб қолдирилган. 6Башо ҳам оламдан ўтиб, Тирзада ота–боболари ёнига дафн қилинди. Унинг ўрнига ўғли Элох шоҳ бўлди. 7Хонин ўғли Ёҳу орқали Башога ва унинг хонадонига Эгамиз Ўзининг сўзларини аён қилган эди. Башо Эгамиз олдида Ерибом хонадони каби қабиҳликлар қилгани ва Ерибомнинг хонадонини қириб ташлагани учун, Эгамиз ундан ғазабланди.

 

Исроил шоҳи Элох

 

8Осо Яҳудога шоҳлик қилаётганига йигирма олти йил бўлганда, Элох Исроил шоҳи бўлди. Элох Башонинг ўғли эди. У Тирзада истиқомат қилиб, икки йил ҳукмдорлик қилди. 9Лекин жанг араваларининг ярмига қўмондон бўлган Зимри унга суиқасд уюштирди. Элох Тирзада турган пайтда Тирзадаги бош вазири Арзонинг уйида ичиб маст бўлиб қолди. 10Шунда Зимри ичкарига кирди–ю, уни ўлдирди. Сўнг Зимри шоҳ бўлиб олди. Осо Яҳудода шоҳлик қилаётганига йигирма етти йил бўлганда, шу воқеа юз берди.
11Зимри шоҳ бўлиб тахтга ўтиргач, Башо хонадонини битта қўймай қириб ташлади. Башонинг на қариндош–уруғидан, на ёр–биродарларидан бирор эркак зоти тирик қолди. 12Ёҳу пайғамбар орқали Эгамизнинг айтган сўзларига кўра, Зимри Башо хонадонини йўқ қилди. 13Башо билан унинг ўғли Элохнинг гуноҳлари кўп бўлиб, улар Исроил халқини гуноҳга ботирган, ўзларининг бутлари билан Исроил халқининг Худоси — Эгамизни ғазаблантиргани учун, шу ҳодисалар юз берган эди. 14Элохнинг бошқа ишлари, бутун фаолияти “Исроил шоҳлар тарихи” китобида ёзиб қолдирилган.

 

Исроил шоҳи Зимри

 

15Осо Яҳудога шоҳлик қилаётганига йигирма етти йил бўлганда, Зимри ҳам Тирзада етти кун Исроилга шоҳ бўлди. Лашкарлар шу пайтда Гибитон шаҳрини қамал қилиб турган эди. Бу шаҳар Филистларники эди. 16“Зимри шоҳга суиқасд уюштирибди, шоҳни ўлдирибди”, деган хабарни лашкарлар Гибитонни қамал қилиб турган ерда эшитишди. Халқ лашкарбоши Омрини қароргоҳда ўша куниёқ Исроил шоҳи қилиб кўтарди. 17Омри Исроил лашкарини бошлаб Гибитондан чиқиб келди ва Тирзани қамал қилди. 18Зимри эса шаҳарнинг қўлдан кетганини кўрди–ю, шоҳ саройининг ички қалъасига кирди. Кейин орқасидан шоҳ саройига ўт қўйиб юбориб, ўзи ҳам нобуд бўлди. 19Зимри гуноҳ қилгани учун шу ҳодисалар юз берган эди. У Ерибомнинг йўлидан юриб, Эгамиз олдида қабиҳликлар қилган, ҳам ўзи гуноҳ қилган, ҳам Исроил халқини гуноҳга бошлаган эди. 20Зимрининг бошқа ишлари, хоинлиги “Исроил шоҳлари тарихи” китобида ёзиб қолдирилган.

 

Исроил шоҳи Омри

 

21Энди Исроил халқи иккига бўлиниб қолди. Халқнинг ярми: “Гинат ўғли Тивнахни шоҳ қиламиз”, деб унга эргашди, ярми эса Омрининг этагини тутди. 22Омрининг этагини тутган халқ Тивнахга эргашган халқ устидан ғолиб келди, Тивнах эса ўлди. Омри шоҳ бўлиб қолди. 23Осо Яҳудога шоҳлик қилаётганига ўттиз бир йил бўлганда, Омри Исроил шоҳи бўлди. У ҳаммаси бўлиб ўн икки йил ҳукмдорлик қилди. Олти йили Тирзада ўтди. 24У Шамер исмли одамдан тўрт пуд[131] кумушга тепаликни сотиб олиб, у ерга шаҳар қурдирди. Шаҳарни тепаликнинг олдинги эгаси Шамернинг исми билан Самария деб атади.
25Омри ҳам Эгамиз олдида қабиҳликлар қилди. У шу даражада қабиҳлик қилдики, аввал ўтган шоҳларнинг бирортаси Омричалик қабиҳлик қилмаган эди. 26Омри ҳам Исроил халқини гуноҳга ботирган Набат ўғли Ерибомнинг йўлидан кетди. Омри халқни бутпарастликка бошлаб, Исроил халқининг Худоси — Эгамизни ғазаблантирди. 27Омрининг бошқа ишлари, кўрсатган қаҳрамонликлари “Исроил шоҳлари тарихи” китобида ёзиб қолдирилган. 28Ниҳоят, Омри оламдан ўтиб, Самарияда ота–боболари ёнига дафн қилинди, ўрнига ўғли Ахаб шоҳ бўлди.

 

Исроил шоҳи Ахаб

 

29Осо Яҳудога шоҳлик қилаётганига ўттиз саккиз йил бўлганда, Ахаб Исроил шоҳи бўлди. Ахаб Омрининг ўғли эди. У Самарияда туриб, йигирма икки йил давомида Исроилни бошқарди. 30Ахаб Эгамиз олдида шундай қабиҳликлар қилдики, олдин ўтган шоҳларнинг бирортаси ҳам шунчалик қабиҳлик қилмаган эди. 31Ҳатто Набат ўғли Ерибомнинг гуноҳларига шерик бўлгани камлик қилгандай, Сидонликлар[132] шоҳи Этбаалнинг қизи Изабелга уйланиб, Баалга хизмат қилиб, унга сажда эта бошлади. 32Самарияда Баалга атаб қурган уйда қурбонгоҳ ҳам барпо қилди. 33Ахаб, бунинг устига, Ашерага атаб устун ясади. У ўзидан аввал ўтган ҳамма Исроил шоҳларидан зиёда гуноҳ қилиб, Исроил халқининг Худоси — Эгамизни ғазаблантирди.
34Ахаб шоҳлик қилган даврда Байтиллик Хиёл Ерихо шаҳрини қайтадан қурди. Эгамизнинг Нун ўғли Ёшуа орқали қилган башорати бажо бўлди. Хиёл тўнғич ўғли Абурамнинг жони эвазига шаҳарнинг пойдеворини ётқизди. Кичик ўғли Сахувнинг жони эвазига эса шаҳар дарвозасини ўрнатди.

 

17–БОБ

 

Илёс ва қурғоқчилик

 

1Гиладнинг[133] Тишба шаҳридан бўлган Илёс Ахабга деди:
— Мен хизмат қилаётган Исроил халқининг Худоси — Эгамиз шоҳид! Мен айтмагунимча, шу йилларда на шудринг тушади, на ёмғир ёғади[134].
2Илёсга Эгамиз шу сўзларни аён қилди:
3— Бу ердан кет, шарқ томонга бор. Иордан дарёси шарқидаги Харит жилғаси ёнида беркиниб ол. 4Сен ўша жилғанинг сувидан ичасан, қарғаларга амр бердим: улар сени боқишади.
5Илёс Эгамизнинг амрига биноан, бу ердан кетди. Иордан дарёсининг шарқидаги Харит жилғасига бориб, ўша ерда қолди. 6Қарғалар унга эрталаб ҳам, кечқурун ҳам нон ва гўшт олиб келишар, ўзи эса дарёчанинг сувидан ичарди. 7Бутун юрт бўйлаб ёмғир ёғмади, орадан бир неча кун ўтгач, дарёча ҳам қуриб қолди.

 

Илёс ва Зорафатлик бева аёл

 

8Кейин Илёсга Эгамиз шу сўзларни аён қилди:
9— Тур ўрнингдан! Сидондаги Зорафат шаҳрига[135] бориб, ўша ерда яша. Шу шаҳарда яшайдиган бир бева аёлга амр этдим, у сени боқади.
10Илёс Зорафатга жўнади. Шаҳар дарвозаси олдига етиб боргач, қараса, бир аёл ўтин териб юрибди. Илёс аёлни чақириб, унга деди:
— Илтимос, менга ичгани идишда озгина сув берсангиз.
11Аёл сувга кетаётган эди, уни яна чақириб айтди:
— Илтимос, менга бир бурда нон ҳам ола келинг.
12Аёл деди:
— Эгангиз Худо шоҳид! Уйимда нон увоғи ҳам йўқ, фақат хумда бир ҳовуч ун ва хурмачада озгина зайтун мойи бор, холос. Икки–учта тараша ўтин териб олсам, бориб, ўзим ва ўғлим учун нимадир тайёрлаган бўлардим. Бу охирги егулигимиз бўлади. Балки кейин ўлиб кетармиз.
13Илёс аёлга деди:
— Қўрқманг, бораверинг, егуликни тайёрлайверинг. Фақат олдин ўша ун ва мойдан кулча қилиб, менга олиб келиб беринг. Ўзингизга ва ўғлингизга эса кейин қиларсиз. 14Бинобарин, Исроил халқининг Худоси — Эгамиз шундай айтмоқда: “Мен ер узра ёмғир ёғдирмагунга қадар, хумдаги ун тамом бўлмас, хурмачадаги мой ҳам тугамас.”
15Аёл бориб, Илёснинг айтганларини қилди. Шундан кейин Илёс билан бирга, аёлнинг оиласи учун кўп кунларга етадиган егулик бўлди. 16Эгамизнинг Илёс орқали айтганларига биноан, хумдаги ун ҳам тамом бўлмади, хурмачадаги мой ҳам тугамади.
17Орадан бир қанча вақт ўтгач, хонадон соҳибаси — аёлнинг ўғли касал бўлиб қолди. У шунчалик оғир дардга йўлиқдики, охири жон берди. 18Аёл Илёсга деди:
— Мендан нима истайсиз, эй, Худонинг одами?[136] Сиз гуноҳларимни Худога эслатгани ва ўғлимнинг ўлимига сабабчи бўлгани келибсиз–да?![137]
19Илёс аёлга: “Менга беринг ўғлингизни!” — деб болани аёлнинг қучоғидан олди, уни ўзи истиқомат қиладиган болохонага олиб чиқиб, тўшакка ётқизди. 20Сўнгра Эгамизга хитоб қилди:
— Эй, Эгам Худо! Мен шу бева аёлнинг меҳмониман. Наҳот, унинг ўғлини нобуд қилиб, бошига кулфат ёғдирсанг?!
21Илёс боланинг устига уч марта чўзилиб, кейин Эгамизга яна хитоб қилди:
— Эй, Эгам Худо! Илтижо қиламан, бу болага қайтадан жон ато эт!
22Эгамиз Илёснинг илтижосини эшитди. У болага қайтадан жон ато этиб, тирилтирди. 23Илёс болани болохонадан уйга олиб тушди, уни онасига бериб: “Қаранг, ўғлингиз тирик!” — деди. 24Аёл эса Илёсга:
— Энди билдим: сиз Худонинг одами экансиз, — деди. — Эгамиз чиндан ҳам сиз орқали гапирар экан.

 

18–БОБ

 

Илёс ва Баалнинг пайғамбарлари

 

1Орадан анча кунлар ўтди. Ниҳоят, қурғоқчиликнинг учинчи йили Илёсга Эгамиз шу сўзларни аён қилди:
— Ахабнинг ҳузурига бор. Мен ер юзига ёмғир ёғдираман.
2Илёс Ахабга кўрингани кетди. Бу вақтда Самарияда даҳшатли очарчилик ҳукм сурарди.
3Ахаб сарой бошқарувчиси Ободиёни чақирди. Ободиё Эгамиздан жуда қўрқарди. 4Изабел Эгамизнинг пайғамбарларини ўлдираётганда, Ободиё юзта пайғамбарни ғорга олиб кетган ва элликта–элликта қилиб ўша ерда яширган, уларни нон–сув билан таъминлаб турганди. 5Ахаб Ободиёга деди:
— Юртдаги ҳамма булоқлар ва сойликларга бор, ўт–ўлан топиб, отларни, хачирларни боқайлик, мол–ҳолдан айрилиб қолмайлик тағин.
6Иккови айланиб чиқиш учун юрт ҳудудини тақсимлаб олишди. Ахаб бир йўлдан ўзи алоҳида кетди. Ободиё ҳам ўзи алоҳида бошқа йўлдан кетди.
7Ободиё йўлда кетаётганда, рўпарасидан Илёс чиқиб қолди. Ободиё Илёсни таниди ва етти букилиб таъзим қилиб:
— Сизмисиз, тўрам Илёс? — деб сўради.
8— Ҳа, менман, — деб жавоб берди Илёс унга. — Бор, хўжайинингга: “Илёс шу ерда”, деб айт.
9— Менинг қандай айбим борки, сиз мен, қулингизни Ахабнинг қўлига топширяпсиз?! — деди Ободиё. — Мени ўлдириш учунми?! 10Эгангиз Худо шоҳид! Бирорта шоҳлик ёки халқ йўқки, хўжайиним сизни ахтариб топиш учун ўша ерларга бирор одамни жўнатмаган бўлсин. Ўша шоҳликлар, халқлардан: “Илёс бу ерда йўқ”, деб жавоб келгандан кейин ҳам уларга сизни топа олмаганлари ҳақида қасам ичдирди. 11Энди эса сиз: “Бор, хўжайинингга, Илёс шу ерда, деб айт”, деяпсиз. 12Ёнингиздан кетишим биланоқ, Эгамизнинг Руҳи сизни бирор жойга олиб кетади. Қаергалигини эса мен билолмай қоламан. Мен Ахабнинг ҳузурига бориб хабар бердим ҳам дейлик. У эса сизни топа олмай, ўша заҳоти мени ўлдиради. Лекин мен, қулингиз, болалигимдан Эгамиздан қўрқаман. 13Изабел Эгамизнинг пайғамбарларини ўлдираётганда, мен Эгамизнинг пайғамбарларидан юзтасини элликта–элликта қилиб ғорларда яширдим, уларга нон–сув бериб турдим. Наҳотки, мана шу қилган ишларим ҳақида тўрам эшитмаган бўлсалар?! 14Энди эса сиз менга: “Бор, хўжайинингга, Илёс шу ерда, деб айт”, деяпсиз. У мени ўлдиради–ку!
15— Мен хизмат қилаётган Сарвари Олам шоҳид! Бугун мен унга албатта кўринаман, — деди Илёс.
16Шундан кейин Ободиё Ахабнинг ёнига бориб, уни воқеадан хабардор қилди. Ахаб эса Илёсни кутиб олиш учун кетди. 17Ахаб Илёсни кўрди–ю: “Исроилга бало келтирадиган сенмисан ҳали?!” деб дўқ урди.
18— Исроилга бало келтирадиган мен эмас, — дея жавоб берди Илёс. — Аксинча, сен ва отангнинг хонадони Эгамизнинг амрларидан юз ўгирдингизлар, Баалга сажда қилиб, Исроилга бало келтирдингизлар. 19Энди бирортасига буюр: бутун Исроил халқини, Баалнинг Изабел дастурхонидан таом ейдиган 450та пайғамбарини, Ашеранинг 400та пайғамбарини менга Кармил тоғи ёнига тўплаб берсин.
20Ахаб жамики Исроил халқини, пайғамбарларни Кармил тоғи[138] ёнига тўплади. 21Илёс халқнинг рўпарасига чиқиб, уларга танбеҳ берди:
— Қачонгача икки кеманинг учини тутиб юрасизлар?! Агар Эгамиз Худо бўлса, Унга эргашинглар. Борди–ю, Баал Худо бўлса, унга сажда қилинглар.
Халқдан садо чиқмади. 22Илёс яна халққа қараб гапира бошлади:
— Эгамизнинг пайғамбари бўлиб ёлғиз мен қолдим, Баалнинг пайғамбарлари эса 450 киши. 23Энди бизга иккита буқа келтиринглар. Баалнинг пайғамбарлари битта буқани танлаб олиб нимталасин, кейин ўтинларнинг устига қўйишсин, лекин олов ёқишмасин. Мен ҳам буқанинг биттасини тайёрлаб ўтинларнинг устига қўяман, лекин олов ёқмайман. 24Баалнинг пайғамбарлари илтижо қилиб, Баални чақиришсин. Мен ҳам илтижо қилиб, Эгамизни чақираман. Кимнинг Худоси аланга орқали жавоб берса, Худо Ўшадир.
Халққа бу гап жуда маъқул келди. 25Илёс Баалнинг пайғамбарларига деди:
— Сизлар кўпчиликсиз, битта буқани танлаб олиб, аввал сизлар нимталанглар. Кейин худойингизга илтижо қилиб, чақиринглар, лекин олов ёқманглар.
26Баалнинг пайғамбарлари ўзлари танлаб олган буқани нимталаб, тайёрлаб қўйдилар. Кейин эрталабдан пешингача: “Эй, Баал, бизга жавоб бер!” деб ўзларининг худосига илтижо қилиб, чақирдилар. Лекин на бирон садо келди, на бирортаси жавоб берди. Улар ўзлари қурган қурбонгоҳнинг атрофида сакрайвердилар.
27Пешин вақти бўлди. Илёс энди уларнинг устидан кула бошлади:
— Баландроқ овоз билан чақиринглар. Ахир, у худо, балки хаёл суриб ўтиргандир, ё бирор нарса билан машғулдир, ёки йўлда келаётгандир, ёки ухлаб ётган бўлса, уйғотиш керакдир.
28Хуллас, улар баланд овоз билан бақиравердилар. Кейин, одатларига кўра, ўзларига пичоқ ва найза санчиб, қон оқиздилар. 29Пешин вақти ўтиб кетди. Кечки қурбонлик пайтига[139] қадар улар жазавага тушиб бақиравердилар. Лекин на бир садо бўлди, на бирорта аломат, на бир жавоб бўлди.
30Илёс: “Менга яқинроқ келинглар”, — деб ҳамма одамларни чақирди. Халқ Илёснинг ёнига келди. Шу пайт Илёс Эгамизнинг бузилган қурбонгоҳини қайта тиклай бошлади. 31Илёс ўн иккита тош олди. Бу тошлар Ёқубнинг ўғилларидан келиб чиққан қабилаларни англатарди. Ёқубга Эгамиз: “Сенинг номинг Исроил бўлади”, деган сўзларни аён қилган эди. 32Илёс ўша тошларни ишлатиб, Эгамизга атаб қурбонгоҳ қурди. Қурбонгоҳ атрофида бир тоғора[140] буғдой сиғадиган хандақ кавлади. 33Сўнг ўтинларни қалаштирди, буқани нимталаб, ўтинлар устига қўйди.
— Тўла тўрт кўза сув олиб келинглар, — деди Илёс одамларга. — Сувни куйдиришга аталган қурбонликнинг ва ўтинларнинг устидан тўкинглар.
34Кейин: “Яна такрорланглар!” деб буюрди Илёс одамларга. Одамлар яна тўрт кўза сув қуйдилар. “Учинчи марта ҳам такрорланглар!” — деди. Учинчи марта ҳам тўрт кўза сув қуйдилар. 35Энди қурбонгоҳнинг атрофида сув оқа бошлади, хандақ ҳам сувга тўлди.
36Кечки қурбонлик пайти бўлганда, пайғамбар Илёс қурбонгоҳга яқин келиб, хитоб қилди:
— Эй, Иброҳимнинг, Исҳоқнинг ва Ёқубнинг[141] Худоси — Эгамиз! Бугун сенинг Исроилда Худо эканлигинг, Мен эса Сенинг қулинг эканлигим аён бўлсин. Буларнинг ҳаммасини сенинг амрингга биноан бажо қилганим аён бўлсин. 37Менга жавоб бер, эй, Эгамиз! Менга жавоб бер: мана бу халқ Сенинг Худо эканингни, уларнинг дилини Сен Ўзингга мойил қилувчи эканингни билсин.
38Ўша заҳоти Эгамиз олов юборди. Олов куйдиришга аталган қурбонликни, ўтинларни, тошларни ва тупроқни ямламай ютиб юборди. Хандақдаги сувни ҳам олов тортиб кетди. 39Бу ҳодисани кузатиб турган халқ юз тубан мук тушиб: “Эгамиз — Худодир, Эгамиз — Худодир”, — деди.
40Шундан сўнг Илёс одамларга: “Баалнинг пайғамбарларини ушланглар, бирортаси ҳам қочиб кетмасин!” деб буюрди. Одамлар Баалнинг пайғамбарларини ушладилар. Илёс уларни Хишон сойлигига олиб тушиб, ўша ерда ўлдирди.

 

Қурғоқчилик тугайди

 

41Шу воқеадан кейин Илёс Ахабга: “Бор, энди еб–ичавер, қаттиқ ёмғир ёғади, ёмғир яқинлашаётганини эшитяпман”, деди. 42Ахаб тамадди қилиб олиш учун кетди. Илёс эса Кармилнинг тепасига чиқди. Ерга энгашиб, юзини тиззалари орасига қўйди. 43Кейин хизматкорига: “Бор, денгиз томонга қара–чи”, деди. Хизматкор кетди.
— Ҳеч нарса йўқ экан, — деди у қайтиб келиб.
Илёс хизматкорига етти марта: “Денгизга қара!” деб буюрди. 44Хизматкор еттинчи марта ҳам бориб қаради.
— Ана, денгиздан кичкина бир булут чиқиб келяпти, катталиги одамнинг кафтича келади, — деди у, ниҳоят.
Илёс хизматкорига буюрди:
— Тез бориб, Ахабга айт, аравасини қўшиб жўнасин. Тағин ёмғирда қолиб кетмасин.
45Шу пайт бирдан осмонни қоп–қора булут қоплади, шамол эсиб, шиддат билан ёмғир бошлади. Ахаб эса аравасига ўтириб, Йизрилга[142] йўл олди. 46Эгамиз Илёсга алоҳида куч–қудрат ато қилди. У тўнининг этагини белига қистирди–да, Ахабдан илгари Йизрилга қараб югуриб кетди.

 

19–БОБ

 

Илёс Синай тоғида

 

1Ахаб Илёс қилган ҳамма ишларни, барча пайғамбарларни қандай қилиб қиличдан ўтказганини Изабелга айтиб берди. 2Изабел Илёсга чопар орқали шу хабарни етказди: “Пайғамбарларнинг жонини қандай олган бўлсанг, эртага шу вақтда мен ҳам сенинг жонингни олмасам, худолар мени ҳар қандай жазога мубтало қилсин, ундан ҳам баттарроғига дучор қилсин.” 3Илёс бу хабарни эшитди–ю, ўрнидан туриб, жонини қутқариш умидида Яҳудонинг Бэршэва шаҳри[143] томон йўл олди. Хизматкорини ўша шаҳарда қолдириб, 4ёлғиз ўзи чўлда бир кун йўл юрди. Ниҳоят, бир юлғун дарахти остига келиб ўтирди. Ўзига ўзи ўлим тилаб:
— Етар, эй, Эгам! — деб хитоб қилди у, — энди жонимни олақол. Ахир, ота–боболаримдан менинг ортиқ жойим йўқ.
5Илёс юлғун остида ётиб ухлаб қолди. Бир пайт фаришта уни туртиб: “Тур, таом еб ол”, — деди. 6Илёс туриб қараса, бош томонида иссиқ тош устида пишган нон, кўзада сув турибди. У еб–ичиб бўлиб, яна ётди.
7Эгамизнинг фариштаси иккинчи дафъа қайтиб келди ва Илёсга тегиниб: “Тур, таом еб ол, олдингда ҳали узоқ йўл турибди”, деди. 8Илёс ўрнидан туриб еб–ичиб олди. Таомнинг қуввати билан қирқ кечаю қирқ кундуз йўл юриб Худонинг тоғи Синайга[144] етиб келди. 9Илёс Синай тоғидаги бир ғорга кириб, ўша ерда тунади. Бир пайт Эгамиз ундан: “Эй, Илёс, бу ерларда нима қилиб юрибсан?” деб сўради.
10— Эй, Парвардигори Олам — Эгам, Сен учун кўп жон куйдирган эдим, — деди Илёс. — Чунки Исроил халқи Сен билан қилган аҳддан қайтди, қурбонгоҳларингни бузди, пайғамбарларингни қиличдан ўтказди. Эй, Эгам, Сенинг пайғамбарларингдан ёлғиз мен қолдим, холос. Энди жонимни олиш учун мени ҳам қидириб юрибдилар.
11— Чиқ, тоғда Менинг рўпарамда тур, ёнингдан ўтаман, — деди Эгамиз унга.
Эгамиз ўтганда, қудратли бўрон тоғларни ёриб, қояларни парча–парча қилиб ташлади, лекин Эгамиз бўрон ичида эмасди. Шамолдан сўнг зилзила бўлди, лекин Эгамиз зилзилада ҳам эмасди. 12Зилзиладан сўнг эса аланга кўтарилди. Бироқ Эгамиз аланга ичида ҳам эмас экан. Алангадан кейин эса майин шабада товуши эшитилди. 13Илёс бу товушни эшитиб, юзини чакмони билан беркитиб олди. Ташқарига чиқиб, ғорнинг оғзида турди. Шунда яна: “Илёс, бу ерда нима қилиб турибсан?” деган садо келди.
14— Эй, Парвардигори Олам — Эгам, мен Сен учун кўп жон куйдирган эдим, — деди Илёс. — Исроил халқи Сен билан қилган аҳддан қайтди, қурбонгоҳларингни бузди, пайғамбарларингни қиличдан ўтказди. Эгамнинг пайғамбарларидан ёлғиз мен қолдим, холос. Энди жонимни олиш учун мени ҳам қидириб юрибдилар.
15Эгамиз унга айтди:
— Сен келган йўлингдан орқага қайт. Дамашқ яқинидаги саҳрога бор. У ерга борганингдан кейин, Хазайилнинг бошига мой сурт, у Орам юртининг шоҳи бўлсин. 16Нимши ўғли Ёҳунинг[145] бошига ҳам мой сурт, у Исроилнинг шоҳи бўлсин. Овил–Махлалик Шофот ўғли Элишайнинг бошига ҳам мой сурт, у сенинг ўрнингга пайғамбар бўлади. 17Хазайилнинг қиличидан қочиб қутулганни Ёҳу ўлдиради, Ёҳунинг қиличидан қочиб қутулганни Элишай ўлдиради. 18Мен Исроил халқидан етти минг одамни қолдираман, улар Баал олдида тиз чўкмаган, бирортаси ҳам Баални ўпмаган.

 

Элишай

 

19Илёс у ердан кетиб, Шофот ўғли Элишайни топди. У ўн икки жуфт ҳўкиз билан ер ҳайдаётганларнинг орасида ўн иккинчи жуфт ҳўкизни ҳайдаётган эди. Илёс Элишайнинг ёнидан ўтаётиб, чакмонини унинг устига ташлади[146]. 20Элишай ҳўкизларини қолдириб, Илёснинг орқасидан югуриб борди.
— Ижозат бер, бориб, ота–онамни ўпиб хайрлашиб келай, кейин орқангдан етиб бораман, — деди у Илёсга.
Илёс Элишайга деди:
— Бор, лекин мен сенга қилганимни ўйлаб кўр!
21Элишай Илёснинг ёнидан қайтиб бориб, бир жуфт ҳўкизни сўйди. Омоч–бўйинтуруқларини ёқиб, ҳўкизларнинг гўштини пишириб, одамларга берди. Одамлар гўштни еб бўлгач, Элишай Илёснинг ортидан жўнади ва унга хизмат қила бошлади.

 

20–БОБ

 

Орам шоҳи билан уруш

 

1Орам шоҳи Банҳадад[147] ҳамма лашкарини тўплади. Ўттиз иккита шоҳ ўз отлари, жанг аравалари билан унга мадад берди. Банҳадад Самарияни қамал қилиб, бу шаҳарга уруш бошлади. 2Банҳадад шаҳарга — Исроил шоҳи Ахаб ҳузурига чопарлар жўнатиб, улар орқали шу хабарни етказди:
— Банҳадад айтмоқда: 3“Сенинг олтин–кумушларинг, энг сара хотинларинг, ўғилларинг меники бўлади.”
4— Сиз айтгандай бўла қолсин, шоҳ ҳазратлари, — деб жавоб йўллади Исроил шоҳи, — ўзим ҳам, менинг ҳамма нарсам ҳам сизникидир.
5Банҳададнинг чопарлари яна қайтиб келиб, Ахабга шу хабарни етказдилар:
— Банҳадад айтмоқда: “Сенга, олтинингни, кумушингни, хотинларингни ва болаларингни менга берасан, деб хабар берган эдим. 6Эртага шу пайтда қулларимни жўнатаман: улар саройингни, аъёнларингнинг бошпанасини бирма–бир кўриб, кўзингни қувнатиб турган қимматбаҳо ҳамма нарсаларингни олиб кетадилар.”
7Исроил шоҳи юрт оқсоқолларини чақириб, уларга айтди:
— Ўйлаб бир қаранглар, у одам қандай ёмонликни ўйлаб топади–я. У хотинларимни, ўғилларимни, олтин–кумушларимни сўраб чопар жўнатганда, мен рад қилмагандим.
8Ҳаммалари шоҳга:
— Қулоқ солманг унинг гапларига, рози бўлманг! — деб маслаҳат бердилар. 9Исроил шоҳи Банҳададнинг чопарларига шу гапни айтди:
— Шоҳ ҳазратларига шундай деб етказинглар: у олдин мендан нима истаган бўлса, ҳаммасини адо этаман, фақат кейинги талабига рози эмасман.
Чопарлар Банҳададга Ахабнинг шу гапини олиб келдилар. 10Банҳадад Ахабга яна чопарларини жўнатиб, қуйидаги гапни етказди:
— Самарияни ер билан яксон қиламан, агар Самариянинг кули орқамда юрган мана шу одамларимнинг ҳар бирига бир ҳовучдан етиб ортиб қолса, худолар мени ҳар қандай жазога мубтало қилсин, ундан ҳам баттарроғига дучор қилсин.
11Исроил шоҳи ҳам Банҳададнинг гапларига муносиб жавоб берди:
— Айтиб қўйинг, шоҳингиз совутини кийишдан олдин эмас, ечгандан кейин мақтансин.
12Банҳадад шоҳлари билан чодирда кайфу сафо қилиб ўтирган эди. У Ахабнинг гапини эшитиши биланоқ: “Шаҳарга ҳужум қилгани тайёрланинг!” деб амр берди. Унинг одамлари шу заҳоти шаҳарни қуршаб олди. 13Ўша пайт Исроил шоҳи Ахабнинг олдига бир пайғамбар келиб, шу гапларни айтди:
— Эгам шундай демоқда: “Эй, Ахаб, анави катта қўшинни кўряпсанми? Бугун ўшаларни сенинг қўлингга бераман. Ана ўшанда Эгангиз Мен эканлигимни биласан.”
14— Ким орқали беради? — деб сўради Ахаб.
— Вилоят ҳокимларининг паҳлавонлари орқали бераман, деб айтмоқда Эгам, — гапида давом этди пайғамбар.
— Жангни ким бошлайди? — яна сўради Ахаб.
— Сен, — деди пайғамбар. 15Ахаб вилоят ҳокимларининг паҳлавонларини чақирди: улар 232та экан. Кейин Исроил лашкарининг ҳаммасини чақирди, улар етти минг киши чиқди.
16Пешин вақтида Исроил лашкари ҳужум қилиб қолди. Банҳадад ва шоҳлар, яъни унга ёрдам бераётган ўттиз икки шоҳ чодирларда ичиб маст бўлиб ётган экан. 17Исроил лашкари томонидан аввал вилоят ҳокимларининг паҳлавонлари чиқдилар. Банҳадад чопарлар жўнатган эди, чопарлар: “Самариядан одамлар чиқиб келяпти”, деб унга хабар етказдилар.
18— Агар сулҳ тузиш учун келаётган бўлсалар, тириклайин ушланглар, — деб амр берди Банҳадад. — Борди–ю, жанг қилиш учун отланган бўлсалар ҳам, тириклайин ушланглар.
19Вилоят ҳокимларининг паҳлавонлари, уларнинг орқасидан эса лашкар шаҳардан чиқиб келиб, 20ҳар бири қаршисида турган Орам лашкарини ўлдирди. Бир пайт Орам лашкари қочиб қолди, Исроил лашкари эса уларни қувлаб кетдилар. Орам шоҳи Банҳадад от устида, отлиқлар билан бирга қочиб қутулди. 21Исроил шоҳи келиб, отларни, жанг араваларини яксон қилиб ташлади. Шундай қилиб, Орам лашкари қаттиқ мағлубиятга учрадилар.
22Шундан кейин пайғамбар яна Исроил шоҳи ёнига келиб деди:
— Бор, яна куч тўпла, нима қилишингни кўриб–билиб ол. Янаги баҳорда Орам шоҳи сенга хавф солади.

 

Банҳадад яна ҳужум қилади

 

23Айни пайтда Орам шоҳига ҳам аъёнлари уқтирдилар:
— Уларнинг худолари — тоғлар худоларидир. Шунинг учун бу сафар уларнинг қўли баланд келди. Агар улар билан текисликда жанг қилсак, албатта биз ғолиб келамиз. 24Энди шоҳимиз шундай қилсинлар: ҳукмдорларнинг ҳаммасини вазифаларидан четлатсинлар. Уларнинг ўрнига лашкарбошиларини тайинласинлар. 25Қанча лашкар, от, жанг араваси йўқотган бўлсалар, ўшанча лашкар, от, жанг аравалари тўплаб, қўшин ташкил қилсинлар. Кейин Исроил лашкарлари билан текисликда жанг қилиб, албатта уларни мағлуб этамиз.
Орам шоҳи аъёнларининг маслаҳатини инобатга олиб, улар айтгандай қилди.
26Янаги йил баҳорда Банҳадад Исроил билан уришиш учун отланди. У Орам лашкарларини йиғиб, Офоқ шаҳрига[148] олиб чиқди. 27Исроил лашкари ҳам йиғилиб, озиқ–овқат тўплашди. Сўнг Орам лашкари билан жанг қилиш учун жўнаб кетишди. Исроил лашкари Орам лашкарининг рўпарасида қароргоҳ қурдилар. Орам лашкарлари юртни босиб кетган, Исроил лашкари эса уларнинг олдида иккита кичкина эчки галасичалик келарди, холос.
28Пайғамбар Исроил шоҳи ёнига келиб, унга шу хабарни баён қилди:
— Эгам шундай айтмоқда: “Модомики Орам лашкари, Исроил халқининг Худоси — Эгамиз — тоғлар худосидир, текислик худоси эмас, деб айтаётган эканлар, Мен мана шу катта қўшиннинг ҳаммасини сенинг қўлингга бераман. Шунда Эгангиз Мен эканлигимни биласизлар.”
29Бир–бири билан душманлашган иккала томон етти кун қароргоҳда кутиб ётдилар. Ниҳоят, еттинчи куни жанг бошланди. Исроил лашкари бир кунда Орам лашкаридан 100.000 кишини қириб ташлади. 30Қолганлари Офоққа — шаҳар ичкарисига қочиб кирган эдилар, 27.000тасини девор босиб қолди. Банҳадад ҳам шаҳарга қочиб бориб, бир уйнинг энг ичкари хонасига кириб олди. 31Аъёнлари унга:
— Исроил шоҳлари раҳмдил шоҳлардир, деб эшитган эдик, — дедилар. — Қани, энди эгнимизга қанор кийиб, бўйнимизга арқон боғлайлик–да[149], кейин Исроил шоҳи ҳузурига борайлик. Шояд у сизнинг бир қошиқ қонингиздан кечса.
32Ҳамма аъёнлар эгниларига қанор кийиб, бўйинларига арқон боғлаб, Исроил шоҳи ҳузурига келдилар.
— Қулингиз Банҳадад: “Ўтинаман, шоҳ мени ўлдирмасин”, деб илтижо қиляпти, — дедилар.
— У ҳозир тирикми? Ахир, у менинг акам–ку! — деди Ахаб.
33Бу одамлар бир аломат кутаётган эдилар. Унинг гапини дарров оғзидан илиб олиб:
— Ҳа, Банҳадад — акангиз, — дедилар.
— Боринглар, уни олиб келинглар, — деб буюрди Ахаб.
Банҳадад Ахабнинг ёнига келди. Ахаб уни аравага ўтқазди.
34— Менинг отам сенинг отангдан тортиб олган шаҳарларни қайтариб бераман, — деди Банҳадад Ахабга. — Отам Самарияда бозорлар барпо қилган эди, сен, худди шу сингари, Дамашқда ўзинг учун бозорлар барпо қиласан.
— Сулҳ тузганимиздан кейин мен сени озод қиламан, — деди Ахаб ҳам ўз навбатида. У Банҳадад билан сулҳ тузгач, Банҳададни озод қилди.

 

Бир пайғамбар Ахабга қарши гапиради

 

35Пайғамбарлар гуруҳидан биттаси бошқасига:
— Мени ур! — деди. Пайғамбар Эгамизнинг амри бўйича иш тутаётган эди. Ўша одам пайғамбарни уришни истамади. 36Пайғамбар унга шундай деди:
— Модомики, сен Эгамизнинг амрига қулоқ солмадингми, энди кўрасан, ёнимдан кетишинг биланоқ, сени шер ғажиб ташлайди.
У одам пайғамбарнинг ёнидан кетиб, шерга дуч келиб қолди. Шер уни тилка–пора қилиб ташлади.
37Пайғамбар бошқа бир одамни учратиб қолиб, унга ҳам:
— Мени ур! — деди. У одам пайғамбарни уриб, жароҳат етказди. 38Пайғамбар нарироқ бориб кўзларини ёпинчиқ билан тўсиб, қиёфасини ўзгартирди ва йўл бўйида шоҳни кута бошлади. 39Шоҳ ўтиб кетаётган эди, пайғамбар унга қараб бақирди:
— Эй, шоҳим, мен, қулингиз, жангга борган эдим. Қарангки, орқадан бир одам менинг ёнимга бошқа одамни бошлаб келиб: “Бу асирни маҳкам ушла, қочиб кетмасин, бошинг билан жавоб берасан ёки эвазига икки пуд[150] кумуш берасан”, деди. 40Мен, қулингиз, у–бу ишлар билан машғул бўлиб турганимда, асир ғойиб бўлди.
— Сен ўзингга ўзинг ҳукм чиқариб қўйибсан–ку, — деди Исроил шоҳи пайғамбарга.
41Пайғамбар шу заҳоти кўзидан ёпинчиқни олди. Шоҳ билдики, у пайғамбарлардан бири экан. 42Пайғамбар шоҳга деди:
— Эгамиз шундай айтмоқда: “Модомики Мен ўлимга маҳкум этган[151] одамни сен қўлингдан чиқариб юборган экансан, унинг жони эвазига сен жонингдан жудо бўласан. Унинг халқи бошига келадигани сенинг халқинг бошига тушади.”
43Ғазабланган Исроил шоҳи хафаҳол уйига жўнаб, Самарияга етиб келди.

 

21–БОБ

 

Навўтнинг узумзори

 

1Воқеалар кетидан воқеалар юз бераверди.
Йизрил шаҳрида, Самария шоҳи Ахабнинг саройи ёнида шу ерлик Навўт деган одамнинг узумзори бор эди.
2— Узумзорингни менга бер, мен у ерни полиз қиламан, — деди Ахаб Навўтга. — Узумзоринг менинг уйимга яқин. Ўша жойнинг ўрнига мен сенга ундан ҳам яхшироқ узумзор бераман. Истасанг, баҳосини айт, кумуш берайин.
3— Оталаримдан қолган меросни[152] сизга бераманми?! Худо сақласин, — жавоб қайтарди Навўт Ахабга.
4Йизриллик Навўтнинг: “Оталаримдан қолган меросни сизга бераманми?!” деган гапидан Ахаб ғазабланди, хафаҳол уйига келди. Нон ҳам емай ўринга кириб, тескари қараб ётаверди. 5Хотини Изабел Ахабнинг ёнига келиб, ундан: “Нега руҳингиз тушкун, нон ҳам емадингиз?” деб сўради. 6Ахаб бўлиб ўтган воқеани айтиб берди:
— Йизриллик Навўтга: “Узумзорингни менга сот, кумуш бераман, ёки истасанг унинг ўрнига сенга бошқа узумзор берай”, десам, у: “Узумзоримни сизга бермайман”, деб жавоб қилди.
7— Сиз Исроил шоҳимисиз ўзи?! — деди Изабел Ахабга. — Туринг ўрнингиздан, нон–пон еб олинг. Кўнглингизни чоғ қилаверинг. Йизриллик Навўтнинг узумзорини сизга мен олиб бераман.
8Изабел Ахаб номидан мактублар ёзди, Ахабнинг муҳри билан тасдиқлади. Мактубларни Навўт яшаётган шаҳарнинг оқсоқолларига, аслзодаларига юборди. 9Мактуб қуйидаги мазмунда битилган эди:

 

“Рўза эълон қилинглар. Ҳаммани тўплаб, Навўтни уларнинг олдига ўтқазиб қўйинглар. 10Унинг рўпарасига иккита ярамас одамни турғизиб қўйинглар. Улар: “Эй, Навўт, сен Худони ва шоҳни ҳақорат қилдинг”, деб гувоҳлик берсинлар. Кейин уни ташқарига олиб чиқиб, тошбўрон қилиб ўлдиринглар.”

 

11Навўт истиқомат қиладиган шаҳардаги одамлар, аслзодалар ва оқсоқоллар ҳаммасини Изабел буюрганидай қилдилар. 12Аввал рўза эълон қилдилар. Кейин халқни тўплаб, Навўтни халқнинг олдига ўтқаздилар. 13Иккита[153] ярамас одам келиб, Навўтнинг рўпарасига ўтирди. Улар халқнинг олдида: “Навўт Худони ва шоҳни ҳақорат қилди”[154], деб Навўтга айб қўйишди. Шундан сўнг Навўтни шаҳар ташқарисига олиб чиқиб, тошбўрон қилиб ўлдирдилар.
14Оқсоқоллар ва аслзодалар: “Навўт тошбўрон қилиб ўлдирилди”, деб Изабелга хабар бердилар.
15Изабел Навўтнинг тошбўрон қилиб ўлдирилганини эшитган замон Ахабга деди:
— Йизриллик Навўт узумзорини сизга кумушга ҳам сотмаган эди. Боринг энди, унинг ўша узумзорини ўзингизнинг мулкингизга қўшиб олинг. Навўт энди йўқ. У ўлибди.
16Ахаб Навўтнинг ўлдирилганини эшитдию: “Тезроқ бориб, Йизриллик Навўтнинг узумзорини ўзимга мулк қилиб олай”, деб ҳаракатга тушди.
17Ўша пайт Тишба шаҳридан бўлган Илёсга Эгамиз шу сўзларни аён қилган эди: 18“Бор, Самарияда ўтирган Исроил шоҳи Ахабни кутиб олиш учун чиқ. У ҳозир Навўтнинг узумзорида, ўша узумзорни ўзига мулк қилиб олмоқчи бўлиб, у ерга келди. 19Ахабга шу гапларни етказ:
— Эгам шундай айтмоқда: Навўтни ўлдириб унинг мулкини ўзингга олмоқчимисан?! Навўтнинг қонини кўппаклар ялаган ерда сенинг қонингни ҳам кўппаклар ялайди.”
20— Ҳа, душманим, мени бу ерга ҳам топиб келдингми? — деди Ахаб Илёсга.
— Ҳа, топиб келдим, — деди Илёс, — сен Эгамиз олдида қабиҳликларга роса муккангдан кетдинг. 21Эгамизнинг гапи шундай: “Бошингга бало ёғдираман, сени илдизингдан қуритаман. Исроилдаги сенга қарашли эркак зотини, ҳоҳ қул бўлсин, ҳоҳ озод бўлсин, қириб ташлайман. 22Исроилни гуноҳга ботириб, Эгамизни ғазаблантирганинг учун сенинг хонадонингни Набат ўғли Ерибомнинг хонадони кўйига, Охиё ўғли Башонинг хонадони кўйига соламан.” 23Эгамиз Изабел ҳақида ҳам айтди: “Йизрил девори ичкарисида Изабел кўппакларга ем бўлар. 24Ахабга қарашли шаҳарда вафот этган одам кўппакларга ем бўлар, қирда вафот этган одами кўкдаги қушларга ем бўлар.”
25Шу пайтгача ҳеч ким Ахаб сингари Эгамиз олдида қабиҳликларга муккасидан кетмаган эди. Хотини Изабел эса уни гижгижлаб турар эди. 26Ахаб, Амор халқи сингари, бутларга эргашиб, кўп қабиҳликлар қилган эди. Амор халқини эса гуноҳ ишлари учун Эгамиз у юртдан ҳайдаб, юртни Исроил халқига берган эди.
27Ахаб Илёснинг айтганларини эшитиб, қайғудан кийимларини йиртди, эгнига қанор илиб олди, рўза тутди, қанор кийиб ухлади[155], доимо ғамгин юрди. 28Шундан кейин Илёсга Эгамиз шу сўзларни аён қилди: 29“Кўрдингми, Ахаб тавба қилиб, Менинг олдимда қандай мўмин бўлиб қолди! У Менга итоат қилгани учун, у барҳаёт экан, бошига бало келтирмайман. Ўғли шоҳ бўлгандан сўнг, унинг хонадонига бало–қазо ёғдираман.”

 

22–БОБ

 

Михиё Ахабни огоҳлантиради

 

1Орадан уч йил ўтди. Шу вақт оралиғида Орам билан Исроил ўртасида уруш бўлмади. 2Учинчи йили Яҳудо шоҳи Ёҳушафат Исроил шоҳи ҳузурига келди. 3Исроил шоҳи аъёнларига деди:
— Гиладдаги[156] Рамўт бизники эканини биласизларми? Лекин биз бу шаҳарни узоқ вақтдан буён Орам шоҳидан тортиб олмай, сукут сақлаб келяпмиз.
4— Гиладдаги Рамўт учун жанг қилмоққа мен билан борасанми? — деб сўради Ахаб Ёҳушафатдан.
— Мени гўё ўзинг деб бил, халқимни ўзингнинг халқинг деб, отларимни ўзингнинг отларинг деб бил, — деди Ёҳушафат унга. 5Ёҳушафат Исроил шоҳига яна айтди:
— Аввал Эгамизнинг хоҳиш–иродасини бил–чи, У нима дер экан.
6Исроил шоҳи тўрт юзга яқин пайғамбарни тўплаб улардан сўради:
— Гиладдаги Рамўт учун жанг қилмоққа борайми ёки бормайми?
— Бораверсинлар, Раббий у шаҳарни шоҳ ҳазратларининг қўлига беради.
7— Бу ерда улардан бошқа Эгамизнинг бирорта пайғамбари қолмадими? Агар бўлса, ундан ҳам сўраб кўрайлик, — деди Ёҳушафат.
8— Яна бир киши бор, — деди Ахаб Ёҳушафатга, — Йимлонинг ўғли Михиё. У орқали Эгамизнинг хоҳиш–иродасини билсак бўлади. Лекин мен уни ёмон кўраман, чунки у мен ҳақимда башорат қилса, хайрли гап айтмайди, хунук гап айтади.
— Эй, шоҳ, бундай деб айтма, — деди Ёҳушафат. 9Исроил шоҳи мулозимини чақириб:
— Тез бориб, Йимлонинг ўғли Михиёни олиб кел, — деб буюрди.
10Исроил шоҳи Ахаб ва Яҳудо шоҳи Ёҳушафат шоҳлик либосларини кийиб, ҳар қайсиси ўз тахтида Самария дарвозаси ёнидаги хирмонда ўтирар, ҳамма пайғамбарлар эса уларнинг рўпарасида туриб башорат қилаётган эди. 11Ханано ўғли Зидқиё темир шохлар ясаб, деди:
— Эгамиз: “Орам лашкарини қириб битирмагунингча, шу шохлар билан сузаверасан”, деб айтмоқда.
12Бошқа пайғамбарлар ҳам шоҳга:
— Рамўтга бораверсинлар, албатта ғалаба қиладилар, Эгамиз ўша шаҳарни шоҳимизнинг қўлларига беради, — деб башорат қилдилар.
13Мулозим Михиёни чақириш учун кетди. У Михиёнинг олдига келиб, унга деди:
— Қара, ҳозир ҳамма пайғамбарлар бир оғиздан шоҳга яхшиликдан башорат қиляптилар. Сенинг башоратинг ҳам уларникидай бўлсин. Сен ҳам яхшиликдан каромат қил.
14— Худо ҳақи! Эгамиз менга нимани аён қилса, шуни айтаман, — деди Михиё.
15Михиё шоҳ ҳузурига келди.
— Эй, Михиё, мен Рамўтни қайтариб олиш учун жанг қилмоқчиман. Шунинг учун Гиладдаги Рамўтга борайми ёки бормайми? — дея сўради шоҳ ундан.
— Бораверсинлар, албатта ғолиб келадилар, — деди Михиё. — Эгамиз ўша шаҳарни шоҳ ҳазратларининг қўлига беради.
16— Фақат ҳақиқатни айтишинг учун, Эгамиз номини ўртага қўйиб сенга неча марта онт ичдирайин? — деб шоҳ ундан яна сўради.
17— Исроил халқини кўриб турибман, улар тоғлар устида ёйилиб юрган чўпонсиз қўйларга ўхшайди, — деди Михиё. — Эгамиз: “Уларнинг хўжайини йўқ, ҳар бири ўз уйига тинч–омон қайтиб кетсин”, деди.
18— У мен ҳақимда башорат қилганда хайрли гап айтмайди, балки хунук хабар айтади, деб сенга айтмаганмидим?! — деб хафалигини изҳор қилди Ахаб Ёҳушафатга.
19— Ундай бўлса, Эгамизнинг сўзларини эшитсинлар, — деди Михиё Ахабга. — Мен Эгамизни Ўзининг тахтида ўтирган ҳолатда кўрдим. Жамики самовий мавжудотлар Унинг ўнг ва чап томонидан жой олган экан. 20Эгамиз улардан сўради: “Ахаб Гиладдаги Рамўт шаҳрига бориб, ўша ерда ҳалок бўлсин, дея ким уни ўзига оғдира олади?” Бири ундай деди, бошқаси бундай деди. 21Бир пайт руҳлардан биттаси Эгамизнинг рўпарасида пайдо бўлди ва: “Уни мен кўндираман”, деди. 22“Қандай қилиб кўндирасан?” сўради Эгамиз. “Мен чиқиб, ҳамма пайғамбарларнинг оғзида ёлғончи руҳга айланаман”, деди у. “Сен уни кўндир, бор, айтганингдай қил, сен уддасидан чиқасан”, деди Эгамиз. 23Мана кўрдингизми, Эгамиз ҳамма пайғамбарларингизнинг оғзига ёлғончи руҳ солиб қўйган. У бошингизга фалокат келтиришни қарор қилган.
24Шу пайт Ханано ўғли Зидқиё Михиёнинг олдига келиб, унинг юзига бир шапалоқ урди:
— Наҳотки, Эгамизнинг Руҳи мени тарк этиб, сен билан гаплашгани кетган бўлса?! Айт–чи, у қайси йўлдан кетди? — сўради Зидқиё.
25— Қараб тур, сичқоннинг ини минг танга бўлиб, яширингани ичкари хонага югурганингда кўрасан, — деди Михиё Зидқиёга.
26— Михиёни ушланглар! — буюрди Исроил шоҳи. — Уни шаҳар ҳокими Омоннинг ва шахзода Йўшнинг ҳузурига олиб боринглар. 27Уларга менинг амримни етказинглар. Улар Михиёни зиндонга ташлашсин. Мен соғ–саломат қайтиб келгунимча, оз–моз нон–сув бериб турсин, холос.
28— Эй, халойиқ! Ҳаммангиз эшитиб қўйинг! Агар шоҳ ҳазратлари соғ–саломат қайтиб келсалар, Эгамиз мен орқали гапирмаган бўлади, — деди Михиё.

 

Ахабнинг ўлими

 

29Исроил шоҳи Ахаб билан Яҳудо шоҳи Ёҳушафат Гиладдаги Рамўт шаҳрига кетишди.
30— Мен қиёфамни ўзгартириб, жангга кираман, сен эса шоҳлик либосларингни кийиб ол, — деди Ахаб Ёҳушафатга.
Ахаб қиёфасини ўзгартириб, жангга кирди. 31Орам шоҳи ўттиз иккита жанг аравалари қўмондонига: “Каттаси билан ҳам, кичиги билан ҳам жанг қилиб ўтирманглар, асосий ҳужумни Исроил шоҳининг ўзига қаратинглар”, деб амр берган эди. 32Жанг аравалари қўмондонлари Ёҳушафатни кўргач: “Исроил шоҳи ана шу!” деб ўйлаб унга ҳужум бошладилар. Лекин Ёҳушафат жангга даъват қилиб бақирганда, 33араваларнинг қўмондонлари билдиларки, у Исроил шоҳи эмас экан. Қўмондонлар орқага қайтдилар. 34Бир одам бехосдан ёйини тортиб қўйиб юборган эди, ўқ тўппа–тўғри Исроил шоҳига келиб тегди. Шоҳнинг устидаги совути уланган жойдан ўқ кириб кетган экан. Шоҳ оғир жароҳатланди.
— Отни орқага бур, мен жароҳатландим, лашкарлар орасидан олиб чиқиб кет! — деди шоҳ извошчисига.
35Ўша куни ғоятда шиддатли жанг бўлди. Шоҳ эса араваси устида суяниб Орам лашкарларини кузатиб турди. Ўқ теккан жойдан араванинг ичига қон оқарди. Кечга томон бориб шоҳ қазо қилди. 36Кунботар пайтида лашкар орасида: “Ҳар ким ўз шаҳрига, ўз юртига кетаверсин!” деган овоза тарқалди.
37Шоҳнинг жасадини Самарияга олиб келиб, ўша ерда дафн қилдилар. 38Аравани эса Самариядаги ҳовузда ювдилар. Фоҳишалар ҳам шу ерда ювинишарди. Эгамизнинг айтгани[157] бўлди: кўппаклар унинг қонини ялади.
39Ахабнинг бошқа ишлари, бутун фаолияти, фил суягидан қурган саройи, ҳамма мустаҳкам қилган шаҳарлари ҳақида “Исроил шоҳлари тарихи” китобида ёзилган. 40Ахаб оламдан ўтди. Унинг ўрнига ўғли Охазиё шоҳ бўлди.

 

Яҳудо шоҳи Ёҳушафат

 

41Исроил шоҳи Ахаб шоҳлик қилаётганига тўрт йил бўлганда, Ёҳушафат Яҳудога шоҳ бўлган эди. Ёҳушафат Осонинг ўғли эди. 42Ўшанда Ёҳушафат ўттиз беш ёшда эди. У Қуддусда йигирма беш йил шоҳлик қилди. Онаси Озибах Шилхининг қизи эди.
43Ёҳушафат отаси Осонинг йўлидан юрди. Йўлдан озмай, Эгамиз олдида тўғри ишлар қилди. Лекин саждагоҳларни йўқ қилиб ташламади. Халқ ҳамон ўша жойларда қурбонлик қилиб, тутатқи тутатарди. 44Ёҳушафат Исроил шоҳи билан сулҳ тузди. 45Ёҳушафатнинг бошқа ишлари, кўрсатган қаҳрамонликлари, қандай жанг қилгани “Яҳудо шоҳлари тарихи” китобида ёзилган. 46Отаси Осо давридан қолган–қутган саждагоҳлардаги фаҳшбозларни[158] Ёҳушафат юртдан қувиб чиқарди.
47Бу пайтда Эдомда шоҳ йўқ, шоҳнинг ноиби юртни бошқарарди.

 

Ёҳушафатнинг кемалари

 

48Ёҳушафат: “Офирдан олтин олиб келаман”, деб денгизда савдо кемалари ясади, лекин Эзйўн–Геберга[159] борганда, кемалар парчаланиб, Офирга ета олмади. 49Ўшанда Исроил шоҳи Охазиё Ёҳушафатга: “Менинг одамларим сенинг одамларинг билан бирга кемада кетсин”, деган, лекин у рози бўлмаган эди.
50Ёҳушафат оламдан ўтди. У ҳам бобоси Довуд қалъасида ота–боболари ёнига дафн қилинди, унинг ўрнига ўғли Ёҳурам шоҳ бўлди.

 

Исроил шоҳи Охазиё

 

51Ёҳушафат Яҳудода шоҳлик қилаётганига ўн етти йил бўлганда, Охазиё Исроилга шоҳ бўлди. Охазиё Ахабнинг ўғли эди. У Самарияда истиқомат қиларди. У икки йил Исроил шоҳи бўлди. 52Охазиё Эгамиз олдида қабиҳ ишлар қилди. Ота–онасининг йўлидан, Исроилни гуноҳга ботирган Набат ўғли Ерибомнинг йўлидан кетди. 53Охазиё Баалга хизмат қилиб, унга топинди. Исроил халқининг Худоси — Эгамиз унинг қилмишларидан қаттиқ ғазабланди. Бинобарин, отаси ҳам Эгамизнинг қаҳрини келтирган эди.

 

 

 

ШОҲЛАР (ТЎРТИНЧИ КИТОБ)

Кириш

 

“3 Шоҳлар” ва “4 Шоҳлар”нинг асл нусхаси битта ибронийча китоб бўлиб, иккала қисмини битта ўрамга жойлаш узунлик қилганидан, китоб икки қисмга — “3 Шоҳлар” ва “4 Шоҳлар”га бўлинган. “4 Шоҳлар” ўша яхлит китобнинг иккинчи қисмидир. “4 Шоҳлар” китобида ҳам икки мустақил шоҳлик — Яҳудо ва Исроил шоҳликларининг тарихи баён этилади.
“4 Шоҳлар” китоби, асосан, иккита қисмдан иборат. Биринчи қисм (1-17–боблар) милоддан аввалги 722 йилгача иккала шоҳликда юз берган воқеалар — Шимолий шоҳлик Исроилнинг Оссурия шоҳлиги томонидан босиб олинишигача бўлган воқеаларни ўз ичига олади. Исроилнинг пойтахти Самария йўқ қилиниб, бу шоҳликдаги халқ Оссурия томонидан асирга олинган, фақат Жанубий шоҳлик — Яҳудо қолган эди.
Китобнинг иккинчи қисми (18-25–боблар) Яҳудо шоҳлигининг милоддан олдинги 586 йилгача бўлган тарихидан иборат. Бу пайтга келиб Бобил шоҳи Навухадназар Яҳудони босиб олган эди. Пойтахт Қуддус тамомила вайрон қилиниб, Яҳудо ва Қуддус аҳолисининг кўпчилиги Бобилга асир қилиб олиб кетилади. Шоҳ Навухадназар Гадалиё деган бир одамни Яҳудода қолган халққа ҳукмдор қилиб тайинлайди. Китоб Яҳудонинг келажагига умид борлигини кўрсатиш билан тугайди. Ёҳайихин деган Яҳудо шоҳи Бобил асирлигидан озод бўлади ва ҳар куни Бобил шоҳи билан таом ейишга таклиф қилинади.
“4 Шоҳлар” китобида айтилганидай, халқ Эгамизга бўлган садоқатидан юз ўгиргани учун, Исроил ва Яҳудо йўқ қилинади. Эгамиз бу юртларга пайғамбарларни қайта–қайта жўнатиб, бегона худоларга сажда қилишни тўхтатинглар, Менга қайта юз буринглар, деб халқни ва шоҳларни огоҳлантиради. Халқ қулоқ солмагани учун охири жазосини олади. Иккала шоҳлик ҳам йўқ қилинади. Халқ ўз юртидан узоқда — бегона халқлар орасида яшайди. Қуддуснинг қулаши — Исроил тарихида энг даҳшатли воқеалардан биридир. Нима учун бундай кулфатлар содир бўлгани китобда қуйидагича изоҳланади: “Эгамиз Қуддус ва Яҳудо халқидан ғоят ғазабланган, оқибатда уларни Ўз ҳузуридан қувиб юборган эди.” (24:20)

 

1–БОБ

 

Илёс ва шоҳ Охазиё

 

1Исроил[1] шоҳи Ахабнинг вафотидан кейин[2], Мўаб юрти[3] Исроилга қарши исён кўтарди[4].
2Исроил шоҳи Охазиё Самария шаҳридаги саройининг томи[5] панжарасидан йиқилиб, қаттиқ шикастланди. Сўнг чопарларига: “Филистларнинг Эхрон шаҳридаги[6] худоси Баал–Забуб ёнига бориб, ундан сўранглар–чи, мен соғаярмиканман”, деб уларни жўнатди.
3Шунда Тишба шаҳридан бўлган пайғамбар Илёсга Эгамизнинг фариштаси гапирди:
— Қани, бўл, Самария шоҳи юборган чопарларга пешвоз чиқиб, уларга шу гапларни етказ: “Нима учун сизлар Эхрон шаҳрининг худоси Баал–Забубдан, шоҳ соғаярмикан, деб сўраб билиш учун келяпсизлар?! Исроилда Худо йўқ деб ўйлаяпсизларми?! 4Энди Эгам шундай айтмоқда: шоҳингиз шу қилгани учун ётган жойидан турмай, ўлади.”
Илёс Эгамизнинг айтганини бажарди.
5Чопарлар Охазиёнинг ҳузурига қайтиб бордилар. Шоҳ:
— Намунча тез қайтиб келдингизлар? — деб сўради.
6Чопарлар Охазиёга айтдилар:
— Қаршимиздан бир одам бизга пешвоз чиқди. Сизнинг ҳузурингизга қайтишимизни, шу хабарни етказишимизни айтди: “Эгамиз шундай демоқда: нимага сен Эхроннинг худоси Баал–Забубдан, соғаярмиканман, деб сўраб билиш учун чопарлар жўнатдинг? Исроилда Худо йўқ деб ўйладингми?! Шу қилганинг учун ётган жойингдан турмай, ўласан.”
7Охазиё чопарлардан:
— Сизларга пешвоз чиқиб, шу гапларни айтган одамнинг кўриниши қанақа? — деб сўради.
8— У одам ҳайвон терисидан кийим кийган экан, белига чарм камар боғлаб олибди, — деб жавоб беришди чопарлар шоҳга.
— У Илёс, — деди Охазиё. 9Шундан кейин шоҳ Охазиё Илёсни олиб келиш учун элликбошини элликта сипоҳи билан жўнатди. Илёс тоғ тепасида ўтирган эди. Элликбоши Илёсни топиб, унга деди:
— Эй, Худонинг одами![7] Тезроқ пастга тушар экансиз, шоҳимиз шундай деб амр қилмоқда.
10— Агар мен Худонинг одами бўлсам, — дея жавоб берди Илёс, — осмондан олов тушиб, сени ва элликта сипоҳингни ёндириб юборсин.
Шу заҳоти осмондан олов тушиб, элликбошини ҳам, ҳамма сипоҳларини ҳам ёндириб юборди.
11Шоҳ Илёснинг олдига яна бошқа элликбошисини элликта сипоҳи билан жўнатди. У элликбоши ҳам: “Эй, Худонинг одами! Тезроқ пастга тушар экансиз, шоҳимиз шундай деб амр қилмоқда”, деди.
12— Агар мен Худонинг одами бўлсам, — деб жавоб берди Илёс, — осмондан олов тушиб, сени ва элликта сипоҳингни ёндириб юборсин.
Шу заҳоти осмондан олов тушиб, элликбошини ҳам, элликта сипоҳини ҳам ёндириб юборди.
13Охазиё учинчи марта яна элликта сипоҳ билан бошқа элликбошини жўнатди. Элликбоши Илёснинг олдига чиқиб, унинг қаршисида тиз чўкди ва унга илтижо қилиб деди:
— Эй, Худонинг одами! Менинг жонимга ва мана шу элликта қулингизнинг жонига раҳм қилинг. 14Осмондан олов тушиб, мендан олдинги иккала элликбоши ҳам барча сипоҳлари билан ёниб кетганди. Энди менинг жонимга раҳм қилинг.
15Шунда Илёсга Эгамизнинг фариштаси зоҳир бўлиб:
— Шоҳдан қўрқма, элликбоши билан бирга боравер, — деб айтди. Илёс элликбоши билан бирга шоҳ ҳузурига бориб, 16унга шундай деди:
— Эгамиз айтмоқда: “Исроилда Худо йўқдай, Эхроннинг худоси Баал–Забубдан, соғаярмиканман, деб сўраб билиш учун чопарлар жўнатдинг. Шу қилганинг учун ётган тўшагингдан турмай, ўласан.”
17Шундай қилиб, Эгамизнинг Илёс орқали айтганига мувофиқ, шоҳ Охазиё вафот этди. Шоҳнинг ўғли бўлмагани учун унинг ўрнига укаси Ёрам[8] шоҳ бўлди. Бу воқеа юз берганда, Яҳудо шоҳи Ёҳурам иккинчи йил шоҳлик қилаётган эди[9]. Ёҳурам Ёҳушафатнинг ўғли эди.
18Охазиёнинг бошқа ишлари “Исроил шоҳлари тарихи” китобида ёзилган.

 

2–БОБ

 

Илёс осмонга олинади

 

1Эгамиз Илёсни қуюн ичида осмонга кўтариб кетадиган вақт келди. Илёс билан Элишай Гилгал шаҳридан[10] чиқиб кетишаётганда, 2Илёс Элишайга:
— Сен шу ерда қол, Эгамиз менга, Байтил шаҳрига бор, деб амр қилган, — деди.
— Худо шоҳид! Онт ичиб айтаманки, сиздан ҳечам айрилмайман, — деди Элишай.
Сўнгра улар Байтилга жўнадилар.
3Байтилда пайғамбарлар гуруҳи Элишайга пешвоз чиқиб:
— Эгамиз бугун ҳазратингни олиб кетади, буни биласанми? — деб сўрадилар.
— Биламан, — деди Элишай, — лекин менга бу тўғрида гапирманглар.
4Кейин Илёс Элишайга:
— Сен шу ерда қол, Эгамиз менга, Ерихо шаҳрига бор, деб амр берган, — деди.
— Худо шоҳид! Онт ичиб айтаманки, сиздан ҳечам айрилмайман, — дея жавоб қайтарди Элишай. Сўнгра улар Ерихога келишди.
5Ерихода пайғамбарлар гуруҳи Элишайнинг олдига келиб, ундан:
— Эгамиз бугун ҳазратингни олиб кетади, буни биласанми? — деб сўрашди.
— Биламан, — деди Элишай, — лекин менга бу тўғрида гапирманглар.
6Кейин Илёс Элишайга:
— Сен шу ерда қол, Эгамиз менга, Иордан дарёсига бор, деб амр берган, — деди.
— Худо шоҳид! Онт ичиб айтаманки, сиздан ҳечам айрилмайман, — деди Элишай.
Шундай қилиб, икковлари жўнаб кетишди.
7Пайғамбарлардан элликтаси келиб, узоқроқда икковининг рўпарасида тўхтадилар. Иккови эса Иордан дарёси бўйида турардилар. 8Бир пайт Илёс чакмонини олди–да, бураб эшиб, сувга урган эди, сув икки томонга сурилиб, йўл очилди. Икковлари қуруқ жойдан ўтиб кетдилар.
9Улар нариги қирғоққа ўтиб олишгач, Илёс Элишайга айтди:
— Мени ҳадемай Эгамиз олиб кетади. Айт, шу воқеа юз бермасдан олдин сен учун нима қилай?
Шунда Элишай:
— Илтимос, сизнинг пайғамбарлик руҳингиздан менга икки ҳисса кўп мерос қолсин[11], токи сизнинг издошингиз бўлай, — деди.
10— Қийин нарсани сўраяпсан, — деди Илёс. — Майли, агар мен ёнингдан кўтарилиб кетаётганимни кўра олсанг, истаганинг бажо бўлади. Агар кўра олмасанг, бажо бўлмайди.
11Улар йўлда суҳбатлашиб кетишаётган эди, бирдан олов отлар қўшилган олов арава пайдо бўлиб, уларнинг ўртасига елдек учиб келди. Илёс қуюн ичида осмонга чиқиб кетди. Шундай қилиб, икковлари бир–бирларидан айрилдилар. 12Элишай буни кўриб Илёсга хитоб қилди:
— Отам! Отам! Сиз Исроилнинг қудратли ҳимоячиси эдингиз! Исроилнинг жанг араваси ва отлиқ лашкари каби эдингиз–а! Қаёққа кетиб қолдингиз–а!
Элишай Илёсни бошқа кўра олмагани учун, эгнидаги кийимини иккига бўлиб ташлади[12]. 13Илёснинг эгнидан чакмони тушиб қолган эди. Элишай ўша чакмонни олиб орқасига қайтиб, Иордан дарёси қирғоғига келди. 14Элишай Илёснинг чакмонини сувга уриб: “Эгам Илёсга қилганидай, мен учун ҳам мўъжиза кўрсатадими?” — деди. Элишай чакмонини яна сувга урган эди, дарё суви икки томонга сурилиб йўл очилди. Элишай ўша жойдан ўтиб кетди.
15Ерихолик пайғамбарлар гуруҳи олисдан Элишайни кўриб:
— Элишайда Илёснинг руҳи бор, — деб Элишайга пешвоз чиқдилар. Уни кутиб олдилар, ер ўпиб унга таъзим қилдилар. 16Сўнгра пайғамбарлар Элишайга:
— Биз, қулларингизнинг элликта бақувват одамларимиз бор, — дедилар. — Ижозат беринг, улар бориб, ҳазратингизни излашсин. Балки Эгамизнинг Руҳи уни бирор тоққа ёки водийга бошлаб кетгандир.
— Йўқ, юборманглар, — деди Элишай уларга.
17Лекин пайғамбарлар гуруҳи илтимос қилавериб, охири уни кўндирдилар. Элишай: “Майли, юборинглар”, деди. Пайғамбарлар гуруҳи элликта одамни жўнатдилар. Одамлар уч кун қидириб, Илёсни топа олмаганларидан кейин, 18Элишайнинг ёнига қайтиб келдилар. Элишай бу пайтда Ерихода эди. Элишай уларга:
— Сизларга, борманглар, деб айтмаганмидим?! — деди.

 

Элишайнинг мўъжизалари

 

19Ўша шаҳарнинг аҳолиси Элишайга мурожаат қилди:
— Ҳазратимиз кўриб турганларидай, шаҳар яхши ерга жойлашган, лекин суви яхши эмас, ери ҳам ҳосил бермайди.
20Шунда Элишай:
— Менга янги косага туз солиб беринглар, — деди. Улар Элишайнинг айтганини бердилар. 21Элишай булоқ бошига чиқиб, тузни сувга ташлади–да, шундай деди:
— Эгамиз шундай айтмоқда: “Мен бу сувни тоза қилдим, энди бу сув туфайли ҳечам ўлим, ҳосилсизлик бўлмайди.”
22Элишай айтганидек, сув тоза бўлди ва ҳозиргача[13] тозадир.
23Шундан кейин Элишай у ердан Байтилга йўл олди. У йўлда кетаётган эди, шаҳардан ёш болалар чиқиб:
— Жўнаб қол, йўқол, кал! Жўнаб қол, кал! — деб уни масхара қилишди.
24Элишай орқасига қайрилиб, болаларга қаради ва уларни Эгамизнинг номи билан қарғади. Шу пайт ўрмондан иккита урғочи айиқ чиқиб, болалардан қирқ иккитасини бурда–бурда қилиб ташлади.
25Элишай бу ердан Кармил тоғига кетди, у ердан эса Самарияга қайтди.

 

3–БОБ

 

Мўаб ва Исроил ўртасидаги уруш

 

1Ахаб ўғли Ёрам[14]СамариядаИсроил тахтига ўтирди ва ўн икки йил шоҳ бўлди. Бу пайтда Ёҳушафат Яҳудода шоҳлик қилаётганига ўн саккиз йил бўлган эди[15]. 2Ёрам Эгамиз олдида қабиҳликлар қилган бўлса ҳам, отаси ва онасичалик эмасди. Отаси Баалга атаб ўрнатган тошни у қўпориб ташлади. 3Шундай бўлса ҳам, Исроил халқини гуноҳга ботирган Набат ўғли Ерибом қилган гуноҳларга[16] эргашди.
4Мўаб[17] шоҳи Меша чорвачилик билан шуғулланарди. У Исроил шоҳига ҳар йили 100.000та қўзи ва 100.000та қўйининг жунини ўлпон қилиб тўларди. 5Ахаб вафот этгандан кейин, Мўаб шоҳи Исроил шоҳига қарши бош кўтарди.
6Шунда шоҳ Ёрам Самариядан чиқиб, жамики Исроил лашкарини тўплади. 7Сўнгра Яҳудо шоҳи Ёҳушафатга шу хабарни етказди: “Мўаб шоҳи менга қарши қўзғалди. Мўабга қарши уришгани мен билан борасизми?” Яҳудо шоҳи қуйидагича жавоб жўнатди: “Бораман, мен сен билан биргаман, менинг халқим — сенинг халқингдир, менинг отларим — сенинг ҳам отларингдир.” 8“Биз қайси йўлдан боришимиз керак?” сўради Яҳудо шоҳи. “Эдом[18] саҳросидаги йўлдан”, жавоб берди шоҳ Ёрам.
9Исроил, Яҳудо ва Эдом шоҳлари биргаликда йўлга чиқдилар. Улар етти кун йўл юрганларидан кейин, бирга борган лашкар учун ҳам, ҳайвонлар учун ҳам сув тугади. 10Шунда Исроил шоҳи:
— Эвоҳ, Эгамиз бизни — учала шоҳни Мўаб шоҳи қўлига бериш учун бир жойга тўплабди–да, — деди.
11— Бу ерда Эгамизнинг пайғамбари йўқми? Агар бўлса, биз ўша пайғамбар орқали Эгамизнинг хоҳиш–иродасини билардик, — деди Ёҳушафат.
Исроил шоҳининг аъёнларидан биттаси:
— Шофот ўғли Элишай шу ерда, у доимо Илёснинг хизматида бўлган эди[19], — деб жавоб берди.
12— Эгамизнинг хабарини бизга у айта олади, — деди Ёҳушафат. Сўнгра Исроил шоҳи, Ёҳушафат ва Эдом шоҳи Элишайнинг ҳузурига бордилар. 13Элишай Исроил шоҳига айтди:
— Мен сенга қандай ёрдам бера оламан?! Бор, ўзингнинг ота–онангнинг пайғамбарларидан[20] маслаҳат сўра.
Исроил шоҳи Элишайга:
— Йўқ, Эгамиз биз, учала шоҳни Мўаб шоҳи қўлига бериш учун тўплаган, — деди.
14— Ўзим хизматида бўлган Сарвари Олам шоҳид! — деди Элишай. — Агар мен Яҳудо шоҳи Ёҳушафатни ҳурмат қилмаганимда, сенга ҳеч ҳам қарамаган, ҳатто назар солмаган ҳам бўлардим. 15Энди менга бир созанда олиб келинглар!
Созанда мусиқа чалган эди, Эгамиз Элишайга Ўз қудратидан берди. 16Элишай деди:
— Эгамиз шундай айтмоқда: “Қуриб қолган бу сойлик сувга тўлади.” 17Эгамиз айтмоқда: “На шамолни, на ёмғирни кўрасизлар, лекин бу сойлик сувга тўлиб–тошади. Ўзларингиз ҳам, от–уловларингиз ҳам, чорвангиз ҳам шу сувдан ичасизлар.”
18Эгамиз қиладиган бу ишлар ҳали камдир: У Мўаб халқини сизларнинг қўлингизга беради. 19Сизлар эса Мўабнинг ҳамма мустаҳкам шаҳарларини, энг чиройли шаҳарларини вайрон қиласизлар, ҳамма мевали дарахтларини кесиб ташлайсизлар, ҳамма булоқларини кўмасизлар, ҳосилдор далаларининг ҳаммасини тошлоқ қилиб ишдан чиқарасизлар.”
20Кейинги куни эрталабки қурбонлик пайтида[21], бирдан Эдом томондан сув тўлиб–тошиб оқа бошлади. Ҳамма ерни сув босиб кетди.
21Мўаб халқи шоҳлар жанг қилиш учун келаётганини эшитди–ю, ҳаммалари — қурол осишга ярайдиганларидан тортиб катталаригача йиғилишиб, чегарага келишди. 22Улар саҳарда турганларида, қуёш сув устида ёғду сочар, сув Мўаб лашкарига узоқдан қонга ўхшаб қизариб кўринарди.
23— Бу қон–ку, — дейишди улар, — шоҳлар бир–бирлари билан жанг қилибдилар, бир–бирини қирибдилар. Қани, ўлжага, Мўаб лашкари!
24Аммо Мўаб лашкари Исроил қароргоҳига борганда, Исроил лашкари уларга бирдан ташланиб, ҳужум қилиб қолдилар, Мўаб лашкари эса қочиб қолди. Исроил лашкари Мўаб юртига кириб ҳам ҳужумни давом эттирди. 25Шаҳарларини вайрон қилдилар, даладаги ҳамма ҳосилдор ерларга тош отавериб, далани тошга тўлдириб ташладилар, булоқларини кўмиб юбордилар, барча мевали дарахтларини кесдилар. Фақат Хир–Харасот шаҳридаги тош деворлар қолди, холос. Палахмончилар шаҳарни қуршаб олиб, тош ирғитавердилар. 26Мўаб шоҳи жангда мағлуб бўлаётганини англаб етгач, етти юзта қиличбозини ёнига олди. У Эдом шоҳи кучларини ёриб ўтмоқчи бўлди, лекин бунинг уддасидан чиқолмади. 27Шундан кейин Мўаб шоҳи тахт вориси бўлган тўнғич ўғлини олиб келди–да, уни девор устида куйдириб қурбонлик қилди. Бу воқеадан Исроил лашкари қаттиқ ваҳимага тушди. Улар Мўаб шоҳидан узоқлашиб, ўз юртига қайтиб кетдилар.

 

4–БОБ

 

Элишайнинг бева аёлга ёрдами

 

1Илгари пайғамбарлар гуруҳида бир пайғамбар бўлар эди. Ўша пайғамбарнинг беваси Элишайнинг олдига келиб фарёд қилди:
— Сизга хизмат қилиб юрган менинг эрим вафот қилди. Ўзингиз биласиз, у Эгамиздан қўрқарди. Бир одам олдин қарз берган эди. Энди у иккала ўғлимни ўзига қул қилиб олиб кетгани келди.
2Шунда Элишай:
— Айт–чи, сен учун мен нима қилай? Уйингда нима бор? — деди.
— Бу чўрингизнинг уйида зайтун мойи солинган хумчадан бошқа ҳеч вақо йўқ, — деди аёл.
3— Бор, ҳамма қўшниларингдан бўш идишларини сўраб ол, — деди Элишай. — Иложи борича кўпроқ сўраб ол. 4Борганингдан кейин ўғилларинг билан бирга уйга кириб, эшикни ёпиб қўй. Сўнг ҳамма идишга зайтунмойи қуй, тўлган идишларни нари суриб қўявер.
5Аёл Элишайнинг олдидан кетгач, ўғиллари билан бирга уйга кириб, эшикни беркитди. Ўғиллари идишларни узатиб туришди, аёл эса қуяверди.
6Ҳамма идишлар тўлгандан кейин, аёл ўғлига:
— Яна идиш узат, — деди.
— Бошқа идиш йўқ, — деди ўғли. Шундан сўнг зайтун мой ҳам оқмай қолди.
7Аёл пайғамбар ҳузурига келиб, бўлган воқеани айтиб берди.
— Бор, мойни сотиб қарзингни тўла, — деди Элишай. — Ортиб қолган мойни ишлатиб, ўғилларинг билан кун кечир.

 

Элишай ва Шунамлик бой аёл

 

8Бир куни Элишай Шунамга[22] келди. У ерда бир бой аёл: “Меникига кириб, чой–пой ичиб кетинг”, деб илтимос қилиб, кўндирди.
Элишай қачон келмасин, ҳар доим тамадди қилгани ўша аёлникига кирарди.
9Бир куни аёл эрига:
— Шу йўлдан доимо ўтиб юрадиган одам Худонинг муқаддас одами эканини билиб олдим, — деди. 10— Келинг, том устига чоғроққина болохона қуриб, у ерга кўрпа–тўшак, хонтахта, курси, мойчироқ қўяйлик. У бизникига келганда, болохонада турсин.
11Кунларнинг бирида Элишай Шунамга келганда, болохонага кириб, ёнбошлади. 12Кейин хизматкори Гахазига: “Шунамлик аёлни чақир”, деб буюрди. Хизматкор аёлни чақириб келди. Аёл келгач, 13Элишай хизматкорига гапирди:
— Бу аёлга шундай деб айт: “Сен бизга ғамхўрлик қиляпсан. Бунинг эвазига сен учун нима қилайлик? Сенинг бирор ишинг юзасидан шоҳ билан ёки лашкарбоши билан гаплашиш керак эмасми?”
— Йўқ, — деди аёл, — мен халқим орасида яшасам, бас.
14Элишай Гахазидан:
— Ундай бўлса, бу аёл учун нима қилишим керак? — деб сўради.
— Унинг ўғли йўқ экан, эри эса кексайиб қолибди, — деди Гахази.
15— Чақир уни! — буюрди Элишай. Хизматкор аёлни чақириб келди, аёл эшик олдида ҳозир бўлди.
16— Келгуси йили худди шу пайтда қўлингда ўғлингни кўтариб юрган бўласан, — деб айтди Элишай аёлга.
— Йўқ, ҳазратим, эй, Худонинг одами[23], бу чўрингизни беҳудага умидвор қилманг, — деди аёл.
17Лекин Элишай айтганидай, аёл ҳомиладор бўлиб, келгуси йил ўша вақтда ўғил туғди.
18Бола улғаяверди. Бир куни бола ўроқчилар орасида ишлаётган отаси ёнига бориб: 19“Вой бошим! Бошим оғриб кетди!” деди отасига. Отаси эса хизматкорига: “Онасига олиб бор”, деб буюрди. 20Хизматкор болани кўтариб, онасига олиб борди. Бола тушгача онасининг тиззасида ўтирди–ю, сўнгра вафот этди. 21Она боласини кўтариб бориб, пайғамбар ётадиган тўшакка ётқизди–да, эшикни беркитиб, ташқарига чиқди.
22Сўнг эрини чақириб келиб, унга айтди:
— Менинг ёнимга хизматкорларингиздан биттасини эшаги билан бирга юборинг. Мен пайғамбар ҳузурига бориб, тезда қайтиб келаман.
23— Нимага унинг олдига бугун боришинг керак?! — деди эри. — Бугун янги ой шодиёнаси куни эмас, Шаббат куни[24] ҳам эмас.
— Ҳечқиси йўқ, — деди аёл. 24Шундан кейин аёл эшакни эгарлаб, хизматкорга:
— Эшакни ҳайда, — деди, — мен сенга гапирмагунимча секинлама.
25Аёл жўнаб кетди. У пайғамбар ёнига — Кармил тоғига[25] етиб борди. Пайғамбар уни узоқдан кўриб, хизматкори Гахазига:
— Бу ўша Шунамлик аёл–ку! — деди. 26— Югур, уни кутиб ол, “Ўзинг яхшимисан? Эринг соғ–саломатми? Боланг яхшими?” деб ундан сўра.
— Ҳаммаси яхши, — деди аёл. 27Аёл тоққа, пайғамбар ёнига етиб келгач, унинг оёқларига ёпишиб олди. Гахази, аёлни четроққа олиб қўяй, деб яқин келган эди, Элишай Гахазига айтди:
— Уни тинч қўй, унинг дили озор чеккан. Эгамиз эса буни мендан яширди, менга маълум қилмади.
28— Мен ҳазратимдан ўғил сўраганмидим?! — деди аёл. — “Мени беҳудага умидвор қилманг”, деб айтмаганмидим?!
29Элишай Гахазига айтди:
— Қани бўл, менинг таёғимни қўлингга олиб югур. Бирортасини учратиб қолсанг, у билан саломлашма, ким сенга салом берса, саломига алик олма. Борганингдан кейин таёғимни боланинг юзига қўй.
30— Худо шоҳид! Онт ичиб айтаманки, сизсиз кетмайман, — деди боланинг онаси Элишайга. У ўрнидан туриб, аёлни эргаштириб кетди. 31Гахази олдин етиб бориб, таёқни боланинг юзига қўйди. На бир садо, на бир жавоб бўлмагандан кейин Элишайга пешвоз чиқиб: “Бола уйғонмаяпти”, деди.
32Элишай ичкарига кирди. Қараса, ўлган бола Элишайнинг тўшагида ётган экан. 33Элишай хонага киргач, эшикни беркитди–да, Эгамизга ёлвориб ибодат қилди. 34Сўнг боланинг устига чўзилиб ётди. У оғзини боланинг оғзига, кўзларини кўзларига, кафтини кафтига қўйди, боланинг устида чўзилиб ётганда, боланинг танаси исиди. 35Сўнгра у ўрнидан туриб болохонанинг у ёғидан бу ёғига юрди. Кейин яна қайтиб келиб, боланинг устига чўзилди. Бола етти марта аксириб, кўзларини очди.
36Элишай Гахазига: “Аёлни чақир!” — деди. Гахази аёлни чақириб келди. Аёл Элишайнинг олдига яқинлашди. Элишай унга: “Ол ўғлингни!” — деди.
37Аёл ичкари кириб, Элишайнинг оёқларига йиқилди, боши ерга теккудай бўлиб таъзим қилди. Ўғлини олиб, чиқиб кетди.

 

Яна икки мўъжиза

 

38Элишай Гилгалга[26] қайтиб келди. Бу ерда очарчилик ҳукм сураётган эди. Пайғамбарлар гуруҳи Элишайнинг олдига йиғилишган эди. Шунда Элишай хизматкорига:
— Катта қозон ўрнатиб, пайғамбарлар гуруҳи учун бирор таом пишир! — деди.
39Биттаси далага кўкат тергани чиқди. У ерда чирмашиб ўсадиган ёввойи қовоқларни топиб, этагини тўлдириб қовоқлардан терди. У қовоқларни олиб келиб тўғради ва таом қайнаётган қозонга ташлади. Ўша одам қовоқнинг қанақалигини билмас эди.
40Ҳаммаларига таомдан қуйиб берилди. Улар таомни татиб кўришлари биланоқ: “Эй, пайғамбар ҳазратлари! Қозондаги таом заҳар бўлиб кетибди–ку!” деб шовқин кўтардилар. Таомдан ҳеч ким тановул қила олмади.
41Шунда Элишай:
— Менга ун беринглар! — деди. Унни қозонга солгач, хизматкорга:
— Энди одамларга қуйиб беравер, еяверишсин, — деди. Қозондаги таом безарар бўлиб қолган эди.

 

Элишай юзта одамни тўйдиради

 

42Баал–Шолишо шаҳридан[27] бир киши арпасининг биринчи ҳосилидан қилинган йигирмата кулча ва бир қоп янги узилган бошоқни пайғамбарга олиб келди. Элишай хизматкорига:
— Одамларга бер, тановул қилишсин, — деб буюрди.
43Қандай қилиб шугинани юзта одамга бераман?! — деди хизматкор.
— Одамларга бўлиб бер, тановул қилишсин, — деди Элишай, — чунки Эгамиз шундай демоқда: “Ҳамма тўяди, ҳатто ортиб ҳам қолади.”
44Хизматкор одамларга кулчаларни ва бошоқни бўлиб берди. Эгамиз айтганидай, одамлар еб тўйди, яна ортиб ҳам қолди.

 

5–БОБ

 

Элишай Нўмонга шифо беради

 

1Орам шоҳининг Нўмон деган лашкарбошиси бор эди. Хўжайини уни жуда улуғлар ва ҳурмат қилар эди, чунки Эгамиз Нўмон орқали Орамга ғалаба ато қиларди. Нўмон жуда довюрак жангчи эди–ю, лекин тери касаллигига[28] чалинган эди.
2Орам лашкарлари Исроил юртига бостириб борганларида, кичкина қизчани асир қилиб олиб кетган эдилар. Қизча Нўмоннинг хотинига чўрилик қиларди. 3Қизча бир куни бекасига айтиб қолди:
— Агар тўрам Самариядаги пайғамбар[29] ҳузурига борганларида эди, ўша пайғамбар тўрамга шифо берган бўларди.
4Шундай қилиб, Нўмон ўз ҳукмдори ҳузурига борди. Шоҳга Исроил юртидан келтирилган қизчанинг айтганларини гапириб берди. 5Орам шоҳи Нўмонга:
— Йўлга отланавер, мен Исроил шоҳига[30] мактуб ёзиб бераман, — деди. Нўмон йигирма бир пуд[31] кумуш, тўрт пуд[32] олтин, ўн сидра қимматбаҳо кийим–бош олиб, йўлга чиқди. 6Нўмон мактубни Исроил шоҳига келтириб берди. Мактуб шу мазмунда битилган эди: “Ушбу мактуб етиб борганда, билингизки, хизматкорим Нўмонни сизнинг ҳузурингизга юборган бўламан, уни тери касаллигидан сиз фориғ қилишингиз мумкин.”
7Исроил шоҳи мактубни ўқиб, ваҳимага тушиб, кийимларини йиртди:
— Орам шоҳи мени ҳаёт бахш этадиган ва жон оладиган Худо деб ўйлаяптими?! Шифо беришим учун у менинг ҳузуримга одамини жўнатибди–я! Мана, билиб қўйинглар, Орам шоҳи мен билан уруш чиқариш учун баҳона излаяпти.
8Исроил шоҳи ваҳимага тушиб либосларини йиртганини пайғамбар Элишай эшитгач, шоҳга хабарчи орқали шу гапни етказди: “Нега ваҳимага тушиб либосларингизни йиртдингиз? Ўша одам менинг олдимга келсин, Исроилда пайғамбар борлигини билиб қўйсин.”
9Нўмон отларию жанг араваларини Элишайнинг уйи эшиги олдига олиб келиб тўхтатди. 10Элишай Нўмоннинг олдига хизматкорини чиқариб, у орқали Нўмонга шу гапни етказди: “Бор, Иордан дарёсида етти марта ювин, шунда тананг янгиланиб, пок бўлади.” 11Нўмон эса дарғазаб бўлди: “Мен ўйлаган эдимки, пайғамбар албатта менинг олдимга чиқади, ўзининг Эгаси Худони чақириб илтижо қилади. Қўллари билан касал жойимни силаб, мени бу касалликдан фориғ қилади. 12Дамашқдаги Абано ва Парфар дарёлари Исроилнинг ҳамма дарёларидан афзал эмасми?! Мен ўша дарёларда ювиниб, покланиб олаверардим–ку!”
Нўмон жаҳл билан бурилиб кетди.
13Шунда хизматкорлари келиб:
— Жаноби олийлари, агар пайғамбар сизга қийин нарсани айтганда, қилмасмидингиз? — деб гапиришди, — у сизга: “Ювингин, пок бўлиб қоласан”, деди холос–ку.
14Охири, Нўмон пайғамбарнинг айтганини қилиб, Иордан сувида етти марта шўнғиди. Шунда танаси худди ёш боланинг танаси каби янгиланиб, пок бўлди.
15Нўмон ва унинг барча ҳамроҳлари пайғамбар ҳузурига қайтиб келдилар. Нўмон Элишайнинг ҳузурига келгач, айтди:
— Бутун ер юзида Исроилнинг Худосидан бошқа худо йўқлигини билдим. Марҳамат, энди мен, қулингизнинг ҳадяларини қабул қилинг.
16Мен хизмат қилаётган Худо шоҳид! Ҳадянгни олмайман! — деди Элишай.
Нўмон Элишайни қанча мажбур қилса ҳам, Элишай рад этди. 17Шунда Нўмон айтди:
— Ундай бўлса, мен, қулингизга иккита хачир кўтара оладиган тупроқ олиб кетишга ижозат беринг[33]. Мен, қулингиз, бундан буён Эгамиздан бошқа худоларга ҳар хил қурбонликларукуйдириладиган қурбонликлар қилмайман. 18Эгамиз мен, қулингизни фақат битта нарсада кечирсин: хўжайиним худо Риммон уйига бориб сажда қилиш учун қўлимга суянганда, мен ҳам Риммон уйида у билан бирга таъзим қиламан. Ўша ерда таъзим қилганимда, шу нарса учун Эгамиз мени кечирсин.
19— Эсон–омон бор, — деди унга Элишай. Нўмон Элишай ҳузуридан чиқиб, ҳали унча узоқ йўл юрмаган ҳам эдики, 20пайғамбар Элишайнинг хизматкори Гахази ўзига ўзи айтди: “Ҳазратим анави Орам халқидан Нўмон келтирган ҳадяларни қабул қилмасдан, унга ижозат берди. Худо ҳақи! Ортидан югуриб бориб, ундан бирор нарса ундирай.” 21Гахази Нўмоннинг орқасидан кетди. Нўмон ортидан келаётган Гахазини кўриб, уни қарши олгани аравадан тушди.
— Тинчликми? — сўради Нўмон.
22— Тинчлик, — деди хизматкор, — хўжайиним мендан айтиб юборди, унинг ҳузурига Эфрайим қирларидаги пайғамбарлар гуруҳидан иккитаси келибди, уларга икки пуд[34] кумуш ва икки сидра кийим–бош бераркансиз.
23— Балки тўрт пуд[35] оларсан, — деди Нўмон ва Гахазини тўрт пуд олишга кўндирди. Нўмон иккита қопдаги тўрт пуд кумушни ва икки сидра кийим–бошни боғлаб, ўзининг иккита хизматкорига берди. Хизматкорлар бу нарсаларни кўтариб, Гахазининг олдига тушиб жўнадилар.
24Тепаликка келганларида, Гахази нарсаларни хизматкорларнинг қўлидан олди ва уйига олиб бориб яширди. Сўнгра Нўмоннинг иккала хизматкорига ижозат берди. 25Гахази қайтиб келгач, хўжайинининг ҳузурига кирди.
— Қаерда эдинг, Гахази? — сўради Элишай ундан.
— Мен, қулингиз ҳеч қаерга бормадим, — жавоб берди у.
26Элишай эса Гахазига:
— Ўша одам аравасидан тушиб сенга пешвоз чиққанда, менинг руҳим сен билан бирга эмасмиди?! — деди. — Ҳозир кумушу либослар ёки зайтунзорлар, узумзорлар, қўй, сигирлар, қул ва чўрилар оладиган пайтми?! 27Шу қилганинг учун Нўмоннинг тери касаллиги сенга ва сенинг наслингга абадий ёпишиб қолсин.
Ўша заҳоти Гахазига яра тошиб, тери қордай оппоқ бўлиб қолди. У Элишайнинг ҳузуридан чиқиб кетди.

 

6–БОБ

 

Болта сув юзига чиқади

 

1Бир куни пайғамбарлар гуруҳи Элишайга:
— Қаранг, сиз билан биз йиғиладиган мана шу жойимиз тор, — дедилар. 2— Ижозат беринг, Иордан дарёси бўйига борайлик, ҳар биримиз у ерда ёғоч кесиб, ўша ерда ўзимизга бошпана қурайлик.
— Майли боринглар, — деди Элишай.
3— Улардан биттаси:
— Марҳамат қилиб, сиз ҳам биз, қулларингиз, билан бирга боринг, — деди.
— Хўп, бораман, — деди Элишай. 4Элишай улар билан бирга кетди. Ҳаммалари Иордан дарёси бўйига етиб келиб, дарахт кеса бошладилар. 5Биттаси дарахт кесаётиб, болтасини сувга тушириб юборди. У: “О, ҳазратим! Болтани омонатга олган эдим!” — деб бақирди.
6— Болта қайси жойга тушди? — сўради пайғамбар. Ўша одам Элишайга болта тушган жойни кўрсатди. Элишай дарахтдан битта шох кесиб олиб, сувга ташлаган эди, болта сув юзига чиқди.
7— Ол уни, — деди Элишай. Ўша одам қўлини узатиб, болтани олди.

 

Орам лашкари ва Элишай

 

8Орам шоҳи Исроилга лашкар тортди ва “Фалон жойга лашкаримни жойлаштираман”, деб лашкарбошилари билан маслаҳатлашиб олди.
9Пайғамбар Исроил шоҳига: “Ўша жойдан ўтманг, чунки у ерга Орам лашкари пистирма қўйган” деган хабар юборди. 10Исроил шоҳи пайғамбар айтган жойга хабарчи юборди. Ўша ерда яшайдиган одамлар бу хавфнинг чорасини кўрдилар. Бундай воқеа бир–икки марта эмас, кўп марта юз берди.
11Бу ҳодисадан Орам шоҳи қаттиқ безовталанди. У лашкарбошиларини чақириб:
— Менга айтинглар–чи, қайси бирингиз Исроил шоҳи билан алоқадасиз? — деди уларга.
12— Ҳеч қайсимиз, шоҳ жаноблари! — деди лашкарбошилардан бири. — Бу Исроилдаги пайғамбар Элишайнинг иши, у ҳатто ётоқхонангизда айтган гапингизни ҳам Исроил шоҳига аён қилиб туради.
13— Боринглар, унинг қаердалигини билиб келинглар! — деб буюрди Орам шоҳи. — Мен бирортасини юбораман–да, уни қўлга тушираман.
Шундан кейин: “Элишай Дўтанда[36]”, деб шоҳга хабар етказдилар. 14Орам шоҳи ўша ерга отлиқлар, жанг аравалари ва катта куч жўнатди. Улар тунда келиб, шаҳарни ўраб олдилар.
15Тонгда пайғамбарнинг хизматкори ўрнидан туриб, ташқари чиқди. Қараса, шаҳар атрофида отлиқ лашкарлар, жанг аравалари турибди. Шунда хизматкор:
— Эвоҳ! Ҳазратим, энди нима қиламиз? — деб сўради.
16— Қўрқма, — деди Элишай, — чунки бизнинг ҳимоячиларимиз уларникидан жуда кўп.
17Кейин Элишай илтижо қилди:
— Эй, Эгам! Хизматкоримнинг кўзини оч, у кўрсин!
Эгамиз хизматкорнинг кўзини очиб юборди. Элишайнинг атрофидаги қирлар оловли отлар ва жанг араваларига тўлиб кетганини хизматкор кўрди.
18Орам лашкари Элишайга ҳужум қилган эди, Элишай Эгамизга: “Уларни кўр қилиб қўй!” деб илтижо қилди. Эгамиз Элишайнинг илтижосини эшитди–да, Орам лашкарини кўр қилиб қўйди.
19Кейин, Элишай Орам лашкарига деди:
— Сизлар адашиб қолибсизлар, сизлар излаётган шаҳар бу эмас. Ортимдан юринглар, мен излаётган одамингиз олдига сизларни олиб бораман.
Шундай қилиб, Элишай Орам лашкарини Самарияга бошлаб келди. 20Улар Самарияга етиб келганларидан кейин Элишай:
— Эй, Эгамиз! Уларнинг кўзларини оч, токи улар кўрсин, — деб илтижо қилган эди, Эгамиз Орам лашкарининг кўзини очди. Улар қарасалар, Самариянинг ўртасида турибдилар.
21Исроил шоҳи Орам лашкарини кўргач:
— Уларни қириб ташлайми, ота? — деб сўради.
22— Йўқ, ўлдирма! — деди Элишай. — Нега ўлдирар экансан?! Сен уларни жанг қилиб асир олганингда ҳам ўлдирмасдинг. Уларга нон, сув бер, еб–ичиб, ўзларининг ҳукмдори ёнига қайтиб кетишсин.
23Шоҳ асирларга катта зиёфат тайёрлади. Асирлар еб–ичиб бўлишгач, Исроил шоҳи уларни йўлларига қайтариб юборди. Орам лашкарлари ўзларининг ҳукмдори ёнига кетишди. Бу босқинчилар қайтиб Исроил ерларига қадам босмадилар.

 

Самарияда очарчилик

 

24Орадан анча вақт ўтгач, Орам шоҳи Банҳадад[37] ҳамма лашкарларини йиғиб Самарияни қамал қилди. 25Орам лашкарлари Самарияни қамал қилиб турар эканлар, у ерда оғир қаҳатчилик юз берди. Натижада эшакнинг калласи саксон кумуш тангага[38], икки коса каптар ахлати[39] беш кумуш тангага[40] сотилди.
26Бир куни Исроил шоҳи[41] шаҳар девори устида кетаётган эди, бир аёл: “Шоҳ ҳазратлари! Ёрдам беринг”, деб фарёд қилди.
27— Сенга Эгамиз ёрдам бермаса, мен қандай ёрдам бера оламан?! — деди шоҳ. — Мен буғдой ёки шароб бера олармидим?! 28Дардинг нима?
— Мана бу аёл: “Ўғлингни бер, уни бугун ейлик, менинг ўғлимни эртага еймиз”, деб айтган эди. 29Менинг ўғлимни пишириб едик. Эртасига мен унга: “Ўғлингни бер, уни ейлик”, деган эдим, у ўғлини яшириб қўйибди, — деди у.
30Шоҳ аёлнинг сўзларини эшитгач, қайғудан либосларини йиртди. Халқ девор устида кетаётган шоҳнинг либоси ичидаги қанорни[42] кўриб қолди. 31Сўнгра шоҳ деди:
— Агар шу бугун Элишайнинг боши олинмаса, Худо мени не кўйга солса солсин, ҳатто бундан баттарроғини қилсин.
32Шоҳ хабарчи жўнатганда, Элишай ўз уйида оқсоқоллар билан бирга ўтирган эди. Шоҳ юборган хабарчи Элишайникига келмасдан олдин, Элишай оқсоқолларга айтди:
— Кўряпсизларми қотилни?! Менинг бошимни олмоқ учун қотил одамини жўнатди! Қараб туринглар, хабарчи келганда, эшикни ёпинглар, уни ичкарига киритманглар. Ана, унинг орқасидан хўжайинининг оёқ товушлари келяпти!
33Элишай оқсоқоллар билан суҳбатлашиб ўтирганда, хабарчи унинг олдига келиб, шоҳнинг қуйидаги сўзларини етказди: “Шунча кулфат Эгамиздан келди! Нима учун мен энди Унга умид боғлашим керак?!”

 

7–БОБ

 

1Элишай айтди:
— Эгамизнинг сўзини эшитинглар: У шундай демоқда: “Эртага худди шу пайтда Самария дарвозаси олдида ярим тоғора[43] яхши ун бир кумуш тангадан[44], бир тоғора[45] арпа ҳам бир кумуш тангадан сотилади.”
2Шоҳнинг энг яқин амалдори шу ерда эди. У Элишайга:
— Ҳатто Эгамиз осмоннинг қопқасини очиб, ёмғир ёғдирганда ҳам шундай бўлмас–ов, — деди. Шунда Элишай:
— Сен кўзинг билан кўрасан, лекин сенга насиб қилмайди, — деди.

 

Қамал тугайди

 

3Шу вақтда шаҳар дарвозаси ташқарисида тери касаллигига[46] чалинган тўртта одам ўтириб: “Ўлимимизни кутиб, шу ерда ўтираверамизми?!” деб бир–бирига гапирди. 4“Агар шаҳарга кирадиган бўлсак, у ерда очарчилик бўляпти, биз ҳам ўша ерда ўлиб кетамиз. Шу ерда ўтираверсак ҳам ўламиз. Яхшиси, Орам лашкарининг қароргоҳига борайлик. Агар бизни тирик қолдиришса, яшаймиз, ўлдиришса, ўламиз.” 5Улар оқшом пайти Орам лашкарининг қароргоҳига бормоқчи бўлишиб, отланишди. Орам лашкарининг қароргоҳи чеккасига келиб қарасалар, у ерда бирорта ҳам одам йўқ экан.
6Раббий Орам лашкарига жанг араваларининг тақир–туқурини, отларнинг кишнашини, кўп лашкарнинг шовқин–суронини эшиттирган эди. Улар бир–бирларига: “Исроил шоҳи бизга қарши ҳужум қилгани Хет халқини ва Мисрнинг шоҳларини ёллаганга ўхшайди”, дедилар. 7Улар оқшом пайти жонларини қутқариш учун чодирларини, отларини, эшакларини, бутун қароргоҳни шундайича ташлаб қочиб қолган эдилар.
8Ўша касал одамлар қароргоҳга келиб, бир чодирга кирдилар. Чодирда еб–ичиб, у ердан кумуш, олтин, кийим–кечакларни олиб кетиб, яшириб қўйдилар. Кейин қайтиб келиб бошқа чодирга кирдилар, у ердан ҳам топганларини олиб бориб яширдилар.
9Сўнгра улар бир–бирларига айтдилар:
— Биз тўғри иш қилмаяпмиз. Бу кун — хушхабарлар юз берган кундир. Агар биз сусткашлик қилиб, тонг отишини кутсак, жазога тортилишимиз аниқ. Кетдик, шоҳ саройига бориб хабар берайлик.
10Касал одамлар бориб, шаҳар дарвозабонларини чақирдилар–да, уларга шундай дедилар:
— Биз Орам лашкарининг қароргоҳига борган эдик. У ерда на бирор тирик жон бор, на бирор инсон товуши эшитилади. Фақат боғловлиқ отлар, эшаклар турган экан. Чодирларни, қандай турган бўлса, шундайлигича ташлаб кетибдилар.
11Дарвозабонлар жар солиб бу хушхабарни шоҳ саройига етказдилар. 12Шоҳ тунда ўрнидан туриб, лашкарбошиларига шундай деди:
— Орам лашкари қандай режа тузаётганларини сизларга айтиб қўяй. Биз қаҳатчиликни бошдан кечираётганимизни улар биладилар. Шаҳардан чиққанимиздан кейин, бизни тириклайин қўлга олиб, шаҳарга ёриб киришни режалаштирганлар. Шунинг учун далада пистирма қўйиш учун қароргоҳдан чиқиб кетганлар.
13Шоҳнинг аъёнларидан бири:
— Бир нечта одам шаҳарда қолган бешта отни олиб аҳволни билиб келсин, — деб айтди. — Бу ердагилардан ким борса ҳам, биз, тирик қолганлар ва шаҳарда ҳалок бўлганлар каби, ўлимга маҳкум.
14Улар иккита отлиқ одамни тайёрладилар. Шоҳ ўша одамларни Орам лашкари изидан жўнатар экан: “Бориб нима бўлганини билиб келинглар”, деди.
15Отлиқлар Орам лашкарининг изидан Иордан дарёсигача боришди. Йўл бўйи кийим–кечак, буюмлар сочилиб кетган эди. Бу нарсаларни Орам лашкари шошиб–пишиб қочаётганларида ташлаб кетган эдилар. Юборилган одамлар қайтиб келиб, шоҳга хабар бердилар.
16Халқ Орам лашкарининг қароргоҳига бориб, у ерни талон–тарож қилди. Эгамиз айтганидай, ярим тоғора яхши ун бир кумуш тангадан, бир тоғора арпа ҳам бир кумуш тангадан сотилди.
17Шоҳ ўша яқин амалдорини дарвозага тайинлаган эди. Халқ амалдорни дарвоза олдида босиб, янчиб ўтиб кетди, амалдор ўлди. Шоҳ пайғамбар ҳузурига борганда, пайғамбар бўладиган ҳодисаларни унга олдиндан айтган эди. 18Ҳаммаси пайғамбар айтганидай бўлди. У шоҳга: “Эртага худди шу пайтда Самария дарвозаси олдида ярим тоғора яхши ун бир кумуш тангадан, бир тоғора арпа бир кумуш тангадан сотилади”, деган эди. 19Амалдор эса пайғамбарга: “Ҳатто Эгамиз осмоннинг қопқасини очиб, ёмғир ёғдирганда ҳам, шундай бўлмас–ов”, деб жавоб берган эди. Элишай эса унга: “Сен кўзинг билан кўрасан, лекин сенга насиб қилмайди”, деганди. 20Шундай қилиб, айтилган воқеа юз берди: халқ ўша амалдорни дарвоза олдида босиб, янчиб ўтиб кетди, амалдор ўлди.

 

8–БОБ

 

Шунамлик аёл қайтиб келади

 

1Элишай ўзи тирилтирган боланинг[47] онасига шундай деган эди:
— Тур ўрнингдан, ўзинг ва хонадонинг аҳли билан бирга жўна. Қаерда яшай олсанг, ўша ерда яшайвер, чунки Эгамиз юртга етти йил қаҳатчилик юборишга қарор қилди.
2Аёл пайғамбарнинг айтганларига қулоқ солди. Унинг ўзи ва хонадони аҳли Филистлар ерига бориб, у ерда етти йил истиқомат қилди. 3Орадан етти йил ўтгач, ўша аёл Филистлар еридан қайтиб келди. Сўнг уйимни ва даламни қайтариб олай, деб шоҳ ҳузурига келди.
4Шу пайтда шоҳ Элишайнинг хизматкори Гахази билан гаплашаётган эди:
— Элишай қилган ҳамма ажойиботлар ҳақида менга айтиб бер–чи, — деди шоҳ. 5Пайғамбар ўликни қандай тирилтирганини Гахази шоҳга гапираётган эди, ҳалиги аёл шоҳдан ўз уйи ва даласини қайтариб олиш учун сўраб келиб қолди.
— Шоҳ ҳазратлари! — деди Гахази. — Бу ўша аёлдир. Ана, Элишай тирилтирган ўғли ҳам ёнида турибди.
6Шоҳ аёлдан бўлиб ўтган воқеаларни сўради. Аёл шоҳга ҳаммасини айтиб берди. Шундан сўнг шоҳ сарой амалдорларидан бирини чақириб, аёл билан бирга жўнатар экан, амалдорга амр берди:
— Бу аёлнинг ҳамма нарсаси, бу юртдан чиқиб кетган кундан бошлаб бугунгача олинган жамики даромади билан бирга даласи қайтарилсин.

 

Элишай ва Орам шоҳи Банҳадад

 

7Элишай Дамашққа келди. Орам шоҳи Банҳадад хаста эди. “Пайғамбар шу ерга келибди”, деб шоҳга хабар етказишди. 8Шоҳ шунда Хазайил деган одамга[48] деди:
— Бирорта ҳадя олгин–да, пайғамбарга пешвоз чиқ. У орқали Эгамиздан сўраб кўр–чи, мен шу касалликдан халос бўлармиканман.
9Хазайил Дамашқдаги энг яхши ҳадялардан қирқта туяга юклаб, Элишайни кутиб олгани кетди. Элишайнинг олдига келгач, унга шундай деди:
— Орам шоҳи Банҳадад — қулингиз мени сизнинг ҳузурингизга юборди. “Шу касалликдан халос бўлармиканман ёки йўқмикан, билиб кел”, деди.
10— Шоҳнинг ҳузурига бориб, албатта соғайиб кетаркансиз, деб айт, — деди Элишай Хазайилга, — лекин Эгамиз менга аён қилди: шоҳ ўлади.
11Хазайил уятдан қизаргунча, Элишай унинг юзига тик қараб тураверди. Кейин пайғамбар йиғлай бошлади.
12— Ҳазратим нечун йиғлаяптилар? — сўради Хазайил.
— Исроил халқига қиладиган ёвузликларингни билганим учун йиғлаяпман, — деди Элишай. — Сен Исроил халқининг қалъаларига ўт қўясан, йигитларини қиличдан ўтказасан, гўдакларини ерга уриб ўлдирасан, ҳомиладор аёлларнинг қорнини ёриб ташлайсан.
13— Кўппакдан фарқ қилмайдиган мен, қулингиз, ким бўлибманки, шунақа ишларни қила олар эканман?! — деди Хазайил.
— Эгамиз менга аён қилди: сен Орам шоҳи бўласан[49], — дея жавоб берди Элишай.
14Хазайил Элишайнинг ҳузуридан чиқиб, ҳукмдори Банҳададнинг ёнига қайтиб келди.
— Элишай сенга нима деди? — сўради шоҳ Хазайилдан.
— У менга айтдики, сиз албатта соғайиб кетаркансиз, — деб жавоб берди Хазайил. 15Эртаси куни Хазайил кўрпани олиб, сувга ботирди–да, ҳўл кўрпани шоҳнинг юзига ёпиб уни бўғди. Шундай қилиб, Хазайил шоҳни ўлдириб, унинг ўрнига ўзи шоҳ бўлди.

 

Яҳудо шоҳи Ёҳурам

 

16Ёҳушафат ҳали Яҳудо шоҳи бўлиб турганда, унинг ўғли Ёҳурам ҳам тахтга ўтирди[50]. Бу воқеа Исроил шоҳи Ёрам ҳукмронлигининг бешинчи йилида юз берди. 17Ёҳурам Яҳудо шоҳи бўлганда, ўттиз икки ёшда эди. У Қуддусда саккиз йил ҳукмронлик қилди.
18Хотини Ахабнинг қизи бўлгани учун, Ёҳурам ҳам, Ахаб хонадони сингари, Исроил шоҳлари йўлидан юриб, Эгамиз олдида қабиҳликлар қилди. 19Эгамиз Ўз қули Довуд ҳақи–ҳурмати учун Яҳудони ҳалокатга учратишни истамади, чунки Эгамиз Довудга: “Сенинг наслингга то абад сўнмайдиган чироқ бераман”, деб ваъда қилган эди.
20Ёҳурам даврида Эдом Яҳудо шоҳлигига қарши исён қилди. Эдом халқи ўзларининг мустақил шоҳлигини қурдилар. 21Шундан сўнг Ёҳурам[51] ҳамма жанг араваларини бошлаб Зоирга борди. Эдом лашкари Ёҳурамни ва унинг жанг аравалари сардорларини ўраб олган эди, лекин Ёҳурам тунда ҳужум қилиб, қамални ёриб чиқди. Яҳудо лашкари уйларига қочиб кетди. 22Шундай қилиб, Эдом халқи ҳозиргача[52] Яҳудо ҳукмронлигидан озоддир. Ўша пайтда Либна шаҳри[53] ҳам исён кўтарган эди.
23Ёҳурамнинг бошқа ишлари, бутун фаолияти “Яҳудо шоҳлари тарихи” китобида ёзилган. 24Ёҳурам оламдан ўтди. У Довуд қалъасида ота–боболари ёнига дафн қилинди. Ёҳурамнинг ўрнига ўғли Охазиё шоҳ бўлди.

 

Яҳудо шоҳи Охазиё

 

25Исроил шоҳи Ёрам ўн иккинчи йил шоҳлик қилаётганда, Охазиё Яҳудо шоҳи бўлди. У Ёҳурамнинг ўғли эди. 26Охазиё тахтга ўтирганда, йигирма икки ёшда эди. У Қуддусда бир йил шоҳлик қилди. Онасининг исми Оталиё бўлиб, Исроил шоҳи Омрининг невараси эди. 27Охазиё ҳам Ахаб хонадонининг йўлидан кетди. Ахаб наслига ўхшаб, Эгамиз олдида қабиҳликлар қилди. Чунки у Ахаб хонадонига қариндош эди.
28Охазиё билан Ёрам бирга Гиладдаги[54] Рамўтга бориб, Орам шоҳи Хазайилга қарши уруш очди. Ёрам шу урушда ярадор бўлди. 29Шоҳ Ёрам ярасини даволатиш учун Йизрил шаҳрига[55] қайтиб келган эди. Яҳудо шоҳи Охазиё эса яраланган Ёрамни кўргани Йизрилга борди.

 

9–БОБ

 

Ёҳу Исроил устидан шоҳ қилиб тайинланади

 

1Пайғамбар Элишай пайғамбарлар гуруҳидан биттасини чақириб, унга деди:
— Қани, бўл, қўлингга анави мой солинган идишни ол, Гиладдаги Рамўтга бор. 2У ерга борганингдан кейин, Ёҳуни қидириб топ. Нимши деганнинг набираси Ёҳу Яҳошафат деган одамнинг ўғлидир. Уни ўртоқлари орасидан чақириб чиқиб, бошқа хонага олиб кир. 3Сўнгра мой солинган идишни ол. Ёҳунинг бошига мойни суртгин–да, шундай дегин: “Эгамиз шундай айтмоқда: сенга мой суртиб, Исроил устидан шоҳ қилиб танладим.” Кейин эшикни очгин–у, кутмасдан қоч.
4Ёш пайғамбар Гиладдаги Рамўтга кетди. 5Ўша жойга етиб келганда, лашкарбошилар суҳбатлашиб ўтирган эди.
— Сенда гапим бор, лашкарбоши, — деди у.
— Қайси биримизда гапинг бор? — деб сўради Ёҳу.
— Сенда, лашкарбоши, — деди у Ёҳуга. 6Ёҳу ўрнидан туриб, бошқа хонага кирди. Ёш пайғамбар унинг бошига мойни суртгач, деди:
— Исроил халқининг Худоси — Эгамиз шундай айтмоқда: “Сенга мой суртиб, Ўзимнинг халқим Исроил устидан шоҳ қилиб танладим. 7Сен ҳукмдоринг Ахабнинг хонадонини қириб ташлайсан, токи пайғамбар қулларим ва бошқа ҳамма қулларимнинг тўкилган қонлари учун Мен Изабелдан ўч олай. 8Ахабнинг бутун хонадони йўқ бўлади. Исроилда Ахабнинг уруғидан ҳар бир эркак зотини, хоҳ қул бўлсин, хоҳ озод бўлсин, қириб ташлайман. 9Ахаб хонадонини Набат ўғли Ерибомнинг хонадони ва Охиё ўғли Башонинг хонадони кўйига соламан. 10Изабел эса Йизрил ерларида итларга ем бўлади, уни дафн қиладиган ҳеч кимса бўлмайди.”
У шундай деб эшикни очди–ю, қочди.
11Ёҳу лашкарбоши дўстлари олдига қайтди.
— Тинчликми? Анави телба сенинг олдингга нима учун келибди? — деб сўрашди дўстлари ундан.
— Э, бунақа одамларни биласизлар–ку, валдирайверадилар–да улар, — деди Ёҳу дўстларига.
12— Эй, ёлғончи! Қани, бизга ҳам айт–чи, — дейишди улар.
Ёҳу дўстларига: “Эгамиз менга мой суртиб Исроил устидан шоҳ қилиб танлабди”, деб пайғамбарларнинг гапларини айтиб берди.
13Ҳаммалари шошилиб қолишди. Ҳар ким либосларини ечиб, Ёҳу турган зинапояга тўшадилар ва бурғу чалиб: “Ёҳу шоҳ бўлди!” деб жар солдилар.

 

Ёҳу Ёрамни ўлдиради

 

14Ёҳу Ёрамга қарши фитна уюштирди.
Бу пайтда бутун Исроил лашкари шоҳ Ёрам бошчилигида Гиладдаги Рамўт шаҳрини Орам шоҳи Хазайилдан ҳимоя қилаётган эди. 15Ёрам[56] Хазайил билан жанг қилганда, Орам лашкари уни яралаган, Ёрам эса яраларини даволатиш учун Йизрилга қайтган эди[57].
Ёҳу дўстларига:
— Агар сизлар мен томонда бўлсаларингиз, шаҳардан бирор кимса чиқиб кетишига ва Йизрилга хабар олиб боришига йўл қўйманглар, — деди. 16Ёҳу отига миниб, Йизрил шаҳрига йўл олди, чунки Ёрам касал бўлиб, у ерда ётган эди.
Яҳудо шоҳи Охазиё ҳам Ёрамни кўргани келган эди.
17Йизрил минораси устида қоровул турарди.
Ёҳунинг одамлари яқинлашиб келарди. Қоровул уларни кўриб қолиб: “Бир талай одамни кўряпман”, деди. Ёрам қоровулга айтди:
— Бирорта отлиқни юбор, одамларни кутиб олиб: “Тинчлик билан келяпсизларми?” деб сўрасин.
18Сувори Ёҳуга пешвоз чиқиб деди:
— Шоҳ: “Тинчлик билан келяпсизларми?” деб сўраяпти.
— Тинчликдан сенга нима?! Орқамдан юр, — деди Ёҳу. Қоровул эса: “Отлиқ уларнинг олдига етиб борди–ю, лекин қайтиб келмаяпти”, деб хабар берди.
19Энди бошқа бир отлиқни юборишди, буниси ҳам уларнинг олдига келиб:
— Шоҳимиз: “Тинчлик билан келяпсизларми?” деб сўраяпти, — деди.
— Тинчликдан сенга нима?! Орқамдан юр, — деди Ёҳу.
20Қоровул: “Отлиқ уларнинг олдига етиб борди–ю, қайтиб келмади, ўпкаси оғзига тиқилгандай ҳовлиқиб от чоптириб келишидан Ёҳуга ўхшайди”, деб хабар етказди.
21— Аравани қўш! — деб буюрди Ёрам. Шоҳнинг жанг аравасини қўшдилар. Исроил шоҳи Ёрам ва Яҳудо шоҳи Охазиё ўз араваларига миниб, Ёҳуни кутиб олгани чиқдилар. Улар Ёҳуни Йизриллик Навўтнинг даласида[58] кутиб олдилар. 22Ёрам Ёҳуни кўргач, унга:
— Тинчлик билан келдингми, Ёҳу? — деб сўради.
— Онанг Изабел бошлаган зиною сеҳр–жоду бизда ҳанузгача давом этиб келар экан, қанақасига тинчлик бўлсин?! — деди Ёҳу.
23Ёрам Охазиёга: “Қочдик, Охазиё! Хоинлик бу!” деди–ю, от тизгинини буриб, қочиб қолди. 24Ёҳу камонни кучи борича тортиб, Ёрамнинг иккала кураги ўртасини мўлжаллаб отди. Ўқ Ёрамнинг қоқ юрагини тешиб ўтди. Ёрам араваси ичига йиқилди.
25Ёҳу хизматкори Бидкарга деди:
— Унинг жасадини Йизриллик Навўтнинг даласига олиб бориб ташла, шуни ёдингдан чиқармагинки, биз, икковимиз, Ёрамнинг отаси Ахабнинг ортидан жанг аравасида борганимизда, Ахабга қарши Эгамиз шуни аён қилган эди: 26“Кеча Навўт билан унинг ўғиллари қонини кўрдим. Сендан ўша далада қасос оламан.” Энди Эгамизнинг айтганига кўра, Ёрамнинг жасадини олиб, Навўтнинг даласига олиб бориб ташла.

 

Яҳудо шоҳи Охазиё ўлдирилади

 

27Яҳудо шоҳи Охазиё бу ҳодисани кўриб, Байт–Хагон шаҳрига қараб қочди[59]. Ёҳу унинг ортидан қувиб кетаётганда:
— Уни ҳам ўлдиринглар! — деб бақирди. Йиблаём шаҳри ёнидаги Гур тепалигида аравасида турган Охазиёни отдилар. Охазиё Махидў шаҳрига қочиб бориб, ўша ерда жон берди. 28Аъёнлари унинг жасадини аравада Қуддусга олиб келдилар ва Довуд қалъасида ота–боболари хилхонасига дафн қилдилар.
29Ахаб ўғли Ёрам шоҳлигининг ўн биринчи йилида Охазиё Яҳудо шоҳи бўлган эди.

 

Изабел ўлдирилади

 

30Ёҳу Йизрилга борди. Изабел эса бу хабарни эшитиб кўзларига сурма суртиб, сочларини тараб, деразадан қараб турган эди. 31Ёҳу шаҳар дарвозасидан киргач, Изабел:
— Ҳа, сенмисан, ҳукмдорини ўлдирган Зимридан[60] қолишадиган жойинг йўқ! Тинчлик билан келдингми? — деди.
32Ёҳу кўзларини деразага қадаб:
— Ким мен томонда? Ким? — деб бақирди. Тепада ҳарам оғаларидан икки–учтаси пайдо бўлди. 33— Уни пастга улоқтиринглар! — деб буюрди Ёҳу. Улар Изабелни ушлаб пастга улоқтирдилар. Унинг қони деворга, отларга сачради, Ёҳунинг оти жасадни эзғилаб ташлади.
34Шундан кейин Ёҳу келиб, еб–ичди. Сўнгра:
— Анави лаънатини топиб, кўминглар, — деди, — нима бўлганда ҳам, шоҳ қизи–да[61].
35Лекин Изабелнинг жасадини дафн қилишга борган одамлар, унинг бош–суяги, оёғи ва қўл панжасидан бошқа бирор аъзосини топа олмадилар. 36Ҳаммалари қайтиб келиб, Ёҳуни аҳволдан хабардор қилдилар. Ёҳу уларга шундай деди:
— Эгамизнинг Ўз қули Илёс орқали айтган бу сўзлари бажо бўлди[62]:

 

“Изабелнинг жасади Йизрил ерларида кўппакларга ем бўлар,
37Унинг жасади Йизрил далаларидаги гўнгга ўхшаб қолар,
Шунинг учун ҳеч ким, бу Изабелдир, деб айтмас.”

 

10–БОБ

 

Ахаб хонадони ўлдирилади

 

1Ахабнинг Самарияда етмишта ўғли бор эди. Ёҳу Самария ҳудудидаги Йизрил бекларига, оқсоқолларига ва Ахаб ўғилларининг мураббийларига шу мазмунда мактуб ёзиб юборди:
2“Шоҳингизнинг ўғиллари сизлар билан бирга турибдилар, жанг араваларингиз, отларингиз ва қурол–яроғларингиз ҳам бор, ўзларингиз мустаҳкам шаҳарда яшайсизлар. Ушбу мактуб сизларга етиб бориши биланоқ, 3ҳукмдорингиз ўғилларидан энг муносибини танлаб олиб, отасининг ўрнига тахтга ўтқазинглар ва ҳукмдорингизнинг хонадонини ҳимоя қилиш учун мен билан жанг қилишга тайёрланинглар.”
4Аммо Самариядагилар жуда қўрқиб кетдилар:
— Ёҳуга иккита шоҳ бардош беролмади–ю, биз қандай қилиб бардош берардик?! — дейишди улар. 5Шундан кейин бош вазир, шаҳар ҳокими, оқсоқоллар, Ахаб ўғилларининг мураббийлари Ёҳуга шундай хабар беришди: “Биз ҳеч кимни шоҳ қилмаймиз. Биз сизнинг қулларингизмиз, нима буюрсангиз, шуни ижро қилурмиз, сизга нима маъқул бўлса, шуни қилинг.”
6Ёҳу эса уларга иккинчи марта шу мазмунда мактуб ёзди: “Агар сизлар мен тарафда бўлиб, менга итоат этишга тайёр бўлсангизлар, ҳукмдорингиз ўғилларининг бошларини олиб, эртага шу пайтда Йизрилга менинг ҳузуримга келтиринглар.” Шоҳнинг етмишта ўғли бўлиб, уларни шаҳарнинг энг аслзодалари тарбия қилаётган эдилар. 7Мактуб аслзодаларнинг қўлига теккач, улар шоҳ ўғилларини ушлаб, ҳаммаларини — етмиш кишини бўғизладилар, уларнинг бошларини саватга солиб, Йизрилга — Ёҳунинг ҳузурига жўнатдилар.
8Хабарчи Ёҳуга: “Улар шоҳ ўғилларининг бошларини олиб келдилар”, деди. Ёҳу: “Каллаларни дарвоза олдига икки тўп қилиб тахланглар, эрталабгача ўша ерда қолсин”, деди.
9Эртасига эрталаб Ёҳу халқнинг олдига чиқиб гапирди:
— Ўз ҳукмдоримга қарши мен исён кўтариб, уни ўлдирдим. Сизлар айбдор эмассизлар. Лекин мана бу одамларни ким ўлдирди? 10Шуни билиб қўйингларки, Эгамизнинг Ахаб хонадони тўғрисида айтган биронта сўзи ижросиз қолмайди. Эгамиз Ўз қули Илёс орқали айтган сўзини бажо қилди[63].
11Сўнгра Ёҳу Йизрилда Ахаб хонадонининг қолган–қутганини, унинг ҳамма аъёнларини, яқинларини, руҳонийларини ўлдирди. Шундай қилиб, Ахабнинг биронта ҳам одами тирик қолмади.

 

Шоҳ Охазиёнинг қариндошлари ўлдирилади

 

12Шундан кейин Ёҳу Йизрилдан Самария томон йўлга чиқди. У йўлда чўпонларга қарашли Байт–Акад деган жойда 13Яҳудо шоҳи Охазиёнинг қариндошлари билан учрашиб қолди ва улардан: “Сизлар кимсизлар?” деб сўради.
— Биз Охазиёнинг қариндошларимиз, — дейишди улар. — Шоҳнинг оиласидан ва малика Изабелнинг ўғилларидан хабар олгани кетяпмиз.
14— Буларни тириклайин ушланглар! — деб буюрди Ёҳу одамларига. Уларни тириклайин ушлаб ҳаммаларини — қирқ иккита одамни Байт–Акад сардобаси ёнида бўғизладилар. Улардан бирортасини ҳам тирик қолдирмадилар.

 

Ахабнинг бошқа қариндошлари ўлдирилади

 

15Ёҳу у ердан жўнаб кетди. Йўлда ўзига томон тўғри келаётган Ёҳунадов деган одам билан учрашиб қолди. У Рахав деган одамнинг ўғли эди. Ёҳу у билан саломлашиб:
— Сенга менинг ниятим холис, сенинг ниятинг ҳам холисми? — деб сўради.
— Шундай, — деб жавоб берди Ёҳунадов.
— Ундай бўлса, қўлингни бер, — деди Ёҳу. Ёҳунадов қўлини узатди. Ёҳу уни ёнига — аравасига олди.
16— Мен билан юр, мен Эгамиз учун қанчалик жон куйдиришимни кўриб қўй, — деди Ёҳу унга. Сўнгра уни аравасида Самарияга олиб кетди. 17Ёҳу Самарияга етиб келгач, Эгамиз Илёс орқали айтганидай, Ахабнинг у ердаги қолган–қутган қариндошларини битта қўймай ўлдирди.

 

Баалга сиғинганлар ўлдирилади

 

18Ёҳу жамики халқни тўплаб, уларга айтди:
— Ахаб Баалга унчалик сиғинмас эди, мен эса Баалга чин дилдан сиғинаман. 19Энди менинг олдимга Баалнинг ҳамма пайғамбарларини чақириб келинглар, ҳеч ким келмай қолмасин, чунки мен Баалга жуда катта қурбонлик қиламан, келмаганлар ўлдирилади.
Аслида Ёҳу Баалга сиғинганларни ўлдириш мақсадида бир ҳийла ўйлаётган эди.
20— Баалга бағишланган байрам йиғини бўлишини тайинланглар, — деди Ёҳу.
Бу тўғрида эълон қилдилар. 21Ёҳу бутун Исроил бўйлаб хабар жўнатган эди, Баалга сажда қилувчиларнинг ҳаммаси келди, биронтаси ҳам келмай қолмади. Ҳамма Баалнинг уйига[64] кирди. Баалнинг уйи лиқ тўлди. 22Ёҳу муқаддас либосларни сақловчи хизматкорга:
— Баалга сиғинадиганларнинг ҳаммасига либослар келтир, — деб амр берди.
Хизматкор ҳар бирига либос келтирди. 23Шу пайт Ёҳу Ёҳунадов билан бирга Баалнинг уйига кирди–да, сажда қилувчиларга:
— Атрофингизга яхшилаб қаранг, — деди. — Орангизда Эгамизга хизмат қиладиганлардан ҳеч ким бўлмасин, бу ерда фақат Баалга сажда қилувчилар бўлсин.
24Шундан кейин Ёҳу билан Ёҳунадов куйдириладиган ва бошқа қурбонликлар қилгани ичкарига кирдилар. Ёҳу Баалнинг уйи атрофига саксон кишини қўйиб, уларга шундай амр берган эди: “Қўлингизга мана бу одамларни топширяпман. Булардан бирортаси қочиб жонини қутқариб кетишига кимки йўл қўйса, боши билан жавоб беради.”
25Қурбонлик куйдириб бўлиниши биланоқ, Ёҳу қўриқчиларга ва лашкарбошиларга: “Ичкарига кириб, ҳаммани ўлдиринглар, бирортаси ҳам қочиб кетмасин!” — деб буйруқ берди. Қўриқчилар ва лашкарбошилар ҳаммасини қилич дамидан ўтказиб, жасадларини ташқарига отдилар. Сўнгра Баалнинг уйидаги ичкари хонага кириб, 26у ердаги бутсимон устунларни ташқарига олиб чиқиб ёқиб юбордилар. 27Баалга аталган тошни синдирдилар, уйини вайрон қилдилар. Халқ бу жойни ҳожатхонага айлантирди. Ўша жой бугунгача[65] ҳожатхона бўлиб қолди.
28Шундай қилиб, Ёҳу Исроил ерида Баалга сажда қилишга барҳам берди. 29Бироқ Ёҳу Исроил халқини гуноҳга ботирган Набат ўғли Ерибом қилган гуноҳларга эргашди, яъни Байтил ва Дандаги олтин бузоқларга сажда қилишдан[66] Ёҳу қайтмади.
30Эгамиз Ёҳуга:
— Менинг олдимда тўғри иш қилиб муваффақият қозондинг, — деди. — Ахаб хонадонига қарши Мен нима истаган бўлсам, ҳаммасини қилдинг. Бунинг учун сенинг наслинг тўртинчи авлодигача Исроил тахтида ўтиради.
31Аммо Ёҳу Исроил халқининг Худоси — Эгамизнинг қонунларига бутун қалби билан итоат қилмади, Исроил халқини гуноҳга ботирган Ерибом қилган гуноҳларга эргашди.

 

Ёҳунинг ўлими

 

32-33Ўша пайтда Эгамиз Исроил ерларини парчалаб, кичрайтира бошлади.
Орам шоҳи Хазайил Иордан дарёсининг шарқида Гад, Рубен, Манаше қабилалари яшайдиган бутун Гилад ерларини, Арнон сойлигидаги Арор шаҳридан Гилад ва Башан ўлкаларига қадар бўлган жамики Исроил ерларини босиб олди.
34Ёҳунинг бошқа ишлари, бутун фаолияти ва қаҳрамонликлари ҳақида “Исроил шоҳлари тарихи” китобида ёзилган. 35Ёҳу оламдан ўтди. У Самарияда ота–боболари ёнига дафн этилди. Ёҳунинг ўрнига ўғли Ёҳухоз шоҳ бўлди. 36Ёҳу Самарияда йигирма саккиз йил Исроилга ҳукмдорлик қилди.

 

11–БОБ

 

Яҳудо маликаси Оталиё

 

1Оталиё[67] ўз ўғли шоҳ Охазиёнинг ўлдирилганини эшитгач, Яҳудода Охазиёнинг жамики уруғини қириб ташлашга киришди. 2Шоҳнинг ҳамма ўғилларини ўлдириш режалаштирилган эди. Шоҳ Ёҳурамнинг[68] Ёҳушева[69] деган қизи бор эди. Ёҳушева Охазиёга ўгай сингил эди. Ёҳушева Охазиёнинг ўғли Йўшни шоҳнинг ўғиллари орасидан билдирмасдан олиб қочди. Уни, энагаси билан бирга, Эгамизнинг уйидаги ётоқхонага яширди. Бола Оталиёдан яшириниб, тирик қолди. 3Оталиё юртни бошқарган пайтда, бола олти йил давомида Эгамизнинг уйида энагаси билан бирга яшириниб юрди.
4Еттинчи йили руҳоний Ёҳайидо Харёллик қўриқчиларнинг[70] лашкарбошиларига ва сарой қўриқчиларининг лашкарбошиларига хабар бериб, уларни чақиртирди. Ҳаммаларини Эгамизнинг уйига йиғиб, улар билан аҳд тузди. Ҳаммаларига Эгамизнинг уйида онт ичиргандан кейин, шоҳнинг ўғли Йўшни уларга кўрсатди. 5Ёҳайидо уларга шундай буюрди: “Энди сизлар бундай қиласизлар: Шаббат куни хизматдагиларнинг учдан бири шоҳ саройини қўриқлашади. 6Учдан бири Сур дарвозасини, учдан бири эса сарой дарвозасини қўриқлашади ва сарой қўриқчилари ўрнига туришади. 7Шаббат куни хизматлари битган бошқа икки қисм сипоҳларингиз Эгамизнинг уйи атрофида туриб шоҳни қўриқласин. 8Ҳамма қўлида қуроли билан шоҳни ҳар томондан ўраб олсин, ким сафга яқинлашса, ўлдирилсин. Шоҳ кирганда ҳам, чиққанда ҳам, унга ҳамроҳ бўлинглар.”
9Юзбошилар руҳоний Ёҳайидонинг амрларини сўзсиз бажардилар. Ҳар бир юзбоши Шаббат куни хизматини бошлаган ва хизматини тугатган қўриқчиларини олиб, Ёҳайидонинг ёнига борди. 10Руҳоний Эгамизнинг уйида турган шоҳ Довуднинг найзаларию қалқонларини юзбошиларга тарқатди. 11Шоҳни қўриқлаш учун уйнинг жануб томонидан шимол томонигача, қурбонгоҳнинг ва уйнинг атрофига соқчилар жангга шай қилиб қўйилди.
12Ёҳайидо шоҳнинг ўғли Йўшни ташқарига олиб чиқиб, бошига тож кийгизди. Унга шоҳлик қонунларини берди. Йўш шоҳ деб эълон қилинди. Унинг бошига мой суртишди, сўнгра: “Шоҳимизнинг умрлари узоқ бўлсин!” дея олқишлаб, қарсак чалдилар.
13Оталиё қўриқчилар билан халқнинг шовқин–суронини эшитгач, Эгамизнинг уйига йиғилганлар ёнига борди. 14Қарасаки, одатга кўра, Эгамизнинг уйи эшиги ёнидаги устун олдида шоҳ турибди, шоҳнинг атрофини лашкарбошилар, карнайчилар ўраб олган. Юртнинг бутун халқи шод–хуррам, карнай чаляпти. Шунда Оталиё ғазабдан либосларини йиртиб: “Хоинлик! Хоинлик!” деб бақирди.
15Руҳоний Ёҳайидо юзбошиларга: “У хотинни бу ердан олиб чиқиб кетинглар, кимки унга эргашса, қиличдан ўтказинглар”, дея буйруқ берди. Руҳоний ўша аёлнинг Эгамиз уйида ўлдирилишини истамади. 16Оталиё ушланди ва саройнинг От дарвозасига келтирилиб, ўша ерда ўлдирилди.

 

Ёҳайидо қилган ислоҳотлар

 

17Руҳоний Ёҳайидо, Яҳудо халқи Эгамизнинг халқи бўлсин, дея шоҳ, халқ ва Эгамиз орасида аҳд тузди. Ундан кейин халқ билан шоҳ орасида ҳам аҳд тузди. 18Сўнг бутун халқ Баалнинг уйига бориб, уни бузиб ташлади, у ердаги қурбонгоҳларни ва Баалнинг тасвирларини синдирди, Баалнинг руҳонийси Маттонни эса қурбонгоҳларнинг рўпарасида ўлдирди. 19Сўнгра юзбошиларни, Харёллик қўриқчиларни, сарой қўриқчиларини ва жамики халқни ёнига олиб, шоҳни Эгамизнинг уйидан олиб чиқди. Улар қўриқчилар дарвозасидан ўтиб, шоҳни саройга олиб келдилар ва тахтга ўтқаздилар. 20Оталиё шоҳ саройида ўлдирилгани учун, юрт халқи севинди. Қуддус осойишта бўлиб қолди. 21Йўш[71] тахтга ўтирган пайтда етти ёшда эди.

 

12–БОБ

 

Яҳудо шоҳи Йўш

 

1Исроил шоҳи Ёҳу еттинчи йил шоҳлик қилаётганда, Йўш[72]Яҳудо шоҳи бўлган эди. У Қуддусда қирқ йил ҳукмронлик қилди. Онаси Бэршэва шаҳридан бўлиб, исми Зибиёх эди.
2Йўш умри бўйи Эгамиз олдида тўғри ишлар қилди, чунки руҳоний Ёҳайидо унга йўл кўрсатарди. 3Лекин саждагоҳлар[73] ҳамон йўқ қилинмаган, халқ ҳали ҳам ўша жойларда қурбонлик қилиб, тутатқи тутатарди.
4Йўш руҳонийларга фармон берди:
— ЭгамизнингМаъбадига эҳсон сифатида олиб келинган кумушни, доимий солиқни, онт туфайли берилган тўловни ёки ихтиёрий берилган ҳадяларни тўпланглар. 5Бу кумушларни руҳонийлар олиб келувчилардан қабул қилиб олиб, Эгамиз уйининг бузилган жойларини тузатишга сарфлашсин.
6Йўш шоҳлигининг йигирма учинчи йилида ҳам руҳонийлар Эгамиз уйининг бузилган жойларини ҳали тузатмаган эдилар. 7Шундан кейин шоҳ Йўш руҳоний Ёҳайидо билан бошқа руҳонийларни чақириб:
— Нимага Эгамизнинг уйини тузатмаяпсизлар? — деди уларга, — энди одамлардан кумуш олманглар. Олган кумушларингизни Эгамизнинг уйини тузатишга беринглар.
8Руҳонийлар халқдан ўзлари пул йиғмасликка ва Эгамизнинг уйи таъмирланишини назорат қилмасликка рози бўлишди. 9Руҳоний Ёҳайидо бир қути олиб, қопқоғи устидан тешик очди. Уни қурбонгоҳнинг ёнига — одамлар Эгамизнинг уйига кирадиган жойнинг ўнг томонига жойлаштирди. Остонада қоровул бўлиб турган руҳонийлар Эгамизнинг уйига келтирилган ҳамма кумушни қутига ташлайверишди. 10Қутида кўп пул йиғилганидан кейин, шоҳнинг мирзаси билан олий руҳоний келиб, Эгамизнинг уйига келтирилган кумушларни қопларга солиб тортишди. 11Тортилган кумушлар Эгамизнинг уйидаги ишларнинг бошида турган одамларга берилди. Улар эса бу кумушларни Эгамизнинг уйида ишлаётган дурадгор ва бинокорларга, 12тош терувчиларга, сангтарошларга тўлашар, уйни тузатмоқ учун ёғоч ва тош сотиб олишга ишлатишар, уйни тузатишга керак бўлган бошқа ашёларга сарф қилишарди.
13Эгамизнинг уйида йиғилган кумуш бу жой учун кумуш тоғоралар, қайчилар, тоғорачалар ва карнайлар, ҳар хил олтин ёки кумуш буюмлар ясашга сарф қилинмади. 14Бу кумушнинг ҳаммаси ишловчиларга тўлашга ва уйни тузатишга сарф қилинди. 15Эгамизнинг уйида ишловчиларга пул тақсимлайдиган одамлардан ҳисоб–китоб талаб қилинмади, чунки улар ҳалол ишлашди.
16Айб ва гуноҳ назр қилиб берилган пуллар эса Эгамизнинг уйига келтирилмади. Бу пуллар руҳонийларники эди.
17Ўша пайтда Орам шоҳи Хазайил Гат шаҳрига[74] ҳужум қилиб, шаҳарни қўлга киритди. Кейин Қуддусга ҳужум қилмоққа қарор қилди. 18Яҳудо шоҳи Йўш эса ота–боболари — Яҳудо шоҳлари Ёҳушафатнинг, Ёҳурамнинг, Охазиёнинг ва ўзининг Эгамизга атаган ҳамма муқаддасназрларини, Эгамизнинг уйидан ва сарой хазиналаридан олинган жамики олтинларни Орам шоҳи Хазайилга юборди. Шундан кейин Хазайил Қуддусга ҳужум қилиш қароридан қайтди.
19Йўшнинг бошқа ишлари, бутун фаолияти “Яҳудо шоҳлари тарихи” китобида ёзилган. 20Шоҳ Йўшнинг аъёнлари исён кўтариб, уни Силлога борадиган йўлда — Миллодаги[75] уйда ўлдирдилар. 21Уни ўлдирганлар Йўшнинг аъёнларидан Шимат деган одамнинг ўғли Йўзабад билан Шўмер деганнинг ўғли Ёҳузабад эдилар. Йўш Довуд қалъасида ота–боболари ёнига дафн қилинди. Унинг ўрнига ўғли Эмозиё шоҳ бўлди.

 

13–БОБ

 

Исроил шоҳи Ёҳухоз

 

1Яҳудо шоҳи Йўш шоҳлигининг йигирма учинчи йилида Ёҳухоз СамариядаИсроил тахтига ўтирди ва ўн етти йил ҳукмронлик қилди. Ёҳухоз Ёҳунинг ўғли эди. 2Ёҳухоз Эгамиз олдида қабиҳ ишлар қилди ва Исроилни гуноҳга ботирган Набат ўғли Ерибомнинг қилган гуноҳларига эргашди. У қабиҳ йўлидан асло қайтмади.
3Шунинг учун Эгамиз Исроилдан ғазабланди ва Исроил халқини узоқ вақт Орам шоҳи Хазайил билан Хазайилнинг ўғли Банҳададнинг қўлига бериб қўйди. 4Шу сабабдан Ёҳухоз Эгамизга илтижо қилган эди, Эгамиз унинг илтижоларини эшитди. Исроил халқи чеккан азоб–уқубатларни, Орам шоҳи уларни сиқувга олганини Эгамиз кўриб турарди. 5Эгамиз Исроилга бир қутқарувчи[76] юборгандан кейин, улар Орам халқининг зулмидан халос бўлди ва олдингидай тинчгина яшайверди. 6Аммо халқ Ерибом хонадони Исроилга олиб кирган гуноҳларга эргашаверди, бу гуноҳлардан қайтмади. Ашерага аталган устун ҳали ҳам Самарияда турган эди. 7Орам шоҳи Ёҳухознинг лашкарларини қириб, кулини кўкка совурган эди. Ёҳухознинг элликта отлиқ сипоҳи, ўнта жанг араваси, ўн мингта пиёда сипоҳидан бошқа кучи қолмаган эди. 8Ёҳухознинг бошқа ишлари, бутун фаолияти ва унинг қаҳрамонликлари “Исроил шоҳлари тарихи” китобида ёзилган. 9Ёҳухоз оламдан ўтди. У Самарияда ота–боболари ёнига дафн қилинди. Ўрнига ўғли Ёҳўш[77] шоҳ бўлди.

 

Исроил шоҳи Ёҳўш

 

10Яҳудо шоҳи Йўш шоҳлигининг ўттиз еттинчи йилида Ёҳўш Самарияда Исроил тахтига ўтирди ва ўн олти йил ҳукмронлик қилди. Ёҳўш Ёҳухознинг ўғли эди. 11У Эгамиз олдида қабиҳ ишлар қилди. Исроилни гуноҳга ботирган Набат ўғли Ерибом қилган жамики гуноҳларга эргашди, бу гуноҳлардан қайтмади.
12Ёҳўшнинг бошқа ишлари, бутун фаолияти, Яҳудо шоҳи Эмозиё билан жанг қилганда кўрсатган қаҳрамонликлари “Исроил шоҳлари тарихи” китобида ёзилган. 13Ёҳўш оламдан ўтиб, Самарияда ота–боболари — Исроил шоҳлари ёнига дафн қилинди. Ўрнига ўғли Ёрубом шоҳ бўлди.

 

Элишайнинг ўлими

 

14Элишай тузалмас хасталикка йўлиққанда, Исроил шоҳи Ёҳўш уни зиёрат қилгани бориб: “Отам! Отам! Сиз Исроилнинг қудратли ҳимоячиси эдингиз! Исроилнинг жанг араваси ва отлиқ лашкари каби эдингиз–а![78] Қаёққа кетиб қолдингиз–а?” деб йиғлаган эди.
15Ўшанда Элишай шоҳга: “Ёйинг билан ўқларингни ол!” деди. Шоҳ ёйи билан ўқларини олди. 16Элишай: “Ёйни ҳозирла!” деб шоҳга буюрди. Шоҳ ёйни ҳозирлагач, Элишай қўлларини шоҳнинг қўллари устига қўйди. 17Сўнгра унга: “Шарқ томондаги деразани оч!” деб буюрди. Шоҳ деразани очгандан кейин, Элишай: “Ўқни от!” деди. Шоҳ ўқни отди.
— Бу ўқ Эгамиз берадиган нажот аломатидир, у сени Орам лашкари устидан зафарга эриштиради, — деди Элишай. — Сен Орам лашкарини Офоқда йўқ қиласан.
18Кейин Элишай шоҳга: “Қолган ўқларни ол!” деб буюрди. Исроил шоҳи ўқларни олгач, Элишай унга: “Ўқларни ерга ур!” деди. Шоҳ ўқларни уч марта ерга уриб, тўхтаб қолди. 19Шунда пайғамбар шоҳдан аччиқланди:
— Беш–олти марта уришинг лозим эди, ўшанда Орам лашкарини тамомила мағлуб қилган бўлардинг. Энди эса уларни уч мартагина мағлуб этасан, холос.
20Шундан кейин Элишай вафот этди, уни дафн қилдилар. Ҳар йили баҳорда Мўабдан босқинчилар Исроил ерларига бостириб келарди. 21Бир сафар Исроил одамлари бир марҳумни дафн қилаётган эдилар, Мўаблик босқинчиларни кўрдилар–у, жасадни Элишайнинг хилхонасига ташлаб қочдилар. Жасад Элишайнинг суякларига текканда тирилиб кетди ва оёққа турди.

 

Исроил билан Орам ўртасидаги уруш

 

22Орам шоҳи Хазайил Ёҳухознинг бутун шоҳлиги даврида Исроил халқига зулм ўтказиб келган эди. 23Аммо Эгамиз Исроил халқига раҳм–шафқат кўрсатиб, Иброҳим, Исҳоқ ва Ёқуб билан қилган аҳдига кўра, Исроил халқига юз бурган эди. Эгамиз ҳозиргача[79] Исроил халқини Ўз ҳузуридан қувиб чиқармади ва уларнинг қирилиб кетишига йўл қўймади.
24Орам шоҳи Хазайил вафот этгач, ўрнига ўғли Банҳадад шоҳ бўлди. 25Сўнгра Ёҳўш отаси Ёҳухоз шоҳлиги даврида бой берган шаҳарларни Хазайилнинг ўғли Банҳададдан қайтариб олди. Банҳададни уч марта мағлуб қилиб, Исроил шаҳарларига бошқатдан эгалик қилди.

 

14–БОБ

 

Яҳудо шоҳи Эмозиё

 

1Исроил шоҳи Ёҳўш[80] иккинчи йили шоҳлик қилаётганда, Эмозиё Яҳудо шоҳи бўлди. Эмозиё Йўшнинг ўғли эди. 2Эмозиё шоҳ бўлганда, йигирма беш ёшда эди. У Қуддусда йигирма тўққиз йил ҳукмронлик қилди. Онаси Қуддуслик бўлиб, исми Ёҳуваддон эди.
3Эмозиё Эгамиз олдида тўғри ишлар қилса ҳам, бобоси Довуд каби эмасди. У ҳар қандай ишни отаси Йўш каби қилди. 4Шу боисдан саждагоҳлар[81] ҳамон йўқ қилинмаган, халқ у ерларда ҳали ҳам қурбонликлар келтириб, тутатқи тутатарди.
5Эмозиё ўз шоҳлигини мустаҳкамлаб олгандан кейин, шоҳни — отасини ўлдирган аъёнларни йўқ қилди. 6Бироқ Мусонинг Тавротида ёзилганига кўра, қотилларнинг болаларини ўлдирмади, чунки Эгамиз: “Оталар фарзандлари гуноҳи учун ўлдирилмасин, фарзандлар оталари гуноҳи учун ўлдирилмасин, ҳар ким ўзининг гуноҳи учунгина жазолансин”, деб амр қилган эди.
7Эмозиё Туз водийсида[82] ўн мингта Эдомсипоҳини ўлдирди. Села шаҳрини жанг қилиб қўлга киритиб, у ерга Ёхтал деб ном берди. Ўша жой ҳозир ҳам шу ном билан юритилади.
8Шундан сўнг Эмозиё Исроил шоҳи Ёҳўшга хабарчилар жўнатиб: “Қани, менга жанг майдонида рўбарў келиб кўр–чи”, деди.
9Исроил шоҳи Ёҳўш эса бунга жавобан Яҳудо шоҳи Эмозиёга шу хабарни жўнатди: “Лубнондаги ғовтикан шу ердаги садр дарахтига, қизингни ўғлимга хотинликка бер, деб хабар йўллабди. Ўша пайтда Лубнондаги йиртқич ҳайвон ўша ердан ўтиб кетаётиб, ғовтиканни босиб янчиб кетибди. 10Шунга ўхшаб, сен ҳам Эдом халқини мағлуб этганинг учун мағрурланиб кетдинг, Эмозиё. Ўша шуҳратинг билан кифояланиб, уйингда ўтиравер. Нима учун қитмирлик қиляпсан? Ўз бошингни ҳам, Яҳудо халқининг бошини ҳам балога гирифтор қиляпсан!”
11Лекин Эмозиё қулоқ солмади. Шунинг учун Исроил шоҳи Ёҳўш Яҳудо шоҳи Эмозиё устига юриш қилди. Иккала томоннинг лашкари Яҳудонинг Байт–Шамаш шаҳрида[83] рўбарў келди. 12Исроил лашкари Яҳудо лашкарини мағлуб этди. Яҳудо лашкарининг ҳаммаси уйларига қочиб кетди. 13Исроил шоҳи Ёҳўш Яҳудо шоҳи Эмозиёни Байт–Шамашда асир қилиб олди. Эмозиё Охазиёнинг невараси, Йўшнинг ўғли эди. Сўнг Ёҳўш Қуддусга келиб, Қуддус деворининг Эфрайим дарвозасидан Бурчак дарвозасигача бўлган тўрт юз тирсак[84] қисмини буздирди. 14Эгамизнинг уйида ва саройнинг хазиналарида топилган олтинларни, кумушларни ва ҳамма ашёларни тортиб олди. Бунинг устига, асирларни ҳам олиб, Самарияга қайтиб кетди.
15Ёҳўшнинг бошқа ишлари, Яҳудо шоҳи Эмозиё билан жанг қилганда кўрсатган қаҳрамонликлари ҳақида “Исроил шоҳлари тарихи” китобида ёзилган. 16Ёҳўш оламдан ўтди. У Самарияда ота–боболари — Исроил шоҳлари ёнига дафн қилинди. Унинг ўрнига ўғли Ёрубом шоҳ бўлди.

 

Яҳудо шоҳи Эмозиёнинг ўлими

 

17Яҳудо шоҳи Эмозиё Исроил шоҳи Ёҳўшнинг ўлимидан кейин ўн беш йил яшади. 18Эмозиёнинг бошқа ишлари ҳақида “Яҳудо шоҳлари тарихи” китобида ёзилган. 19Қуддусда Эмозиёга қарши фитна уюштирилди. Эмозиё бундан хабар топиб Лахиш шаҳрига[85] қочди. Аммо душманлари Эмозиёнинг ортидан одам юбориб, уни ўша ерда ўлдиртирдилар. 20Эмозиёнинг жасадини отда Қуддусга олиб келдилар. У Довуд қалъасида ота–боболарининг ёнига дафн қилинди. 21Сўнгра Яҳудо халқи ўн олти ёшли Уззиёни[86] отаси Эмозиёнинг ўрнига шоҳ қилиб кўтардилар. 22Отаси Эмозиё оламдан ўтгач, Уззиё Элет шаҳрини[87] қайтадан Яҳудо ерларига қўшиб олиб, бошқатдан қурди.

 

Исроил шоҳи Ёрубом

 

23Яҳудо шоҳи Эмозиё шоҳлигининг ўн бешинчи йилида Ёрубом Самарияда Исроил шоҳи бўлди ва қирқ бир йил ҳукмронлик қилди. Ёрубом Ёҳўшнинг ўғли эди. 24У Эгамиз олдида қабиҳ ишлар қилди ва Исроилни гуноҳга ботирган Набат ўғли Ерибом қилган гуноҳларга эргашди.
25Ёрубом Лево–Хоматдан[88] Ўлик денгизгача[89] бўлган Исроил ерларини қайтадан қўлга киритди. Зотан, Исроил халқининг Худоси — Эгамиз Ўз қули Юнус пайғамбар орқали бу тўғрида айтган эди. Юнус Амитай деганнинг ўғли бўлиб, у Гат–Хафер шаҳридан эди.
26Эгамиз Исроил халқи тортаётган ниҳоятда оғир азобларни кўрди. Бу ерда Исроилга ёрдам беришга қодир на қул, на озод қолган эди. 27Эгамиз Исроил халқи номини ер юзидан ўчиришни истамагани учун, Ёрубом орқали уларни қутқарган эди.
28Ёрубомнинг бошқа ишлари, бутун фаолияти, жангларда кўрсатган қаҳрамонликлари, илгаридан Яҳудога қарашли бўлган Дамашқ ва Хоматни[90] қайтадан Исроил ерларига қўшиб олгани тўғрисида “Исроил шоҳлари тарихи” китобида ёзилган. 29Ёрубом оламдан ўтиб, ота–боболари — Исроил шоҳлари ёнига дафн қилинди. Ўрнига ўғли Закариё шоҳ бўлди.

 

15–БОБ

 

Яҳудо шоҳи Уззиё

 

1Ёрубом Исроилда ҳукмронлик қилаётганига йигирма етти йил бўлганда, Уззиё[91]Яҳудо шоҳи бўлди. Уззиё Эмозиёнинг ўғли эди. 2Уззиё шоҳ бўлганда, ўн олти ёшда эди. У Қуддусда эллик икки йил ҳукмдорлик қилди. Онаси Қуддуслик бўлиб, исми Ёхолиё эди.
3Уззиё ҳам, отаси Эмозиё каби, Эгамиз олдида тўғри ишлар қилди. 4Лекин саждагоҳлар[92] ҳамон йўқ қилинмаган, халқ ўша жойларда ҳали ҳам қурбонликлар келтириб, тутатқи тутатарди.
5Эгамиз Уззиёни жазолаб, тери касаллигига[93] йўлиқтирди. Умрининг охиригача бир уйда ёлғиз яшади. Юрт халқини ҳам, шоҳ саройини ҳам ўғли Йўтом бошқарарди.
6Уззиёнинг бошқа ишлари, бутун фаолияти “Яҳудо шоҳлари тарихи” китобида ёзилган. 7Уззиё оламдан ўтиб, Довуд қалъасида ота–боболари ёнига дафн қилинди. Ўрнига ўғли Йўтом шоҳ бўлди.

 

Исроил шоҳи Закариё

 

8Уззиё Яҳудода шоҳлик қилаётганига ўттиз саккиз йил бўлганда, Закариё Самарияда Исроил шоҳи бўлди ва олти ой ҳукмронлик қилди. Закариё Ёрубомнинг ўғли эди. 9У ҳам, оталари каби, Эгамиз олдида қабиҳ ишлар қилиб, Исроилни гуноҳга ботирган Набат ўғли Ерибом қилган гуноҳларга эргашди.
10Шаллун деган одам Закариёга қарши фитна уюштирди. Шаллун Ёбош деганнинг ўғли эди. Ҳамманинг олдида Закариёни ўлдириб, ўрнига ўзи шоҳ бўлди. 11Закариёнинг бошқа ишлари “Исроил шоҳлари тарихи” китобида ёзилган. 12Шундай қилиб, Эгамизнинг Ёҳуга: “Сенинг наслинг тўртинчи авлодигача Исроил тахтида ўтиради”, деб айтган ваъдаси амалга ошди[94].

 

Исроил шоҳи Шаллун

 

13Уззиё Яҳудода шоҳлик қилаётганига ўттиз тўққиз йил бўлганда, Шаллун Исроил шоҳи бўлди ва Самарияда бир ой ҳукмронлик қилди. 14Манахим деган одам Тирзадан[95] Самарияга келиб, Шаллунга суиқасд уюштирди. Манахим Гади деганнинг ўғли эди. Манахим Шаллунни ўлдириб, ўрнига ўзи шоҳ бўлди. 15Шаллуннинг бошқа ишлари ва у қилган фитна ҳақида “Исроил шоҳлари тарихи” китобида ёзилган. 16Ўшанда Тифсах аҳолиси таслим бўлмагани учун, Манахим Тирзадан тортиб Тифсах шаҳри ва унинг атрофидаги қишлоқларни қирди. Ҳатто ҳомиладор аёлларнинг қоринларини ёриб ташлади.

 

Исроил шоҳи Манахим

 

17Уззиё Яҳудода шоҳлик қилаётганига ўттиз тўққиз йил бўлганда, Манахим Исроил шоҳи бўлган ва Самарияда ўн йил ҳукмдорлик қилган эди. 18У Эгамиз олдида қабиҳ ишлар қилиб, Исроилни гуноҳга ботирган Набат ўғли Ерибом қилган гуноҳларга умри бўйи эргашди.
19Шундан кейин Оссурия шоҳи Тиғлатпиласар[96] Исроил ерларига ҳужум қилди. “Тиғлатпиласар мени қўллаб–қувватласин, ўзим шоҳ бўлиб қолай”, деган мақсадда Манахим унга 2140 пуд[97] кумуш берди. 20Манахим Исроилдаги ҳамма бойларни одам бошига эллик кумуш тангадан[98] тўлашга мажбур қилиб, Оссурия шоҳига берилган кумушнинг ўрнини қоплади. Шундан сўнг Оссурия шоҳи Исроил ерларидан чиқиб, юртига қайтиб кетди.
21Манахимнинг бошқа ишлари, унинг бутун фаолияти “Исроил шоҳлари тарихи” китобида ёзилган. 22Манахим оламдан ўтгач, ўрнига ўғли Пакахиё шоҳ бўлди.

 

Исроил шоҳи Пакахиё

 

23Уззиё Яҳудода шоҳлик қилаётганига эллик йил бўлганда, Пакахиё Самарияда Исроил шоҳи бўлди ва икки йил ҳукмронлик қилди. Пакахиё Манахимнинг ўғли эди. 24Пакахиё Эгамиз олдида қабиҳ ишлар қилиб, Исроилни гуноҳга ботирган Набат ўғли Ерибом қилган гуноҳларга эргашди.
25Пеках деган лашкарбоши Пакахиёга қарши фитна уюштирди. Пеках Рамалиё деган одамнинг ўғли эди. Пеках ёнига Гиладлик элликта одамни олиб, Самариядаги шоҳ саройининг қалъасида Пакахиёни, Аргоб ва Орейни ўлдирди. Унинг ўрнига Пекахнинг ўзи шоҳ бўлди.
26Пакахиёнинг бошқа ишлари, бутун фаолияти “Исроил шоҳлари тарихи” китобида ёзилган.

 

Исроил шоҳи Пеках

 

27Уззиё Яҳудода шоҳлик қилаётганига эллик икки йил бўлганда, Пеках Самарияда Исроил шоҳи бўлди ва йигирма йил ҳукмронлик қилди. 28У Эгамиз олдида қабиҳ ишлар қилиб, Исроилни гуноҳга ботирган Набат ўғли Ерибом қилган гуноҳларга эргашди.
29Исроил шоҳи Пеках даврида Оссурия шоҳи Тиғлатпиласар бостириб келиб, Исроилнинг Ийхон, Овил–Байт–Махо, Ёнох, Кедеш, Хазор шаҳарлари билан бирга Гилад, Жалила ва бутун Нафтали ҳудудларини қўлга киритди ҳамда бу ерлардаги халқни Оссурияга асир қилиб олиб кетди.
30Яҳудо шоҳи Йўтом ҳукмронлигининг йигирманчи йилида Хўшея Пекахга фитна уюштириб, уни ўлдирди ва ўрнига ўзи шоҳ бўлди. Хўшея Элох деганнинг ўғли эди.
31Пекахнинг бошқа ишлари, бутун фаолияти “Исроил шоҳлари тарихи” китобида ёзилган.

 

Яҳудо шоҳи Йўтом

 

32Исроил шоҳи Пеках ҳукмронлик қилаётганига икки йил бўлганда, Йўтом Яҳудо шоҳи бўлди. Йўтом Уззиёнинг ўғли эди. 33Йўтом йигирма беш ёшида шоҳ бўлиб, Қуддусда ўн олти йил ҳукмдорлик қилди. Онасининг исми Еруша бўлиб, у Зодўхнинг қизи эди.
34Йўтом, отаси Уззиё каби, Эгамиз олдида тўғри ишлар қилди. 35Аммо саждагоҳлар ҳамон йўқ қилинмаган, халқ ўша саждагоҳларда қурбонликлар келтириб, тутатқи тутатарди. Йўтом Эгамиз уйининг ҳовлисида Юқори Дарвозани қурди.
36Йўтомнинг бошқа ишлари, бутун фаолияти ҳақида “Яҳудо шоҳлари тарихи” китобида ёзилган. 37Ўша кунларда Орам шоҳи Ратан билан Исроил шоҳи Пеках Яҳудога ҳужум қилишларига Эгамиз йўл қўйиб берди. 38Йўтом оламдан ўтиб, бобоси Довуд қалъасида ота–боболари ёнига дафн қилинди. Ўрнига ўғли Охоз шоҳ бўлди.

 

16–БОБ

 

Яҳудо шоҳи Охоз

 

1Исроил шоҳи Пеках ҳукмронлик қилаётганига ўн етти йил бўлганда, Охоз Яҳудо шоҳи бўлди. Охоз Йўтомнинг ўғли эди. 2Охоз йигирма ёшида шоҳ бўлиб, Қуддусда ўн олти йил ҳукмдорлик қилди. У бобоси Довуддан намуна олмади, Эгаси Худо олдида тўғри ишлар қилмай, 3Исроил шоҳларининг йўлидан кетди. Канъон юртидан Эгамиз қувган қавмларнинг жирканч одатларига тақлид қилиб, ҳатто ўз ўғлини оловда куйдириб қурбонлик қилди[99]. 4Саждагоҳларда[100], дўнгликларда ва ҳар қандай яшил дарахт остида қурбонликлар келтириб, тутатқи тутатарди.
5Орам шоҳи Ратан билан Исроил шоҳи Пеках Қуддусни босиб олиш учун юриш қилдилар. Шаҳарни қамал қилиб турсалар–да, Охозни енга олмадилар. 6Шунда Орам шоҳи Ратан Элет шаҳрини олиб, у ердаги Яҳудо халқини ҳайдаб чиқарди. Элетга жойлашган Орам халқи[101] ҳозир ҳам ўша ерда истиқомат қиладилар.
7Охоз Оссурия шоҳи Тиғлатпиласарга: “Мен сизга қарамман[102], қулингизман, келинг, менга ҳужум қилаётган Орам ва Исроил шоҳларининг қўлидан мени қутқаринг”, деб элчилар жўнатди. 8Эгамизнинг уйидаги ва шоҳ саройининг хазиналаридаги олтину кумушларни Оссурия шоҳига ҳадя қилиб юборди.
9Оссурия шоҳи Охознинг илтимосига рози бўлди. Дамашққа ҳужум қилиб, бу шаҳарни босиб олди. Шаҳар аҳолисини Хирга суриб чиқарди ва шоҳ Ратанни ўлдирди.
10Шоҳ Охоз Оссурия шоҳи Тиғлатпиласар билан учрашиш учун Дамашққа борганда, у ердаги қурбонгоҳни кўрди. Қурбонгоҳнинг режасини ҳамма икир–чикирларигача чизиб, тайёрлаб, руҳоний Уриёга юборди. 11Шоҳ Охоз Дамашқдан қайтгунга қадар, руҳоний Уриё, у юборганлари бўйича, айнан ўшандай қурбонгоҳ қурди.
12Шоҳ Дамашқдан қайтгач, янги қурбонгоҳни кўриб, унинг устида қурбонликлар келтириш учун борди. 13Куйдириладиган қурбонлигини ва дон назрини адо этди, янги қурбонгоҳ устига шароб назрини қуйди, тинчлик қурбонлигининг қонини қурбонгоҳга сепди. 14Эгамизга бағишланган олдинги бронза қурбонгоҳ янги қурбонгоҳ билан Эгамизнинг уйи орасида эди. Охоз бронза қурбонгоҳни бир четга — ўзи қурган янги қурбонгоҳнинг шимол томонига кўчиртириб ташлади. 15Сўнгра шоҳ Охоз руҳоний Уриёга шундай фармон берди: “Эрталабки куйдириладиган қурбонлик билан кечқурунги дон назрини, шоҳнинг куйдириладиган қурбонлигини ва унинг дон назрини, бундан ташқари, юрт халқининг куйдириладиган қурбонлигини, дон назрини ва шароб назрини мана шу катта қурбонгоҳ устида адо эт. Куйдириладиган қурбонлик билан бошқа қурбонликларнинг қонини шу қурбонгоҳга сеп. Келажакда нима бўлиши менга аён бўлиши учун эса бронза қурбонгоҳни сақла.” 16Руҳоний Уриё шоҳ Охознинг ҳамма фармонини бажарди.
17-18Шоҳ Охоз Оссурия шоҳини мамнун қилиш учун қуйидаги ишларни қилди: Худонинг уйидаги араваларнинг ён тўсиқларини кўчиртириб ташлади, буларнинг устидаги тоғораларни ҳам олдирди. Бронзадан қилинган буқаларнинг устидан ҳовузни[103] олиб, тошдан ясалган тўшама устига жойлаштирди. Эгамизнинг уйи ичкарисида қурилган ва Шаббат куни шоҳ фойдаланадиган жойни, шоҳ ташқаридан кирадиган йўлакни олдириб ташлади.
19Охознинг бошқа ишлари “Яҳудо шоҳлари тарихи” китобида ёзилган. 20Охоз оламдан ўтиб, Довуд қалъасида ота–боболари ёнига дафн этилди. Ўрнига ўғли Ҳизқиё шоҳ бўлди.

 

17–БОБ

 

Исроилнинг охирги шоҳи Хўшея

 

1Яҳудо шоҳи Охоз ҳукмронлик қилаётганига ўн икки йил бўлганда, Хўшея СамариядаИсроил шоҳи бўлди ва тўққиз йил ҳукмдорлик қилди. Хўшея Элохнинг ўғли эди. 2У Эгамиз олдида қабиҳ ишлар қилган бўлса ҳам, ўзидан олдин ўтган Исроил шоҳлари қадар эмасди.
3Оссурия шоҳи Шалманасар[104] Хўшеяга қарши уруш очди. Хўшея таслим бўлиб, Шалманасарга ўлпон тўлай бошлади. 4Лекин кейинроқ Хўшея Миср фиръавни Сўвахдан ёрдам сўраб хабарчилар жўнатди ва Оссурия шоҳига ҳар йили тўлаши керак бўлган ўлпонни тўламай қўйди. Хўшеянинг хоинлик қилганини Оссурия шоҳи билиб қолди, шунинг учун уни тутиб, зиндонга ташлади.

 

Самариянинг мағлубияти

 

5Шалманасар Исроил ерларига ҳужум қилиб, Самарияни уч йил қамал қилиб турди. 6Хўшея тўққизинчи йили шоҳлик қилаётганда, Оссурия шоҳи[105] Самарияни қўлга киритиб[106], Исроил халқини Оссурияга кўчирди. Уларни Халах шаҳрига, Хавор дарёси бўйидаги Гозан ҳудудига ва Мидия шаҳарларига жойлаштирди.
7Исроил халқи ўзларини Миср фиръавни ҳукмронлигидан халос қилиб, Мисрдан олиб чиққан Эгаси Худога қарши гуноҳ қилган эдилар. Уларнинг бошига келган жамики ғам–кулфатларнинг сабаби шу эди. Ўша пайтларда Исроил халқи бегона худоларга сажда қилишар, 8Канъон юртидан Эгамиз қувган қавмларнинг одатларига ва Исроил шоҳлари[107] ўзларича жорий қилган одатларга биноан яшардилар. 9Ўзларининг Эгаси Худога маъқул келмайдиган ишларни худди Худодан яширгандай хуфёна қилардилар. Ҳамма ерда — қишлоқлардан тортиб мустаҳкам шаҳаргача бўлган жойларда саждагоҳлар[108] қурган эдилар. 10Ҳар бир тепаликнинг устига, ҳар бир яшил дарахтнинг остига бутсимон тошларни, Ашерага атаб устунлар ўрнатган эдилар. 11Канъон юртидан Эгамиз қувиб юборган халқлар сингари, Исроил халқи ҳамма саждагоҳларда қурбонликлар қилишарди. Улар қабиҳ ишлари билан Эгамизни ғазаблантирардилар. 12Эгамиз: “Бундай ишларни қилманглар”, деб айтганига қарамасдан, бутларга хизмат қилаверардилар.
13Эгамиз Исроил ва Яҳудо халқини ҳамма пайғамбарлар, валийлар орқали огоҳлантириб, уларга шундай амр берган эди: “Қабиҳ йўлларингиздан қайтинглар. Менинг амрларимга, фармонларимга итоат этинглар! Мен ҳамма қонунларимни ота–боболарингизга берганман, қулларим — пайғамбарлар орқали сизларга юборганман.”
14Аммо Исроил халқи қулоқ солмасди. Оталари каби ўзларининг Эгаси Худога қарши исён қилиб, ўжарлик қилаверардилар. 15Эгамизнинг фармонларидан, огоҳлантиришларидан ва оталари билан қилган аҳдидан юз ўгириб, бетайин худоларга сажда қилгани учун ўзлари ҳам бетайин бўлиб қолгандилар. Эгамиз: “Атрофингиздаги халқларга ўхшаб яшаманглар”, деб уларга амр берса ҳам, ўша халқларнинг одатларига кўра яшайверардилар.
16Исроил халқи ўзларининг Эгаси Худонинг ҳамма амрларидан юз ўгиргандилар. Улар топингани иккита бузоқ тасвирини ва Ашеранинг устунини ясадилар. Барча самовий жисмларга сажда қилиб, Баалга хизмат этардилар. 17Ўғилларини, қизларини оловда куйдириб қурбонлик қилардилар[109], фол очтириб, таъбирчиларга эътиқод қилардилар. Эгамиз олдида қабиҳ ишларга муккасидан кетиб, Эгамизни ғазаблантиравердилар. 18Эгамиз Исроил халқидан қаттиқ ғазабланиб, уларни Ўзининг ҳузуридан чиқариб ташлаганди. Яҳудо халқидан ташқари биронта қабила Эгамизнинг ҳузурида қолмаган эди. 19Ҳатто Яҳудо халқи ҳам ўзларининг Эгаси Худонинг амрларига риоя қилмай қўйганди. Улар Исроил халқи жорий қилган қабиҳ йўлдан кетдилар. 20Оқибатда Эгамиз Исроилнинг ҳамма қавмидан юз ўгирди. Уларни талончиларнинг қўлига бериб, жазолади. Охири, ҳаммасини ҳузуридан улоқтириб ташлади.
21Дарвоқе, Эгамиз Довуд хонадонидан Исроилни тортиб олгандан кейин[110], Исроил халқи Набат ўғли Ерибомни шоҳ қилган эди. Ерибом Исроил халқини Эгамизнинг йўлидан оздириб, оғир гуноҳга ботирди. 22Исроил халқи Ерибом қилган ҳамма гуноҳларга эргашди, бу гуноҳлардан қайтмади. 23Натижада Эгамиз пайғамбар қуллари орқали айтганидай, Исроил халқини Ўз ҳузуридан қувган ва Исроил халқи ўз юртларидан Оссурияга сургун қилинган эдилар. Улар ҳозиргача[111] ўша ерда яшайдилар.

 

Самарияга ўрнашганлар

 

24Бобилдан, Гўсах, Иввах ва Сефарвайим шаҳарларидан Оссурия шоҳи одамлар олиб келиб, Самария[112] шаҳарларида Исроил халқи ўрнига жойлаштирди. Улар Самарияни эгаллаб, Самария шаҳарларида истиқомат қила бошладилар.
25Улар бу жойларга дастлаб ўрнашганларида Эгамизга сажда қилмадилар. Шунинг учун Эгамиз Самария шаҳарларига арслонлар юборди. Арслонлар ўша халқлардан баъзи одамларни ўлдирди. 26Сўнгра Оссурия шоҳига қуйидагича хабар жўнатилди: “Сиз Самария шаҳарларига кўчириб келиб ўрнаштирган халқлар бу юртнинг худоси қонун–қоидаларини билмаяптилар. Шунинг учун ўша худо бу ерга арслонлар юборяпти, одамлар эса арслонларга ем бўляпти.”
27Шундан кейин Оссурия шоҳи қуйидагича фармон берди: “Самариядан кўчириб юборилган руҳонийлардан бирортасини ўша ерга қайтариб олиб боринглар. Руҳоний ўша юртга бориб яшасин ва Самариянинг худоси қонун–қоидаларини ўша ердаги халқларга ўргатсин.” 28Самариядан кўчириб юборилган руҳонийлардан бири қайтиб келиб, Байтилда истиқомат қила бошлади. У ўша ерда ўрнашган халқларга Эгамизга қандай сажда қилишни ўргатишга киришди.
29Лекин Самария шаҳарларига жойлашган ҳар бир халқ ўз худоларининг тасвирини ясайвердилар. Исроил халқи Самарияда яшаганда барпо қилган саждагоҳларга ўша худоларнинг тасвирини қўйдилар. 30Бобилликлар худо Сухўтванўтнинг, Хутликлар худо Наргалнинг, Хоматликлар худо Ошиманинг, 31Иввахликлар эса худо Нивхаз ва Тартоқнинг тасвирларини ясаб, ўша худоларга сажда қилдилар. Сефарвайимликлар ўзларининг худолари Одраммалек ва Анаммалекка болаларини куйдириб қурбонлик қилдилар. 32Улар ҳам Эгамизга сажда қилдилар, айни пайтда бегона худоларнинг саждагоҳларида хизмат қилиш учун ораларидан руҳонийлар ҳам сайлаб олдилар. 33Улар Эгамизга сажда қилиш билан бирга, ораларидан кўчиб келган халқларнинг одатларига мувофиқ ўзларининг худоларига ҳам хизмат қилавердилар. 34Ўша халқлар бугунгача эски одатлари бўйича яшаб келадилар: на Эгамиздан қўрқадилар, на Эгамиз Исроил отини берган одам — Ёқубнинг ўғилларига қилган фармонларга, қоидаларга, қонун ва амрларга итоат этадилар.
35Зотан, Эгамиз Ёқуб ўғиллари билан аҳд тузиб, шундай амр этган эди: “Бегона худоларга сажда қилманглар, таъзим қилманглар, у худоларга хизмат қилманглар, қурбонлик қилманглар. 36Фақат буюк қудрати ва ажойиботлари билан сизларни Мисрдан олиб чиққан Мен, Эгангизга сажда қилинглар. Менга таъзим қилиб, қурбонлик келтиринглар. 37Сизлар учун ёзган фармонларимни, қоидаларимни, қонунларимни ва амрларимни то абад ижро этинглар ва бегона худоларга сажда қилманглар. 38Сизлар билан тузган аҳдимни унутманглар, бегона худоларга сажда қилманглар. 39Фақат Мен, Эгангиз Худога сажда қилинглар. Шунда Мен сизларни ҳамма ғанимларингиз қўлидан халос қиламан.”
40Самарияга ўрнашган халқлар эса Эгамизнинг амрларига қулоқ солмасдан илгариги одатларига кўра яшайвердилар. 41Бу халқлар бир пайтнинг ўзида ҳам Эгамизга сажда қилар, ҳам ўйиб ишланган тасвирларга хизмат қилардилар. Уларнинг болалари ва набиралари ҳам бугунгача оталари каби яшайдилар.

 

18–БОБ

 

Яҳудо шоҳи Ҳизқиё

 

1Исроил шоҳи Хўшея ҳукмронлик қилаётганига уч йил бўлганда, Ҳизқиё Яҳудо ҳукмдори бўлди. Ҳизқиё Охознинг ўғли эди. 2Ҳизқиё йигирма беш ёшда эди. У Қуддусда йигирма тўққиз йил шоҳлик қилди. Онасининг исми Абиё[113] бўлиб, Закариё деган одамнинг қизи эди.
3Ҳизқиё, бобоси Довуд каби, Эгамиз олдида тўғри ишлар қилди. 4У саждагоҳларни[114] йўқотди, бутсимон тошларни парчалаб ташлади, Ашеранинг устунларини кесди. Мусо бронзадан ясаган Нахуштон номли илон тасвирини[115] ҳам синдирди. Чунки Исроил халқи ўша кунгача бронза илон тасвирига қурбонлик келтирарди.
5Ҳизқиё Исроил халқининг Худоси — Эгамизга ишонарди. Ҳизқиёгача ҳам, ундан кейин ҳам Яҳудо шоҳлари орасида унга ўхшагани бўлмади. 6Ҳизқиё Эгамизга ниҳоятда содиқ бўлиб, Унинг йўлларидан озмади. Эгамиз Мусога берган амрларни ижро этди. 7Эгамиз Ҳизқиё билан бўлди. Ҳизқиё нима иш қилмасин, Эгамиз уни баракали қилди. У Оссурия шоҳига итоат қилмай, унга қарши бош кўтарди. 8Ҳамма жойда — Ғазо ва унинг атрофларигача, қишлоқлардан тортиб мустаҳкам шаҳаргача бўлган жойларда Филистларни мағлуб қилди.
9Ҳизқиё шоҳлигининг тўртинчи йилида Оссурия шоҳи Шалманасар Самарияга ҳужум қилиб, қамал қилди. Бу пайтда Исроил шоҳи Хўшея еттинчи йил шоҳлик қилаётган эди. 10Қамалнинг учинчи йилида[116] Самария қулади. Ҳизқиё ҳукмронлигининг олтинчи йилида ва Исроил шоҳи Хўшея ҳукмронлигининг тўққизинчи йилида Шалманасар Самарияни олди. 11Оссурия шоҳи[117] Исроил халқини Оссурияга кўчириб, уларни Халах шаҳрига, Хавор дарёси бўйидаги Гозан ҳудудига ва Мидия шаҳарларига жойлаштирди. 12Улар ўзларининг Эгаси Худонинг амрига қулоқ солмаганлари учун, Унинг аҳдини бузганлари учун, Эгамизнинг қули Мусонинг ҳамма амрларига қулоқ солмай, ижро этмаганлари учун шу ҳодисалар юз берди.

 

Оссурия қўшини Қуддусни ўраб олади

 

13Ҳизқиё шоҳлигининг ўн тўртинчи йилида[118], Оссурия шоҳи Санхарив[119] Яҳудонинг ҳамма мустаҳкам шаҳарларига ҳужум қилиб, босиб олди. 14Яҳудо шоҳи Ҳизқиё Лахиш шаҳрида[120] турган Оссурия шоҳига шундай хабар юборди: “Мен айбдорман, менинг юртимдан кетинг, нимани талаб қилсангиз, рози бўламан.” Оссурия шоҳи Яҳудо шоҳи Ҳизқиёга 640 пуд[121] кумуш ва 64 пуд[122] олтинни ўлпон қилиб тўлашга мажбур қилди. 15Ҳизқиё ҳамма кумушни Эгамизнинг уйидан ва шоҳ саройининг хазиналаридан топиб, унга берди. 16Ҳизқиё яна Эгамизнинг уйи эшиклари билан эшик кесакилари[123] устига илгари ўзи қоплатган олтин қопламаларни ҳам чиқариб олиб, Оссурия шоҳига берди.
17Кейин Оссурия шоҳи ўзининг бош қўмондони, бош вазири ва мулозими бошчилигида катта лашкарни Лахишдан Қуддусга, шоҳ Ҳизқиёнинг устига сафарбар қилди. Лашкар Қуддусга бораётиб, Юқори Ҳовуз ариғи ёнида тўхтади. Бу ариқ кир ювувчининг даласига борадиган йўл ёнида эди. 18Улар шоҳ Ҳизқиёга хабарчи юборган эдилар, Хилқиё ўғли — бош вазир Элияқим, котиб Шавна ва Осиф ўғли — мушовир[124] Йўх Оссурияликларнинг ёнига бордилар.
19Мулозим уларга шундай деди:

 

“Улуғ Оссурия шоҳининг шу гапларини Ҳизқиёга етказинг: ‘Нимангга ишоняпсан ўзи? 20Ҳарбий маҳоратингдан ва куч–қудратингдан гапиряпсан, лекин булар қуруқ гаплар–ку. Кимингга ишониб менга итоат этмаяпсан? 21Ҳа, сен Мисрга ишоняпсан. Лекин Миср ёриқ қамишдан қилинган ҳассага ўхшайди–ку. Унга суянсанг, қўлингга санчилади. Миср фиръавни унга ишонганлар учун ўша ёриқ қамишдир. 22Балки менга: «Биз Эгамиз Худога ишонамиз», деб айтарсизлар. Ҳа, Ҳизқиё Яҳудо халқи ва Қуддусликларга: «Фақат Қуддусда, шу қурбонгоҳнинг олдида сажда қилинглар», деб айтган. Лекин у йўқ қилган саждагоҳлар[125] ва қурбонгоҳлар[126] Эгангизники эмасмиди?!’
23Келинглар, жаноби олийлари Оссурия шоҳи номидан сизлар билан гаров ўйнаймиз. Сизларга икки мингта от берсак, отларни мина оладиган одамлар топа оласизларми?! 24Мисрнинг жанг аравалари ва отлиқлари[127] ёрдами билан ҳам жаноби олийларининг энг заиф лашкарбошисини енга олармидиларинг?! 25Қолаверса, бизни Эгангизнинг хоҳишисиз бу ерни вайрон қилишга келган, деб ўйлаяпсизларми? Эгангизнинг Ўзи бизга: ‘Бу юртга бориб, у ерни вайрон қил’, деб амр берган–ку!”

 

26Элияқим, Шавна ва Йўх мулозимга айтдилар:
— Бу қулларингга орамийча гапиравер, орамийчани[128] тушунамиз. Ибронийча гапирма. Девор устидагилар бизнинг гапимизни эшитиб қолади.
27Шунда мулозим:
— Жаноби олийлари бу сўзларни фақат ҳукмдорингизга ва сизларга гапирсин, деб мени юборибдими?! — деб жавоб берди. — Девор устида тўпланган одамларга ҳам гапиряпман–да. Улар ҳам, сизлар каби, тезакларини еб, сийдикларини ичишга гирифтор қилинган.
28Сўнгра у тик туриб, баланд овоз билан ибронийча гапирди: “Улуғ Оссурия шоҳининг гапларини эшитинг! 29Шоҳ ҳазратлари шундай айтмоқда: ‘Ҳизқиё сизларни йўлдан урмасин. У сизларни менинг қўлимдан қутқара олмайди. 30Ҳизқиё: «Эгамиз бизни албатта қутқаради, бу шаҳар Оссурия шоҳи қўлига берилмайди», деб сизларни Эгангиздан умидвор қилмасин.’
31Ҳизқиёга итоат қилманглар. Чунки Оссурия шоҳи айтмоқда: ‘Мен билан сулҳ тузиб, менинг олдимга чиқинглар. Шунда ҳар ким ўз узумзори ҳосилидан ва анжир дарахти мевасидан тановул қилишига, ўз сардобасидан сув ичишига ижозат берилади. 32Сўнгра мен сизларни ўз ўлкангизга ўхшаган бир юртга олиб бораман. У жой буғдой, шароб, нон, узум, зайтун мойи ва асал юртидир. Ўлимни эмас, ҳаётни танланглар. «Эгамиз бизни қутқаради», деб сизларни алдамоқчи бўлган Ҳизқиёга қулоқ солманглар. 33Қайси халқнинг худоси ўз юртини Мен, Оссурия шоҳининг қўлидан қутқарибди?! 34Хомат билан Арпаднинг[129] худолари қани? Сефарвайим, Хана ва Иввахнинг[130] худолари қани? Улар Самарияни[131] менинг қўлимдан қутқара олмадилар–ку! 35Жамики халқларнинг худоларидан қайси бири ўз юртини менинг қўлимдан қутқарибдики, Эгангиз Қуддусни қутқара олса?!’”
36Халқ жим қолди, биронтаси ҳам жавоб бермади. Чунки шоҳ Ҳизқиё: “Унинг гапига жавоб қайтарманглар”, деб фармон берган эди. 37Шундан кейин бош вазир Элияқим, котиб Шавна ва мушовир Йўх қайғудан либосларини йиртиб, Ҳизқиёнинг олдига келдилар–да, Оссурия шоҳи мулозимининг гапларини Ҳизқиёга айтиб бердилар.

 

19–БОБ

 

Шоҳ Ҳизқиё Ишаёдан маслаҳат сўрайди

 

1Шоҳ Ҳизқиё юз берган воқеаларни эшитгач, қайғудан либосларини йиртиб, қанорга ўраниб[132], Эгамизнинг уйига борди. 2Бош вазир Элияқимни, котиб Шавнани ва оқсоқол руҳонийларни Омиз ўғли Ишаё пайғамбар ҳузурига юборди. Ҳаммалари қанорга ўраниб олган эдилар.
3Улар Ишаёнинг ҳузурига бориб, шундай дедилар:
— Ҳизқиё айтяптики: “Бугун жафо чекяпмиз, жазо оляпмиз, шарманда бўляпмиз. Биз кўзи ёриётган, лекин туғиш учун мадори қолмаган аёлга ўхшаймиз. 4Барҳаёт Худони таҳқирлаш учун Оссурия шоҳи ўзининг мулозимини юборибди. Мулозимнинг сўзларини кошкийди Эгангиз Худо эшитса–ю, ўша сўзлари учун уларни жазоласа. Энди қолганлар учун илтижо қил.”
5Шоҳ Ҳизқиёнинг аъёнлари Ишаё ҳузурига келгач, 6Ишаё уларга шундай деди:
— Шоҳингизга шу гапларни етказинглар: “Эгамиз шундай айтмоқда: ‘Оссурия шоҳининг қуллари Мени ҳақоратлаб айтган сўзлардан қўрқма. 7Унинг ичига бир руҳ юборганимдан кейин, у бир миш–мишни эшитиб, ўз юртига қайтиб кетади. Унга ўз юртида ажал келтираман.’”

 

Оссурияликларнинг мактуби

 

8Оссурия шоҳи Санхаривнинг Лахиш шаҳридан[133] қайтиб кетганини эшитиб, шоҳнинг мулозими ҳам орқасига қайтди. Шоҳни Либна шаҳрига қарши уришаётган ерида топди.
9-10Санхарив: “Ҳабашистон[134] шоҳи Тирхоқо сен билан уруш қилгани отланди” деган хабарни эшитди. У Ҳабашистонга қарши жанг бошлашдан олдин Яҳудо шоҳи Ҳизқиёга яна одамлари орқали шу гапни етказди:

 

“Умид қилган худойинг: ‘Қуддус Оссурия шоҳига таслим бўлмайди’, деб сени алдамасин. 11Оссурия шоҳлари бутун юртларни ер билан яксон қилиб, уларни қандай аҳволга солганини эшитгансан. Энди сен қутулиб қолмоқчи бўляпсанми?! 12Оталарим қанча халқларни хонавайрон қилган эди, лекин уларни худолари сақлаб қолмади–ку! Гозан, Хорон, Разаф аҳолисини, Талассарда яшаган Эден халқларини ўзларининг худолари сақлаб қола олдими?! 13Қани, айт–чи, Хомат шаҳрининг шоҳи қани энди?! Арпад, Сефарвайим, Хана, Иввах шаҳарларининг шоҳлари қаерда?!”

 

14Ҳизқиё хабарчиларнинг қўлидан мактубни олиб ўқигач, Эгамизнинг уйига кирди. Мактубни Эгамизнинг олдида очиб, ерга ёйди ва 15ёлвориб ибодат қилди: “Эй, икки каруб орасида тахт қурган Исроил халқининг Худоси — Эгамиз! Бутун ер юзидаги шоҳликларнинг танҳо Худоси Сенсан. Осмонни ва ерни Сен яратгансан. 16Эй, Эгам! Қулоқ солиб, эшит, кўзларингни очиб, қара. Санхарив нималар айтганини, у барҳаёт Худони қандай ҳақоратлаганини билиб қўй. 17Эй, Эгамиз! Биз биламизки, Оссурия шоҳлари бир қанча халқларни ва уларнинг юртларини вайрон қилганлар. 18Ўша халқларнинг худоларини оловда ёқиб, йўқ қилганлар. Чунки ўша нарсалар худолар эмас, балки инсон қўли билан ёғочдан, тошдан ясалган нарсалар эди. 19Эй, Эгамиз Худо! Энди Сен бизни Санхаривнинг қўлидан қутқаргин, токи бутун ер юзидаги шоҳликлар Сенинг танҳо Худо эканингни билишсин, эй, Эгамиз!”

 

Ишаё башорат қилади

 

20Ҳизқиёга Ишаё пайғамбар шундай хабар юборди:

 

“Исроил халқининг Худоси — Эгамиз айтмоқда: ‘Оссурия шоҳи Санхарив ҳақида қилган илтижоларингни эшитдим.’ 21Эгамиз унга қарши шу сўзларни менга аён қилди:

 

‘Бокира қиз[135] Қуддус[136] сендан нафратланар,
Устингдан кулар.
Қиз Қуддус орқангдан масхара қилар,
Бошини чайқар.

 

22Кимни ҳақорат қилдинг ўзи?
Кимни таҳқирладинг?
Кимга қўрс гапирдинг?
Киборларча боқдинг, ҳей?
Исроилнинг ҳақиқий Худосига!
23Хабарчиларинг орқали Мен, Раббийни ҳақорат қилдинг.
Ўзинг ҳақингда айтдингки:
«Жанг аравалари билан
Забт этдим тоғ чўққиларини.
Етиб бордим Лубнондаги инсон қадами етмаган жойларга.
Қўпордим энг баланд садр дарахтларини,
Ҳам энг сара сарв дарахтларини.
Етиб бордим Лубноннинг энг кимсасиз масканларига,
Ҳатто ўрмондаги энг қалин дарахтзорларига.
24Бегона юртларда қудуқлар қазидим,
Сувларидан шимирдим, чанқоғим қонди.
Қуритдим Мисрнинг ҳамма дарёларин
Оёғим кафти билан.»

 

25Эшитмаганмисан, эй, Санхарив,
Анча олдин мўлжаллаб қўйган эдим буни.
Азалдан режа қилган эдим буни.
Энди амалга оширдим буни.
Вайронага айлантиргиздим
Мустаҳкам шаҳарларини.
26Қўл, қаноти қирқилди шаҳар аҳлининг.
Ваҳимага тушиб, бўлдилар шарманда.
Далада ўсган ўтга,
Янги майсаларга,
Томларда ўсган майсаларга[137] ўхшаб,
Ўсмасдан олдин қуриб қолдилар.

 

27Лекин сени биламан: қандай ўтирасан,
Қачон келиб, қачон кетасан.
Биламан: Мендан ғазабдасан.
28Мендан ғазабланган эдинг,
Манманлигинг етиб келди қулоғимга, шу боис
Ўтказаман бурнингдан ҳалқамни,
Оғзингдан сувлиғимни[138].
Қайтариб олиб кетурман сени
Келган йўлингдан.’

 

29Сен учун аломат шу бўлади, эй, Ҳизқиё: бу йил ўзича ўсиб чиқиб пишган нарсани тановул қиласизлар, иккинчи йил — ўрнидан ўсиб чиққанини. Учинчи йил уруғ экиб ҳосил ўрасиз, узумзорлар барпо қилиб, мевасин тановул қиласиз. 30Яҳудо халқининг қутулиб қолганлари яна қуйига илдиз отажак ва юқорида мева беражак. 31Халқнинг қолгани Қуддусдан келар, қутулганлари — Сион тоғидан. Сарвари Олам бунинг юз беришини қатъий қилиб қўйган.
32Оссурия шоҳи тўғрисида Эгамиз шундай айтмоқда: ‘Санхарив бу шаҳарга киролмас, ўқлар отолмас, шаҳарга яқинлашмас қалқони билан, шаҳар деворига қиялатиб тупроқ уйдирмас[139]. 33Келган йўлидан қайтиб кетар, шаҳарга кирмас, — деб айтмоқда Эгамиз. 34— Ўзим учун, қулим Довуднинг ҳақи–ҳурмати учун бу шаҳарни сақлайман, қўриқлайман.’”

 

35Ўша кечаси Эгамизнинг фариштаси Оссурияликларнинг қароргоҳига бориб, 185.000 кишини ўлдирди. Эртасига уйғониб қарасалар, қароргоҳ жасадга тўлиб кетибди. 36Оссурия шоҳи Санхарив қароргоҳни ташлаб, орқага қайтди. Найнавога келиб, ўша ерда тўхтади. 37Санхарив ўз худоси Нисрохнинг уйида сажда қилаётганда, ўғилларидан Одраммалек билан Саризар унга бир қилич урган эдилар, у ўлди. Иккови ҳам Арарат юртига[140] қочиб кетди. Санхаривнинг ўрнига ўғли Исархаддўн шоҳ бўлди[141].

 

20–БОБ

 

Ҳизқиё касал бўлади

 

1Ўша кунлари Ҳизқиё қаттиқ касал бўлиб қолди. Ишаё пайғамбар унинг ҳузурига келиб, шундай деди: “Эгамиз шундай айтмоқда: ‘Тайёргарлигингни кўриб қўявер, тузалмайсан энди, ўласан.’”
2Ҳизқиё юзини деворга буриб, Эгамизга ёлворди: 3“Эй, Эгам! Чин қалбимдан Сенга содиқ бўлиб, йўлларингдан юрганимни ва олдингда тўғри ишлар қилганимни эсла.” Шундай деб аччиқ–аччиқ йиғлади.
4Ишаё саройнинг ичкари ҳовлисидан чиқиб улгурмаган ҳам эдики, Эгамиз унга қуйидаги сўзларини аён қилди: 5“Орқангга қайтиб бориб, халқимнинг ҳукмдори Ҳизқиёга шу хабарни етказ: ‘Бобонг Довуднинг Худоси — Эгамиз шундай айтмоқда: «Илтижоларингни эшитдим, кўз ёшларингни кўрдим. Сенга соғлигингни қайтараман. Учинчи куни Менинг уйимга чиқасан. 6Умрингни яна ўн беш йилга узайтираман. Ўзингни ва бу шаҳарни Оссурия шоҳининг қўлидан халос қиламан. Ўзим учун ва қулим Довуднинг ҳақи–ҳурмати учун бу шаҳарни муҳофаза қиламан».’”
7Шундан кейин Ишаё: “Анжир шираси келтиринглар, ширани олиб келгач, яранинг устига қўйинглар, шунда Ҳизқиё соғаяди”, деди.
8Ҳизқиё Ишаёдан:
— Эгамиз мени соғайтиргандан кейин, учинчи куни Эгамизнинг уйига чиқар эканман, бунинг аломатини нима исботлайди? — деб сўради.
9Ишаё шундай жавоб берди:
— Эгамиз берган ваъдасини бажаришини исботлаб, сенга аломат кўрсатади. Соя Охознинг зинапоясидан[142] ўн қадам олдинга кетсинми ёки ўн қадам орқага сурилсинми?
10— Соя зинапоядан ўн қадам илгари кетмоғи одатдаги ҳолдир, шунинг учун ўн қадам орқага сурилсин, — деди Ҳизқиё.
11Пайғамбар Ишаё Эгамизга илтижо қилган эди, Эгамиз сояни Охознинг зинапоясидан ўн қадам орқага сурди.

 

Бобилдан келган элчилар

 

12Ўша пайтда Ҳизқиёнинг хасталигини эшитган Бобил шоҳи Мардухбаладон[143], унга мактуб билан бирга ҳадялар ҳам жўнатди. Мардухбаладон Баладон деганнинг ўғли эди. 13Ҳизқиё элчиларни қабул қилди. Хазинасидаги бор нарса — омборлардаги ҳамма қимматбаҳо ашёларини, олтинни, кумушни, хушбўй ҳидли зираворларни ва мойларни, қурол–яроғ омборини, омборларидаги ҳамма нарсаларни уларга кўрсатди. Ҳизқиё саройидаги ва ўз ҳукмронлиги остидаги ерларда бор бўлган ҳамма нарсани элчиларга кўрсатди.
14Ишаё пайғамбар шоҳ Ҳизқиёнинг ҳузурига келиб:
— Бу одамлар қаердан келибдилар? Сенга нима дедилар? — деб сўради.
— Узоқ бир юртдан, Бобилдан келибдилар — деб жавоб берди Ҳизқиё.
15Улар саройингда нимани кўрдилар? — деб сўради Ишаё.
— Саройимдаги ҳамма нарсани кўрдилар, — дея жавоб берди Ҳизқиё. — Хазиналаримда мен уларга кўрсатмаган ҳеч нарса қолмади.
16Шунда Ишаё айтди:
— Энди Эгамизнинг сўзига қулоқ сол. 17Эгамиз айтмоқдаки: “Бир кун келиб, саройингдаги ҳамма нарса, ота–боболарингнинг бугунгача тўплаб қолдирганлари Бобилга ташиб кетилади. Ҳеч нарса қолмайди. 18Сенинг пушти–камарингдан бўлган ўғилларингдан баъзилари ҳам олиб кетилади, улар Бобил шоҳининг саройида бичилган қул бўлади.”
19Ҳизқиё Ишаёга:
— Эгамиз сен орқали айтган сўзлар хосиятлидир, — деди–да, ичида: “Нима бўлгандаям, умрим охиригача тинч, хотиржам яшар эканман–ку”, деб ўйлади.

 

Ҳизқиё ҳукмронлигининг охири

 

20Ҳизқиёнинг бошқа ишлари, қаҳрамонликлари, ҳовуз ва қувур[144] қазиб, қандай қилиб шаҳарга сув келтиргани тўғрисида “Яҳудо шоҳлари тарихи” китобида ёзилган. 21Ҳизқиё оламдан ўтгач, ўрнига ўғли Манаше шоҳ бўлди.

 

21–БОБ

 

Яҳудо шоҳи Манаше

 

1Манаше ўн икки ёшида шоҳ бўлиб, Қуддусда эллик беш йил ҳукмдорлик қилди. Онасининг исми Хафзибо эди. 2У Эгамиз олдида қабиҳ ишлар қилди. Эгамиз халқи Исроилнинг олдидан қувиб юборган халқларнинг жирканч одатларига эргашди. 3Отаси Ҳизқиё йўқ қилган саждагоҳларни[145] қайтадан барпо этди. У Исроил шоҳи Ахаб каби, Баалга атаб қурбонгоҳлар қурди, Ашеранинг устунини ўрнатди. Барча самовий жисмларга сажда қилиб хизмат этди.
4Манаше Эгамизнинг улуғланиши керак бўлган уйида бегона худоларга атаб қурбонгоҳлар қурди. 5Эгамиз уйининг иккала ҳовлисида ҳам жамики самовий жисмларга сажда қилиш учун қурбонгоҳлар барпо қилдирди. 6Ўғлини оловда куйдириб қурбонлик қилди[146], фоллар очтирди, таъбирчиларга эътиқод қилди, арвоҳ чақирувчиларга маслаҳат солди. Эгамиз олдида кўп қабиҳ ишлар қилиб, Уни ғазаблантирди. 7Манаше Ашерага атаб ўйиб ишланган устунни Эгамизнинг уйига қўйди. Эгамиз бу уй тўғрисида Довуд билан унинг ўғли Сулаймонга шундай деган эди[147]: “Мен бу уйни ва Қуддусни Исроил қавмлари яшайдиган масканлар орасидан танлаб олганман. Мен то абад ўша ерда улуғланаман. 8Улар амрларимни адо этсалар, қулим Мусо амр этган ҳамма қонунларга риоя қилсалар, Исроил халқининг ота–боболарига Мен берган ердан улар ҳайдалишига йўл қўймайман.”
9Аммо халқ қулоқ солмади. Манаше халқни шу қадар йўлдан оздирдики, Канъон юртидан Эгамиз йўқотиб юборган халқлардан ҳам кўра, кўпроқ қабиҳ ишлар қилдилар.
10Эгамиз Ўз қуллари — пайғамбарлар орқали шундай деди:
11-12— Яҳудо шоҳи Манаше жирканч ишлар қилгани, ўзидан олдинги Амор халқларидан[148] ҳам баттар қабиҳликлар қилгани, бутлар ясаб, Яҳудо халқини гуноҳга ботиргани учун Мен, Исроил халқининг Худоси — Эгангиз айтмоқдаман: “Қуддуснинг ва Яҳудо халқининг бошига шундай фалокат келтираманки, бу фалокатни эшитганларнинг бошидан ҳуши учади. 13Самарияга қарши ишлатган ўлчов ипини ва Ахабнинг хонадонига қарши ишлатган шоқулни[149] Қуддусга қарши ишлатаман. Бир одам косасини қандай артиб тозалаб, тўнкариб қўйса, Қуддусни ҳам косага ўхшатиб топ–тоза қилиб йўқ қилиб юбораман. 14Меросим — Исроил халқининг қолганларидан юз ўгираман ва ғанимларининг қўлига таслим эттираман. Ғанимлар Қуддус аҳолисини талон–тарож қилади, ўлжа қилиб олиб кетади. 15Чунки улар олдимда қабиҳ ишлар қилдилар. Ота–боболари Мисрдан чиққан кундан бугунгача бу халқ Мени ғазаблантириб келадилар.”
16Манаше шунчалик кўп айбсиз қон тўкдики, Қуддусни бу бошидан нариги бошигача қонга ботирди. Қон тўкишдан ташқари, Яҳудо халқини гуноҳга ботирди, улар Эгамиз олдида қабиҳликлар қилдилар.
17Манашенинг бошқа ишлари, бутун фаолияти, қилган гуноҳлари ҳақида “Яҳудо шоҳлари тарихи” китобида ёзилган. 18Манаше оламдан ўтди ва саройидаги Уззо деган боққа дафн этилди. Ўрнига ўғли Омон шоҳ бўлди.

 

Яҳудо шоҳи Омон

 

19Омон шоҳ бўлганда йигирма икки ёшда эди. У Қуддусда икки йил ҳукмдорлик қилди. Онасининг исми Машулламот бўлиб, Ётбахлик Хорузнинг қизи эди. 20Омон ҳам, отаси Манаше каби, Эгамиз олдида қабиҳ ишлар қилди. 21Худди отаси юрган йўллардан юриб, ўша бутларга хизмат этиб, сажда қилди. 22Ота–боболарининг Худоси — Эгамиздан юз ўгириб, Унинг йўлидан юрмади.
23Шоҳ Омоннинг аъёнлари фитна уюштириб уни ўз саройида ўлдирдилар. 24Яҳудо халқи ўз шоҳи Омонга фитна уюштирганларнинг ҳаммасини ўлдириб, ўрнига ўғли Йўшиёни шоҳ қилиб кўтардилар. 25Омоннинг бошқа ишлари “Яҳудо шоҳлари тарихи” китобида ёзилган. 26Омон Уззо боғида ота–боболари хилхонасига дафн этилди. Унинг ўрнига ўғли Йўшиё шоҳ бўлди.

 

22–БОБ

 

Яҳудо шоҳи Йўшиё

 

1Йўшиё саккиз ёшида шоҳ бўлиб, Қуддусда ўттиз бир йил ҳукмдорлик қилди. Онасининг исми Ёдидо бўлиб, Бозхатлик Одаёнинг қизи эди. 2Йўшиё Эгамиз олдида тўғри ишлар қилди. Ўнгга ҳам, чапга ҳам оғмасдан, бобоси Довуднинг йўлидан юрди.

 

Қонун китоби

 

3Йўшиёнинг Шофон деган котиби бор эди. Шофон Машуллом деган одамнинг набираси, Озалиё деганнинг ўғли эди. Йўшиё ўз шоҳлигининг ўн саккизинчи йилида Шофонни Эгамизнинг уйига юбораётиб, унга шу гапларни айтди: 4“Олий руҳоний Хилқиёнинг ҳузурига бор. Дарвозабонлар халқдан тўплаб, Эгамизнинг уйига келтирган кумушларни у ҳисоблаб чиқсин. 5-6Сўнгра кумушларни Эгамизнинг уйида меҳнат қилаётган ишбошиларга берсин. Ишбошилар эса кумушларни олиб, Эгамизнинг уйидаги бузилган жойларни тузатаётганларга, дурадгорларга, бинокорларга, тош терувчиларга берсинлар. Уйнинг тузатилиши учун лозим бўлган ёғочни, йўнилган тошни ҳам ўша кумушга сотиб олишсин. 7Уларга берилган кумушнинг ҳисоби сўралмасин, чунки улар ҳалол ишлашяпти.”
8Олий руҳоний Хилқиё котиб Шофонга: “Эгамизнинг уйидан Таврот китоби топиб олдим”, деб китобни Шофонга берди. Шофон китобни ўқиди. 9Кейин шоҳнинг ҳузурига бориб: “Хизматкорларингиз Эгамизнинг уйидаги кумушларни олиб, ўша ердаги ишбошиларга бердилар”, деб ҳисобот берди. 10Кейин у шоҳга: “Руҳоний Хилқиё менга китоб берди”, деди–да, овоз чиқариб шоҳга китобни ўқиб берди.
11Шоҳ Тавротда ёзилган сўзларни эшитгач, қайғудан либосларини йиртиб ташлади. 12Кейин руҳоний Хилқиёга, Шофон ўғли Охихамга, Михиё ўғли Ахборга, котиб Шофонга ва ўзининг мулозими Осоёҳга шундай фармон берди: 13“Боринглар, топилган бу китобдаги сўзларга мувофиқ, мен тўғримда ҳам, бутун Яҳудо халқи тўғрисида ҳам Эгамизнинг хоҳиш–иродасини билинглар. Оталаримиз бу китобдаги сўзларга қулоқ солмаганлари, ҳаммамиз учун ёзилган бу сўзларга риоя қилмаганлари учун, Эгамизнинг даҳшатли ғазаби бизга қарши ғоятда аланга олган.”
14Руҳоний Хилқиё, Охихам, Ахбор, Шофон ва Осоёҳ пайғамбар Хулда ҳузурига бориб, унга маслаҳат солдилар. Хулда Эгамизнинг уйидаги муқаддас либослар посбони Шаллуннинг хотини эди. Шаллун Тихвонинг ўғли, Хархаснинг набираси эди. Хулда Қуддуснинг Янги даҳасида яшарди. 15Хулда уларга шундай деди:
— Исроил халқининг Худоси — Эгамиз айтмоқда: “Сизларни Менинг ҳузуримга юборган одамга шу гапларимни айтинглар: 16Яҳудо шоҳи ўқиган китобда ёзилгандай, бу юртга ҳам, бу юртда яшаётган халққа ҳам фалокат келтираман. 17Улар Мендан юз ўгирганлари, бошқа худоларга қурбонликлар келтириб, ўз қўллари билан ясаган бутлар туфайли[150] қаҳримни келтирганлари учун, бу юртга қарши ғазабим алангаланади ва асло босилмайди.”
18Эгамизнинг хоҳиш–иродасини билиш учун сизларни юборган Яҳудо шоҳига шу хабарни беринглар: “Исроил халқининг Худоси — Эгамиз эшитган сўзларинг тўғрисида шуни айтмоқда: 19бу юрт вайрон бўлиб, бу юртда яшаганлар лаънати бўлсин, деган сўзларимни эшитганингдан кейин, юрагинг юмшади, Менга бўйин эгдинг, қайғудан либосларингни йиртиб, ҳузуримда нола қилдинг. Мен ҳам илтижоларингни эшитдим. 20Шунга кўра, сен ота–боболаринг ёнига хотиржам кетасан, ўз қабрингга дафн этиласан. Бу юртга Мен келтирадиган жамики фалокатларни сен кўрмайсан.”
Хилқиё ва унинг ҳамроҳлари бу хабарни шоҳга етказдилар.

 

23–БОБ

 

Йўшиё бутпарастликни йўқ қилади

 

1Шоҳ Йўшиё хабар бериб, Яҳудо ва Қуддуснинг ҳамма оқсоқолларини ҳузурига тўплади. 2Жамики Яҳудо халқи ва Қуддус аҳолиси, руҳонийлар, пайғамбарлар, зодагонлару авом халқ шоҳ бошчилигида Эгамизнинг уйига борди. Шоҳ Эгамизнинг уйидан топилган Аҳд китобини[151] бошидан охиригача уларнинг олдида ўқиди.
3Шоҳ Эгамизнинг уйи эшиги олдидаги устун ёнида туриб: “Эгамиз кўрсатган йўлдан юраман, амрларига итоат этаман, шартларига, фармонларига бутун қалбим билан, жону дилим билан қулоқ соламан, бу китобда ёзилган аҳд сўзларини адо этаман”, деб Эгамиз билан қайта аҳд қилди.
Бутун халқ бу аҳдга қўшилди.
4Шоҳ Йўшиё: “Баалга, Ашерага ва барча самовий жисмларга атаб қилинган нарсалар Эгамизнинг уйидан олиб чиқиб ташлансин”, деб олий руҳоний Хилқиёга, ундан кейинги руҳонийларга, Эгамизнинг уйи дарвозабонларига фармон берди. Ўша буюмларни Қуддус ташқарисидаги Қидрон сойлигига[152] чиқартириб ёқди, кулини Байтилга олиб келтирди.
5Яҳудо шоҳлари Яҳудо шаҳарларидаги ва Қуддус атрофидаги саждагоҳларда[153] бутпараст руҳонийларни тайинлаган эдилар. Ўша руҳонийлар саждагоҳларда қурбонликлар келтирарди. Йўшиё Баалга, қуёшга, ойга, сайёраларга ва жамики самовий жисмларга қурбонлик қилган ўша руҳонийларни йўқ қилди. 6У Эгамизнинг уйидан Ашеранинг устунини Қуддус ташқарисига — Қидрон сойлигига чиқариб ёқди. Майдалаб кул қилиб, кулни авом халқнинг қабрлари устига сепди. 7Фаҳшбозларнинг[154] Эгамиз уйидаги ҳужраларини бузди. У ерда аёллар Ашерага атаб тўқув ишларини бажаришарди.
8Йўшиё Яҳудо шаҳарларидан ҳамма руҳонийларни чиқариб юборди. Ғибодан Бэршэвагача руҳонийлар қурбонликлар келтирадиган саждагоҳларни ярамайдиган қилди. У Қуддус ҳокими Ёшуа Дарвозасининг киришидаги саждагоҳларни йўқотди. Бу дарвоза шаҳарга киришда чап томонда эди. 9Саждагоҳларнинг руҳонийлари Эгамизнинг Қуддусдаги қурбонгоҳига қурбонлик қилишмас, лекин руҳоний биродарларнинг улушидан хамиртурушсиз нон тановул қила олардилар.
10Йўшиё, бирортаси ўғлини ёки қизини Мўлахга оловда куйдириб қурбонлик қилмасин[155], деб Хиннум сойлигидаги[156] Тофат деган жойдаги саждагоҳни ярамайдиган қилди. 11Яҳудо шоҳлари қуёшга атаган отларнинг ҳайкалини Эгамизнинг уйи эшиги олдидан йўқотди. Отлар Эгамиз уйининг ҳовлисида — аъён Натанмалекнинг хонаси ёнида эди. Йўшиё қуёшга аталган жанг араваларини ҳам оловда ёқди.
12Охознинг болохонаси томидаги Яҳудо шоҳлари қилдирган қурбонгоҳларни ҳам, Эгамиз уйининг иккала ҳовлисида Манаше қилдирган қурбонгоҳларни ҳам бузди ва майдалаб туйиб, Қидрон сойлигига сочиб юборди. 13Қуддуснинг шарқида — Макруҳ тоғининг жанубида[157]Исроил шоҳи Сулаймон Сидоннинг макруҳ худоси Аштарет учун, Мўабнинг макруҳ худоси Хамўш учун ва Оммоннинг макруҳ худоси Мўлах[158] учун қилдирган саждагоҳларни ярамайдиган қилди. 14У бутсимон тошларни синдириб, Ашерага аталган устунларни қўпориб ташлади, уларнинг ўрнини инсон суяклари билан тўлдирди[159].
15Бундан ташқари, Исроилни гуноҳга ботирган Набат ўғли Ерибом Байтилда ўрнатган саждагоҳни ҳам, қурбонгоҳни[160] ҳам йўқотди. Саждагоҳга ўт қўйиб, кулини кўкка совурди. У Ашеранинг устунига ўт қўйиб юборди. 16Сўнгра Йўшиё қайрилиб қараб, адирдаги қабрларни кўрди. У ердаги қабрларни кўргач, одамларини юбориб, мозорлардаги суякларни чиқартирди, Эгамизнинг сўзига биноан, суякларни қурбонгоҳда ёқди ва шу тариқа қурбонгоҳни ярамайдиган қилди. Зотан, бу ҳақда пайғамбар қурбонгоҳга нидо қилган эди[161].
17— Анави ёдгорлик тоши кимники? — деб сўради Йўшиё.
— Яҳудодан келиб, Байтилдаги қурбонгоҳда сиз қилган ишлар тўғрисида нидо қилган пайғамбарнинг қабридир, — дея жавоб беришди шаҳар аҳолиси.
18— Унга тегманглар, — деди шоҳ. — Ҳеч ким унинг суякларини безовта қилмасин.
Шундай қилиб, пайғамбарнинг суякларига ҳам, Самариядан келган пайғамбарнинг[162] суякларига ҳам тегмадилар.
19Исроил шоҳлари бутун юрт бўйлаб бегона худоларнинг саждагоҳларини қуриб Эгамизни ғазаблантирган эдилар. Йўшиё, худди Байтилда қилганидай, бу саждагоҳларни вайрон қилиш учун сипоҳлар жўнатди. 20Ўша шаҳарлардаги саждагоҳларнинг ҳамма руҳонийларини қурбонгоҳларда бўғизлади. Инсон суякларини қурбонгоҳларда ёқди. Шундан кейин Қуддусга қайтиб кетди.

 

Йўшиё Фисиҳ зиёфатини нишонлайди

 

21Шоҳ: “Эгангиз Худонинг Фисиҳ зиёфатини бу Аҳд китобида[163] ёзилганидай нишонланг”, деб халққа фармон берди. 22Исроилга раҳнамолик қилган ҳакамлар давридан буён на Исроил шоҳлари, на Яҳудо шоҳлари ҳукмронлиги пайтида Фисиҳ зиёфати шунчалик нишонланмаган эди. 23Эгамизга аталган бу Фисиҳ зиёфати эса шоҳ Йўшиё ҳукмронлигининг ўн саккизинчи йилида Қуддусда нишонланди.

 

Йўшиё жорий қилган ислоҳотлар

 

24Йўшиё яна руҳоний Хилқиё Эгамизнинг уйидан топган китобда ёзилган қонунни ижро этмоқ мақсадида арвоҳ чақирувчиларни, фолбинларни, хонаки санамларни[164] ва бошқа бутларни, Яҳудо ва Қуддусда пайдо бўлган ҳамма макруҳ нарсаларни йўқ қилиб ташлади. 25Йўшиёдан олдин ҳам, кейин ҳам унга ўхшаб Мусонинг ҳамма қонунларига мувофиқ, бутун қалби билан, жону дили билан, бутун вужуди билан Эгамизга итоат этган бирон шоҳ чиқмади.
26Лекин Манаше қилган гуноҳлари билан Эгамизнинг қаттиқ қаҳрини келтиргани учун, Эгамиз Яҳудога қарши алангаланган ғазабини ҳали қайтармаган эди. 27Шунинг учун Эгамиз: “Исроил халқини ҳузуримдан қандай ҳайдаган бўлсам, Яҳудо халқини ҳам шундай қиламан, Ўзим танлаган шаҳар Қуддусдан ва Мен ўша ерда улуғланаман, деб айтган уйимдан[165] юз ўгираман”, деган эди.

 

Йўшиёнинг ўлими

 

28Йўшиёнинг бошқа ишлари, бутун фаолияти “Яҳудо шоҳлари тарихи” китобида ёзилган. 29Йўшиё ҳукмронлиги пайтида Миср фиръавни Нехо Оссурия шоҳига ёрдам бериш учун Фурот дарёси томон йўлга чиқди. Шоҳ Йўшиё эса Нехонинг устига юриш қилди. Махидўда[166] тўқнашганларида, Нехо Йўшиёни ўлдирди[167]. 30Аъёнлари Йўшиёнинг жасадини жанг аравасида Махидўдан Қуддусга олиб келиб, ота–боболари хилхонасига дафн қилдилар. Яҳудо халқи Йўшиёнинг ўғли Ёҳухозга мой суртиб, уни отасининг ўрнига шоҳ қилиб кўтардилар.

 

Яҳудо шоҳи Ёҳухоз

 

31Ёҳухоз йигирма уч ёшида тахтга ўтириб, Қуддусда уч ой шоҳлик қилди. Онасининг исми Хамутал бўлиб, Либналик Еремиёнинг[168] қизи эди. 32Ёҳухоз ота–боболарига ўхшаб Эгамиз олдида қабиҳ ишлар қилди.
33Фиръавн Нехо, Ёҳухоз Қуддусда ҳукмдор бўлмасин дея Хомат юртидаги Ривло шаҳрида[169] уни занжирбанд қилди. Юрт халқидан 200 пуд[170] кумуш ва 2 пуд[171] олтин ўлпон талаб қилди. 34Фиръавн Нехо Йўшиёнинг ўғли Элияқимни отасининг ўрнига шоҳ қилди ва исмини ўзгартириб Ёҳайиқим қўйди. Сўнгра Ёҳухозни олиб Мисрга қайтди. Ёҳухоз ўша ерда вафот этди.

 

Яҳудо шоҳи Ёҳайиқим

 

35Ёҳайиқим фиръавн истаган олтин ва кумушни берди. Нехога ўлпон тўлаш учун эса юрт халқига солиқ солди ва ҳар биридан бойлигига қараб олтин ва кумуш йиғди. 36Ёҳайиқим йигирма беш ёшида шоҳ бўлиб, Қуддусда ўн бир йил ҳукмдорлик қилди. Онасининг исми Забудо бўлиб, Румахлик Подиёнинг қизи эди. 37Ёҳайиқим ота–боболари сингари, Эгамиз олдида қабиҳ ишлар қилди.

 

24–БОБ

 

1Яҳудо шоҳи Ёҳайиқим ҳукмдорлиги даврида Бобил шоҳи Навухадназар[172] Яҳудога ҳужум қилди. Ёҳайиқим уч йил унинг ҳукмронлиги остида бўлди. Охири у Навухадназарга қарши исён кўтарди.
2Эгамиз Ўз қуллари пайғамбарлар орқали айтганига кўра, Яҳудо халқига қарши Бобил[173], Орам, Мўаб ва Оммон босқинчи тўдаларини юбориб, бу юрт халқини йўқ қилмоқчи бўлди. 3-4Эгамизнинг амри билан Яҳудо халқининг бошига кўп кулфат келди. Манаше қилган ҳамма гуноҳлар учун, беайбларнинг қонини тўккани учун, Эгамиз Яҳудо халқини Ўз ҳузуридан ҳайдамоқчи бўлди. Манаше Қуддусни беайбларнинг қонига ботирган эди. Эгамиз Манашени бу қилмиши учун кечирмоқчи эмасди.
5Ёҳайиқимнинг бошқа ишлари, бутун фаолияти “Яҳудо шоҳлари тарихи” китобида ёзилган. 6Ёҳайиқим оламдан ўтгач, ўрнига ўғли Ёҳайихин шоҳ бўлди.
7Миср фиръавни қайтиб ўз юртидан ташқарига чиқмади[174]. Бобил шоҳи Мисрнинг шимолий чегараси — Миср сойлигидан тортиб, Фурот дарёсигача фиръавнга қарашли бўлган ҳамма ерларни босиб олган эди.

 

Яҳудо шоҳи Ёҳайихин

 

8Ёҳайихин ўн саккиз ёшида шоҳ бўлиб, Қуддусда уч ой ҳукмдорлик қилди. Онасининг исми Нахушта бўлиб, Қуддуслик Элнатаннинг қизи эди. 9Ёҳайихин ҳам, отаси каби, Эгамиз олдида қабиҳ ишлар қилди.
10Ўша пайтда Бобил шоҳи Навухадназарнинг лашкарлари Қуддусни қамал қилди. 11Қамал пайтида Навухадназарнинг ўзи Қуддусга келди. 12Яҳудо шоҳи Ёҳайихиннинг ўзи, онаси, хизматкорлари, лашкарбошилари, сарой аъёнлари Навухадназарга таслим бўлдилар. Бобил шоҳи ҳукмронлигининг саккизинчи йилида[175] Ёҳайихин асирга олинган эди.
13Эгамизнинг айтгани бўйича[176], Навухадназар Эгамизнинг уйидаги ва шоҳ саройидаги барча хазиналарни бўшатди. Исроил шоҳи Сулаймон Эгамизнинг уйи учун ясаттирган олтин ашёларнинг ҳаммасини майдалади. 14Жамики Қуддус аҳолисини, бекларни, жасур сипоҳларни, ҳунармандларни, темирчиларни, ҳаммаси бўлиб ўн мингта одамни асир қилиб олиб кетди. Яҳудо халқининг энг қашшоқ тўпидан бошқа кимса бу юртда қолмади.
15-16Бобил шоҳи Навухадназар Ёҳайихинни асир қилгандан кейин, Бобилга олиб келди. Ёҳайихин билан бирга унинг онасини, хотинларини, аъёнларини ва юртнинг обрўли одамларини ҳам Қуддусдан Бобилга ҳайдаб келди. Бундан ташқари, ҳамма жасур сипоҳларни — етти мингта сипоҳни, жанг қилишга қодир мингта ҳунарманд ва темирчини ҳам асир қилиб олиб кетди.
17Ёҳайихиннинг ўрнига эса амакиси Маттаниёни шоҳ қилиб тайинлади ва унинг отини ўзгартириб, Зидқиё қўйди.

 

Яҳудо шоҳи Зидқиё

 

18Зидқиё йигирма бир ёшида шоҳ бўлди ва Қуддусда ўн бир йил ҳукмдорлик қилди. Онасининг исми Хамутал бўлиб, Либналик Еремиёнинг[177] қизи эди. 19Зидқиё ҳам, Ёҳайиқим каби, Эгамиз олдида қабиҳ ишлар қилгани учун 20Эгамиз Қуддус ва Яҳудо халқидан ғоят ғазабланган, оқибатда уларни Ўз ҳузуридан қувиб юборган эди.

 

Қуддус қулайди

 

Зидқиё Бобил шоҳига қарши исён кўтарди.

 

25–БОБ

 

1Зидқиё шоҳлигининг тўққизинчи йили ўнинчи ойининг ўнинчи куни[178]Бобил шоҳи Навухадназар ҳамма лашкари билан Қуддус атрофига келиб, қароргоҳ қурди. Шаҳар девори атрофида баланд қурилмалар ясатди[179].
2Шоҳ Зидқиё ҳукмронлигининг ўн биринчи йилигача шаҳар қамалда қолди. 3Тўртинчи ойнинг[180] тўққизинчи куни шаҳарда очлик шу қадар кучайдики, халқ бир луқма нон тополмай қолди. 4Охири шаҳар деворидан бир тешик очишди. Бобилликлар[181] шаҳарни гир атрофдан қуршаб турган эдилар. Ҳамма сипоҳлар тунда шоҳ билан бирга шоҳнинг боғи яқинидаги икки деворнинг орасидаги дарвозадан чиқиб, Иордан водийси[182] томонга қочиб кетдилар. 5Аммо Бобил сипоҳлари шоҳнинг орқасидан қувиб, Ерихо текислигида унга етиб олдилар. Ҳамма лашкар эса шоҳни ташлаб қочиб кетди.
6Бобил сипоҳлари шоҳ Зидқиёни ушлаб, Ривло шаҳрига[183] Бобил шоҳи ҳузурига олиб келдилар. Зидқиёни ҳукм қилдилар. 7Зидқиёнинг кўзи олдида ўғилларини қатл қилиб, ўзининг кўзларини ўйиб олдилар. Кейин уни кишанлаб, Бобилга олиб кетдилар.

 

Эгамизнинг уйи қулайди

 

8Бешинчи ойнинг еттинчи кунида, Бобил шоҳи Навухадназар шоҳлигининг ўн тўққизинчи йилида[184] Бобил шоҳининг амалдори — қўриқчилари сардори Набизарадон Қуддусга кирди. 9У Эгамизнинг уйига, шоҳ саройига ва Қуддусдаги ҳамма нуфузли одамларнинг ҳашаматли иморатларига ўт қўйди. 10Қўриқчилар сардори раҳнамолигида Бобил лашкарлари Қуддусни ўраб турган деворларни йиқитдилар. 11Набизарадон қолган ҳамма халқни — шаҳарда тирик қолганларни, Бобил шоҳи томонга ўтган қочоқларни олиб кетди. 12Узумчилик ва деҳқончилик билан машғул бўлсинлар, дея ҳеч вақоси йўқ, қашшоқ одамлардан баъзиларинигина қолдирди, холос.
13Бобилликлар Эгамизнинг уйидаги бронза устунларни, араваларни, бронза ҳовузни[185] парчалаб, ҳамма бронзани Бобилга олиб кетдилар. 14Эгамизнинг уйида хизмат пайтида ишлатиладиган идишларни — қозонларни, куракларни, қайчилар ва куракчаларни, барча бронза ашёларни ҳам олиб кетдилар. 15Набизарадон тоза олтин ва кумуш оловкуракларни, тоғорачаларни, ҳамма олтин ва кумуш буюмларни олиб кетди.
16Эгамизнинг уйи учун Сулаймон қилдирган икки устун, ҳовуз ва араваларга беҳисоб бронза сарф қилинган эди. 17Ҳар бир устуннинг баландлиги 18 тирсак[186] бўлиб, тепасида бронзадан ясалган устунқош бор эди. Иккала устунқошнинг баландлиги 5 тирсакдан[187], атрофлари бронзадан ясалган тўрсимон безак ва анор тасвири билан безатилган эди.

 

Яҳудо халқи Бобилга кўчирилади

 

18Қўриқчилар сардори Набизарадон олий руҳоний Сараёни, ундан кейинги руҳоний Зафаниёни ва учта дарвозабонни ҳам асирга олди. 19Шаҳарда қолган сипоҳларнинг битта лашкарбошисини, шоҳнинг яқинларидан бештасини, яна халқни лашкар сафига ёзган лашкарбоши котибини ва халқдан шаҳарда қолган олтмиш кишини ҳам банди қилди. 20Уларнинг ҳаммасини Ривло шаҳрига — Бобил шоҳи ҳузурига олиб келди. 21Бобил шоҳи уларни Хомат юртида — Ривлода қатл қилди. Шундай қилиб, Яҳудо халқи ўзларининг юртидан сургун қилиндилар.

 

Яҳудо ҳокими Гадалиё

 

22Бобил шоҳи Навухадназар Яҳудода қолган халқ устидан Гадалиёни ҳоким қилиб тайинлади. Шофоннинг набираси Гадалиё Охихамнинг ўғли эди. 23Лашкарбошилар ва сипоҳлар, Бобил шоҳи Гадалиёни ҳоким қилиб тайинлаганини эшитгач, Миспахга[188] — Гадалиёнинг ҳузурига келдилар. Келганлар Натаниё ўғли Исмоил, Кариёх ўғли Йўханон, Натуфолик Танхумат ўғли Сараё, Махолик Язаниё ва уларнинг одамлари эди.
24Гадалиё келганларга ва уларнинг одамларига онт ичиб, шундай деди: “Бобилликларга тобе бўлишдан қўрқманглар. Бу юртда ўрнашиб, Бобил шоҳига хизмат қилаверинглар. Шунда сизларга яхши бўлади.”
25Ўша йилнинг еттинчи ойида[189] шоҳ уруғидан бўлган Исмоил ўнта одами билан бирга Миспахга бориб, Гадалиёни ўлдирди. Исмоил Элишаманинг набираси, Натаниёнинг ўғли эди. Миспахда Гадалиё билан бирга бўлган Яҳудо одамларини ва Бобилликларни ҳам қиличдан ўтказди. 26Шундан кейин жамики халқ — бою камбағал Бобилликлардан қўрқиб, лашкарбошилар билан бирга, Мисрга қочиб кетди.

 

Ёҳайихин озодликка чиқади

 

27Яҳудо шоҳи Ёҳайихин сургунда юрганига ўттиз етти йил бўлганда, Эвилмардух Бобил шоҳи бўлди[190]. Эвилмардух ўша йилнинг ўн иккинчи ойи йигирма еттинчи куни[191] Яҳудо шоҳи Ёҳайихинни зиндондан озод қилди. 28Унга яхши муносабатда бўлди, Бобилга сургун қилинган бошқа шоҳлардан кўра, баландроқ мартаба берди. 29Шундай қилиб, Ёҳайихин зиндон кийимларини ечди. Умр бўйи доимо Бобил шоҳининг дастурхонидан таом еди. 30Умрининг охиригача шоҳ тарафидан кундалик эҳтиёжи ҳар доим қондирилди.

 

 

 

СОЛНОМАЛАР (БИРИНЧИ КИТОБ)

Кириш

 

“1 Солномалар” ва “2 Солномалар”нинг асл нусхаси битта ибронийча китобдир. Бу китобни битта ўрамга жойлаштиришнинг имкони бўлмагани учун, китоб икки қисмга — “1 Солномалар” ва “2 Солномалар”га бўлинган. Гарчи иккала китобда “Шоҳлар” китобларидаги кўп воқеалар такрорланса ҳам, Исроил тарихи “Шоҳлар” китобларидагига қараганда бир оз бошқачароқ нуқтаи назардан баён қилинади.
Шоҳ Довуд “1 Солномалар” китобида энг муҳим шахсдир. У Қуддусни Худога сажда қилиш марказига айлантирди. Ўз халқига Худога тўғри йўллар билан сажда қилишни ўргатди. Худога сажда қилинадиган жойни, яъни Маъбадни Довуднинг ўғли Сулаймон қурган бўлса–да, Довуд Маъбаднинг асосчиси сифатида шуҳрат қозонди.
“1 Солномалар”нинг кўп қисмида рўйхат берилган бўлиб, бу рўйхат Одам Атодан тортиб, шоҳ Шоул давригача бўлган наслларнинг рўйхатини ўз ичига олади (1-9–боблар). Шоулнинг ўлими тўғрисидаги хабардан кейин (10–боб), китобнинг давомида (11-29–боблар) шоҳ Довудга урғу берилади. Китобнинг охирги бу бобларини тўртта қисмга бўлиш мумкин. Биринчи қисмида (11-12–боблар) қандай қилиб Довуд шоҳ бўлгани ва Қуддусни пойтахт қилгани ҳикоя қилинади. Бу қисм Довуднинг сипоҳлари ва лашкарбошилари тўғрисидаги маълумотларни ҳам ўз ичига олади. Иккинчи қисмда (13-16–боблар) Довуд қай тарзда муқаддасаҳд сандиғини янги жой — Қуддусга кўчиргани тасвирланади. Учинчи қисм (17-20–боблар) Довуднинг ҳукмронлиги давридаги воқеаларни ўз ичига олади. Охирги қисмда (21-29–боблар) Довуд Худонинг Маъбадини қуриш учун қандай тайёргарлик кўргани ва ўғли Сулаймонга сажда қилишга оид кўрсатмаларни бергани баён қилинади.
“1 Солномалар”да Довуд Худога чин кўнгилдан сажда қиладиган ва итоат этадиган инсон сифатида намуна қилиб кўрсатилади. Довуд ҳукмронлигининг сўнгги даврида Исроилнинг жамики халқи олдида Худони улуғлаб шундай дейди: “Эй отамиз Ёқубнинг Эгаси — Худо! Сенга то абад ҳамду санолар бўлсин! Эй Эгамиз! Сен буюк, қудратли, шуҳратли, салобатли ва улуғдирсан. Зотан еру осмондаги барча нарса Сеникидир. Эй Эгамиз! Сен Шоҳсан. Сен ҳар нарсадан юксаксан. Бойлик ва шон–шарафнинг манбаи Сенсан. Ҳа, Сен ҳамма нарса устидан ҳукмронсан. Куч–қудрат эгаси Ўзингсан. Одамларни юксалтирадиган, уларга куч берадиган Сенсан.” (29:10-12)

 

1–БОБ

 

Одам Атодан Иброҳимгача бўлган насллар

 

Одам Атодан Нуҳ ўғилларигача бўлган насллар

 

1Одам Атодан Шет туғилди, Шетнинг насли қуйидагилардир: Энўш, 2Хенан, Махалиёл, Ёред, 3Ханўх, Матушалоҳ, Ламак 4ва Нуҳ.
Нуҳнинг Сом, Хом ва Ёфас деган уч ўғли бор эди.

 

Ёфасдан келиб чиққан халқлар

 

5Ёфас насли: Гўмер, Магўг, Модай, Ёвон, Тувал, Мешех, Тирос ва улардан келиб чиққан халқлар.
6Гўмер насли: Ашканоз, Дифат, Тўхармо ва улардан келиб чиққан халқлар.
7Ёвон насли: Элишох, Таршиш, Кит, Рўдон ва улардан келиб чиққан халқлар.

 

Хомдан келиб чиққан халқлар

 

8Хом насли: Куш, Мизра, Фут, Канъон ва улардан келиб чиққан халқлар.
9Куш насли: Саво, Хавила, Сабто, Рамо, Сабтахо ва улардан келиб чиққан халқлар.
Рамо насли: Шава, Дедон ва улардан келиб чиққан халқлар.
10Кушнинг наслида яна Нимрўд дегани ҳам бор эди. Нимрўд ер юзидаги биринчи буюк жангчи эди.
11Мизра насли: Луд, Оном, Лахов, Нафтух, 12Патрўс, Каслув, Хафтўр ва улардан келиб чиққан халқлар. Каслувдан Филист халқи келиб чиқди.
13Канъон насли: Канъоннинг тўнғич ўғли Сидон, Хет ва улардан келиб чиққан халқлар. 14Канъондан Ёбус, Амор, Гиргош, 15Хив, Орх, Син, 16Арвод, Замар ва Хомат халқлари ҳам келиб чиқди.

 

Сомдан келиб чиққан халқлар

 

17Сом насли: Элам, Ошур, Арпахшод, Луд, Орам, Уз, Хул, Гетер, Мешех ва улардан келиб чиққан халқлар.
18Арпахшоднинг Шилах деган ўғли бор эди. Шилахнинг Ибир деган ўғли бор эди.
19Ибир икки ўғил кўрди: биринчисининг исмини Палах қўйди, чунки унинг даврида дунё бўлиниб кетди. Иккинчисининг исми Ёхтон эди.
20Ёхтоннинг насли: Элмўдод, Шалаф, Хазормават, Ёрах, 21Ҳадорам, Узол, Дикла, 22Эбал, Абумайл, Шава, 23Офир, Хавила, Йўвов ва улардан келиб чиққан халқлар.
24Сомдан Иброҳимгача бўлган насллар қуйидагича эди: Сом, Арпахшод, Шилах, 25Ибир, Палах, Раву, 26Саруғ, Нахўр, Тераҳ, 27Ибром, яъни Иброҳим.

 

Иброҳимнинг насли

 

28Иброҳимнинг ўғиллари Исҳоқ ва Исмоилдир. 29Уларнинг насл–насаби қуйидагичадир:

 

Исмоилнинг тўнғич ўғли — Наваёт, кейингилари — Кедар, Адбал, Мивсом, 30Мишмо, Думах, Массо, Ҳадад, Темо, 31Ятур, Нофиш ва Кедемах. Мана шулар Исмоилнинг ўғилларидир.
32Чўри Хатуро Иброҳимга туғиб берган ўғиллар — Зимрон, Ёхшон, Мидон, Мидиён, Йишбоқ ва Шувах. Ёхшоннинг Шава ва Дедон деган ўғиллари бор эди. 33Мидиённинг Эфах, Ифар, Ханўх, Авидо ва Элдах деган ўғиллари бор эди. Мана шуларнинг ҳаммаси Хатуронинг авлодларидир.
34Иброҳим ўғли Исҳоқнинг Эсов билан Ёқуб деган ўғиллари бор эди.

 

Эсовнинг насли

 

35Эсовнинг ўғиллари — Элифаз, Рувел, Ёуш, Ялом ва Кўрах.
36Элифазнинг ўғиллари — Темон, Ўмар, Зафи, Гатам, Ханаз, Тимно ва Омолек.
37Рувелнинг ўғиллари — Нахат, Зерах, Шаммох ва Миззо.

 

Эдомнинг туб аҳолиси

 

38Сеир ўғиллари — Лўтон, Шўвал, Зибўн, Анаҳ, Дишон, Эзер ва Дишан.
39Лўтоннинг ўғиллари — Хўри билан Хўмам. Лўтоннинг Тимна деган синглиси ҳам бор эди.
40Шўвалнинг ўғиллари — Элиён, Монахат, Эбал, Шафи ва Ўнам.
Зибўннинг ўғиллари — Оё билан Анах.
41Анахнинг ўғли — Дишон.
Дишоннинг ўғиллари — Хамрон, Эшбон, Йитрон ва Херон.
42Эзернинг ўғиллари — Билхан, Завон ва Яқон.
Дишаннинг ўғиллари — Уз ва Орон.

 

Эдом шоҳлари ва йўлбошчилари

 

43Исроилда шоҳлар бўлмасдан олдин ҳам, Эдомда шоҳлар ҳукмронлик қилган эди. Бу шоҳлар қуйидагилардир:

 

Бавўрнинг ўғли Белах. Белах Динхаба шаҳридан эди.
44Белах вафот этгач, унинг ўрнига Зерах ўғли Йўвов шоҳ бўлди. У Бозрах шаҳридан эди.
45Йўвов вафот этгандан кейин, унинг ўрнига Хушом шоҳ бўлди. У Темон юртидан эди.
46Хушом вафот этгач, унинг ўрнига Бадад ўғли Ҳадад шоҳ бўлди. У Овит шаҳридан эди. Ҳадад Мўаб юртида Мидиён лашкарини қириб ташлаган эди.
47Ҳадад вафот этгандан кейин, унинг ўрнига Самло шоҳ бўлди. У Масрихо шаҳридан эди.
48Самло вафот этгандан кейин, унинг ўрнига Шовул шоҳ бўлди. У Фурот дарёси бўйидаги Рехобўт шаҳридан эди.
49Шовул вафот этгандан кейин, унинг ўрнига Ахбор ўғли Баалханон шоҳ бўлди.
50Баалханон вафот этгандан кейин, унинг ўрнига Ҳадад шоҳ бўлди. У Поғу шаҳридан эди. Ҳададнинг хотини Махитавал эди, Махитавалнинг отаси — Матрид, бобоси Мезахаб эди. 51Охири Ҳадад ҳам оламдан ўтди.

 

Эдом йўлбошчилари қуйидагилар эди: Тимно, Элво, Етет, 52Охолибом, Элох, Пинон, 53Ханаз, Темон, Мивзар, 54Махдиёл ва Иром. Эдом йўлбошчилари ана шулардан иборатдир.

 

2–БОБ

 

Ёқубнинг насли

 

1Ёқубнинг ўғиллари қуйидагилардир: Рубен, Шимўн, Леви, Яҳудо, Иссахор, Забулун, 2Дан, Юсуф, Бенямин, Нафтали, Гад ва Ошер.

 

Яҳудонинг насли

 

3Яҳудонинг Ғур, Ўнан ва Шело деган ўғиллари бор эди. Бу учала ўғилни унга Канъонлик Ботшува туғиб берганди. Яҳудонинг тўнғич ўғли Ғур Эгамизнинг олдида қабиҳ ишлар қилгани учун, Эгамиз унинг жонини олди. 4Яҳудонинг келини Тамара ҳам Яҳудога Параз ва Зерах деган ўғилларни туғиб берди. Яҳудонинг ҳаммаси бўлиб беш ўғли бор эди.
5Параздан Хазрон ва Хомул исмли икки ўғил туғилди.
6Зерахнинг бешта ўғли бўлиб, уларнинг исмлари Зимри, Этхан, Хаман, Қолкўл ва Дардах эди. 7Зерах авлодидан бўлган Карми исмли бир одамнинг Охар деган ўғли бор эди. Охар Эгамизга бағишланган нарсаларнинг бир нечтасини олиб, Исроилга кулфат келтирганди.
8Этханнинг ўғли Озариё эди.

 

Яҳудонинг набираси Хазрондан Довудгача бўлган насллар

 

9Хазроннинг учта ўғли бўлиб, исмлари Ярахмал, Рам ва Холиб эди.
10Рамдан Оминадов туғилди, Оминадов Яҳудо йўлбошчиси Нахшўннинг отаси эди. 11Нахшўндан Салмо туғилди, Салмодан Бўаз туғилди, 12Бўаздан Обид туғилди ва Обиддан Эссай туғилди.
13Эссайнинг етти ўғли бўлиб, тўнғичи — Элиёб, иккинчиси — Абунадов, учинчиси — Шимо, 14тўртинчиси — Натанил, бешинчиси — Раддай, 15олтинчиси — Озим, еттинчиси Довуд эди. 16Уларнинг Зеруя ва Обигайл деган сингиллари бор эди. Зеруянинг учта ўғли бўлиб, уларнинг исмлари Абушай, Йўаб ва Осойил эди. 17Обигайл Исмоил қавмидан бўлган Этер билан турмуш қуриб, Эмосани туғди.

 

Хазроннинг насли

 

18Хазрон ўғли Холибнинг Озибах ва Ярийўт деган хотинлари бор эди. Озибахдан туғилган ўғилларининг исми Ешер, Шўвав ва Ардун эди. 19Озибах оламдан ўтгач, Холиб Эфратга уйланди. Эфрат унга Хурни туғиб берди. 20Хурдан Ури туғилди, Уридан Базалил туғилди.
21Хазрон олтмиш ёшга кирганда Мохирнинг қизи — Гиладнинг синглисига уйланиб, ундан Сахув исмли ўғилни кўрди. 22Сахувдан Ёвир туғилди. У Гиладдаги йигирма учта шаҳар устидан ҳукмронлик қиларди. 23Кейинчалик Гашур ва Орам халқлари Ёвир шаҳарларини, шунингдек, Қанот шаҳри ва атрофидаги олтмишта қишлоқни қўлга киритишди. Бу ерларда яшаётган халқ Гиладнинг отаси Мохирнинг уруғидан эди.
24Хазрон вафот этгандан кейин, ўғли Холиб отасининг бева қолган Эфрат исмли хотинига уйланди. Улар Ашхур исмли ўғил кўрдилар. Ашхур Тахува шаҳрининг асосчиси бўлди.

 

Хазрон ўғли Ярахмалнинг насли

 

25Хазроннинг тўнғич ўғли Ярахмалдан бино бўлган ўғиллар қуйидагилардир: тўнғич ўғли Рам, сўнгра Бунах, Орен, Озим ва Охиёдир. 26Ярахмалнинг Отарах исмли бошқа хотини ҳам бор эди. Отарахдан Ўнам туғилди.
27Ярахмалнинг тўнғич ўғли Рамдан Маз, Ёмин ва Эхер бино бўлди.
28Ўнамнинг Шаммай ва Ёдо деган ўғиллари бор эди.
Шаммай Надов ва Абушур исмли ўғиллар кўрди.
29Абушурнинг Абуҳайил деган хотини бўлиб, ундан Ахбон ва Мўлид деган ўғиллар туғилди.
30Надовдан Салед ва Опайим деган ўғиллар бино бўлди. Салед бефарзанд ўтиб кетди.
31Опайим — Йишининг отаси, Йиши — Шашоннинг отаси, Шашон Охлайнинг отаси эди.
32Шаммайнинг укаси Ёдонинг Этер ва Йўнатан исмли иккита ўғли бор эди. Этер бефарзанд ўтиб кетди.
33Йўнатаннинг Палаф ва Зозо исмли иккита ўғли бор эди.
Мана шуларнинг ҳаммаси Ярахмалнинг насли эди.

 

34Шашоннинг ўғли бўлмай, фақат қизлари бор эди, холос. Шашоннинг Ярхо исмли бир Мисрлик қули ҳам бор эди. 35Шашон қизини ўзининг қули Ярхога узатди. Улар ўғил кўришди ва исмини Аттай қўйишди.
36Аттайдан Натан туғилди, Натандан Зобод туғилди, 37Зободдан Эфлол туғилди, Эфлолдан Обид туғилди, 38Обиддан Ёҳу туғилди, Ёҳудан Озариё туғилди, 39Озариёдан Халез туғилди, Халездан Эласах туғилди, 40Эласахдан Сисмай туғилди, Сисмайдан Шаллум туғилди, 41Шаллумдан Ёхамиё туғилди, Ёхамиёдан Элишама туғилди.

 

Хазрон ўғли Холибнинг насли

 

42Ярахмалнинг укаси Холиб икки ўғил кўрди, тўнғичининг исми Мешо ва кенжасининг исми Моришо эди. Мешодан Зиф туғилди, Моришодан Хеврон туғилди.
43Хеврон Кўрах, Таппух, Раҳем ва Шема исмли ўғиллар кўрди. 44Шемадан Рахам туғилди, Рахамдан Ёрихим туғилди. Шеманинг акаси Раҳем Шаммай исмли ўғил кўрди. 45Шаммайдан Мойун туғилди. Мойундан Байтзур туғилди.
46Холибнинг Эфах исмли чўриси унга Хоронни, Мўзони ва Газезни туғиб берди. Хорон ҳам Газез исмли бир ўғил кўрди. 47Эфахнинг отаси Ёҳдойнинг Рахем, Йўтом, Гешон, Палат ва Шаф деган ўғиллари ҳам бор эди.
48Холибнинг Махо исмли бошқа бир чўриси унга Шабар ва Тирхано исмли ўғиллар туғиб берди. 49Кейинроқ улар Шаф ва Шаво исмли яна икки ўғил кўришди. Шаф Мадманно шаҳрига, Шаво эса Махбина ва Гива шаҳарларига асос солди. Холибнинг Ахса исмли бир қизи ҳам бор эди.
50Мана шуларнинг ҳаммаси Холибнинг насли эди.

 

Холиб ўғли Хурнинг насли

 

Холибнинг хотини Эфратдан туғилган тўнғич ўғли Хур уч ўғил кўрди. Биринчисининг исми Шўвал бўлиб, у Хират–Ёрим шаҳрига асос солди. 51Иккинчисининг исми Салмо бўлиб, у Байтлаҳм шаҳрига асос солди. Учинчисининг исми Хореф бўлиб, у Байт–Гадер шаҳрига асос солди.
52Хират–Ёримнинг асосчиси Шўвалдан Ҳору халқи ва Монахат шаҳрининг ярим аҳолиси бино бўлди. 53Хират–Ёрим аҳолиси Йитар уруғи, Фут уруғи, Шумот уруғи ва Мишрой уруғларидан ташкил топган эди. Зорох ва Эштойўл шаҳарларининг аҳолиси ҳам шу уруғлардан келиб чиққан.
54Натуфо, Отрўт–Байт–Йўаб ва Зорох шаҳарларининг аҳолиси ҳамда Монахат шаҳрининг ярим аҳолиси Байтлаҳмнинг асосчиси Салмон наслидан ташкил топган эди. 55Ябиз шаҳрида истиқомат қилган котибларнинг уруғлари ҳам Салмо наслидан келиб чиққан бўлиб, Тиротликлар, Шиматликлар ва Сухотликлар деган ном билан юритиларди. Булар Хайин халқидан бўлган Хаммат исмли бир одамнинг авлодлари эдилар. Хаммат Рахав хонадонининг аждоди эди.

 

3–БОБ

 

Шоҳ Довуднинг насли

 

1Довуд Хевронда турган пайтда туғилган ўғиллари мана шулар эди: тўнғичи — Омнўн, у Йизриллик Охинавамдан туғилган. Иккинчиси — Дониёр, у Кармиллик Обигайлдан туғилган. 2Учинчиси — Абсалом, у Гашур шоҳи Талмайнинг қизи Маходан туғилган. Тўртинчиси — Одониё, у Хаггитдан туғилган. 3Бешинчиси — Шафатиё, у Обидадан туғилган. Олтинчиси — Йитраём, у Эглахдан туғилган. 4Довуднинг бу олти ўғли Хевронда туғилган эди.
Довуд бу ерда етти йилу олти ой, Қуддусда эса ўттиз уч йил ҳукмронлик қилди. 5Довуднинг Қуддусда туғилган ўғиллари эса қуйидагилардир: Шимо, Шўвав, Натан ва Сулаймон. Бу тўртала ўғли Омиёлнинг қизи Ботшувадан туғилган. 6Довуднинг яна тўққизта ўғли бўлиб, ўғилларининг исмлари қуйидагича эди: Йибхар, Элишама, Элифалет, 7Нўғах, Нафах, Ёфия, 8Элишама, Элёдах ва Элифалет.
9Довуд, бу ўғилларидан ташқари, чўриларидан ҳам ўғиллар кўрган эди. Унинг Тамара деган қизи ҳам бор эди.

 

Шоҳ Сулаймоннинг насли

 

10Сулаймоннинг наслидан чиққан шоҳлар қуйидагилар эди: Рахабом, Абиё, Осо, Ёҳушафат, 11Ёҳурам, Охазиё, Йўш, 12Эмозиё, Озариё, Йўтом, 13Охоз, Ҳизқиё, Манаше, 14Омон ва Йўшиё.
15Йўшиёнинг тўрт ўғли бор эди. Тўнғичи — Йўханон, иккинчиси — Ёҳайиқим, учинчиси — Зидқиё ва тўртинчиси Шаллум эди.
16Ёҳайиқимнинг Ёҳайихин билан Зидқиё деган ўғиллари бор эди.

 

Шоҳ Ёҳайихиннинг насли

 

17Бобилга асир қилиб олиб кетилган Ёҳайихиннинг ўғиллари қуйидагилардир: Шалтиёл, 18Малкиром, Подиё, Шеназар, Ёхамиё, Хўшама ва Надавиё.
19Подиёнинг Зарубабел ва Шимах деган ўғиллари бор эди.
Зарубабелнинг Машуллом, Ханониё деган ўғиллари ва Шалумит деган бир қизи бор эди. 20Зарубабелнинг яна Хашува, Охил, Бархиё, Хасадиё ва Ёшахесед исмли бешта ўғли бор эди.
21Ханониёнинг ўғиллари Пилатиё ва Ешаё эди. Ешаёдан Рафиё туғилди, Рафиёдан Арнан, Арнандан Ободиё, Ободиёдан Шаханиё туғилди.
22Шаханиёнинг насли қуйидагича эди: унинг Шамаё исмли бир ўғли ва Хаттуш, Йихал, Бориёх, Нариё ва Шофот исмли бешта набираси бор эди. Ҳаммаси бўлиб олтита эдилар.
23Нариёнинг Элийўнай, Ҳизқиё ва Озриком деган уч ўғли бор эди.
24Элийўнайнинг Хўдавиё, Элиашаб, Палиё, Оққув, Йўханон, Далоё ва Онанах деган еттита ўғли бор эди.

 

4–БОБ

 

Яҳудонинг насли

 

1Яҳудонинг Параз, Хазрон, Карми, Хур ва Шўвал деган ўғиллари бор эди.
2Шўвал ўғли Раёдан Яхат туғилди. Яхатдан Охимай ва Лўҳад туғилдилар. Булар Зорох шаҳри аҳолисининг аждодлари эдилар.
3-4Холиб хотини Эфратдан Хур исмли ўғлини кўрди. Хур онаси Эфратнинг тўнғич ўғли эди. Хурнинг авлодлари Байтлаҳм шаҳрига асос солган эдилар. Хурнинг Этом, Панувал ва Эйзар деган ўғиллари бор эди. Этомнинг Йизрил, Йишмо ва Йидбош исмли уч ўғли ва Хазалейлпўн исмли бир қизи бор эди. Панувал Гадўр шаҳрига, Эйзар эса Хуша шаҳрига асос солди.
5Тахува шаҳрига асос солган Ашхурнинг Хела ва Наро исмли иккита хотини бор эди. 6Ашхур Народан тўртта ўғил кўрди. Уларнинг исмлари Охизам, Хафер, Таманах ва Хахаштори эди. 7Хотини Хеладан эса Зарет, Изхор ва Этнан исмли уч ўғил кўрди.
8Кознинг Ониб ва Зобеба деган ўғиллари бор эди. Коз Харум ўғли Охархел уруғларининг аждоди эди.
9Ябиз исмли бир одам биродарларига қараганда баланд обрўга эга эди. Онаси “Уни дард чекиб туққанман”, деб исмини Ябиз қўйган эди. 10Ябиз Исроилнинг Худосига шундай деб ёлворди: “Кошкийди, Сен мени муборак қилиб, ҳудудимни кенгайтирсанг. Ёнимда бўлиб, мени дардга йўлиқтирмай, кулфатдан сақласанг.” Худо унинг илтижоларини бажо қилди.

 

Бошқа оилалар рўйхати

 

11Шухонинг акаси Халубдан Махир туғилди. Махирдан Эштун туғилди. 12Эштундан Байтрафа, Посиёх ва Тахинно туғилдилар. Тахинно Нахош шаҳрига асос солди. Буларнинг авлодлари Рахада истиқомат қилардилар.
13Ханазнинг Ўтниёл билан Сараё деган икки ўғли бор эди. Ўтниёлнинг ҳам Хатат билан Миёнўтай деган икки ўғли бор эди. 14Миёнўтайдан Ўфра туғилди. Сараёдан Йўаб туғилди. Йўаб Ҳунармандлар водийсига асос солди. У ерда яшаган одамларнинг ҳаммаси ҳунарманд эди.
15Яфунах ўғли Холиб уч ўғил кўрди. Уларнинг исмлари Иру, Элох ва Найам эди. Элохдан Ханаз туғилди.
16Ёхалилнинг Зиф, Зифо, Тираё ва Осориёл деган ўғиллари бор эди.
17Эзрахнинг Этер, Мирод, Ифар ва Ёлун деган ўғиллари бор эди. Мирод фиръавннинг қизи Битиёга уйланди, улар Марям исмли бир қиз ҳамда Шаммай ва Йишбох исмли икки ўғил кўришди. Йишбох Эштамўва шаҳрига асос солди. 18Мирод Яҳудо қабиласидан ўзига яна бир хотин олди. Бу хотинидан у Ёред, Хабер ва Ёҳутал исмли уч ўғил кўрди. Ёред Гадўр шаҳрига, Хабер Сўху шаҳрига ва Ёҳутал Зонўвах шаҳрига асос солдилар.
19Хўдиё Нахамнинг синглисига уйланди. Улардан Кейлахда истиқомат қилган Харм уруғи ва Эштамўвада истиқомат қилган Махо уруғлари келиб чиқди.
20Шимоннинг Омнўн, Рина, Банханон ва Тилўн деган ўғиллари бор эди.
Йишининг Зўхит ва Банзўхит деган ўғиллари бор эди.

 

Шелонинг насли

 

21Яҳудонинг Шело исмли ўғли ҳам бор эди. Шелонинг насли қуйидагилардан ташкил топган эди: Леха шаҳрини қурган Ғур, Моришо шаҳрини қурган Ладо, Байт–Ашбия шаҳрида яшаган зиғир тўқувчиларнинг уруғи, 22Йўхим ва Хозеба шаҳрининг аҳолиси. Йўш ва Сораф ҳам Шелонинг наслидан келиб чиққан эдилар. Улар Мўаблик аёлларга уйланиб, Байтлаҳм шаҳрига ўрнашиб олган эдилар. Бу маълумотлар қадимги ёзувлардан олинган. 23Шу наслга тегишли одамлар шоҳ саройида кулоллар сифатида хизмат қилиб, Натайим ва Гедера шаҳарларида яшашарди.

 

Шимўннинг насли

 

24Шимўннинг Намувол, Ёмин, Ёрив, Зерах ва Шовул исмли ўғиллари бор эди.
25Шовулнинг Шаллум деган ўғли, Мивсом деган набираси ва Мишмо деган чевараси бор эди.
26Мишмонинг Хаммувол деган ўғли, Заккур исмли набираси ва Шимах деган чевараси бор эди.
27Шимах ўн олти ўғил ва олти қиз кўрди. Лекин ака–укаларининг фарзандлари кам бўлгани учун Шимўн қабиласи, Яҳудо қабиласи каби, кўпаймади.
28Шимўн насли Бэршэва, Мўлодах, Хазор–Шувал, 29Билхах, Эзам, Тўлад, 30Батувал, Хўрмах, Зихлах, 31Байт–Маркобўт, Хазор–Сусум, Байт–Бирий ва Шарайим шаҳарларида истиқомат қилардилар. Довуд шоҳ бўлгунга қадар мана шу шаҳарлар Шимўн наслига қарашли эди. 32Улар яна Этом, Ойин, Риммон, Тўхан ва Ошон номли бешта шаҳарда ҳам истиқомат қилардилар. 33Жануби–ғарбдаги Баал шаҳригача чўзилган бу шаҳарлару уларнинг атрофидаги ҳамма қишлоқлар Шимўн наслига қарашли эди. Улар шу жойларда яшаб, ўз насабнома маълумотларини ёзиб қўйган эдилар.
34-38Қуйидагилар Шимўн наслининг уруғбошилари эди: Машувов, Ямлах, Эмозиё ўғли Йўша, Йўэл ва Йўшйивиё ўғли Ёҳу. Ёҳу Сараёнинг невараси, Осиёлнинг эвараси эди. Элийўнай, Яқўво, Ёшухаё, Осоёҳ, Одил, Есимил, Бинаё ва Шифи ўғли Зизо ҳам Шимўн наслининг уруғбошилари эди. Зизо Элоннинг невараси, Ёдиёнинг эвараси, Шамаё ўғли Шимрининг чевараси эди.
Уларнинг уруғлари ниҳоятда кўпайгани учун 39улар қўй–эчкиларига яйлов ахтариб, водийнинг шарқий четида жойлашган Гадўр шаҳригача бордилар. 40У ердаги кенг, тинч ва осойишта жойлар кўм–кўк яйловларга бой эканини кўрдилар. Бу ерлар азалдан Хом наслига қарашли эди.
41Яҳудо шоҳи Ҳизқиё ҳукмронлик қилган даврда юқорида номлари рўйхат қилинган Шимўн насли Хом наслига ва улар орасида ўрнашиб олган Муним уруғига ҳужум қилдилар. Уларнинг ҳаммасини битта қолдирмай қириб ташладилар. У ерда қўйлар учун яйловлар кўп бўлгани учун уларнинг жойига ўзлари ўрнашиб олдилар. 42Сўнг Шимўн наслидан беш юз киши Йишининг Пилатиё, Нариё, Рафиё ва Узиёл исмли тўрт ўғли бошчилигида Сеир тоғларига бориб, 43Омолек наслининг қолганларини қириб ташладилар. Шимўн насли бугунга қадар ўша жойларда яшаб келяпти.

 

5–БОБ

 

Рубен насли

 

1Рубен Ёқубнинг тўнғич ўғли эди. Аммо у отасининг тўшагини булғагани учун, тўнғич фарзандлик ҳуқуқи Юсуфнинг ўғилларига берилган эди. Шу сабабдан Рубен насабномада тўнғич сифатида рўйхатда йўқ. 2Рубеннинг укаси Яҳудо ака–укалари орасида энг кучлиси бўлиб, йўлбошчи унинг қабиласидан чиқса ҳам, тўнғичлик ҳуқуқи Юсуфники бўлди. 3Рубен тўрт ўғил кўрди. Уларнинг исмлари Ханўх, Паллув, Хазрон ва Карми эди.
4Йўэлнинг насли қуйидагилардан иборат эди: Йўэлнинг ўғли — Шамаё, Шамаёнинг ўғли — Гўг, Гўгнинг ўғли — Шимах, 5Шимахнинг ўғли — Михо, Михонинг ўғли — Раё, Раёнинг ўғли — Баал 6ва Баалнинг ўғли — Берах. Оссурия шоҳи Тиғлатпиласар Берахни асир қилиб, олиб кетган эди. Берах Рубен қабиласининг йўлбошчиси эди.
7Рубен қабиласининг қуйидаги уруғбошилари ҳам насабнома рўйхатида қайд этилган: Явиёл, Закариё 8ва Бэлах. Бэлах Азазнинг ўғли, Шеманинг невараси ва Йўэлнинг эвараси эди. Улар Арор шаҳрида ҳамда шимолдаги Наво ва Баал–Миёнга қадар чўзилган ерларда яшадилар. 9Уларнинг Гилад еридаги подаси ҳаддан ташқари кўп бўлгани учун улар шарқдаги саҳрогача бўлган ҳамма ерларни эгаллаб олган эдилар. Бу саҳро Фурот дарёсигача чўзилган эди.
10Рубен насли шоҳ Шоул даврида Ҳожар уруғига қарши уруш очди. Уларни мағлуб қилиб, Гиладнинг шарқидаги ҳамма ерларини эгаллаб олди.

 

Гад насли

 

11Гад қабиласи Башан ерларида, Рубен қабиласининг шимолида яшаган эди. Уларнинг ҳудуди Салко шаҳрига қадар чўзилганди. 12Йўэл Башан ерида йўлбошчи эди, унинг ўнг қўл ёрдамчиси Шофом эди, Янай ва Шофот уруғбошилар эдилар.
13Гад қабиласининг қолган аъзолари қуйидаги етти уруғга тегишли эди: Микойил, Машуллом, Шеба, Йўрай, Яқан, Зия ва Ибир. 14Булар Абуҳайилнинг ўғиллари бўлиб, уларнинг еттинчи авлодигача бўлган аждодлари қуйидагилар эдилар: Хури, Ёрўвах, Гилад, Микойил, Яшишай, Яхду ва Буз. 15Гўнонинг невараси, Абдил ўғли Охи бу уруғларнинг йўлбошчиси эди.
16Гад қабиласи Гиладда, Башанда ва ўша ердаги шаҳарларда ҳамда Шарондаги бутун яйловларда истиқомат қиларди.
17Бу маълумотларнинг ҳаммаси Яҳудо шоҳи Йўтом ва Исроил шоҳи Ёрубом ҳукмронлиги даврида насабномага киритилганди.

 

Иордан шарқидаги қабилалар лашкари

 

18Рубен, Гад қабилаларининг ва Манаше қабиласи ярмининг қилич ва қалқон билан қуролланган камончилардан иборат 44.760 та жанг қилишга тайёр, моҳир сипоҳи бор эди. 19Улар Ҳожар уруғига, Ятур, Нофиш ва Надав қабилаларига ҳужум қилдилар. 20Жанг пайтида бу сипоҳлар Худога илтижо қилдилар. Улар Худога инонганлари учун Худо илтижоларига жавоб бериб, Ҳожар уруғини ва барча иттифоқчиларини уларнинг қўлига бериб, мағлуб қилди. 21Улар душманнинг чорвасидан 50.000 туя, 250.000 қўй, 2.000 эшакни ўлжа олдилар ва 100.000 одамни асир қилдилар. 22Ғанимнинг кўпчилиги жангда қирилиб кетганди, чунки Худонинг Ўзи уларга қарши жанг қилган эди. Рубен ва Гад қабилалари ҳамда Манаше қабиласининг ярми сургунгача ўша ерларда яшаб қолдилар.

 

Иордан шарқидаги Манаше қабиласининг ярми

 

23Манаше қабиласининг ярми Баал–Хермон, Санир ва Хермон тоғига қадар чўзилган Башан ерларида жойлашиб, кўпайди. 24Қабиланинг уруғбошилари қуйидагилар эди: Ифар, Йиши, Элиэл, Озриёл, Еремиё, Хўдавиё ва Яхдиёл. Улар баҳодир жангчилар бўлиб, ўз уруғларининг машҳур бошлиқлари эдилар.

 

Иордан шарқидаги қабилалар сургун қилинади

 

25Рубен ва Гад қабилалари ҳамда Манаше қабиласининг ярми ота–боболарининг Худосига қарши гуноҳ қилдилар. Улар Худога бевафолик қилиб, Худо қириб юборган ўша юртдаги халқларнинг худоларига сиғина бошладилар. 26Шунинг учун Исроил халқининг Худоси Оссурия шоҳи Пулни, яъни Тиғлатпиласарни юбориб, Рубен, Гад қабилаларини ва Манаше қабиласининг ярмини мағлуб қилди. Шох Пул уларни асир олиб Халах, Хавор ва Хара ҳудудларига ҳамда Гозан дарёсининг бўйларига сургун қилди. Улар бугунгача ўша ерларда истиқомат қилиб келяптилар.

 

6–БОБ

 

Олий руҳонийлар хонадонининг шажараси

 

1Левининг ўғиллари Гершон, Қоҳот ва Марори эди.
2Қоҳотнинг ўғиллари Имром, Изхор, Хеврон ва Узиёл эди.
3Имромнинг Ҳорун ва Мусо исмли икки ўғли ва Марям исмли бир қизи бор эди.
Ҳоруннинг ўғиллари Надов, Абиҳу, Элазар ва Итамар эди.
4Элазардан Финхаз туғилди, Финхаздан Абушува туғилди, 5Абушувадан Букки туғилди, Буккидан Уззи туғилди, 6Уззидан Зарахиё туғилди, Зарахиёдан Маройўт туғилди, 7Маройўтдан Эмориё туғилди, Эмориёдан Охитоб туғилди, 8Охитобдан Зодўх туғилди, Зодўхдан Охимас туғилди, 9Охимасдан Озариё туғилди, Озариёдан Йўханон туғилди, 10Йўханондан Озариё туғилди. Озариё шоҳ Сулаймон Қуддусда қурган Маъбаддаруҳоний бўлиб хизмат қилган эди. 11Озариёдан Эмориё туғилди, Эмориёдан Охитоб туғилди, 12Охитобдан Зодўх туғилди, Зодўхдан Шаллум туғилди, 13Шаллумдан Хилқиё туғилди, Хилқиёдан Озариё туғилди, 14Озариёдан Сараё туғилди, Сараёдан Ёҳузадах туғилди.
15Эгамиз шоҳ Навухадназар орқали Яҳудо ва Қуддус халқини сургун қилганда, Ёҳузадах ҳам бадарға бўлган эди.

 

Левининг бошқа насли

 

16Левининг ўғиллари Гершон, Қоҳот ва Марори эди.
17Гершоннинг ўғиллари исми Лубнах ва Шимах эди.
18Қоҳотнинг ўғиллари Имром, Изхор, Хеврон ва Узиёл эди.
19Марорининг ўғиллари Махли ва Муши эди.

 

Ота хонадонига кўра, рўйхатга олинган Леви уруғлари қуйидагилардан иборат эди:

 

20Гершон насли қуйидагилар эди: Гершондан Лубнах туғилди, Лубнахдан Яхат туғилди, Яхатдан Зиммо туғилди, 21Зиммодан Йўх туғилди, Йўхдан Йиддо туғилди, Йиддодан Зерах туғилди, Зерахдан Ётарай туғилди.
22Қоҳотнинг насли қуйидагилар эди: Қоҳотдан Оминадов туғилди, Оминадовдан Кўрах туғилди, Кўрахдан Асир туғилди, 23Асирдан Элқана туғилди, Элқанадан Эбуасаф туғилди, Эбуасафдан Асир туғилди, 24Асирдан Тахат туғилди, Тахатдан Уриёл туғилди, Уриёлдан Уззиё туғилди, Уззиёдан Шовул туғилди.
25Элқананинг Эмосай ва Охимўт деган икки ўғли бор эди. 26Охимўтдан Элқана туғилди, Элқанадан Зўфай туғилди, Зўфайдан Нахат туғилди, 27Нахатдан Элиёб туғилди, Элиёбдан Ерохам туғилди, Ерохамдан Элқана туғилди, Элқанадан Шомуил туғилди.
28Шомуилнинг икки ўғли бор эди, тўнғичининг исми Йўэл, кенжасининг исми Абиё эди.
29Марорининг насли қуйидагилар эди: Мароридан Махли туғилди, Махлидан Лубнах туғилди, Лубнахдан Шимах туғилди, Шимахдан Уззох туғилди, 30Уззохдан Шимо туғилди, Шимодан Хаггиё туғилди, Хаггиёдан Осоёҳ туғилди.

 

Маъбад созандалари

 

31Аҳд сандиғиЭгамизнинг уйига келгандан кейин, Довуд у ердаги хизматга созандалар тайинлаганди. 32Сулаймон Қуддусда Эгамизнинг уйини қургунга қадар, улар Учрашув чодири — Муқаддас чодир олдида қўшиқ айтиб хизмат қилишарди. Ўз хизматини берилган кўрсатмалар асосида адо этишарди. 33У ерда хизмат қилган одамлар қуйидаги уруғлардан эди:

 

Қоҳот уруғидан — қўшиқчи Хаман. Хаманнинг насабномаси қуйидагича эди: Хаман — Йўэлнинг ўғли, Йўэл — Шомуилнинг ўғли, 34Шомуил — Элқананинг ўғли, Элқана — Ерохамнинг ўғли, Ерохам — Элиэлнинг ўғли, Элиэл — Тўвахнинг ўғли, 35Тўвах — Зуфнинг ўғли, Зуф — Элқананинг ўғли, Элқана — Махатнинг ўғли, Махат — Эмосайнинг ўғли, 36Эмосай — Элқананинг ўғли, Элқана — Йўэлнинг ўғли, Йўэл — Озариёнинг ўғли, Озариё — Зафаниёнинг ўғли, 37Зафаниё — Тахатнинг ўғли, Тахат — Асирнинг ўғли, Асир — Эбуасафнинг ўғли, Эбуасаф — Кўрахнинг ўғли, 38Кўрах — Изхорнинг ўғли, Изхор — Қоҳотнинг ўғли, Қоҳот — Левининг ўғли, Леви — Ёқубнинг ўғли.
39Хаманнинг Осиф исмли қариндоши унинг ўнг қўл ёрдамчиси эди. Осифнинг насабномаси қуйидагича эди: Осиф — Бархиёнинг ўғли, Бархиё — Шимонинг ўғли, 40Шимо — Микойилнинг ўғли, Микойил — Босиёнинг ўғли, Босиё — Малкиёнинг ўғли, 41Малкиё — Итнонинг ўғли, Итно — Зерахнинг ўғли, Зерах — Одаёнинг ўғли, 42Одаё — Этханнинг ўғли, Этхан — Зиммонинг ўғли, Зиммо — Шимахнинг ўғли, 43Шимах — Яхатнинг ўғли, Яхат —Гершоннинг ўғли, Гершон — Левининг ўғли.
44Хаманнинг чап қўл ёрдамчиси ўз қариндоши Этхан эди. У Марори уруғидан эди. Этханнинг насабномаси қуйидагича эди: Этхан — Хишининг ўғли, Хиши — Абдининг ўғли, Абди — Маллухнинг ўғли, 45Маллух — Хашавиёнинг ўғли, Хашавиё — Эмозиёнинг ўғли, Эмозиё — Хилқиёнинг ўғли, 46Хилқиё — Омзининг ўғли, Омзи — Банихнинг ўғли, Баних — Шамернинг ўғли, 47Шамер — Махлининг ўғли, Махли — Мушининг ўғли, Муши — Марорининг ўғли, Марори — Левининг ўғли.

 

48Леви қабиласининг қолган аъзолари Худонинг уйидаги бошқа ҳамма хизматга тайинланган эдилар.

 

Ҳоруннинг насли

 

49Фақат Ҳорун ва унинг насли қурбонгоҳдақурбонлик куйдириб, хушбўй тутатқи қурбонгоҳида тутатқи тутатишлари мумкин эди. Улар Энг муқаддас хонадаги барча хизматни адо этиб, Худонинг қули Мусо берган ҳамма буйруқларга кўра, Исроил халқини гуноҳдан поклар эдилар.
50Ҳоруннинг насли қуйидагилар эди: Ҳоруннинг ўғли — Элазар, Элазарнинг ўғли — Финхаз, Финхазнинг ўғли — Абушува, 51Абушуванинг ўғли — Букки, Буккининг ўғли — Уззи, Уззининг ўғли — Зарахиё, 52Зарахиёнинг ўғли — Маройўт, Маройўтнинг ўғли — Эмориё, Эмориёнинг ўғли — Охитоб, 53Охитобнинг ўғли — Зодўх, Зодўхнинг ўғли — Охимас.

 

Левилар яшаган шаҳарлар

 

54Левиларга ажратилган шаҳарлардан биринчи бўлиб Қоҳот уруғининг Ҳорун насли улуш олган эди. Уларга қуръа бўйича берилган ҳудудга 55Яҳудо юртидаги Хеврон шаҳри ва унинг атрофидаги яйловлар кирган эди. 56Аммо ўша шаҳарнинг атрофидаги далалару қишлоқлар Яфунах ўғли Холибга берилди. 57Ҳорун наслига қуйидаги шаҳарлар ва уларнинг атрофларидаги яйловлар берилди: паноҳ шаҳар Хеврон, Либна, Ятир, Эштамўва, 58Хилен, Давир, 59Ошон ва Байт–Шамаш. 60Бенямин қабиласининг ҳудудидан қуйидаги шаҳарлар ва уларнинг атрофидаги яйловлар ҳам берилди: Ғибо, Элимат ва Онотўт. Қохот уруғининг Ҳорун наслига ҳаммаси бўлиб ўн учта шаҳар берилди. 61Қоҳот наслининг қолганларига эса Иорданнинг ғарб томонидаги Манаше қабиласига қарашли ҳудуддан ўнта шаҳар қуръа бўйича тақсимлаб берилди.
62Гершон уруғига, хонадонларига кўра, Иссахор, Ошер, Нафтали ва Башандаги Манаше қабилаларининг ҳудудларидан ўн учта шаҳар қуръа бўйича берилди.
63Марори уруғига, хонадонларига кўра, Рубен, Гад ва Забулун қабилаларининг ҳудудларидан ўн иккита шаҳар қуръа бўйича берилди.
64Шундай қилиб, Исроил халқи левиларга яшаш учун шаҳарларни ва ўша шаҳарлар атрофидаги яйловларни ажратиб берди. 65Юқорида номлари айтиб ўтилган Яҳудо, Шимўн ва Бенямин қабилалари ҳудудларидан ажратилган шаҳарлар ҳам қуръа бўйича тақсимланган эди.
66Қоҳот уруғининг баъзи хонадонларига Эфрайим қабиласининг ҳудудидан қуйидаги шаҳарлар ва уларнинг атрофидаги яйловлар берилди: 67Эфрайим қирларидаги паноҳ шаҳар Шакам, Гезер, 68Ёхмаём, Байт–Хўрон, 69Ойжавлон ва Гат–Риммон. 70Қоҳот уруғининг қолган хонадонларига эса Иорданнинг ғарб томонидаги Манаше қабиласининг ярмига қарашли икки шаҳар берилди: Онар ва Билом. Бу шаҳарларнинг атрофларидаги яйловлар ҳам уларга берилди.
71Гершон уруғига қуйидаги шаҳарлар ва уларнинг атрофларидаги яйловлар берилди:

 

Иорданнинг шарқ томонидаги Манаше қабиласининг ҳудудидан Аштарўт ва Башандаги Гўлон,
72Иссахор қабиласининг ҳудудидан Кедеш, Доварат, 73Рамўт ва Онем,
74Ошер қабиласининг ҳудудидан Мошол, Абдўн, 75Ҳуққоқ ва Рехоб,
76Нафтали қабиласи ҳудудидан Хаммон, Хиратайим ва Жалиладаги Кедеш.

 

77Марори уруғининг қолган хонадонларига қуйидаги шаҳарлар ва уларнинг атрофларидаги яйловлар берилди:

 

Забулун қабиласининг ҳудудидан Риммоно ва Товур,
78-79Ерихо рўпарасидаги Иордан дарёсининг шарқ томонида жойлашган Рубен қабиласининг ҳудудидан Яхаз, Кадамўт, Мифат ва чўлдаги Базер,
80Гад қабиласининг ҳудудидан Моханайим, 81Хашбон, Язир ва Гиладдаги Рамўт.

 

7–БОБ

 

Иссахор насли

 

1Иссахорнинг Тўло, Пувах, Ёшув ва Шимрон деган тўртта ўғли бор эди.
2Тўлонинг олтита ўғли бор эди: Уззи, Рафиё, Ёриёл, Яхмай, Йибсам ва Шомуил. Улар ўз хонадонларининг уруғбошилари эдилар. Шоҳ Довуд даврида Тўлонинг насабномасида 22.600 та жангчи қайд этилган эди.
3Уззининг Йизрахиё деган ўғли бор эди. Йизрахиёнинг тўртта ўғли бўлиб, исмлари Микойил, Ободиё, Йўэл ва Ишшиё эди. Йизрахиё ва унинг ўғиллари уруғбошилар эди. 4Уларнинг хотинлари ва болалари ниҳоятда кўп бўлгани учун, насабномасига кўра, жанг қилишга қодир 36.000 та одами бор эди.
5Иссахор қабиласининг насабномасида ҳаммаси бўлиб 87.000 та жангчи қайд этилган эди.

 

Бенямин ва Дан насли

 

6Беняминнинг Бэлах, Бохир ва Ёдиёл деган уч ўғли бор эди.
7Бэлахнинг Эзбўн, Уззи, Узиёл, Яримўт ва Ири деган бешта ўғли бор эди. Уларнинг бешови ҳам уруғбошилар бўлиб, насабномасида 22.034 та баҳодир жангчи қайд этилган эди.
8Бохирнинг Зомиро, Йўш, Элиазар, Элийўнай, Омри, Ёримўт, Абиё, Онотўт ва Элимат деган ўғиллари бор эди. Буларнинг ҳаммалари Бохирнинг ўғиллари эди. 9Уларнинг насабномасида уруғбошилардан ташқари 22.200 та жангчи қайд этилган эди.
10Ёдиёлнинг Билхан деган битта ўғли, Билханнинг эса Ёуш, Бенямин, Эҳуд, Ханано, Затон, Таршиш ва Охишар деган етти ўғли бор эди. 11Уларнинг ҳаммаси уруғбошилар бўлиб, насабномасига кўра, жанг қилишга тайёр 17.200 та одами бор эди.
12Шупим ва Хупим халқлари Ирдан, Хушим халқи эса Охердан келиб чиққанди.

 

Нафтали насли

 

13Нафталининг Яхзиёл, Гўно, Изар ва Шаллум деган тўртта ўғли бор эди. Улар Билхахнинг наслидан эди.

 

Манаше насли

 

14Манаше Орамлик чўрисидан Осриёл ва Мохир исмли икки ўғил кўрди. Мохир Гиладнинг отаси эди. 15Мохир Хупим ва Шупимга хотинлар олиб берди. Мохирнинг Махо исмли бир синглиси бор эди. Залофoход Мохирнинг авлодларидан бири бўлиб, фақат қизлар кўрган эди. 16Мохирнинг хотини Махо икки ўғил туғди. Уларнинг исмини Параш ва Шараш қўйдилар. Параш Улом ва Раҳем исмли икки ўғил кўрди. 17Уломнинг Бадон деган ўғли бор эди.
Манаше невараси Мохир ўғли Гиладнинг насли мана шулардан иборатдир.
18Гиладнинг синглиси Хаммалекадан Ишхўд, Абуазар ва Махло туғилди. 19Шамидонинг Охиён, Шакам, Лихи ва Ониём деган ўғиллари бор эди.

 

Эфрайим насли

 

20Эфрайимнинг Шуталах деган ўғли бор эди. Шуталахдан Барид туғилди, Бариддан Тахат, Тахатдан Эладах, Эладахдан Тахат, 21Тахатдан Зобод, Зободдан Шуталах туғилдилар.
Эфрайимнинг Шуталахдан ташқари яна Эйзар ва Элад исмли икки ўғли ҳам бор эди. Улар Гат шаҳрининг туб аҳолисига қарашли чорвани ўғирламоқчи бўлганларида Гатликлар уларни ўлдирган эдилар. 22Уларнинг отаси Эфрайим кўп кунлар аза тутди. Қариндошлари унга тасалли бергани келдилар. 23Эфрайим хотини билан яна қовушган эди, хотини ҳомиладор бўлиб, ўғил туғди. Эфрайим, уйимда бахтсизлик юз берган эди, деб ўғлининг исмини Бариё қўйди.
24Эфрайимнинг Шеро деган бир қизи бор эди. Шеро тепадаги Байт–Хўрон ва пастдаги Байт–Хўрон шаҳарларини ҳамда Узан–Шеро шаҳрини қурди.
25Эфрайимнинг Рефах исмли бир ўғли ҳам бор эди. Рефахдан Рашаф туғилди, Рашафдан Телах, Телахдан Тахан, 26Тахандан Ладен, Ладендан Омиҳуд, Омиҳуддан Элишама, 27Элишамадан Нун, Нундан Ёшуа туғилдилар.
28Эфрайим насли жанубдаги Байтил шаҳри, шарқдаги Нарон шаҳри ва ғарбдаги Гезер шаҳригача чўзилган ҳудудни қўлга киритиб, ўша ерга ўрнашиб олган эдилар. Уларнинг ҳудудига ўша шаҳарлар атрофидаги барча қишлоқлар, Шакам ва Оя шаҳарлари ҳамда улар атрофидаги қишлоқлар кирган эди.
29Манаше қабиласи Байт–Шан, Танах, Махидў ва Дўр шаҳарлари ва ўша шаҳарлар атрофидаги қишлоқларида ўрнашиб олган эди.
Бу жойларда Ёқубнинг ўғли Юсуф авлодлари яшаган эди.

 

Ошер насли

 

30Ошернинг ўғиллари қуйидагилардир: Йимнах, Йишво, Йишви ва Бариё. Ошернинг Серах исмли бир қизи ҳам бор эди.
31Бариёнинг Хабер ва Малхиёл исмли икки ўғли бўлиб, Малхиёл Бирзайит шаҳрини қурган эди.
32Хабернинг Яфлет, Шўмер ва Хўтам исмли уч ўғли ва Шува исмли бир қизи бор эди.
33Яфлетнинг ўғиллари — Пўсах, Бимхал ва Ошвот.
34Шўмернинг ўғиллари — Охи, Рохгах, Хуббо ва Орам.
35Шўмернинг укаси Хўтамнинг ўғиллари — Зўфах, Йимно, Шалаш ва Амал.
36Зўфахнинг ўғиллари — Сувах, Харнатар, Шувол, Бери, Йимра, 37Базер, Хўд, Шаммо, Шилшо, Йитрон ва Бера.
38Этернинг ўғиллари — Яфунах, Фиспа ва Орро.
39Уллонинг ўғиллари — Орах, Ханниэл ва Ризиё.
40Ошер насли ана шулардан иборат бўлиб, улар уруғбошилар, машҳур баҳодир жангчилар, обрўли йўлбошчилар эдилар. Ошер қабиласининг насабномасида жанг қилишга қодир 26.000 киши қайд этилган эди.

 

8–БОБ

 

Яна Бенямин насли ҳақида

 

1Беняминнинг бешта ўғли бор эди. Тўнғич ўғли — Бэлах, иккинчиси — Ошбол, учинчиси — Ахрах, 2тўртинчиси — Нўхах, бешинчиси Рафа эди.
3Бэлахнинг ўғиллари қуйидагилардир: Адар, Гера, Абиҳуд, 4Абушува, Нўмон, Охўва, 5Гера, Шафуфон ва Хуром.
6-7Эҳуднинг Нўмон, Охиё ва Гера исмли ўғиллари бўлиб, улар Ғибо шаҳри аҳолисининг уруғбошилари эдилар. Ғибо аҳолиси Монахатга қувиб юборилганда, Гера халқни бошлаб кетган эди. Геранинг Уззо ва Охихуд исмли икки ўғли бор эди.
8Шахарайим иккала хотини Хушим ва Барони қўйиб юборгандан кейин, Мўаб юртида ўғиллар кўрган эди. 9Унинг Ҳўдаш исмли янги хотини унга Йўвов, Зибиё, Мeшo, Малкам, 10Юс, Саҳиё ва Мирмо деган етти ўғил туғиб берган эди. Шахарайимнинг бу ҳамма ўғиллари уруғбошилар эдилар. 11Шахарайимнинг Хушимдан туғилган Абутав ва Элфал деган иккита ўғли ҳам бор эди.
12-13Элфалнинг Ибир, Мишом, Шамад, Бариё ва Шема деган ўғиллари бор эди. Шамад Онў ва Лўд шаҳарларини, шунингдек, буларнинг атрофларидаги қишлоқларни қурган эди. Бариё билан Шема эса Ойжавлон шаҳри аҳолисининг уруғбошилари бўлиб, Гат аҳолисини қувиб юборган эдилар.
14Охё, Шошах, Ёримўт, 15Забадиё, Арод, Эдер, 16Микойил, Йишпо ва Йўхо Бариёнинг ўғиллари эди.
17Забадиё, Машуллом, Хизқи, Хабер, 18Йишмарай, Йизлиё ва Йўвов Элфалнинг ўғиллари эди.
19Яхим, Зихри, Забди, 20Эливенай, Зиллатай, Элиэл, 21Одаё, Бароё ва Шимрот Шимахнинг ўғиллари эди.
22Йишпон, Ибир, Элиэл, 23Абдўн, Зихри, Ханон, 24Ханониё, Элам, Онтўтиё, 25Йифдаё ва Панувал Шошахнинг ўғиллари эди.
26Шамшарай, Шахариё, Оталиё, 27Яршиё, Илёс ва Зихри Ерохамнинг ўғиллари эди.
28Уларнинг ҳаммаси ўз наслининг уруғбошилари бўлиб, исмлари ўз насли насабномасида қайд этилган эди. Улар Қуддусда яшадилар.
29Явиёл Гивон шаҳрини қуриб, ўша шаҳарда ўрнашди. Хотинининг исми Махо, 30тўнғич ўғлининг исми Абдўн, кейингилариники Зур, Киш, Баал, Надов, 31Гадўр, Охё, Закар, 32ва Михлўт эди. Михлўт Шимохнинг отаси эди. Буларнинг насли Қуддусда ўз уруғлари билан ёнма–ён яшади.

 

Шоҳ Шоулнинг насли

 

33Нар — Кишнинг отаси, Киш шоҳ Шоулнинг отаси эди. Шоулнинг тўртта ўғли бўлиб, исмлари Йўнатан, Малкишува, Абунадов ва Эшбаaл эди.
34Йўнатандан Марибаал туғилди, Марибаалдан Михо туғилди.
35Михонинг Питўн, Малек, Тария ва Охоз деган ўғиллари бор эди.
36Охоздан Ёҳуваддо туғилди, Ёҳуваддодан Элимат, Озмобит ва Зимри туғилдилар. Зимридан Мўзо туғилди, 37Мўзодан Бина туғилди, Бинадан Рафах туғилди, Рафахдан Эласах туғилди, Эласахдан Озиёл туғилди.
38Озиёлнинг олтита ўғли бўлиб, уларнинг исмлари Озриком, Бохару, Исмоил, Шариё, Ободиё ва Ханон эди. Буларнинг ҳаммаси Озиёлнинг ўғиллари эди.
39Озиёлнинг укаси Эшехнинг учта ўғли бўлиб, тўнғичи — Улом, иккинчиси — Ёуш, учинчиси Элифалет эди. 40Уломнинг ўғиллари баҳодир жангчи ва камончилар эдилар. Уларнинг кўп ўғиллари ва набиралари бор эди, ҳаммаси бўлиб 150 та эди.
Бенямин қабиласи мана шулардан иборат эди.

 

9–БОБ

 

1Шундай қилиб, бутун Исроил халқи насабномада қайд этилиб, бу маълумотларнинг ҳаммаси “Исроил шоҳлари китоби”га киритилган.

 

Асирликдан Қуддусга қайтиб келган халқ

 

Яҳудо халқи Эгамизга килган бевафолиги учун Бобилга сургун қилинган эди. 2Биринчи бўлиб сургундан ўз шаҳарларидаги мулкларига оддий халқ қайтиб келди. Улар билан бирга баъзи руҳонийлар, левилар ва Маъбад хизматкорлари ҳам қайтишганди. 3Яҳудо, Бенямин, Эфрайим ва Манаше қабиласидан бўлганлар Қуддусга бориб ўрнашдилар. Қайтиб келганлар орасида қуйидагилар бор эди:

 

Яҳудо қабиласидан қайтиб келганлар

 

4Яҳудо ўғли Параз наслидан бўлган Утай. У Омиҳуднинг ўғли, Омрининг набираси, Имрининг эвараси ва Банихнинг чевараси эди.
5Шело наслидан — Шелонинг тўнғич ўғли Осоёҳ ва унинг ўғиллари,
6Зерах наслидан — Ёвал.
Ҳаммаси бўлиб Яҳудо қабиласидан Қуддусга қайтиб келганлар 690 кишини ташкил қилар эди.

 

Бенямин қабиласидан қайтиб келганлар

 

7Бенямин қабиласидан қуйидагилар Қуддусга қайтиб келган эдилар: Машуллом ўғли Саллу. У Хўдавиёнинг невараси ва Хассинуванинг эвараси эди. 8Яна Ерохам ўғли Йибнаё ва Уззи ўғли Элох қайтиб келган. Элох Михрининг невараси эди. Шафатиё ўғли Машуллом ҳам қайтиб келган. У Рувелнинг невараси ва Йибниёнинг эвараси эди.
9Насабномага киритилган Бенямин насли 956 кишини ташкил қилган эди. Юқорида айтиб ўтилганларнинг ҳаммаси уруғбошилар эди.

 

Руҳонийлардан қайтиб келганлар

 

10Қуйидаги руҳонийлар Қуддусга қайтиб келган эдилар: Ёдаё, Ёҳайирив ва Ёхин. 11Яна Худо уйининг бош амалдори Озариё қайтиб келган эди. У Хилқиёнинг ўғли, Машулломнинг невараси, Зодўхнинг эвараси ва Охитоб ўғли Маройўтнинг чевараси эди. 12Ерохам ўғли Одаё ҳам қайтиб келганди. У Пешхурнинг невараси ва Малкиёнинг эвараси эди. Одил ўғли Масай ҳам қайтиб келганди. У Яхзиронинг невараси, Машулломнинг эвараси ва Иммар ўғли Машилламатнинг чевараси эди.
13Ҳаммаси бўлиб 1760 руҳоний қайтиб келган эди. Улар уруғбошилар бўлиб, Худонинг уйида хизмат қилиш учун лаёқатли эдилар.

 

Левилардан қайтиб келганлар

 

14Қуйидаги левилар Қуддусга қайтиб келган эдилар: Хашшуб ўғли Шамаё. У Марори уруғидан бўлиб, Озрикомнинг невараси, Хашавиёнинг эвараси эди. 15Яна Боғбақар, Хареш, Галол ва Маттаниё қайтиб келганди. Маттаниё Миханинг ўғли, Зихрининг невараси ва Осифнинг эвараси эди. 16Шамаё ўғли Ободиё ҳам қайтиб келганди. У Галолнинг невараси ва Ёдутуннинг эвараси эди. Осо ўғли Бархиё ҳам қайтиб келганди. У Элқананинг набираси бўлиб, Натуфо шаҳрининг қишлоқларида яшаган эди.

 

Маъбад дарвозабонларидан қайтиб келганлар

 

17Қуддусга қайтиб келган Маъбад дарвозабонлари қуйидагилар эди: Шаллум, Оққув, Талмўн, Охиман ва уларнинг қариндош–уруғлари. Шаллум уларнинг бошлиғи эди. 18Улар бугунгача шарқ томондаги Шоҳ Дарвозасида соқчилик қилиб келмоқдалар. Левилар қароргоҳига қарашли дарвозабонлар шулардир.
19Эбуасафнинг набираси Кори ўғли Шаллум ва унинг Кўрах уруғидан бўлган қариндошлари Маъбаднинг дарвозасида соқчилик қилганлар. Уларнинг ота–боболари ҳам Эгамизнинг чодири киришида соқчилик хизматида бўлган эдилар. 20Элазар ўғли Финхаз илгари уларнинг устидан бошлиқ эди. Эгамиз у билан бирга эди. 21Машалмиё ўғли Закариё ҳам Учрашув чодирининг эшигида соқчилик қилган эди.

 

22Ўша кунларда дарвозани қўриқлаш учун ҳаммаси бўлиб 212 дарвозабон танлаб олинган эди. Улар ўз қишлоқларида насабномалари бўйича рўйхатга олинган эдилар. Уларни бу масъул вазифага шоҳ Довуд билан Шомуил пайғамбар тайинлаган эдилар. 23Бу дарвозабонлар ва уларнинг авлодлари Эгамизнинг уйи эшикларида соқчилик қилардилар. 24Улар Эгамиз уйининг шарқ, ғарб, шимол ва жануб томонидаги эшикларини қўриқлар эдилар. 25Уларнинг қишлоқларидаги қариндошлари аниқ белгиланган бир муддатда келиб, улар билан бирга етти кун давомида хизмат қилишга мажбур эдилар. 26Тўртта бош дарвозабон Леви қабиласидан эди. Улар Худонинг уйидаги омборхона ва хазиналар учун масъул эдилар. 27Худонинг уйини қўриқлаш ва эрталаблари эшикларини очиш уларнинг зиммасида бўлгани учун, улар тунни Худонинг уйи ёнида ўтказар эдилар.
28Баъзи левилар Маъбад хизматида фойдаланадиган асбоб–анжомлар учун масъул эдилар. Уларнинг вазифаси асбоб–анжомларни ишлатишдан олдин ва ишлатилгандан кейин санаш эди. 29Левиларнинг айримлари жиҳозларга, Муқаддас хонадаги бошқа буюмларга ҳамда сифатли унга, шаробга, зайтун мойига, тутатқига ва зираворларга масъул эдилар. 30Бироқ зираворларнинг аралашмасини фақат руҳонийлар тайёрлай олар эдилар. 31Левилардан бири — Кўрах наслидан бўлган Шаллумнинг тўнғич ўғли Маттитиё назр нонларини пиширишга тайинланган эди. 32Унинг Қоҳот наслидан бўлган баъзи биродарлари эса Шаббат кунихонтахтага қўйиладиган муқаддас нонларни тайёрлашга масъул эдилар.
33Левиларнинг қўшиқчилари Маъбаддаги хоналарда яшар эдилар. Улар уруғбошилар бўлиб, кечаю кундуз хизматда бўлганлари учун бошқа барча вазифалардан озод қилинган эдилар. 34Юқорида номлари айтилган левилар уруғбошилар бўлиб, насабнома рўйхатига бошлиқлар сифатида киритилган эдилар. Улар Қуддусда яшардилар.

 

Шоҳ Шоулнинг насл–насаби

 

35Явиёл Гивон шаҳрини қуриб, ўша шаҳарда ўрнашди. Хотинининг исми Махо, 36тўнғич ўғлининг исми Абдўн, кейингилариники Зур, Киш, Баал, Нар, Надов, 37Гадўр, Охё, Закариё ва Михлўт эди. 38Михлўт Шимомнинг отаси эди. Буларнинг насли Қуддусда ўз уруғлари билан ёнма–ён яшарди.
39Нар — Кишнинг отаси, Киш шоҳ Шоулнинг отаси эди. Шоулнинг тўртта ўғли бўлиб, исмлари Йўнатан, Малкишува, Абунадов ва Эшбаaл эди.
40Йўнатандан Марибаал туғилди, Марибаалдан Михо туғилди.
41Михонинг Питўн, Малек, Тахрия ва Охоз деган ўғиллари бор эди.
42Охознинг Ёрох исмли ўғли бўлиб, Ёрохнинг Элимат, Озмобит ва Зимри деган уч ўғли бор эди. Зимридан Мўзо туғилди, 43Мўзодан Бина туғилди, Бинадан Рафиё, Рафиёдан Эласах, Эласахдан Озиёл туғилдилар.
44Озиёлнинг олтита ўғли бўлиб, уларнинг исмлари Озриком, Бохару, Исмоил, Шариё, Ободиё ва Ханон эди. Озиёлнинг ўғиллари ана шулар эдилар.

 

10–БОБ

 

Шоҳ Шоулнинг ўлими

 

1Филистлар Исроил лашкари билан жанг қилди. Исроил лашкари Филистларнинг олдига тушиб қочиб, кўплари Гилбова тоғида ҳалок бўлди. 2Филистлар Шоул билан унинг ўғиллари ортидан тушдилар. Натижада Шоулнинг ўғиллари Йўнатан, Абунадов ва Малкишува ўлдирилди. 3Шоулнинг атрофида жанг тобора авжига чиқди. Шу пайт Филист камончилари Шоулга қарата ўқ отдилар. Шоул яраланди. 4У қуролбардорига:
— Қиличингни суғургин–да, менга санч, токи анави суннатсизлар келиб, мени хўрламасинлар, — деди.
Лекин қуролбардори қўрқди, Шоулнинг айтганини қилмади. Шунда Шоул қиличини қинидан суғуриб, ўзини қилич устига ташлади. 5Қуролбардори ҳам Шоулнинг ҳалок бўлганини кўриб, ўзини қиличи устига ташлаб, ўлди. 6Шундай қилиб, Шоул, унинг учала ўғли ва бутун хонадони бир кунда ҳалок бўлишди. 7Йизрил водийсида яшайдиган Исроил халқи ўз сипоҳларининг қочганини, Шоул билан ўғиллари ўлганини кўришдию, шаҳарларини ташлаб қочишди. Филистлар бу шаҳарларга келиб ўрнашиб олишди.
8Эртаси куни Филистлар ҳалок бўлганларни талон–тарож қилгани жанг майдонига келишди. Бирдан улар Гилбова тоғида Шоул билан унинг ўғиллари жасадларини кўриб қолишди. 9Улар Шоулнинг кийимларини ечишди, бошини кесиб, қуролларини олишди. Филист юрти бўйлаб хабарчилар жўнатиб, бу хушхабарни бутхоналарига, халққа эшиттиришди. 10Шоулнинг қурол–аслаҳасини ўз худолари уйига қўйишди, бошини эса худо Дўғон уйининг деворига қоқиб қўйишди. 11Гиладдаги жамики Ёбош аҳолиси Филистларнинг Шоулга қилган ҳамма нарсасини эшитишди. 12Шунда ҳамма жасур йигитлар Шоул билан ўғилларининг жасадларини олиб, Ёбошга олиб боришди. Суякларини Ёбошдаги эман дарахти тагига дафн қилгач, етти кун рўза тутишди.
13Шундай қилиб, Шоул Эгамизга қилган бевафолиги учун ҳалок бўлган эди. У Эгамизнинг сўзига итоат этмади. Бунинг устига, арвоҳ чақирувчига маслаҳат солган эди. 14Эгамизнинг хоҳиш–иродасини эса сўрамади. Шунинг учун Эгамиз уни ўлдириб, шоҳликни Эссай ўғли Довудга берди.

 

11–БОБ

 

Довуд Исроил ва Яҳудо шоҳи бўлади

 

1Жамики Исроил халқи Хевронга — Довуднинг ҳузурига йиғилиб шундай деди:
— Биз сизнинг жигарингизмиз. 2Илгари Шоул шоҳ бўлганда ҳам, урушларда Исроил лашкарига ўзингиз бош бўлар эдингиз. Эгангиз Худо сизга: “Сен халқим Исроилнинг чўпони бўлиб, уларни боқасан, халқим Исроилга сен раҳнамолик қиласан”, деб айтган эди.
3Шундай қилиб, Довуд Хевронда Исроил оқсоқоллари билан Эгамиз олдида аҳд қилди. Исроил оқсоқоллари, Эгамизнинг Шомуил орқали берган сўзига мувофиқ, Довуднинг бошига мой суртиб, уни Исроил устидан шоҳ қилиб кўтаришди.

 

Довуд Қуддусни босиб олади

 

4Шоҳ Довуд билан ҳамма Исроил сипоҳлари Қуддусга юриш қилдилар. Ўша даврда Қуддус шаҳри Ёбус деб аталган бўлиб, у ернинг ўтроқ халқи Ёбус халқи деб аталар эди. 5Ёбус аҳолиси Довудга: “Сен ҳеч қачон шаҳарга кира олмайсан”, дедилар. Аммо Довуд Сион қалъасига бостириб кириб, қалъани эгаллади. Кейинчалик бу қалъага “Довуд қалъаси”, деб ном берилди. 6Довуд: “Кимки Ёбусларга биринчи бўлиб ҳужум қилса, у лашкарбоши бўлади”, деб айтган эди. Зеруя ўғли Йўаб биринчи бўлиб ҳужум қилди ва лашкарбоши бўлди. 7Довуд қалъада яшай бошлади. Шунинг учун бу жой “Довуд қалъаси”, деб ном олди. 8У Милло деган жойдан бошлаб бутун шаҳар атрофини девор билан мустаҳкамлади. Йўаб эса шаҳарнинг қолган жойларини тузатди. 9Довуд тобора кучайиб борарди, чунки Сарвари Олам унга ёр эди.

 

Довуднинг “Учта қаҳрамон” ва “Ўттизта қаҳрамон” деган гуруҳларидаги баҳодир жангчилар

 

10Қуйида шоҳ Довуднинг баҳодир жангчилари рўйхати берилган. Улар қолган Исроил халқи билан биргаликда Эгамизнинг ваъдасига мувофиқ Довудни шоҳ деб эълон қилганлар ҳамда унинг шоҳлиги учун кучли таянч бўлганлар.
11Довуднинг баҳодир жангчилари қуйидагича: биринчиси — Хахмўн ўғли Ёшувам. У “Учта қаҳрамон”нинг сардори бўлиб, найзаси билан уч юз кишига ҳужум қилганда ҳаммасини бир жангда ўлдирган эди.
12“Учта қаҳрамон”дан иккинчиси Охўва уруғидан Дўдў ўғли Элазар эди. 13Филистлар жанг қилиш учун Пас–Даммимда тўпланганда, Элазар Довуд билан бирга эди. У ердаги даланинг бир қисмига арпа экилган эди. Исроил лашкарлари қоча бошлагач, 14Элазар билан Довуд даланинг ўртасида туриб олиб, у ерни ҳимоя қилишди. Филистларни қириб ташлашди. Эгамиз уларни катта ғалабага эриштирди.
15“Ўттизта қаҳрамон” гуруҳи таркибига кирган ўша учта қаҳрамон Довуднинг ёнига — Адуллам ғори олдидаги қояга кетишди. Рафа сойлигида Филистлар лашкари қароргоҳ қурган эди. 16Бу пайтда Довуд ўзининг адирдаги қароргоҳида эди. Битта Филист қўнолғаси эса Байтлаҳмда жойлашган эди. 17Довуд ҳасрат билан:
— Қанийди бирортаси Байтлаҳм дарвозасининг ёнидаги қудуқдан менга сув олиб келиб берса! — деди. 18Ўша учта қаҳрамон Филистлар қароргоҳини ёриб ўтишди–да, Байтлаҳмдаги дарвозанинг ёнидаги қудуқдан сув тортиб, Довудга олиб келишди. Лекин Довуд сувни ичмай, ерга тўкиб, Эгамизга бағишлади.
19— Бундай қилишдан мени Худойимнинг Ўзи асрасин! — деб хитоб қилди у. — Шу йигитларнинг қонини ичайми? Ахир, улар жонини хавф–хатарга қўйиб сув олиб келишди–ку!
Шунинг учун ҳам Довуд сувни ичишни истамади. “Учта қаҳрамон” ана шундай жасурлик кўрсатишган эди.
20Йўабнинг акаси Абушай “Ўттизта қаҳрамон”нинг сардори эди. Абушай найзаси билан уч юз кишини ўлдирди. Шу тариқа у “Учта қаҳрамон” сингари донг таратди. 21У “Ўттизта қаҳрамон”дан ҳам машҳур эди, уларнинг йўлбошчиси бўлди. Лекин “Учта қаҳрамон” қаторига кирмасди.
22Кабзаёл шаҳридан Ёҳайидо ўғли Бинаё деган жасур бир жангчи бор эди. У ажойиб ишлар қилди, Мўаблик икки довюрак одамни ўлдирди. Қор ёққан кунда бир хандаққа тушиб, шерни ўлдирди. 23Яна бўйи беш тирсак келадиган девдай бир Мисрликни ҳам ўлдирди. Мисрликнинг қўлидаги найзаси тўқувчининг дастгоҳи ходасидай келарди. Бинаё унинг устига таёқ билан бостириб борди. Найзани Мисрликнинг қўлидан тортиб олди–да, ўша найза билан уни ўлдирди 24Бинаёнинг қилган ишлари ана шулардир. Шу тариқа Бинаё “Учта қаҳрамон” каби донг таратди. 25У “Ўттизта қаҳрамон” орасида шуҳрат топди, лекин “Учта қаҳрамон”дан бири ҳисобланмасди. Довуд уни қўриқчилар сардори қилиб тайинлади.
26Бошқа баҳодир жангчилар қуйидагилардир:

 

Йўабнинг укаси Осойил,
Байтлаҳм шаҳридан Дўдў ўғли Элханон,
27Харўд шаҳридан Шаммўт,
Палонлик Халез,
28Тахува шаҳридан Ихеш ўғли Эро,
Онотўт шаҳридан Абуазар,
29Хуша шаҳридан Сиббахай,
Охўва уруғидан Илай,
30Натуфо шаҳридан Махрай ва Банах ўғли Халед,
31Бенямин наслидан Гиволик Рибай ўғли Итай,
Пиратон шаҳридан Бинаё,
32Гаш сойликларидан Хурай,
Байт–Араба шаҳридан Абил,
33Бахарумлик Озмобит,
Шалбим шаҳридан Элияхба,
34Гизонлик Хошим ўғиллари,
Харор шаҳридан Шахей ўғли Йўнатан,
35Харорлик Сохор ўғли Охиём,
Ур ўғли Элифал,
36Махиротлик Хафер,
Палонлик Охиё,
37Кармил шаҳридан Хазро,
Эзбай ўғли Нарай,
38Натаннинг укаси Йўэл,
Хагри ўғли Мивхор,
39Оммон халқидан Зилах,
Берўт шаҳридан Зеруя ўғли Йўабнинг қуролбардори Нахрай,
40Йитар уруғидан Эро ва Горив,
41Хет халқидан Уриё,
Охлай ўғли Зобод,
42Рубен қабиласининг йўлбошчиси Шизо ўғли Адинах ва унинг ўттиз жангчиси,
43Махо ўғли Ханон,
Митанлик Ёшафат,
44Аштарутлик Уззия,
Арорлик Хўтамнинг ўғиллари Шомо ва Явиёл,
45Шимри ўғли Ёдиёл ва унинг укаси Тизлик Йўхо,
46Махавлик Элиэл,
Элнамнинг ўғиллари Яривай ва Йўшавиё,
Мўаб юртидан Йитмо,
47Элиэл, Обид ва Зўволик Ясиёл.

 

12–БОБ

 

Довуднинг Бенямин қабиласидан илк издошлари

 

1Бирмунча вақт олдин Довуд шоҳ Шоулдан қочиб, Зихлах шаҳрида яшаб юрган пайтда баъзи баҳодир жангчилар унга қўшилган эдилар. Урушларда Довуд томонида жанг қилган бу жангчилар 2Бенямин қабиласидан, Шоулнинг қариндош–уруғларидан эдилар. Улар моҳир камончилар бўлиб, ҳам ўнг, ҳам чап қўли билан ўқ ва тошларни отар эдилар. 3Уларнинг бош сардори Гиволик Шамонинг ўғли Охазар эди. Унинг укаси Йўш сардорнинг ўнг қўл ёрдамчиси эди. Қуйидагилар эса жангчилар эди:

 

Озмобитнинг ўғиллари — Йизиёл ва Палат,
Барака ва Онотўтлик Ёҳу,
4“Ўттиз қаҳрамоннинг” сардори ва моҳир жангчиси — Гивонлик Йишмаё,
Еремиё, Яхазиёл, Йўханон, Гедералик Йўзабад,
5Элузай, Яримўт, Болиё, Шамариё ва Харуфлик Шафатиё,
6Кўрах наслидан — Элқана, Ишшиё, Озариёл, Йўазар ва Ёшувам,
7Гадўрлик Ерохамнинг ўғиллари — Йўэлах ва Забадиё.

 

Довуднинг Гад қабиласидан издошлари

 

8Гад қабиласидан баъзилари Довудга қўшилмоқчи бўлиб, адирлардаги пана жойларга бордилар. Улар тажрибали баҳодир жангчилар бўлиб, қалқон ва найзани усталик билан ишлатардилар. Шердай жасур, тоғлардаги кийикдай чаққон эдилар.
9Эйзар уларнинг бош сардори бўлиб, иккинчиси — Ободиё, учинчиси — Элиёб, 10тўртинчиси — Мишманах, бешинчиси — Еремиё, 11олтинчиси — Аттай, еттинчиси — Элиэл, 12саккизинчиси — Йўханон, тўққизинчиси — Элзабад, 13ўнинчиси — Еремиё, ўн биринчиси Махбаннай эди.
14Гад қабиласидан бўлган бу жангчилар сардорлар бўлиб, орасидаги энг заифи юз кишига, энг кучлиси эса минг кишига бас келар эди. 15Улар Иордан дарёсининг тошқин мавсумида — йилнинг биринчи ойида дарёдан кечиб ўтиб, шарқий ва ғарбий қирғоқлардаги водийларда яшайдиган халқни қувиб чиқарган эдилар.

 

Бенямин ва Яҳудо қабиласидан чиққан издошлар

 

16Бир куни Бенямин ва Яҳудо қабиласидан баъзилар адирлардаги пана жойларга, Довуднинг ёнига келдилар. 17Довуд уларни кутиб олгани чиқиб, уларга айтди: “Агар бу ерга тинчлик билан, менга ёрдам бергани келган бўлсангиз, қаторимизга марҳамат қилинглар. Борди–ю, мени душманларим қўлига топширмоқчи бўлиб келган бўлсангиз, ота–боболаримизнинг Худоси буни кўриб жазоингизни берсин. Мен сизларга ҳеч қандай ёмонлик қилганим йўқ.”
18Шунда “Ўттизта қаҳрамон”нинг сардори Эмосайни Худонинг Руҳи қамраб олди ва Эмосай гапира бошлади:

 

“Биз сизникимиз, эй Довуд!
Сиз томондамиз, Эй Эссай ўғли!
Омон бўлинг, илойим омон бўлинг!
Сизга ёрдам берганлар ҳам омон бўлсин!
Сизни қўллаган Худойингизнинг Ўзидир.”

 

 

Довуд уларни қаторига қўшиб, лашкарининг сардорлари қилиб тайинлади.

 

Манаше қабиласидан чиққан издошлар

 

19Довуд Филистларга қўшилиб, Шоулга қарши урушга отланганда, Манаше қабиласидан баъзилари Довуд томонга ўтиб олган эдилар. Бироқ натижада Довуд Филистлар томонида жанг қила олмаган эди, чунки Филист беклари маслаҳатлашиб: “Агар Довуд ўз хўжайини Шоул томонга ўтиб олса, бошимиз кетади”, деб уни орқага қайтариб юборган эдилар. 20Довуд Зихлахга қайтиб кетаётганда, унинг томонига Манаше қабиласидан қуйидагилар ўтиб олган эдилар: Аднах, Йўзабад, Ёдиёл, Микойил, Йўзабад, Элиху, Зиллатай. Улар Манаше қабиласининг мингбошилари ҳамда 21баҳодир жангчилари бўлганлари учун Довуд уларни ўз лашкари устидан лашкарбошилар қилиб тайинлади. Улар босқинчи тўдаларни йўқ қилишда Довудга ёрдам берган эдилар. 22Кундан кунга Довудга қўшилган одамларнинг сони кўпайиб борар эди. Натижада Худонинг лашкари сингари буюк бир лашкар ҳосил бўлди.

 

Довуд лашкарининг рўйхати

 

23Довуд Хевронда турган пайтда кўп моҳир жангчилар келиб, унинг лашкари қаторига қўшилган эдилар. Эгамизнинг сўзига биноан, Шоулнинг ўрнига Довудни тахтга ўтқизмоқчи бўлган ўша жангчиларнинг сони қуйидагича эди:

 

24Яҳудо қабиласидан қалқон ва найза билан қуролланган 6.800 киши.
25Шимўн қабиласидан — 7.100 баҳодир жангчи.
26Леви қабиласидан — 4.600 киши. 27Буларнинг қаторига Ҳорун хонадонининг йўлбошчиси Ёҳайидо ва унинг 3.700 одами, 28ёш жангчи Зодўх ва унинг уруғидан 22 сардор ҳам кирган эди.
29Бенямин қабиласидан — Шоулга қариндош бўлган 3.000 киши. Бенямин қабиласининг кўпчилиги шу пайтгача Шоул хонадонига садоқатини сақлаб келган эди.
30Эфрайим қабиласидан — ўз уруғида донг таратган 20.800 баҳодир жангчи.
31Иордан дарёсининг ғарб томонидаги Манаше қабиласининг ярмидан — 18.000 киши. Улар махсус танлаб олинган бўлиб, Довудни шоҳ қилиш мақсади билан Хевронга келган эдилар.
32Иссахор қабиласидан — 200 лашкарбоши ва уларнинг қўл остидаги одамлари. Бу лашкарбошилар Исроил халқининг нима қилишини ва қачон қилишини яхши билишар эди.
33Забулун қабиласидан — 50.000 моҳир жангчи. Улар Довудга чексиз садоқати билан хизмат қилиш учун тиш–тирноғигача қуролланиб, жангга тайёр бўлиб келган эдилар.
34Нафтали қабиласидан — 1.000 сардор ҳамда қалқон ва найза билан қуролланган 37.000 киши.
35Дан қабиласидан — жангга тайёр 28.600 киши.
36Ошер қабиласидан — жангга тайёр 40.000 моҳир жангчи.
37Иордан дарёсининг шарқ томонидаги Рубен, Гад қабилаларидан ва Манаше қабиласининг ярмидан — 120.000 киши. Улар барча жанг аслаҳалари билан қуролланган эдилар.

 

38Бу жангчиларнинг ҳаммаси жанговар ҳолатда бўлиб, Довудни бутун Исроил устидан шоҳ қилиш мақсадида Хевронга келган эдилар. Исроилнинг қолган халқи ҳам Довудни шоҳ қилиш мақсадига қўшилган эди. 39Жангчилар Довуднинг ҳузурида уч кун қолиб, қариндошлари тайёрлаган озуқа ичимликлардан еб, зиёфат қилишди. 40Шимолдаги Иссахор, Забулун ва Нафтали қабилаларининг олис ҳудудларидан ҳам одамлар келишган эди. Улар эшак, туя, хачир, ҳўкизларга егуликлар ортиб, бир талай ун, анжир қоқиси, майиз, шароб, зайтун мойи олиб келишган эди. Булардан ташқари, кўплаб мол ва қўйларни етаклаб келишганди. Ҳа, бутун Исроилда хурсандчилик ҳукмрон эди.

 

13–БОБ

 

Аҳд сандиғи Хират–Ёримдан келтирилади

 

1Довуд ҳар бир лашкарбоши — мингбоши ва юзбоши билан маслаҳатлашди. 2-3Сўнг бутун Исроил жамоасига деди: “Шоҳ Шоул даврида биз Худойимизнинг аҳд сандиғига эътиборсиз бўлиб келдик. Борди–ю, сиз буни лозим топсангиз ва бунга Эгамиз Худонинг иродаси бўлса, келинглар, аҳд сандиғини қайтариб олиб келайлик. Бунинг учун бутун Исроил бўйлаб хабар жўнатиб юртдаги жамики қариндош–уруғларимизни шу ерга йиғайлик, ўз шаҳарларида яшайдиган руҳонию левилар ҳам олдимизга йиғилиб келишсин.” 4Бутун жамоага бу таклиф маъқул тушиб, ҳамма таклифга рози бўлди.
5Шундай қилиб, Довуд Худонинг сандиғини Хират–Ёримдан Қуддусга олиб келиш учун бутун юртдаги — Мисрдаги Шихор дарёсидан тортиб, то шимолдаги Лево–Хомат шаҳрига қадар бўлган жойлардаги жамики Исроил халқини тўплади. 6Улар биргаликда Худонинг аҳд сандиғини олиб келиш учун Яҳудодаги Баалах, яъни Хират–Ёрим шаҳрига йўл олишди. Аҳд сандиғи икки каруб узра тахт қурган Эгамизнинг номи билан аталган эди. 7Худонинг сандиғи Абунадовнинг уйида эди. Сандиқ янги арава устига ортилгач, Уззох билан Охё аравани ҳайдаб кетишди. 8Довуд ва жамики Исроил халқи Худонинг ҳузурида берилиб, ўйин–кулги қилаётган эдилар. Улар лира, арфа, чилдирма, занг ва карнайлар чалиб, қўшиклар билан бу воқеани байрам қилаётган эдилар.
9Улар Хидон деган одамнинг хирмонига етганларда, ҳўкизлар қоқилиб кетди. Уззох сандиқни ушлаб қолмоқчи бўлиб қўлини узатди. 10Лекин Уззох ҳурматсизлик қилгани учун, Эгамиз ундан ғазабланди. Уззохни уриб, жонини олди. Уззох ўша ерда — Худонинг олдида жон берди. 11Эгамиз Уззохни ургани учун, Довуд қаттиқ ғазабланди. Ўша кундан буён шу жой “Параз–Уззох”, деб айтилади.
12Довуд ўша куни Худодан қўрқиб: “Қандай қилиб Худонинг сандиғини ўзим билан олиб кела олар эканман?” деб ўйлади. 13У сандиқни ўзи билан Довуд қалъасига олиб бормай, уни Гатлик Обидадомнинг уйига ташлаб кетди. 14Худонинг сандиғи у ерда уч ой турди. Обидадомнинг хонадонига ва жамики мол–мулкига Эгамиз барака берди.

 

14–БОБ

 

Довуднинг Қуддусдаги фаолияти

 

1Тир шоҳи Хирам Довудга элчилар жўнатиб, унинг учун сарой қурдириш ниятида садр ёғочларини, тош терувчилар ва дурадгорларни ҳам йўллади. 2Довуд энди билдики, Эгамиз уни Исроил устидан шоҳ қилиб тайинлаган экан, Ўз халқининг ҳақи–ҳурмати учун унинг шоҳлигини ниҳоятда юксалтирган экан.
3Довуд Қуддусда яна хотинлар олди, улардан янада кўп ўғил–қизлар кўрди. 4Довуднинг Қуддусда туғилган фарзандлари қуйидагилар эди: Шаммува, Шўвав, Натан, Сулаймон, 5Йибхар, Элишува, Элфалат, 6Нўғах, Нафах, Ёфия, 7Элишама, Балёдо ва Элифалет.

 

Филист халқи устидан ғалаба

 

8Филистлар: “Довудга мой суртилибди. У бутун Исроил халқи устидан шоҳ бўлибди”, деган хабарни эшитишди. Шундан кейин барча Филист лашкари Довудни қидириб жангга отландилар. Довуд бундан хабардор бўлгач, уларга қарши саф торттирди. 9Филистлар келиб, Рафа сойлигини талон–тарож қила бошладилар. 10Довуд Худодан:
— Филистларга ҳужум қилайми? Уларни қўлимга берасанми? — деб сўради.
— Ҳужум қил! — деб жавоб берди Эгамиз Довудга, — уларни қўлингга бераман.
11Шундай қилиб, Довуд Баал–Перазимга бориб, у ерда Филистларни тор–мор қилди. Кейин шундай деди:
— Сув тўғондан тошиб далани босгани сингари, Эгам ғанимларимни босиб, менинг қўлим билан уларни улоқтириб юборди.
Шу сабабдан бу ерга “Баал–Перазим” деган ном берилди. 12Филистлар ўша ерда худоларини ташлаб қочган эдилар, Довуд уларни ёндириб юборишни буюрди.
13Кўп ўтмай Филистлар сойликка қайтиб келиб, у ерларни яна талон–тарож қила бошладилар. 14Довуд тағин Худонинг хоҳиш–иродасини сўради. Худо эса унга шундай жавоб берди: “Сен уларнинг қаршисидан ҳужум қилма. Уларни айланиб ўтгин–да, мумиёли дарахтлар томондан яқинлашиб бор. 15Мумиёли дарахтлар тепасида қадам товушларини эшитганинг заҳоти уларга ҳужум қил. Ўшанда Мен Филист лашкарини йўқ қилиш учун сенинг қаршингдан чиққан бўламан.” 16Довуд Худо амр берганидай қилиб, Гивондан Гезер шаҳригача бўлган жойларда Филистлар лашкарини тор–мор қилди. 17Довуднинг донғи ҳамма юртларга тарқалди. Эгамиз ҳамма халқларни ундан қўрқадиган қилиб қўйди.

 

15–БОБ

 

Аҳд сандиғини олиб келишга тайёргарлик

 

1Довуд ўзи учун Довуд қалъасида уйлар барпо қилди. Худонинг сандиғи учун ҳам жой тайёрлаб, чодир қурди. 2Кейин у шундай амр берди: “Худонинг сандиғини фақат левилар кўтариб юрсин. Зеро, Эгамиз Ўз сандиғини кўтариб юриш учун левиларни танлагандир. Уларни Ўзига абадий хизмат қилиш учун танлаб олгандир.”
3Довуд ўзи тайёрлаган жойга Эгамизнинг сандиғини олиб келиш учун жамики Исроил халқини Қуддусда тўплади. 4Сўнгра қуйидаги Ҳорун наслини ва левиларни йиғди:

 

5Қоҳот наслидан — уруғбоши Уриёл ва у билан бирга унинг 120 қариндоши,
6Марори наслидан — уруғбоши Осоёҳ ва у билан бирга 220 қариндоши,
7Гершон наслидан — уруғбоши Йўэл ва у билан бирга 130 қариндоши,
8Элизофон наслидан — уруғбоши Шамаё ва у билан бирга 200 қариндоши,
9Хеврон наслидан — уруғбоши Элиэл ва у билан бирга 80 қариндоши,
10Узиёл наслидан — уруғбоши Оминадов ва у билан бирга 112 қариндоши.

 

11Довуд руҳонийлар Зодўх билан Абуатарни, левилардан Уриёл, Осоёҳ, Йўэл, Шамаё, Элиэл ва Оминадовни чақириб, 12уларга деди: “Сизлар Леви қабиласининг уруғбошиларисиз. Шундай экан, Исроил халқининг Худоси — Эгамизнинг сандиғини мен тайёрлаган жойга олиб кела олишингиз учун, ўзларингизни ва қариндошларингизни покланглар. 13Олдинги сафар сандиқни левилар олиб келмагани учун, Эгамиз Худо биздан қаттиқ ғазабланган эди. Ҳа, биз Ундан сандиқни қандай олиб келишимиз кераклигини сўрамаган эдик.”
14Руҳонийлар ва левилар Исроил халқининг Худоси — Эгамизнинг сандиғини олиб келиш учун ўзларини покладилар. 15Улар Эгамизнинг Мусо орқали берган амрига мувофиқ Худонинг сандиғини ходалар билан елкаларига ортиб, кўтариб кетдилар.
16Булардан ташқари, Довуд Леви қабиласининг уруғбошиларига қариндошлари орасидан созандаларни тайинлашни буюрган эди. Улар арфа, лира ва зангларни чалиб, бу мусиқа асбобларнинг жўрлигида шодиёна қўшиқлар айтишлари керак эди. 17Левилар Марори уруғидан қуйидаги созандаларни тайинлаган эдилар: Йўэл ўғли Хаман, Бархиё ўғли Осиф ва Қушаё ўғли Этхан. 18Уларнинг ёрдамчилари қилиб қуйидагилар тайинланган эди: Закариё, Язиёл, Шамиромўт, Ёхиёл, Унно, Элиёб, Бинаё, Масиё, Маттитиё, Элифалеҳ, Михниё ҳамда дарвозабонлар Обидадом ва Явиёл. 19Созандалардан Хаман, Осиф ва Этхан бронза занглар чалишлари керак эди. 20Закариё, Азиэл, Шамиромўт, Ёхиёл, Унно, Элиёб, Масиё ва Бинаё арфаларни чалишлари керак эди. 21Маттитиё, Элифалеҳ, Михниё, Обидадом, Явиёл ва Озазиё эса саккиз торли лираларни чалиб, куйда етакчилик қилишлари керак эди.
22Левиларнинг бошлиғи Хонаниё моҳир созанда бўлгани учун, уни қўшиқчилар раҳбари қилиб тайинлаган эдилар. 23-24Аҳд сандиғини қўриқлаш учун Бархиё, Элқана, Обидадом ва Ёхиё тайинланган эдилар. Руҳонийлар Шабаниё, Ёшафат, Натанил, Эмосай, Закариё, Бинаё ва Элиазар Худонинг сандиғи олдида карнайлар чалиб боришлари керак эди.

 

Аҳд сандиғи Қуддусга келтирилади

 

25Довуд, Исроил оқсоқоллари ва мингбошилар Эгамизнинг аҳд сандиғини Обидадомнинг уйидан олиб келиш учун катта тантана билан кетдилар. 26Аҳд сандиғини кўтариб келаётган левиларга Худонинг Ўзи ёрдам берди. Шу сабабдан улар еттита буқа ва еттита қўйни қурбонлик қилдилар. 27Сандиқни кўтариб келаётган барча левилар, қўшиқчилар ва қўшиқчилар раҳбари Хонаниё сингари Довуд ҳам майин зиғирдан тўқилган ридо кийиб олган эди. Ридодан ташқари Довуд руҳонийларнинг муқаддас либосини ҳам кийган эди. 28Шундай қилиб, бутун Исроил халқи севинчли хитоблар билан, бурғу, карнай, занг садолари ҳамда арфа ва лира куйлари остида Эгамизнинг аҳд сандиғини олиб келди.
29Эгамизнинг аҳд сандиғи Довуд қалъасига кириб келаётганда, Шоулнинг қизи Михал деразадан қараб турган эди. У сакраб ўйнаётган шоҳ Довудни кўрдию, ўз кўнглида уни паст кўрди.

 

16–БОБ

 

1Левилар Худонинг сандиғини Довуд қурдирган чодирнинг ичкарисига олиб кириб қўйдилар. Кейин Худога куйдириладиган қурбонликлар ва тинчлик қурбонликлари келтирдилар. 2Довуд қурбонликлар қилиб бўлгандан кейин, Эгамизнинг номидан халқни дуо қилди. 3Сўнг Исроил жамоасидаги ҳар бир одамга — эркагу аёлга, бир донадан гардиш нон, бир ҳовучдан хурмо ва бир ҳовучдан майиз тарқатди.
4У левилардан баъзиларини Эгамизнинг сандиғи олдида хизмат қилиш учун тайинлади. Улар Исроил халқининг Худоси — Эгамизни улуғлаб, Унга шукроналар айтишлари ва мадҳлар куйлашлари керак эди. 5Осиф уларнинг раҳнамоси эди, унинг ёрдамчилари эса: Закариё, Явиёл, Шамиромўт, Ёхиёл, Маттитиё, Элиёб, Бинаё, Обидадом ва Явиёл эдилар. Улар арфа ва лира созандалари, Осифнинг ўзи занг созандаси, 6руҳонийлар Бинаё билан Яхазиёл эса карнай созандалари бўлиб, улар ҳар куни Худонинг аҳд сандиғи олдида мусиқий асбобларини чалишлари керак эди.

 

Довуднинг шукрона қўшиғи

 

7Ўша куни Довуд биринчи марта Осиф билан унинг қариндошлари зиммасига Эгамизга ҳамду санолар айтиш масъулиятини юклаган эди.

 

8Эгамизга шукр айтинг, Унга сажда қилинг,
Бошқа халқлар орасида Унинг ишларини билдиринг.
9Тараннум қилиб Уни, ҳамду сано ила қўшиқ айтинг,
Унинг жамики ажойиб ишларини сўзлаб беринг.
10Эгамизнинг муқаддас номи ила фахрланинг,
Эгамизга юз бурганларнинг қалби шодликка тўлсин.
11Эгамизга юз буринг! Унинг қудратига,
Унинг ҳузурида бўлишга интилинг.
12-13Эй, сизлар, Эгамизнинг қули Исроил насли,
Эй, Ёқуб ўғиллари — Эгамизнинг танлаганлари,
Эсда тутинг Эгамиз қилган ажойиботларни,
Унинг мўъжизаларини, чиқарган ҳукмларини.

 

14У Эгамиз Худодир,
У чиқарган ҳукмлар бутун ер юзидадир.
15Ўз аҳдини У то абад ёддан чиқармас,
Минглаб наслларга берган ваъдасини асло унутмас.
16Риоя қилар У Иброҳим билан қилган аҳдига,
Исҳоққа қасам ичиб берган ваъдасига.
17Ёқуб учун бу аҳдни бир қонун қилди,
Ҳа, Исроил учун абадий бир аҳд қилди.
18Айтдики: “Канъон юртини сенга бераман,
Уни мулк учун улуш қилиб бераман.”

 

19У замон уларнинг сони кам эди,
Ҳа, жуда кам эдилар.
Улар бу юртга келгинди эди.
20Кезарди бир халқдан бошқасига,
Бир шоҳликдан бошқа юртга.
21Ҳеч ким уларни эзишларига Эгамиз йўл қўймади,
Уларни деб шоҳларга танбеҳ берди.
22Айтдики: “Мен танлаганларга тегманглар,
Пайғамбарларимга зарар келтирманглар.”

 

23Эй олам, Эгамизни тараннум этинг!
Ҳар кун Унинг нажотидан сўйланг.
24Эълон қилинг элатлар орасида Унинг шуҳратини,
Жамики халқлар орасида Унинг ажойиботларини.
25Эгамиз буюкдир, кўп мақтовга лойиқдир,
Жамики худолардан У иззатлидир.
26Зотан, халқларнинг ҳамма худолари бутлардир,
Эгамиз эса самоларни яратгандир.
27Шуҳрату улуғворлик Унинг ҳузуридадир,
Қудрату шодлик Унинг масканидадир.
28Эгамизга ҳамдлар айтинг, эй замин халқлари!
Эгамизнинг қудратию шуҳратига ҳамдлар ўқинг!
29Эгамизнинг шарафига ҳамдлар ўқинг!
Назрлар келтириб, Унинг ҳузурига киринг!
Муқаддас либосда Эгамизга сажда қилинг!
30Эй, замин аҳли, Унинг олдида титраб туринг!
Олам мустаҳкам ўрнашган, ҳеч қачон тебранмайди.
31Самолар шод бўлсин, замин қувонсин,
Элатлар орасида айтишсин: “Эгамиз шоҳдир!”
32Денгизу ундаги ҳамма жонзот гувилласин.
Далалару ундаги ҳар нарса севинч ила жўшсин,
33Шунда ўрмондаги ҳамма дарахт шодликдан қўшиқ айтсин.
Эгамиз олдида улар қўшиқ айтар,
Ана, Заминни бошқармоқ учун У келаётир.

 

34Эгамизга шукрона айтинг, У яхшидир!
Унинг содиқ севгиси абадийдир.
35Яна шундай деб айтинглар:
“Эй нажоткоримиз Худо, бизларни қутқар,
Халқлар орасидан бизни тўплаб ол,
Ўзинг муқаддассан, Сенга шукр айтайлик,
Сенинг мадҳларинг билан фахрланайлик.
36Исроил халқининг Худоси — Эгамизга
То абад олқишлар бўлсин.”

 

Шундан кейин жамики халқ: “Омин!” деб Эгамизга ҳамду санолар айтди.

 

Қуддус ва Гивонда сажда қилиш

 

37Довуд Осифни ва унинг қариндошларини Эгамизнинг аҳд сандиғи олдидаги доимий хизматга тайинлади. Улар ҳар куни ўша ерда ўз вазифаларини бажарар эдилар. 38Уларга бу хизматда Обидадом ва унинг олтмиш саккизта қариндоши ёрдам беришлари керак эди. Ёдутун ўғли Обидадом ва Хўсах дарвозабон эдилар. 39Довуд руҳоний Зодўхни ва унинг руҳоний қариндошларини Гивондаги саждагоҳда, Эгамизнинг Муқаддас чодирида хизмат қилишга тайинлади. 40Улар, Эгамизнинг Исроил халқига берган қонунига мувофиқ, ҳар куни эрталаб ва кечқурун қурбонгоҳ устида қурбонликлар куйдиришлари лозим эди. 41Уларнинг ёнида Хаман, Ёдутун ва номма–ном айтиб танланган бошқа одамлар ҳам хизмат қилиб, Эгамизга: “Унинг содиқ севгиси абадийдир”, дея ҳамду сано айтишлари керак эди. 42Хаман билан Ёдутун ҳамду санонинг куйи учун масъул бўлиб, карнай, занг ва бошқа мусиқа асбобларини чалишлари керак эди. Ёдутуннинг ўғиллари дарвозабон қилиб тайинланган эди.
43Шундан кейин ҳамма одамлар уйларига қайтиб кетдилар, Довуд ҳам ўз оиласини дуо қилгани уйига қайтди.

 

17–БОБ

 

Натан пайғамбар Довудга хабар беради

 

1Довуд ўз саройига ўрнашиб олгач, Натан пайғамбарга деди:
— Қаранг, мен садр ёғочидан қурилган уйда яшаяпман, Эгамизнингаҳд сандиғи эса чодирда турибди.
2— Кўнглингда нима бўлса, шуни қилавер, Худо сен билан, — деди Натан.
3Ўша куни кечаси Натанга Эгамизнинг сўзи аён бўлди:

 

4— Қулим Довуднинг олдига боргин–да, унга шу гапларни етказ: “Эгам шундай демоқда: Истиқомат қилишим учун уйни Менга сен қурмайсан. 5Исроил халқини Мисрдан олиб чиққанимдан то шу кунгача бирор уйда яшаган эмасман. У ердан бу ерга кўчиб, чодирда маскан қилиб юрдим. 6Мен ҳеч қачон Исроил халқининг раҳнамоларига — халқимнинг чўпонларига шикоят қилмадим. Ҳеч қачон уларнинг бирортасига: “Нима учун менга садр дарахти ёғочидан уй қуриб бермадингизлар?” деб айтмадим.”
7— Энди қулим Довудга айт: “Сарвари Олам шундай демоқда: Мен сени яйловлардаги қўй суруви орасидан танлаб олиб, халқим Исроилга раҳнамо қилдим. 8Қаерга борсанг, сен билан бўлдим, ҳужум қилганингда, ҳамма ғанимларингни йўқ қилдим. Энди сенинг номингни оламдаги улуғ одамларнинг номи сингари машҳур қиламан. 9-10Халқим Исроилга илк ҳакамларни тайинлаганимдан буён виждонсиз одамлар халқимни эзиб келдилар. Энди халқим Исроил учун бир юрт тайин этиб, уларни ўша ерга ўтқазаман. Улар ўз юртида истиқомат қилишади, бошқа беҳаловат бўлишмайди. Ҳамма ғанимларингни сенга бўйсундираман. Мен, Эганг, сен учун бир хонадон барпо этаман, деб айтмоқдаман. 11Сен оламдан ўтиб, ота–боболаринг ёнига дафн қилинганингдан кейин ҳам, ўғилларингдан бирини шоҳ қилиб, унинг шоҳлигини мустаҳкамлайман. 12Менга атаб уйни у қуради. Мен эса унинг тахтини то абад мустаҳкам қиламан. 13Мен унга ота бўламан, у эса Менга ўғил бўлади. Мен сендан олдинги шоҳни иноятимдан маҳрум қилган эдим. Лекин ўғлингдан ҳеч қачон марҳаматимни дариғ тутмайман. 14Мен уни Ўз хонадоним ва шоҳлигим устига абадий ўтқазаман, унинг тахти то абад мустаҳкам бўлади.”

 

15Худо аён қилганларнинг ҳаммасини Натан Довудга айтди.

 

Довуд шукрона айтиб ибодат қилади

 

16Шундан кейин шоҳ Довуд Эгамизнинг ҳузурида ўтириб, шундай ибодат қилди:

 

“Эй, Парвардигор Эгам! Мен ким бўлибман, хонадоним нима бўлибдики, Сен мени бу қадар улуғладинг?! 17Бунинг устига, эй Худо, Сен келажак замонда юз берадиган воқеаларни хабар қилдинг. Бу қулингнинг хонадони учун кўп ваъда бердинг. Назарингда мени улуғ одамдай билдинг, эй Парвардигори Эгам! 18Сен бу қулингни шуҳратга эриштирдинг, Сенга бундан ортиқ нима ҳам дея олардим?! Ахир, бу қулингни биласан–ку. 19Эй Эгам, Сен бу қулингнинг ҳақи–ҳурмати учун Ўз хоҳишингга мувофиқ, шундай улуғвор иш қилдинг. Бу буюк ваъдаларингни бизга аён қилдинг.
20Сенга ўхшаган бошқа худо ҳақида ҳеч қачон эшитмаганмиз. Сенинг асло ўхшашинг йўқ, Эй Эгам, Сендан ўзга Худо йўқ! 21Халқинг Исроилга ўхшаши йўқ! Эй, Худойим, бошқа қайси халқни Сен қулликдан халос қилиб, Ўзингнинг халқинг қилдинг?! Сен Ўз халқингни Мисрдан олиб чиқиб, бутун оламга шуҳратингни ёйдинг. Буюк ва ажойиб ишларинг билан халқинг олдидан бегона халқларни қувдинг. 22Халқинг Исроилни то абад Ўзингнинг халқинг қилдинг. Эй Эгам, Сен уларнинг Худоси бўлдинг.
23Эй Эгам! Бу қулингга ва унинг хонадонига қарата айтган сўзингда то абад тур, берган ваъдангни бажар, 24токи одамлар, Сарвари Олам — Исроилнинг Худоси экан, деб номингни то абад мақтаб юрсинлар. Ҳа, қулинг Довуднинг хонадонини Ўзинг ҳар доим мустаҳкам қилгин. 25Зотан Сен, эй Худойим, бу қулингга, сенинг хонадонингни барпо этаман, деб аён этгансан! Шу сабабдан бу қулинг Сенга ибодат қилишга журъат этди. 26Эй Эгам! Сен — Худосан. Сен бу қулингга ана шундай эзгу нарсаларни ваъда қилгансан. 27Агар Ўзинг маъқул кўрсанг, бу қулингнинг хонадонига марҳамат қилгин, токи Сенинг ҳузурингда то абад турсин. Зотан Сен марҳамат қилган хонадон абадий марҳаматли бўлгай.”

 

18–БОБ

 

Довуднинг жангдаги ғалабалари

 

1Бирмунча вақт ўтгач, Довуд яна Филистларга ҳужум қилиб, уларни мағлуб қилди. Гат шаҳри ва унинг атрофидаги қишлоқларни Филистлардан тортиб олди.
2Сўнг Мўаб халқини ҳам мағлуб қилди. Мўаб халқи Довудга қарам бўлиб, ўлпон тўлайдиган бўлишди.
3Зўво шоҳи Ҳададзар Фурот дарёси бўйларига юриш қилиб, ўша ерларда ўз ҳокимиятини ўрнатмоқчи бўлган бир пайтда Довуд унга ҳужум қилди. Довуд Ҳададзарни Хомат шаҳри ёнида тор–мор этди. 4Ҳададзарнинг 1.000 жанг аравасини, 7.000 отлиқ ва 20.000 пиёда сипоҳини асирга олди. Ўзининг 100 жанг араваси учун керакли отларни қолдириб, бошқа ҳамма отларни майиб қилди.
5Дамашқдаги Орам халқи Зўво шоҳи Ҳададзарга ёрдамга келган эди, Довуд улардан 22.000 кишини ўлдирди. 6Сўнг Дамашқдаги Орам халқининг шаҳарларига ўзининг қўнолғаларини жойлаштирди. Орам халқи ҳам Довудга қарам бўлиб, ўлпон тўлайдиган бўлди. Шундай қилиб, Довуд қаерга бормасин, Эгамиз уни зафарга эриштирди.
7Довуд Ҳададзарнинг аъёнлари кўтариб юрадиган олтин қалқонларни тортиб олиб, Қуддусга келтирди. 8Яна Ҳададзарнинг қўли остидаги шаҳарлари бўлган Тивхат ва Хундан кўп бронза олиб кетди. Кейинчалик Сулаймон бу бронзадан ҳовуз, устунлар ва ҳар хил ашёлар ясаттирди.
9Хомат шоҳи Тўву “Довуд Ҳададзарнинг ҳамма лашкарини мағлуб қилибди”, деган хабарни эшитиб қолди. 10Тўву шоҳ Довуднинг ҳузурига ўғли Ҳадорамни юбориб, қутлади, жангда Ҳададзардан ғолиб келгани учун Довудни олқишлади. Тўву Ҳададзар билан узоқ вақтдан бери уришиб келарди. У Довудга олтин, кумуш, бронза идишларни тортиқ қилиб юборди. 11Шоҳ Довуд бу инъомларни бошқа юртлардан — Эдом, Мўаб, Оммон, Филист ва Омолекдан тортиб олиб келган олтину кумушлар билан бирга Эгамизганазр қилди.
12Зеруя ўғли Абушай Туз водийсида Эдом халқидан 18.000 кишини ҳалок қилди. 13У Эдом юртига ўз қўнолғаларини жойлаштирди. Эдом халқи Довудга қарам бўлди. Довуд қаерга борса, Эгамиз уни зафарга эриштирди
14Довуд бутун Исроилда шоҳлик қилар экан, халқини одиллик билан бошқарарди. 15Зеруя ўғли Йўаб — лашкарбоши, Охилуд ўғли Ёҳушафат мушовир эди. 16Охитоб ўғли Зодўх билан Абуатар ўғли Охималек — руҳоний, Шавшо мирза эди. 17Ёҳайидо ўғли Бинаё Харетлик ва Палатлик қўриқчиларнинг бошлиғи эди. Довуднинг ўғиллари саройда юксак лавозимдаги аъёнлар эдилар.

 

19–БОБ

 

Довуд Оммон халқи билан Орам халқини мағлуб қилади

 

1Орадан бир қанча вақт ўтгач, Оммон шоҳи Нахош оламдан ўтиб, ўрнига ўғли Ханун шоҳ бўлди. 2Довуд: “Нахош менга содиқ эди, мен ҳам унинг ўғли Ханунга содиқ бўлайин”, деб кўнглидан ўтказди. Шундай қилиб, Довуд Ханунга отаси вафоти муносабати билан тасалли бериш учун ўз элчиларини жўнатди.
Довуднинг элчилари Ханунга тасалли бергани Оммон юртига боришгач, 3Оммон беклари Ханунга шундай деб ўргатишди: “Довуд бу одамларини отангиз ҳурмати учун жўнатган, деб ўйлайсизми? Йўқ, бу элчилар сизнинг ҳузурингизга ёмон ният билан келишган, улар юртни кузатиб, текшириб, кейин қўлга киритишмоқчи.” 4Шу гапдан сўнг Ханун Довуднинг элчиларини ушлади, уларнинг соқолларини қирдириб, кийимларини сонларигача кестириб, орқага қайтариб юборди. 5Элчилар қайтиб кетишди. Довуд бу воқеани эшитди–ю, элчиларини кутиб олиш учун одамлар жўнатди. Элчилар жуда шармандали аҳволда қолган эдилар. Шоҳ ўша элчиларига: “Соқолингиз ўсгунча Ерихода қолинглар, кейин менинг олдимга қайтиб келинглар”, деб айттириб юборди.
6Оммон халқи: “Энди Довуднинг ғазабига дучор бўлдик”, деб ўйладилар. Шунинг учун Ханун ва Оммон халқи Орам–Нахрайимдан, Орам–Маходан ва Зўво шоҳликларидан жанг аравалари ва отлиқлар ёллаш учун 2.000 пуд кумуш юбордилар. 7Ханун 32.000 жанг аравани ва Махо шаҳри шоҳини лашкари билан ёллади. Махо шоҳи келиб, Мидаво шаҳри ёнида қароргоҳ қурди. Оммон халқи ҳам ўз шаҳарларидан чиқиб, жангга отланди.
8Довуд бу хабарни эшитди–ю, лашкарбоши Йўаб бошчилигида қўриқчиларининг ҳаммасини урушга сафарбар қилди. 9Оммон лашкари шаҳар дарвозаси олдида Довудга қарши саф тортди. Ёрдамга келган шоҳлар ҳам ялангликда, алоҳида саф тортдилар.
10Йўаб ғаним тўдалари орқаю олдиндан ҳужум қилаётганини кўриб, Исроилнинг сараланган сипоҳларидан танлаб олди–да, Орам лашкарларига қарши сафлантирди. 11Қолганларига эса укаси Абушайни бош қилиб, Оммонларга қарши шай қилиб қўйди. 12Йўаб Абушайга:
— Орам лашкари мендан устун келса, сен ёрдамга келасан, — деди. — Борди–ю, Оммонлар сендан баланд келса, мен ёрдамга бораман. 13Бардам бўл! Халқимиз ва Худойимизнинг шаҳарлари учун мардларча кураш олиб борайлик. Эгамизнинг хоҳиш–иродаси бажо бўлсин.
14Йўаб бошчилигидаги сипоҳлар Орам лашкарига қарши ташландилар. Орам лашкари эса уларнинг олдига тушиб қочиб қолдилар. 15Уларнинг қочганини кўрган Оммонлар ҳам Йўабнинг укаси Абушайдан қочиб, шаҳарга беркиндилар. Шундан кейин Йўаб Қуддусга қайтиб кетди.
16Орам лашкари Исроил лашкаридан енгилганини англаб етгач, хабарчилар юбориб, Фурот дарёсининг нариги томонида турган ўз лашкарини чақиртириб келдилар. Уларга лашкарбоши қилиб, Шоҳ Ҳададзар лашкарининг қўмондони Шўфахни тайинладилар. 17Довуд бу воқеани эшитиб, жамики Исроил лашкарини йиғди. Иордан дарёсини кечиб ўтиб, Орам лашкарига қарши саф тортди. Орам лашкари ҳужумга ўтди. 18Аммо улар бу сафар ҳам Исроил лашкарининг олдига тушиб қочиб қолишди. Довуд Орам лашкарининг 7.000 жанг араваси аравакашини ва 40.000 сипоҳини ўлдирди. Ҳададзарнинг лашкарбошиси Шўфах ҳам Довуднинг қўлидан ҳалок бўлди. 19Шундай қилиб, Ҳададзарнинг қўли остидаги шоҳлар Исроил дастидан мағлубиятга учраганларини кўриб, Довуд билан сулҳ тузишга мажбур бўлишди. Улар Довудга қарам бўлиб қолишди. Шундан кейин Орам халқи Оммон халқига ёрдам беришдан бош тортадиган бўлди.

 

20–БОБ

 

Довуд Рабба шаҳрини босиб олади

 

1Баҳор бошланиб, шоҳлар урушга кетадиган пайт ҳам бўлди. Йўаб лашкарни жангга бошлади. Улар Оммон юртини яксон қилиб, Рабба шаҳрини қамал қилишди. Довуднинг ўзи Қуддусда қолган эди. Йўаб Раббага ҳужум қилиб, шаҳарни қўлга киритди. 2Довуд Раббага етиб боргач, уларнинг шоҳи бошидаги тожни олди. Тож икки пуд олтиндан ясалган бўлиб, қимматбаҳо тошлар билан безатилган эди. Тож Довуднинг бошига қўнди. Довуд шаҳардан катта миқдорда ўлжа ҳам йиғди. 3У шаҳар аҳолисини арра, чўкич ва болта билан қилинадиган ишларга мажбур қилди. Довуд Оммон шаҳарларининг ҳаммасида шу усулни қўллади. Шундан кейин у ҳамма лашкарини бошлаб, Қуддусга қайтиб кетди.

 

Филист паҳлавонларига қарши жанг

 

4Шундан сўнг Гезер шаҳрида Филистлар билан яна уруш чиқди. Бу урушда Хушалик Сиббахай Сиппайни ўлдирди. Сиппай Рафа халқидан эди. Филистлар Исроил халқига бўйин эгдилар.
5Кўп ўтмай Исроил лашкари билан Филистлар ўртасида яна уруш бўлди. Ёвир ўғли Элханон Гатлик Гўлиётнинг укаси Лахмини ўлдирди. Гўлиёт найзасининг сопи тўқувчининг дастгоҳи ходасидай келарди.
6Сўнгра яна Гат шаҳрида уруш бўлди. У ерда ҳам Рафа халқидан девдай бир одам бор эди. Унинг қўл–оёқлари олти бармоқли эди, ҳаммаси бўлиб йигирма тўртта бармоғи бор эди. 7Ўша одам Исроил лашкарини ҳақорат қилган эди, Йўнатан уни ўлдирди. Йўнатан Довуднинг акаси Шимонинг ўғли эди.
8Довуд ва унинг одамлари томонидан ўлдирилган ўша Филистлар Гат шаҳридан бўлиб, Рафа халқидан эдилар.

 

21–БОБ

 

Довуд рўйхат қилади

 

1Иблис Исроилга қарши қўзғалиб, Довудни Исроил халқини санаб чиқишга ундади. 2Довуд Йўабга ва лашкарбошиларга шундай буйруқ берди:
— Боринглар, Бэршэвадан Дангача бўлган жойларни кезиб, Исроил халқини санаб чиқинглар. Менга натижасини олиб келинглар, токи қанча аҳоли борлигини мен билайин.
3Лекин Йўаб шундай деди:
— Эгам халқнинг ҳозирги сонини юз карра кўпайтирсин! Эй шоҳ ҳазратлари, бу халқнинг ҳаммаси сизнинг қулларингиз эмасми?! Нечун ҳазратим халқни санашга эҳтиёж сезиб қолдилар?! Нечун Исроилга гуноҳ орттирмоқчилар?!
4Лекин Йўаб сўзидан шоҳнинг сўзи устун келди. Йўаб бориб, бутун Исроил юртини кезиб чиқди. Сўнгра Қуддусга қайтиб келди. 5Йўаб рўйхат натижасини Довудга маълум қилди. Бутун Исроилда жанг қилишга қодир 1.100.000, Яҳудода эса жанг қилишга қодир 470.000 одам бор экан. 6Йўаб Леви қабиласи билан Бенямин қабиласини рўйхатга киритмаган эди, чунки шоҳнинг бу буйруғидан у тамом норози эди.
7Халқ рўйхатга олингани Худога ҳам маъқул келмади. У Исроил халқини жазолади. 8Шунда Довуд:
— Бу ишни қилиб оғир гуноҳга ботдим, ақлсизларча иш тутдим. Ўтинаман, бу қулингнинг гуноҳини кечир, — деб Худога илтижо қилди.
9Довуднинг пайғамбари Гадга Эгамиз деди: 10“Бориб Довудга шу гапларни етказ:
— Эгам шундай айтмоқда: Мен сенга учта жазони таклиф қиламан, шулардан биттасини танла, кейин сенга ўша жазони юбораман.”
11Гад Довуднинг ҳузурига бориб, унга шундай деди:
— Эгамиз айтмоқда: “Оладиган жазоингни ўзинг танла. 12Уч йил очарчилик бўлсинми? Ёки уч ой давомида душманларинг сени таъқиб қилиб, қирсинми? Ёки Эгамнинг Ўзи сенга уч кун давомида қиличи билан ҳужум қилиб, Ўз фариштаси орқали бутун юртни ўлатга гирифтор қилсинми?” Мени Юборганга нима деб жавоб берайин?
13— Мен жуда оғир аҳволда қолдим–ку, — деди Довуд Гадга. — Нима бўлса ҳам, одамзоднинг қўлига тушмайин. Майли, Эгамнинг Ўзи мени жазоласин, чунки У ғоят раҳмдил.
14Шундай қилиб, Эгамиз Исроил юртига ўлат юборди. Натижада Исроил халқининг етмиш мингтаси нобуд бўлди. 15Худо Қуддусни вайрон қилиш учун бир фариштани юборди. Лекин фаришта шаҳарни вайрон қилмоқчи бўлиб турганда, Эгамиз раҳм қилиб, бало–қазо жўнатмайдиган бўлди. Халқни қираётган фариштага:
— Бўлди, бас! Етади! — деб амр берди.
Эгамизнинг фариштаси ўша пайтда Қуддусда — Ёбус халқидан бўлган Ўрнан исмли одамнинг хирмонида турган эди.
16Довуд қараса, Эгамизнинг фариштаси ер билан осмон ўртасида, қўлидаги яланғочланган қиличини Қуддус томон чўзиб турган экан. Шунда қанор кийган Довуд ва оқсоқоллар мук тушдилар.
17— Халқни санашга амр берган менман–ку, — дея ёлворди Худога Довуд. — Гуноҳ қилган менман, мен айбдорман! Қўйдай беозор бу инсонлар нима айб қилибди? Эй Эгам Худо, ғазабингни менга ва отам хонадонига соча қол! Халқингни эса ўлатдан халос эт.
18Шундан кейин Эгамизнинг фариштаси Гадга:
— Довудга бориб айт: у Ёбус халқидан бўлган Ўрнаннинг хирмонига бориб, ўша ерда Менга атаб бир қурбонгоҳ қурсин, — деб буюрди. 19Гад Эгамизнинг номидан гапирган эди, Довуд Гаднинг сўзига кириб, хирмонга борди. 20Ўша пайти Ўрнан билан унинг тўрт ўғли буғдой янчиётган эдилар. Бирданига улар фариштани кўриб қолдилар. Ўғилларнинг тўртталаси ҳам қочиб яшириниб олдилар. 21Худди ўша заҳоти Довуд ҳам хирмонга яқинлашиб қолган эди. Ўрнан Довудни кўриши биланоқ хирмондан чиқиб, ерга мук тушиб таъзим қилди. 22Довуд Ўрнанга айтди:
— Менга хирмонингни тўлиқ нархига сот, мен Эгамга қурбонгоҳ қурмоқчиман, токи ўлат халқдан даф бўлсин.
23— Олаверинг, — дея жавоб берди Ўрнан. — Шоҳ ҳазратлари нимани маъқул кўрсалар, хирмон билан шуни қилсинлар. Мана, куйдириб қурбонлик қилишлари учун ҳўкизларимни бераман, ўтин учун хўптирим бор, дон назри учун буғдойим ҳам тайёр. Ҳаммасини олаверинг.
24— Бўлмайди! — деди шоҳ Довуд. — Сендан бу нарсаларни тўлиқ нархига сотиб оламан. Сенинг нарсаларингни Эгам учун олмайман. Текин тушган қурбонликларни Эгам Худога куйдириб назр қилмайман.
25Довуд Ўрнанга хирмон учун олти юз олтин танга берди. 26Довуд ўша ерда Эгамизга атаб қурбонгоҳ қуриб, куйдириладиган қурбонликлар ва тинчлик қурбонликларини атади. Сўнгра Эгамизга илтижо қилди. Эгамиз унинг илтижосига жавоб бериб, қурбонгоҳ устига осмондан олов туширди.
27Шундан сўнг Эгамиз фариштага: “Қиличингни қинига қайтариб солиб қўй!” деб амр берган эди, фаришта итоат этди. 28Довуд қилган илтижосига Эгамиздан жавоб олганини кўргач, Ўрнаннинг хирмонида яна қурбонликлар келтирди. 29Мусо саҳрода ясаган Эгамизнинг чодири ва қурбонлик куйдириладиган қурбонгоҳ ўша пайтда Гивондаги саждагоҳда жойлашган эди. 30Аммо Довуд Худога илтижо қилгани у ерга бормаганди. Чунки у Эгамизнинг фариштаси қиличидан қўрққан эди.

 

22–БОБ

 

1Довуд шундай деди: “ЭгамизХудонинг уйи ҳам, Исроил халқи қурбонликлар куйдирадиган қурбонгоҳ ҳам шу ерда бўлади.”

 

Маъбадни қуришга тайёргарлик

 

2Довуд Исроил юртидаги барча мусофирларни бир жойга тўплаттирди. Улардан баъзиларини Эгамизнинг уйини қуриш учун тош кесиб йўнадиган сангтарошлар қилиб тайинлади. 3Довуд ёғоч дарвозалар учун ошиқ–мошиқ ва михлар ясагани кўп миқдорда темир сақлаб қўйди. Бронза ҳам шунчалик кўп эдики, ҳеч ким унинг ҳисобига ета олмасди. 4У беҳисоб садр ёғочини ҳам сақлаб қўйди. Сидонликлар ва Тирликлар кўп миқдорда садр ёғочлари олиб келган эдилар. 5Довуд ичида шундай деб айтар эди: “Ўғлим Сулаймон ёш, тажрибасиз. Эгамиз учун қуриладиган уй эса шу қадар салобатли бўлиши керакки, унинг донғи бутун дунёга ёйилиб, барча халқлар орасида шуҳрат топиши керак. Шундай экан, қурилиш учун ҳамма тайёргарликни ўзим кўриб қўяверай.” Шунинг учун Довуд ўлимидан олдин кўп миқдордаги ашёларни тайёрлаб қўйган эди.
6Сўнгра Довуд ўғли Сулаймонни чақиртириб, Исроил халқининг Худоси — Эгамиз учун уй қуришни унга топширди.
7— Ўғлим! — деб гапини бошлади Довуд, — Мен Эгам Худога атаб бир уй қуриш ниятида эдим. 8Лекин Эгам менга шундай сўзини юборган эди: “Сен кўп жанг қилиб, кўп қон тўкдинг. Ер юзида, Менинг олдимда шу қадар кўп қон тўкканинг учун Менга атаб уйни сен қурмайсан. 9Аммо сендан бир ўғил туғилади. Ўғлинг тинчликсевар одам бўлади. Мен уни атрофдаги ҳамма ғанимлардан халос қилиб, тинчлик бераман. Унинг исми Сулаймон бўлади. Унинг ҳукмронлиги даврида Исроилга тинчлик, осойишталик ато қиламан. 10Менга атаб уйни ўша ўғлинг қуради. У Менга ўғил бўлади, Мен унга ота бўламан. Унинг Исроилдаги шоҳлик тахтини то абад мустаҳкам қиламан.” 11Энди, ўғлим, Эгам сенга ёр бўлсин. Унинг уйини қураётганингда Эганг Худо Ўз ваъдасига мувофиқ, сени муваффақиятга эриштирсин. 12Эгам сенга идрок билан фаҳм–фаросат берсин, токи У Исроил ҳукмронлигини сенга топширганда, сен Эганг Худонинг қонунига риоя қила олгин. 13Агар сен Эгамизнинг Исроил учун Мусога амр этган қонун–қоидаларини битта қолдирмай бажарсанг, муваффақиятга эришасан. Дадил ва ботир бўл. Қўрқма, ваҳимага тушма. 14Мен Эгамизнинг уйи учун кўп машаққатлар билан 214.000 пуд олтин, 2.140.000 пуд кумуш, беҳисоб миқдорда бронза ва темир тайёрладим. Яна ёғоч ва тош ҳам тайёрлаб қўйдим. Сен буларга яна қўшишинг лозим. 15Сенинг кўп ишчиларинг бор. Уларнинг орасида тош йўнувчилар, тош терувчилар, дурадгорлар, 16олтин, кумуш, бронза ва темирга ишлов берадиган ҳар турли, беҳисоб моҳир ҳунармандлар бор. Қани, ишга бел боғла. Эгам сенга ёр бўлсин.
17Довуд Исроилнинг барча йўлбошчиларига “Сулаймонга ёрдам беринглар!” деб амр қилиб, шундай деди: 18“Эгангиз Худо сизлар билан бирга бўлиб, сизларга ҳар томондан тинчлик ато этди. Биздан олдин бу юртда яшаган халқни У менинг қўлимга берди. Улар энди Эгамизга ва Унинг халқига қарам бўлиб қолди. 19Энди бутун қалбингиз ва юрагингиз билан Эгамиз Худога интилинг. Боринглар, Парвардигор Эгамизга атаб уй қуришни бошланглар, токи аҳд сандиғи ва муқаддас ашёлар ўша ерда сақланадиган бўлсин.”

 

23–БОБ

 

1Довуд роса кексайиб, умри охирлашиб қолгач, ўғли Сулаймонни Исроил устидан шоҳ қилди.

 

Левиларнинг вазифаси

 

2Довуд Исроилнинг ҳамма йўлбошчиларини, руҳонийларини ва левиларни тўплади. 3У ўттиз ва ундан юқори ёшдаги левиларни ҳисоблади. Уларнинг жами 38.000 эркак чиқди. 4Шунда Довуд айтди: “Булардан 24.000 таси Эгамизнинг уйидаги ишлар учун масъул бўлади, 6000 таси амалдорлар ва ҳакамлар бўлиб хизмат қилади, 54000 таси дарвозабон бўлади, қолган 4000 таси эса мен ясаттирган мусиқий асбобларни чалиб, Эгамизни мадҳ қилади.”
6Довуд левиларни уруғларига кўра, Гершон, Қоҳот ва Марори гуруҳларига бўлди.

 

Гершон насли

 

7Гершоннинг Ладен ва Шимах деган икки ўғли бор эди.
8Ладеннинг учта ўғли бўлиб, тўнғичи Ёхиёл, ўртанчаси Затом ва кенжаси Йўэл эди.
9Улар Ладен наслининг уруғбошилари эдилар. Шимахнинг Шалумўт, Хазиёл ва Харон исмли уч ўғли бор эди.
10-11Кейинчалик Шимах яна тўрт ўғил кўрди, уларнинг тартиби қуйидагича эди: Яхат, Зенах, Ёуш ва Бариё. Ёуш билан Бариёнинг ўғиллари кам бўлгани учун, улар битта хонадон ҳисобланардилар.

 

Қоҳот насли

 

12Қоҳотнинг тўртта ўғли бўлиб, уларнинг исмлари Имром, Изхор, Хеврон ва Узиёл эди.
13Имромнинг ўғиллари Ҳорун ва Мусо эди. Ҳорун Худога бағишланган бўлиб, энг муқаддас ашёлар учун масъулият то абад унинг ва унинг насли зиммасига юкланган эди. Улар Эгамизнинг ҳузурида қурбонликлар келтиришлари, Унга хизмат қилишлари ва то абад Унинг номидан халқни дуо қилишлари керак эди. 14Худонинг одами Мусога келсак, унинг ўғиллари Леви қабиласининг бир қисми ҳисобланарди.
15Мусонинг Гершом ва Элиазар деган икки ўғли бор эди.
16Гершомнинг ўғиллари орасида Шавувол тўнғичи эди.
17Элиазарнинг тўнғич фарзанди Рахавиё эди. Элиазарнинг ундан бўлак ўғиллари бўлмаса–да, Рахавиёнинг ўғиллари ниҳоятда кўп эди.
18Қоҳотнинг иккинчи ўғли Изхор ҳам ўғиллар кўрган эди. Унинг тўнғич ўғли Шалумит эди.
19Қоҳотнинг учинчи ўғли Хеврон тўрт ўғил кўрган эди. Тўнғич ўғлининг исми Ёриё, кейингиларники Эмориё, Яхазиёл ва Ёхамом эди.
20Қоҳотнинг кенжа ўғли Узиёлнинг икки ўғли бор эди: тўнғичи Михо ва кенжаси Ишшиё.

 

Марори насли

 

21Марорининг Махли ва Муши деган иккита ўғли бор эди.
Махлининг Элазар ва Киш исмли иккита ўғли бор эди. 22Элазар ўғил кўрмай ўтиб кетди. Ундан фақат қизлар туғилди. Унинг қизлари ўзларининг амакиваччалари — Кишнинг ўғилларига турмушга чиқдилар.
23Мушининг Махли, Эдер ва Ёримўт исмли уч ўғли бор эди.

 

24Хуллас, левиларнинг номма–ном рўйхатга киритилган авлодлари, уларнинг уруғ ва хонадонлари шулардан иборат эди. Йигирма ва ундан юқори ёшдаги левилар Эгамизнинг уйидаги хизматга тайинланган эдилар.
25Довуд шундай деган эди: “Исроил халқининг Худоси — Эгамиз Ўз халқига тинчлик ато қилди. Энди У Қуддусда абадий истиқомат қилади. 26Шундай экан, бундан буён левилар Эгамизнинг чодирини ёки унда ишлатиладиган ашёларни кўтариб юришлари шарт эмас.” 27Довуднинг охирги фармонига кўра, йигирма ва ундан юқори ёшдаги левилар рўйхатга олинган эдилар. 28Левиларнинг вазифаси Эгамизнинг уйидаги хизматда Ҳорун наслига ёрдам бериш эди. Буларнинг ичига: ҳовли ва ён хоналарга масъул бўлиш, муқаддас нарсаларни поклаш ва Эгамизнинг уйидаги ҳар қандай бошқа юмушларни бажариш кирар эди. 29Шунингдек, левилар Эгамиз ҳузуридаги хонтахта устига қўйиладиган нонлар, дон назри учун сифатли ун, хамиртурушсиз чалпаклар, пишириб тайёрланадиган назрлар, зайтун мойи аралаштирилган назрлар, назрларнинг оғирлиги, сони ва ҳажми учун масъул эдилар. 30Ҳар куни эрталаб ва кечқурун улар Маъбадда Эгамизга шукроналар айтиб, ҳамду санолар куйлашлари керак эди. 31Шаббат кунлари, янги ой ва бошқа белгиланган байрамларда қурбонликлар куйдирилганда ҳам шукроналар айтиб, ҳамду санолар куйлаш уларнинг зиммасида эди. Эгамизнинг ҳузурида доимо хизмат қилаётган левиларнинг сони қоидага мувофиқ бўлиши шарт эди.
32Демак, левилар Учрашув чодири ва Маъбад учун масъул бўлиб, Эгамизнинг уйида хизмат қилган ўз қариндошлари — Ҳорун наслига ёрдам беришлари керак эди.

 

24–БОБ

 

Руҳонийлар учун қуръа ташланади

 

1Ҳорун насли хизмат учун гуруҳ–гуруҳларга бўлинди. Ҳоруннинг Надов, Абиҳу, Элазар ва Итамар исмли тўрт ўғли бор эди. 2Лекин Надов билан Абиҳу оталаридан олдин, ўғил кўрмасдан вафот этганлари учун, Элазар билан Итамар руҳоний бўлдилар. 3Шоҳ Довуд Ҳорун наслини бажарадиган вазифаларига кўра, гуруҳларга бўлди. Унга бу ишда Элазар наслидан бўлган Зодўх ва Итамар наслидан бўлган Охималек ёрдам бердилар. 4Элазар наслидаги уруғбошиларнинг сони Итамар наслиникига қараганда кўпроқ бўлгани учун, Элазар насли ўн олти гуруҳга, Итамар насли эса саккиз гуруҳга бўлинди. 5Маъбадда Худога хизмат қиладиган малакали раҳнамоларнинг баъзилари Элазар наслидан, бошқалари эса Итамар наслидан эдилар. Шу сабабдан тарафкашликка йўл қўймаслик учун бажарадиган вазифалари уларга қуръа бўйича бўлиб берилди.
6Элазар ва Итамар насллари учун галма–галдан қуръа ташланди. Левилардан бўлган котиб Натанил ўғли Шамаё қуръа натижаларини қайд этиб турди. Шоҳ, унинг аъёнлари, руҳоний Зодўх, Абуатар ўғли Охималек ҳамда руҳоний ва леви хонадонларининг уруғбошилари бунга шоҳид эдилар.

 

7Биринчи қуръа Ёҳайиривга тушди.
Иккинчи қуръа Ёдаёга тушди.
8Учинчи қуръа Харимга тушди.
Тўртинчи қуръа Сайўримга тушди.
9Бешинчи қуръа Малкиёга тушди.
Олтинчи қуръа Миёминга тушди.
10Еттинчи қуръа Хаккўзга тушди.
Саккизинчи қуръа Абиёга тушди.
11Тўққизинчи қуръа Ешувага тушди.
Ўнинчи қуръа Шаханиёга тушди.
12Ўн биринчи қуръа Элиашабга тушди.
Ўн иккинчи қуръа Яхимга тушди.
13Ўн учинчи қуръа Хуппага тушди.
Ўн тўртинчи қуръа Эшебовга тушди.
14Ўн бешинчи қуръа Билдахга тушди.
Ўн олтинчи қуръа Иммарга тушди.
15Ўн еттинчи қуръа Хазирга тушди.
Ўн саккизинчи қуръа Хаппизезга тушди.
16Ўн тўққизинчи қуръа Патихиёга тушди.
Йигирманчи қуръа Ҳизқиёга тушди.
17Йигирма биринчи қуръа Ёхинга тушди.
Йигирма иккинчи қуръа Гамулга тушди.
18Йигирма учинчи қуръа Далоёга тушди.
Йигирма тўртинчи қуръа Мазиёга тушди.

 

19Ҳар бир гуруҳ Эгамиз уйидаги ўз вазифасини уларнинг аждоди Ҳорун томонидан белгиланган кўрсатмалар асосида бажариши лозим эди. Бу кўрсатмаларни Ҳорунга Исроил халқининг Худоси — Эгамиз берган эди.

 

Леви уруғбошиларининг рўйхати

 

20Левидан бино бўлган бошқа уруғбошилар қуйидагилар эди:

 

Имром наслидан — Шавувол,
Шавувол наслидан — Ёхидаё,
21Рахавиё наслидан — йўлбошчи Ишшиё,
22Изхор наслидан — Шалумўт,
Шалумўт наслидан — Яхат,
23Хеврон наслидан — тўнғичи — Ёриё, иккинчиси — Эмориё, учинчиси — Яхазиёл ва тўртинчиси — Ёхамом,
24Узиёл наслидан — Михо,
Михо наслидан — Шомир,
25Михо укаси —Ишшиё,
Ишшиё наслидан — Закариё,
26-27Марори наслидан — Махли, Муши ва Язиё,
Язиё наслидан — Бено, Шўҳам, Заккур ва Ибри,
28-29Махли наслидан — Элазар ва Киш. Элазарнинг ўғиллари йўқ эди.
Киш наслидан — Ярахмал,
30Муши наслидан — Махли, Эдер ва Яримўт.

 

Леви насли, уруғлари бўйича, ана шулардан иборат эди.
31Улар ҳам Ҳорун насли сингари қуръа ташлаб бажарадиган вазифаларини аниқлаб олган эдилар. Шоҳ Довуд, Зодўх, Охималек, руҳоний ва леви хонадонларининг уруғбошилари бунга шоҳид эдилар. Катта ўғил хонадони кичик ўғил хонадони қатори қуръа ташлади.

 

25–БОБ

 

Маъбад созандаларининг вазифалари

 

1Довуд билан леви йўлбошчилари левиларнинг Осиф, Хаман ва Ёдутун уруғларини созандалар қилиб тайинладилар. Уларнинг вазифаси лира, арфа ва занг чалиб, башорат қилиш эди. Созандаларнинг рўйхати ва уларнинг бажарадиган вазифаси қуйидагича эди:

 

2Осифнинг тўрт ўғли Заккур, Юсуф, Натаниё ва Осорилах отасининг раҳбарлиги остида бўлиб, шоҳнинг буйруғи билан башорат қилишар эди.
3Ёдутуннинг олти ўғли Гадалиё, Зари, Ешаё, Шимах, Хашавиё ва Маттитиё отасининг раҳбарлиги остида эдилар. Улар лира жўрлигида башорат қилишар, Эгамизга шукроналар ва ҳамду санолар айтишар эди.
4Хаманнинг Буккиёх, Маттаниё, Узиёл, Шавувол, Яримўт, Ханониё, Хонин, Элиота, Гидалти, Ромамтизер, Ёшбахаша, Малўти, Хўтир ва Махазийўт исмли ўн тўрт ўғли бор эди. 5Буларнинг ҳаммаси шоҳ хизматида бўлган валий Хаманнинг ўғиллари эдилар. Худо Ўз ваъдасига биноан Хаманни сийлаб, унга ўн тўрт ўғил берган эди. Унинг уч қизи ҳам бор эди. 6Ўғилларнинг ҳаммаси отасининг раҳбарлиги остида занг, арфа ва лира чалиб, Эгамизнинг уйида созанда бўлиб хизмат қилишар эди. Осиф, Ёдутун ва Хаман бевосита шоҳнинг буйруқларига бўйсунишарди.

 

7-9Бу созандалар қариндошлари билан бирга 288 кишини ташкил қилиб, Эгамизнинг ҳузурида юксак маҳорат билан мусиқа чалишар эди. Улар хонадонларига кўра, йигирма тўрт гуруҳга бўлинди. Ҳар бир гуруҳ ўн икки кишидан ташкил топган бўлиб, бир раҳбарга эга эди. Уларнинг ҳаммаси — ёшу қари, устозу шогирд ўз вазифаларини билиб олиш учун қуръа ташлашди.

 

Биринчи қуръа Осиф хонадонидаги Юсуф ва унинг гуруҳига тушди.
Иккинчи қуръа Гадалиё ва унинг гуруҳига тушди.
10Учинчи қуръа Заккур ва унинг гуруҳига тушди.
11Тўртинчи қуръа Йизри ва унинг гуруҳига тушди.
12Бешинчи қуръа Натаниё ва унинг гуруҳига тушди.
13Олтинчи қуръа Буккиёх ва унинг гуруҳига тушди.
14Еттинчи қуръа Ясарелах ва унинг гуруҳига тушди.
15Саккизинчи қуръа Ешаё ва унинг гуруҳига тушди.
16Тўққизинчи қуръа Маттаниё ва унинг гуруҳига тушди.
17Ўнинчи қуръа Шимах ва унинг гуруҳига тушди.
18Ўн биринчи қуръа Озариёл ва унинг гуруҳига тушди.
19Ўн иккинчи қуръа Хашавиё ва унинг гуруҳига тушди.
20Ўн учинчи қуръа Шавувол ва унинг гуруҳига тушди.
21Ўн тўртинчи қуръа Маттитиё ва унинг гуруҳига тушди.
22Ўн бешинчи қуръа Яримўт ва унинг гуруҳига тушди.
23Ўн олтинчи қуръа Ханониё ва унинг гуруҳига тушди.
24Ўн еттинчи қуръа Ёшбахаша ва унинг гуруҳига тушди.
25Ўн саккизинчи қуръа Хонин ва унинг гуруҳига тушди.
26Ўн тўққизинчи қуръа Маллўти ва унинг гуруҳига тушди.
27Йигирманчи қуръа Элиота ва унинг гуруҳига тушди.
28Йигирма биринчи қуръа Хўтир ва унинг гуруҳига тушди.
29Йигирма иккинчи қуръа Гидалти ва унинг гуруҳига тушди.
30Йигирма учинчи қуръа Махазийўт ва унинг гуруҳига тушди.
31Йигирма тўртинчи қуръа Ромамтизер ва унинг гуруҳига тушди.

 

26–БОБ

 

Маъбад дарвозабонлари ва уларнинг вазифалари

 

1Маъбад дарвозасида хизмат қилиш учун қуйидаги левилар тайинланган эди:

 

Кўрах наслидаги Осиф хонадонидан — Кори ўғли Машалмиё.
2Машалмиёнинг етти ўғли бор эди: тўнғичи — Закариё, иккинчиси — Ёдиёл, учинчиси — Забадиё, тўртинчиси — Ятниёл, 3бешинчиси — Элам, олтинчиси — Ёҳуханон ва еттинчиси — Элихўнай.
4-5Худо Обидадомни баракалаб, унга саккиз ўғил берган эди: тўнғич ўғли — Шамаё, иккинчиси — Ёҳузабад, учинчиси — Йўх, тўртинчиси — Сохор, бешинчиси — Натанил, олтинчиси — Омиёл, еттинчиси — Иссахор ва саккизинчиси — Фуллатай.
6Обидадомнинг тўнғичи Шамаёнинг ҳам ўғиллари бор эди. Улар ниҳоятда қобилиятли бўлганлари учун, ўзларининг ота хонадонида уруғбошилар эдилар. 7Уларнинг исмлари Ўтнах, Рафаил, Обид ва Элзабад эди. Шамаёнинг қариндошлари Элиху билан Самахиё ҳам ниҳоятда қобилиятли эдилар. 8Обидадомнинг бу авлоди жами олтмиш икки кишини ташкил қилиб, ҳаммаси қобилиятли, ўз хизмати учун малакали эдилар.
9Машалмиёнинг ўғиллари ва ака–укалари ўн саккиз кишини ташкил қилиб, ҳаммаси қобилиятли эдилар.
10Марори наслидан бўлган Хўсахнинг тўрт ўғли бор эди. Унинг Шимри деган ўғли йўлбошчи эди. Шимри тўнғич ўғил бўлмаса ҳам, отаси уни йўлбошчи қилган эди. 11Хўсахнинг иккинчи ўғли — Хилқиё, учинчиси — Тавалиё ва тўртинчиси Закариё эди. Хўсах хонадонининг ўн уч аъзоси Маъбад дарвозабонлари бўлиб хизмат қилар эдилар.

 

12Дарвозабонлар хонадонлари бўйича гуруҳ–гуруҳларга бўлинган эдилар. Улар Эгамизнинг уйида хизмат қилаётган бошқа левилар сингари ўз вазифаларига эга эдилар. 13Ҳар бир хонадон катта–кичиклигига қарамай қуръа ташлаб, қўриқлайдиган дарвозасини аниқлаб олди.
14Шарқ томондаги дарвоза учун қуръа ташланганда, қуръа Шаламиёга тушди. Сўнгра ўғли Закариё учун қуръа ташланди, унга шимол томондаги дарвоза тушди. Закариё доно маслаҳатчи эди. 15Обидадом учун қуръа ташланганда, унга жануб томондаги дарвоза тушди. Ўғиллари учун қуръа ташланганда, уларга омборхонани қўриқлаш тушди. 16Ғарб томондаги дарвоза ва юқори йўл устидаги Шаллехет дарвозаси учун қуръа ташланганда, қуръа Шупим билан Хўсахга тушди. Дарвозабонлар ўз хизматини белгиланган вақтда, узлуксиз кетма–кетликда бажаришлари лозим эди. 17Шарқ томондаги дарвозада кунига олтита дарвозабон, шимол томондаги дарвозада тўртта, жануб томондаги дарвозада ҳам тўртта дарвозабон турарди. Шунингдек, иккита омборхонада иккитадан дарвозабон турарди. 18Ғарб томондаги ҳовлига келсак, йўлакда тўртта, ҳовлининг ичида эса иккита дарвозабон турарди.
19Кўрах ва Марори наслидан бўлган дарвозабонларга мана шу қўриқчилик вазифалари топширилган эди.

 

Бошқа левилар ва уларнинг вазифалари

 

20Охиё бошчилигидаги бошқа левиларХудонинг уйидаги хазиналар ва назр қилинган ҳадялар хазиналари учун масъул эдилар. 21Гершон уруғидан бўлган Ладен Ёхиёлининг отаси эди. Ладеннинг наслидан кўп уруғбошилар чиқди. 22Ёхиёлининг ўғиллари Затом билан Йўэл Эгамизнинг уйидаги хазиналар учун масъул эдилар.
23Имром, Изхор, Хеврон ва Узиёл уруғларига ҳам вазифалар тақсимланиб берилди.
24Мусо ўғли Гершомнинг уруғидан Шавувол Маъбаднинг бош хазинабони эди. 25Гершомнинг укаси Элиазарнинг насли қуйидагича эди: Элиазарнинг ўғли Рахавиё, Рахавиёнинг ўғли Ешаё, Ешаёнинг ўғли Ёрам, Ёрамнинг ўғли Зихри ва Зихрининг ўғли Шалумўт. 26Шалумўт ва унинг хонадони Эгамизганазр қилинган ҳадялар хазинаси учун масъул эди. Бу хазинада шоҳ Довуд, уруғбошилар, мингбошилар, юзбошилар ва лашкарбошилар Худога назр қилган ҳадялар сақланган эди. 27Улар жангда қўлга киритган ўлжанинг бир қисмини Эгамизнинг уйини таъминлаш учун назр қилардилар. 28Шалумўт ва унинг хонадони барча ҳадялар учун масъул эдилар. Валий Шомуил, Киш ўғли Шоул, Нар ўғли Абнур ва Зеруя ўғли Йўаб назр қилган ҳадялар ҳам уларнинг назорати остида эди.
29Изхор наслидан Хонаниё ва унинг ўғиллари Исроил халқи учун маъмурлар ва ҳакамлар қилиб тайинландилар. Улар Маъбаддан ташқарида хизмат қилишарди.
30Хеврон наслидан Хашавиё ва унинг бир минг етти юз қобилиятли қариндоши ҳам маъмурлар қилиб тайинландилар. Улар Иордан дарёсининг ғарб томонидаги қабилалар учун масъул бўлиб, Худонинг ва шоҳнинг хизматига оид масалаларни ечишар эди. 31Хеврон наслидаги Ёриё насабнома маълумотига кўра, Хеврон наслининг йўлбошчиси эди. Довуд ҳукмронлигининг қирқинчи йилида насабномаларга оид барча ёзма маълумотлар кўриб чиқилган эди. Шунда Гиладдаги Язир шаҳрида Хеврон насли орасида қобилиятли одамлар борлиги аниқланди. 32Шоҳ Довуд Ёриёни ва унинг 2.700 та қобилиятли қариндошини маъмурлар қилиб тайинлади. Улар Иордан дарёсининг шарқ томонидаги Рубен, Гад ва Манаше қабиласининг ярмиси учун масъул бўлиб, Худонинг ва шоҳнинг хизматига оид барча масалаларни ечишлари керак эди.

 

27–БОБ

 

Исроилдаги ҳарбий тузум

 

1Қуйида Исроил халқининг уруғбошилари, мингбошилари ва юзбошиларининг, шунингдек, уларнинг сардорлари рўйхати берилган. Бу сардорлар шоҳнинг хизматида бўлиб, ҳар йили бир ой давомида вазифасини ўтаётган ҳарбий қисмлар учун масъул эдилар. Ҳар бир қисм 24.000 одамдан ташкил топган эди.

 

2Биринчи ойда хизмат қиладиган қисмнинг сардори Забдиёл ўғли Ёшувам эди. 3Ёшувам Параз наслидан эди.
4Иккинчи ойда хизмат қиладиган қисмнинг сардори Охўва уруғидан бўлган Дўдай эди. Дўдайнинг ўнг қўл ёрдамчиси Михлўт эди.
5Учинчи ойда хизмат қиладиган қисмнинг сардори Бинаё эди. У руҳоний Ёҳайидонинг ўғли бўлиб, 6“Ўттизта қаҳрамон” орасидаги баҳодир жангчи эди. “Ўттизта қаҳрамон”нинг сардори ҳам ана шу Бинаё эди. Бинаёнинг ўғли Омизабод қисмнинг бош қўмондони эди.
7Тўртинчи ойда хизмат қиладиган қисмнинг сардори Йўабнинг укаси Осойил эди. Осойилдан кейин ўғли Забадиё отасининг ўрнини эгаллади.
8Бешинчи ойда хизмат қиладиган қисмнинг сардори Шамҳут эди. У Йизро уруғидан эди.
9Олтинчи ойда хизмат қиладиган қисмнинг сардори Тахувалик Ихеш ўғли Эро эди.
10Еттинчи ойда хизмат қиладиган қисмнинг сардори Палонлик Халез эди. У Эфрайим қабиласидан эди.
11Саккизинчи ойда хизмат қиладиган қисмнинг сардори Хушалик Сиббахай эди. Сиббахай Зерах уруғидан эди.
12Тўққизинчи ойда хизмат қиладиган қисмнинг сардори Онотўтлик Абуазар эди. Абуазар Бенямин қабиласидан эди.
13Ўнинчи ойда хизмат қиладиган қисмнинг сардори Натуфолик Махрай эди. Махрай Зерах уруғидан эди.
14Ўн биринчи ойда хизмат қиладиган қисмнинг сардори Пиратонлик Бинаё эди. Бинаё Эфрайим қабиласидан эди.
15Ўн иккинчи ойда хизмат қиладиган қисмнинг сардори Натуфолик Халдай эди. Халдай Ўтниёл уруғидан эди.

 

Исроил қабилаларининг йўлбошчилари

 

16Исроил қабилаларининг йўлбошчилари қуйидагилар эди:

 

Рубен қабиласининг йўлбошчиси — Зихри ўғли Элиазар,
Шимўн қабиласининг йўлбошчиси — Махо ўғли Шафатиё,
17Леви қабиласининг йўлбошчиси — Камувол ўғли Хашавиё,
Ҳорун наслининг йўлбошчиси — Зодўх,
18Яҳудо қабиласининг йўлбошчиси — Довуднинг акаси Элиху,
Иссахор қабиласининг йўлбошчиси — Микойил ўғли Омри,
19Забулун қабиласининг йўлбошчиси — Ободиё ўғли Йишмаё,
Нафтали қабиласининг йўлбошчиси — Озриёл ўғли Яримўт,
20Эфрайим қабиласининг йўлбошчиси — Озазиё ўғли Хўшея,
Ғарбдаги Манаше қабиласининг ярмига йўлбошчи — Подиё ўғли Йўэл,
21Гиладдаги Манаше қабиласининг ярмига йўлбошчи — Закариё ўғли Эддо,
Бенямин қабиласининг йўлбошчиси — Абнур ўғли Ясиёл,
22Дан қабиласининг йўлбошчиси — Ерохам ўғли Озариёл.

 

Исроил қабилаларининг йўлбошчилари ана шулардан иборат эди.
23Довуд Исроил халқини санаб чиққанда, йигирма ёшдан пастини рўйхатга киритмаган эди, чунки Эгамиз: “Исроил халқини осмондаги юлдузлар каби кўпайтираман”, деб ваъда берган эди. 24Зеруя ўғли Йўаб халқни санашни бошлагандию, лекин охирига етказмаганди. Халқ саналгани учун Эгамиз Исроилга ғазабини сочганди. Шу сабабдан бу саноқнинг натижаси шоҳ Довуднинг йилномасига киритилмади.

 

Шоҳ мулкини бошқарувчилар

 

25Одил ўғли Озмобит сарой хазинабони эди.
Уззиё ўғли Йўнатан туман хазинабони эди. У шаҳар атрофидаги, шаҳарлардаги, қишлоқлардаги ва қалъалардаги хазиналар учун масъул эди.
26Халуб ўғли Эзри ерга ишлов берадиган деҳқонлар учун масъул эди.
27Рамалик Шимах узумзорлар учун масъул эди.
Шафомлик Забди шароб омборлари учун масъул эди.
28Гедерлик Баалханон Яҳудо қир этакларидаги зайтунзорлар ва шикамора–анжирзорлар учун масъул эди.
Йўш зайтун мойи омборлари учун масъул эди.
29Шаронлик Шитрай Шарон текислигида боқиладиган подалар учун масъул эди.
Адлай ўғли Шофот водийларда боқиладиган подалар учун масъул эди.
30Исмоил уруғидан Обил туя подалари учун масъул эди.
Миронўтлик Ёхидаё эшак подалари учун масъул эди.
31Ҳожар уруғидан Ёзиз қўй сурувлари учун масъул эди.

 

Ана шуларнинг ҳаммаси шоҳ Довуд мулкини назорат қилар эдилар.

 

Довуднинг шахсий маслаҳатчилари

 

32Довуднинг амакиси Йўнатан донишманд одам бўлиб, маслаҳатчи ва тафсирчи эди. Хахмўн ўғли Ёхиёл шоҳ ўғилларининг мураббийси эди. 33Охитўфел шоҳнинг маслаҳатчиси эди. Орх уруғидан Хушай шоҳнинг дўсти эди. 34Охитўфелдан кейин унинг ўрнига Бинаё ўғли Ёҳайидо ва Абуатар маслаҳатчи бўлди. Йўаб шоҳ қўшинининг лашкарбошиси эди.

 

28–БОБ

 

Довуд Маъбадни қуриш учун кўрсатма беради

 

1Довуд Исроилдаги ҳамма аъёнларни — қабила йўлбошчиларини, шоҳга хизмат қиладиган ҳарбий қисмлар сардорларини, мингбошиларни, юзбошиларни, шоҳ ва шаҳзодалар мулкини ва подаларини бошқарувчиларни, сарой аъёнларини, баҳодир паҳлавонларни ва бошқа ҳамма жангчиларни Қуддусда тўплади.
2Шоҳ Довуд уларнинг олдида туриб, гапирди:

 

“Биродарларим, халқим, гапимни эшитинглар! Мен Худонинг оёқ курсиси бўлмиш Эгамизнингаҳд сандиғи учун бир оромгоҳ қурмоқчи эдим. Қурилиш учун ҳамма тайёргарликни ҳам кўриб қўйган эдим. 3Лекин Худо:
— Менга атаб уйни сен қурмайсан, сен жанг қилиб, кўп қон тўкдинг, — деди.
4Ваҳоланки, Исроил халқининг Худоси Эгамиз бутун отам хонадонидан мени танлаб олди. Мени то абад Исроилнинг шоҳи қилди. У Яҳудо қабиласини етакчи қилиб танлади, Яҳудо қабиласидан эса отамнинг хонадонини раво кўрди, отамнинг ўғиллари орасидан эса мени мамнунлик ила бутун Исроил устидан шоҳ қилди. 5Эгамиз менга кўп ўғиллар берди, ҳамма ўғилларим орасидан Исроил шоҳи қилиб Сулаймонни танлади. Ҳа, Эгамизнинг шоҳлиги тахтига у ўтиради. 6Эгамиз менга айтди:
— Мен учун уйни ва ҳовлиларни қурадиган ўғлинг Сулаймондир. Мен уни Ўзимга ўғил қилиб танладим, Мен унга ота бўламан. 7Агар у бугунгидай, Менинг амрлариму қонунларимга қатъият билан риоя қилиб юрса, унинг тахтини то абад мустаҳкам қиламан.
8Шунинг учун энди Эгамизнинг жамоаси Исроил халқининг кўзи ўнгида ва Худойимизнинг гувоҳлигида сизларга айтайин: Эгангиз Худонинг амрларини битта қолдирмай бажаринг. Ана шунда сизлар мана шу ҳосилдор юртга эгалик қиласизлар, болаларингизга ҳам уни абадий мерос қилиб қолдирасизлар.
9Энди Сулаймон ўғлим, отанг Худони тан олгин, бутун онгинг билан сидқидилдан Унга хизмат қилгин. Зотан Эгамиз ҳар бир инсоннинг юрагини синайди, нияту фикрларимизни У билади. Агар Уни изласанг, топасан. Агар Уни тарк этсанг, У ҳам сени абадий ташлаб кетади. 10Қулоқ сол! Маъбад қуриш учун Эгамиз сени танлаган экан, қани, дадил бўлиб, ишга бел боғла!”

 

11Довуд Маъбад биноларининг, омборхоналарининг, бошқа хоналарининг ва Энг муқаддас хонанинг, яъни гуноҳдан поклаш жойининг чизма лойиҳаларини ўғли Сулаймонга берди. 12Шунингдек, Довуд Эгамиз уйининг ҳовлилари ва атрофидаги хоналари, Худо уйининг хазиналари ва назр қилинган ҳадялар сақланадиган хоналари учун кўнглидаги ниятларини айтди. 13Руҳонийлар ва левиларнинг тузумига, уларнинг Эгамизнинг уйида қилинадиган барча хизматларига ва хизмат пайтида фойдаланадиган барча ашёларга оид кўрсатмалар берди. 14Хизматда ишлатиладиган қуйидаги идиш ва жиҳозларни ясаш учун олтин ва кумуш вазнини белгилаб берди: 15мойчироқлар ва чироқпоялар, 16муқаддас нонлар қўйиладиган олтин хонтахта, кумуш хонтахталар, 17санчқилар, тоғорачалар, кўзалар, жомлар ва 18тутатқи қурбонгоҳи. Бундан ташқари, олтин араванинг, яъни қанотларини ёйиб, Эгамизнинг аҳд сандиғини қоплаб турган олтин карубларнинг лойиҳасини ҳам Сулаймонга берди.
19Сўнгра Довуд шундай деди:
— Буларнинг ҳаммасини мен Эгамнинг бошчилигида ёздим, лойиҳанинг икир–чикрларини Унинг Ўзи менга аён қилди.
20У ўғли Сулаймонга деди:
— Дадил ва ботир бўл. Ишни бошла! Қўрқма, ваҳимага тушма! Эгамиз Худо — менинг Худойим сен билан биргадир. Эгамизнинг уйидаги ишлар битмагунча, У сени ташлаб қўймайди, тарк этмайди. 21Мана, руҳонийлар ва левилар гуруҳлари Худонинг уйидаги ҳар қандай хизматни қилишга тайёр бўлиб турибдилар. Моҳир ҳунармандлар сенга жони билан ёрдам берадилар. Бутун халқ ва уларнинг йўлбошчилари амрингга мунтазирдир.

 

29–БОБ

 

Маъбад қурилиши учун ҳадялар

 

1Шоҳ Довуд бутун жамоага шундай деди:

 

“Худо танлаган ўғлим Сулаймон ҳали ёш, тажрибасиз, қиладиган иши эса улкандир, чунки бу кошона инсон учун эмас, балки Эгамиз Худо учундир. 2Эгамиз уйининг қурилиши учун мен қўлимдан келганича олтин, кумуш, бронза, темир, ёғоч, ақиқ тошлар, безак учун фируза тошлар, ранго–ранг тошлар, ҳар хил қимматбаҳо тошлар ва мармар йиғдим. 3Энди эса, Худойимнинг уйига бўлган садоқатимни кўрсатиб, буларга қўшимча қилган ҳолда шахсий хазинамдаги олтин ва кумушни бераман. 4Мен бераётган мана бу 6.000 пуд Офир олтинини ва 14.000 пуд тоза кумушни биноларнинг деворларини қоплаш учун 5ҳамда ҳунармандлар ясайдиган ашёлар учун ишлатинглар. Қани, яна ким бугун Эгамизга ўз садоқатини кўрсатмоқчи? Ким Маъбаднинг қурилишига назрлар бермоқчи?”

 

6Шунда уруғбошилар, қабила йўлбошчилари, мингбошилар, юзбошилар ва шоҳнинг аъёнлари кўнгилдан чиқариб назрлар бердилар. 7Улар Худо уйининг қурилиши учун 10.000 пуд олтин, 10.000 драхма олтин, 20.000 пуд кумуш, 36.000 пуд бронза ва 200.000 пуд темир назр қилдилар. 8Кимда қимматбаҳо тошлар бўлса, уларни Эгамизнинг уйи хазинасига бердилар. Хазинага Гершон наслидан бўлган Ёхиёл масъул эди. 9Одамлар йўлбошчиларнинг берган бу ҳадялари учун севиндилар, чунки улар кўнгилдан чиқариб берган бу назрларини якдиллик билан Эгамизга келтирган эдилар. Шоҳ Довуд ҳам жуда хурсанд бўлди.

 

Довуд Худони мадҳ қилади

 

10Довуд бутун жамоанинг кўзи олдида Эгамизга ҳамду сано ўқиди:

 

“Эй бобомиз Ёқубнинг Худоси — Эгамиз! Сенга то абад ҳамду санолар бўлсин! 11Эй Эгамиз! Сен буюк, қудратли, шуҳратли, салобатли ва улуғдирсан. Зотан еру осмондаги барча нарса Сеникидир. Эй Эгамиз! Сен Шоҳсан. Сен ҳар нарсадан юксаксан. 12Бойлик ва шон–шарафнинг манбаи Сенсан. Ҳа, Сен ҳамма нарса устидан ҳукмронсан. Куч–қудрат эгаси Ўзингсан. Одамларни юксалтирадиган, уларга куч берадиган Сенсан. 13Энди, эй Худойимиз, биз Сенга шукрлар айтамиз, Сенинг улуғ номингни мадҳ қиламиз.
14Лекин мен ким бўлибман, менинг халқим нима бўлибдики, биз кўнгилдан чиқариб Сенга назр қила оладиган бўлсак? Ахир, ҳамма нарса Сендан келган! Биз бугун бор–йўғи Сенинг нарсангни Ўзингга қайтариб бердик, холос. 15Биз Сенинг олдингда, ота–боболаримиз сингари мусофиру меҳмонмиз. Бизнинг умримиз соядай изсиз ўтиб кетади. 16Эй Эгамиз Худо! Биз Сенинг муқаддас исмингга атаб уй барпо қилиш учун йиққан мана шу бойликларнинг ҳаммаси Сендан келган. Ҳа, ҳаммаси Ўзингникидир. 17Эй Худойим! Биламан, Сен юракни синайсан, тўғри одамдан хушнуд бўласан. Мана шу назрларни мен Сенга чин дилдан, кўнглимдан чиқариб бердим. Ҳозир эса шу ерда турган халқинг ҳам назрларини Сенга хурсандчилик билан атаганини кўрдим. 18Эй ота–боболаримиз Иброҳим, Исҳоқ ва Ёқубнинг Худоси — Эгамиз! Халқингнинг юрагидаги бу нияту мақсадларини то абад сақла, уларнинг юрагини Ўзингга бур. 19Ўғлим Сулаймон Сенинг амрларинг, шартларинг ва қонунларингга риоя қила олиши учун ва мен ҳозирлигини кўриб қўйган Маъбадни қура олиши учун унга кучли истак ато қилгин.”

 

20Шундан кейин Довуд бутун жамоага: “Эгамиз Худони олқишланг!” деди. Улар ота–боболарининг Худоси — Эгамизни олқишладилар. Унга таъзим қилиб, Эгамиз ва шоҳнинг олдида мук тушдилар.
21Эртаси куни улар минг бош буқа, минг бош қўчқор ва минг бош қўзини Эгамизга куйдириладиган қурбонлик қилдилар. Булар билан бирга шароб назрларини ва бутун Исроил халқи учун бир талай бошқа қурбонликларни келтирдилар. 22Ўша куни жамики Исроил халқи катта хурсандчилик билан Эгамиз ҳузурида еб–ичди.
Улар Довуд ўғли Сулаймонни иккинчи марта шоҳ деб эълон қилдилар. Сўнг Сулаймон ва Зодўхнинг бошларига мой суртиб, Сулаймонни Эгамизнинг шаҳзодаси, Зодўхни эса руҳоний қилиб тайинладилар. 23Сулаймон Эгамизнинг тахтига ўтириб, отаси Довуднинг ўрнига шоҳ бўлди. У катта муваффақиятга эришди, бутун Исроил халқи унга итоат қилар эди. 24Барча йўлбошчилар, баҳодир жангчилар ва шоҳ Довуднинг ҳамма ўғиллари шоҳ Сулаймонга содиқ бўлишга сўз бердилар. 25Эгамиз Сулаймонни шу қадар юксалтирдики, бутун Исроил халқи уни ниҳоятда иззат қиладиган бўлди. Дарҳақиқат, Сулаймондан олдин ҳеч қандай шоҳ Исроилда бундай дабдабали шуҳратга эришмаган эди.

 

Довуд ҳукмронлигининг сўнгги пайтлари

 

26Эссай ўғли Довуд бутун Исроил устидан шоҳ бўлган. 27У Исроилда қирқ йил шоҳлик қилди: шундан етти йили Хевронда, ўттиз уч йили Қуддусда ўтди. 28Довуд ёшини яшаб, ошини ошади, давлату шуҳрат орттириб, оламдан ўтди. Ўрнига ўғли Сулаймон шоҳ бўлди.
29Шоҳ Довуднинг бутун фаолияти, бошдан охиригача валий Шомуилнинг, пайғамбар Натаннинг ва валий Гаднинг қўлёзмаларида баён этилган. 30Довуднинг ҳукмронлиги даврида кўрсатган қаҳрамонликлари, Исроил халқининг ва ўзининг бошидан кечган воқеалар ҳамда атрофдаги шоҳликларда юз берган ҳодисалар ўша китобларга киритилган.

 

 

СОЛНОМАЛАР (ИККИНЧИ КИТОБ)

Кириш

 

“1 Солномалар” ва “2 Солномалар”нинг асл нусхаси битта ибронийча китобдир. Бу китобни битта ўрамга жойлаштиришнинг имкони бўлмагани учун, китоб икки қисмга — “1 Солномалар” ва “2 Солномалар”га бўлинган. Гарчи иккала китобда “Шоҳлар” китобларидаги кўп воқеалар такрорланса ҳам, Исроил тарихи “Шоҳлар” китобларидагига қараганда бир оз бошқачароқ нуқтаи назардан баён қилинади.
“2 Солномалар” китоби шоҳ Сулаймоннинг ҳукмронлиги тарихи билан бошланади. Сўнг милоддан аввалги 586 йилдаги Қуддус шаҳрининг қулашигача Яҳудо ва Исроил шоҳликларида юз берган воқеалар ҳикоя қилинади.
Шоҳ Сулаймон Исроилнинг мукаммал шоҳи сифатида шуҳрат таратади. “2 Солномалар”нинг биринчи қисми (1-9–боблар) Сулаймоннинг ҳукмронлиги давридаги воқеаларни баён қилади. Хусусан, Қуддусдаги Маъбаднинг қурилиши, Худога бағишланиши ва у ердаги сажда қилиш бошланган пайтлардаги ҳодисаларни ўз ичига олади.
Китобнинг иккинчи қисми (10-36–боблар) Исроилдаги шимолий қабилаларнинг исёни билан бошланади. Исён натижасида мамлакат иккита алоҳида шоҳликка — жанубда Яҳудо шоҳлиги ва шимолда Исроил шоҳлигига бўлинади. Китобнинг бу қисмида Қуддуснинг қулаши ва вайрон бўлишигача юз берган воқеалар баён қилинади. Мазкур китоб “3 Шоҳлар” дан фарқли равишда шимолий шоҳлик тўғрисида кам маълумот беради. “2 Солномалар” китобида ёзилишича, Исроил халқи Худодан юз ўгириб, кўп гуноҳ қилган. Шунинг учун уларнинг тарихи баён қилинишга арзимас эди.
“2 Солномалар” китоби, “1 Солномалар” китоби сингари, Худога тўғри йўллар билан сажда қилиш муҳимлигига катта эътибор беради. Яҳудо шоҳлари Ҳизқиё ва Йўшиё Худога бўлган садоқати, қонунга итоаткорлиги ва татбиқ этган ислоҳотлари туфайли юксак обрўга сазовор шоҳлар ҳисобланади.
Мазкур китобда Қуддуснинг вайрон бўлиши ва Яҳудо халқи Бобилга асир қилиб олиб кетилиши тўғрисида ҳам ҳикоя қилинади. Яҳудо халқига берилган умид ваъдаси китобга якун ясайди. Форс шоҳи Куруш асирларга Яҳудога қайтишлари учун ижозат бериб шу сўзларни айтади: “Самовий Худо — Эгам ер юзидаги жамики шоҳликларни менга берган. У Яҳудодаги Қуддусда Ўзига бир уй қуришни менга топширди. Эгамизнинг халқидан бўлган ҳар бир кимса Яҳудога борсин, Эгаси Худо унга ёр бўлсин.” (36:23)

 

1–БОБ

 

Шоҳ Сулаймон донолик сўраб ибодат қилади

 

1Довуд ўғли Сулаймон ўз ҳокимиятини мустаҳкамлаб олди. Эгаси Худо у билан бирга бўлиб, уни ниҳоятда юксалтирди. 2Сулаймон жамики Исроил халқини — мингбошиларни, юзбошиларни, ҳакамларни, Исроилнинг ҳамма йўлбошчиларини ва уруғбошиларини чақиртирди. 3Сулаймон билан бутун жамоа Гивондаги саждагоҳга йўл олишди. Эгамизнинг қули Мусо саҳрода қурдирган Худонинг Учрашув чодири ўша даврда Гивонда жойлашган эди. 4Худонинг аҳд сандиғи эса Довуднинг ташаббуси билан Хират–Ёримдан Қуддусга олиб келинган эди, чунки Довуд сандиқ учун Қуддусда бир жой тайёрлаб, чодир ўрнатиб қўйган эди. 5Базалил қурган бронза қурбонгоҳ эса ҳануз Гивондаги Эгамиз чодирининг қаршисида жойлашган эди. Базалил Урининг ўғли ва Хурнинг невараси эди. Сулаймон ва жамоа қурбонгоҳ олдида Эгамиздан Унинг хоҳиш–иродасини сўрадилар. 6Сўнг Сулаймон Эгамизнинг олдида Учрашув чодирининг қаршисидаги ўша бронза қурбонгоҳ устига чиқиб, мингта қурбонлик куйдирди.
7Ўша куни кечаси Худо Сулаймонга зоҳир бўлиб, унга:
— Тила тилагингни! — деди.
8Сулаймон Худога айтди:
— Сен отам Довудга улуғ севгингни кўрсатдинг. Мени унинг ўрнига шоҳ қилдинг. 9Эй Парвардигор Эгам! Отам Довудга берган ваъданг устидан чиқ. Ахир, Сен мени ернинг қумидай кўп бўлган бир халқ устидан шоҳ қилдинг. 10Бу халқни бошқара олишим учун, менга донолик ва илму маърифат бергин. Бўлмаса Сенинг шу қадар беҳисоб халқингга ким ҳукмронлик қила олар?!
11Худо Сулаймонга шундай жавоб берди:
— Сен ўзинг учун мол–мулк, бойлик, шон–шуҳрат ёки душманларингнинг жонини сўрамадинг, ҳатто ўзингга узоқ умр ҳам тиламадинг. Аксинча, Мен сени устидан шоҳ қилган халқимни бошқарай деб, донолик ва илму маърифат сўраганинг учун 12донолик ва илму маърифат сенга ҳадя бўлсин. Буларга қўшимча қилиб сенга бойлик, мол–мулк ва шон–шуҳрат бераман, сенгача ўтган ва сендан кейин бўладиган ҳеч қайси шоҳ сенга тенг келмайди.
13Шундан кейин Сулаймон Гивондаги саждагоҳда жойлашган Учрашув чодиридан Қуддусга қайтиб кетди. У Исроил устидан ҳукмронлик қила бошлади.

 

Шоҳ Сулаймоннинг бойлиги

 

14Сулаймон жанг аравалари ва отларни тўплади. Унинг 1.400 та жанг араваси ва 12.000 та оти бор эди. Сулаймон буларнинг бир қисмини жанг аравалари сақланадиган шаҳарларга ва бир қисмини Қуддусга — ўзининг ёнига жойлаштирди. 15Шоҳ Қуддусда кумушу олтинни оддий тош билан баравар қилиб қўйди. Садр ёғочлари эса кўплигидан Яҳудо қир этакларида ўсадиган оддий шикамора–анжир дарахтига тенглашиб қолди. 16Шоҳнинг савдогарлари Мисрдан ва Қувайдан Сулаймон учун отлар олиб келишарди. Улар отларни Қувайдан сотиб олишарди. 17Мисрдан келтирган ҳар бир жанг арава учун 600 кумуш танга, ҳар бир от учун 150 кумуш танга тўлашарди. Сўнг буларни барча Хет шоҳларига ва Орам шоҳларига сотишарди.

 

2–БОБ

 

Маъбад қурилиши учун тайёргарлик

 

1Сулаймон Эгамизга атаб Маъбад ва ўзи учун шоҳона сарой бунёд этишга қарор қилди. 2Сулаймон 70.000 юк ташувчини, қирларда тош кесадиган 80.000 сангтарошни ва булар устидан назоратчи қилиб 3.600 кишини ёллади.
3Сулаймон Тир шоҳи Хирамга шу хабарни жўнатди:

 

“Бир вақтлар сиз отам Довудга саройини қуриш учун садр ёғочларини жўнатганингиз каби менга ҳам садр ёғочларини жўнатинг. 4Мен Эгам Худога атаб бир уй қурмоқчиман. У ерда хушбўй ҳидли тутатқилар тутатилади, доимий равишда муқаддас нонларназр қилиниб, хонтахта устига терилади. Эрталаб ва кечқурунлари қурбонликлар куйдирилади, шунингдек, Шаббат кунларида, янги ой байрамларида ва Эгамиз Худо белгилаган байрамларда куйдириладиган қурбонликлар келтирилади. Исроил халқи буларга доимо, авлодлар оша риоя қилади.
5Мен қурмоқчи бўлган уй ҳашаматли бўлади, чунки Худойимиз бошқа худолардан буюкдир. 6Лекин ким Унга бир уй қура олар?! У осмонга, ҳатто осмони фалакка ҳам сиғмайди–ку! Мен ким бўлибманки, Унга уй қура олсам?! Фақат Унга қурбонликлар келтириш учун бир жой тайёрлай оламан, холос.
7Шундай экан, менга моҳир бир устани юборинг. У ўймакорликдан бўлак, олтин, кумуш, бронза ва темирга ишлов бера оладиган, сафсар, қизил ва кўк матолар тўқий оладиган бўлсин. У Яҳудо ва Қуддусда, отам Довуд саралаган моҳир усталарим билан бирга ишлайди.
8Менга Лубнондан садр, сарв ва сандал ёғочларини жўнатинг. Сизнинг хизматкорларингиз Лубнон дарахтларини кесишга уста эканини биламан. Менинг одамларим сизнинг одамларингиз билан бирга ишлайдилар. 9Улар мен учун катта миқдорда ёғоч тайёрлаб беришсин. Мен қурмоқчи бўлган уй улкан ва ҳашаматли бўлиши керак. 10Мен ёғоч кесадиган хизматкорларингизга иш ҳақи қилиб 200.000 тоғора янчилган буғдой, 200.000 тоғора арпа, 40.000 кўза шароб ва 40.000 кўза зайтун мойи юбораман.”

 

11Шундан кейин Тир шоҳи Хирам мактуб орқали Сулаймонга шундай жавоб берди:

 

“Эгамиз Ўз халқини севгани учун, улар устидан сизни шоҳ қилди.”

 

12Хирам яна шу гапларни айтди:

 

“Еру кўкни яратган Исроил халқининг Худоси — Эгамизга ҳамду санолар бўлсин. У шоҳ Довудга доно, ақлли, фаҳм–фаросатли ўғил ато қилибди. Шу ўғил Эгамизга атаб Маъбадни ва ўзи учун саройни бунёд қилади.
13Сизга Хуром исмли ақлли, моҳир бир устани юборяпман. 14Унинг онаси — Дан қабиласидан, отаси эса — Тирлик. Унинг ўзи олтин, кумуш, бронза, темир, тош ва ёғочга ишлов берадиган моҳир устадир. У сафсар, кўк, қизил матоларни ва майин зиғир матони ҳам тўқишни билади. Шунингдек, турли ўймакорлик ишларни бажара олади, унга берилган ҳар қандай нақшни сола олади. Хуром сизнинг усталарингиз ва отангиз бўлмиш хўжайиним Довуд етиштирган усталар билан бирга ишлайди.
15Жаноби олийлари! Ўзингиз айтган буғдой, арпа, зайтунмойи, шаробни қулларингизга юборинг. 16Сизга керак бўладиган ҳар қандай дарахтни биз Лубнондан кесиб берамиз, ёғочлардан сол қилиб, денгиз соҳили бўйлаб Яффага қадар келтириб берамиз. Сиз ўша ердан ёғочларни Қуддусга олиб кетаверасиз.”

 

Маъбад қурилиши бошланди

 

17Шундан кейин Сулаймон отаси Довуд сингари, Исроил юртида истиқомат қилаётган мусофирларнинг ҳаммасини рўйхатга олди. Мусофирларнинг сони 153.600 киши экан. 18Сулаймон уларнинг 70.000 тасини оғир юк ташувчи, 80.000 тасини қирларда тош кесадиган сангтарош, 3.600 тасини эса ишлаётганлар устидан назоратчи қилиб тайинлади.

 

3–БОБ

 

1Сулаймоннинг отаси шоҳ Довуд Эгамизнинг уйи учун Қуддусда бир жой тайёрлаб қўйган эди. Бу жой Мориёх тоғида — Довудга Эгамиз зоҳир бўлган Ёбуслик Ўрнаннинг хирмонида эди. Сулаймон Худонинг уйини ўша ерда барпо қила бошлади. 2Қурилиш Сулаймон ҳукмронлигининг тўртинчи йили, иккинчи ойининг иккинчи кунида бошланган эди. 3Сулаймон Худонинг уйи учун пойдевор қўйди, пойдеворнинг узунлиги (қадимги ўлчов бирлигига асосан) 60 тирсак, эни 20 тирсак эди. 4Уйнинг асосий хонаси олдида айвон бўлиб, айвоннинг узунлиги асосий хонанинг эни билан бир ўлчовда — 20 тирсак, баландлиги 120 тирсак эди. Сулаймон айвоннинг ичини тоза олтин билан қоплатди. 5Асосий хонанинг деворларини олдин сарв тахтаси билан қоплатиб, устидан тоза олтинни қоплатди, сўнг хурмо дарахти ва занжирлар шаклларини ўйдириб солдирди. 6Уйни қимматбаҳо тошлар билан безаттирди. Парвайимдан келтирилган олтин билан 7уйнинг тўсинларини, остоналарини, деворларини ва эшикларини қоплатди. Деворларга карублар суратини ўйдирди.
8Сулаймон Энг муқаддас хонани ҳам қурдирди. Бу хонанинг узунлиги асосий хонанинг эни билан бир ўлчовда — 20 тирсак, эни ҳам 20 тирсак эди. Сулаймон бу хонани 200 пуд тоза олтин билан қоплатди. 9Ишлатилган олтин михларнинг умумий оғирлиги 125 мисқол эди. Юқори хоналарнинг деворлари ҳам олтин билан қопланди.
10Сўнг Сулаймон иккита каруб шаклини ясаттирди. Уларни олтин билан қоплатиб, Энг муқаддас хонага ўрнаштирди. 11-13Карублар ёнма–ён, кираверишга қаратиб қўйилган эди. Ҳар бирининг иккитадан қаноти бўлиб, ҳар бир қанотининг узунлиги беш тирсак эди. Қанотлар ёйилган ҳолда ясалган бўлиб, карубларнинг бир қаноти деворга тегиб турар эди. Иккинчи қаноти эса хонанинг марказида бошқа карубнинг қанотига тегиб турар эди. Иккала карубнинг ёйилган қанотлари жами 20 тирсакни ташкил қилар эди. 14Сулаймон кўк, сафсар, қизил матолардан ва майин зиғир матосидан ички парда қилдириб, парданинг устига карублар суратини солдирди.

 

Икки бронза устун

 

15Сулаймон 35 тирсак баландликдаги икки устун ясаттириб, уларни Эгамиз уйининг олд томонига ўрнатди. Ҳар бир устун тепасида устунқош бўлиб, устунқошнинг баландлиги 5 тирсак эди. 16Устунқошлар тўқилган занжирлар ва юзта анор сурати билан безатилган эди. 17Устунлар уйнинг олдига — биттаси ўнг томонга, иккинчиси чап томонга ўрнатилган эди. Ўнг томондаги устунга Ёхин деб, чап томондагисига Бўаз деб ном берилди.

 

4–БОБ

 

Маъбад анжомлари

 

1Шоҳ Сулаймон бронза қурбонгоҳ ясатди. Қурбонгоҳнинг узунлиги 20 тирсак, эни ҳам 20 тирсак, баландлиги 10 тирсак эди. 2Кейин бронзани эритиб, думалоқ шаклда ҳовуз ясатди. Ҳовузнинг бир қирғоғидан нариги қирғоғигача 10 тирсак, баландлиги эса 5 тирсак эди. Айланаси 30 тирсак эди. 3Ҳовузнинг ташқи томонида, қирғоғи остида айланасига икки қатор буқа шакли бор эди. Ҳар бир тирсак масофада ўнтадан шундай шакл қилинган эди. Бронза эритилиб, ҳовуз ясалаётган пайтда, бу буқа шакллари ҳам қилинган эди. 4Ҳовуз бронзадан ясалган ўн иккита буқа устига ўрнаштирилган эди. Буқаларнинг учтаси шимолга, учтаси ғарбга, учтаси жанубга ва учтаси шарққа қаратилган эди. Буқаларнинг орқа томони ҳовузнинг ичкарисига қаратилган эди. 5Ҳовузнинг қалинлиги тўрт энли бўлиб, четлари косанинг четларига ўхшар, шакли лолагулга ўхшарди. Унга 6.000 кўза сув сиғарди.
6Сулаймон ўнта тоғора ҳам ясатди. Тоғоранинг бештаси ҳовузнинг чап томонига, бештаси ўнг томонига ўрнатилди. Бу тоғоралар қурбонлик қилиб куйдириладиган ҳайвонларни ювиш учун мўлжалланган эди. Ҳовуз эса руҳонийларнинг ювиниши учун эди.
7-8Сулаймон лойиҳага биноан ўнта олтин чироқпоя билан ўнта хонтахта ясатиб, уларни Маъбаднинг асосий хонасига ўрнаштирди. Бешта чироқпоя билан бешта хонтахтани хонанинг ўнг томонига, қолган бешта чироқпоя билан бешта хонтахтани хонанинг чап томонига ўрнаштирди. Булардан ташқари, олтиндан юзта тоғорача ҳам ясатди. 9Сулаймон руҳонийлар учун ички ҳовлини қурдирди. Бундан ташқари, ташқи ҳовлини қурдириб, икки ҳовли орасига эшиклар ясатди. Эшикларни бронза билан қоплатди. 10Ҳовузни Эгамиз уйининг жануби–шарқ томонидаги бурчагига ўрнаштирди.
11Хуром қозонлар, куракчалар ва тоғорачалар ҳам ясади. Шундай қилиб, у шоҳ Сулаймон учун Худонинг уйига оид қуйидаги ашёларни ясаб берди:

 

12иккита устун,
устунларнинг тепасидаги иккита доира шаклидаги устунқош,
устунқошни ўраб турган иккита тўрсимон безак,
13иккала безакнинг ёнларида тўрт юзта анор сурати, яъни устунлар тепасида доира шаклидаги иккита устунқошни қоплаб туриш учун ҳар бир тўрсимон безакнинг иккала чеккасидаги анор суратлари,
14аравалар, аравалар устидаги тоғоралар,
15битта ҳовуз, ҳовуз остидаги ўн икки буқа шакли,
16қозонлар, кураклар, санчиқлар ва буларга алоқадор барча буюмлар.

 

Хуром шоҳ Сулаймон учун Эгамизнинг уйига оид ана шу ашёларни сайқалланган бронзадан ясаб берди. 17Шоҳ бу нарсаларни Иордан водийси атрофларида — Сухўт ва Заридо орасида лойдан ясалган қолипларда қуйдирди. 18Сулаймон бу нарсаларнинг ҳаммасини кўп миқдорда ясаттирди, шунинг учун ишлатилган бронзанинг ҳисобини аниқлаб бўлмади.
19Сулаймон Худонинг уйи учун қуйидаги ҳамма буюмларни ҳам ясаттирди:

 

олтиндан ясалган тутатқи қурбонгоҳи,
устида муқаддас нонлар турадиган хонтахталар,
20тоза олтиндан ишланган чироқпоялар ва уларнинг мойчироқлари, булар лойиҳага биноан Энг муқаддас хонанинг олдида ёниб туришлари керак эди,
21яна тоза олтиндан гуллар, мойчироқлар, қисқичлар,
22қайчилар, тоғорачалар, куракчалар ва оловкураклар ясатди. Энг муқаддас хона ва асосий хона эшиклари ҳам тоза олтиндан ясалган эди.

 

5–БОБ

 

1Шундай қилиб, Сулаймон Эгамизнинг уйига оид ҳамма ишларни битирди. Сўнгра у отаси Довуд назр қилган нарсаларни олиб келиб, кумуш, олтин ва ҳамма буюмларни Худонинг уйи хазинасига қўйди.

 

Аҳд сандиғи Маъбадга келтирилади

 

2Шундан сўнг Сулаймон Исроил оқсоқолларини, ҳамма қабила йўлбошчиларини, Исроил халқи уруғбошиларини Қуддус шаҳрига тўплади. У Эгамизнингаҳд сандиғиниДовуд қалъасидан — СионданЭгамизнинг уйига олиб келмоқчи эди. 3Уларнинг ҳаммаси еттинчи ойда нишонланадиган Чайла байрами пайтида шоҳнинг ҳузурига йиғилишди.
4Исроил оқсоқолларининг ҳаммаси келгач, левиларсандиқни ердан кўтаришди. 5Руҳонийлар ва левилар сандиқ билан бирга Учрашув чодирини, чодирдаги барча муқаддас буюмларни Эгамизнинг уйига олиб келишди. 6Шоҳ Сулаймон ва тўпланган бутун Исроил жамоаси сандиқнинг олдида қўйлар, буқалар сўйиб қурбонлик қилишди. Қурбонлик қилинган қўй ва буқалар шу қадар кўп эдики, ҳисобига етиб бўлмасди.
7Руҳонийлар Эгамизнинг аҳд сандиғини унга аталган жойга — Энг муқаддас хонага, карубларнинг қанотлари остига қўйишди. 8Карубларнинг қанотлари сандиқ усти бўйлаб чўзилган ва сандиқ ҳамда унинг ходаларини беркитиб турарди. 9Ходалар шунчалик узун эдики, уларнинг учи Энг муқаддас хонанинг шундайгина олдидан кўриниб турарди, бошқа жойдан эса кўринмасди. Ходалар бугунгача ҳам ўша ерда турибди. 10Сандиқнинг ичида Мусо Синай тоғида қўйган иккита тош лавҳадан бошқа ҳеч нарса йўқ эди. Исроил халқи Мисрдан чиққандан кейин Синай тоғида Эгамиз улар билан аҳд тузган эди.
11-14Бу ерда ҳозир бўлган руҳонийларнинг ҳаммаси, қайси гуруҳга қарашли бўлишидан қатъий назар, ўзларини поклаган эдилар. Жамики леви созандалари — Осиф, Хаман, Ёдутун, уларнинг ўғиллари ва қариндошлари майин зиғир матосидан тикилган либосларни кийиб олган эдилар. Левилар занг, арфа ва лираларни кўтариб қурбонгоҳнинг шарқ томонига турдилар. Уларнинг ёнидан карнай чаладиган 120 руҳоний жой олдилар. Созандалару карнайчилар жўр бўлиб, Эгамизга ҳамду сано ва шукрона айтар эдилар. Карнай, занг ва бошқа созлар жўрлигида қўшиқчилар Эгамизга шундай ҳамду сано куйлар эдилар:

 

“Эгамиз яхшидир,
Унинг содиқ севгиси абадийдир.”

 

Руҳонийлар Худонинг уйидан чиқиб кетаётганларида, бирданига уйни булут қоплаб, Эгамизнинг улуғворлиги у ерни тўлдирди. Шунинг учун руҳонийлар ўз хизматини давом эттира олмадилар.

 

6–БОБ

 

Сулаймоннинг нутқи

 

1Шунда Сулаймон ибодат қилди:
— Эй Эгамиз! Сен, зим–зиё зулматда маскан қиларман, деган эдинг. 2Мана энди Сенга ажойиб бир уй, абадий истиқомат қилишинг учун бир маскан барпо қилдим.
3Кейин шоҳ орқасига қайрилиб, тик турган жамики Исроил жамоасини дуо қилди. 4Шоҳ деди:

 

“Исроил халқининг Худоси — Эгамизга ҳамду санолар бўлсин. У отам Довудга берган ваъдасини бажарди. 5Эгамиз отамга шундай деган эди:
— Халқим Исроилни Мисрдан олиб чиққан кунимдан бери Мен улуғланадиган уй барпо қилиш учун Исроил қабилаларининг бирорта шаҳрини танламаган эдим, бирорта одамни халқимга ҳукмрон қилиб сайламаган эдим. 6Мана, энди эса улуғланишим учун Қуддусни танладим, халқим устидан ҳукмрон бўлсин деб, Довудни сайладим.
7Исроил халқининг Худоси — Эгамизга атаб бир уй барпо қилмоқ отам Довуднинг нияти эди. 8Лекин Эгамиз отам Довудга шундай деб айтди:
— Модомики, Менга атаб бир уй барпо қилмоқни кўнглингга туйган экансан, яхши қилибсан. 9Бироқ Менга атаб ўша уйни сен эмас, балки сенинг пушти камарингдан бино бўладиган ўғлинг барпо қилади.
10Эгамиз ваъда берган эди, бажо айлади: отам Довуднинг ўрнига тахтга мен чиқдим, Эгамиз ваъда этганидай, Исроил тахтига ўтирдим, Исроил халқининг Худоси — Эгамизга атаб бир уй бино қилдим. 11Ўша уйга Аҳд сандиғини ўрнаштирдим. Эгамизнинг Исроил халқи билан қилган аҳд лавҳалари шу сандиқнинг ичида турибди.”

 

Сулаймоннинг ибодати

 

12Сулаймон Эгамизнинг қурбонгоҳи олдида Исроил жамоаси рўпарасида қўлларини кўкка чўзди. 13У супанинг устида турар эди. Бу супани Сулаймон бронзадан ясаб, уни ҳовлининг ўртасига ўрнатган эди. Супанинг узунлиги беш тирсак, эни ҳам беш тирсак, баландлиги уч тирсак эди. Сулаймон бутун Исроил жамоаси олдида тиз чўкиб, қўлларини кўкка чўзганча, 14ибодат қила бошлади:

 

“Эй Исроил халқининг Худоси — Эгамиз! На кўкда, на ерда Сенга ўхшаши йўқ. Сенга бутун қалби билан боғланиб, Сен кўрсатган йўлдан юрадиган қулларингга Сен аҳдингни содиқ сақлайсан. 15Қулинг — отам Довудга Сен Ўз оғзинг билан берган ваъдаларингни бугун қўлинг билан бажо айладинг.
16Эй Исроил халқининг Худоси — Эгамиз! Ўзингнинг қулингга — отам Довудга:
— Болаларинг ҳам сенга ўхшаб қонунларимга риоя қилиб, ўйлаб қадамини боссалар, сенинг наслингдан бўлган эркак зоти то абад Исроил тахтида ўтиради, — деб ваъда берган эдинг. Энди берган ваъдангни адо эт! 17Эй Исроил халқининг Худоси — Эгамиз! Қулинг Довудга айтганларинг тўғри чиқсин, деб илтижо этаман.
18Худо ер юзида инсон зоти билан яшармиди?! Сен осмонга, ҳатто осмони фалакка ҳам сиғмассан. Фалак олдида мен қурган уй нима бўлибди?! 19Эй Эгам Худо, илтижо билан қилган ибодатимни қабул эт! Сенга ёлвориб қилаётган илтижоларимга жавоб бер. 20Сен: “Мен ўша ерда улуғланай”, деб айтган эдинг. Кўзларинг кечаю кундуз ўша жойга — ўша уйга қадалиб турсин. Мен, қулинг ўша томонга қараб ибодат қиламан, ибодатларимни тингла. 21Исроил халқи билан бирга ўша томонга қараб қилган илтижоларимизга қулоқ тут. Самолардан — Ўз маконингдан туриб қулоқ сол, эшитгину гуноҳимиздан ўт.
22Кимдир гуноҳкорликда айбланса, ўша одам келиб, шу уйингдаги қурбонгоҳинг олдида айбсизман, деб онт ичса, 23эй Эгам, самодан туриб қулоқ сол, қулларингни Ўзинг ҳукм эт. Гуноҳкорнинг қилмишини бўйнига қўй, жазосини бер. Гуноҳсизнинг эса ҳақлигини кўрсат, ҳақ бўлгани учун уни озод қил.
24Халқинг Исроил Сенинг олдингда гуноҳ қилгани учун ёвга мағлуб бўлса, яна қайтиб Сени тан олса–да, ўша уйда Сенга ёлвориб илтижо қилса, 25Сен самодан туриб, уларнинг илтижоларига қулоқ сол, гуноҳларидан ўт. Уларга ва оталарига Ўзинг берган юртга уларни қайтар.
26Улар Сенга қарши гуноҳ этганлари учун осмон беркилиб, ёмғир ёғмаганда, улар ўша уйга қараб, Сени яна тан олиб илтижо қилсалар, Сен уларни гуноҳлари учун жазолаганингда, тавба қилсалар, 27қулларинг Исроил халқига самодан туриб қулоқ сол, уларнинг гуноҳидан ўт. Уларга тўғри йўл кўрсат, токи ўша йўлдан кетсинлар, кейин халқингга мулк қилиб берган ерга ёмғир ёғдир.
28Юртда очарчилик ё ўлат пайдо бўлса, гармсел, занг касали, чигиртка, қурт–қумурсқа босса ёки ўз юртида халқингни ёвлар қамал қилса, ёхуд кулфат, хасталик уларнинг бошига келса, 29ҳар қандай инсон ёки халқинг Исроил Сенга ёлвориб ибодат қилса, ҳар ким ўз дард–ҳасратини айтиб, бу уй томон қўлларини чўзса, 30-31Сен осмондан — масканингдан туриб қулоқ сол ва уларнинг гуноҳидан ўт. Ҳар бирининг тутган йўлига қара, хизматига яраша бер, токи Сен Ўзинг ота–боболаримизга берган юртда улар умрларининг охиригача Сендан қўрқиб, Сенинг йўлларингдан юрсинлар. Зотан, жамики инсон боласининг кўнглидагини ёлғиз Сен биласан, холос.
32Халқинг Исроилдан бўлмаган бегона одам Сени деб узоқ юртдан келса, Сенинг шуҳратинг, қудратинг ва ажойиботларинг ҳақида эшитиб, ўша уйга қараб ибодат қилса, 33Сен маконингдан туриб қулоқ сол. Ўша одамнинг сўраганини бажо айла, токи ер юзидаги ҳамма халқлар Сени билишсин, халқинг Исроил каби Сендан ҳайиқадиган бўлсин. Мен барпо қилган шу уй Сенга атаб қилинганини билсин.
34Сен халқингни ғанимларига қарши жанг қилишга юборганингда, улар Ўзинг танлаб олган бу шаҳарга, Сенга атаб мен қурган уйга юз буриб, ибодат қилсалар, 35осмондан туриб уларнинг илтижоларини эшит, бажо айла.
36Сенинг олдингда улар гуноҳ қилганларида, чунки гуноҳ қилмайдиган одамнинг ўзи йўқ, Сен ғазабланиб, уларни яқин ёки узоқ юртларга асир қилиб олиб кетадиган душманларнинг қўлига берсанг, 37улар ғанимлари юртида асирликда юриб, эсини йиғиб олгач: “Гуноҳ қилдик, шаккоклик қилдик, айбдормиз”, деб тавба қилиб, Сенга ёлворсалар, 38асир бўлган юртда бутун қалби билан, жону дили билан Сенга қайтсалар, Ўзинг ота–боболарига берган юртга, Ўзинг танлаб олган шаҳарга, Сенга атаб мен қурган уйга юз буриб, ибодат қилсалар, 39самодан — маконингдан туриб уларнинг қилган илтижоларини эшит, бажо айла. Халқинг Сенга қарши қанча гуноҳ қилган бўлмасин, уларни кечир.
40Энди, эй Худойим, бизга назар сол, шу жойда қилган ибодатларимизга қулоқ тут.

 

41Қани, эй Парвардигор Эгам, кел оромгоҳингга
Қудратинг рамзи бўлган сандиқ билан бирга.
Эй Парвардигор Эгам!
Руҳонийларинг нажот кийимларини кийишсин.
Тақводорларинг эзгулигингдан шод бўлишсин.
42Эй Парвардигор Эгам!
Танлаган шоҳингни рад қилмагин!
Қулинг Довудга кўрсатган севгингни ёдингда тутгин.”

 

7–БОБ

 

Маъбад Эгамизга бағишланади

 

1Сулаймон ибодат қилиб бўлиши биланоқ, осмондан аланга тушиб, куйдириладиган ва бошқа қурбонликларни ямлаб юборди. Эгамизнинг улуғворлиги Маъбадни тўлдирди. 2Шунинг учун руҳонийларЭгамизнинг уйига кира олмадилар. 3Жамики Исроил халқи олов тушганини ва Эгамизнинг улуғворлиги Маъбадни тўлдирганини кўргач, ҳаммалари ерга мук тушиб, таъзим қилдилар ва Эгамизга сажда қилиб, Унга шукрона айтдилар:

 

“Эгамиз яхшидир,
Унинг содиқ севгиси абадийдир.”

 

4Шундан кейин шоҳ ва барча халқ Эгамизга атаб қурбонлик қилдилар. 5Шоҳ Сулаймон 22.000 буқани, 120.000 қўйни Эгамизга атаб қурбонлик қилди. Шу тариқа шоҳ ва бутун халқ Худонинг уйини бағишладилар. 6Руҳонийлар ўз жойларини эгалладилар. Левилар ҳам мусиқий асбобларни кўтариб, руҳонийлар сингари ўз жойларига турдилар. Довуд бу мусиқий асбобларни Эгамизга ҳамду сано айтиш учун ясаттирган эди, Довуднинг ўзи Эгамизни мадҳ этиб, “Унинг содиқ севгиси абадийдир” деб ҳамду сано айтганда, ўша мусиқий асбоблардан фойдаланган эди. Халқ тик турар, левиларнинг қаршисидан жой олган руҳонийлар эса карнайлар чалардилар.
7Сулаймон Эгамизнинг уйи олдидаги ҳовли ўртасини ҳам муқаддас қилди. Сўнг ўша ерда куйдириладиган қурбонликлар, дон назрлари ва тинчлик қурбонликларининг ёғини назр қилди, чунки буларнинг ҳаммаси у ясаттирган бронза қурбонгоҳ устига сиғмаган эди.
8Кейин Сулаймон ва у билан бирга ниҳоятда катта жамоа — Лево–Хоматдан тортиб Миср сойлигига қадар ерларда яшайдиган бутун Исроил халқи етти кун давомида Чайла байрамини нишонлашди. 9Улар етти кун қурбонгоҳнинг Худога бағишланишини нишонлашди, кейин яна етти кун Чайла байрамини қилишди. Чайла байрамидан кейин муқаддас йиғин қилишди. 10Еттинчи ойнинг йигирма учинчи куни Сулаймон халқни ўз уйларига жўнатди. Эгамизнинг Довудга, Сулаймонга ва Исроил халқига кўрсатган муруввати туфайли ҳамманинг кўнгли шодликка тўлган эди.
11Сулаймон Эгамизнинг уйини ҳам, ўзининг саройини ҳам қуриб бўлди. Мўлжалланган ҳамма юмушларни муваффақият билан тамом қилди.

 

Худо Сулаймонга иккинчи марта зоҳир бўлади

 

12Кейин Эгамиз кечаси Сулаймонга зоҳир бўлиб, унга айтди:

 

“Менга қилган илтижоларингни эшитдим, бу уйни Ўзимга қурбонликлар келтириладиган жой қилиб танладим. 13Ёмғир ёғмасин деб осмонни беркитганимда, ёки чигирткаларга ер юзини еб битириши учун амр берганимда, ёхуд халқимнинг орасига ўлат касалини юборганимда, 14Менинг номим билан аталган халқим тавба қилиб, Менга илтижо қилса, Менга юз буриб қабиҳ йўлларидан қайтса, Мен осмондан туриб уларнинг илтижоларини эшитаман, гуноҳларини кечириб, юртига шифо бераман. 15Энди сизларга назаримни соламан, бу жойда қилган ибодатларингизга қулоқ тутаман. 16Мен то абад улуғланишим учун бу уйни танлаб, муқаддас қилдим. Бу уйдан кўзимни узмайман, қалбим у ерни маскан қилади.
17Агар сен Менинг олдимда отанг Довуд каби юрсанг, Мен амр этган ҳамма фармонларимни ижро этсанг, қонун–қоидаларимни маҳкам тутсанг, 18шоҳлик тахтингни абадий мустаҳкам қиламан. Шунда отанг Довуд билан тузган аҳдим, унга: “Сенинг наслингдан бўлган эркак зоти то абад Исроилда ҳукмронлик қилади” деб айтган гапларим амалга ошади. 19Борди–ю, сен йўлимдан қайтсанг, берган амр ва фармонларимни тарк этсанг, бориб бошқа худоларга хизмат қилсанг, уларга топинсанг, 20сени Ўзим берган юртдан қўпориб ташлайман. Улуғланишим учун муқаддас қилган бу уйни тарк этаман. Ана ўшанда бу уй ҳамманинг оғзида дув–дув гап бўлади, ҳамма халқлар уйимни масхара қилади. 21Ҳозир ажойиб бўлиб турган уйнинг ёнидан ўтганлар даҳшатга тушадилар:
— Нимага уларнинг Эгаси бу юртни ва бу уйни мана шу аҳволга солди экан–а? — дейдиган бўладилар. 22Сўнг яна ўзлари шундай хулоса чиқарадилар:
— Э–ҳа, улар ота–боболарини Миср юртидан олиб чиққан, Эгаси Худодан юз ўгирдилар–ку! Бошқа худоларга эргашиб, ўша худоларга топиниб, хизмат этдилар–ку! Қилмишларига яраша ўзларининг Эгаси уларнинг бошига шу кўргиликларни солибди–да.”

 

8–БОБ

 

Шоҳ Сулаймоннинг эришган ютуқлари

 

1Сулаймон Эгамизнинг уйини ва ўз саройини йигирма йилда битирган эди. 2Сўнгра шоҳ Хирам берган шаҳарларни қайтадан қуриб, Исроил халқини ўша шаҳарларга жойлаштирди.
3Сулаймон Хомат–Зўвога юриш қилиб, у жойни қўлга киритди. 4У саҳродаги Тадмўр шаҳрини ва Хоматдаги омбор шаҳарларни тузатиб мустаҳкамлади. 5У яна тепадаги Байт–Хўронни ва пастки Байт–Хўронни қайтадан қурди, бу шаҳарларни девор билан ўради, тамбаланадиган дарвозалар ўрнатди. 6Баалат шаҳрини, ўзининг ҳамма омбор шаҳарларини, ҳамма жанг аравалари сақланадиган шаҳарларни, отлиқлари турадиган шаҳарларини қайтадан тузатиб мустаҳкамлади. Бундан ташқари, Қуддусда, Лубнонда, шоҳликнинг ҳамма бурчакларида нима истаса, барпо қилди. 7Шу ўлкада қолиб кетган Амор, Париз, Хив, Хет ва Ёбус халқлари Исроил халқидан эмасди. 8Исроил халқи уларнинг бу юртда қолиб кетган авлодларини қириб битирмаган эди. Сулаймон ўша қолиб кетганларини қарол қилиб олди. Улар бугунгача бор. 9Лекин Сулаймон Исроил халқидан бирортасини қароллик учун қул қилмади. Шоҳнинг сипоҳлари, аъёнлари, жанг араваларининг қўмондонлари ва сувориларининг қўмондонлари Исроил халқидан эди. 10Сулаймоннинг ишбошилари 250 киши бўлиб, улар одамлар устидан назоратчи эдилар.
11Сулаймон Фиръавннинг қизини Довуд қалъасидан унга атаб барпо қилган янги саройга кўчиртирди. У шундай деган эди: “Менинг хотиним Довуд қалъасида ортиқ яшай олмайди, чунки Аҳд сандиғи сақланган ҳар қандай жой муқаддасдир.”
12Сулаймон Маъбад айвонининг қаршисида қурган қурбонгоҳ устида Эгамизгақурбонликлар куйдира бошлади. 13У бу қурбонликларни Мусонинг талабларига риоя қилган ҳолда Шаббат кунларида, янги ой шодиёналарида ва йилда бир мартадан нишонланадиган Хамиртурушсиз нон байрамида, Ҳосил байрамида ва Чайла байрамида келтирар эди. 14Сулаймон, отаси Довуд жорий қилган қоидага кўра, руҳонийлар ва левиларнинг хизматларини тақсимлаб берди. ЛевиларЭгамизни мадҳ қилишда ва кундалик ишларда руҳонийларга ёрдам берардилар. Сулаймон Маъбад дарвозабонларини ҳам гуруҳларга бўлиб, ҳар бир дарвозада уларнинг ҳар куни қиладиган ишларини тақсимлаб берди. У буларнинг ҳаммасини Худонинг одами Довуднинг фармонига мувофиқ қилди. 15Шоҳ Довуднинг руҳонийларга, левиларга, хазиналарга ва бошқа нарсаларга оид бирорта кўрсатмаси эътибордан четда қолмади.
16Шундай қилиб, Сулаймон ҳамма ишни ўз ниҳоясига етказди. Эгамиз уйининг пойдевори қўйилгандан бошлаб, то уй тамомила қурилиб бўлгунича бажарилган ҳамма иш муваффақиятли бўлди. 17Шундан сўнг Сулаймон Эдом юртидаги Қизил денгиз қирғоғида жойлашган Эзйўн–Гебер ва Элет шаҳарларига кетди. 18Шоҳ Хирам Сулаймонга ўз кемачилари ва тажрибали денгизчилари бошчилигида кемаларни жўнатди. Улар Сулаймоннинг одамлари билан бирга Офир юртига сузиб бориб, у ердан Сулаймонга 960 пуд олтин келтириб бердилар.

 

9–БОБ

 

Шава маликаси ташриф буюради

 

1Шава маликаси Сулаймоннинг донғини эшитгач, Қуддусга келди. У Сулаймонга топишмоқлар айтиб синаб кўрмоқчи эди. Малика ўзи билан жуда кўп миқдорда олтин ва қимматбаҳо тошлар, хушбўй зираворлар юкланган катта карвонни бошлаб келган эди. Малика Сулаймоннинг ҳузурига киргач, кўнглида нима бўлса, ҳаммасини унга айтди. 2Сулаймон маликанинг ҳамма саволларига жавоб берди, маликанинг бирорта саволига жавоб беришда қийналмади. 3Шава маликаси Сулаймоннинг донолигини, у қурган саройни, 4дастурхонидаги ноз–неъматларни, аъёнларнинг тартиб–қоидага кўра жойлашувларини, шоҳ соқийлари ва баковулларининг хизмат либосларини, Эгамизнинг уйида шоҳ Сулаймон куйдириб, назр қилган қурбонликларни кўрди. Малика ғоят ҳайратланиб, 5шоҳга деди:
— Сизнинг ишларингиз, донолигингиз ҳақида юртимда эшитганларим тўғри экан. 6Келиб ўз кўзларим билан кўрмагунча, гап–сўзларга ишонмаган эдим. Менга донолигингизнинг ҳатто ярмини ҳам айтишмаган экан. Мен эшитгандан ҳам ортиқ бўлиб чиқдингиз! 7Нақадар бахтиёрдир одамларингиз! Омадлидир хизматкорларингиз! Улар доимо ҳузурингизда бўлиб, донолигингиздан баҳра олишар. 8Сиздан мамнун бўлиб, Исроил тахти узра ўтқазган Эгангиз Худога ҳамду санолар бўлсин. У Исроилни то абад севгани учун адолат ва тўғрилик билан ҳукм этсин, деб сизни шоҳ қилган экан.
9Малика Сулаймонга 250 пуд олтин, беҳисоб хушбўй зираворлар ва қимматбаҳо тошлар ҳадя қилди. Шава маликаси ҳадя қилган хушбўй зираворларнинг сифати шу қадар юқори эдики, уларга тенг келадигани йўқ эди.
10Хирам билан Сулаймоннинг Офирдан олтин олиб келган хизматкорлари сандал дарахти ёғочлари ва қимматбаҳо тошларни ҳам келтирганди. 11Шоҳ у ёғочлардан Эгамизнинг уйи учун ҳам, шоҳ саройи учун ҳам зиналар, мусиқачилар учун лира ва арфалар ясаттирди. Буларга ўхшаганини Яҳудо юртида ҳеч ким ҳеч қачон кўрмаган.
12Шоҳ Сулаймон Шава маликасига истаган ва сўраганининг ҳаммасини муҳайё қилди. Малика олиб келганидан ҳам зиёдроқ нарса берди. Шундан кейин малика ҳамма одамларини эргаштириб ўз юртига жўнаб кетди.

 

Шоҳ Сулаймоннинг бойлиги

 

13Ҳар йили Сулаймонга келиб турадиган олтиннинг оғирлиги 1425 пуд эди. 14Одамлар ва савдогарларнинг олди–соттисидан олинадиган солиқ бунга кирмасди. Араб шоҳлари ва Исроил ҳокимлари ҳам Сулаймонга олтин, кумуш олиб келишарди. 15Шоҳ Сулаймон олтиндан икки юзта катта қалқон ясатди. Ҳар бир қалқонни ясашга ярим пуд олтин сарф бўлди. 16Яна олтиндан уч юзта кичик қалқон ҳам ясатди. Ҳар бир қалқон учун 750 мисқол олтин сарфланди. Шоҳ бу қалқонларни “Лубнон ўрмони” деган уйига қўйди.
17У яна фил тишидан катта тахт ясатиб, уни тоза олтин билан қоплатди. 18Тахтнинг олтита поғонаси ва ўриндиққа уланган олтин оёқ курсиси бор эди. Ўриндиқнинг икки томонида тирсаги бор эди. Тирсакларнинг ёнида иккита шер тасвири турарди. 19Ҳар бир поғонанинг икки чеккасида ҳам биттадан шер тасвири бўлиб, тахтнинг олти поғонасида жами ўн иккита шер тасвири бор эди. Бундай тахт бошқа бирорта шоҳликда бўлмаган эди. 20Шоҳ Сулаймоннинг ичимлик ичадиган ҳамма идишлари олтиндан, “Лубнон ўрмони” деган уйидаги ҳамма идишлар ҳам тоза олтиндан эди. Сулаймон даврида кумуш арзимас нарса бўлиб қолган эди. 21Хирамнинг кемалари қаторида, Сулаймоннинг ҳам денгизда савдо кемалари бўлиб, бу кемалар ҳар уч йилда олтин, кумуш, фил тишлари, турли–туман маймунлар олиб қайтарди.
22Шундай қилиб, Сулаймон бойликда ҳам, доноликда ҳам ер юзидаги ҳамма шоҳлардан ўтиб кетди. 23Худо Сулаймонга берган доноликни эшитмоқ учун ер юзидаги ҳамма шоҳлар унинг олдига келгани ошиқарди. 24Келганларнинг ҳар бири кумуш ва олтин идишлар, кийим, қурол–аслаҳа, хушбўй зираворлар, от ва хачирлар ҳадя қилиб олиб келар эди. Бундай ҳол йиллаб давом этарди.
25Сулаймоннинг отлари ва жанг аравалари учун 4.000 та отхонаси бор эди. Булардан ташқари, у 12.000 учқур отга эга эди. Сулаймон отларнинг бир қисмини аравалар сақланадиган шаҳарларга, иккинчи қисмини ўз ёнига — Қуддусга жойлаштирган эди. 26У Фурот дарёсидан то Филистлар ерига қадар ва Миср чегараларига қадар бўлган ҳамма шоҳлар устидан ҳукмронлик қиларди. 27Шоҳ Қуддусда кумушни оддий тош билан баравар қилиб қўйди. Садр ёғочлари эса кўплигидан Яҳудо қир этакларида ўсадиган оддий шикамора–анжир дарахтига тенглашиб қолди. 28Шоҳнинг савдогарлари Сулаймон учун Мисрдан ва бошқа барча юртлардан отлар олиб келишарди.

 

Сулаймоннинг ўлими

 

29Сулаймоннинг бошқа ишлари бошдан охиригача Натан пайғамбарнинг тарих китобида, Шилўлик Охиёнинг башоратларида ва валий Йиддонинг ваҳийларида баён этилган. Валий Йиддонинг ваҳийларида Набат ўғли Ерибом ҳукмронлиги тўғрисида ҳам ёзилган. 30Сулаймон Қуддусда бутун Исроил устидан ҳукмдор эди. Унинг ҳукмронлиги қирқ йил давом этди. 31Сулаймон оламдан ўтди. У отаси Довуд қалъасида ота–боболари ёнига дафн қилинди. Ўрнига эса ўғли Рахабом шоҳ бўлди.

 

10–БОБ

 

Шимолий қабилалар қўзғолони

 

1Рахабом Шакам шаҳрига кетди. Жамики Исроил халқи ҳам, Рахабомни шоҳ қилиб кўтарамиз, деб Шакамга келишди. 2Набат ўғли Ерибом бу ҳақда эшитиб, Мисрдан қайтди. У Сулаймоннинг дастидан Мисрга қочган эди. 3Исроил халқи одам юбориб, уни айттириб келишган эди. Сўнг Ерибом билан биргаликда ҳаммаси Рахабом ҳузурига келиб, унга шу гапни айтишди:
4— Отангиз бизга оғир бўйинтуруқ солган эди. У бизни мажбур қилган оғир меҳнатни энди сиз енгиллатиб, бўйинтуруқдан халос қилинг. Ўшанда биз сизга итоат этамиз.
5— Уч кундан кейин ҳузуримга келинглар, — деди Рахабом келганларга.
Шундай қилиб, халқ қайтиб кетди.
6Шоҳ Рахабомнинг отаси Сулаймон ҳаётлиги даврида оқсоқоллар ҳар доим унинг олдида ҳозиру нозир эдилар. Шоҳ ўша оқсоқолларга маслаҳат солди:
— Сизлар нима дейсизлар, бу халққа нима деб жавоб берсам бўлади?
7Оқсоқоллар шоҳга шундай деб маслаҳат беришди:
— Агар сиз бу халққа меҳр кўрсатиб, уларни мамнун қилсангиз, улардан яхши сўзингизни аямасангиз, улар сизга бир умр хизмат қиладилар.
8Лекин шоҳ оқсоқолларнинг маслаҳатини рад қилди. Бирга ўсган ва ўзига хизмат қилаётган ёш йигитлар билан маслаҳатлашди. 9Шоҳ ўша йигитларга деди:
— Бу халқ менга: “Отангиз бизга солган оғир бўйинтуруқдан энди бизни сиз халос қилинг”, деяпти. Уларга нима деб жавоб берайин? Сизлар қандай маслаҳат берасизлар?
10Рахабом билан бирга ўсиб–улғайган ёш йигитлар унга шундай маслаҳат беришди:
— Арз қилган ўша халққа шундай деб айт: “Менинг жимжилоғим отамнинг белидан ҳам йўғон. 11Отам сизларга оғир бўйинтуруқ солган эди, энди мен ундан ҳам баттар қиламан. Отам сизларни қамчи билан жазолаган экан, мен эса чаёнларга чақтириб, жазолайман.”
12Рахабом Ерибомга ва халққа: “Учинчи куни ҳузуримга келинглар”, деб айтгани учун, халқ айтилган пайтда шоҳ Рахабомнинг ҳузурига келди. 13-14Шоҳ оқсоқолларнинг берган маслаҳатларини писанд қилмай, ёш йигитларнинг гапига кириб, халққа кескин жавоб берди:
— Отам сизларга оғир бўйинтуруқ солган эди, энди мен ундан ҳам баттар қиламан. Отам сизларни қамчи билан уриб жазолаган экан, мен эса чаёнларга чақтириб жазолайман.
15Шундай қилиб, шоҳ халққа қулоқ солмади. Эгамизнинг Шилўлик Охиё орқали Набат ўғли Ерибомга берган сўзи бажо бўлиши учун, Худо бу воқеани шундай режалаштирган эди. 16Исроил халқи қарасаки, шоҳ гапга қулоқ солмаяпти. Шундан кейин халқ унга шундай хитоб қилди:

 

“Эссай ўғли Довуднинг бизга ўтказиб қўйган жойи йўқ,
Бизнинг ҳам ундан қарзимиз йўқ!
Эй Исроил халқи, ҳар бирингиз ўз уйингизга қайтинг!
Эй Довуд, энди ўз кўмочингга ўзинг кул тортавер!”

 

Шундай қилиб, Исроил халқи уйларига тарқалиб кетди. 17Фақат Яҳудо шаҳарларида яшайдиган Исроил халқи устидангина Рахабом ҳукмронлик қиладиган бўлиб қолди.
18Шоҳ Рахабом қароллар бошлиғи Ҳадорамни Исроил халқи олдига юборган эди, Исроил халқи уни тошбўрон қилиб ўлдирди. Бу хабарни шоҳ Рахабом эшитди–ю, шоша–пиша жанг аравасига миниб Қуддусга қочди. 19Исроил халқи ўша кундан бошлаб Довуд хонадонидан юз ўгирди.

 

11–БОБ

 

Шамаёнинг башорати

 

1Рахабом Қуддусга келиб, Яҳудо ва Бенямин қабилаларидан 180.000 одамни сипоҳликка танлаб олди. “Шоҳликни қайтариб оламан”, деган мақсадда уларни Исроил халқига қарши жанг қилиш учун тайёрлади. 2Лекин ўшанда пайғамбар Шамаёга Эгамизнинг қуйидаги сўзлари аён бўлди:
3— Сулаймоннинг ўғли, Яҳудо шоҳи Рахабомга ҳамда Яҳудо ва Бенямин ҳудудларида истиқомат қилаётган бутун Исроил халқига шу гапларни етказ: 4“Эгамиз шундай деб айтмоқда:
— Қариндошларингизга қарши уруш бошламанглар! Ҳар ким ўз уйига қайтсин! Чунки бу ишлар ҳаммаси Мендан бўлди.”
Улар Эгамизнинг айтганини қилиб, Ерибомга қарши уруш қилмадилар.
5Рахабом Қуддусда яшади, у мудофаа учун Яҳудодаги қуйидаги шаҳарларни мустаҳкамлади: 6Байтлаҳм, Этом, Тахува, 7Байт–Зур, Сўхў, Адуллам, 8Гат, Моришо, Зиф, 9Одорайим, Лахиш, Озикаҳ, 10Зорох, Ойжавлон ва Хеврон. Бу шаҳарлар Яҳудо ва Бенямин ҳудудларидаги мустаҳкам шаҳарлар бўлди. 11Рахабом қалъаларни мустаҳкамлади. У ерга қўмондонлар тайин қилиб, озиқ–овқат, зайтун мойи ва шароб ғамлади. 12Ҳар бир шаҳарни қалқон ва найзалар билан таъминлаб, мудофаани ғоят кучайтирди. Шу тариқа у Яҳудо ва Бенямин қабилаларини қўли остида сақлади.

 

Руҳонийлар ва левилар Яҳудогакеладилар

 

13Исроилнинг барча ҳудудларидаги руҳонийлар ва левилар Рахабомнинг тарафдорлари эдилар. 14Левилар ҳатто ўз яйловларини ва мулкларини ташлаб, Яҳудо ва Қуддусга келган эдилар. Чунки Исроил шоҳи Ерибом ва унинг ўғиллари левиларга Эгамизнинг руҳонийлари сифатида хизмат қилишга йўл қўймаган эдилар. 15Ерибом бегона худоларга аталган саждагоҳларда хизмат қилиш учун ўз руҳонийларини тайинлади. Улар Ерибом ясаттирган олтин бузоқларга ва эчки жинларига топинар эдилар. 16Исроилнинг ҳамма қабилаларидан Эгамиз Худога чин юракдан интилганлар эса ота–боболарининг Худоси — Эгамизга қурбонлик қилиш учун левилар ва руҳонийларга эргашиб, Қуддусга келдилар. 17Бунинг натижасида Яҳудо шоҳлиги мустаҳкам бўлди. Улар Довуд билан Сулаймонга қандай хизмат қилган бўлсалар, Рахабомга ҳам уч йил давомида садоқат билан хизмат қилдилар.

 

Рахабомнинг хонадони

 

18Рахабом Довуд ўғли Яримўтнинг қизи Махалатга уйланди. Махалатнинг онаси Абуҳайил, Эссай ўғли Элиёбнинг қизи эди. 19Рахабом Махалатдан Ёуш, Шамариё ва Заҳам деган ўғиллар кўрди. 20Кейинчалик у Абсаломнинг қизи Махони ўзига хотин қилиб олди. Маходан Абиё, Аттай, Зизо ва Шалумит деган ўғиллар кўрди. 21Рахабом бошқа хотинлари ва чўриларига қараганда, Абсаломнинг қизи Махони яхши кўрарди. Рахабомнинг ўн саккизта хотини ва олтмишта чўриси бўлиб, у булардан йигирма саккиз ўғил ва олтмиш қиз кўрди.
22Маходан туғилган ўғли Абиёни тахт вориси қилиш ниятида, ҳамма ака–укалари орасида бош шаҳзода қилиб тайинлади. 23Рахабом доноларча иш тутиб, қолган ўғилларига масъулиятни тақсимлаб берди, уларни Яҳудо ва Бенямин ҳудудидаги мустаҳкам шаҳарларга ўрнаштирди. Уларга ҳамма нарсани мўл қилиб етказди, уларни кўп хотинларга уйлантирди.

 

12–БОБ

 

Миср Яҳудога ҳужум қилади

 

1Рахабом ўз ҳукмронлигини мустаҳкамлаб, кучайиб кетгач, у билан бирга бутун Исроил халқи Эгамизнинг қонунларидан юз ўгирди. 2Улар Эгамизга қилган бевафолиги учун, Рахабом шоҳлигининг бешинчи йилида Миср шоҳи Шишах Қуддусга бостириб келди. 3Шишах ўзи билан 1200 жанг аравани, 60.000 отлиқ лашкарни, шунингдек, Мисрдан Ливиялик, Сухўтлик ва Ҳабашистонлик сон–саноқсиз қўшинни тортиб келди. 4Шишах Яҳудонинг мустаҳкам шаҳарларини қўлга киритиб, Қуддусгача етиб борди.
5Шунда пайғамбар Шамаё Рахабомнинг ва Яҳудо лашкарбошиларининг олдига келди. Улар ўша пайтда Шишахдан қочиб, Қуддусга тўпланишган эди. Пайғамбар Шамаё уларга деди:
— Эгамиз шундай демоқда: “Сизлар Мени тарк этдингиз, шунинг учун Мен ҳам сизларни тарк этиб, Шишахнинг қўлига бераман.”
6Шунда лашкарбошилар билан шоҳ ўзларининг айбларини тан олиб: “Эгамиз адолатлидир”, дедилар. 7Улар айбларини тан олганларини Эгамиз кўргач, Шамаёга шу сўзларини аён қилди: “Улар гуноҳларига иқрор бўлдилар, шунинг учун уларни қириб ташламайман. Шишах ҳужум қилганда, уларни қисман халос этаман. Шишахнинг қўли орқали Қуддусга ғазабимни сочмайман. 8Бироқ уларни Шишахга қарам қилиб қўяман, шунда улар Менга хизмат қилиш билан бошқа юртларнинг шоҳларига хизмат қилиш орасидаги фарқни билиб оладилар.”
9Миср шоҳи Шишах Қуддусга бостириб келди. У Эгамизнинг уйидаги ва саройдаги хазиналарни тортиб олди, қўлига нима илинса, ҳаммасини олди. Сулаймон ясаттирган ҳамма олтин қалқонларни ҳам олди. 10Шоҳ Рахабом олтин қалқонлар ўрнига бронза қалқонлар ясатди ва уларни шоҳ саройи дарвозасини қўриқлайдиган соқчилар бошлиқлари қўлига берди. 11Шоҳ Эгамизнинг уйига кирганда, соқчилар қалқонларни кўтариб боришар, кейин эса қалқонларни жойига элтиб қўйишарди. 12Рахабом айбларини тан олгани учун, Эгамиз ғазабидан тушиб, Яҳудо халқини тамомила қириб юбормади. Яҳудодаги аҳвол яхшиланди.

 

Рахабомнинг ҳукмронлиги

 

13Шоҳ Рахабом Қуддусда ҳукмронлик қилиб, кучайиб бораверди. У тахтга ўтирган пайтда қирқ бир ёшда эди. Унинг онаси Оммонлик бўлиб, исми Намах эди. Рахабом Қуддусда ўн етти йил шоҳлик қилди. Эгамиз ҳамма Исроил қабилаларининг шаҳарлари орасидан Қуддус шаҳрини Ўзига сажда қилишлари учун танлаб олган эди. 14Рахабом чин юракдан Эгамизга интилмагани учун, қабиҳлик қилаверди.
15Рахабомнинг бутун фаолияти бошдан охиргача пайғамбар Шамаё ва валий Йиддо ёзган насабномада баён этилган. Рахабом билан Ерибом бутун умри давомида уришиб келдилар. 16Ниҳоят, Рахабом ҳам оламдан ўтиб, Довуд қалъасида ота–боболари ёнига дафн қилинди. Унинг ўрнига ўғли Абиё шоҳ бўлди.

 

13–БОБ

 

Абиё билан Ерибом ўртасидаги уруш

 

1Исроил шоҳи Ерибом ҳукмронлик қилаётганига ўн саккиз йил бўлганда, Абиё Яҳудога шоҳ бўлди. 2У Қуддусда уч йил шоҳлик қилди. Онасининг исми Михиё бўлиб, Гиволик Уриёлнинг қизи эди.
Абиё билан Ерибом ўртасида уруш бўлди. 3Абиё сараланган одамлардан ташкил топган 400.000 ботир жангчисини урушга бошлади. Ерибом эса Абиёга қарши 800.000 сараланган баҳодир жангчини саф торттирди. 4Абиё Эфрайим қирларидаги Заморайим тоғи ёнбағрига чиқиб, гапирди:

 

“Эй Ерибом ва бутун Исроил халқи, гапимни эшитинг! 5Исроил халқининг Худоси — Эгамиз шоҳ Довуд билан қатъий аҳд тузиб, Исроил устидан ҳукмронлик қилишни то абад унга ва унинг наслига топширган. Наҳотки буни билмасангиз?! 6Шундай бўлса–да, Набат ўғли Ерибом Довуд ўғли Сулаймоннинг хизматида бўла туриб, ўз хўжайинига қарши бош кўтарди. 7Атрофига бир гуруҳ аллақандай ярамас одамларни тўплаб, Сулаймон ўғли Рахабомга қарши фитна уюштирди. Рахабом ўша пайтда ёш, тажрибасиз бўлгани учун уларга қаршилик кўрсата олмади.
8Энди эса сизлар Довуд насли қўлидаги Эгамизнинг шоҳлигига қарши уруш қилмоқчисизлар. Ҳа, сизлар кўпчиликсиз. Ерибом худолар сифатида ясаттириб берган олтин бузоқлар ҳам ёнингизда. 9Сизлар Ҳоруннинг наслидан бўлган Эгамизнинг руҳонийларини ва левиларни қувиб юбордингизлар. Бегона халқлардан ўрнак олиб, оддий одамларни руҳоний қилиб тайинладингизлар. Қойил–э! Ёш буқаси ёки еттита қўчқори бўлган ҳар ким сохта худоларингизга руҳонийлик қила олади–я!
10Лекин бизнинг Худо Эгамиздир, биз ундан юз ўгирмадик. Эгамизга хизмат қилаётган руҳонийларимиз Ҳорун наслидандир. Левилар уларга хизматда ёрдам беришяпти. 11Улар ҳар куни эрталаб ва кечқурун Эгамизга куйдириладиган қурбонликлар аташади, хушбўй тутатқилар тутатишади, тоза олтиндан қилинган хонтахтагамуқаддас нонлар қўйишади, ҳар оқшом олтин чироқпоядагимойчироқларни ёқишади. Ҳа, биз Эгамиз Худонинг талабларини бажарамиз, сизлар эса Уни тарк этдингизлар. 12Худо биз билан биргадир, У бизнинг йўлбошчимиздир. Унинг руҳонийлари карнайлар чалиб, сизларга қарши жангга даъват қилади. Эй Исроил халқи! Ота–боболарингизнинг Худоси — Эгамизга қарши жанг қилманг, сиз барибир муваффақиятга эришмайсиз!”

 

13Шу орада Ерибом билдирмай сипоҳларининг бир қисмини Яҳудо лашкарларининг орқа томонига пистирма қўйиш учун жўнатди. Сипоҳларининг асосий қисми эса Яҳудо лашкарларининг олд томонида саф тортган эди. 14Яҳудо лашкарлари қарасалар, қуршовда қолишибди. Улар Эгамиздан ёрдам сўраб ёлворишди, руҳонийлар карнайларини чалишди. 15Яҳудо лашкарлари овози борича ҳайқирдилар. Уларнинг жанговар ҳайқириғи остида Худо Ерибомни ҳамда бутун Исроил лашкарларини Абиё ва Яҳудо халқи олдида мағлуб қилди. 16Исроил лашкарлари Яҳудо лашкарлари олдига тушиб қочдилар. Худо Исроил лашкарларини Яҳудо лашкарларининг қўлига берди. 17Абиё ва унинг лашкарлари уларга оғир талафот етказдилар. Исроил лашкарларининг 500.000 та сараланган сипоҳи қурбон бўлди. 18Яҳудо лашкарлари ота–боболарининг Худоси — Эгамизга таянганлари учун, жангда Исроил лашкарларини мағлуб қилиб, ғалабага эришган эдилар.
19Абиё Ерибомни таъқиб қилиб, Байтил, Яшоно ва Эфрўн шаҳарларини ҳамда ўша шаҳарлар атрофидаги қишлоқларни қўлга киритди. 20Ерибом Абиё даврида олдинги қудратини тиклай олмади. Эгамиз шоҳ Ерибомнинг жонини олиб, уни ҳалок қилди.
21Абиё эса кучайиб бораверди. У ўн тўртта хотинга уйланиб, улардан йигирма иккита ўғил ва ўн олтита қиз кўрди.
22Абиёнинг бошқа ишлари, унинг фаолияти ва тутган йўллари пайғамбар Йиддонинг тарихида баён этилган.

 

14–БОБ

 

Шоҳ Осо Ҳабашистонни мағлуб қилади

 

1Абиё оламдан ўтди. Уни Довуд қалъасида ота–боболари ёнига дафн қилдилар, унинг ўрнига ўғли Осо шоҳ бўлди. Унинг ҳукмронлиги даврида юртда ўн йил тинчлик, осойишталик бўлди. 2Осо Эгаси Худонинг олдида яхши ва тўғри ишлар қилди. 3У бегона худоларга аталган қурбонгоҳларни ва саждагоҳларни йўқотди, бутсимон тошларни парчалаб ташлади, Ашеранинг устунларини кесди. 4Осо Яҳудо халқига: “Ота–боболарингизнинг Худоси — Эгамизга юз буринг, Унинг қонун ва амрларига риоя қилинг”, деб фармон берди. 5У Яҳудонинг ҳамма шаҳарларидан саждагоҳларни ва тутатқи қурбонгоҳларини йўқотди. Унинг ҳукмронлиги даврида шоҳликда тинчлик, осойишталик бўлди. 6Юртда тинчлик ҳукмрон бўлган пайтда, Осо Яҳудодаги шаҳарларни мустаҳкамлади. Эгамиз унга осойишталик ато қилгани учун, ўша йиллари уруш бўлмади. 7У Яҳудо халқига айтди: “Келинглар, шаҳарларни деворлар билан ўрайлик, миноралар қурайлик, тамбаланадиган дарвозалар ўрнатиб, шаҳарларни мустаҳкамлайлик. Биз Эгамиз Худога итоат қилганимиз учун, бу юрт ҳали ҳам бизники. Худо бизга ҳар тарафдан осойишталик ато қилган.” Шундай қилиб, улар қурилиш қилдилар, ҳузур–ҳаловатга етишдилар. 8Осонинг Яҳудо қабиласидан 300.000 сипоҳи бўлиб, улар қалқон ва найзалар билан қуролланган эдилар. Бенямин қабиласидан эса 280.000 сипоҳи бўлиб, улар қалқон ва ёйлар билан қуролланган эдилар. Уларнинг ҳаммаси баҳодир жангчилар эди.
9Ҳабашистонлик Зерах беҳисоб лашкари ва 300 жанг араваси билан Яҳудо юртига ҳужум қилиб, Моришо шаҳригача бостириб борди. 10Осо унга қарши йўлга отланди. Иккала томон Моришо яқинидаги Зафито водийсида саф тортишди. 11Осо ўзининг Эгаси Худога илтижо қилди: “Эй Эгамиз! Ёлғиз Сенгина заифга кучли рақибини мағлуб қилишга ёрдам бера оласан. Эй Эгамиз Худо! Бизга ёрдам бер! Биз Сенга таянамиз. Сенинг номинг билан бу беҳисоб лашкарга қарши жангга отландик. Эй Эгамиз! Сен бизнинг Худойимизсан. Инсон зоти Сени мағлуб қилишига йўл қўйма!”
12Осо ва Яҳудо лашкари ҳужумни бошлагач, Эгамиз Ҳабашистонликларни мағлуб қилди. Ҳабашистонликлар қоча бошладилар. 13Осо билан лашкарлари уларни Гароргача қувиб бордилар. Ҳабашистонликларнинг бирортаси ҳам қочиб қутула олмади. Уларнинг ҳаммаси Эгамизнинг ва Унинг лашкари олдида қирилиб кетди. Яҳудо лашкари кўп миқдорда ўлжа олиб қайтди. 14Гарор атрофидаги шаҳарларда яшайдиган халқ юз берган воқеани эшитиб, Эгамиздан қўрқиб қолган эди. Шу сабабдан Яҳудо лашкарлари ўша шаҳарларнинг ҳаммасини мағлуб қилиб, талон–тарож қилдилар, у ердан мўл ўлжа олиб кетдилар. 15Улар чўпонларнинг чодирларига ҳам ҳужум қилиб, кўп миқдорда қўй, эчки, туяларни олдилар. Сўнгра Қуддусга қайтиб кетдилар.

 

15–БОБ

 

Шоҳ Осонинг ислоҳотлари

 

1Одод ўғли Озариёни Худонинг Руҳи қамраб олди. 2Озариё Осонинг ҳузурига бориб деди: “Эй шоҳ Осо! эй Яҳудо ва Бенямин халқи! Гапимга қулоқ солинглар. Сизлар Эгамиз билан бўлар экансиз, У ҳам сизлар билан бирга бўлади. Агар сизлар Эгамизни изласангизлар, Уни топасизлар. Агар Уни тарк этсангизлар, У ҳам сизларни тарк этади. 3Исроил халқи узоқ вақт давомида ҳақиқий Худосиз яшади. Уларга таълим берадиган руҳоний йўқ эди, қонундан маҳрум эдилар. 4Лекин бошларига оғир кулфат тушганда, улар Исроил халқининг Худоси — Эгамизга қайтдилар, Уни изладилар, шунда топдилар. 5Ўша нотинч даврда йўлга чиқиш хатарли эди, чунки ҳамма жойда беҳаловатлик ва тартибсизлик ҳукмрон эди. 6Бир халқ иккинчисини яксон қиларди, бир шаҳар бошқасини вайрон этар эди, чунки Эгамиз уларни изтиробга солиб, беҳаловат қилиб қўйган эди. 7Лекин сизлар дадил бўлинглар! Тушкунликка тушманглар! Сизлар қилган ишларингиз учун мукофот оласизлар.”
8Осо Одод ўғли Озариёнинг айтган башоратини эшитгач, дадилланди. У Яҳудо ва Бенямин ерларидан, шунингдек, Эфрайим қирларида қўлга киритган шаҳарлардан макруҳ бутларни йўқ қилди. Маъбад ҳовлисидаги Эгамизнинг қурбонгоҳини тузатди. 9У Яҳудо ва Бенямин халқини, шунингдек, ораларида истиқомат қилаётган Эфрайим, Манаше ва Шимўн қабиласидан бўлган мусофирларни тўплади. Уларнинг кўпчилиги Осо ҳукмронлиги даврида Яҳудога кўчиб келган эдилар, чунки Эгаси Худо Осо билан бирга бўлганини кўрган эдилар. 10Улар Осо ҳукмронлигининг ўн бешинчи йили учинчи ойида Қуддусда тўпландилар. 11Ўша куни ўзлари олиб келган ўлжалардан етти юзта буқа ва етти мингта қўйни Эгамизга қурбонлик қилдилар. 12Сўнг ота–боболарининг Худоси — Эгамизга бутун қалби билан, жону дили билан интилишга аҳд қилдилар. 13Кимки Исроил халқининг Худоси — Эгамизга интилмаса, хоҳ ёш бўлсин, хоҳ қари, хоҳ эркак бўлсин, хоҳ аёл, ўлдириладиган бўлди. 14Улар баланд овозда Эгамизга қасамёд қилдилар, ҳайқирдилар, карнай ва бурғулар чалдилар. 15Жамики Яҳудо халқи чин дилдан қасамёд қилгани учун хурсанд эди. Улар Эгамизни астойдил излаганлари учун, Уни топдилар. Эгамиз уларга ҳар тарафдан осойишталик ато қилди.
16Шоҳ Осонинг бувиси Махо Ашеранинг макруҳ тасвирини ясагани учун, Осо бувисини маликалик унвонидан маҳрум қилди. Сўнг бувиси ясаган тасвирни қўпориб ташлаб, парча–парча қилгандан кейин, Қидрон сойлигида ёқиб юборди. 17Осо Исроилдаги саждагоҳларни йўқ қилмаган бўлса ҳам, умр бўйи Эгамизга содиқ қолди. 18У Эгамизнинг уйига отаси Абиё Худога атаган ашёларни, шунингдек, ўзи атаб қўйган олтин ва кумуш ашёларни олиб келди. 19Осо шоҳлигининг ўттиз бешинчи йилига қадар уруш бўлмади.

 

16–БОБ

 

Исроил шоҳи Башо Яҳудога ҳужум қилади

 

1Осо ҳукмронлигининг ўттиз олтинчи йилида Исроил шоҳи Башо Яҳудога ҳужум қилди. Одамлар Яҳудо юртига осонликча кириб чиқа олмаслиги учун, у Рама шаҳрини мустаҳкамлади. 2Осо Эгамизнинг уйидаги ва саройдаги хазиналардан кумуш ва олтинларни олиб, Дамашқда ўтирган Орам шоҳи Банҳададга жўнатди. Осо унга шу хабарни ҳам юборди: 3“Сенинг отанг билан менинг отам ўртасида иттифоқ бўлгани каби, сен билан менинг ўртамда ҳам иттифоқ бўлсин. Сенга кумуш ва олтин бериб юборяпман. Исроил шоҳи Башо билан иттифоқ тузган эдинг, энди ўшани бекор қил, токи у юртимдан жўнаб қолсин.”
4Банҳадад шоҳ Осонинг таклифини қабул қилди, лашкарбошиларига: “Исроил шаҳарларига ҳужум қилинглар”, деб уларни ўша ёққа юборди. Улар Ийхон, Дан, Овил–Майим шаҳарларини ва Нафтали ҳудудидаги барча омбор шаҳарларни босиб олдилар. 5Башо бу воқеани эшитгач, Рамани мустаҳкамлаш фикридан воз кечиб, ишни тўхтатиб қўйди. 6Шоҳ Осо жамики Яҳудо халқини чақиртириб, уларга Рама шаҳрини мустаҳкамлашда Башо ишлатган тош ва ёғочларни ташиттирди. Осо ўша тош ва ёғочлар билан Ғибо ҳамда Миспах шаҳарларини мустаҳкамлади.
7Шу вақтда валий Хонин Яҳудо шоҳи Осонинг ҳузурига келиб, унга айтди: “Сен Эганг Худога суянмасдан, Орам шоҳига суяндинг. Шунинг учун Орам шоҳининг лашкарларини қўлдан бой бердинг. 8Наҳотки Ҳабашистонликлар билан Ливияликлар эсингда бўлмаса?! Улар сон–саноқсиз лашкари, кўплаб жанг аравалари ва отлиқ сипоҳлари билан келган эди–ку. Ўшанда Сен Эгамизга суянганинг учун, Эгамиз уларни сенинг қўлингга берган эди. 9Эгамиз ер юзидаги ҳаммани кузатиб туради, Унга содиқ бўлганларга У куч–қудрат беради. Сен ақлсизларча иш тутдинг. Бундан буён сенинг бошинг урушдан чиқмайди.”
10Осо валийнинг бу гапларидан ғазабланди. У ғазаб устида валийни зиндонга ташлади. Халқдан баъзиларини ҳам шафқатсизларча эза бошлади.

 

Осо ҳукмронлигининг охирги даврлари

 

11Осонинг бутун фаолияти, бошидан охиригача “Яҳудо ва Исроил шоҳлари тарихи” китобида ёзиб қолдирилган. 12Ҳукмронлигининг ўттиз тўққизинчи йилида Осонинг оёқлари оғрийдиган бўлиб қолди. Унинг аҳволи жуда оғир бўлишига қарамай, у касаллик пайтида ҳам Эгамизга юзини бурмади, фақат табиблардан ёрдам сўради. 13Ниҳоят, Осо ҳукмронлигининг қирқ биринчи йилида оламдан ўтди. 14Уни атторлар тайёрлаган турли–туман зираворлар билан тўла тобутга ётқиздилар. У Довуднинг қалъасида, ўзи учун қоядан ўйдирган қабрга дафн қилинди. Унинг шарафига катта гулхан ёқдилар.

 

17–БОБ

 

Яҳудо шоҳи Ёҳушафат

 

1Ёҳушафат отаси Осо ўрнига шоҳ бўлди, у Исроилга қарши мудофаасини кучайтирди. 2У Яҳудодаги ҳамма мустаҳкам шаҳарларга лашкарларни жойлаштирди. Яҳудо ерларида ҳамда отаси Осо қўлга киритган Эфрайим шаҳарларида кўплаб қўнолғалар ўрнаштирди. 3Ёҳушафат бобоси Довуднинг йўлидан юргани учун Эгамиз у билан бирга бўлди. Ёҳушафат Баалга сиғинмай, 4отасининг Худосига интилди, Исроил шоҳлари йўлларидан юрмасдан, Худонинг амрларига итоат этди. 5Шунинг учун Эгамиз унинг ҳокимиятини мустаҳкам қилди. Бутун Яҳудо халқи Ёҳушафатга ўлпон тўларди, у катта бойлик ва шуҳрат топди. 6Эгамизга итоат қилишдан у завқ олар эди. Шу боис, у Яҳудодаги саждагоҳларни йўқотди, Ашерага аталган устунларни чопиб ташлади.
7Ҳукмронлигининг учинчи йилида халққа таълим бериш учун ўз аъёнлари Банхайилни, Ободиёни, Закариёни, Натанилни ва Михиёни Яҳудо шаҳарларига жўнатди. 8Левилардан Шамаё, Натаниё, Забадиё, Осойил, Шамиромўт, Йўнатан, Одониё, Тўвиёху ва Тўдониё ҳамда руҳонийлар Элишама ва Ёҳурам уларга ҳамроҳ бўлдилар. 9Улар Эгамизнинг Таврот китобини олиб, Яҳудонинг ҳамма шаҳарларига боришди ва халққа таълим беришди.
10Яҳудо атрофларидаги халқларга Эгамиз қўрқув солди, шунинг учун ўша халқлар Ёҳушафатга қарши уруш қилмадилар. 11Баъзи Филистлар Ёҳушафатга катта миқдорда кумушни ўлпон қилиб олиб келдилар. Араблар ҳам 7.700 та қўчқор ва 7.700 та така олиб келдилар. 12Ёҳушафат тобора кучайиб бораверди. У Яҳудода қалъалар ва омбор шаҳарлар қурдирди. 13У ерга кўп миқдорда озиқ–овқат тўплади. Қуддусга тажрибали баҳодир жангчиларни жойлаштирди. 14Бу жангчилар хонадонларига кўра, сафарбар қилинган эдилар:

 

Яҳудо қабиласининг сипоҳларига лашкарбоши Аднаҳ эди. Унинг қўли остида 300.000 баҳодир жангчи бўлиб, улар 1.000 жангчидан ташкил топган бўлинмаларга бўлинган эдилар.
15Иккинчи лашкарбоши Ёҳуханон эди, унинг қўли остида 280.000 сипоҳи бор эди.
16Учинчи лашкарбоши Зихри ўғли Амасиё эди, унинг қўли остида 200.000 сипоҳи бор эди. Амасиё ўз хоҳиши билан Эгамизга хизмат қилаётган эди.

 

17Бенямин қабиласининг сипоҳларига лашкарбоши Элёдах эди. У баҳодир жангчи бўлиб, қўли остида ёй ва қалқон билан қуролланган 200.000 сипоҳи бор эди.
18Элёдахнинг ўнг қўл ёрдамчиси Ёҳузабад эди, унинг қўли остида қуролланган 180.000 сипоҳи бор эди.

 

 

19Бу жангчилар шоҳга Қуддусда хизмат қилар эдилар. Булардан ташқари, шоҳ мустаҳкам шаҳарларга бошқа лашкарларни ҳам жойлаштирган эди.

 

18–БОБ

 

Михай пайғамбар Ахабни огоҳлантиради

 

1Ёҳушафат ниҳоятда бой бўлиб, обрўси ошиб кетди. У ўғлига Исроил шоҳи Ахабнинг қизини олиб бериб, Ахаб билан алоқасини мустаҳкамлади. 2Орадан бир неча йил ўтгач, Ёҳушафат Ахабни кўргани Самария шаҳрига борди. Ахаб Ёҳушафат ва унинг ҳамроҳлари шарафига кўплаб мол–қўй сўйди. У Ёҳушафатни Гиладдаги Рамўт шаҳрига ҳужум қилишга кўндирмоқчи бўлиб,
3— Гиладдаги Рамўт учун жанг қилмоққа мен билан борасанми? — деб сўради.
— Мени гўё ўзинг деб бил, халқимни ўзингнинг халқинг деб бил. Биз сен билан бирга урушга борамиз, — деди Яҳудо шоҳи Ёҳушафат унга. 4Ёҳушафат Исроил шоҳига яна айтди:
— Аввал Эгамизнинг хоҳиш–иродасини бил–чи, У нима дер экан.
5Исроил шоҳи тўрт юз пайғамбарни тўплаб улардан сўради:
— Гиладдаги Рамўт учун жанг қилмоққа борайми ёки бормайми?
— Бораверсинлар, Худо у шаҳарни шоҳ ҳазратларининг қўлига беради.
6— Бу ерда улардан бошқа Эгамизнинг бирорта пайғамбари қолмадими? Агар бўлса, ундан ҳам сўраб кўрайлик, — деди Ёҳушафат.
7— Яна бир киши бор, — деди Ахаб Ёҳушафатга, — Йимлонинг ўғли Михиё. У орқали Эгамизнинг хоҳиш–иродасини билсак бўлади. Лекин мен уни ёмон кўраман, чунки у мен ҳақимда башорат қилса, хайрли гап айтмайди, ҳар доим хунук гап айтади.
— Эй шоҳ, бундай деб айтма, — деди Ёҳушафат.
8Исроил шоҳи мулозимини чақириб:
— Тез бориб, Йимлонинг ўғли Михиёни олиб кел, — деб буюрди.
9Исроил шоҳи Ахаб ва Яҳудо шоҳи Ёҳушафат шоҳлик либосларини кийиб, ҳар қайсиси ўз тахтида Самария дарвозаси ёнида ўтирар, ҳамма пайғамбарлар эса уларнинг рўпарасида туриб башорат қилаётган эди. 10Ханано ўғли Зидқиё темир шохлар ясаб, деди:
— Эгамиз: “Орам лашкарини қириб битирмагунингча, шу шохлар билан сузаверасан”, деб айтмоқда.
11Бошқа пайғамбарлар ҳам шоҳга:
— Рамўтга бораверсинлар, албатта ғалаба қиладилар, Эгамиз ўша шаҳарни шоҳимизнинг қўлларига беради, — деб башорат қилдилар.
12Мулозим Михиёни чақириш учун кетди. У Михиёнинг олдига келиб, унга деди:
— Қара, ҳозир ҳамма пайғамбарлар бир оғиздан шоҳга яхшиликдан башорат қиляптилар. Сенинг башоратинг ҳам уларникидай бўлсин. Сен ҳам яхшиликдан каромат қил.
13— Худо ҳақи! Худойим менга нимани аён қилса, шуни айтаман, — деди Михиё.
14Михиё шоҳ ҳузурига келди.
— Эй Михиё, мен Рамўтни қайтариб олиш учун жанг қилмоқчиман. Шунинг учун Гиладга борайми ёки бормайми? — дея сўради шоҳ ундан.
— Бораверсинлар, албатта ғолиб келадилар, — деди Михиё. — Ўша шаҳар шоҳ ҳазратларининг қўлига берилади.
15— Фақат ҳақиқатни айтишинг учун, Эгамиз номини ўртага қўйиб сенга неча марта онт ичдирайин? — деб шоҳ ундан яна сўради.
16— Исроил халқини кўриб турибман, улар тоғлар устида ёйилиб юрган чўпонсиз қўйларга ўхшайди, — деди Михиё. — Эгамиз: “Уларнинг хўжайини йўқ, ҳар бири ўз уйига тинч–омон қайтиб кетсин”, деди.
17— У мен ҳақимда башорат қилганда хайрли гап айтмайди, балки хунук хабар айтади, деб сенга айтмаганмидим?! — деб хафалигини изҳор қилди Ахаб Ёҳушафатга.
18— Ундай бўлса, Эгамизнинг сўзларини эшитсинлар, — деди Михиё Ахабга. — Мен Эгамизни Ўзининг тахтида ўтирган ҳолатда кўрдим. Жамики самовий мавжудотлар Унинг ўнг ва чап томонидан жой олган экан. 19Эгамиз улардан сўради: “Исроил шоҳи Ахаб Гиладдаги Рамўт шаҳрига бориб, ўша ерда ҳалок бўлсин, дея ким уни ўзига оғдира олади?” Бири ундай деди, бошқаси бундай деди. 20Бир пайт руҳлардан биттаси Эгамизнинг рўпарасида пайдо бўлди ва: “Уни мен кўндираман”, деди. “Қандай қилиб кўндирасан?” сўради Эгамиз. 21“Мен чиқиб, ҳамма пайғамбарларнинг оғзида ёлғончи руҳга айланаман”, деди у. “Сен уни кўндир, бор, айтганингдай қил, сен уддасидан чиқасан”, деди Эгамиз. 22Мана кўрдингизми, Эгамиз пайғамбарларингизнинг оғзига ёлғончи руҳ солиб қўйган. У бошингизга фалокат келтиришга қарор қилган.
23Шу пайт Ханано ўғли Зидқиё Михиёнинг олдига келиб, унинг юзига бир шапалоқ урди:
— Наҳотки, Эгамизнинг Руҳи мени тарк этиб, сен билан гаплашгани кетган бўлса?! Айт–чи, у қайси йўлдан кетди? — сўради Зидқиё.
24— Қараб тур, сичқоннинг ини минг танга бўлиб, яширингани ичкари хонага югурганингда кўрасан, — деди Михиё Зидқиёга.
25— Михиёни ушланглар! — буюрди Исроил шоҳи. — Уни шаҳар ҳокими Омоннинг ва шахзода Йўшнинг ҳузурига олиб боринглар. 26Уларга менинг амримни етказинглар. Улар Михиёни зиндонга ташлашсин. Мен соғ–саломат қайтиб келгунимча, оз–моз нон–сув бериб турсин, холос.
27— Эй халойиқ! Ҳаммангиз эшитиб қўйинг! Агар шоҳ ҳазратлари соғ–саломат қайтиб келсалар, Эгамиз мен орқали гапирмаган бўлади, — деди Михиё.

 

Ахабнинг ҳалокати

 

28Исроил шоҳи Ахаб билан Яҳудо шоҳи Ёҳушафат Гиладдаги Рамўт шаҳрига кетишди.
29— Мен қиёфамни ўзгартириб, жангга кираман, сен эса шоҳлик либосларингни кийиб ол, — деди Ахаб Ёҳушафатга.
Ахаб қиёфасини ўзгартириб, жангга кирди. 30Орам шоҳи жанг аравалари қўмондонига: “Каттаси билан ҳам, кичиги билан ҳам жанг қилиб ўтирманглар, асосий ҳужумни Исроил шоҳининг ўзига қаратинглар”, деб амр берган эди. 31Жанг аравалари қўмондонлари Ёҳушафатни кўргач: “Исроил шоҳи ана шу!” деб ўйлаб унга ҳужум бошладилар. Ёҳушафат лашкарини жангга даъват қилиб бақирганда, Эгамиз Худо унга ёрдам бериб, ҳужумни қайтарди. 32Араваларнинг қўмондонлари билдиларки, у Исроил шоҳи эмас экан. Қўмондонлар орқага қайтдилар.
33Бир одам бехосдан ёйини тортиб қўйиб юборган эди, ўқ тўппа–тўғри Исроил шоҳига келиб тегди. Шоҳнинг устидаги совути уланган жойдан ўқ кириб кетган экан. Шоҳ оғир жароҳатланди.
— Отни орқага бур, мен жароҳатландим, лашкарлар орасидан мени олиб чиқиб кет! — деди шоҳ извошчисига. 34Ўша куни ғоятда шиддатли жанг бўлди. Шоҳ Ахаб эса араваси устида суяниб, Орам лашкарларини кузатиб турди. Кечга томон бориб шоҳ қазо қилди.

 

19–БОБ

 

Валий Ёҳу Ёҳушафатга танбеҳ беради

 

1Яҳудо шоҳи Ёҳушафат Қуддусдаги саройига соғ–саломат қайтиб келди. 2Хонин ўғли валий Ёҳу шоҳ Ёҳушафат билан учрашгани бориб, унга деди: “Қабиҳларга ёрдам бериб, Эгамиздан нафратланганларни яхши кўриш тўғрими? Қилган бу ишинг учун Эгамиз сендан ғазабланди. 3Шунга қарамай, сен яхши ишлар ҳам қилгансан. Сен Ашеранинг устунларини Яҳудо юртидан йўқ қилгансан, бутун юрагинг билан Худога интилишга қатъий қарор этгансан.”

 

Шоҳ Ёҳушафатнинг ислоҳотлари

 

4Ёҳушафат Қуддусда яшар эди. Бироқ у тез–тез халқ орасига чиқиб, жанубдаги Бэршэвадан тортиб, то шимолдаги Эфрайим қирларигача борар эди. Бутун халқни ота–боболарининг Худоси — Эгамизга юз буришга даъват этарди. 5У Яҳудодаги мустаҳкам шаҳарларнинг ҳар бирига ҳакамлар тайинлаб, 6уларга шундай кўрсатма берди: “Ҳукм қилишда эҳтиёт бўлинглар, чунки сизлар инсон номидан эмас, балки Эгамиз номидан ҳукм қиласиз. Ҳукм қилаётганингизда У сизлар билан бирга бўлади. 7Эгамиздан қўрқинг. Ҳукм чиқарганингизда эҳтиёт бўлинг, чунки Эгамиз Худо ноҳақликка, тарафкашлигу порага тоқат қилмайди.”
8Эгамизнинг қонуни билан боғлиқ бўлган ҳукмларни чиқариш ва одамлар орасидаги мунозараларни ечиш учун Ёҳушафат Қуддусда баъзи левиларни, руҳонийларни ва Исроил уруғбошиларни тайинлади. Улар Қуддусда яшардилар. 9Ёҳушафат уларга шундай деб уқтирди: “Ўз вазифангизни Эгамиздан қўрққан ҳолда, сидқидилдан, одилона бажаринг. 10Бошқа шаҳарда истиқомат қиладиган биродарларингиз олдингизга қотиллик ёки қонун, амр, фармон, қоидалар билан боғлиқ бўлган даъволар билан келса, уларни огоҳлантиринг, токи улар Эгамизга қарши гуноҳ қилиб қўймасинлар, ўзларининг ва сизнинг бошингизга Эгамизнинг қаҳрини келтирмасинлар. Шундай қилсангиз, айбдан ҳоли бўласизлар. 11Сизлар Худонинг ишлари юзасидан ҳамма ҳисоботни олий руҳоний Эмориёга, шоҳнинг ишлари юзасидан бўлган ҳисоботни эса Яҳудо қабиласининг бошлиғи Исмоил ўғли Забадиёга берасизлар. Суд қарорлари амалга ошишини левилар назорат қилиб турадилар. Дадил бўлинглар, тўғри иш қилганга Эгам ёр бўлсин!”

 

20–БОБ

 

Эдомга қарши уруш

 

1Орадан бир оз вақт ўтгач, Мўaбликлар билан Оммонликлар ҳамда Мавун халқининг бир қисми Ёҳушафатга қарши урушгани отландилар. 2Хабарчилар келиб, Ёҳушафатга: “Сон–саноқсиз лашкар Эдомдан, Ўлик денгизнинг нариги қирғоғидан сизга қарши келмоқда. Улар Хазазон–Тамарни қўлга киритиб бўлишган”, деб айтдилар. (Хазазон–Тамарнинг бошқа номи Энгеди эди.) 3Ёҳушафат қўрқиб кетди. У Эгамизнинг хоҳиш–иродасини билмоқчи бўлиб, бутун Яҳудо бўйлаб рўза эълон қилди. 4Яҳудонинг ҳамма шаҳарларидан халқ Қуддусга йиғилиб, Эгамиздан мадад тилади.

 

Шоҳ Ёҳушафатнинг ибодати ва ғалабаси

 

5Ёҳушафат Яҳудо ва Қуддус жамоаси қаршисида — Эгамизнинг уйи олдидаги янги ҳовлида туриб, 6илтижо қилди:

 

“Эй ота–боболаримизнинг Худоси — Эгамиз! Самодаги ягона Худо Сенсан. Сен ер юзидаги барча халқларга ҳукмронлик қиласан. Куч–қудрат эгаси Ўзингсан. Ким Сенга бас кела олар?! 7Эй Худойимиз! Халқинг Исроил бу юртга келганда, Сен уларнинг олдидан маҳаллий халқни ҳайдаб юбординг, бу юртни дўстинг Иброҳимнинг наслига то абад бердинг. 8Ота–боболаримиз бу ерда яшаб, Сенга атаб бир Маъбад барпо қилдилар. Улар шундай деган эдилар:
9— Бошимизга уруш, ўлат ва очарчилик каби кулфатлар тушганда биз шу уйинг олдига, Сенинг ҳузурингга келамиз. Зеро, Сен шу ердасан. Кулфат ичра Сенга ёлворамиз, шунда Сен илтижоларимизни эшитиб, бизга нажот берасан.
10Мана қара, Оммон, Мўаб ва Эдом юртининг халқлари бизга ҳужум қиляптилар. Бизнинг ота–боболаримиз Мисрдан чиққанларида, Сен уларга бу юртларга киришга ижозат бермаган эдинг. Улар ўша юртларни айланиб ўтиб, у халқларни қириб юбормаган эдилар. 11Энди эса бу халқларнинг бизга қайтарган мукофотини кўриб қўй! Сен бизга мулк қилиб берган юртдан улар бизни ҳайдаб юбормоқчилар. 12Эй Худойимиз! Сен Ўзинг уларни жазола, чунки бизга ҳужум қилган бу улкан лашкарга биз қаршилик қилишга ожизмиз. Нима қилишни биз билмаймиз, Сендан келадиган ёрдамга кўз тутиб ўтирибмиз.”

 

13Шу пайтда жамики Яҳудо эркаклари хотин, бола–чақалари билан Эгамизнинг олдида — Маъбадда турган эдилар. 14Шу он Эгамизнинг Руҳи жамоа орасида турган леви Закариё ўғли Яхазиёлни қамраб олди. Яхазиёл Осиф уруғидан бўлиб, Бинаёнинг невараси, Явиёлнинг эвараси ва Маттаниёнинг чевараси эди. 15Яхазиёл деди: “Эшитинглар, эй Ёҳушафат ҳазратлари, бутун Яҳудо ва Қуддус аҳли! Эгамиз сизларга шундай деб айтмоқда: бу сон–саноқсиз лашкардан қўрқманглар, ваҳимага тушманглар! Бу жанг сизники эмас, Худоникидир. 16Эртага уларга ҳужум қилинглар. Улар Зиз довонидан ошиб тушадилар. Сизлар уларни Ярубол адирларининг этагидаги сойлик бошида топасизлар. 17Бу урушда сизлар жанг қилмайсизлар. Сизлар жойингизни эгаллаб, кутинглар. Эгамиз сизларни ғалабага эриштирганини кўрасизлар. Эй Яҳудо ва Қуддус аҳли! Қўрқманглар, ваҳимага тушманглар. Эртага уларга ҳужум қилинглар, Эгамиз сизлар билан бирга бўлади.”
18Шундан кейин Ёҳушафат ер ўпиб таъзим қилди. Бутун Яҳудо ва Қуддус аҳли ҳам таъзим қилиб, Эгамизга сажда қилди. 19Қоҳот ва Кўрах наслларидан бўлган левилар тик туриб, Исроил халқининг Худоси — Эгамизга баланд овоз билан ҳамду сано ўқидилар.
20Яҳудо лашкарлари тонг саҳарда туриб, Тахува адирларига йўл олдилар. Улар йўлга чиққанларида, Ёҳушафат туриб деди: “Эшитинг, эй Яҳудо ва Қуддус аҳли! Эгангиз Худога ишонинг, шунда бехатар бўласиз! Эгамизнинг пайғамбарлари айтган гапларига ишонинг, шунда муваффақиятга эришасиз!” 21Ёҳушафат халқ билан маслаҳатлашиб бўлгандан кейин, Эгамиз шаънига қўшиқ айтадиган, муқаддаслигининг гўзаллигига ҳамду сано ўқийдиган қўшиқчиларни тайинлади. Улар лашкар олдида: “Эгамизга шукроналар айтинг, Унинг содиқ севгиси абадийдир”, деб қўшиқ айтишлари керак эди.
22Улар кўшиқ ва ҳамду сано айтишни бошлашлари биланоқ, Яҳудога қарши келган Оммон, Мўаб ва Эдом халқларига Эгамиз ғойибдан ҳужум қилди, уларни тор–мор этди. 23Оммон ва Мўаб халқлари Эдом халқига ҳужум қилиб, уларни битта қолдирмай қириб ташлашди. Уларни йўқ қилганларидан кейин эса бир–бирларини қиришди.
24Яҳудо халқи адирларнинг бутун манзарасини кўрса бўладиган баландликка етиб келганларида, ғанимлар томонга қараб, фақат ерда чўзилиб ётган мурдаларни кўрдилар. Биронтаси ҳам қочиб қутулмаган эди. 25Ёҳушафат ўлжа олиш учун лашкарини бошлаб борганда, улар кўп миқдорда уй ҳайвонларини, мол–ҳолни, кийим–кечакларни ва қимматбаҳо буюмларни топдилар. Кўтара олгунларича нарса олиб кетдилар. Ўлжанинг кўплигидан, улар уч кун нарса ташидилар. 26Тўртинчи куни улар Барака сойлигида йиғилишиб, Эгамизга ҳамду сано айтдилар. Шу сабабдан бу сойликнинг номи бугунги кунда ҳам Барака сойлиги деб юритилади. 27Кейин бутун Яҳудо ва Қуддус халқи Ёҳушафат бошчилигида хурсандчилик билан Қуддусга қайтдилар, чунки Эгамиз уларга душманлари устидан тантана қилишга имкон берган эди. 28Улар арфа, лира ва карнай чалиб, Қуддусга — Эгамизнинг уйига келдилар. 29Эгамиз халқи Исроилнинг душманларини мағлуб қилганини эшитган барча халқлар Худодан қўрқиб қолишди. 30Ёҳушафатнинг шоҳлиги тинчликдан баҳра топди, Худо уларга ҳар тарафдан осойишталик ато қилди.

 

Ёҳушафат ҳукмронлигининг сўнгги даври

 

31Шундай қилиб, Ёҳушафат Яҳудода ҳукмронлик қилди. У тахтга ўтирган пайтда ўттиз беш ёшда бўлиб, Қуддусда йигирма беш йил шоҳлик қилди. Онаси Озибах Шилхининг қизи эди. 32Ёҳушафат отаси Осонинг йўлидан юрди, йўлдан озмай, Эгамиз олдида тўғри ишлар қилди. 33Аммо саждагоҳларни йўқ қилиб ташламади. Халқ ҳануз ота–боболарининг Худосига чин юракдан боғланмади.
34Ёҳушафатнинг бошқа ишлари бошдан охиригача Хонин ўғли Ёҳунинг қўлёзмаларида баён этилган бўлиб, “Исроил шоҳлари тарихи” таркибига киритилган.
35Кейинчалик Яҳудо шоҳи Ёҳушафат Исроил шоҳи Охазиё билан иттифоқ тузди. Охазиё кўп қабиҳ ишлар қилган эди. 36Улар биргаликда Эйзун–Геберда денгиз савдо кемаларини ясадилар. 37Шунда Моришолик Дўдаваҳу ўғли Элиазар Ёҳушафатга қарши башорат қилиб: “Сен Охазиё билан иттифоқ қилганинг учун, Эгамиз бу кемаларингни бузиб ташлайди”, деб огоҳлантирди. Кемалар парчаланиб, денгизга чиқишга муваффақ бўлмадилар.

 

21–БОБ

 

1Ёҳушафат оламдан ўтди. У ҳам Довуд қалъасида ота–боболари ёнига дафн қилинди, унинг ўрнига ўғли Ёҳурам шоҳ бўлди.

 

Яҳудо шоҳи Ёҳурам

 

2Ёҳурамнинг Озариё, Ёхиёл, Закариё, Озариёҳу, Микойил, Шафатиё деган укалари бор эди. Буларнинг ҳаммаси Яҳудо шоҳи Ёҳушафатнинг ўғиллари эди. 3Отаси уларга кўп миқдорда олтину кумуш ва қимматбаҳо ашёлар билан бирга Яҳудо юртидаги мустаҳкам шаҳарларни ҳадя этган эди. Ёҳурамни эса тўнғич ўғил бўлгани учун тахт вориси қилган эди. 4Ёҳурам отасининг тахтига ўтириб, ўзини мустаҳкамлаб олгандан кейин, укаларининг ҳаммасини ва Исроил аъёнларидан баъзиларини қиличдан ўтказди.
5Ёҳурам Яҳудо шоҳи бўлганда, ўттиз икки ёшда эди. У Қуддусда саккиз йил ҳукмронлик қилди. 6Хотини Ахабнинг қизи бўлгани учун, Ёҳурам ҳам, Ахаб хонадони сингари, Исроил шоҳлари йўлидан юриб, Эгамиз олдида қабиҳликлар қилди. 7Шундай бўлса–да, Довуднинг хонадонини Эгамиз ҳалокатга учратишни истамади, чунки У Довуд билан аҳд қилиб: “Сенинг наслингга то абад сўнмайдиган чироқ бераман”, деб ваъда қилган эди.

 

Эдомликларнинг исёни

 

8Ёҳурам даврида Эдом Яҳудо шоҳлигига қарши исён қилди. Эдом халқи ўзларининг мустақил шоҳлигини қурдилар. 9Ёҳурам ҳамма лашкарбошилари ва жанг араваларини Эдомга бошлаб борди. Эдом лашкари Ёҳурамни ва унинг жанг аравалари сардорларини ўраб олди, лекин Ёҳурам тунда ҳужум қилиб, қамални ёриб чиқди. 10Шундай қилиб, Эдом халқи ҳозиргача Яҳудо ҳукмронлигидан озоддир. Ёҳурам ота–боболарининг Худоси — Эгамизни тарк этгани учун, Либна шаҳри ҳам ўша пайтда исён кўтарган эди. 11Ёҳурам Яҳудо қирларида саждагоҳлар барпо қилди, Яҳудо ва Қуддус аҳолисини Худога бевафолик қилишга бошлади, уларни ҳақ йўлдан оздирди.
12Илёс пайғамбар унга қуйидагича мактуб юборди:

 

“Бобонг Довуднинг Худоси — Эгамиз шундай демоқда:
— Сен отанг Ёҳушафатнинг йўлидан юрмадинг, Яҳудо шоҳи Осонинг изидан ҳам бормадинг, 13балки Исроил шоҳларининг йўлидан юрдинг. Ахаб хонадони Исроилни Худога бевафолик қилишга бошлагандай, сен ҳам Яҳудо ва Қуддус аҳолисини Худога бевафолик қилишга бошладинг. Сен ҳатто ўз укаларингни ўлдирдинг, улар сендан яхшироқ эди. 14Шу сабабдан Мен, Эгангиз, сенинг халқинг, болаларинг, хотинларинг бошига ва бутун мол–мулкингга оғир кулфат келтираман. 15Сен ўзинг эса оғир ичак хасталигига йўлиқасан. Ичак–човоқларинг ташқарига чиққунга қадар, хасталигинг кундан кунга кучайиб бораверади.”

 

16Эгамиз Филистларни ва Ҳабашистоннинг ёнида яшаётган Арабларни Ёҳурамга қарши қўзғатди. 17Улар Яҳудога бостириб келиб, шоҳ саройидаги ҳамма бойликларни, шоҳнинг ўғилларини ва хотинларини олиб кетдилар. Шоҳнинг кенжа ўғли Охазиёдан бошқа ўғли қолмади.

 

Шоҳ Ёҳурамнинг хасталаниши ва вафоти

 

18Шундан кейин Эгамиз шоҳ Ёҳурамни тузалмас ичак хасталигига йўлиқтирди. 19Орадан икки йил ўтгач, Ёҳурамнинг хасталиги зўрайиб, ичак–човоқлари ташқарига чиқди. Ёҳурам қаттиқ азоб–уқубат билан вафот этди. Одамлар Ёҳурамнинг ота–боболари шарафига гулхан ёқишган бўлса–да, Ёҳурамнинг шарафига гулхан ёқишмади.
20Ёҳурам тахтга ўтирган пайтда ўттиз икки ёшда бўлиб, Қуддусда саккиз йил ҳукмронлик қилди. Унинг ўлими учун ҳеч ким қайғурмади. Гарчи уни Довуд қалъасига дафн этган бўлсалар–да, шоҳлар қабрига дафн қилмадилар.

 

22–БОБ

 

Яҳудо шоҳи Охазиё

 

1Араблар қилган босқинчилик сафари давомида Ёҳурамнинг кенжа ўғли Охазиёдан бошқа ҳамма катта ўғилларини қатл қилган эдилар. Шунинг учун Қуддус аҳолиси Охазиёни ўзларига шоҳ қилишди. 2Охазиё тахтга ўтирганда, йигирма икки ёшда эди. У Қуддусда бир йил шоҳлик қилди. Онасининг исми Оталиё бўлиб, Исроил шоҳи Омрининг невараси эди 3Охазиё ҳам Ахаб хонадони йўлидан юрди, чунки онаси унга қабиҳ ишлар қилишни маслаҳат берарди. 4Охазиё Ахаб наслига ўхшаб, Эгамиз олдида қабиҳликлар қилди. Отаси Ёҳурамнинг вафотидан кейин, шоҳ Ахаб хонадонининг бошқа аъзолари Охазиёнинг маслаҳатчилари бўлиб, уни ҳалокатга бошладилар. 5Охазиё уларнинг маслаҳатига кириб, Исроил шоҳи Ахаб ўғли Ёрам билан бирга Гиладдаги Рамўтга бориб, Орам шоҳи Хазайилга қарши уруш очди. Ёрам шу урушда ярадор бўлди. 6Шоҳ Ёрам ярасини даволатиш учун Йизрил шаҳрига қайтиб келган эди. Яҳудо шоҳи Охазиё эса яраланган Ёрамни кўргани Йизрилга борди.
7Худо Охазиёнинг бу ташрифини унинг ҳалокати учун ишлатди. Охазиё Ёрамникига етиб боргач, Ёрам билан биргаликда Нимши невараси Ёҳуни кутиб олгани чиқди. Ёҳуни Эгамиз Ахаб хонадонини қатл қилиш учун танлаган эди. 8Ёҳу Ахаб хонадони устидан чиқарилган ҳукмни ижро этаётган пайтида, Охозиё билан бирга келган Яҳудо аъёнларига ва Охазиёнинг жиянларига дуч келди. Уларнинг ҳаммасини битта қолдирмай қириб юборди. 9Сўнг Охазиёни қидира бошлади. Ёҳунинг одамлари Самарияда яшириниб юрган Охазиёни қўлга олдилар. Уни Ёҳунинг олдига олиб келиб ўлдирдилар. Аммо кейин дафн қилдилар, чунки улар: “Э–ҳа, бу Эгамизга чин юракдан интилган Ёҳушафатнинг невараси–ку!” деб айтган эдилар. Охазиё хонадонида шоҳлик қиладиган ҳеч бир кимса қолмади.

 

Яҳудо маликаси Оталиё тахтга ўтиради

 

10Оталиё ўз ўғли шоҳ Охазиёнинг ўлдирилганини эшитгач, Яҳудода Охазиёнинг жамики уруғини қириб ташлашга киришди. 11Шоҳнинг ҳамма ўғилларини ўлдириш режалаштирилган эди. Шоҳ Ёҳурамнинг Ёҳушева деган қизи бор эди. Ёҳушева Охазиёнинг ўгай синглиси бўлиб, руҳоний Ёҳайидога турмушга чиққан эди. Ёҳушева Охазиёнинг ўғли Йўшни шоҳнинг ўғиллари орасидан билдирмасдан олиб қочди. Уни, энагаси билан бирга, Эгамизнинг уйидаги ётоқхонага яширди. Бола Оталиёдан яшириниб, тирик қолди. 12Оталиё юртни бошқарган пайтда, бола олти йил давомида Худонинг уйида улар билан бирга яшириниб юрди.

 

23–БОБ

 

Оталиёга қарши исён

 

1Еттинчи йили руҳоний Ёҳайидо қўрқмай ҳаракатга тушди. У қуйидаги юзбошилар билан аҳд қилди: Ерохам ўғли Озариё, Ёҳуханон ўғли Исмоил, Обид ўғли Озариё, Одаё ўғли Масиё ва Зихри ўғли Элишафат. 2Улар Яҳудо юртини кезиб чиқдилар, Яҳудонинг ҳамма шаҳарларидан левиларни ва Исроил уруғбошиларини йиғиб, Қуддусга олиб келдилар. 3Келганларнинг ҳаммаси Худонинг уйига йиғилиб, ўша ерда шоҳ билан аҳд қилдилар. Ёҳайидо уларга шундай деди: “Мана шоҳнинг ўғли! Эгамизнинг Довуд ўғиллари ҳақида берган ваъдасига мувофиқ, бу ўғил ҳукмронлик қилсин. 4Энди сизлар бундай қиласизлар: Шаббат куни хизмат қиладиган руҳоний ва левиларнинг учдан бир қисми дарвозаларни қўриқласин. 5Учдан бири — шоҳнинг уйида, учдан бири эса Асос дарвозасида бўлсин. Халқ оммаси Эгамиз уйининг ҳовлиларида турсин. 6Эгамизнинг уйига руҳонийлар билан хизматдаги левилардан бошқа ҳеч ким кирмасин. Фақат улар кира оладилар, чунки улар муқаддасдирлар. Қолган одамлар Эгамизнинг кўрсатмаларига риоя қилиб, ташқарида қолсинлар. 7Левилар қўлида қуроли билан шоҳни ҳар томондан ўраб олсин, Эгамизнинг уйига кирган ҳар ким ўлдирилсин. Шоҳ кирганда ҳам, чиққанда ҳам, унга ҳамроҳ бўлинглар.”
8Левилар ва бутун Яҳудо халқи руҳоний Ёҳайидонинг амрларини сўзсиз бажардилар. Ҳар бир юзбоши Шаббат куни хизматини бошлаган ва хизматини тугатган қўриқчиларини олиб қолди, чунки ўша куни Ёҳайидо қўриқчиларининг бирорта бўлинмасига кетишга ижозат бермаган эди. 9Руҳоний Ёҳайидо Худонинг уйида турган шоҳ Довуднинг найзаларини ҳамда катта ва кичик қалқонларини юзбошиларга тарқатди. 10Шоҳни қўриқлаш учун уйнинг жануб томонидан шимол томонигача, қурбонгоҳнинг ва уйнинг атрофига одамларни жангга шай қилиб жойлаштирди. 11Ёҳайидо шоҳнинг ўғли Йўшни ташқарига олиб чиқиб, бошига тож кийгизди. Унга шоҳлик қонунларини берди. Йўш шоҳ деб эълон қилинди. Ёҳайидо ва унинг ўғиллари Йўшнинг бошига мой суртишди, сўнгра: “Шоҳимизнинг умрлари узоқ бўлсин!” дея ҳайқиришди.

 

Оталиё ўлдирилади

 

12Оталиё югураётган ва шоҳни олқишлаётган халқнинг шовқин–суронини эшитгач, Эгамизнинг уйига йиғилганлар ёнига борди. 13Қарасаки, Эгамизнинг уйи эшиги ёнидаги устун олдида шоҳ турибди, шоҳнинг атрофини лашкарбошилар, карнайчилар ўраб олган. Юртнинг бутун халқи шод–хуррам, карнай чаляпти, қўшиқчилар мусиқа асбоблари жўрлигида байрам ўтказяпти. Шунда Оталиё ғазабдан либосларини йиртиб: “Хоинлик! Хоинлик!” деб бақирди. 14Руҳоний Ёҳайидо юзбошиларни чақириб: “У хотинни бу ердан олиб чиқиб кетинглар, кимки унга эргашса, қиличдан ўтказинглар”, дея буйруқ берди. Руҳоний ўша аёлнинг Эгамиз уйида ўлдирилишини истамади. 15Оталиё ушланди ва саройнинг От дарвозасига келтирилиб, ўша ерда ўлдирилди.

 

Руҳоний Ёҳайидонинг ислоҳотлари

 

16Руҳоний Ёҳайидо, Яҳудо халқи Эгамизнинг халқи бўлсин, дея ўзи билан халқ ва шоҳ орасида аҳд тузди. 17Сўнг бутун халқ Баалнинг уйига бориб, уни бузиб ташлади, у ердаги қурбонгоҳларни ва Баалнинг тасвирларини синдирди, Баалнинг руҳонийси Маттонни эса қурбонгоҳларнинг рўпарасида ўлдирди.
18Ёҳайидо Довуд берган кўрсатмаларга риоя қилган ҳолда Эгамиз уйининг назоратини леви руҳонийларига топширди. Уларга Мусонинг қонунида ёзилганидай Эгамизга куйдириладиган қурбонликлар келтиришни ва Довуд амр этгандай шод–хуррамлик билан қўшиқ айтишни буюрди. 19Ҳеч ким Эгамизнинг уйига ҳаром бўлиб кирмасин деб, дарвозага соқчиларни жойлаштирди. 20Сўнгра юзбошиларни, аслзодаларни, халқ йўлбошчиларини ва жамики халқни ёнига олиб, шоҳни Эгамизнинг уйидан олиб чиқди. Улар Юқори дарвозадан ўтиб, шоҳни саройга олиб келдилар ва тахтга ўтқаздилар 21Оталиё ўлдирилгани учун, юрт халқи севинди. Қуддус осойишта бўлиб қолди.

 

24–БОБ

 

Яҳудо шоҳи Йўш

 

1Йўш шоҳ бўлганда, етти ёшда эди. У Қуддусда қирқ йил ҳукмронлик қилди. Онаси Бэршэва шаҳридан бўлиб, исми Зибиёх эди. 2Руҳоний Ёҳайидо ҳаётлигида Йўш Эгамизнинг олдида тўғри ишлар қилди. 3Ёҳайидо Йўшга иккита хотин олиб берди. Йўш бу хотинларидан ўғил–қизлар кўрди.
4Орадан бир оз вақт ўтгач, Йўш Эгамизнинг уйини тузатишга қарор қилди. 5У руҳонийларни ва левиларни тўплаб, уларга айтди: “Яҳудо шаҳарларига бориб, Худойимизнинг уйини тузатиш учун жамики Исроил халқидан йилига тўланадиган солиқни йиғиб келинглар. Бу ишни тезлик билан бажаринглар.” Лекин левилар бу ишни орқага сурдилар. 6Шунда шоҳ олий руҳоний Ёҳайидони чақиртириб, ундан сўради: “Нимага сиз левиларни солиқ йиғиб келишлари учун жўнатмадингиз? Эгамизнинг қули Мусо Муқаддас аҳд чодирининг ҳаражатларини қоплаш учун бу солиқни Исроил жамоасига солган–ку.” 7Қабиҳ аёл Оталиёнинг издошлари Худонинг уйига бостириб кириб, у ердаги Эгамизга бағишланган ашёларни Баалнинг сажда маросимлари учун ишлатган эдилар.
8Шоҳнинг буйруғи билан, бир қути ясалиб, Эгамиз уйи дарвозасининг ташқи томонига ўрнатилди. 9Худонинг қули Мусо саҳрода Исроил халқига солган солиқни Эгамизга олиб келишлари учун Яҳудо ва Қуддус бўйлаб эълон қилинди. 10Жамики йўлбошчилар ва халқ бажонидил солиқ пулларини олиб келиб, қутини тўлдиравердилар. 11Қутида кўп пул йиғилганидан кейин, левилар қутини шоҳ аъёнларига олиб боришар эди. Шоҳнинг мирзаси билан олий руҳонийнинг ёрдамчиси қутини бўшатиб, уни ўз жойига қайтиб қўйишар эди. Улар ҳар куни шундай қилишарди. Шу тариқа кўп миқдорда кумуш тўплашди. 12Шоҳ ва Ёҳайидо бу кумушларни Эгамизнинг уйидаги ишларнинг бошида турган одамларга берди. Улар эса бу кумушга Эгамизнинг уйини тузатиш учун тош терувчилар, дурадгорлар, темир ва бронзага ишлов берадиган усталарни ёлладилар.
13Ҳаммалари чин юракдан меҳнат қилишди, Худонинг уйини олдинги ҳолатида тиклаб, мустаҳкамлашди. 14Улар ҳамма ишларни тугатишгач, қолган кумушларни шоҳ билан Ёҳайидога беришди. Бу кумушлардан Эгамизнинг уйида ишлатиладиган буюмлар ясалди: хизматда ва қурбонликлар куйдиришда ишлатиладиган буюмлару идишлар, шунингдек, олтин ва кумушдан ясалган бошқа анжомлар. Руҳоний Ёҳайидо даврида Эгамизнинг уйида доимо куйдириладиган қурбонликлар келтириларди.

 

Руҳоний Ёҳайидонинг сиёсати бекор қилинади

 

15Ёҳайидо роса кексайиб, бир юз ўттиз ёшида вафот этди. 16У Исроил халқи, Худо ва Худонинг уйи учун қилган хизматлари эвазига Довуд қалъасида шоҳлар ёнига дафн қилинди.
17Ёҳайидонинг вафотидан кейин Яҳудо аъёнлари шоҳ ҳузурига келишиб, унга таъзим қилдилар. Шоҳ уларнинг маслаҳатларига қулоқ солди. 18Натижада халқ ота–боболарининг Худоси — Эгамизнинг уйини тарк этиб, Ашеранинг устунларига ва бутларга сиғина бошлади. Уларнинг бу гуноҳлари туфайли, Яҳудо ва Қуддус устига Эгамиз ғазабини сочди. 19У, халқимни қайтарай деб, олдиларига пайғамбарларни юборди. Бироқ халқ пайғамбарларнинг огоҳига қулоқ солмади.
20Худонинг Руҳи руҳоний Ёҳайидонинг ўғли Закариёни қамраб олди. Закариё халқнинг олдида туриб, шундай деб айтди: “Худо шундай демоқда: Нимага сизлар Менинг амрларимга итоат этмаяпсизлар? Шунинг учун роҳат–фароғатга эришолмайсизлар. Сизлар Мени тарк этганларингиз учун, Мен ҳам сизларни тарк этаман.” 21Аъёнлар Закариёга фитна уюштирдилар. Шоҳнинг фармони билан уни Эгамизнинг уйи ҳовлисида тошбўрон қилиб ўлдирдилар. 22Шоҳ Йўш Закариёнинг отаси Ёҳайидо кўрсатган олижанобликларини эсламади, аксинча ўғлини ўлдирди. Закариё жон бераётганда: “Эгамиз бу қилмишингизни кўриб, жазонгизни берсин”, деди.

 

Шоҳ Йўш ҳукмронлигининг сўнгги даври

 

23Ўша йилнинг охирида Орам лашкарлари Йўшга ҳужум қилишди. Улар Яҳудо ва Қуддусни босиб олиб, ҳамма халқ йўлбошчиларини ўлдиришди, олган ҳамма ўлжаларини Дамашқ шоҳига жўнатишди. 24Гарчи Орам лашкарлари озчилик бўлса ҳам, Эгамиз уларнинг қўлига Яҳудонинг катта лашкарини топширганди. Чунки Яҳудо халқи ота–боболарининг Худоси — Эгамизни тарк этганди. Шундай қилиб, шоҳ Йўш жазосини олди.
25Йўш жангда оғир яраланди. Орам лашкари кетишлари биланоқ, Йўшнинг икки аъёни руҳоний Ёҳайидо ўғлининг ўчини олиш учун, Йўшга фитна уюштириб, уни тўшагида ўлдирдилар. Йўшни Довуд қалъасига дафн қилдилар, бироқ шоҳлар қабрига уни қўймадилар. 26Йўшга фитна уюштирганлар Оммонлик Шимат деган аёлнинг ўғли Зобод ва Мўаблик Шимрит деган аёлнинг ўғли Ёҳузабад эди. 27Йўшнинг ўғиллари тўғрисидаги тўлиқ ахборот, Йўшга қарши айтилган кўп башоратлар ва Худонинг уйи тузатилгани тўғрисидаги маълумотлар “Шоҳлар Китобига шарҳлар”да баён этилган. Йўшнинг ўрнига ўғли Эмозиё шоҳ бўлди.

 

25–БОБ

 

Яҳудо шоҳи Эмозиё

 

1Эмозиё тахтга ўтирган пайтда, йигирма беш ёшда эди. У Қуддусда йигирма тўққиз йил ҳукмронлик қилди. Онаси Қуддуслик бўлиб, исми Ёҳуваддон эди. 2Эмозиё Эгамиз олдида тўғри ишлар қилди, аммо чин юракдан қилмаган эди. 3Эмозиё ўз шоҳлигини мустаҳкамлаб олгандан кейин, отасини ўлдирган аъёнларни йўқ қилди. 4Бироқ Мусонинг Тавротида ёзилганига кўра, қотилларнинг болаларини ўлдирмади, чунки Эгамиз: “Оталар фарзандлари гуноҳи учун ўлдирилмасин, фарзандлар оталари гуноҳи учун ўлдирилмасин, ҳар ким ўзининг гуноҳи учунгина жазолансин”, деб амр қилган эди.

 

Эдом юртига қарши уруш

 

5Эмозиё Яҳудо ва Бенямин қабилаларини уларнинг уруғларига кўра, ҳарбий қисмларга бўлди. Улар устидан мингбоши ва юзбошиларни тайинлади. Эмозиёнинг лашкари йигирма ва ундан юқори ёшдаги 300.000 сараланган жангчидан ташкил топган бўлиб, уларнинг ҳаммаси урушга яроқли, қилич ва қалқонни моҳирлик билан ишлата олар эди. 6Булардан ташқари, Эмозиё икки юз пуд кумушга Исроилдан 100.000 баҳодир жангчини ёллади. 7Лекин Худонинг бир одами Эмозиёнинг ҳузурига келиб, шу гапни айтди:
— Эй шоҳ! Исроил лашкарлари сен билан бормасин, чунки Эгамиз улар билан эмас. Исроил халқига ёрдам беришдан У воз кечган. 8Сен жасорат билан жанг қилсанг ҳам, барибир Худо сени ғанимларинг олдида мағлуб қилади, чунки ёрдам берадиган ва мағлуб қиладиган Худодир.
9Эмозиё Худонинг одамидан сўради:
— Исроил лашкари учун тўлаган икки юз пуд кумуш нима бўлади? — Худонинг одами:
— Эгамиз бундан ҳам кўпроғини сенга беришга қодир, — дея жавоб берди.
10Шундан кейин Эмозиё Исроилдан келган лашкарга жавоб бериб, уларни уйларига қайтариб юборди. Улар Яҳудо халқидан қаттиқ ғазабланиб, жаҳл устида уйларига қайтиб кетдилар.
11Эмозиё жасорат кўрсатиб, лашкарини Туз водийсига бошлаб борди. У ерда Сеирликлардан 10.000 тасини ўлдирди. 12Яҳудо лашкари уларнинг яна 10.000 тасини тириклайин асирга олиб, Села чўққисидан пастга итариб юбордилар. Уларнинг ҳаммаси тошларга урилиб ҳалок бўлдилар.
13Шу орада Эмозиё орқага қайтариб юборган Исроил лашкари Самария билан Байт–Хўрон оралиғидаги Яҳудо шаҳарларига ҳужум қилди, улар 3000 кишини ўлдириб, кўп ўлжа олдилар.
14Эмозиё Эдомликларни мағлуб қилгандан кейин ўзи билан Эдомликларнинг худоларини олиб келди. Уларни ўзига худо қилиб ўрнатди, ўша худоларга сажда қилиб, қурбонликлар келтирди. 15Эгамиз бундан қаттиқ ғазабланиб, Эмозиёнинг ҳузурига пайғамбарини юборди. Пайғамбар унга шу сўзларини айтди:
— Нимага сен бегона худоларга сажда қиляпсан? Бу худолар ўз халқини сенинг қўлингдан қутқара олмади–ку!
16— Қачондан бери сен шоҳнинг маслаҳатчиси бўлиб қолдинг?! — деб пайғамбарнинг гапини бўлди шоҳ. — Овозингни ўчир! Бўлмаса жонингни оламан.
Пайғамбарнинг гапи оғзида қолди, бироқ у шоҳни шундай деб огоҳлантириб қўйди:
— Сен шу ишни қилиб, менинг маслаҳатимга қулоқ солмаганинг учун Худо сени нобуд қилишга қарор қилганини биламан.

 

Исроил Яҳудони мағлуб қилади

 

17Яҳудо шоҳи Эмозиё ўз аъёнлари билан маслаҳатлашиб, Исроил шоҳи Ёҳўшга шундай хабар жўнатди:
— Қани, менга жанг майдонида рўбарў келиб кўр–чи. — Ёҳуш Ёҳухознинг ўғли, Ёҳунинг набираси эди. 18Исроил шоҳи Ёҳўш эса бунга жавобан Яҳудо шоҳи Эмозиёга шу хабарни жўнатди:
— Лубнондаги ғовтикан шу ердаги садр дарахтига, “қизингни ўғлимга хотинликка бер”, деб хабар йўллабди. Ўша пайтда Лубнондаги йиртқич ҳайвон ўша ердан ўтиб кетаётиб, ғовтиканни босиб янчиб кетибди. 19Шунга ўхшаб сен ҳам: “Кўриб қўй, Эдомни мағлуб қилдим”, деб мақтаниб, юрагинг киборликка тўлибди. Уйингда ўтиравер. Нима учун қитмирлик қиляпсан? Ўз бошингни ҳам, Яҳудо халқининг бошини ҳам балога гирифтор қиляпсан!
20Лекин Эмозиё қулоқ солмади. Бу Худонинг иши эди. Яҳудо халқи Эдомнинг худоларига сажда қилгани учун, Худо уларни душманнинг қўлига беришга қарор қилган эди. 21Шунинг учун Исроил шоҳи Ёҳўш Яҳудо шоҳи Эмозиё устига юриш қилди. Иккала томоннинг лашкари Яҳудонинг Байт–Шамаш шаҳрида рўбарў келди. 22Исроил лашкари Яҳудо лашкарини мағлуб этди. Яҳудо лашкарининг ҳаммаси уйларига қочиб кетди. 23Исроил шоҳи Ёҳўш Яҳудо шоҳи Эмозиёни Байт–Шамашда асир қилиб олди. Эмозиё Охазиёнинг невараси, Йўшнинг ўғли эди. Сўнг Ёҳўш Эмозиёни Қуддусга олиб борди. У ерда Қуддус деворининг Эфрайим дарвозасидан Бурчак дарвозасигача бўлган тўрт юз тирсак қисмини буздирди. 24Худонинг уйида Обидадомнинг насли қўриқлаган ҳамма олтин, кумуш ва ашёларни тортиб олди. Бунинг устига, сарой хазинасини ва асирларни олиб, Самарияга қайтиб кетди.
25Яҳудо шоҳи Эмозиё Исроил шоҳи Ёҳўшнинг ўлимидан кейин ўн беш йил яшади. 26Эмозиёнинг қолган фаолияти бошдан охиргача “Яҳудо ва Исроил шоҳлари тарихи” китобида ёзилган. 27Эмозиё Эгамиздан юз ўгирган вақтда Қуддусда унга қарши фитна уюштирилди. Эмозиё бундан хабар топиб Лахиш шаҳрига қочди. Аммо душманлари Эмозиёнинг ортидан одам юбориб, уни ўша ерда ўлдиртирдилар. 28Эмозиёнинг жасадини отда Қуддусга олиб келдилар. У Довуд қалъасида ота–боболарининг ёнига дафн қилинди.

 

26–БОБ

 

Яҳудо шоҳи Уззиё

 

1Шундан кейин Яҳудо халқи ўн олти ёшли Уззиёни отаси Эмозиёнинг ўрнига шоҳ қилди. 2Эмозиёнинг вафотидан сўнг, Уззиё илгарилари Яҳудога қарашли бўлган Элет шаҳрини қўлга киритиб, қайтадан қурди.
3Уззиё шоҳ бўлганда, ўн олти ёшда эди. У Қуддусда эллик икки йил ҳукмдорлик қилди. Онаси Қуддуслик бўлиб, исми Ёхолиё эди. 4Уззиё ҳам, отаси Эмозиё каби, Эгамиз олдида тўғри ишлар қилди. 5Худонинг ваҳийларини таъбир қилувчи Закариёнинг ҳаёт даврида Уззиё Худога интиларди. У Эгамизга интилган пайтда, Худо унга ҳузур–ҳаловат бағишлади.
6Уззиё Филистларга қарши уруш бошлаб, Гат, Ёбнах ва Ашдод шаҳарларининг деворларини бузиб ташлади. У Ашдод ҳудудида ва Филистларга қарашли бошқа жойларда шаҳарлар қурди. 7У Филистларга, Гур–Баалда яшайдиган Арабларга ва Мавунларга қарши уруш қилганда, Худо унга мадад берди. 8Оммонликлар Уззиёга ўлпон тўлайдиган бўлди. У ниҳоятда кучайиб кетганидан, шуҳрати Миср чегерасигача ёйилди. 9Бундан ташқари, Уззиё Қуддусдаги Бурчак дарвозаси, Сойлик дарвозаси ва деворнинг қайрилган жойида миноралар қуриб, бу минораларни мустаҳкамлади. 10У саҳрода мудофаа қўрғонларини қурдирди. Яҳудо қир этакларида ва текисликларда боқилган подалари кўп бўлгани учун, кўплаб сардобалар қаздирди. Деҳқончиликка ихлос қўйгани учун, адирлару унумдор ерларда экинлар экдириб, узумзорлар барпо қилди. У ерда ишлайдиган деҳқону боғбонлари бор эди.
11Уззиёнинг моҳир жангчилардан ташкил топган лашкарлари бор эди. Бу жангчиларни котиб Явиёл ва унинг ёрдамчиси Масиё сафарбар қилиб, уларни бўлинмаларга бўлган эди. Котиб Явиёл билан Масиё Ханониёнинг қўли остида иш олиб борар эдилар. Ханониё шоҳнинг аъёни эди. 12Бу сараланган жангчиларга 2.600 уруғбоши қўмондонлик қиларди. 13Уларнинг қўли остида жами 307.500 баҳодир жангчи бўлиб, бу катта лашкар шоҳни душманларидан ҳимоя қилар эди. 14Уззиё бутун лашкарни қалқонлар, найзалар, дубулғалар, совутлар, камонлар ва сопқон тошлари билан таъминлаган эди. 15У Қуддусдаги миноралар устига ва шаҳар девори бурчакларига олимлари кашф этган ўқ отадиган ва катта тошларни улоқтирадиган қуролларни ўрнатди. Худо унга ёрдам бергани учун, у ниҳоятда қудратли бўлиб, шуҳрати ҳар ёққа таралди.

 

Шоҳ Уззиё такаббурлиги учун жазоланади

 

16Уззиё кучайиб кетгандан кейин, ҳалокатга олиб борадиган киборликка берилди. У Эгамизнинг Маъбадига кириб, тутатқи қурбонгоҳида тутатқи тутатди, шу йўсин ўзининг Эгаси Худога итоатсизлик қилди. 17Руҳоний Озариё Эгамизнинг саксонта жасур руҳонийси билан бирга Уззиёнинг кетидан борди. 18Улар шоҳ Уззиёга танбеҳ бериб дейишди: “Эй шоҳимиз! Эгамизга тутатқи тутатиш сизнинг ишингиз эмас. Бу Ҳорун наслидан бўлган руҳонийларнинг ишидир. Тутатқи тутатишга улар бағишланганлар. Қани бўлинг, бу муқаддас жойдан чиқиб кетинг! Сиз Парвардигор Эгамизга итоатсизлик қилдингиз. Бу қилмишингиз учун Худо сизни юксалтирармиди?!” 19Уззиё ўша пайтда қўлидаги оташкураги билан тутатқи тутатишга тайёр бўлиб турган эди. У руҳонийларнинг танбеҳидан қаттиқ ғазабланди, шу заҳотиёқ пешанасига яра тошди. Бу ҳодиса Эгамизнинг уйидаги тутатқи қурбонгоҳи олдида, руҳонийларнинг кўз ўнгида содир бўлди. 20Олий руҳоний Озариё билан бошқа руҳонийлар шоҳ пешанасидаги қўрқинчли яраларни кўришгач, шоҳни ташқарига олиб чиқишга шошилдилар. Шоҳнинг ўзи ҳам ташқарига отланди, чунки Эгамиз уни жазолаган эди. 21Уззиё умрининг охиригача тери касаллигидан тузалмади. У алоҳида бир уйда ёлғиз яшади. Эгамизнинг уйига кириш унга ман этилган эди. Юртдаги халқни ҳам, шоҳ саройини ҳам ўғли Йўтом бошқарарди.
22Уззиёнинг бошқа ишлари бошдан охиргача Омиз ўғли пайғамбар Ишаё ёзиб қолдирган. 23Уззиё оламдан ўтиб, шоҳлар қабристонинг бир четига дафн қилинди. Бироқ тери касаллигига чалингани учун уни шоҳлар хилхонасига қўймадилар. Унинг ўрнига ўғли Йўтом шоҳ бўлди.

 

27–БОБ

 

Яҳудо шоҳи Йўтом

 

1Йўтом йигирма беш ёшида шоҳ бўлиб, Қуддусда ўн олти йил ҳукмдорлик қилди. Онасининг исми Еруша бўлиб, у Зодўхнинг қизи эди. 2Йўтом, отаси Уззиё каби, Эгамиз олдида тўғри ишлар қилди. Аммо отасидан фарқли равишда ЭгамизнингМаъбадида тутатқи тутатмади. Халқ эса ҳамон бузуқ одатларини давом эттирарди.
3Йўтом Эгамиз уйининг ҳовлисида Юқори Дарвозани қурди ва Офел тепалигидаги девор устида катта ишларни олиб борди. 4Бундан ташқари, у Яҳудонинг қирларида шаҳарлар, ўрмонзорларда қалъалар ва миноралар қурдирди. 5У Оммонликларга қарши жанг қилиб, уларни бўйсундирди. Оммонликлар уч йил давомида Йўтомга қуйидаги миқдордаги ўлпонни тўлашга мажбур бўлдилар: 214 пуд кумуш, 100.000 тоғора буғдой ва 100.000 тоғора арпа.
6Йўтом Эгаси Худога содиқлик билан итоат этгани учун қудратли бўлиб кетди.
7Йўтомнинг бошқа ишлари, қилган жанглари ва тутган йўллари “Исроил ва Яҳудо шоҳлари тарихи” китобида ёзилган. 8У йигирма беш ёшида шоҳ бўлиб, Қуддусда ўн олти йил ҳукмдорлик қилди. Онасининг исми Еруша бўлиб, у Зодўхнинг қизи эди. 9Йўтом оламдан ўтиб, Довуд қалъасида дафн қилинди. Ўрнига ўғли Охоз шоҳ бўлди.

 

28–БОБ

 

Яҳудо шоҳи Охоз

 

1Охоз йигирма ёшида шоҳ бўлиб, Қуддусда ўн олти йил ҳукмдорлик қилди. У бобоси Довуддан намуна олмади, Эгамизнинг олдида тўғри ишлар қилмай, 2Исроил шоҳларининг йўлидан кетди. У ҳатто Баалга сажда қилиш учун Баалнинг қуйма тасвирларини ясади. 3Хиннум сойлигида бутларга атаб қурбонликлар куйдирди. Канъон юртидан Эгамиз қувган қавмларнинг жирканч одатларига тақлид қилиб, ҳатто ўз ўғилларини оловда куйдириб қурбонлик қилди. 4Саждагоҳларда, дўнгликларда ва ҳар қандай яшил дарахт остида қурбонликлар келтириб, тутатқи тутатарди.

 

Орам ва Исроил халқлари Яҳудога ҳужум қилади

 

5Шоҳ Охоз гуноҳ қилгани учун Эгаси Худо уни Орам шоҳининг қўлига берди. Орам шоҳи Охозни мағлуб қилиб, халқидан жуда кўпчилигини асир қилиб Дамашққа олиб кетди.
Бундан ташқари, Эгамиз шоҳ Охозни Исроил шоҳи қўлига берди. Исроил шоҳи Охоз бошига катта қирғин солиб, уни мағлуб қилди. 6Бир куннинг ўзида Исроил шоҳи — Рамалиё ўғли Пеках Яҳудо лашкарининг 120.000 баҳодир жангчисини ўлдирди. Бунга сабаб Яҳудо халқи ота–боболарининг Худоси — Эгамизни тарк этгани бўлди. 7Исроил халқидан бўлган баҳодир жангчи Зихри шоҳнинг ўғли Масиёни, сарой бошқарувчиси Озрикомни ва шоҳнинг ўнг қўл вазири Элқанани ўлдирди. 8Яҳудо халқи уларга қариндош бўлишига қарамай, Исроил лашкари улардан 200.000 аёл ва ўғил–қизларини асир қилиб, катта ўлжа билан бирга Самарияга олиб кетишди.

 

Пайғамбар Одод

 

9Эгамизнинг Одод деган пайғамбари Самарияда эди. У қайтиб келган Исроил лашкарини қаршилаб чиқиб, уларга шундай деди: “Ота–боболарингизнинг Худоси — Эгамиз халқи Яҳудодан ғазаблангани учун уларни сизнинг қўлингизга топширди. Сизлар эса уларни шунчалик қаҳр устида қирдингизки, уларнинг садоси самоларга етди. 10Шуниси етмагандай, сизлар Яҳудо ва Қуддус халқининг эркагу аёлини ўзингизга қул қилмоқчи бўлдингиз. Ўзингизга бир қаранг, Эгангиз Худо олдида қилган қилмишларингизнинг ҳаммаси турган битгани гуноҳ. 11Энди гапимни эшитинг! Асир қилган бу қариндошларингизни орқага қайтариб юборинг. Акс ҳолда Эгамиз ўз ғазабини сизнинг устингизга сочади.”
12Исроил халқининг баъзи йўлбошчилари ҳам, чунончи Йўханон ўғли Озариё, Машилламўт ўғли Бархиё, Шаллум ўғли Ёхизқиё ва Ҳадлай ўғли Эмоса, урушдан қайтиб келганларга ўз норозилигини билдириб, 13дедилар: “Асирларни бу ерга олиб келманглар! Биз Эгамизга қарши гуноҳ қилиб, Унинг қаҳрини чиқариб бўлдик. Сизлар эса шусиз ҳам ортиб ётган гуноҳимиз устига яна гуноҳ орттирмоқчисизлар.” 14Шунда сипоҳлар Исроил аъёнлари ва бутун жамоа олдида асирларни озод қилиб, ўлжаларни топширдилар. 15Юқорида номлари айтилган тўртта йўлбошчи асирларнинг орасидаги яланғоч бўлганларнинг ҳаммасига ўлжа олинган нарсалардан уст–бош, оёқ кийим бердилар, едирдилар, ичирдилар, яраларига мой суртдилар. Кейин заифларини эшакларга миндириб, асирларнинг ҳаммасини Яҳудога қарашли пальма шаҳри — Eрихога олиб бордилар. Сўнг Самарияга қайтиб келдилар.

 

Шоҳ Охoз Оссуриядан ёрдам сўрайди

 

16Ўша пайтда шоҳ Охоз Оссурия шоҳидан ёрдам сўраб, ҳузурига одам жўнатди, 17чунки Эдомликлар яна Яҳудо юртига ҳужум қилиб, кўп асирларни олиб кетган эдилар. 18Шу орада Филистлар ҳам Яҳудо қир этакларидаги ҳамда Нагав чўлидаги шаҳарларга ҳужум қилиб, Байт–Шамаш, Ойжавлон ва Гадерўт шаҳарларини қўлга киритдилар, шунингдек, Сўхў, Тимнах ва Гимзо шаҳарларини ва бу шаҳарлар атрофидаги қишлоқларни қўлга олиб, ўша жойларга ўрнашиб олдилар. 19Шоҳ Охоз Яҳудо халқини гуноҳ қилишга ундаб, Эгамизга ҳаддан ташқари кўп хиёнат қилгани учун, Яҳудо халқини Эгамиз шу қадар таҳқирлаган эди. 20Оссурия шоҳи Тилгатпиласар келиб, Охозга ёрдам бериш ўрнига зулмни кучайтирди. 21Охоз Эгамизнинг уйидан, шоҳ саройидан ва аъёнларнинг уйидан қимматбаҳо нарсаларни олиб, Оссурия шоҳига ўлпон қилиб берди. Бироқ бу ҳам ёрдам бермади.

 

Шоҳ Охознинг гуноҳлари

 

22Ҳаётининг энг қийин дамларида ҳам ўша шоҳ Охоз Эгамизга баттар хиёнат қилди. 23Уни мағлуб қилган Орам халқининг худоларига қурбонликлар келтирди. У ичида шундай дерди: “Орам шоҳларининг худолари уларга ёрдам берди, агар мен Орам худоларига қурбонлик келтирсам, улар менга ҳам ёрдам беришади.” Ваҳоланки, бу худолар шоҳ Охознинг ва унинг қўли остидаги бутун халқнинг ҳалокатига сабаб бўлди. 24Охоз Худонинг уйидаги ҳамма ашёларни йиғиштириб олиб, парчалади. Худонинг уйи эшикларини беркитиб, Қуддуснинг ҳар бурчагида қурбонгоҳлар қурдирди. 25Яҳудонинг ҳамма шаҳарларида бегона худоларга қурбонликлар куйдириш учун саждагоҳлар барпо қилиб, ота–боболарининг Худоси — Эгамизни ғазаблантирди.
26Охознинг бошқа ишлари ва тутган йўллари бошидан охиригача “Яҳудо ва Исроил шоҳлари тарихи” китобида ёзилган. 27Охоз оламдан ўтиб, Қуддусда дафн қилинди. Лекин уни Исроил шоҳлари хилхонасига кўммадилар. Унинг ўрнига ўғли Ҳизқиё шоҳ бўлди.

 

29–БОБ

 

Яҳудо шоҳи Ҳизқиё

 

1Ҳизқиё йигирма беш ёшида шоҳ бўлди. У Қуддусда йигирма тўққиз йил шоҳлик қилди. Онасининг исми Абиё бўлиб, Закариёнинг қизи эди. 2Ҳизқиё, бобоси Довуд каби, Эгамиз олдида тўғри ишлар қилди.

 

Маъбад покланади

 

3Ҳукмронлигининг биринчи йилида Ҳизқиё Эгамиз уйининг эшикларини қайта очди, уларни тузаттирди. 4Сўнг руҳонийларни ва левиларни чақиртириб, уларни Маъбаднинг шарқий ҳовлисига тўплади. 5Ҳизқиё уларга деди: “Гапимни эшитинглар, эй левилар! Ўзларингизни покланглар, ота–боболарингиз Худоси — Эгамизнинг уйини ҳам покланглар! Бу муқаддас жойдан ҳаром нарсаларни чиқариб ташланглар! 6Бизнинг ота–боболаримиз бевафо эдилар. Улар Эгамиз Худо олдида ёмон ишлар қилиб, Уни тарк этдилар. Эгамизнинг маконидан юзларини ўгириб, Унга орқаларини бурдилар. 7Маъбад эшикларини ёпиб ташладилар, чироқларни ўчириб қўйдилар. Исроил халқининг Худосига атаб, муқаддас масканда тутатқи тутатилмайдиган, қурбонликлар куйдирилмайдиган бўлди. 8Шунинг учун Яҳудо ва Қуддусга Эгамиз Ўз қаҳрини сочди. Уларнинг аҳволи ҳамманинг ёқасини ушлатиб, даҳшату ваҳимага солди. Сиз ўзингиз ҳам бундан хабардорсиз. 9Шунинг учун оталаримиз жангда ҳалок бўлди, хотину ўғил–қизларимиз асирликка олиб кетилди. 10Эгамиз биздан Ўз қаҳрини қайтарсин деб, мен Исроил халқининг Худоси — Эгамиз билан аҳд қилишга қарор этдим. 11Ўғилларим! Энди эътиборсиз бўлманглар, чунки Эгамиз сизларни Унинг ҳузурида хизмат қилишингиз учун ва қурбонликлар куйдиришингиз учун танлаб олган.”
12Левилардан қуйидагилар шу ерда эдилар:

 

Қоҳот наслидан — Эмосай ўғли Махат, Озариё ўғли Йўэл,
Марори наслидан — Абди ўғли Киш ва Ёхалил ўғли Озариё,
Гершон наслидан — Зиммо ўғли Йўх, Йўх ўғли Эден,
13Элизофон наслидан — Шимри, Ёвал,
Осиф наслидан — Закариё, Маттаниё,
14Хаман наслидан — Ёхиёл, Шимах,
Ёдутун наслидан — Шамаё ва Узиёл.

 

15Бу левилар қолган леви биродарларини тўплаб, ҳаммаси покландилар. Сўнг шоҳнинг фармони бўйича, Эгамизнинг қонун–қоидаларига риоя қилган ҳолда Эгамизнинг уйини поклай бошладилар. 16Руҳонийлар Эгамиз уйининг ички хонасини поклаш учун у ерга кириб, Маъбаддаги ҳамма ҳаром–хариш нарсаларни Эгамиз уйининг ҳовлисига олиб чиқдилар. Левилар эса бу нарсаларни шаҳар ташқарисига, Қидрон сойлигига олиб бориб ташладилар.
17Руҳонийлар билан левилар ишини биринчи ойнинг биринчи куни бошлаган эдилар. Саккиз кун давомида улар Эгамиз уйининг ҳовлиларини покладилар. Кейинги саккиз кун давомида уйнинг ўзини покладилар. Биринчи ойнинг ўн олтинчи кунига келиб ҳамма ишларини тугатдилар. 18Сўнгра шоҳ Ҳизқиё ҳузурига бориб, шундай дедилар: “Биз Эгамизнинг бутун уйини, қурбонлик куйдириладиган қурбонгоҳни ва қурбонгоҳнинг ҳамма ашёларини, муқаддас нонлар қўйиладиган хонтахтани ва хонтахтанинг ҳамма ашёларини покладик. 19Шоҳ Охоз бевафолиги дастидан чиқариб ташлаган ҳамма ашёларни биз тайёрлаб, покладик. Мана, уларнинг ҳаммаси Эгамизнинг қурбонгоҳи олдида турибди.”

 

Маъбаддаги хизмат тикланади

 

20Шоҳ Ҳизқиё эртаси куни саҳарда шаҳар аъёнларини тўплаб, ҳаммаларини Эгамизнинг уйига бошлаб борди. 21Улар шоҳ хонадонининг ва Яҳудо халқининг гуноҳини ювиш учун ҳамда Маъбадни поклаш учун гуноҳ қурбонлиги қилиб еттита буқа, еттита қўчқор, еттита қўзи ва еттита такани олиб келдилар. Ҳорун наслидан бўлган руҳонийларга шоҳ: “Буларни Эгамизнинг қурбонгоҳида назр қилинглар!” деб буюрди. 22Руҳонийлар буқаларни сўйиб, қонни қурбонгоҳга сепдилар. Кейин қўчқорларни сўйиб, қонини қурбонгоҳга сепдилар. Қўзиларни ҳам сўйиб, қонини қурбонгоҳга сепдилар. 23Сўнгра гуноҳ қурбонлиги қилинадиган такаларни шоҳ ва жамоа олдига олиб келдилар. Улар қўлларини такалар устига қўйдилар. 24Руҳонийлар такаларни сўйдилар, бутун халқни гуноҳларидан поклаш учун қонни қурбонгоҳга сепдилар. Негаки, шоҳ “Куйдириладиган қурбонликлар ва гуноҳ қурбонликлари жамики Исроил учун қилинсин”, деб фармон берган эди.
25Ҳизқиё шоҳ Довуднинг кўрсатмаларига риоя қилиб, левиларни Эгамизнинг уйига жойлаштирди, уларга занг, арфа ва лираларни берди. Бу кўрсатмаларни Довудга Эгамиз ўз пайғамбарлари Гад ва Натан орқали берган эди. Гад шоҳ Довуднинг хизматидаги валий эди. 26Левилар Довуднинг чолғу асбоблари билан, руҳонийлар карнайлари билан ўз жойларини эгалладилар. 27Шундан кейин Ҳизқиё: “Қурбонгоҳда қурбонликлар куйдирилсин!” деб буюрди. Қурбонликлар куйдирила бошланган заҳоти қўшиқчилар Довуднинг чолғу асбоблари ва карнайлар жўрлигида Эгамизга ҳамду санолар айтишни бошладилар. 28Қурбонликлар куйдирилиб бўлгунча, бутун жамоа сажда қилиб, қўшиқчилар қўшиқ айтиб, карнайчилар карнай чалиб турдилар. 29Қурбонлик тугагач, шоҳ Ҳизқиё ва бутун халқ тиз чўкиб, Худога сажда қилди. 30Шоҳ Ҳизқиё билан аъёнлар левиларга: “Довуд ва валий Осиф ёзган саноларни айтиб, Эгамизни мадҳ қилинглар!” деб буюрдилар. Левилар севинч ила сано куйлаб, тиз чўкиб сажда қилдилар.
31Кейин Ҳизқиё халққа деди: “Мана, сизлар ўзингизни Эгамизга бағишладингизлар. Энди атаган қурбонлигу шукрона назрларингизни Эгамизнинг уйига олиб келинглар.” Жамоа қурбонликлар ва шукрона назрларини келтирдилар. Баъзилари эса кўнгилдан чиқариб куйдириладиган қурбонлик учун ҳайвонларни ҳам олиб келдилар. 32Куйдириладиган қурбонлик учун 70 буқа, 100 қўчқор ва 200 қўзи келтирилди. 33Булардан ташқари, жамоа 600 буқа ва 3.000 қўйни қурбонлик қилиш учун олиб келди. 34Аммо руҳонийлар озчилик бўлганлари учун куйдириладиган ҳайвонларнинг терисини шилишга улгура олмаётган эдилар. Шу сабабдан қариндошлари левилар то иш тугагунча ва бошқа руҳонийлар ўзларини поклагунча уларга қарашиб турдилар. Левилар руҳонийларга қараганда ўзларини поклаш масаласига жиддийроқ ёндашган эдилар. 35Куйдириладиган қурбонликларнинг миқдори ниҳоятда кўп эди, булардан ташқари, тинчлик қурбонликларининг ёғлари ва куйдириладиган қурбонликлар билан бирга келтириладиган шароб назри ҳам ғоятда мўл эди. Шу йўсин, Эгамиз уйидаги хизмат қайта тикланди. 36Эгамизнинг Ўз халқига қилган бу ишидан Ҳизқиё ва бутун жамоа севинди. Буларнинг ҳаммаси қисқа вақтда содир бўлган эди.

 

30–БОБ

 

Шоҳ Ҳизқиё Фисиҳ зиёфати ва Хамиртурушсиз нон байрамини нишонлайди

 

1Ҳизқиё бутун Исроил ва Яҳудо халқига хабар жўнатди, Эфрайим ҳамда Манаше қабилаларига ҳам мактуб ёзиб, уларни Исроил халқининг Худоси — Эгамизга атаб Фисиҳ зиёфатини нишонлаш учун Эгамизнинг Қуддусдаги уйига таклиф қилди. 2Шоҳ, аъёнлар ҳамда Қуддусдаги жамоа Фисиҳ зиёфатини иккинчи ойда нишонлашга қарор қилган эдилар. 3Улар Фисиҳ зиёфатини ўз вақтида — биринчи ойда нишонлай олмаган эдилар. Бунга сабаб покланган руҳонийларнинг сони етарли бўлмагани ва одамларнинг кўпчилиги Қуддусга йиғилмагани бўлди. 4Фисиҳ зиёфати тўғрисидаги бу қарор шоҳга ҳам, жамоага ҳам тўғридай туюлди. 5Улар жанубдаги Бэршэвадан тортиб то шимолдаги Дан шаҳригача бўлган Исроил ҳудудларида истиқомат қилган ҳаммани Исроил халқининг Худоси — Эгамизга атаб Фисиҳ зиёфатини нишонлаш учун Қуддусга таклиф қилдилар. Негаки бу зиёфат анча вақтдан бери, қонунда кўрсатилгандай бутун халқ томонидан нишонланмаган эди.
6Чопарлар шоҳ ва унинг аъёнлари номидан ёзилган мактубни бутун Исроил ва Яҳудо халқларига етказдилар. Мактубда қуйидагилар битилган эди:

 

“Эй Оссурия босқинчилигидан омон қолган Исроил халқи! Иброҳимнинг, Исҳоқнинг ва Ёқубнинг Худоси — Эгамизга қайтинглар, шунда У ҳам сизга қайтади. 7Эгаси Худога хиёнат қилган ота–боболарингизга ва Исроиллик қариндошларингизга ўхшаманглар. Ўзингиз кўриб турганингиздай Худо уларни қаттиқ жазолади. 8Ота–боболарингиз сингари қайсар бўлманглар, Эгамизга бўйсунинглар, Унинг Маъбадига келинглар. Эгамиз Маъбадни абадий муқаддас қилган. Эгангиз Худога сажда қилинглар, ана шунда у ғазабидан тушади. 9Агар Эгамизга қайтсангиз қариндошу бола–чақаларингизни асир қилган босқинчилар уларга раҳм қиладилар, уйларига қайтиб келишларига йўл қўядилар. Зотан Эгангиз Худо иноятли ва раҳмдилдир, Унга қайтсангиз У сиздан юзини ўгирмайди.”

 

10Шундай қилиб, чопарлар то шимолдаги Забулун ҳудудигача бўлган Эфрайим ва Манаше ҳудудларидаги ҳамма шаҳарларга кириб чиқдилар. Лекин одамлар уларнинг устидан заҳархандалик билан кулиб, масхара қилдилар. 11Фақат Ошер, Манаше ва Забулун қабиласидан баъзилари итоат этиб, Қуддусга келдилар. 12Яҳудо халқини эса Худо бирлаштириб, уларга шоҳ ва аъёнларнинг кўрсатмасини бажаришга хоҳиш берган эди. Бу кўрсатма Худонинг амрига асосланган эди.
13Иккинчи ойда Хамиртурушсиз нон байрамини нишонлаш учун жуда кўп халқ Қуддусга йиғилди. 14Улар Қуддусдаги ҳамма бегона қурбонгоҳларни ва ҳамма тутатқи қурбонгоҳларини қўпориб, Қидрон сойлигига улоқтириб ташладилар. 15Иккинчи ойнинг ўн тўртинчи куни эса Фисиҳ қўзиларини сўйдилар. Ўзларини покламаган руҳонийлар ва левилар уятли аҳволда қолганидан покланиш маросимини адо этиб, куйдириладиган қурбонликлариниЭгамизнинг уйига олиб келдилар. 16Сўнг улар Худонинг одами Мусонинг қонунига мувофиқ Маъбадда ўз жойларини эгалладилар. Руҳонийлар левиларнинг қўлидан қурбонлик қонини олиб, қурбонгоҳга сепдилар. 17Халқдан кўпчилиги ўзларини покламагани учун, Фисиҳ қўзисини қурбон қила олмадилар. Бундай одамларнинг Фисиҳ қўзисини сўйиш ва Эгамизга аташ вазифасини левиларнинг ўзлари бажардилар. 18Эфрайим, Манаше, Иссахор ва Забулун қабиласидан келганларнинг аксарияти ўзларини покламаган бўлсаларда, Худонинг қонунига зид равишда Фисиҳ таомидан тановул қилдилар. Лекин Ҳизқиё улар учун қуйидагича ибодат қилди: “Эй Эгам, мурувватинг ила бу бандаларингни кечир. 19Улар покланиш маросимини адо этмаган бўлсаларда, ота–боболарининг Худоси — Эгамизга чин юракдан сажда қилишга қарор этганлар.” 20Ҳизқиёнинг ибодатини Эгамиз эшитиб, халқни кечирди, уларга зарар етказмади.
21Қуддусда тўпланган халқ катта хурсандчилик билан етти кун Хамиртурушсиз нон байрамини нишонлади. Левилар ва руҳонийлар ҳар куни созларнинг баланд куйлари жўрлигида Эгамизни мадҳ қилдилар. 22Ҳизқиё Эгамизга хизмат қилишда моҳирлик кўрсатган ҳамма левиларни руҳлантирди. Хуллас, халқ тинчлик назрларини қурбон қилди, ота–боболарининг Худоси — Эгамизга шукроналар айтиб, етти кун байрам таомини тановул қилди.

 

Иккинчи байрам

 

23Бутун жамоа байрамни яна етти кун нишонлашга қарор қилди. Шундай қилиб, улар яна етти кун хурсандчилик билан байрам қилдилар. 24Яҳудо шоҳи Ҳизқиё жамоага қурбонлик қилиш учун 1.000 та буқа ва 7.000 та қўй берди. Шоҳ аъёнлари эса 1.000 та буқа ва 10.000 та қўй бердилар. Жуда кўп руҳонийлар ўзларини покладилар. 25Яҳудо халқи, руҳонийлар, левилар, Исроил халқи, Исроил ва Яҳудода истиқомат қилаётган мусофирлар ўзларида йўқ хурсанд эдилар. 26Қуддусда катта хурсандчилик ҳукм сурарди. Исроил шоҳи Довуд ўғли Сулаймон замонидан бери Қуддусда бундай воқеа юз бермаган эди. 27Сўнгра руҳонийлар ва левилар туриб, халқни дуо қилдилар. Уларнинг ибодати Худонинг самодаги муқаддас маконига етиб, ижобат бўлди.

 

31–БОБ

 

Шоҳ Ҳизқиёнинг ислоҳотлари

 

1Байрам тугагандан кейин, ўша ердаги бутун халойиқ Яҳудо, Бенямин, Эфрайим ва Манаше ҳудудидаги шаҳарларга бориб, бутсимон тошларни парчалаб ташладилар, Ашеранинг устунларини кесдилар, cаждагоҳлар ва қурбонгоҳларни вайрон қилдилар. Биттасини ҳам қолдирмадилар. Шундан кейин ҳаммаси ўз шаҳарларига, ўзларининг мулкига қайтдилар.
2Ҳизқиё руҳонийларни ва левиларни гуруҳларга бўлди. Ҳар бир гуруҳга қуйидаги вазифаларини тақсимлаб берди: ЭгамизнингМаъбади ҳовлисида қуйдириладиган қурбонликларни ва тинчлик қурбонликларини назр қилиш, у ерда хизмат қилиб, ҳамду сано ва мадҳиялар айтиш. 3Эгамизнинг қонунига кўра, ҳар куни эрталаб ва кечқурун, Шаббат кунлари, янги ой шодиёналари ва тайинланган байрам кунлари куйдириладиган қурбонликлар келтирилиши лозим эди. Шоҳ Ҳизқиё ўзининг шахсий мулкидан бу қурбонликлар учун ҳайвонларни берди. 4У Қуддусда яшаган халққа: “Руҳонийлар ва левиларга тегишли улушни беринглар, токи улар ўзларини тўлиқ Эгамизнинг қонунларини бажаришга бағишласинлар”, деб фармон берди. 5Фармон берилгач, халқ буғдойнинг, шароб, зайтун мойи, асал ва далада етишитирилган донларнинг биринчи ҳосилидан мўл қилиб, олиб келдилар. Улар олиб келган ҳамма нарсанинг ушри ниҳоятда мўл эди. 6Яҳудо шаҳарларида яшаган Исроил ва Яҳудо халқи мол–қўйларининг ушрини ҳамда Эгаси Худога атаб бағишланган инъомларнинг ушрини олиб келиб, уюм–уюм қилдилар. 7Халқ инъомлар олиб келишни учинчи ойда бошлаб, еттинчи ойда тугатди. 8Ҳизқиё ва унинг аъёнлари келиб уюм–уюм инъомларни кўришгач, Эгамизга ҳамду сано айтиб, Исроил халқини дуо қилишди.
9Ҳизқиё руҳонийлар ва левилардан бу инъомлар ҳақида сўраганда, 10Зодўх хонадонидан бўлган олий руҳоний Озариё Ҳизқиёга шундай жавоб берди: “Халқ инъомларни Эгамизнинг уйига олиб кела бошлаганидан бери, етарлича озуқамиз бор. Жуда кўп ортиб қолгани ҳам бор. Ҳа, Эгамиз Ўз халқига барака берди, ортганнинг кўплигини бир кўриб қўйинг.” 11Шунда Ҳизқиёнинг буйруғи билан Эгамиз уйининг ҳовлисида омборхоналар қурилди. 12Бу омборхоналарга ҳамма ҳадялар, ушрлар ва бағишланган инъомлар қўйилди. Буларга назоратчи қилиб леви Хонаниё, унинг ёрдамчиси қилиб укаси Шимах тайинланди. 13Уларнинг қўли остида қуйидаги ўнта леви ишлайдиган бўлди: Ёхиёл, Озазиё, Нахат, Осойил, Яримўт, Йўзабад, Элиэл, Йисмахиё, Махат ва Бинаё. Буларнинг ҳаммаси шоҳ Ҳизқиё ва олий руҳоний Озариё томонидан тайинланган эдилар.
14Маъбаднинг шарқий дарвозаси дарвозабони Кори Худога кўнгилдан қилинган назрлар учун масъул эди. Кори леви Йимнахнинг ўғли эди. Унинг вазифаси Эгамизга аталган инъомларни ва энг муқаддас назрларни руҳонийлар ва левиларга бўлиб бериш эди. 15Унинг содиқ ёрдамчилари Эден, Минёмин, Ешува, Шамаё, Эмориё ва Шаханиё эдилар. Улар руҳонийларга қарашли шаҳарларда хизмат қилиб, у ердаги руҳонийларнинг оилаларига гуруҳлари бўйича улуш тақсимлаб беришар эди. Ёшу қарига бир хил улуш ажратишарди: 16Эгамизнинг уйидаги хизматни гуруҳлари бўйича бажарадиган ҳамма эркакларга, шунингдек, насабномада номлари қайд этилган уч ва ундан юқори ёшдаги ўғил болаларга улуш беришарди. 17Улар хонадонлари бўйича рўйхатга олинган руҳонийларга, шунингдек йигирма ва ундан юқори ёшдаги левиларга улуш ажратишарди. Левиларнинг рўйхати бажарадиган вазифалари ва гуруҳлари асосида тузилган эди. 18Насабномада номилари қайд этилган ҳамма эркакларнинг оилаларига — чақалоқ, хотин, ўғил–қизларига ҳам улуш бериларди. Зотан улар ўзларини садоқат билан поклар эдилар. 19Шаҳарларнинг четларида истиқомат қилган, Ҳорун наслидан бўлган руҳонийларга келсак, уларга ҳам улуш тарқатадиган одамлар тайинланган эди. Бу одамлар руҳоний уруғидан бўлган ҳар бир эркак зотига ва рўйхатга олинган ҳар бир левига улуш беришар эди.
20Шу йўсин, Ҳизқиё бутун Яҳудо бўйлаб улуш тарқатиш вазифасини уддалади. У Эгаси Худо олдида яхши, тўғри ва ҳалол ишлар қилди. 21Маъбад хизматига, Худонинг қонунлари ва амрларига оид қилган ҳар бир ишини Худога интилган ҳолда, чин юракдан қилгани учун, кўп муваффақиятга эришди.

 

32–БОБ

 

Оссурияликлар Қуддусга хавф солади

 

1Шоҳ Ҳизқиё садоқат билан бажарган бу ишларидан кейин, Оссурия шоҳи Санхарив Яҳудога бостириб келди. У мустаҳкам шаҳарларни эгаллаб олиш мақсадида уларни қамал қилди. 2Санхарив Қуддусга жанг қилмоқчи бўлганини Ҳизқиё кўргач, 3лашкарбошилари ва жангчиларига маслаҳат солди. Улар шаҳар ташқарисидаги булоқлар оқимини тўхтатишга қарор қилдилар. 4Кўп сонли халойқ тўпланиб: “Нимага энди Оссурия шоҳлари келиб, мўл–кўл сувга эга бўлар экан”, дея ҳамма булоқларни ва ҳудуддан оқиб ўтган ирмоқни тўхтатишди. 5Ҳизқиё қатъият билан ишга киришиб, бузилган деворни қурдирди, девор устига минора ўрнатди. Шаҳар деворининг ташқарисидан яна бир девор кўтартирди. Шунингдек, Довуд қалъасининг шарқидаги тўлдирилган пастлик устидаги истеҳкомларни тузаттирди, кўплаб қурол–аслаҳа ва қалқонлар ясаттирди. 6Шаҳардаги ҳамма эркаклар устидан лашкарбошилар тайинлаб, уларни шаҳар дарвозаси олдидаги майдонга тўплади. Ҳаммаларига далда бериб, шундай деди: 7“Дадил ва ботир бўлинглар, қўрқманглар. Оссурия шоҳи ва унинг тўдалари олдида ваҳимага тушманглар, чунки буюк куч биз томонда, улар томонда эмас. 8Улар томонда инсоний қудрат бўлса, биз томонда Эгамиз Худодир. У бизга ёрдам беради, биз учун жанг қилади.” Яҳудо шоҳи Ҳизқиёнинг сўзларидан халқ руҳланиб кетди.
9Оссурия шоҳи Санхарив жамики лашкари билан Лахиш шаҳрини қамал қилган пайтда, ўз аъёнларини Қуддусга — Яҳудо шоҳи Ҳизқиё ва Қуддус аҳолиси олдига қуйидаги хабар билан жўнатди:

 

10“Оссурия шоҳи Санхарив шундай демоқда:
— Сизлар ўзи нимангизга ишоняпсизлар, қамалда қолган Қуддусда ҳануз ўтирибсизлар? 11Оссурия шоҳи қўлидан Эгамиз Худо бизни қутқаради, деб Ҳизқиё сизларни алдамасин. У сизларни очлигу ташналикдан ҳалок қилмоқчи! 12Эгангизнинг саждагоҳларини ва қурбонгоҳларини йўқ қилган Ҳизқиёнинг ўзи эмасми?! У Яҳудо халқи ва Қуддусликларга: “Фақат битта қурбонгоҳ олдида сажда қилинглар, ёлғиз ўшанинг устида қурбонликлар келтиринглар”, деб айтган. 13Наҳотки мен ва оталарим бошқа юртларнинг халқларига нималар қилганини билмасангиз?! Ўша халқларнинг худолари қани?! Бирортаси ўз юртини менинг қўлимдан қутқара олдими?! 14Менинг ота–боболарим ер юзидан супуриб ташлаган қайси бир халқнинг худоси ўз юртини менинг қўлимдан қутқара олибдики, Худойингиз сизни қутқара олса?! 15Энди Ҳизқиёнинг алдовларига учманглар, у сизларни йўлдан урмасин. Унга ишонманглар, бирор халқнинг ёки шоҳликнинг худоси ўз халқини менинг қўлимдан ёки оталаримнинг қўлидан қутқара олмаган. Худойингиз ким бўлибдики, сизларни менинг қўлимдан қутқара олса.”

 

16Санхаривнинг аъёнлари гапида давом этиб, Парвардигор Эгамиз ва Унинг қули Ҳизқиёни ҳақоратладилар. 17Шоҳ Санхарив ёзган мактубида ҳам Исроил халқининг Худоси — Эгамизни таҳқирлаб, Уни шундай сўзлар билан масхара қилган эди: “Бошқа юртларнинг худолари ўз халқларини менинг қўлимдан қутқара олмагани сингари Ҳизқиёнинг худоси ҳам ўз халқини менинг қўлимдан қутқара олмайди.” 18Аъёнлар бу гапларини иброний тилида девор устида турган Қуддус халқига бақириб айтдилар. Улар Қуддусни қўлга киритиш ниятида аҳолини ваҳимага солиб, қўрқитиб қўймоқчи эдилар. 19Қуддус Худосини бошқа халқларнинг худолари қаторида кўрдилар, У тўғрисида худди инсон қўли билан яратилган бутлар ҳақида гапиргандай гапирдилар.
20Шоҳ Ҳизқиё ва Омиз ўғли Ишаё пайғамбар Худога илтижо қилиб ёрдам сўрадилар. 21Эгамиз фариштасини жўнатган эди, фаришта Оссурия шоҳи қароргоҳидаги ҳамма баҳодир жангчиларни, лашкарбошиларни ва аъёнларни қириб ташлади. Санхарив шармандаларча ўз юртига қайтиб кетди. У ўз худосининг уйига кирганда, ўғилларининг баъзилари унга қилич уриб ўлдирдилар.
22Шундай қилиб, Эгамиз шоҳ Ҳизқиёни ва Қуддус аҳолисини Оссурия шоҳи Санхаривнинг қўлидан ва бутун ғанимлари қўлидан қутқарди. Ҳизқиёга Эгамиз ҳар тарафдан осойишталик ато қилди. 23Кўп одамлар Қуддусга келиб, Эгамизга назрлар, Яҳудо шоҳи Ҳизқиёга қимматбаҳо тортиқлар олиб келдилар. Ўша пайтдан бошлаб ҳамма халқлар Ҳизқиёни юксак даражада ҳурмат қиладиган бўлдилар.

 

Шоҳ Ҳизқиёнинг хасталиги

 

24Ўша кунларда Ҳизқиё тузалмас хасталикка йўлиқиб, ўлим тўшагига ётиб қолди. У Эгамизга ибодат қилган эди, Эгамиз унга жавоб бериб, хасталигидан тузалишини тасдиқлайдиган бир аломат кўрсатди. 25Аммо Ҳизқиё ношукурчилик қилиб, ўзини мағрур тутгани учун ўз бошига ҳамда Яҳудо ва Қуддус устига Эгамизнинг ғазабини келтирди. 26Ниҳоят, Ҳизқиё ва Қуддус аҳолиси юрагидаги мағрурликни ташлади. Шу сабабдан Эгамиз шоҳ Ҳизқиё даврида халққа ғазабини сочмади.

 

Шоҳ Ҳизқиёнинг бойлиги ва ҳашамати

 

27Ҳизқиё бой–бадавлат бўлиб, юксак обрўга эришди. У ўзининг кумушлари, олтин, қимматбаҳо тошлари, зираворлари, қалқонлари ва ҳамма қимматли буюмлари учун хазиналар қурдирди. 28Буғдой, шароб ва зайтунмойлари учун омборхоналар, барча турдаги моллари учун оғилхоналар, қўйлари учун қўтонлар қурдирди. 29Кўплаб шаҳарлар бунёд этиб, пода ва сурувларини кўпайтирди, чунки Худо унга беҳад бойлик берган эди. 30Ҳизқиё Гихўн булоғининг юқори қисмини беркитиб, қаздирган қувур орқали сувни Қуддус ичига олиб кирди. У ҳамма ишларида муваффақиятга эришди. 31Бироқ Бобил шаҳзодалари Яҳудо юртида юз берган мўъжизали аломат тўғрисида сўраш учун ўз элчиларини Ҳизқиё ҳузурига жўнатганларида, Худо Ҳизқиёни ўз ҳолига қўйиб қўйганди. Худо Ҳизқиёни синаб, унинг дилидаги асл ниятларини билмоқчи эди.
32Ҳизқиёнинг бошқа ишлари, қилган яхшиликлари Яҳудо ва Исроил шоҳлари китобидаги Омиз ўғли Ишаё пайғамбарнинг ваҳийсида ёзилган. 33Ҳизқиё оламдан ўтиб, Довуд насли хилхонасининг тўрига дафн қилинди. Ҳизқиё вафот этганда, бутун Яҳудо халқи ва Қуддус аҳолиси унга иззат–ҳурмат кўрсатди. Унинг ўрнига ўғли Манаше шоҳ бўлди.

 

33–БОБ

 

Яҳудо шоҳи Манаше

 

1Манаше ўн икки ёшида шоҳ бўлиб, Қуддусда эллик беш йил ҳукмдорлик қилди. 2У Эгамиз олдида қабиҳ ишлар қилди. Эгамиз Ўз халқи Исроилнинг олдидан қувиб юборган халқларнинг жирканч одатларига эргашди. 3Отаси Ҳизқиё бузиб ташлаган саждагоҳларни қайтадан барпо этди, Баалга атаб қурбонгоҳлар қурди, Ашерага атаб устунлар ўрнатди. Барча самовий жисмларга сажда қилиб хизмат этди. 4Манаше Эгамизнинг улуғланиши керак бўлган уйида бегона худоларга атаб, қурбонгоҳлар қурди. 5Эгамиз уйининг иккала ҳовлисида ҳам жамики самовий жисмларга сажда қилиш учун қурбонгоҳлар барпо қилдирди. 6Ўғлини Хиннум сойлигида оловда куйдириб қурбонлик қилди, фоллар очтирди, таъбирчиларга эътиқод қилди, сеҳр–жоду билан шуғулланди, арвоҳ чақирувчиларга маслаҳат солди. Эгамиз олдида кўп қабиҳ ишлар қилиб, Уни ғазаблантирди. 7Ўзи ясаттирган бутни Худонинг уйига ўрнатди. Худо бу уй тўғрисида Довуд билан унинг ўғли Сулаймонга шундай деган эди: “Мен бу уйни ва Қуддусни Исроил қавмлари яшайдиган масканлар орасидан танлаб олганман. Мен то абад ўша ерда улуғланаман. 8Улар амрларимни битта қолдирмай бажарсалар, қулим Мусо орқали берган қонун–қоида ва талабларимга риоя қилсалар, Исроил халқининг ота–боболарига Мен белгилаган ердан ҳайдалишларига йўл қўймайман.” 9Манаше Яҳудо халқини ва Қуддус аҳлини шу қадар йўлдан оздирдики, улар Канъон юртидан Эгамиз йўқотиб юборган халқлардан ҳам кўра, кўпроқ қабиҳ ишлар қилдилар.

 

Шоҳ Манаше тавба қилади

 

10Эгамиз шоҳ Манашени ва унинг халқини огоҳлантирди, лекин улар қулоқ солмадилар. 11Шунинг учун Эгамиз уларга қарши Оссурия лашкарбошиларини жўнатди. Улар Манашени асирга олдилар, бурнидан ҳалқа ўтқазиб, уни занжирбанд қилдилар ва Бобилга олиб келдилар. 12У кулфатда қолгач, Эгаси Худодан шафқат сўраб илтижо қилди, ота–боболарининг Худосига бўйин эгди. 13Илтижо қилганда, Худо Манашенинг илтижосини қабул қилди, уни яна Қуддусга — ўз шоҳлигига қайтарди. Шунда Манаше, Эгамиз ҳақиқатан ҳам Худо эканлигини билди.
14Шундан кейин Манаше Довуд қалъасининг шарқ томонидаги ташқи деворини тузатиб, уни баланд қилиб кўтартирди. Бу девор Қидрон сойлигидаги Гихўн бўлоғидан то шимолдаги Балиқ дарвозасигача ва шаҳарнинг Офел деган қисмигача чўзилган эди. Манаше Яҳудонинг ҳамма мустаҳкам шаҳарларига лашкарбошилар тайинлади. 15Эгамизнинг уйидан бегона худоларнинг тасвирларини ва ўзи ўрнатган бутни олиб ташлади, Эгамизнинг уйи турган тоғда ва Қуддуснинг бошқа жойларида ўзи қурдирган қурбонгоҳларни буздириб, шаҳар ташқарисига чиқартирди. 16Сўнг Эгамизнинг қурбонгоҳини қайтадан қурдириб, қурбонгоҳ устида тинчлик қурбонликлари ва шукрона қурбонликларини атади. Яҳудо халқига: “Исроил халқининг Худоси — Эгамизга сажда қилинглар”, деб фармон берди. 17Халқ бошқа саждагоҳларда қурбонлик қилишда давом этди. Аммо қилган барча қурбонликларини улар Эгаси Худога атар эдилар.

 

Манаше ҳукмронлигининг сўнгги даврлари

 

18Манашенинг бошқа ишлари, Худога қилган ибодати, Исроил халқининг Худоси — Эгамиз номидан валийлар унга берган хабарлар “Исроил шоҳлари тарихи” китобида ёзилган. 19Унинг илтижоси ва Худонинг берган жавоби, тавба қилмасдан олдин қилган ҳамма гуноҳлари ва Худога қилган хиёнати, қурдирган саждагоҳлар, Ашеранинг устунлари ва сиғинган бутлар тўғрисида валийлар китобида ёзилган. 20Манаше оламдан ўтиб, ўз уйида дафн қилинди. Ўрнига ўғли Омон шоҳ бўлди.

 

Яҳудо шоҳи Омон

 

21Омон шоҳ бўлганда, йигирма икки ёшда эди. У Қуддусда икки йил ҳукмдорлик қилди. 22Омон ҳам, отаси Манаше каби, Эгамиз олдида қабиҳ ишлар қилди. Отаси Манаше ясаттирган ҳамма бутларга қурбонлик қилиб, хизмат этди. 23Отаси Манаше Эгамизга бўйин эгган бўлса, Омон Эгамизга бўйин эгмади, отасидан ҳам кўпроқ гуноҳ орттирди.
24Омоннинг аъёнлари фитна уюштириб, уни ўз саройида ўлдирдилар. 25Яҳудо халқи ўз шоҳи Омонга фитна уюштирганларнинг ҳаммасини ўлдириб, ўрнига ўғли Йўшиёни шоҳ қилиб кўтардилар.

 

34–БОБ

 

Яҳудо шоҳи Йўшиё

 

1Йўшиё саккиз ёшида шоҳ бўлиб, Қуддусда ўттиз бир йил ҳукмдорлик қилди. 2У Эгамиз олдида тўғри ишлар қилди. Ўнгга ҳам, чапга ҳам оғмасдан, бобоси Довуднинг йўлидан юрди. 3Ҳукмронлигининг саккизинчи йилида, ёшлигидан бобоси Довуднинг Худосига интила бошлади. Ҳукмронлигининг ўн иккинчи йилида эса Яҳудо ва Қуддусни саждагоҳлардан, Ашеранинг устунларидан, ўйма ва қуйма бутлардан тозалай бошлади. 4Унинг кўрсатмаси билан Баалнинг қурбонгоҳлари буздирилди, бу қурбонгоҳларнинг ёнидаги тутатқи қурбонгоҳлари ҳам синдириб ташланди. Ашеранинг устунлари, шунингдек, ўйма ва қуйма бутлар парчаланиб, бўлаклари ўша бутларга қурбонлик қилганларнинг қабрлари устига сочиб ташланди. 5Йўшиё бутпараст руҳонийларнинг суякларини ўзлари сажда қилган қурбонгоҳлар устида ёқди. Шундай қилиб, у Яҳудо ва Қуддусни поклади. 6Шимолдаги Нафтали ҳудудигача бўлган Манаше, Эфрайим ва Шимўн шаҳарларидаги ва буларнинг атрофидаги вайроналардаги 7қурбонгоҳларни синдирди, Ашерага аталган устунларни кесди, бутларни парчалаб ташлади. Исроил юрти бўйлаб ҳамма тутатқи қурбонгоҳларини бузди. Шундан кейин Қуддусга қайтиб кетди.

 

Қонун китоби топилади

 

8Йўшиё юртни ва Эгамизнинг уйини поклагандан кейин, ҳукмронлигининг ўн саккизинчи йилида Озалиё ўғли Шофонни, Қуддус ҳокими Масиёни ва мушовир Йўхоз ўғли Йўхни Эгаси Худонинг уйини тузатишга юборди. 9Улар олий руҳоний Хилқиёнинг олдига келиб, Худонинг уйига келтирилган кумушни унга топширдилар. Леви дарвозабонлари бу кумушни Манаше, Эфрайим ва Исроил халқининг омон қолганларидан, шунингдек, Яҳудо, Бенямин қабилаларидан ва Қуддус аҳолисидан тўплаб олган эдилар. 10Улар кумушни Эгамизнинг уйида меҳнат қилаётган ишбошиларга топширдилар. Ишбошилар эса кумушни олиб, Эгамизнинг уйидаги бузилган жойларни тузатиб таъмир этаётганларга тўладилар. 11Қолганини эса дурадгор ва бинокорларга бердилар. Улар бу кумушга Яҳудо шоҳлари қаровсиз қолдирган хароб биноларни тузатиш учун тош ва ёғочларни сотиб олдилар.
12Ишчилар сидқидилдан меҳнат қилдилар. Уларга назоратчи қилиб Марори наслидан левилар Яхат ва Ободиё тайинланди, Қоҳот уруғидан эса левилар Закариё ва Машуллом тайинланди. Мусиқа асбобларини чаладиган ҳамма левилар 13юк ташувчиларга ҳамда турли хизматдаги ишчиларга масъул эдилар. Левиларнинг баъзилари эса котиб, маъмур ва дарвозабон эдилар.
14Эгамизнинг уйидаги кумуш олиб чиқилаётганда, руҳоний Хилқиё Эгамизнинг Мусо орқали берган Таврот китобини топиб олди. 15У котиб Шофонга:
— Эгамизнинг уйидан Таврот китоби топиб олдим, — деб китобни Шофонга берди. 16-17Шофон эса китобни шоҳга олиб бориб: “Қулларингиз топширилган ҳамма ишларни бажаряптилар. Эгамизнинг уйидаги кумушлар ўша ердаги ишбошиларга ва ишчиларга берилди, — дея ҳисобот бергач, 18— Руҳоний Хилқиё мана бу китобни менга берди”, деб қўшимча қилди, сўнг Таврот китобини шоҳга овоз чиқариб ўқиб берди.
19Шоҳ Таврот сўзларини эшитгач, ваҳимага тушганидан кийимларини йиртди. 20Кейин руҳоний Хилқиёга, Шофон ўғли Охихамга, Михо ўғли Абдўнга, котиб Шофонга ва ўзининг мулозими Осоёҳга шундай фармон берди:
21— Боринглар, топилган бу китобдаги сўзларга мувофиқ, мен тўғримда ҳам, Исроил ва Яҳудо халқларининг омон қолганлари тўғрисида ҳам Эгамизнинг хоҳиш–иродасини сўранглар. Оталаримиз бу китобдаги сўзларга қулоқ солмаганлари учун, ёзилганларга риоя қилмаганлари учун, Эгамизнинг даҳшатли ғазаби бизнинг устимизга ёғилди.
22Руҳоний Хилқиё ва шоҳ жўнатган одамлар пайғамбар Хулда ҳузурига бориб, унга маслаҳат солдилар. Хулда Эгамизнинг уйидаги муқаддас либослар посбони Шаллуннинг хотини эди. Шаллун Тоққатнинг ўғли, Хасранинг набираси эди. Хулда Қуддуснинг янги даҳасида яшарди. 23Хулда уларга шундай деди:

 

“Исроил халқининг Худоси — Эгамиз демоқда:
— Сизларни Менинг ҳузуримга юборган одамга шу гапларимни айтинглар: 24“Мен бу юртга ҳам, бу юртда яшаётган халққа ҳам фалокат келтираман. Яҳудо шоҳи ҳузурида ўқилган китобдаги ҳамма лаънатларни ёғдираман. 25Улар Мендан юз ўгирганлари учун, бошқа худоларга қурбонликлар келтириб, ўз қўллари билан ясаган бутлар туфайли қаҳримни келтирганлари учун, бу юртга ғазабим ёғилади ва асло босилмайди.”
26Эгамизнинг хоҳиш–иродасини билиш учун сизларни юборган Яҳудо шоҳига шу хабарни беринглар: Исроил халқининг Худоси — Эгамиз эшитган сўзларинг тўғрисида шуни айтмоқда:
27— Сен бу юртга ва юртнинг халқига қарши айтган сўзларимни эшитганингдан кейин, юрагинг юмшади, Менга бўйин эгдинг. Сен Менга бўйин эгганинг учун, либосларингни йиртиб, ҳузуримда йиғлаганинг учун Мен илтижоларингни эшитдим. 28Шунга кўра, сен ота–боболаринг ёнига хотиржам кетасан, ўз қабрингга дафн этиласан. Бу юртга ва унинг аҳлига Мен келтирадиган жамики фалокатларни сен кўрмайсан.”

 

Хилқиё ва унинг ҳамроҳлари бу хабарни шоҳга етказдилар.

 

Шоҳ Йўшиёнинг аҳди

 

29Шоҳ Йўшиё хабар бериб, Яҳудо ва Қуддуснинг ҳамма оқсоқолларини ўз ҳузурига тўплади. 30Жамики Яҳудо халқи ва Қуддус аҳолиси, руҳонийлар, левилар, зодагонлару авом халқ шоҳ бошчилигида Эгамизнинг уйига борди. Шоҳ Эгамизнинг уйидан топилган Аҳд китобини бошидан охиригача уларнинг олдида ўқиди. 31У Эгамизнинг уйи эшиги олдидаги ўз жойида туриб: “Эгамиз кўрсатган йўлдан юраман, амрларига итоат этаман. Шартларига, фармонларига бутун қалбим билан, жону дилим билан қулоқ соламан. Бу китобда ёзилган аҳд сўзларини адо этаман”, деб Эгамиз билан қайта аҳд қилди. 32Сўнгра у Бенямин қабиласига ва Қуддусдаги ҳамма одамларга бу аҳдга риоя қилиш тўғрисида фармон берди. Ўша кундан бошлаб Қуддус аҳолиси ота–боболарининг Худоси билан қилган аҳд талабларини бажара бошладилар. 33Йўшиё Исроил халқига қарашли ҳамма ҳудудлардан макруҳ бутларни йўқотди. Исроил халқининг ҳаммасини Эгаси Худога сажда қилдирди. Унинг даврида халқ ота–боболарининг Худоси — Эгамиздан юз ўгирмай, Унга хизмат қилди.

 

35–БОБ

 

Шоҳ Йўшиё Фисиҳ зиёфати ва Хамиртурушсиз нон байрамини нишонлайди

 

1Шоҳ Йўшиё Қуддусда Эгамизнинг шарафига Фисиҳ зиёфатини нишонлади. Биринчи ойнинг ўн тўртинчи куни Фисиҳ қўзилари қурбонлик қилинди. 2Йўшиё руҳонийларни хизматга тайинлаб, Эгамизнинг уйидаги хизматга уларни рағбатлантирди. 3Сўнг Эгамизга бағишланган ва халққа таълим берган левиларга деди: “МуқаддассандиқниИсроил шоҳи Довуд ўғли Сулаймон қурган Эгамизнинг уйига олиб киринглар. Сандиқни бундан буён елкангизда кўтариб юришингизнинг эҳтиёжи йўқ. Энди Эгангиз Худога ва Унинг халқи Исроилга хизмат қилинглар. 4Шоҳ Довуднинг ва ўғли Сулаймоннинг ёзган кўрсатмаларига мувофиқ, хонадонингиз ва гуруҳларингиз бўйича хизматга тайёрланинглар. 5Муқаддас масканга шундай тартибда жойлашингларки, токи Исроил халқининг бирорта хонадони эътиборингиздан четда қолиб кетмасин. 6Фисиҳ қўзисини сўйиб, ўзингизни покланглар. Сўнг юртдошларингиз учун Фисиҳ қўзиларини тайёрлаб беринглар. Хуллас, Эгамизнинг Мусо орқали берган кўрсатмаларига риоя қилинглар.”
7Шоҳ Йўшиё бу ерда ҳозир бўлган халққа Фисиҳ қурбонликлари учун 30.000 та қўзи ва улоқчани, 3.000 та буқани берди. Буларнинг ҳаммаси шоҳнинг шахсий мулкидан эди. 8Шоҳнинг аъёнлари ҳам халққа, руҳоний ва левиларга қурбонликлар учун кўнгилдан чиқариб ҳайвонларни бердилар. Худонинг уйида хизмат қилувчиларнинг бошлиқлари Хилқиё, Закариё ва Ёхиёл руҳонийларга Фисиҳ қурбонликлари учун 2.600 та қўзи билан улоқча ва 300 та буқа бердилар. 9Хонаниё, унинг укалари Шамаё ва Натанил, левиларнинг йўлбошчилари Хашавиё, Явиёл ва Йўзабад Фисиҳ қурбонликлари учун левиларга 5.000 та қўзи билан улоқча ва 500 та буқа бердилар.
10Фисиҳ маросимига оид тайёргарликлар тугагач, руҳонийлар билан левилар шоҳнинг буйруғига биноан ўз жойларини эгалладилар. 11Левилар Фисиҳ қўзиларини бўғизлаб, қонини руҳонийларга бердилар. Руҳонийлар қонни қурбонгоҳга сепдилар. Левилар эса қўзиларнинг терисини шилишга киришдилар. 12Улар куйдириладиган қурбонликлар учун қўзи ва буқаларни одамларга хонадонлари бўйича тақсимлаб бердилар. Токи ҳар бир хонадон ўзига тегишли қурбонлигини Мусонинг Тавротидаги кўрсатмаларга биноан келтирсин. 13Левилар қонун–қоидага мувофиқ, Фисиҳ қўзиларини оловда пиширдилар, муқаддас қурбонликлар гўштини эса тоғораларда, қозонларда ва товаларда қайнатдилар. Гўшт тайёр бўлгач, уни дарров халқнинг олдига дастурхонга тортдилар. 14Шундан сўнггина левилар ўзлари учун ва руҳонийлар учун Фисиҳ таомини тайёрлашга киришдилар. Негаки, Хорун наслидан бўлган руҳонийларнинг қўли кечгача бўшамади, улар куйдириладиган қурбонликларни ва ёғларни куйдириш билан овора эдилар. 15Осиф наслидан бўлган қўшиқчилар шоҳ Довуднинг, Осиф, Хаман ва шоҳнинг валийси Ёдутуннинг кўрсатмасига биноан ўз жойларида турдилар. Маъбад дарвозабонлар ҳам ўз жойларидан силжимадилар. Леви биродарлари уларга Фисиҳ таомини тайёрлаганлари учун хизматларини тўхтатишга зарурат бўлмади.
16Шундай қилиб, ўша куни шоҳ Йўшиёнинг фармонига кўра, Эгамизга бағишланган ҳамма хизматлар бажарилди. Фисиҳ зиёфати нишонланиб, Эгамизнинг қурбонгоҳида куйдириладиган қурбонликлар келтирилди. 17Исроил халқи Фисиҳ зиёфатини ва етти кун давомида Хамиртурушсиз нон байрамини нишонлади. 18Пайғамбар Шомуил давридан буён Исроилда Фисиҳ зиёфати бу сингари нишонланмаган эди. Исроил шоҳларидан бирортаси Йўшиё сингари Фисиҳ зиёфатини руҳонийлар, левилар, жамики Яҳудо ва Исроил халқи ҳамда Қуддус аҳолиси иштирокида нишонламаган эди. 19Бу Фисиҳ зиёфати шоҳ Йўшиё ҳукмронлигининг ўн саккизинчи йилида нишонланди.

 

Йўшиё ҳукмронлигининг сўнгги даври

 

20Бу воқеалардан сўнг, Йўшиё Маъбадни тартибга солиб бўлгач, Миср шоҳи Нехо жанг қилгани Фурот дарёси бўйидаги Кархамиш шаҳрига лашкарини бошлаб келди. Йўшиё унга қарши отланди. 21Лекин Нехо Йўшиёга элчилар орқали шундай хабар юборди:

 

“Эй Яҳудо шоҳи! Сен бу жангга аралашма! Мен сенга эмас, ўз душманларимга қарши урушга отландим. Худо менга, шошил, деб амр берди. Худо мен томонда, Унга қаршилик қилишни бас қил, акс ҳолда нобуд бўласан.”

 

22Аммо Йўшиё жанг қилишдан қайтмади. Худонинг Нехо орқали айтган сўзларига қулоқ солмади. Шоҳона кийимларини ўзгартириб, Махидў текислигида жангга кирди. 23Жанг пайтида Миср камончилари шоҳ Йўшиёга ўқ отдилар. Шунда шоҳ аъёнларига: “Мени бу ердан олиб чиқинглар, оғир яраландим”, деди. 24Аъёнлар Йўшиёни жанг арвасидан олиб, бошқа жанг аравасига солдилар–да, Қуддусга олиб келдилар. Йўшиё шу ерда вафот этди. У ота–боболарининг хилхонасига дафн қилинди. Бутун Яҳудо ва Қуддус аҳолиси Йўшиё учун аза тутди. 25Еремиё пайғамбар шоҳ Йўшиёга атаб марсия айтди. Шу кунга қадар эркак ва аёл қўшиқчилар Йўшиёни хотирлаганларида шу марсияни айтишади, бу Исроилда одат бўлиб қолди. Бу марсия қўшиғи “Марсиялар” китоби таркибига киритилган.
26Йўшиёнинг бошқа ишлари, Эгамизнинг қонунига биноан олиб борган содиқ фаолияти, 27ҳаётидаги барча воқеалар, бошдан охиригача “Исроил ва Яҳудо шоҳлари тарихи” китобида ёзилган.

 

36–БОБ

 

Яҳудо шоҳи Ёҳухоз

 

1Яҳудо халқи Йўшиёнинг ўғли Ёҳухозни отасининг ўрнига шоҳ қилиб кўтарди. 2Ёҳухоз йигирма уч ёшида тахтга ўтириб, Қуддусда уч ой шоҳлик қилди. 3Сўнгра Миср шоҳи Нехо уни Қуддус тахтидан тушириб, юрт халқидан 200 пуд кумуш ва 2 пуд олтин ўлпон талаб қилди. 4Миср шоҳи Ёҳухознинг укаси Элияқимни Яҳудо ва Қуддусга шоҳ қилиб тайинлади. Унинг исмини ўзгартириб Ёҳайиқим қўйди. Акаси Ёҳухозни эса Мисрга олиб кетди.

 

Яҳудо шоҳи Ёҳайиқим

 

5Ёҳайиқим йигирма беш ёшида шоҳ бўлиб, Қуддусда ўн бир йил ҳукмдорлик қилди. У Эгаси Худонинг олдида қабиҳ ишлар қилди. 6Бобил шоҳи Навухадназар Яҳудога ҳужум қилди. У Ёҳайиқимни занжирбанд қилиб Бобилга олиб кетди. 7Эгамизнинг уйидаги бир қанча идишларни ҳам Бобилга олиб кетиб, уларни Бобилдаги саройига қўйди.
8Ёҳайиқимнинг бошқа ишлари, унинг қилган жирканч қилмишлари, ҳамма камчиликлари “Исроил ва Яҳудо шоҳлари тарихи” китобида ёзилган. Унинг ўрнига ўғли Ёҳайихин шоҳ бўлди.

 

Яҳудо шоҳи Ёҳайихин

 

9Ёҳайихин саккиз ёшида шоҳ бўлиб, Қуддусда уч ойу ўн кун ҳукмдорлик қилди. У Эгамизнинг олдида қабиҳ ишлар қилди. 10Ўша йили баҳорда шоҳ Навухадназар Ёҳайихинни ҳибсга олиб, Бобилга олиб кетди. У билан бирга Эгамизнинг уйидаги қимматбаҳо идишларни ҳам олиб кетди. Ёҳайихиннинг ўрнига укаси Зидқиёни Яҳудо ва Қуддус устидан шоҳ қилиб тайинлади.

 

Яҳудо шоҳи Зидқиё

 

11Зидқиё йигирма бир ёшида шоҳ бўлиб, Қуддусда ўн бир йил ҳукмдорлик қилди. 12У Эгаси Худонинг олдида қабиҳ ишлар қилди. Эгамизнинг сўзларини аён қилган пайғамбар Еремиёга бўйин эгмади.

 

Қуддус қулайди

 

13Шоҳ Навухадназар Зидқиёга Худонинг номи билан садоқат онтини ичдирган бўлса ҳам, Зидқиё Навухадназарга қарши исён кўтарди. У қайсарлик қилиб, Исроил халқининг Худоси — Эгамизга тавба қилишдан бош тортди. 14Бош руҳонийларнинг ҳаммаси омма қаторида ўзга халқларнинг жирканч одатларига тақлид қилиб, Худога ўта бевафо бўлдилар. Шу йўсин, улар Эгамизнинг Ўзи муқаддас қилган Қуддусдаги уйни булғадилар. 15Ота–боболарининг Худоси — Эгамиз Ўз халқи ва масканига раҳм қилиб, уларнинг олдига қайта–қайта пайғамбарларини жўнатди. 16Лекин улар Худонинг элчиларини ҳақорат қилиб, Худонинг сўзларидан нафратландилар, пайғамбарларни масхара қилдилар. Охири Эгамиз Ўз халқидан шу қадар ғазабландики, улар нажотсиз қолдилар.
17Эгамиз уларга қарши Бобил шоҳини тортиб келди. Бобил шоҳи Маъбадда уларнинг ёшларини қиличдан ўтказди, на ёш эркакка, на аёлга, на кексага, на хастага шафқат қилди. Худо Яҳудо халқининг ҳаммасини Бобил шоҳининг қўлига берган эди. 18Бобил шоҳи Худонинг уйидаги каттаю кичик буюмларни, жамики хазинани, шоҳ ва унинг аъёнлари хазиналарини, хуллас, ҳамма нарсани Бобилга олиб кетди. 19Худонинг уйига эса ўт қуйди, Қуддус деворини бузиб ташлади, ҳамма ҳашаматли биноларни ёндирди, Қуддусдаги ҳамма қимматбаҳо ашёларни йўқ қилиб ташлади. 20Қиличдан омон қолганларини эса Бобилга сургун қилди. Форс шоҳлиги қарор топгунга қадар Яҳудо халқи Бобил шоҳига ва унинг авлодларига қул бўлиб қолди. 21Юрт бўм–бўш чўлга айланди. Ерга дам берилмаган йилларнинг сони тўлгунича, етмиш йил давомида ташландиқ бўлиб ётди. Шундай қилиб, Эгамизнинг Еремиё пайғамбар орқали айтган сўзлари амалга ошди.

 

Шоҳ Куруш Яҳудо халқига озодлик беради

 

22Форс шоҳи Куруш ҳукмронлигининг биринчи йилида Эгамизнинг Еремиё орқали билдирган сўзлари бажо бўлиши учун, Эгамиз шоҳ Курушнинг руҳини қўзғатди. Шундай қилиб, Куруш ўз шоҳлигининг ҳамма томонига хабарчилар жўнатди ва ёзма фармонда қуйидагиларни эълон қилди:

 

23“Форс шоҳи Куруш шундай демоқда:
— Самовий Худо — Эгамиз ер юзидаги жамики шоҳликларни менга берган. У Яҳудо юртидаги Қуддусда Ўзига бир уй қуришни менга топширди. Худонинг халқидан бўлган ҳар бир кимса Қуддусга борсин, Эгаси Худо унга ёр бўлсин.”

 

 

ЭЗРА

Кириш

 

Бу китоб Эзра деган моҳир тафсирчи шарафига номланган. Эзра китобнинг иккинчи қисмида бош қаҳрамон бўлиб гавдаланади.
Форс шоҳи Куруш милоддан олдинги 539 йили махсус фармон жорий қилгани тўғрисида “2 Солномалар” китобининг охирида баён қилинган эди. Бу фармонга кўра, Куруш яҳудийларга: “Ўз юртларингизга қайтиб бориб, Эгангизнинг уйини тикланглар”, деб ижозат берди. “Эзра” китобининг биринчи қисми (1-6–боблар) Курушнинг ўша фармони билан бошланади. Бу қисмнинг давомида бир қанча яҳудийлар Қуддусга қайтиб бориб, Маъбадда иш бошлагани тўғрисида ҳикоя қилинади. Лекин қўшни халқлар яҳудийларга кўп халақит берар, шунинг учун қурилиш ишлари суст борарди. Ҳатто бир неча йил иш тўхтаб ҳам қолади. Ниҳоят, милоддан олдинги 515 йили Маъбад қайта қуриб битказилади.
Китобнинг бу қисмидан яна кейинги даврда юз берган муаммолар ҳам ўрин олган (4:6-23). Дарвоқе, шоҳ Артахшас ҳукмронлиги даврида яҳудийлар шаҳар деворини тиклаш ишларини тўхтатган эдилар.
Китобнинг иккинчи қисми (7-10–боблар) Эзранинг Қуддусга келиши билан бошланади. Эзра Яҳудо халқига Худонинг қонунларини ўргатиш учун Қуддусга қайтиб келади. Лекин Исроил халқи, ота–боболари сингари, гуноҳ қилаётганини Эзра кўриб, даҳшатга тушади. Бу пайтда Исроил халқи бутпараст халқлар билан қуда–андачилик қилар, бунинг оқибатида улар бутпарастликка ружу қўйиб, Худонинг қонунларини бузаётган эдилар. Бу гуноҳлари туфайли Исроил халқи Худонинг қаҳрига учраш хавфи остида қолган эди (“Қонунлар” 7:1-5 га қаранг). Шу боис Эзра ибодат қилиб, Исроил халқининг гуноҳларидан ўт, деб Худога илтижо қилади. Халқ Худонинг қонунларига итоат этишга рози бўлади.
“Нахимиё” китобида ҳам Эзранинг бошқа ишлари тўғрисида ҳикоя қилинади.
Худонинг халқи узоқ вақтгача мустақил бўла олмади. Лекин уларнинг устидан қайси шоҳлик ҳукмронлик қилмасин, барибир, яҳудий халқини Худо бошқараётганини Эзра билар эди. Шунинг учун у айтган эдики: “Ота–боболаримизнинг Худосига ҳамду санолар бўлсин! Эгам Қуддусдасги уйини шарафлаши учун буларни шоҳнинг юрагига солди. Худонинг марҳамати билан мен шоҳнинг, маслаҳатчиларининг, барча обрўли аъёнларининг илтифотига сазовор бўлдим.” (7:27-28)

 

1–БОБ

 

Шоҳ Куруш яҳудийларга ватанларига қайтишга ижозат беради

 

1Эгамизнинг Еремиё орқали айтганларини бажо қилиш учун Форс шоҳи Курушнинг руҳини қўзғатди. Бу воқеа Куруш ҳукмронлигининг биринчи йилида содир бўлди. Шоҳ Куруш шоҳлигининг ҳамма томонига хабарчилар жўнатиб, ёзма фармонда қуйидагиларни эълон қилди:

 

2“Форс шоҳи Куруш шундай демоқда:
— Самовий Худо — Эгамиз ер юзидаги жамики шоҳликларни менга берган. У Яҳудо юртидаги Қуддус шаҳрида Ўзига бир уй қуришни менга топширди. 3Худонинг халқидан бўлганларга мен ижозат бераман: улар Қуддусга боришлари ва Исроил халқининг Худоси — Эгамизнинг уйини қайта қуришлари мумкин. Қуддусда сажда қилинадиган Худо Удир. Исроил халқига ўзларининг Худоси ёр бўлсин. 4Сургундаги яҳудийлар яшайдиган ҳамма жойда шундай деб эълон қилинсин: Қуддусга қайтмайдиган яҳудийлар қайтадиган яҳудийларга ёрдам берсин. Уларга кумуш, олтин, сафар учун зарур буюмлар ва чорва беришсин. Шунингдек, Худонинг Қуддусдаги уйи қайта қурилиши учун кўнгилдан чиқариб назрлар беришсин.”

 

5Шундай қилиб, Яҳудо ва Бенямин қабилаларининг уруғбошилари, руҳонийлар ва левилар, шунингдек, Худо руҳлантирган ҳар бир одам Эгамизнинг Қуддусдаги уйини қайта қуриш учун сафарга тайёрланди. 6Барча қўшнилари уларга чин кўнгилдан чиқариб назрлар бердилар. Булардан ташқари, кумуш идишлар, олтин, сафар учун буюмлар, чорва ва бошқа қимматбаҳо ҳадялар бериб ёрдам қилдилар. 7Шоҳ Куруш Эгамизнинг уйига тегишли бўлган буюмларни олиб келишни буюрди. Бу буюмларни шоҳ Навухадназар Қуддусдан олиб келиб, ўзининг худолари уйига қўйган эди. 8Шоҳ Куруш бу буюмларни хазинабон Митрадот назорати остига топширтирди. Митрадот эса буларни Яҳудо йўлбошчиси Шашбаззарга санаб берди. 9Буюмларнинг рўйхати қуйидагича эди:

 

олтин тоғорачалар — 30 та
кумуш тоғорачалар — 1000 та
бошқа идишлар — 29 та
10олтин косалар — 30 та
кумуш косалар — 410 та
бошқа буюмлар — 1000 та.

 

11Олтин ва кумуш буюмларнинг жами 5400 та эди. Шашбаззар бошқа асирлар қаторида Бобилдан Қуддусга қайтиб кетаётганда, бу буюмларнинг ҳаммасини ўзи билан олиб кетди.

 

2–БОБ

 

Асирликдан қайтиб келганларнинг рўйхати

 

1-2Бобил шоҳи Навухадназар асир қилиб олиб кетган яҳудийларнинг бир қисми Қуддусга ва Яҳудо юртидаги ўз шаҳарларига қайтиб келиб, ўрнашдилар. Улар Зарубабел, Ёшуа, Нахимиё, Сараё, Ралиё, Мордахай, Билшон, Миспар, Биғвай, Рахум ва Банах бошчилигида қайтиб келган эдилар.

 

Исроил уруғлари ота–боболари бўйича рўйхат қилинади

 

Асирликдан қайтиб келган Исроил эркакларининг сони қуйидагича эди:

 

3Парўш уруғидан — 2172 та эркак.
4Шафатиё уруғидан — 372 та эркак.
5Орах уруғидан — 775 та эркак.
6Пахатмўаб, яъни Eшува ҳамда Йўаб уруғларидан — 2812 та эркак.
7Элам уруғидан — 1254 та эркак.
8Затту уруғидан — 945 та эркак.
9Заккай уруғидан — 760 та эркак.
10Баних уруғидан — 642 та эркак.
11Бўвай уруғидан — 623 та эркак.
12Озгад уруғидан — 1222 та эркак.
13Одонихам уруғидан — 666 та эркак.
14Биғвай уруғидан — 2056 та эркак.
15Адин уруғидан — 454 та эркак.
16Отер, яъни Ҳизқиё уруғидан — 98 та эркак.
17Безай уруғидан — 323 та эркак.
18Йўра уруғидан — 112 та эркак.
19Хашум уруғидан — 223 та эркак.
20Гибор уруғидан — 95 та эркак.

 

Исроил уруғлари шаҳарлар бўйича рўйхат қилинади

 

21Байтлаҳмлик — 123 та эркак.
22Натуфолик — 56 та эркак.
23Онотўтлик — 128 та эркак.
24Озмобитлик — 42 та эркак.
25Хират–Аримлик, Хафиралик ва Берўтлик — 743 та эркак.
26Рамалик ва Ғиболик — 621 та эркак.
27Михмашлик — 122 та эркак.
28Байтиллик ва Айлик — 223 та эркак.
29Наволик — 52 та эркак.
30Махбишлик — 156 та эркак.
31Эламлик— 1254 та эркак.
32Харимлик — 320 та эркак.
33Лўдлик, Ҳодидлик ва Онўлик — 725 та эркак.
34Ерихолик — 345 та эркак.
35Санолик — 3.630 та эркак.

 

Руҳонийлар уруғлари

 

36Асирликдан қайтиб келган руҳонийларнинг сони қуйидагича эди:

 

Ёшуа наслининг Ёдиё уруғидан — 973 та эркак.
37Иммар уруғидан — 1052 та эркак.
38Пашхур уруғидан — 1247 та эркак.
39Харим уруғидан — 1017 та эркак.

 

Левилар уруғлари

 

40Асирликдан қайтиб келган левилар уруғларининг сони қуйидагича эди:

 

Хўдавиё наслидан бўлган Ешува ҳамда Кадмил уруғидан — 74 та эркак.
41Осиф уруғидан бўлган қўшиқчилар — 128 та эркак.
42Шаллум, Отер, Талмўн, Оққув, Хатита ва Шўвай уруғларидан бўлган Маъбад дарвозабонлари, ҳаммаси бўлиб — 139 та эркак.

 

Маъбад хизматкорлари уруғлари

 

43Асирликдан қайтиб келган Маъбад хизматкорларининг уруғлари қуйидагилар эди:

 

Зихо, Хасуфа, Таббайўт,
44Керош, Сиёҳо, Падўн,
45Лавон, Хагава, Оққув,
46Хагав, Шамлай, Ханон,
47Гиддол, Гахар, Раё,
48Ратан, Накудо, Ғаззом,
49Уззо, Посиёх, Бесай,
50Оснах, Муним, Нафусим,
51Бобуҳ, Хакуфа, Хорхур,
52Базулут, Махидо, Харша,
53Боркис, Сисаро, Тамах,
54Назиё, Хатифа.

 

Сулаймоннинг қароллари уруғлари

 

55Сулаймон қаролларининг асирликдан қайтиб келган уруғлари қуйидагилар эди:

 

Сўтай, Ҳасўфарат, Парудо,
56Ялох, Дархун, Гиддол,
57Шафатиё, Хаттил, Пахаратҳаззавойим, Омай.

 

58Маъбад хизматкорлари ва Сулаймоннинг қароллари уруғларидан бўлганларнинг жами 392 киши эди.

 

Насл–насаби номаълум бўлганлар

 

59Қуйидагилар Тел–Малах, Тел–Харша, Харуб, Адон ва Иммар шаҳарларидан келган эдилар, лекин ўзларининг уруғбошиси Исроил авлодига мансублигини исботлай олмасдилар:

 

60Далоё, Тўвиё ва Накудо уруғлари — 652 киши.

 

61-62Қуйидаги руҳонийлар уруғлари ўз насабномасини топа олмадилар: Хаваё, Хаккўз ва Борзулай уруғлари (Борзулайнинг бобоси Гиладлик Борзулай деган одамнинг қизига уйланган бўлиб, бу уруғ ўша аёлнинг уруғи номи билан юритилар эди). Шу сабабдан хизмат қилишга нопок ҳисобланиб, руҳонийликка қабул қилинмадилар. 63Яҳудо ҳокими уларга шундай деди: “Бирорта руҳоний Худодан Урим ва Туммим орқали руҳоний эканлигингизни сўраб, тасдиқламагунча, сизлар назрларнинг руҳонийларга тегишли улушидан тановул қилмайсизлар.”

 

Асирликдан қайтиб келганларнинг жами

 

64Бу жамоа жами 42.360 кишидан иборат эди. 65Булардан ташқари, қул ва чўрилари — 7.337 киши, қул ва чўри қўшиқчилар 200 киши эди. 66Жамоанинг 736 та оти, 245 та хачири, 67435 та туяси, 6.720 та эшаги бор эди.
68Асирлар жамоаси Қуддусга — Эгамиз уйининг вайроналари олдига келишди. Шу заҳоти, баъзи уруғбошилар Худонинг уйини олдинги ўрнида қайта тиклаш учун кўнгилдан чиқариб назрлар келтирдилар. 69Ҳар бири қурби етганча назр атади. Улар қурилиш учун жами 61.000 олтин танга, 190 пуд кумуш ва руҳонийлар учун 100 та кўйлак бердилар.
70Руҳонийлар, левилар, қўшиқчилар, Маъбад дарвозабонлари, Маъбад хизматкорлари ва халқдан бир қанчаси Қуддусга ҳамда унинг атрофидаги шаҳарларга ўрнашиб олдилар. Исроил халқининг қолганлари эса ўз шаҳарларига бориб жойлашдилар.

 

3–БОБ

 

Қуддусда сажда қилиш қайтадан бошланади

 

1Исроил халқи ўз шаҳарларига ўрнашиб олганлардан кейин, еттинчи ойда ҳаммаси Қуддусда йиғилишди. 2Ёҳузадах ўғли Ёшуа, унинг руҳоний ҳамкорлари ва Шалтиёл ўғли Зарубабел уруғ–аймоғи билан биргаликда Исроил халқининг Худосига аталган қурбонгоҳни қайтадан қурдилар. Уларнинг мақсади: Худонинг одами — Мусонинг Тавротида ёзилган амрларга мувофиқ, қурбонгоҳда куйдириладиган қурбонликларни келтириш эди. 3Улар маҳаллий халқлардан қўрқардилар, аммо шунга қарамай, қурбонгоҳни олдинги пойдевори устига қурдилар. Қурбонгоҳнинг устида ҳар куни эрталаб ва кечқурун Эгамизгақурбонликларни куйдириб назр қилдилар. 4Сўнгра Мусонинг қонунида ёзилгани сингари, Чайла байрамини нишонладилар. Ҳар бир байрам кунига оид қурбонликлар қилиб, куйдирдилар. 5Улар кунда куйдириладиган қурбонликлардан ташқари, ҳар ойда нишонланадиган янги ой шодиёнасида ва йил давомида Эгамизга атаб нишонланадиган байрамларда қурбонликлар келтирдилар. Шунингдек, кўнгилдан чиқариб қурбонликлар олиб келдилар. 6Хуллас, одамлар еттинчи ойнинг биринчи кунидан бошлаб, Эгамизга куйдириладиган қурбонликларни келтира бошлаган эдилар. Лекин Эгамизнинг Маъбади пойдевори ҳали ётқизилмаган эди.

 

Халқ Маъбадни қайта қура бошлайди

 

7Халқ тош йўнувчиларни ва дурадгорларни пул билан таъминлаб турди. Улар Форс шоҳи Курушнинг ижозати билан Ўрта ер денгизи орқали Лубнондан Яффа шаҳрига садр ёғочларини келтирдилар. Ёғочларни олиб келган Сидонликлар ва Тирликларга егулик, ичимлик ва зайтун мойи бердилар. 8Асирликдан қайтганлар Худонинг Қуддусдаги уйи вайроналари олдига келганларига бир йилу икки ой бўлгач, улар Эгамизнинг уйини қайта қуришни бошладилар. Қурилишда Шалтиёл ўғли Зарубабел, Ёҳузадах ўғли Ёшуа, уларнинг биродарлари руҳоний ва левилар, шунингдек, асирликдан қайтиб келган ҳамма одамлар иштирок этди. Улар қурилиш ишларини назорат қилиш учун йигирма ва ундан юқори ёшдаги левиларни тайинладилар. 9Худонинг уйи қурилишини Ешува, унинг ўғиллари ва қариндошлари, Кадмил ва унинг ўғиллари назорат қилар эдилар. (Ешува ва Кадмил Хўдавиё наслидан эдилар.) Уларга бу ишда левиларнинг Ханадод уруғи ёрдам берар эди.
10Бинокорлар Эгамиз Маъбадининг пойдеворини ётқизиб бўлганларидан кейин, руҳонийлар ўз либосларини кийдилар. Исроил шоҳи Довуднинг кўрсатмаларига мувофиқ, руҳонийлар карнайлари билан, Осиф наслидан бўлган левилар занглари билан, Эгамизга ҳамду сано айтиш учун ўз жойларини эгалладилар. 11Улар Эгамизга ҳамду сано ва шукроналар айтиб, шундай нақорат куйладилар:

 

“Эгамиз яхшидир,
Унинг Исроилга бўлган содиқ севгиси абадийдир.”

 

 

Эгамизнинг уйи пойдевори ётқизилганидан, бутун халқ баланд овоз билан Эгамизга ҳамду сано айтди. 12Одамлар хурсандчиликдан бақирарди, Эгамизнинг олдинги уйини кўрган ёши улуғ руҳонийлар, левилар ва уруғбошиларнинг кўпчилиги эса уйнинг пойдеворини кўрганларида ҳўнграб йиғладилар. 13Халқ шунчалик қаттиқ бақирардики, овозлари узоқдан ҳам эшитилиб турарди. Буни эшитганлар хурсандчилик овозларини йиғи товушидан фарқлай олмасди.

 

4–БОБ

 

Душманлар Маъбаднинг қайта қурилишига тўсқинлик қиладилар

 

1Яҳудо ва Бенямин қабиласининг ғанимлари: “Асирликдан қайтиб келганлар Исроилнинг Худоси — ЭгамизМаъбадини қайта қураётган эканлар”, деган хабарни эшитиб қолишди. 2Улар Зарубабелнинг ва уруғбошиларнинг олдига келиб, шундай дедилар: “Биз ҳам сизларга қўшилиб Худойингизнинг уйини қурайлик, чунки биз ҳам, сизлар сингари, Худойингизга сажда қиламиз. Оссурия шоҳи Исархаддўн бизни бу ерга олиб келгандан буён Худойингизга қурбонлик қилиб келяпмиз.” 3Лекин Зарубабел, Ёшуа ва Исроилнинг бошқа уруғбошилари уларга шундай деб жавоб бердилар: “Сизлар Худойимизга уйни биз билан бирга қурмайсизлар. Исроил халқининг Худоси — Эгамиз учун уйни ўзимиз қурамиз. Форс шоҳи Куруш буни бизга буюрган.”
4Шундан кейин маҳаллий халқдан бўлган бу ғанимлар Яҳудо халқини саросимага солиб, қўрқитишга ва қурилиш ишларидан қайтаришга ҳаракат қилишди. 5Улар амалдорларга пора бериб, Форс шоҳи Курушнинг бутун ҳукмронлиги давомида Маъбадни қайта қуриш режаларига қаршилик қилиб келдилар. Доро тахтни эгаллаб, Форс шоҳи бўлгунга қадар бу аҳвол давом этиб келди.

 

Яҳудийлар Қуддус деворларини кўтарганларида яна қаршиликларга дуч келадилар

 

6Бир неча йилдан кейин шоҳ Ахашвераш тахтга чиқди. Ахашвераш ҳукмронлигининг бошларида, ғанимлар Яҳудо юрти ва Қуддус шаҳрида яшаётган яҳудийларга қарши айбнома ёздилар.
7Ҳатто кейинроқ — Форс шоҳи Артахшас ҳукмронлиги даврида ҳам Бишлам, Митрадот, Тўвал ва уларнинг бошқа шериклари шоҳга мактуб ёздилар. Мактуб орамийча ёзилиб, таржима қилинди.
8Кейин ҳоким Рахум ва котиб Шимшай ҳам шоҳ Артахшасга Қуддус аҳолисини қоралаб мактуб ёзди. Мактуб шундай сўзлар билан бошланган эди:

 

9“Ҳоким Рахумдан, котиб Шимшайдан ва уларнинг бошқа шериклари — ҳакамлар, йўлбошчилар, амалдорлар, Эрахликлар, Бобилликлар, Шушанликлар (яъни Элам халқи), 10шунингдек, улуғ ва қудратли шоҳ Ўснапар Самария шаҳарларига ва Фурот дарёсининг ғарбидаги вилоятга олиб келиб ўрнаштирган турли халқлардан мактуб.”

 

 

11Улар юборган мактубнинг мазмуни қуйидагича эди:

 

“Шоҳ Артахшас жаноби олийлари! Биз, Фурот дарёсининг ғарбидаги вилоятда истиқомат қилувчи қулларингиз, сизга салом йўлламоқдамиз.
12Жаноби олийларига шу нарса маълум бўлсинким, сизнинг қўл остингиздаги бошқа ўлкалардан Қуддусга келиб ўрнашган яҳудийлар исёнкор, бехосият шаҳарни қайтадан тикламоқдалар. Улар пойдевор ётқизиб, тез орада шаҳар деворларини ҳам қуриб тугатадилар. 13Жаноби олийларини шундан хабардор қилмоқчимизки, агар шаҳар қайтадан қурилиб, деворлари ҳам битса, яҳудийлар ўлпон, солиқ ва хирож тўламай қўядилар. Натижада шоҳликнинг даромади камайиб кетади.
14Саройнинг тузига биз ҳам шерик бўлганимиз учун, шоҳимизнинг шарманда бўлишига қараб ўтиришимиз бизга тўғри келмайди. Шунинг учун мактуб жўнатиб, шоҳимизни хабардор қилмоқчи бўлдик. 15Сиз фармон беринг: ота–боболарингизнинг йилномаларини кўриб чиқишсин. Бу шаҳар ғалаён макони бўлганини ўша йилномалардан топасиз. Бу шаҳар олдиндан ҳукмдорлар ва вилоят ҳокимларига қарши бош кўтариб, кўп муаммолар туғдирган, шу сабабдан вайрон қилинган эди. 16Биз жаноби олийларига шуни маълум қилиб қўймоқчимизки, агар бу шаҳар қайта қурилиб, деворлари битса, Фурот дарёсининг ғарбидаги бу вилоятга эгалик қила олмай қоласиз.”

 

 

17Шоҳ қуйидагича жавоб жўнатди:

 

“Самарияда ва Фурот дарёсининг ғарбидаги вилоятда истиқомат қилаётган ҳоким Рахумга, котиб Шимшайга ва уларнинг бошқа шерикларига салом йўллайман.
18Сизлар менга юборган мактуб ҳузуримда таржима қилиниб, ўқиб эшиттирилди. 19Шундай қилиб, менинг фармонимга биноан, текширув олиб борилди ва бу шаҳар олдиндан шоҳларга қарши исён кўтаргани аниқланди. Ҳақиқатан ҳам, бу шаҳар исёну ғалаён макони бўлган экан. 20Қуддусда қудратли шоҳлар бўлган экан. Улар Фурот дарёсининг ғарбидаги барча юртларни бошқарган эканлар, ўша юртлардан ўлпон, солиқ ва хирож йиққан эканлар. 21Шунинг учун яҳудийларга буюринглар, ишни тўхтатсинлар. Мен фармон бермагунимча шаҳар қайта қурилмасин. 22Ҳушёр бўлинглар: менинг манфаатимга зарар келтирадиган иш бошқа қилинмасин.”

 

23Шоҳ Артахшаснинг мактуби Рахум, котиб Шимшай ва уларнинг шериклари ҳузурида ўқилгач, улар шоша–пиша Қуддусга бордилар, шаҳар қурилишини тўхтатишга яҳудийларни мажбурладилар.

 

Маъбаддаги қурилиш ишлари қайта бошланади

 

24Худонинг Қуддусдаги уйини қайта қуриш ишлари тўхтатилган эди. Форс шоҳи Доро ҳукмронлигининг иккинчи йилигача у ерда ҳеч қандай иш қилинмади.

 

5–БОБ

 

1Ўша даврда Хаггей ва Иддо ўғли Закариё пайғамбарлар Яҳудо юртидаги ва Қуддусдаги яҳудийларгаИсроил халқининг Худоси номидан башорат қила бошладилар. 2Шунда Шалтиёл ўғли Зарубабел ва Ёҳузадах ўғли Ёшуа Худонинг Қуддусдаги уйини қайта қуришга яна киришдилар. Худонинг пайғамбарлари уларнинг ишини қўллаб–қувватлаб турдилар.
3Ўша заҳоти Фурот дарёсининг ғарбидаги вилоят ҳокими Таттанай билан Шатарбўзанай ҳамда уларнинг шериклари яҳудийларнинг олдига келиб: “Бу уйни кўтаришга, уни қайта қуришга ким сизларга ижозат берди?” деб сўрашди. 4Бинони қураётган одамларнинг исмларини ҳам талаб қилишди. 5Лекин яҳудий оқсоқолларга Худо назарини солган эди. Шунинг учун Форс амалдорлари шоҳ Дорога мактуб юборишга қарор қилдилар. “Мактубга жавоб келмагунча яҳудийларни тўхтатмаймиз”, деб келишиб олдилар.

 

Таттанай, Шатарбўзанай ва уларнинг шериклари шоҳ Дорога мактуб юборадилар

 

6Фурот дарёсининг ғарбидаги вилоят ҳокими Таттанай, Шатарбўзанай ва уларнинг шериклари — вилоят амалдорлари шоҳ Дорога мактуб юбордилар. 7Улар юборган мактубнинг мазмуни қуйидагича эди:

 

“Шоҳ Доро жаноби олийларига тинчлик–омонлик бўлсин.
8Шоҳ жанобларига маълум бўлсинки, биз Яҳудо вилоятида улуғ Худога атаб қурилаётган уйга борган эдик. Бу уй йўнилган тошлардан ва садр ёғочидан қуриляпти. Иш қунт билан қилиняпти, қурилиш бир маромда илгарилаб боряпти. 9Биз ўша ердаги оқсоқоллар билан гаплашдик, улардан: “Бу уйни кўтаришга, уни қайта қуришга ким сизларга ижозат берди?” деб сўрадик. 10Сизни хабардор қилиб қўяйлик, деб уларга бошчилик қилаётган одамларнинг исмларини ҳам сўрадик.
11Уларнинг бизга берган жавоби шу бўлди:
— Биз Самовий Худонинг қулларимиз. Биз тиклаётган Худонинг бу уйи анча йиллар олдин Исроилнинг улуғ бир шоҳи томонидан қуриб битказилган эди. 12Лекин ота–боболаримиз Самовий Худони ғазаблантирдилар. Шунинг учун, Худо уларни Халдей қабиласидан бўлган Бобил шоҳи Навухадназарнинг қўлига берди. Навухадназар бу уйни вайрон қилиб, халқни Бобилга сургун қилди. 13-14Худонинг уйидан олтин ва кумуш буюмларни олиб, Бобилдаги маъбадга олиб кетди. Лекин Бобил шоҳи Куруш ўз ҳукмронлигининг биринчи йилида, Худонинг уйи қайта қурилсин, деб фармон чиқарди. У ҳатто Қуддусдаги Маъабадга қарашли ўша олтин ва кумуш буюмларни Бобилдаги маъбаддан олиб келишни буюриб, Шашбаззар деган одамга берди. Шоҳ Курушнинг ўзи Шашбаззарни Яҳудонинг ҳокими қилиб тайинлади. 15У Шашбаззарга шундай деди: “Бу буюмларни Қуддусга олиб бор. Худонинг уйини олдинги ўрнида қурдириб, буюмларни Маъбадга жойлаштир.” 16Шунда Шашбаззар келиб, Худонинг Қуддусдаги уйи пойдеворини ётқиздирди. Ўшандан буён ҳозиргача қурилиш давом этмоқда, ҳали тугагани йўқ.
17Энди, шоҳимизга маъқул бўлса, Бобилдаги шоҳ ҳужжатларини синчиклаб қараб чиқсалар. Ўшанда шоҳ Куруш Худонинг Қуддусдаги ўша уйини қайта қуриш учун фармон чиқарганми ёки йўқми, кўрадилар. Шоҳимиз бу ишга оид қарорларини бизга маълум қилишларини сўраймиз.”

 

6–БОБ

 

Шоҳ Курушнинг фармони қидирилади

 

1Шундан сўнг шоҳ Доро, Бобилда сақланадиган ҳужжатлар синчиклаб қараб чиқилсин, деб фармон берди. 2Ниҳоят, Мидия вилоятининг маркази Екбатана шаҳридаги архивдан бир ўрама қоғоз топилди. Унда қуйидагилар ёзилган эди:

 

3“Шоҳ Куруш ўз ҳукмронлигининг биринчи йилида Худонинг Қуддусдаги уйига оид шундай фармон чиқарди: Худонинг уйи олдинги ўрнида қайта қурилсин, токи одамлар у ерда қурбонликлар келтира оладиган бўлишсин. Бу уйнинг баландлиги олтмиш тирсак, кенглиги ҳам олтмиш тирсак бўлсин. 4Деворлари йўнилган тош ва ёғочдан қурилсин, ҳар уч қатор тошнинг устига бир қатор ёғоч ётқизилсин. Харажатлар шоҳ хазинасидан тўлансин. 5Бундан ташқари, Навухадназар Қуддусдаги Маъбаддан Бобилга олиб келган Худонинг уйига тегишли буюмлар ҳам Қуддусга қайтариб олиб борилсин. Ҳаммаси Худонинг уйига олдингидай жойлаштирилсин.”

 

Шоҳ Доро Маъбаддаги ишларни давом эттиришни буюради

 

6Шоҳ Доро шундай мактуб жўнатди: “Фурот дарёсининг ғарбидаги вилоят ҳокими Таттанай, Шатарбўзанай ва шерикларингиз — вилоят амалдорлари! Сизлар нари туринглар! 7Худонинг уйидаги ишларга аралашманглар. Яҳудо ҳокими ва яҳудий оқсоқоллар Худонинг уйини олдинги ўрнида қайтадан қураверишсин. 8Бундан ташқари, сизлар яҳудий оқсоқолларга Худонинг уйини қайта қуришда қуйидагича ёрдам беришингизни амр қиламан: иш учун керак бўлган ҳамма маблағни уларга кечиктирмай етказиб туринглар. Маблағни Фурот дарёсининг ғарбидаги вилоятдан йиғилган ўлпондан — шоҳ хазинасидан тўланглар. 9Қуддусдаги руҳонийларСамовий Худога ҳар куни куйдириладиган назрларни келтира олишлари учун уларни керакли нарсалар билан таъминланглар. Уларга сўраганини — буқа, қўчқор, қўзиларни, шунингдек, буғдой, туз, шароб ва зайтун мойини беринглар. 10Шунда улар Самовий Худога маъқул келадиган қурбонликларни назр қила оладиган бўлишади ҳамда мени ва фарзандларимни дуо қилиб юришади. 11Яна буюраман: ким бу фармонимни ўзгартирса, ўша одамнинг уйидан хода суғуриб олинсин. Айбдор одам тик ўрнатилган ходанинг учига қоқилсин. Қилган жинояти учун уйи бузиб ташланиб, гўнгтепага айлантирилсин. 12Бу фармонимни ўзгартиришга уринган ёки Худонинг Қуддусдаги уйини йўқотишга ҳаракат қилган ҳар қандай шоҳ ёки халқни Худонинг Ўзи йўқ қилсин. Зотан Худо улуғланиши учун Ўзига Қуддус шаҳрини танлаган. Бу фармонни мен, Доро, жорий қилдим. Фармоним сўзсиз бажарилсин.”

 

Маъбад қуриб битказилади ва Худога бағишланади

 

13Шоҳ Доро юборган буйруққа мувофиқ, Фурот дарёсининг ғарбидаги вилоят ҳокими Таттанай, Шатарбўзанай ва уларнинг шериклари шоҳнинг фармонини сўзсиз бажаришди. 14Шундай қилиб, яҳудий оқсоқоллар Худонинг уйини қуравердилар, иш бир маромда илгарилаб борарди. Хаггей ва Иддо ўғли Закариё пайғамбарлар эса уларни башоратлари билан руҳлантириб турдилар. Яҳудий оқсоқоллар Исроил халқининг Худоси амрига ҳамда Форс шоҳлари Куруш, Доро ва Артахшаснинг фармонларига кўра, қурилишни тамомладилар. 15Адар ойининг учинчи куни, шоҳ Доро ҳукмронлигининг олтинчи йилида Худонинг уйи қурилиши тугатилди.
16Исроил халқи — руҳонийлар, левилар ва асирликдан қайтган бошқа одамлар шод–хуррамлик билан уйни Худога бағишладилар. 17Улар Худо уйининг бағишланишига атаб, 100 та буқа, 200 та қўчқор, 400 та қўзини қурбонлик қилдилар. Исроил қабилаларининг сонига кўра, бутун Исроил халқи учун 12 та такани гуноҳ қурбонлиги қилдилар. 18Сўнг руҳоний ва левиларни гуруҳларга бўлдилар, уларга Худонинг Қуддусдаги уйида бажариладиган вазифаларни тақсимлаб бердилар. Буларнинг ҳаммасини Мусонинг китобида ёзилган кўрсатмалар бўйича қилдилар.

 

Фисиҳ зиёфати ва Хамиртурушсиз нон байрами

 

19Асирликдан қайтганлар кейинги йилнинг биринчи ойи, ўн тўртинчи кунида Фисиҳ зиёфатини нишонладилар. 20Руҳонийлар ва левилар ўзларини покладилар. Ҳаммалари пок бўлганларидан кейин, левилар асирликдан қайтган халқ учун, руҳонийлар учун ва ўзлари учун Фисиҳ қўзисини сўйдилар. 21Асирликдан қайтган Исроил халқи Фисиҳ таомидан тановул қилди. Юртдаги бошқа одамлар ҳам яҳудийларга қўшилиб, Фисиҳ таомидан тановул қилдилар. Улар Исроил халқининг Худоси — Эгамизга сажда қилиш учун қўшни халқларнинг бутпараст удумларидан воз кечган эдилар. 22Ҳаммаси шод–хуррамлик билан етти кун давомида Хамиртурушсиз нон байрамини биргаликда нишонладилар. Улар хурсанд эдилар, чунки Эгамиз уларни Оссурия шоҳининг илтифотига сазовор қилган эди. Оссурия шоҳи уларга Исроил халқи Худосининг уйини қайта қуришда ёрдам берганди.

 

7–БОБ

 

Эзра Қуддусга келади

 

1Орадан кўп йиллар ўтди. Форс шоҳи Артахшас ҳукмронлиги даврида Эзра деган бир одам бор эди. Унинг насабномаси қуйидагича эди:

 

Эзра — Сараёнинг ўғли,
Сараё — Озариёнинг ўғли,
Озариё — Хилқиёнинг ўғли,
2Хилқиё — Шаллумнинг ўғли,
Шаллум — Зодўхнинг ўғли,
Зодўх — Охитобнинг ўғли,
3Охитоб — Эмориёнинг ўғли,
Эмориё — Озариёнинг ўғли,
Озариё — Маройўтнинг ўғли,
4Маройўт — Зарахиёнинг ўғли,
Зарахиё — Уззининг ўғли,
Уззи — Буккининг ўғли,
5Букки — Абушуванинг ўғли,
Абушува — Финхазнинг ўғли,
Финхаз — Элазарнинг ўғли,
Элазар — олий руҳоний Ҳоруннинг ўғли эди.

 

 

6-7Эзра Исроил халқининг Худоси — Эгамизнинг Мусога берган қонунини жуда яхши биладиган моҳир тафсирчи эди.
Шоҳ Артахшас ҳукмронлигининг еттинчи йилида Эзра Бобилдан Қуддусга томон йўлга отланди. Исроил халқидан, руҳонийлардан, левилардан, қўшиқчилардан, Маъбад дарвозабонларидан, Маъбад хизматкорларидан баъзилари ҳам Эзра билан бирга Қуддусга кетмоқчи бўлдилар. Эзрага Эгаси Худо ёр бўлгани учун, шоҳ унга сўраган нарсасини инъом қилди. 8-9Биринчи ойнинг биринчи кунида улар Эзранинг бошчилигида Бобилдан чиқдилар. Эзрага Худонинг марҳамати ёр бўлгани учун, улар тўрт ойдан кейин — бешинчи ойнинг биринчи кунида Қуддусга етиб келдилар. 10Эзра бутун ҳаётини Худонинг қонунларини ўрганишга, бу қонунларни бажаришга, Исроил халқига Худонинг қонун–қоидаларини ўргатишга бағишлаган эди.

 

Артахшаснинг Эзрага берган хати

 

11Эгамизнинг Исроил халқига берган амр ва қонунларининг моҳир тафсирчиси — руҳоний Эзрага шоҳ Артахшас мактуб берган эди. Мактубнинг мазмуни қуйидагича эди:

 

12“Самовий Худо қонунларининг моҳир тафсирчиси — руҳоний Эзрага шаҳаншоҳ Артахшасдан саломлар бўлсин.
13Менинг шоҳлигимда истиқомат қилаётган Исроил халқидан, шунингдек, руҳоний ва левилардан сен билан Қуддусга кетишни истаган ҳар кимга ижозат берилсин, деб фармон бераман. 14Мен еттита маслаҳатчим билан бирга сени Яҳудо юрти ва Қуддусга юбориб, у ердаги вазиятни текшириб чиқишингга ваколат берамиз. Сенга топширилган Худойингнинг қонуни у ерда ижро этиляптими ёки йўқми, билиб кел. 15Қуддусда маскан қилган Исроил халқининг Худосига биз кўнгилдан чиқариб назр қилган кумуш ва олтинларни ҳам ўзинг билан олиб кет. 16Бобил вилояти бўйлаб сен тўплайдиган ҳамма кумуш ва олтинни ол. Исроил халқи ва уларнинг руҳонийлари ўз Худосининг Қуддусдаги уйи учун кўнгилдан чиқариб берадиган назрларни ҳам олиб кет.
17Бу пулга, биринчи навбатда, буқалар, қўчқорлар, қўзилар, уларга қўшиб қилинадиган дон билан шароб назрларини сотиб ол. Буларни Худойингнинг Қуддусдаги уйи қурбонгоҳида назр қил. 18Қолган кумуш ва олтинни эса Худойингнинг хоҳишига мувофиқ, ўзингга ва ҳамкорларингга маъқул келганича ишлатсанг бўлади. 19Худойингнинг уйида фойдаланиш учун берилган буюмларни Қуддусдаги Худога инъом қил. 20Борди–ю, Худойингнинг уйи учун яна бошқа харажатлар талаб қилинса, маблағни шоҳ хазинасидан олишинг мумкин.
21Мен, шоҳ Артахшас, Фурот дарёсининг ғарбидаги вилоят хазинабонларининг ҳаммасига фармон бераман: Самовий Худо қонунларининг моҳир тафсирчиси — руҳоний Эзра нима талаб қилмасин, унинг талаби сўзсиз ижро этилсин. 22210 пудга қадар кумуш, 1000 тоғорага қадар буғдой, 200 кўзага қадар шароб, 200 кўзага қадар мой ва керагича туз берилсин. 23Самовий Худо Ўз уйи учун нималарни амр қилган бўлса, ўша нарсалар албатта муҳайё қилинсин. Мендан ва менинг меросхўрларимдан Худо ғазабланмасин. 24Биз яна сизларни хабардор қиламизки, руҳонийлардан, левилардан, қўшиқчилардан, Маъбад дарвозабонларидан, Маъбад хизматкорларидан, Худонинг уйидаги бошқа хизматкорлардан ўлпон, солиқ ёки хирож олиш ман этилади.
25Сен, Эзра, Худо берган донолик билан қози ва ҳакамларни тайинла. Улар Фурот дарёсининг ғарбидаги вилоятда Худойингнинг қонунларини биладиган жамики халқни ҳукм қилсинлар. Қонунларни билмайдиган одамларга сизлар таълим беринглар. 26Худойингнинг қонунига ва шоҳнинг қонунига итоат қилмаганларнинг ҳаммаси албатта жазога тортилсин: қатл қилинсин ёки сургун қилинсин, мол–мулки мусодара қилинсин ёки қамоққа ташлансин.”

 

Эзра Худони мадҳ қилади

 

27Ота–боболаримизнинг Худосига ҳамду санолар бўлсин! Эгам Қуддусдаги уйини шарафлаши учун буларни шоҳнинг юрагига солди. 28Худонинг марҳамати билан мен шоҳнинг, маслаҳатчиларининг, барча обрўли аъёнларининг илтифотига сазовор бўлдим.

 

Эзра сафарга тайёрланади

 

Эгам Худо менга ёр бўлгани учун, мен дадил бўлиб, Исроил йўлбошчиларини ўзим билан олиб кетгани тўпладим.

 

8–БОБ

 

Эзра билан бирга асирликдан қайтиб келган одамлар

 

1Шоҳ Артахшас ҳукмронлиги даврида мен билан бирга Бобилдан кетган уруғбошилар ва улар билан бирга рўйхатга олинганлар қуйидагилардир:

 

2-3Финхаз уруғидан — Гершом.
Итамар уруғидан — Дониёр.
Довуд уруғидан — Шаханиё наслидан бўлган Хаттуш.
Парўш уруғидан — Закариё ва у билан бирга рўйхатга олинган 150 та эркак.
4Пахатмўаб уруғидан — Зарахиё ўғли Элихўнай ва у билан бирга 200 та эркак.
5Затту уруғидан — Яхазиёл ўғли Шаханиё ва у билан бирга 300 та эркак.
6Адин уруғидан — Йўнатан ўғли Эвид ва у билан бирга 50 та эркак.
7Элам уруғидан — Оталиё ўғли Ешаё ва у билан бирга 70 та эркак.
8Шафатиё наслидан — Микойил ўғли Забадиё ва у билан бирга 80 та эркак.
9Йўаб наслидан — Ёхиёл ўғли Ободиё ва у билан бирга 218 та эркак.
10Баних уруғидан — Йўсифиё ўғли Шалумит ва у билан бирга 160 та эркак.
11Бўвай уруғидан — Бўвай ўғли Закариё ва у билан бирга 28 та эркак.
12Озгад уруғидан — Хаккатан ўғли Йўханон ва у билан бирга 110 та эркак.
13Одонихам уруғидан — Элифалет, Явиёл, Шамаё ва улар билан бирга 60 та эркак. Элифалет, Явиёл ва Шамаё қариндошлари орасидан энг охирги бўлиб қайтиб келдилар.
14Биғвай уруғидан — Утай, Заккур ва улар билан бирга 70 та эркак.

 

Эзра Маъбадда хизмат қилиш учун левиларни чақиртиради

 

15Мен уларни Оҳабо шаҳрига оқиб борадиган дарё бўйида тўпладим. Ўша жойда биз уч кун турдик. Мен тўпланганларни синчиклаб кўриб чиқдим, уларнинг орасида руҳонийларни топдим, лекин левилар йўқ эди. 16Кейин йўлбошчилар Элиазарни, Ориёлни, Шамаёни, Элнатанни, Ёривни, Элнатанни, Натанни, Закариёни, Машулломни ҳамда Таврот устозлари Йўхарив ва Элнатанни чақиртирдим. 17Уларни Косифиёдаги левиларнинг йўлбошчиси Иддонинг ҳузурига жўнатаётиб, уларга шундай деб тайинладим: “Иддонинг ҳузурига боргач, унга, унинг шерикларига, Косифиёдаги Маъбад хизматкорларига айтинглар, Худонинг уйи учун левиларни юборишсин.” 18Худойимизнинг марҳамати бизга ёр бўлгани учун, улар Шаравиё деган лаёқатли бир одамни, ўғиллари ва қариндошлари билан бирга юбордилар. Шаравиё Ёқуб ўғли Леви наслининг Махли уруғидан эди. Келганлар жами 18 та эркак эдилар. 19Шунингдек, Марори уруғидан Хашавиё ва Ешаё ўғиллари ва қариндошлари билан бирга юборилган эди. Улар жами 20 та эркак эдилар. 20Булардан ташқари, 220 та Маъбад хизматкори ҳам юборилди. Бу хизматкорларнинг аждодларини шоҳ Довуд ва унинг аъёнлари левиларга ёрдам бериш учун тайинлаган эдилар. Уларнинг ҳаммаси номма–ном қайд этилган.

 

Эзра рўзани эълон қилади

 

21Худодан: “Бизни, болаларимизни ва бутун мол–мулкимизни сафарда сақлагин”, деб сўраб, тоат–ибодат қилишимиз учун мен Охабо дарёси бўйида рўзани эълон қилдим. 22Шоҳдан: “Бизни йўлда душмандан ҳимоя қилиш учун бир гуруҳ сипоҳ ва отлиқ сипоҳ беринг”, деб сўрашга хижолат бўлардим. Чунки биз шоҳга: “Худойимиз Унга юз бурганларнинг ҳаммасига марҳамат қилади, лекин Ундан юз ўгирганларга ғазабини сочади”, деб айтган эдик. 23Шундай қилиб, биз рўза тутдик ва Худойимизга, бизни сақлагин, деб илтижо қилдик. Худойимиз бизнинг илтижоларимизни эшитди.

 

Маъбад учун ҳадялар

 

24Сўнгра бош руҳонийларнинг орасидан ўн иккита руҳонийни — Шаравиёни, Хашавиёни ва уларнинг қариндошларидан ўнтасини танлаб олдим. 25Худойимизнинг уйи учун назр қилинган кумуш, олтин ва буюмларни уларнинг ҳузурида тарозида тортдим. Шоҳ, унинг маслаҳатчилари, аъёнлари, Бобил вилоятидаги бутун Исроил халқи назр қилган бу ҳадяларни уларга топширдим. 26Мен уларга топширган назрларнинг миқдори қуйидагича эди:

 

1400 пуд кумуш,
210 пуд кумуш буюм,
210 пуд олтин,
27ярим пуд чиқадиган 20 та олтин коса,
қиймати олтинга тенг бўлган, сайқалланган аъло сифатли 2 та бронза буюм.

 

28Мен уларга шундай дедим: “Сизлар Эгамизга бағишлангансизлар, буюмлар ҳам Эгамизга бағишланган. Одамлар бу кумуш ва олтинларни ота–боболарингизнинг Худоси — Эгамизга кўнгилдан чиқариб назр қилдилар. 29Сизлар бу назрларни Қуддусга олиб боргунларингизгача эҳтиёт қилиб сақланглар. Сўнг буларни Эгамизнинг уйи омборида бош руҳонийлар, левилар ва уруғбошилар ҳузурида тарозида тортинглар.”
30Шундай қилиб, руҳонийлар ва левилар тарозида тортилган бу кумуш, олтин ва буюмларни Худойимизнинг Қуддусдаги уйига олиб бориш учун қабул қилиб олдилар.

 

Қуддусга сафар

 

31Биринчи ойнинг ўн иккинчи куни биз Оҳабо дарёси бўйидан Қуддус томон йўлга тушдик. Худойимиз бизга ёр эди. Йўлда кетаётганимизда, У бизни душман ҳужумидан ва қароқчилардан ҳимоя қилди. 32Биз Қуддусга етиб келиб, у ерда уч кун турдик. 33Тўртинчи куни эса кумуш, олтин ва буюмларни Худойимизнинг уйида тарозида тортиб, Уриё ўғли руҳоний Миромўтга топширдик. Унинг ёнида Финхаз ўғли руҳоний Элазар, шунингдек, левилардан Ешува ўғли Йўзабад ва Биннуй ўғли Новадиё бор эдилар. 34Ўша куни биз ҳамма нарсани тарозида тортиб, ҳисоблаб чиқдик, ҳар бир нарсанинг вазнини ёзиб қўйдик.
35Шундан сўнг асирликдан қайтиб келганлар Исроил халқининг Худосига қурбонликлар келтирдилар. Улар бутун Исроил халқи учун 12 та буқани, 96 та қўчқорни, 77 та қўзини Эгамизга қурбонлик қилиб куйдирдилар. Булардан ташқари, халқни гуноҳларидан поклаш учун 12 та такани қурбонлик қилдилар. 36Сўнг шоҳнинг фармонини Фурот дарёсининг ғарбидаги вилоят ноибларига ва ҳокимларига олиб бордилар. Ноиблар билан ҳокимлар халққа ва Худонинг уйига ёрдам кўрсатдилар.

 

9–БОБ

 

Исроил халқи бутпарастлар билан қудалашиб олганидан Эзра хабардор бўлади

 

1Шу воқеалардан кейин Исроил халқининг йўлбошчилари менинг олдимга келиб, шундай дейишди: “Асирликдан қайтган Исроил халқининг кўпчилиги, ҳатто баъзи руҳонийлар билан левилар маҳаллий халқлардан ўзларини сақламадилар. Улар Канъон, Хет, Париз, Ёбус, Оммон, Мўаб, Миср ва Амор халқларининг жирканч одатларини ўзлаштириб олдилар. 2Яҳудий эркакларининг баъзилари ўша халқларнинг қизларига уйландилар, ўғилларига ҳам ўша халқларнинг қизларидан олиб бердилар. Шу тариқа муқаддас халқ юртдаги бошқа халқлар билан чатишиб кетди. Бу хиёнатни йўлбошчилар билан амалдорлар бошлаб беришди.” 3Мен бу гапларни эшитганимда қайғудан кўйлагим ва ридоимни йиртиб ташладим, соч–соқолимни юлдим. Қаттиқ изтиробда қолдим. 4Асирликдан қайтганларнинг бу хиёнати дастидан Исроил Худосининг сўзларидан қўрқадиган ҳамма одамлар менинг атрофимга тўпландилар. Мен эса кечки қурбонликназр қилинадиган пайтгача изтироб чекиб ўтиравердим.

 

Эзра илтижо қилади

 

5Кечки қурбонлик пайтида мен ҳамон изтироб чекканимча ўтирган ўрнимдан турдим. Кўйлакларим ва ридоим йиртилган ҳолатда тиз чўкдим. Эгам Худога қўлларимни чўзиб, 6ёлвордим:

 

“Эй Худойим! Қаттиқ хижолатдаман, ҳузурингда бошимни кўтаришга ботинолмайман. Эй Худойим! Айбларимиз бошимиздан ҳам ошиб кетган, гуноҳларимиз тоғдай уйилиб, осмону фалакка етган. 7Ота–боболаримиз давридан шу кунгача биз гуноҳга ботиб келдик. Айбларимиз туфайли Сен бизни, шоҳларимизни, руҳонийларимизни бошқа юртларнинг шоҳларига мағлуб қилдинг. Улар бизни ўлдиришди, талон–тарож қилишди, асир қилиб олиб кетишди, худди ҳозиргидай, биз шармандали аҳволга тушдик.
8Энди эса, эй Эгамиз Худо, сен қисқа вақт давомида бизга шафқатингни кўрсатиб, бизни омон сақладинг, муқаддас масканинг олдига жойлаштирдинг. Бизга умид бердинг, қуллигимизда озгина бўлса ҳам, ҳаловат ато қилдинг. 9Эй Худойимиз, биз қул бўлсак ҳам, Сен бизни тарк этмадинг. Бизга марҳамат кўрсатиб, Форс шоҳининг илтифотига сазовор қилдинг. Бизга янги ҳаёт ато қилдинг, уйингни қайта қуришимизга, уни тиклашимизга имконият бердинг, Яҳудо юртида ва Қуддусда бехатар яшашимизга имконият яратдинг.
10Эй Худойимиз, энди нима ҳам дердик?! Буларнинг ҳаммасидан кейин ҳам биз амрларингга риоя қилмадик. 11Сен пайғамбар қулларинг орқали шундай амр берган эдинг:
— Сизлар эгалик қилиш учун кираётган бу юрт маҳаллий халқларнинг бутпараст удумлари туфайли ҳаром бўлган. Халқлар жирканч одатлари билан бутун юртни у бошидан бу бошигача булғадилар. 12Шунинг учун уларга қиз узатманглар, ўғилларингизга уларнинг қизларини олиб берманглар. Уларга ҳеч қачон тинчлик ва фаровонликни раво кўрманглар. Шундагина сизлар кучли бўласизлар, юртнинг аъло ҳосилидан еб, роҳатланасизлар, бу юртни болаларингизга абадий мерос қилиб қолдирасизлар.
13Бошимизга тушган ҳамма кўргиликларга қилган қабиҳ ишларимиз, ўзимизнинг айбларимиз сабаб бўлди. Эй Худойимиз, шунга қарамай, сен бизни қилмишларимизга яраша жазоламай, оз жазоладинг, айримларимизни омон сақладинг. Мана шулардан кейин ҳам 14биз амрларингни буздик. Жирканч одатларга муккасидан кетган халқлар билан қуда–андачилик қилдик! Энди Сен биздан ғазабланиб, биронтамизни ҳам тирик қолдирмай қириб ташлашинг аниқ! 15Эй Исроил халқининг Худоси — Эгамиз, Сен адолатлисан. Шунга қарамай, шу кунгача Сен бизни асраб келдинг. Сенинг олдингда туришга ҳақимиз йўқ, лекин мана, айбларимиз билан олдингда турибмиз.”

 

10–БОБ

 

Халқ гуноҳи учун тавба қилади

 

1Эзра Худонинг уйи олдида ўзини ерга отиб йиғлаганича, гуноҳларни эътироф этди. У Худога илтижо қилаётганда, атрофига Исроилдан катта жамоа — эркагу аёл, болалар йиғилишди. Халқ ҳам аччиқ–аччиқ йиғларди. 2Элам наслидан Ёхиёл ўғли Шаханиё Эзрага шундай дея мурожаат қилди: “Биз маҳаллий халқларнинг бутпараст аёлларига уйланиб, Худойимизга бевафолик қилдик. Лекин шунга қарамай, биз, Исроил халқи учун ҳали ҳам умид бор! 3Келинг, Худойимиз билан аҳд қилайлик. Ҳазратим, сизнинг маслаҳатингизга кўра ва Худойимизнинг сўзларидан қўрқадиганларнинг маслаҳатига кўра, барча бутпараст хотинларни болалари билан бирга қўйиб юборайлик. Таврот қонунига амал қилайлик. 4Қани ҳазратим, ишга киришинг, бу сизнинг бурчингиздир. Биз сиз биланмиз. Дадил бўлинг, ишни бошланг.”
5Шунда Эзра ўрнидан туриб, руҳонийларнинг, левиларнинг ва бутун Исроил халқининг бошлиқларига, айтилганларни қиламиз, деб онт ичирди. Ҳаммалари онт ичдилар. 6Сўнг Эзра Худонинг уйи олдидан кетиб, Элиашаб ўғли Ёхуханоннинг хонасига борди, тунни ўша ерда ўтказди. У на нон еди, на сув ичди, у асирликдан қайтганларнинг хиёнаткорлиги дастидан қайғураётган эди.
7“Асирликдан қайтганларнинг ҳаммаси Қуддусга тўплансин”, деб Яҳудо юрти ва Қуддус бўйлаб жар солинди. 8“Агар кимки уч кун ичида келмаса, йўлбошчиларнинг ва оқсоқолларнинг буйруғига кўра, уларнинг ҳамма мол–мулки мусодара қилинсин, ўзлари асирликдан қайтганлар жамоасидан чиқарилсин”, деб хабар берилди.
9Уч кун ичида Яҳудо ва Бенямин ҳудудида яшаётганларнинг ҳаммаси Қуддусда тўпланди. Бу воқеа тўққизинчи ойнинг йигирманчи кунида рўй берди. Одамлар Худонинг уйи олдидаги ҳовлида жойлашиб ўтирди. Аҳволнинг жиддийлигидан ва кучли ёмғир ёғаётганидан халқ титрарди. 10Руҳоний Эзра ўрнидан туриб, халққа деди: “Сизлар бутпараст аёлларга уйланиб, Эгамизга хиёнат қилдингизлар, Исроил халқининг айблари устига айб орттирдингизлар. 11Энди ота–боболарингизнинг Худоси — Эгамиз олдида тавба қилинглар, Унинг хоҳиши бўйича иш тутинглар. Ўзларингизни маҳаллий халқлардан айириб, бутпараст хотинларингизни қўйиб юборинглар.” 12Шундан кейин бутун жамоа баланд овоз билан жавоб берди: “Сиз ҳақсиз! Айтганларингизни қиламиз. 13Лекин халқ кўп, ёмғир ҳам ёғяпти, шунинг учун очиқ жойда тура олмаймиз. Орамиздаги кўпчилик бу гуноҳга қўл урган, шунинг учун бу масалани бир–икки кунда ҳал қилиб бўлмайди. 14Майли, йўлбошчиларимиз Қуддусда қолсинлар, улар бу ишнинг масъулиятини ўз зиммаларига олсинлар. Бутпараст аёлларга уйланганларнинг ҳаммаси белгиланган вақтда ўз шаҳар оқсоқоли ва ҳаками билан бирга келишсин. Шу йўсин бу масаладаги Худойимизнинг қаттиқ ғазаби биздан қайтади.” 15Фақат Осойил ўғли Йўнатан билан Тихво ўғли Яхзиё бу таклифга қарши чиқдилар, левилардан Машуллом ва Шаббатай ҳам уларни қўллаб–қувватладилар.
16Шундай қилиб, асирликдан қайтганлар берилган таклифни қабул қилдилар. Руҳоний Эзра уруғбошилар орасидан одамларни тайинлаб, уларнинг исмларини ёзиб қўйди. Ўнинчи ойнинг биринчи куни улар бу ишни текширишга киришдилар. 17Биринчи ойнинг биринчи кунига келиб, бутпараст аёлларга уйланган барча эркаклар билан боғлиқ бўлган масала кўриб чиқилди.

 

Бутпараст аёлларга уйланганларнинг рўйхати

 

18Бутпараст аёлларга уйланган одамлар қуйидагилардир:

 

Руҳонийлардан:

 

Ёҳузадах ўғли Ёшуанинг уруғидан ва унинг ҳамкорларидан — Масиё, Элиазар, Ёрив ва Гадалиё. 19Улар хотинларини қўйиб юборишга онт ичдилар ва айблари учун битта қўчқорни айб қурбонлиги қилдилар.
20Иммар уруғидан — Хонин ва Забадиё.
21Харим уруғидан — Масиё, Илёс, Шамаё, Ёхиёл ва Уззиё.
22Пашхур уруғидан — Элийўнай, Масиё, Исмоил, Натанил, Йўзабад ва Эласах.

 

23Левилардан:

 

Йўзабад, Шимах, Килаёх (Килит деб ҳам айтилади), Патихиё, Яҳудо ва Элиазар.

 

24Қўшиқчилардан:

 

Элиашаб.

 

Маъбад дарвозабонларидан:

 

Шаллум, Талим ва Ури.

 

25Исроил халқининг қолганларидан:

 

Парўш уруғидан — Ромиё, Йизиё, Малкиё, Миёмин, Элазар, Малкиё ва Бинаё.
26Элам уруғидан — Маттаниё, Закариё, Ёхиёл, Абди, Ёримўт ва Илёс.
27Затту уруғидан — Элийўнай, Элиашаб, Маттаниё, Ёримўт, Зобод ва Азизах.
28Бўвай уруғидан — Ёхуханон, Ханониё, Заббай ва Отлей.
29Баних уруғидан — Машуллом, Маллух, Одаё, Ёшув, Шаёл ва Ёримўт.
30Пахатмўаб уруғидан — Адна, Хилол, Бинаё, Масиё, Маттаниё, Базалил, Биннуй ва Манаше.
31Харим уруғидан — Элиазар, Ишшиё, Малкиё, Шамаё, Шимўн, 32Бенямин, Маллух, Шамариё.
33Хашум уруғидан — Маттанай, Маттатах, Зобод, Элифалет, Ёримай, Манаше ва Шимах.
34Баних уруғидан — Мадай, Имром, Увал, 35Бинаё, Бидаё, Халух, 36Ваниё, Миромўт, Элиашаб, 37Маттаниё, Маттанай ва Ясой.
38Биннуй уруғидан — Шимах, 39Шаламиё, Натан, Одаё, 40Махнадбай, Шошай, Шорой, 41Озариёл, Шаламиё, Шамариё, 42Шаллум, Эмориё ва Юсуф.
43Наво уруғидан — Явиёл, Маттитиё, Зобод, Забино, Яддай, Йўэл ва Бинаё.

 

44Юқоридагиларнинг ҳаммаси бутпараст аёлларга уйланган эдилар. Айримлари ўша аёллардан фарзандлар ҳам кўрган эдилар.

 

 

НАХИМИЁ

Кириш

 

“Эзра” китобида ёзилган воқеалардан йигирма йил ўтгандан кейин, Нахимиё деган яҳудий Қуддус ҳақида шундай бир янгилик эшитди: шаҳар девори ҳанузгача вайрон бўлиб, ёниб кетган дарвозалар ҳали ҳам янгиланмаган экан.
Нахимиё Форс шоҳи Артахшаснинг амалдори бўлиб, Форс шоҳлигига қарашли Шушан шаҳрида яшар эди. Нахимиё ибодат қилиб, Худодан: “Қуддусга боришимга, шаҳар деворларини қайта тиклашимга имконият бер”, деб сўрайди. Шоҳ Артахшас Нахимиёни Қуддусга жўнатди, ҳатто таъмирлашга керак бўладиган ашёларни ҳам берди.
Нахимиё Қуддусга келиб, таъмирлаш ишларини бошлади. Лекин атрофдаги қўшни халқлар яҳудийларни ҳақорат қилишар, Форс шоҳига қарши чиққан исёнчилар, деб айб қўйишарди. Душманлар ҳатто Қуддусга ҳужум қилиб, Нахимиёни ўлдиришни ҳам режалаштирган эдилар. Шунча қийинчиликларга қарамай, Нахимиё ва яҳудийлар Қуддус девори ва дарвозаларини қуриб битириб, Худога бағишладилар. Ана шу ишлар Худонинг Ўз халқига қилган марҳамати белгиси бўлиб қолди.
Нахимиё билар эдики, Исроил халқи Худога итоат этгандагина, У Ўз халқига марҳамат қилишда давом этади. Шунинг учун Нахимиё ибодатларидан бирида шундай деб айтган эди: “Эй Самовий Худо — Эгам! Сен буюк ва ҳайбатли Худосан. Сени севиб, амрларингга риоя қилган бандаларингга аҳдингни содиқ сақлайсан.” (1:5)

 

1–БОБ

 

1Қуйидагилар Хахалё ўғли Нахимиёнинг хотираномасидир.

 

Нахимиё Қуддус учун қайғуради

 

Шоҳ Артахшас ҳукмронлигининг йигирманчи йилида, Хислав ойида мен Шушандаги қалъасида эдим. 2Шунда укам Хонин бошқа баъзи одамлар билан Яҳудо юртидан келди. Мен улардан асирликка олиб кетилмаган ва асирликдан қайтиб борган яҳудийларнинг ҳолини, шунингдек, Қуддус шаҳрининг аҳволини сўрадим. 3Улар шундай жавоб бердилар: “Вилоятдаги асирликка олиб кетилмаган ва асирликдан қайтиб борган яҳудийлар оғир қайғу, шармандали аҳволда қолганлар: Қуддуснинг девори вайрон бўлиб кетган, дарвозалари ёндирилган.”
4Бу сўзларни эшитганимда, ўтириб йиғладим. Бир неча кун қайғуриб юрдим. Рўза тутдим, Самовий Худога илтижо қилиб юрдим. Унга шундай деб ёлвордим:

 

5“Эй Самовий Худо — Эгам! Сен буюк ва ҳайбатли Худосан. Сени севиб, амрларингга риоя қилган бандаларингга аҳдингни содиқ сақлайсан. 6Мен, қулингнинг ибодатларини эшит, аҳволимга боқ. Исроил халқи учун кечаю кундуз қилган илтижоларимни эшит. Ахир, улар Сенинг қулларинг–ку. Мен халқим қилган ҳамма гуноҳларни эътироф этаман. Мен ўзим ҳам, хонадоним ҳам гуноҳ қилдик. 7Қулинг Мусо орқали берган амрларингга, фармонларингга, қонун–қоидаларингга биз риоя қилмадик, Сени қаттиқ хафа қилдик.
8Ёлвораман, қулинг Мусога берган ваъдангни ёдингда тут. Ахир, Сен шундай дегансан: “Агар сизлар Менга содиқ бўлмасангизлар, Мен сизларни халқлар орасига тарқатиб юбораман. 9Лекин Менга юз бурсангизлар, амрларимга риоя қилиб бажарсангизлар, Мен сизларни йиғиб оламан. Ернинг энг четига сургун қилинган бўлсаларингиз ҳам, сизларни ўша жойлардан йиғиб келаман, Мен улуғланишим учун танланган жойга сизларни қайтариб олиб келаман.”
10Биз Сенинг қулларингмиз, буюк қудратинг ва ажойиботларинг билан Ўзинг қутқарган халқингмиз. 11Ё Раббий! Бу қулингнинг илтижоларини эшит. Сени иззат–ҳурмат қилишни хуш кўрадиган ҳамма қулларингнинг илтижоларига қулоқ тут. Мен, қулингга бугун омад бер, шоҳ Артахшасда менга нисбатан шафқат уйғотгин.”

 

Ўша пайтларда мен шоҳнинг соқийси эдим.

 

2–БОБ

 

Нахимиё Қуддусга боради

 

1Шоҳ Артахшас ҳукмронлигининг йигирманчи йили, Нисон ойи эди. Бир куни шоҳга шароб келтирилди. Мен шаробни олиб кириб, унга узатдим. Шоҳ қаршисида мен ҳеч қачон ғамгин аҳволда бўлмагандим. 2Шунинг учун шоҳ мендан сўради:
— Нега ғамгин кўринасан? Касалга ўхшамайсан–ку! Юрагингда бирор дардинг бўлса керак–а?
Мен қаттиқ қўрқиб кетдим, 3шунга қарамай шоҳга дедим:
— Шоҳ ҳазратларининг умрлари узоқ бўлсин. Ота–боболаримнинг қабрлари жойлашган шаҳар ташландиқ бўлиб, ўша шаҳарнинг дарвозалари ёндириб юборилса–ю, нега ғамгин бўлмайин?! — 4Шоҳ мендан:
— Тилагинг нима? — деб сўради. Шунда мен Самовий Худога ибодат қилиб, 5шоҳга шундай жавоб бердим:
— Агар шоҳ ҳазратлари маъқул топсалар, бу қулингиз шоҳ ҳазратларидан марҳамат топган бўлса, мени Яҳудо юртига — ота–боболаримнинг қабрлари жойлашган шаҳарга юборсалар, деб илтимос қилмоқчи эдим, токи мен у шаҳарни қайтадан қурайин. — 6Малика ҳам шоҳнинг ёнида ўтирган эди. Шоҳ мендан:
— Қанча вақт йўл юрасан? Қачон қайтиб келасан? — деб сўради. Шоҳ менга марҳамат қилиб, ижозат берди. Мен унга қачон қайтиб келишимни айтдим. 7Сўнгра шоҳга яна дедим:
— Агар шоҳ ҳазратлари маъқул деб топсалар, Фурот дарёсининг ғарбидаги вилоят ҳокимларига мактублар ёзиб берилса, токи Яҳудога кириб боришим учун улар менга ижозат беришсин. 8Яна шоҳ ҳазратларининг ўрмон қоровули Осифга ҳам мактуб ёзилиб, унга кўрсатма берилса. Маъбад ёнидаги қалъа дарвозалари учун, шаҳар девори учун ва ўзим яшайдиган уй учун ёғоч тайёрлагани у менга дарахтлар кесиб берсин.
Мен нима сўраган бўлсам, шоҳ ҳаммасига ижозат берди, чунки Худойимнинг марҳамати менга ёр эди.
9Шоҳ бир неча лашкарбошисини ва отлиқ сипоҳларини менга ҳамроҳ қилиб жўнатди. Мен Фурот дарёсининг ғарбидаги вилоят ҳокимлари ҳузурига бориб, уларга шоҳнинг мактубларини бердим. 10Байт–Хўронлик Санбаллат ва Оммонлик малай Тўвиё: “Исроил халқининг манфаати учун жон куйдирадиган биттаси келибди”, деган гапни эшитиб, ғоят ғазабландилар.

 

Нахимиё Қуддус деворини кўздан кечиради

 

11Шундай қилиб, мен Қуддусга етиб келдим. Орадан уч кун ўтгач, 12тунда ўрнимдан турдим, ёнимга бир нечта шерикларимни олиб, ташқарига чиқдим. Лекин Қуддус ҳақидаги Худо кўнглимга солган режамни ҳеч кимга айтмадим. Мен минган эшакдан бўлак бошқа бирорта ҳайвонни ўзимиз билан олмадик. 13Мен тунда Сойлик дарвозаси орқали шаҳардан чиқиб, Аждар булоғига, у ердан Гўнг дарвозасига бордим. Вайрон бўлиб ётган Қуддус деворини, ёниб кетган дарвозаларини кўздан кечирдим. 14Сўнгра Булоқ дарвозасига ва Шоҳ ҳовузига бордим. Лекин миниб бораётган эшагим вайроналар орасидан йўл топа олмади. 15Шу сабабдан мен Қидрон сойлигига тушдим. Сойлик бўйлаб чиқиб бориб, ўша ердан деворни кўздан кечиришда давом этдим. Сўнг ортимга қайтиб, Сойлик дарвозаси орқали шаҳарга кирдим.
16Қаерга борганимни, нима қилаётганимни шаҳар амалдорлари билмасдилар. Мен яҳудийларга, руҳонийларга, йўлбошчиларга, амалдорларга ва ишда қатнашадиган бошқа одамларга ҳали ҳеч гап айтмагандим. 17Ниҳоят, энди уларга шундай дедим: “Қанчалар кулфатда қолганимизни ўзларингиз кўриб турибсизлар! Қуддус вайрон бўлиб ётибди, шаҳарнинг дарвозалари ёниб кетган. Келинглар, шаҳар деворини қайтадан қурайлик, шармандали аҳволимиздан қутулайлик.” 18Худойимнинг марҳамати менга ёр бўлганини ва шоҳнинг менга айтган гапларини уларга айтиб бердим. Улар: “Қурилишни бошлайлик”, дейишди. Шундай қилиб, улар ишни бошлашга тайёр бўлдилар.
19Байт–Хўронлик Санбаллат, Оммонлик малай Тўвиё ва Арабистонлик Гашим буни эшитиб, бизнинг устимиздан кулдилар, нафрат билан шундай дедилар:
— Бу қилаётганларингиз нимаси?! Сизлар шоҳга қарши исён кўтаряпсизларми?!
20Мен уларга шундай жавоб бердим:
— Самовий Худо ишимизнинг барорини беради. Биз, Унинг қуллари, деворни қайта қуришни бошлаймиз. Аммо сизлар бизга гапларингни ўтказа олмайсизлар, қўлингиздан ҳеч нарса келмайди. Сизлар бизнинг диний маросимларимизда ҳам қатнаша олмайсиз.

 

3–БОБ

 

Қуддус девори таъмирланади

 

Қўй дарвозаси

 

1Олий руҳоний Элиашаб қўли остидаги руҳонийлар билан ишга киришиб, Қўй дарвозасини қайтадан қурдилар. Сўнгра дарвозани Худога бағишлаб, дарвозанинг қанотларини ўрнатдилар. Mиё минорасидан Ханонил минорасигача бўлган деворни ҳам Худога бағишладилар.
2Ерихо шаҳридан бўлган эркаклар деворнинг кейинги қисмини қурдилар. Улардан кейинги қисмини эса Имри ўғли Заккур қурди.

 

Балиқ дарвозаси

 

3Хассано уруғи Балиқ дарвозасини қурди. Улар дарвозанинг ёндорларини тиклаб, дарвоза қанотларини, зулфинларини, тамбаларини ўрнатдилар.
4Деворнинг ундан кейинги қисмида Хаккўзнинг набираси, Уриёнинг ўғли Миромўт таъмирлаш ишларини олиб борди.
Кейинги қисмида Машазавилнинг набираси, Бархиёнинг ўғли Машуллом, ундан кейинги қисмида Бано ўғли Зодўх таъмирлаш ишларини олиб бордилар.
5Кейинги қисмида Тахува шаҳридан бўлган эркаклар таъмирлаш ишларини олиб бордилар. Лекин шаҳарнинг зодагонлари қурилиш назоратчилари буюрган ишлардан бош тортдилар.

 

Яшоно дарвозаси

 

6Посиёх ўғли Йўхадах ва Бесодайах ўғли Машуллом Яшоно дарвозасини таъмирладилар. Улар дарвозанинг ёндорларини тиклаб, дарвоза қанотларини, зулфинларини, тамбаларини ўрнатдилар.
7Деворнинг навбатдаги қисмида Гивонлик Малатиё, Миронўтлик Ёдўн, шунингдек, Гивон ва Миспах аҳолисининг эркаклари таъмирлаш ишларини олиб бордилар. Миспах шаҳри Фурот дарёсининг ғарбидаги вилоятнинг маъмурий маркази эди.
8Деворнинг кейинги қисмида заргарлардан бири Харҳиё ўғли Узиёл таъмирлаш ишларини олиб борди. Унинг ёнида атторлардан бири Ханониё таъмирлаш ишларини олиб борди. Улар Қуддус деворининг Кенг деворгача бўлган қисмини таъмирладилар.
9Деворнинг кейинги қисмида Хур ўғли Рафиё таъмирлаш ишларини олиб борди. Рафиё Қуддус ҳудудининг ярмини бошқарувчи ҳоким эди.
10Ундан кейин Харумаф ўғли Ёдиё ўз уйининг рўпарасидаги деворни таъмирлади.
Деворнинг кейинги қисмида Хашавниё ўғли Хаттуш таъмирлаш ишларини олиб борди.
11Харим ўғли Малкиё ва Пахатмўаб ўғли Хашшуб деворнинг кейинги қисмини ва Тандир минорасини таъмирладилар.
12Деворнинг кейинги қисмида Халлохеш ўғли Шаллун ўз қизлари билан таъмирлаш ишларини олиб борди. Шаллун Қуддус ҳудудининг иккинчи ярмини бошқарувчи ҳоким эди.

 

Сойлик дарвозаси

 

13Зонўвах аҳолиси ва Ханун Сойлик дарвозасини таъмирлашди. Улар дарвозани қуриб, дарвозанинг қанотларини, зулфинларини, тамбаларини ўрнатишди, деворнинг минг тирсак узунлигидаги Гўнг дарвозасигача бўлган қисмини ҳам таъмирлашди.

 

Гўнг дарвозаси

 

14Байт–Хакерем ҳудудининг ҳокими Рахав ўғли Малкиё Гўнг дарвозасини таъмирлади. У дарвозани қуриб, дарвозанинг қанотларини, зулфинларини, тамбаларини ўрнатди.

 

Булоқ дарвозаси

 

15Миспах ҳудудининг ҳокими Холхози ўғли Шаллум Булоқ дарвозасини таъмирлади. У дарвозани қуриб, устини ёпди ва дарвозанинг қанотларини, зулфинларини, тамбаларини ўрнатди. Шунингдек, Силоам ҳовузи ёнидаги деворни ҳам қайтадан қурди. Деворнинг бу қисми шоҳнинг боғидан то Довуд қалъасидан пастга кетган зинапоягача чўзилган эди.
16Ундан кейин Озбук ўғли Нахимиё таъмирлаш ишларини олиб борди. Нахимиё Байт–Зур ҳудудининг ярмини бошқарувчи ҳоким эди. У деворни Довуд қабристонининг рўпарасигача — сунъий ҳовуз ва Жангчилар уйигача бўлган қисмини таъмирлади.
17Қуйидаги левилар деворнинг кейинги бир неча қисмларини қайтадан қурдилар: Баних ўғли Рахум кейинги қисмини қурди.
Кейлах ҳудудининг ярмини бошқарувчи ҳоким Хашавиё ўз ҳудуди номидан кейинги қисмини қурди.
18Ундан кейинги қисмини уларнинг биродарлари Ханадод ўғли Биннуй бошчилигида қуришди. Биннуй Кейлах ҳудудининг иккинчи ярмини бошқарувчи ҳоким эди.
19Кейинги қисмида Миспах шаҳри ҳокими Ешува ўғли Эйзар таъмирлаш ишларини олиб борди. У аслаҳахонага чиқадиган йўлнинг рўпарасидаги деворни ғишт тирговучигача бўлган қисмини таъмирлади.
20Заббай ўғли Борух деворнинг кейинги қисмини — ғишт тирговучидан олий руҳоний Элиашабнинг уйи эшигигача бўлган қисмни таъмирлади.
21Хаккўзнинг набираси, Уриё ўғли Миромўт деворнинг кейинги қисмини — Элиашаб уйининг эшиги рўпарасидан то уйнинг охиригача бўлган қисмини таъмирлади.
22Қуддус атрофида истиқомат қиладиган руҳонийлар деворнинг навбатдаги қисмини таъмирладилар.
23Улардан кейин Бенямин ва Хашшуб деворнинг ўз уйлари рўпарасидаги қисмини таъмир қилдилар.
Улардан кейин Онониёҳнинг набираси, Масиёнинг ўғли Озариё ўз уйининг рўпарасидаги қисмини таъмирлади.
24Ханадод ўғли Биннуй деворнинг кейинги қисмини — Озариёнинг уйидан то деворнинг бурчагидаги ғишт тирговучигача бўлган қисмини таъмирлади.
25Узай ўғли Полол деворнинг ғишт тирговучидан бошланган қисмини таъмирлади. Деворнинг бу қисми соқчилар ҳовлиси ёнидаги шоҳнинг юқори сарой минораси рўпарасида жойлашган эди.
Парўш ўғли Подиё 26ва Офел тепалигида истиқомат қилувчи Маъбад хизматкорлари деворнинг кейинги қисмини таъмирладилар. Улар деворнинг шарқ томонидаги Сув дарвозасигача ва баланд минорагача бўлган қисмини таъмирладилар.
27Тахувалик эркаклар деворнинг кейинги қисмини таъмирладилар. Улар баланд миноранинг рўпарасини то Офел деворигача таъмир қилдилар.

 

От дарвозаси

 

28Руҳонийлар гуруҳи деворнинг От дарвозасидан тепаликка томон кетган қисмини таъмирладилар. Ҳар бири ўз уйининг рўпарасини таъмир қилди.
29Иммар ўғли Зодўх ўз уйининг рўпарасини таъмирлади.
Шаханиё ўғли Шамаё деворнинг кейинги қисмини таъмирлади. Шаханиё Маъбаднинг Шарқий дарвозаси дарвозабони эди.
30Шаламиё ўғли Ханониё ва Залафнинг олтинчи ўғли Ханун деворнинг кейинги қисмини таъмирлади.
Бархиё ўғли Машуллом ўзининг уйи рўпарасини таъмирлади.
31Заргарлардан бири Малкиё деворнинг бурчагидаги юқори хонагача бўлган қисмни таъмирлади. Маъбад хизматкорларининг ва савдогарларнинг уйи шу ерда — Назорат дарвозаси ёнида жойлашган эди.
32Деворнинг бурчакдаги юқори хонадан Қўй дарвозасигача бўлган қисмини заргарлар ва савдогарлар таъмирладилар.

 

4–БОБ

 

Душманларнинг ниятини Худо пучга чиқаради

 

1Санбаллат деворни қураётганимизни эшитдию жаҳли чиқиб, қаттиқ ғазабланди. Сўнг яҳудийларни масхаралай бошлади. 2У шерикларининг ва Самария лашкарбошларининг олдида шундай деди: “Бу ожиз яҳудийлар нима қиляптилар ўзи?! Ўзларича деворни таъмирламоқчиларми?! Бу ишни бир кунда битириб, қурбонлик куйдиришни ҳам ўйлаяптилар, шекилли–а?! Ёниб битган вайроналардан тошларга жон ато қилмоқчиларми?!” 3Оммонлик Тўвиё Санбаллатнинг ёнида эди. У ҳам шундай деди: “Улар қураётган бу девор устига ҳатто тулки чиқса ҳам, девор қулаб тушади.”

 

4Шунда мен ибодат қилиб дедим: “Эй Худойимиз! Бизларни қанчалик хор қилишаётганини эшитиб қўй! Уларнинг масхаралашларини ўзларининг бошига сол. Улар сургун бўлишсин, душманларига ўлжа бўлишсин. 5Уларнинг айбларидан ўтма, гуноҳларини унутма! Ахир, улар бинокорлар олдида Сени ҳақорат қилдилар.”

 

6Биз деворни қуравердик, халқ чин дилдан ишлагани учун, тез орада деворни ярмигача кўтариб бўлдик.
7Деворни таъмирлаш ишлари яхши кетиб, деворнинг ўпирилган жойлари тиклана бошлаган эди. Санбаллат, Тўвиё, Арабистонликлар, Оммонликлар ва Ашдодликлар бу ҳақда эшитиб, қаттиқ ғазабландилар. 8Ҳаммалари биргаликда тил бириктириб, Қуддусга ҳужум қилишга ва шаҳарни саросимага солишга қасд қилдилар. 9Лекин биз Худойимизга илтижо қилдик, шаҳарни ва ўзимизни кечаю кундуз улардан ҳимоя қилиш учун қўриқчилар тайинладик.
10Яҳудо халқи эса шундай деб нола қилар эди:

 

Оғир юк ташувчиларнинг ҳоли қолмади,
Ахлатнинг–чи охири кўринмайди!
Бу деворни битиришга ҳеч кўзимиз етмайди.

 

11Душманларимиз эса қуйидагича режа қилишарди: “Биз билдирмасдан, кўринмай уларнинг устига бостириб борамиз–да, ҳаммаларини ўлдирамиз, ишларини тўхтатамиз.” 12Уларга қўшни бўлган яҳудийлар ҳам ҳар томондан ўн мартача олдимизга келишди ва бизни шундай деб огоҳлантирди: “Хавф остида қолдингизлар. Яхшиси, бу жойдан чиқиб кетинглар, бориб, биз билан яшанглар.” 13Шунинг учун мен деворнинг энг паст жойлари орқасига, очиқ жойларига қилич, найза ва ёй билан қуролланган одамларни уруғлари бўйича жойлаштирдим. 14Кейин аҳволни кўриб, йўлбошчиларга, амалдорларга ва қолган халққа айтдим: “Душманлардан қўрқманглар. Раббийни ёдингизда тутинглар. У қудратли ва ҳайбатли Худодир. Қариндош–уруғларингизни, ўғил–қизларингизни, хотинларингизни, уй–жойларингизни ҳимоя қилиш учун жанг қилинглар!”
15Душманларимизнинг бизга қарши ўйлаган фитналаридан хабардор эканимизни уларнинг ўзлари ҳам эшитишди. Уларнинг ниятини Худо пучга чиқарган эди. Шундай қилиб, ҳаммамиз яна деворни таъмирлаш ишларига қайтдик. Ҳар ким ўз ишига борди. 16-17Ўша кундан бошлаб одамларимнинг ярми қурилишда ишлади, ярми эса совут кийиб, найза, қалқон ва ёй ушлаб, соқчилик қилди. Йўлбошчилар деворни қураётган Яҳудо одамларининг ёнида ўз жойларини эгаллашди. Оғир юк ташувчилар бир қўли билан меҳнат қилиб, бир қўлида қурол ушлаб, ўз вазифаларини бажарардилар. 18Девор қураётганларнинг ҳар бири ёнига қилич боғлаган ҳолда иш қилар эди. Бурғу чаладиган одам ҳам доим ёнимда эди. 19Мен йўлбошчиларга, амалдорларга ва қолган халққа айтдим: “Ишимиз катта, орамиздаги масофа узоқ, шунинг учун девор бўйлаб бир–биримиздан ажралиб қолганмиз. 20Бурғу овозини эшитишингиз биланоқ, бизга қўшилинглар. Худойимиз биз учун жанг қилади!”
21Биз шу йўсинда меҳнат қилардик. Одамларнинг ярми эрта тонгдан осмонда юлдузлар кўрингунча найза ушлаб соқчилик қиларди. 22Мен ўша пайтда одамларга шундай деб айтдим: “Сизлар ўз ёрдамчиларингиз билан тунни Қуддуснинг ичкарисида ўтказинглар. Тунда соқчилик қилинглар, кундузи эса ишланглар.” 23Шундай қилиб, ҳеч биримиз — мен ҳам, қариндош–уруғларим ҳам, одамларим ҳам, ёнимдаги қўриқчилар ҳам шу вақт давомида ҳатто кечаси ҳам кийимларимизни ечмадик. Қуролларимиз доимо ёнимизда эди.

 

5–БОБ

 

Нахимиё камбағалларга ёрдам беради

 

1Орадан бир оз вақт ўтгач, баъзи эркагу аёллар ўз яҳудий биродарларидан қаттиқ нолий бошлашди. 2Улардан баъзилари шундай деб айтишарди: “Биз кўпчиликмиз, бола–чақамиз кўп. Бизга буғдой керак, бўлмаса очликдан ўлиб қоламиз.” 3Бошқа баъзи бирлари эса шундай деб айтишарди: “Очарчилик пайтида донимиз бўлсин, деб далаларимизни, узумзорларимизни, уйларимизни гаровга беряпмиз.” 4Яна бировлари шундай деб нолишарди: “Далаларимиз ва узумзорларимиз солиғини шоҳга тўлаш учун пулни қарзга оляпмиз. 5Бизнинг яҳудий биродарларимиздан кам жойимиз йўқ! Уларнинг болалари бизнинг болаларимиздан ортиқ эмас. Лекин ўғил–қизларимизни қул, чўри қилиб сотишга мажбур бўляпмиз. Ҳа, қизларимиздан баъзилари чўри қилиб сотилди ҳам. Бу хусусда бирор нарса қилишга ожизмиз. Ахир, далаларимиз, узумзорларимиз энди бошқаларнинг қўлида.”
6Уларнинг дод–фарёдларини, шикоятларини эшитиб, қаттиқ ғазабландим. 7Бу тўғрида мулоҳаза қилиб, йўлбошчилар билан амалдорларни койидим: “Сизлар ҳали биродарларингизнинг гаровга қўйган мулкларини тортиб оляпсизларми?!” Сўнгра катта бир йиғин чақиртириб, йўлбошчиларга танбеҳ бердим: 8“Бутпараст халқларга қул ва чўри қилиб сотилган яҳудий биродарларимизни имконимиз борича қайтариб сотиб олдик. Энди эса биродарларингизнинг қулликка сотилишига ўзларингиз сабабчи бўляпсизлар. Уларни биз яна қайтариб сотиб олишимиз керакми?!” Йўлбошчилар ва амалдорлар сукут сақлаб, миқ этмай туравердилар.
9Мен гапимни давом эттирдим: “Қилаётган ишларингиз яхши эмас. Душман халқларга масхара бўлмаслигингиз учун Худойимиздан қўрқиб юришларингиз керак эмасми?! 10Мана, менинг яқинларим, одамларим, ҳатто ўзим ҳам яҳудий биродарларимизга қарзга пул ва буғдой бериб турибмиз. Келинглар, энди уларнинг гаровга қўйилган нарсаларини тортиб олмайлик! 11Сизлар улардан тортиб олган далаларни, узумзорларни, зайтунзорларни, уйларни, фоиз қилиб олган пулларни, донни, шаробни, зайтун мойини ҳозироқ ўзларига қайтариб беринглар.”
12Йўлбошчилар ва амалдорлар шундай дедилар: “Айтганларингизни қиламиз. Биз уларнинг ҳамма нарсасини қайтариб берамиз, улардан энди ҳеч нарса талаб қилмаймиз.”
Мен руҳонийларни чақирдим, берган ваъдаларини бажаришлари учун йўлбошчилар ва амалдорларга қасам ичирдим. 13Сўнг белбоғимни ечиб қоқдим–у шундай дедим: “Шу ваъдани бажармаганни Худо худди шундай қилиб қоқиб юборсин. Уни уйидан ва мол–мулкидан маҳрум қилсин. Худо ўша одамларни қуп–қуруқ қолдирсин.” Бутун жамоа “Омин”, деб, Эгамизга ҳамду санолар айтди. Йўлбошчилар ва амалдорлар берган ваъдаларида турдилар.

 

Нахимиёнинг фидойилиги

 

14Мен Яҳудо юрти ҳокими этиб тайинланганим учун халқдан озиқ–овқат талаб қилиш ҳуқуқига эга эдим. Лекин ҳокимлигимнинг ўн икки йили давомида — Артахшас ҳукмронлигининг йигирманчи йилидан то ўттиз иккинчи йилигача мен халқдан ўзим учун ҳам, қариндош–уруғларим учун ҳам ҳеч қандай озиқ–овқат талаб қилмадим. 15Мендан олдинги ҳокимлар халқдан кунига қирқ кумуш танга билан бирга озиқ–овқат ва шароб ҳам олиб, халқнинг елкасига миниб олган экан. Ҳатто ҳокимларнинг одамлари ҳам халққа ҳукмини ўтказардилар. Мен эса Худодан қўрққаним учун шундай қилмадим. 16Бунинг ўрнига мен бутун кучимни деворни қайта қуришга бағишладим. Одамларимнинг ҳаммаси таъмирлаш ишларига бел боғлаган эди. Ер сотиб олишга вақтимизни сарфлаб ўтирмадик.
17Менинг дастурхонимдан ҳар куни 150 яҳудий ва уларнинг амалдорлари таом ер эдилар. Булардан ташқари, атрофдаги халқлардан келган меҳмонларнинг оёғи меникидан узилмас эди. 18Ҳар кунги дастурхонимга битта буқа, олтита семиз қўй ва бир қанча товуқлар талаб қилинарди. Ҳар ўн кунда меш–меш турли хил шароб керак бўларди. Лекин халқ шусиз ҳам оғир солиқлар остида қолиб кетганини билар эдим. Шу боис мен ҳоким сифатида талаб қилишга ҳаққим бўлган озиқ–овқатдан воз кечдим.

 

19Эй Худойим! Бу халқ учун қилган ҳамма ишларимни ёдингда тут, мендан марҳаматингни дариғ тутмагин.

 

6–БОБ

 

Нахимиёга қарши фитна

 

1Санбаллат, Тўвиё, Арабистонлик Гашим ва бошқа душманларимиз деворни қуриб бўлганимни, деворда биронта ҳам ўпирилган жой қолмаганини эшитишди. Лекин дарвозаларнинг қанотларини ҳали ўрнаштириб бўлмаган эдим. 2Шунда Санбаллат ва Гашим менга: “Кел, Онў текислигидаги қишлоқлардан бирида учрашайлик”, деб хабар жўнатишди. Лекин улар менга шикаст етказишга қасд қилаётган эдилар. 3Шунинг учун уларга хабарчилар орқали шундай жавоб бердим: “Мен муҳим иш билан бандман, бора олмайман. Сизларнинг олдингизга кетсам, иш тўхтаб қолади!” 4Улар менга тўрт марта шундай хабар жўнатишди, мен бир хил жавоб беравердим. 5Бешинчи марта Санбаллатнинг одами қўлида очиқ мактуб билан келди. 6Мактуб шундай ёзилган эди:

 

“Бошқа халқлар орасида шундай миш–мишлар юрибди, Гашим ҳам ўша гапни айтяпти: сен ва яҳудийлар исён қилмоқчи бўлиб, деворни қураётган экансизлар. Хабарларга қараганда, сен яҳудийларнинг шоҳи бўлишни мўлжаллаётган экансан. 7Сен Қуддусда пайғамбарлар тайинлабсан. Пайғамбарлар: “Яҳудонинг шоҳи бор”, деб сен тўғрингда башорат қилишаётган экан. Бу гап–сўзлар албатта шоҳнинг қулоғига етиб боради. Таклифим шуки, келгин, бу ҳақда маслаҳатлашиб олайлик.”

 

8Мен унга шундай жавоб жўнатдим: “Айтганларингнинг ҳаммаси ёлғон. Ҳаммасини ўзинг тўқиб чиқаргансан.” 9Улар бизни қўрқитмоқчи бўлган, “Шундай қилсак, уларнинг қўллари ишдан совийди, ишлари охирига етмай қолиб кетади”, деб ўйлаган эдилар. Шунинг учун, мен: “Эй Худо, менга куч бер!” деб ёлвордим.
10Бир куни мен Махитавалнинг набираси, Далоёнинг ўғли Шамаёникига бордим. У уйига беркиниб олган экан. Шамаё менга шундай деди:

 

Кел, Худонинг уйида учрашайлик,
Муқаддас хонасига кириб олайлик,
Эшикларини беркитиб қўяйлик.
Ахир, душманларинг сени ўлдиргани келяптилар,
Шу кеча жонингга қасд қилмоқчи бўляптилар.

 

11— Лекин мен шундай жавоб бердим:
— Менинг мартабамдаги одам бундай вазиятда қочармиди?! Муқаддас хонада яшириниб олсам, жонимни ҳақиқатдан ҳам қутқара оламан, деб ўйлаяпсизми?! Муқаддас хонага ҳечам кирмайман!
12Шамаёнинг сўзлари Худодан эмаслигини мен аниқ билдим. Тўвиё ва Санбаллат Шамаёни ёллаганлари учун, у менга шу хабарни берган эди. 13Уларнинг бундан мақсади мени қўрқитиш, айтганларини қилдириб, мени гуноҳга ботириш эди. Шунда обрўйим тўкилиб, уларга мазах бўлган бўлардим.

 

14Эй Худойим! Тўвиё билан Санбаллатнинг қилмишларини ёдингда тут. Мени қўрқитмоқчи бўлган пайғамбар аёл Новадиёнинг ва бошқа пайғамбарларнинг қилмишларини унутма, уларнинг жазосини бер.

 

Деворни таъмирлаш ишлари тугайди

 

15Шундай қилиб, девор Элул ойининг йигирма бешинчи куни — эллик икки кунда битказилди. 16Атрофдаги халқлардан бўлган душманларимиз буни эшитишиб, қўрқдилар, хижолатда қолдилар. Чунки бу иш Худойимизнинг мадади билан қилинганини улар билдилар.
17Эллик икки кун давомида Яҳудо йўлбошчилари ва Тўвиё бир–бирлари билан мактуб ёзишиб турди. 18Чунки Яҳудо юртидаги кўп одам Тўвиёга содиқ эди, бунга иккита сабаб бор эди: Тўвиёнинг қайнатаси Орах ўғли Шаханиё эди, Тўвиёнинг ўғли Ёхуханон эса Бархиё ўғли Машулломнинг қизига уйланган эди. 19Ўша одамлар менинг олдимда Тўвиёнинг савоб ишларидан гапиришар, ўз навбатида менинг гапларимни унга етказишар эди. Тўвиё эса мени қўрқитиш ниятида мактуб жўнатарди.

 

7–БОБ

 

1Девор қурилиб, мен дарвозаларнинг қанотларини ўрнаттириб бўлганимдан кейин, Маъбад дарвозабонлари, қўшиқчилар ва левилар тайинланди. 2Мен укам Хонинни ва қалъа қўмондони Ханониёни Қуддус устидан ҳокимлар қилиб тайинладим. Ханониё содиқ одам бўлиб, бошқаларга қараганда Худодан қўрқарди. 3Мен уларга шундай деб айтдим: “Кун иссиқ пайтида Қуддус дарвозаларини очиқ қолдирманглар. Ўша пайтда навбатчиликда турган соқчилар дарвозаларни беркитиб, қулфлаб қўйсинлар. Қуддус аҳолиси орасидан ҳам қўриқчиларни тайинланглар. Уларнинг баъзилари махсус жойларни, бошқалари эса ўзларининг уйлари атрофини қўриқлашсин.”

 

Асирликдан қайтиб келганларнинг рўйхати

 

4Қуддус кенг, катта шаҳар эди. Лекин шаҳарда кўп одам яшамас, ҳали уйлар кўп қурилмаган эди. 5Шунда йўлбошчиларни, амалдорларни ва халқни тўплаб, уруғлари бўйича рўйхат тузишни Худойим кўнглимга солди. Мен Яҳудога асирликдан биринчи бўлиб қайтиб келганларнинг насабномаси рўйхатини топдим. Насабнома китобида қуйидагилар ёзилган эди:

 

6-7Бобил шоҳи Навухадназар асир қилиб олиб кетган яҳудийларнинг бир қисми Қуддусга ва Яҳудо юртидаги ўзларининг шаҳарларига қайтиб келиб, ўрнашдилар. Улар Зарубабел, Ёшуа, Нахимиё, Озариё, Рамиё, Нахамонах, Мордахай, Билшон, Миспар, Биғвай, Нихум ва Банах бошчилигида қайтиб келган эдилар.

 

Исроил уруғлари ота–боболари бўйича рўйхат қилинади

 

Асирликдан қайтиб келган Исроил эркакларининг сони қуйидагича эди:

 

8Парўш уруғидан — 2172 та эркак.
9Шафатиё уруғидан — 372 та эркак.
10Орах уруғидан — 652 та эркак.
11Пахатмўаб, яъни Eшува ҳамда Йўаб уруғларидан — 2818 та эркак.
12Элам уруғидан — 1254 та эркак.
13Затту уруғидан — 845 та эркак.
14Заккай уруғидан — 760 та эркак.
15Биннуй уруғидан — 648 та эркак.
16Бўвай уруғидан — 628 та эркак.
17Озгад уруғидан — 2322 та эркак.
18Одонихам уруғидан — 667 та эркак.
19Биғвай уруғидан — 2067 та эркак.
20Адин уруғидан — 655 та эркак.
21Отер, яъни Ҳизқиё уруғидан — 98 та эркак.
22Хашум уруғидан — 328 та эркак.
23Безай уруғидан — 324 та эркак.
24Хориф уруғидан — 112 та эркак.
25Гивон уруғидан — 95 та эркак.

 

Исроил уруғлари шаҳарлар бўйича рўйхат қилинади

 

26Байтлаҳмлик ва Натуфолик — 188 та эркак.
27Онотўтлик — 128 та эркак.
28Байт–Озмобитлик — 42 та эркак.
29Хират–Ёримлик, Хафиралик ва Берўтлик — 743 та эркак.
30Рамалик ва Ғиболик — 621 та эркак.
31Михмашлик — 122 та эркак.
32Байтиллик ва Айлик — 223 та эркак.
33Наволик — 52 та эркак.
34Эламлик — 1254 та эркак.
35Харимлик — 320 та эркак.
36Ерихолик — 345 та эркак.
37Лўдлик, Ҳодидлик ва Онўлик — 721 та эркак.
38Санолик — 3.930 та эркак.

 

Руҳонийлар уруғлари

 

39Асирликдан қайтиб келган руҳонийларнинг сони қуйидагича эди:

 

Ёшуа наслидан, аниқроғи Ёдиё уруғидан — 973 та эркак.
40Иммар уруғидан — 1052 та эркак.
41Пашхур уруғидан — 1247 та эркак.
42Харим уруғидан — 1017 та эркак.

 

Левилар уруғлари

 

43Асирликдан қайтиб келган левилар уруғларининг сони қуйидагича эди:

 

Хўдаво наслидан бўлган Ешува, аниқроғи Кадмил уруғидан — 74 та эркак.
44Осиф уруғидан бўлган қўшиқчилар — 148 та эркак.
45Шаллум, Отер, Талмўн, Оққув, Хатита ва Шўвай уруғларидан бўлган Маъбад дарвозабонлари — 138 та эркак.

 

Маъбад хизматкорлари уруғлари

 

46Асирликдан қайтиб келган Маъбад хизматкорларининг уруғлари қуйидагилар эди:

 

Зихо, Хасуфа, Таббайўт,
47Керош, Сиё, Падўн,
48Лавон, Хагава, Шалмай,
49Ханон, Гиддол, Гахар,
50Раё, Ратан, Накудо,
51Ғаззом, Уззо, Посиёх,
52Бесай, Муним, Нафусим,
53Бобуҳ, Хакуфа, Хорхур,
54Базулaт, Махидо, Харша,
55Боркис, Сисаро, Тамах,
56Назиё, Хатифа.

 

Сулаймоннинг қароллари уруғлари

 

57Сулаймон қаролларининг асирликдан қайтиб келган уруғлари қуйидагилар эди:

 

Сўтай, Сўфарат, Паридах,
58Ялох, Дархун, Гиддол,
59Шафатиё, Хаттил, Пахаратҳаззавойим, Омон.

 

60Маъбад хизматкорлари ва Сулаймоннинг қароллари уруғларидан бўлганларнинг жами 392 киши эди.

 

Насл–насаби номаълум бўлганлар

 

61Қуйидагилар Тел–Малах, Тел–Харша, Харуб, Адўн ва Иммар шаҳарларидан келган эдилар, лекин ўзларининг уруғбошиси Исроил наслига мансублигини исботлай олмасдилар:

 

62Далоё, Тўвиё ва Накудо уруғлари — 642 киши.

 

63-64Қуйидаги руҳонийлар уруғлари ўз насабномасини топа олмадилар: Хаваё, Хаккўз ва Борзулай уруғлари (Борзулайнинг бобоси Гиладлик Борзулай деган одамнинг қизига уйланган бўлиб, бу уруғ ўша аёлнинг уруғи номи билан юритилар эди.) Шу сабабдан улар хизмат қилишга нопок ҳисобланиб, руҳонийликка қабул қилинмадилар. 65Яҳудо ҳокими уларга шундай деди: “Бирорта руҳоний Худодан Урим ва Туммим орқали руҳоний эканлигингизни сўраб, тасдиқламагунча, сизлар назрларнинг руҳонийларга тегишли улушидан тановул қилмайсизлар.”

 

Асирликдан қайтиб келганларнинг жами

 

66Бу жамоа жами 42.360 кишидан иборат эди. 67Булардан ташқари, қул ва чўрилари — 7.337 киши, қул ва чўри қўшиқчилар 245 киши эди. 68Жамоанинг 736 та оти, 245 та хачири, 69435 та туяси, 6.720 та эшаги бор эди.
70Баъзи уруғбошилар қурилиш ишлари учун инъомлар бердилар. Ҳоким ҳам хазинага 1000 олтин танга, 50 та тоғорача ва руҳонийлар учун 530 та кўйлак берди. 71Баъзи уруғбошилар иншоот қурилиши учун хазинага 20.000 олтин танга, 80 пуд кумуш бердилар. 72Қолган халқ жами 20.000 олтин танга, 75 пуд кумуш ва руҳонийлар учун 67 та кўйлак бердилар. 73Шундай қилиб, руҳонийлар, левилар, Маъбад дарвозабонлари, қўшиқчилар, Маъбад хизматкорлари ва халқнинг қолганлари ўз шаҳарларига бориб жойлашдилар.

 

8–БОБ

 

Эзра халққа Тавротни ўқиб беради

 

1Еттинчи ойда Исроил халқи ўз шаҳарларида ўрнашиб олгандан кейин,бутун халқ Сув дарвозаси олдидаги майдонда тўпланди. Улар тафсирчи Эзрага: “Исроил халқига Мусо орқали Эгамиз берган Тавротни олиб келинг”, деб айтдилар. 2Шундай қилиб, еттинчи ойнинг биринчи кунида руҳоний Эзра Тавротни жамоа олдига олиб келди. Эркагу аёл, эсини таниган ҳамма одам шу ерда эди. 3Эзра Сув дарвозасининг олдидаги майдонда саҳардан пешингача жамоага Тавротни ўқиб берди. Жамики халқ диққат билан қулоқ солиб тинглади. 4Тафсирчи Эзра йиғин учун тайёрланган баланд ёғоч супа устида турарди. Унинг ўнг томонида Маттитиё, Шама, Оноёҳ, Уриё, Хилқиё, Масиё ва чап томонида Подиё, Мишаил, Малкиё, Хашум, Хашбадданах, Закариё, Машуллом турарди.
5Эзра баланд супа устида тургани учун жамики халқ уни кўриб турар эди. У бутун халқнинг кўзи олдида Таврот китобини очди. Эзра китобни очганда, бутун халқ ўрнидан турди. 6Сўнгра Эзра улуғвор Худо — Эгамизни олқишлади, жамики халқ қўлларини кўтариб, “Омин, Омин”, деди. Сўнг халқ икки букилиб, Эгамизга таъзим қилди.
7Халқ жойида турар экан, левилар — Ешува, Баних, Шаравиё, Ёмин, Оққув, Шаббатай, Хўдиё, Масиё, Килит, Озариё, Йўзабад, Ханон ва Палиё халққа Тавротни тушунтирар эдилар. 8Улар Худонинг Таврот китобидан ўқиб, ўқиганларини таржима қилиб берардилар, Тавротнинг мазмунини тушунтирардилар, шунинг учун халқ ўқилганларни тушунди.
9Бутун халқ Таврот сўзларини эшитганларида йиғлади. Лекин ҳоким Нахимиё, руҳоний ва тафсирчи бўлган Эзра, шунингдек, халққа Тавротни тушунтирган левилар бутун жамоага айтдилар: “Бугунги кун Эгамиз Худога бағишланган муқаддас кундир, шунинг учун қайғурманглар, йиғламанглар.” 10Кейин Эзра халққа деди: “Энди уйларингизга қайтиб боринглар, ёғли таомлар еб, ширин шароб ичинглар. Ҳеч нарса тайёрламаганларга таомларингиздан беринглар. Бугунги кун Раббимизга бағишланган муқаддас кундир. Бугун қайғурманглар, ахир, Эгамиз туфайли топган севинчингиз нажот қўрғонингиздир.” 11Левилар ҳам жамики халққа: “Хотиржам бўлинглар, қайғуга ботманглар, чунки бу кун муқаддасдир”, деб тасалли бердилар. 12Жамики халқ Тавротдан эшитган сўзларини англаб тушунганлари учун, еб–ичгани, таом улашиб, катта хурсандчилик қилгани уйларига кетишди.

 

Чайла байрами

 

13Эртаси куни жамики халқнинг уруғбошилари, руҳонийлар ва левилар Таврот сўзларини ўрганиш учун тафсирчи Эзранинг ҳузурига келишди. 14Улар Тавротни ўрганиб, Мусо орқали Эгамиз берган Чайла байрами ҳақидаги амрни топдилар. Бу амрга кўра, Исроил халқи еттинчи ойда нишонланадиган Чайла байрами кунларида чайлаларда яшашлари кераклигини билдилар. 15Бундан ташқари, Қуддусда ва Исроил халқининг ҳамма шаҳарларида қуйидагилар эълон қилиниши кераклигини ҳам билиб олдилар: “Тавротда ёзилган кўрсатмаларга мувофиқ, қирларга чиқинглар, чайлалар ясаш учун зайтун дарахти, мирта бутаси, пальма дарахтининг ва бошқа дарахтларнинг шох–шаббаларидан олиб келинглар.” 16Шундай қилиб, халқ бориб, шох–шаббалар олиб келди ва ўзлари учун чайлалар ясашди. Улар чайлаларни уйларининг томларида, ҳовлиларида, Худонинг уйи ҳовлисида, Сув дарвозаси ёнидаги майдонда, Эфрайим дарвозаси ёнидаги майдонда ясадилар. 17Асирликдан қайтган ҳамма одамлар чайлалар ясаб, ўша чайлаларда яшадилар. Нун ўғли Ёшуа давридан бери Исроил халқи бундай байрамни нишонламаган эди. Ҳамма ғоят хурсанд эди. 18Эзра ҳар куни — байрамнинг биринчи кунидан охирги кунигача Худонинг Таврот китобидан ўқиб берди. Тавротда талаб қилинганидай, улар етти кун байрамни нишонладилар, саккизинчи куни муқаддас йиғин бўлди.

 

9–БОБ

 

Халқ гуноҳлари учун тавба қилади

 

1Еттинчи ойнинг йигирма тўртинчи куни Исроил халқи яна йиғин қилди. Улар қайғудан қанорга ўраниб, бошларидан тупроқ сочиб, рўза тутдилар. 2Исроил насли ўзларини ҳамма бегоналардан айириб олдилар, сўнг ўзларининг ва ота–боболарининг гуноҳлари учун тавба қилдилар. 3Улар тахминан уч соат давомида тик туриб, Эгаси Худонинг Таврот китобидан ўқилган сўзларни эшитдилар. Кейинги уч соат давомида эса тавба қилиб, Эгаси Худога сажда қилдилар. 4Ўша ерда левилар турадиган бир зина бор эди. Ешува, Баних, Кадмил, Шабаниё, Бўнах, Шаравиё, Баних ва Ханонах ўша зинага чиқиб, Эгаси Худога қаттиқ овозда илтижо қилдилар.

 

Левилар тавба–тазарру билан ибодат қиладилар

 

5Сўнгра левилардан бўлган Ешува, Кадмил, Баних, Хашавниё, Шаравиё, Хўдиё, Шабаниё ва Патихиё халққа даъват қилиб дедилар: “Энди туринглар, Эгангиз Худони олқишланглар!” Левилар ҳамду сано ўқидилар:

 

“Эй Эгамиз Худо! Сенга абадулабад ҳамду санолар бўлсин. Сенга муносиб ҳамду сано айтишга тилимиз ожиз бўлса–да, ҳамма Сенинг улуғвор номингни олқишласин.
6Ёлғиз Сен Эгамиздирсан! Сен осмонни, беқиёс фалакни, ундаги ҳамма самовий жисмларни, заминни, заминдаги ҳамма нарсани, денгизларни, денгизлардаги ҳамма нарсани яратгансан. Уларнинг ҳаммасига жон ато қилган Сенсан. Самодаги фаришталар Сенга сажда қилади.
7Сен Парвардигор Эгамизсан. Сен Ибромни танлаб олдинг, уни Халдейдаги Ур шаҳридан олиб чиқдинг, унга Иброҳим, деб исм бердинг. 8Унинг содиқлигига амин бўлдинг. Шунинг учун у билан аҳд қилиб, дединг: “Сенинг наслларингга Канъон, Хет, Амор, Париз, Ёбус ва Гиргош халқларининг юртларини бераман.” Сен аҳдингда турдинг, чунки Сен содиқ Худосан.
9Ота–боболаримизнинг Мисрдаги азоб–уқубатларини Ўзинг кўрдинг, уларнинг Қизил денгизда қилган дод–фарёдларини эшитдинг. 10Сен фиръавнга, унинг барча аъёнларига, Миср юртининг халқига қарши аломату мўъжизалар кўрсатдинг. Чунки улар ота–боболаримизга нисбатан сурбетларча иш тутганларини билардинг. Ўшанда қозонган довруғинг шу кунгача сақланиб қолган. 11Сен ота–боболаримизнинг кўз ўнгида денгизни иккига бўлдинг, шу боис улар денгиз орқали қуруқ ердан ўтдилар. Уларни таъқиб қилаётган Мисрликларни эса Сен денгиз қаърига улоқтирдинг. Улар баҳайбат сувларга тошдай ғарқ бўлдилар. 12Сен кундузи ота–боболаримизни устун шаклидаги булут билан бошлаб бординг, кечалари устун шаклидаги аланга билан уларнинг йўлларини ёритдинг.
13Сен Синай тоғи узра келиб турдинг, самодан туриб уларга гапирдинг, уларга адолатли қоидалар, тўғри қонунлар, яхши фармонлару амрлар бердинг. 14Сенга бағишланган Шаббат кунига риоя қилиш тўғрисида уларга кўрсатмалар бердинг. Қулинг Мусо орқали уларга амрлар, фармонлар, қонунлар бердинг.
15Улар оч қолганларида, самодан нон бердинг, чанқаганларида қоядан уларга сув чиқариб бердинг. Сен Канъон юртини уларга бераман, дея онт ичган эдинг. Сўнг уларга, боринглар, ўша ерни мулк қилиб олинглар, деб айтдинг. 16Лекин ота–боболаримиз ўзларига бино қўйиб, ўжарлик қилдилар, Сенинг амрларингга итоат этмадилар. 17-18Улар Сенга итоат этишдан бош тортдилар, уларнинг орасида кўрсатган мўъжизаларингни эсга олмадилар. Шу қадар ўжарлик қилдиларки, Мисрдаги қулликка қайтиб бориш учун ўзларига йўлбошчи тайинладилар. Лекин Сен кечирадиган, иноятли, раҳмдил, жаҳли тез чиқмайдиган, содиқ севгиси мўл Худосан. Бизнинг ота–боболaримиз ўзларига буқанинг тасвирини ясаб: “Мана бизларни Мисрдан олиб чиққан худойимиз”, деган эдилар. Шу тариқа ўта шаккоклик қилган эдилар. Ҳатто ўшанда ҳам Сен ота–боболаримизни тарк этмадинг.
19Сен ғоят раҳмдил бўлганинг учун ота–боболаримизни саҳрода ташлаб кетмадинг. Уларни кундузлари доим булут устуни билан йўлда бошлаб бординг, кечалари юра олсин, деб доим аланга устуни билан йўлларини ёритдинг. 20Уларга ўгит берсин, деб эзгу Руҳингни бахш этдинг, уларнинг оғзидан маннани узмадинг, чанқоқларини бостиришсин, деб сув бердинг. 21Сен қирқ йил саҳрода уларга ғамхўрлик қилдинг, улар ҳеч нарсага муҳтожлик сезмадилар, кийимлари тўзиб кетмади, оёқлари шишиб кетмади.
22Сен уларга шоҳликлар ва халқлар устидан ғалаба ато қилдинг, қўлга киритган ернинг ҳар бир парчасини тақсимлаб бердинг. Улар Хашбон шоҳи Сихўннинг юртини, Башан шоҳи Ўгнинг юртини мулк қилиб олдилар. 23Сен уларнинг наслларини самодаги юлдузлар сингари кўпайтирдинг. Ота–боболарига ваъда қилган юртга уларни олиб кирдинг. 24Улар бориб, Канъон юртини мулк қилиб олдилар. Сен уларга Канъон юрти аҳолисини бўйсундириб бердинг, бу юртни шоҳларию маҳаллий халқлари билан бирга уларнинг қўлларига бериб: “Буларга истаганингизни қилинглар”, дединг. 25Ота–боболаримиз мустаҳкам шаҳарларни, ҳосилдор ерларни қўлга киритдилар, ажойиб буюмлар билан тўла уйларга, қазилган сардобаларга, узумзорларга, зайтунзорларга, кўплаб мевали дарахтларга эга бўлдилар. Еб тўйдилар, семирдилар, Сенинг улуғ марҳаматингдан кўнгилларини чоғ қилдилар.
26Лекин шунга қарамай, улар яна итоатсизлик қилиб, Сенга қарши бош кўтардилар. Қонунларингни менсимадилар, “Эгамизга қайтинглар”, деб даъват қилган пайғамбарларингни ўлдирдилар. Ўтакетган шаккокликлар қилдилар. 27Шунинг учун Сен уларни душманлари қўлига бердинг, душманлари уларга зулм ўтказдилар. Улар азоб тортганларида Сенга илтижо қилишди, Сен уларнинг илтижоларини самодан туриб эшитдинг. Буюк раҳм–шафқатинг туфайли уларга қутқарувчиларни юбординг. Қутқарувчилар уларни душманлари қўлидан халос қилдилар. 28Лекин ҳаммаси яхши бўлгандан кейин, улар Сенинг олдингда яна қабиҳлик қилишди. Сен уларни яна душманлари қўлига бериб, тарк этдинг. Душманлари улар устидан ҳукмронлик қилишди. Ота–боболаримиз яна Сенга юз буриб, илтижо қилганларида, самодан туриб уларнинг илтижоларини эшитдинг. Раҳмдил бўлганинг учун, кўп марталаб Сен уларга нажот бердинг.
29Қонунларим бўйича олдингидай яшанглар, деб уларни огоҳлантирдинг. Лекин улар ўзларига бино қўйиб, Сенинг амрларингга итоат этмадилар. Гарчи қонун–қоидаларингга амал қилиш ҳаёт берса–да, улар бу қонун–қоидаларингга қарши гуноҳ қилдилар, ўжарлик билан қонун–қоидаларингдан юз ўгирдилар, итоат этишдан бош тортдилар. 30Узоқ йиллар Сен уларга сабр–тоқат қилиб келдинг, Руҳинг ила пайғамбарлар орқали халқингни огоҳлантириб келдинг. Лекин улар Сенга қулоқ солмадилар. Шу сабабдан Сен уларни бегона халқлар қўлига таслим қилиб бердинг. 31Аммо шундай бўлса ҳам, буюк раҳм–шафқатинг туфайли Сен уларни қириб ташламадинг, уларни тарк этмадинг, чунки Сен иноятли, раҳмдил Худосан!
32Эй Худойимиз! Сен буюк, қудратли ва ҳайбатли Худосан! Сен аҳдингда турасан, содиқ севгингни сақлайсан. Чеккан азоб–уқубатларимиздан кўз юмма. Ахир, Оссурия шоҳлари давридан бугунгача шоҳларимиз, йўлбошчиларимиз, руҳонийларимиз, пайғамбарларимиз, ота–боболаримиз, бутун халқимиз бошига оғир азоб–уқубатлар тушди. 33Сен бизни жазолаб тўғри қилдинг. Сен садоқат билан иш тутдинг, биз эса қабиҳлик қилдик. 34Шоҳларимиз, йўлбошчиларимиз, руҳонийларимиз, ота–боболаримиз Сенинг қонунларингга риоя қилмадилар, Сен берган амрларингга, огоҳлантиришларингга улар қулоқ солмадилар. 35Ҳатто ўз шоҳлигига эга бўлган пайтларида, Сен уларга буюк марҳамат кўрсатган бўлсанг ҳам, улар Сенга хизмат қилмадилар. Сен уларга кенг, серҳосил бир юрт бердинг, лекин улар қабиҳ қилмишларидан қайтмадилар.
36Мана, бугун биз қулмиз! Сен ота–боболаримизга берган юртда биз қул бўлиб яшаяпмиз. Сен эса бу юртни ота–боболаримизга меваларидан, мўл–кўлчилигидан баҳраманд бўлсин, деб бергансан. 37Аммо гуноҳларимиз оқибатида Сен бизни шоҳларга тобе қилиб қўйдинг. Юртимизнинг мўл ҳосили ўшаларга кетади. Улар бизга ва чорвамизга хоҳлаган ишини қилади. Эвоҳ, оғир кулфатда қолдик!”

 

Халқ Худога итоат этишга қарор қилади

 

38Халқ қуйидагича қарор қилди:

 

“Бўлиб ўтган воқеалар туфайли биз ёзма равишда қатъий қарор қиляпмиз. Йўлбошчиларимиз, левиларимиз ва руҳонийларимиз бу қарорга муҳрларини босдилар.”

 

10–БОБ

 

1Хахалиё ўғли, ҳоким Нахимиё қарорни тасдиқлаб, муҳрлади. Зидқиё ҳам қарорга муҳрини босди. Булардан ташқари, қарорни муҳрлаганларнинг исмлари қуйидагилардир:

 

2Сараё, Озариё, Еремиё,
3Пашхур, Эмориё, Малкиё,
4Хаттуш, Шабаниё, Маллух,
5Харим, Миромўт, Ободиё,
6Дониёр, Гинатой, Борух,
7Машуллом, Абиё, Миёмин,
8Мазиё, Билги, Шамаё.
Улар руҳонийлар эдилар.

 

9Левилар:

 

Озаниё ўғли Ешува,
Ханадод уруғидан Биннуй,
Кадмил,
10уларнинг шериклари:
Шабаниё, Хўдиё,
Килит, Палиё, Ханон,
11Миха, Рехоб, Хашавиё,
12Заккур, Шаравиё, Шабаниё,
13Хўдиё, Баних, Банину.

 

14Халқ йўлбошчилари:

 

Парўш, Пахатмўаб,
Элам, Затту, Баних,
15Бўнах, Озгад, Бўвай,
16Одониё, Биғвай, Адин,
17Отер, Ҳизқиё, Оззур,
18Хўдиё, Хашум, Безай,
19Хориф, Онотўт, Набай,
20Махпиёш, Машуллом, Хазир,
21Машазавил, Зодўх, Ёддува,
22Пилатиё, Ханон, Оноёҳ,
23Хўшея, Ханониё, Хашшуб,
24Халлохеш, Пилхо, Шўвех,
25Рахум, Хашавно, Масиё,
26Охиё, Ханон, Онон,
27Маллух, Харим, Банах.

 

Қарор мазмуни

 

28Биз, жамики Исроил халқи — руҳонийлар, левилар, Маъбад дарвозабонлари, қўшиқчилар, Маъбад хизматчилари ва Тавротга мувофиқ ўзларини маҳаллий халқлардан айирган ҳамма яҳудийлар хотинлари ва эсини таниган ўғил–қизлари билан бирга, 29йўлбошчиларимиз қаторида онт ичамиз. Агар онтимизни бузсак, лаънати бўлайлик. Худо Ўз қули Мусо орқали берган Тавротга биз амал қилиб яшаймиз. Эгамиз — Раббимизнинг амрларига, қонун–қоидаларига ва фармонларига риоя қиламиз.
30Биз маҳаллий халқлар билан қуда–андачилик қилмаймиз.
31Агар маҳаллий одамлар Шаббат куни ёки бошқа бирор муқаддас кунда сотиш учун дон ёки ҳар хил мол олиб келишса, улардан ҳеч нарса сотиб олмаймиз.
Биз ҳар еттинчи йили ерга ишлов бермасликка ва берган ҳамма қарзларимиздан воз кечиб юборишга ваъда қиламиз.
32Бундан ташқари, шуни ваъда қиламизки, Худойимизнинг уйидаги сажда маросимлари эҳтиёжлари учун ҳар йили бир мисқол кумушни топширамиз. 33Бу пуллар қуйидаги нарсалар учун сарф қилинади: муқаддас нонлар учун, кундалик дон назрлари учун, кундалик куйдириладиган қурбонликлар учун, Шаббат кунида, янги ой шодиёнасида, ҳар йили ўтказиладиган байрамларда келтириладиган қурбонликлар, назрлар ва бошқа эҳсонлар учун, Исроил халқини поклаганда қилинадиган гуноҳ қурбонликлари учун, Худойимизнинг уйида қилинадиган бошқа сарф–харажатлар учун.
34Биз қуръа ташлаб, руҳонийлар, левилар ва халқнинг ҳар бир хонадони қай вақтда Худонинг уйи учун ўтин олиб келишлари кераклигини аниқлаб олдик. Сўнг шундай ваъда бердик: биз ҳар йили белгиланган пайтда ўтин олиб келамиз. Шу йўл билан Тавротда, Эгамиз Худонингқурбонгоҳида доимо олов ёниб турсин, деб ёзилган амрни бажарамиз.
35Биз ҳар йили еримизнинг биринчи ҳосилини ва ҳамма мевали дарахтларимизнинг биринчи ҳосилини Эгамизнинг уйига олиб келамиз, деб ваъда қиламиз. 36Шунингдек, Тавротда ёзилганига мувофиқ, тўнғич ўғилларимизни, мол–қўйларимизнинг биринчи туғилганларини Худойимизга бағишлаймиз, деб ваъда қиламиз. Биз уларни Худойимизнинг уйида ўз вазифасини ўтаётган руҳонийларга олиб келамиз. 37Руҳонийларга аталган маҳсулотларни Худойимизнинг уйидаги омборхоналарга олиб келамиз. Унимизнинг ва бошқа дон маҳсулотларимизнинг аълосини, меваларимизнинг аълосини, янги шароб ва зайтун мойимизнинг аълосини омборхоналарга олиб келамиз.
Биз еримизнинг ҳосилидан левиларга ушр беришга ваъда қиламиз. Деҳқончилик билан машғул ҳамма шаҳарларимиздан левилар улуш йиғадилар. 38Левилар ушрни олаётганларида, Ҳорун наслидан бўлган руҳоний уларнинг ёнида бўлади. Левилар ушрнинг ўндан бирини Худойимизнинг уйига олиб келиб, омборхоналарга жойлаштирадилар.
39Хуллас, Исроил халқи ва левилар эҳсон қилган дон, шароб ва зайтунмойларини Маъбаддаги омборларга олиб келишади. Бу омборхоналар вазифасини ўтаётган руҳонийлар, дарвозабонлар ва қўшиқчиларнинг хоналари ёнида жойлашган бўлиб, у ерда Маъбад буюмлари ҳам сақланади.
Биз Худойимизнинг уйини қаровсиз қолдирмаймиз, деб ваъда берамиз.”

 

11–БОБ

 

Қуддусда жойлашган халқ

 

1Халқ йўлбошчилари Қуддусда ўрнашиб олдилар. Қолган халқ эса қуръа ташлади, чунки ҳар ўнта хондадондан биттаси муқаддас Қуддус шаҳрига кўчиб бориши, қолган тўққизтаси бошқа шаҳарларда қолишлари керак эди. 2Ўз хоҳиши билан Қуддусга кўчиб бормоқчи бўлганларнинг ҳаммасини халқ дуо қилди.
3-4Шундай қилиб, Исроил халқининг кўпчилиги, руҳонийлар, левилар, Маъбад хизматчилари, Сулаймон қаролларининг авлодлари Яҳудо юртидаги бошқа шаҳарларда, ўзларининг мулкида яшаб қолдилар. Яҳудо ва Бенямин қабилаларидан баъзилари эса Қуддусда қайтадан уй–жой қилдилар.

 

Қуддусда ўрнашиб олган вилоят йўлбошчиларининг рўйхати қуйидагичадир:

 

 

Яҳудо қабиласидан:

 

Қуддусда Уззиё ўғли Отаёх ўрнашди. Отаёхнинг насабномаси қуйидагича эди: Уззиё — Закариёнинг ўғли, Закариё — Эмориёнинг ўғли, Эмориё — Шафатиёнинг ўғли, Шафатиё — Махалиёлнинг ўғли, Махалиёл Параз наслидан эди.
5Борух ўғли Масиё ҳам Қуддусда ўрнашди. Масиёнинг насабномаси қуйидагича эди: Борух — Холхозининг ўғли, Холхози — Хазиёнинг ўғли, Хазиё — Одаёнинг ўғли, Одаё — Йўхаривнинг ўғли, Йўхарив — Закариёнинг ўғли, Закариё Шело наслидан эди.
6Параз наслидан Қуддусда ҳаммаси бўлиб 468 та баҳодир жангчи яшар эди.

 

 

7Бенямин қабиласидан:

 

Қуддусда Машуллом ўғли Саллу ўрнашди. Саллунинг насабномаси қуйидагича эди: Машуллом — Йўаднинг ўғли, Йўад — Подиёнинг ўғли, Подиё — Хулаёнинг ўғли, Хулаё — Масиёнинг ўғли, Масиё — Ихтиёлнинг ўғли, Ихтиёл — Ешаёнинг ўғли.
8Саллунинг издошлари Габбой ва Саллой ҳам Қуддусда ўрнашдилар.
Бенямин наслидан Қуддусда ҳаммаси бўлиб 928 та киши яшар эди. 9Уларнинг лашкарбошиси Зихри ўғли Йўэл эди, Хассинува ўғли Яҳудо эса Йўэлнинг ўнг қўл ёрдамчиси эди.

 

 

10Руҳонийлардан:

 

Қуддусда Йўхарив ўғли Ёдаё, Ёхин 11ва олий руҳоний Сараё ўрнашдилар. Сараёнинг насабномаси қуйидагича эди: Сараё — Хилқиёнинг ўғли, Хилқиё — Машулломнинг ўғли, Машуллом — Зодўхнинг ўғли, Зодўх — Маройўтнинг ўғли, Маройўт Охитобнинг ўғли эди. 12Ёдаё, Ёхин ва Сараёнинг Худо уйида хизмат қиладиган қариндош–уруғлари ҳаммаси бўлиб 822 та киши эди.
Ерохам ўғли Одаё ҳам Қуддусда ўрнашиб олди. Унинг насабномаси қуйидагича эди: Ерохам — Палалиёнинг ўғли, Палалиё — Омзининг ўғли, Омзи — Закариёнинг ўғли, Закариё — Пешхурнинг ўғли, Пешхур — Малкиёнинг ўғли. 13Одаёнинг қариндош–уруғлари орасида ҳаммаси бўлиб 242 та уруғбоши бор эди.
Озариёл ўғли Эмашай ҳам Қуддусда ўрнашиб олди. Унинг насабномаси қуйидагича эди: Озариёл — Охзайнинг ўғли, Охзай — Машилламўтнинг ўғли, Машилламўт — Иммарнинг ўғли. 14Эмашайнинг қариндош–уруғлари орасида ҳаммаси бўлиб 128 та ботир жангчи бор эди.
Руҳонийларнинг лашкарбошиси Хагдолим ўғли Забдиёл эди.

 

 

15Левилардан:

 

Қуддусда Хашшуб ўғли Шамаё ўрнашди. Унинг насабномаси қуйидагича эди: Хашшуб — Озрикомнинг ўғли, Озриком — Хашавиёнинг ўғли, Хашавиё — Бўнахнинг ўғли.
16Левиларнинг йўлбошчиларидан бўлган Шаббатай ва Йўзабад ҳам Қуддусда ўрнашиб олдилар. Уларнинг вазифаси Худонинг уйига қараш ва таъминотини назорат қилиш эди.
17Миха ўғли Маттаниё ҳам Қуддусда ўрнашиб олди. Унинг насабномаси қуйидагича эди: Миха — Забдининг ўғли, Забди — Осифнинг ўғли. Маттаниё Маъбад қўшиқчиларини ҳамду сано айтишда бошқарар эди.
Маттаниёнинг ёрдамчиси Бобуҳё ва Шаммува ўғли Абдах Қуддусда ўрнашиб олдилар. Шаммува ўғли Абдахнинг насабномаси қуйидагича эди: Шаммува — Галолнинг ўғли, Галол — Ёдутуннинг ўғли.
18Муқаддас шаҳар Қуддусда ҳаммаси бўлиб 284 та леви яшаган эди.

 

 

19Маъбад дарвозабонларидан:

 

Оққув, Талмўн ва уларнинг қариндошлари Қуддусда ўрнашиб олдилар. Улар ҳаммаси бўлиб 172 киши эди.

 

20Исроил халқининг, руҳонийларнинг ва левиларнинг қолганлари Яҳудо юртидаги шаҳарларда, ўзларининг мулкида истиқомат қилишарди. 21Маъбад хизматкорлари эса Қуддусдаги Офел тепалигида истиқомат қилишарди. Зихо ва Гишпо уларнинг устидан назоратчи эдилар.
22Қуддусдаги левиларнинг назоратчиси Баних ўғли Уззи эди. Унинг насабномаси қуйидагича эди: Баних — Хашавиёнинг ўғли, Хашавиё — Маттаниёнинг ўғли, Маттаниё — Миханинг ўғли, Миха Осиф наслидан эди. Осиф насли Худо уйидаги хизматда қўшиқчилар учун масъул эди. 23Шоҳ Довуднинг қўшиқчилар тўғрисида чиқарган фармонига кўра, қўшиқчилар ҳар куни моддий томондан таъминланар эди.
24Машазавил ўғли Патихиё Форс шоҳининг Яҳудодаги вакили бўлиб, Исроил халқига оид ҳамма ишларга масъул эди. Патихиё Яҳудо ўғли Зерах наслидан эди.

 

Қуддусдан ташқарида яшаган халқ

 

25Халқнинг кўпчилиги бошқа шаҳарларда ва ўша шаҳарлар атрофида яшар эдилар. Яҳудо қабиласидан бўлганлар қуйидаги жойларда истиқомат қилар эдилар:

 

Хират–Арба шаҳрида ва унинг атрофидаги қишлоқларда,
Дибон шаҳрида ва унинг атрофидаги қишлоқларда,
Ёхавзол шаҳрида ва унинг атрофидаги қишлоқларда,
26Ешува, Мўлодах, Байт–Палат ва 27Хазор–Шувол шаҳарларида,
Бэршэва шаҳрида ва унинг атрофидаги қишлоқларда,
28Зихлах шаҳрида,
Махуно шаҳрида ва унинг атрофидаги қишлоқларда,
29Эн–Риммон, Зорох, Ярмут, 30Зонўвах, Адуллам шаҳарларида ва уларнинг атрофидаги қишлоқларда,
Лахиш шаҳрида ва унинг атрофидаги далаларда,
Озикаҳ шаҳрида ва унинг атрофидаги қишлоқларда.

 

 

Яҳудо қабиласи яшаган бу ерлар жанубдаги Бэршэвадан то шимолдаги Хиннум сойлигигача чўзилган эди.
31Бенямин қабиласидан бўлганлар қуйидаги жойларда истиқомат қилар эдилар:

 

Ғибо, Михмаш ва Оя шаҳарларида,
Байтил шаҳрида ва унинг атрофидаги қишлоқларда,
32Онотўт, Нав, Онониёҳ, 33Хазор, Рама, Гитайим, 34Ҳодид, Завўм, Наваллот, 35Лўд, Онў шаҳарларида ва
Ҳунармандлар водийсида.

 

 

36Яҳудо қабиласининг ҳудудида яшаган баъзи леви гуруҳлари ҳам Бенямин қабиласи орасида истиқомат қилиш учун юборилган эди.

 

12–БОБ

 

Руҳонийлар ва левилар рўйхати

 

1Шалтиёл ўғли Зарубабел ва Ёшуа билан бирга асирликдан қайтиб келган руҳонийлар ҳамда левилар қуйидагилардир:

 

 

Руҳонийлар:

 

Сараё, Еремиё, Эзра,
2Эмориё, Маллух, Хаттуш,
3Шаханиё, Рахум, Миромўт,
4Иддо, Гинатон, Абиё,
5Минёмин, Мўвадиё, Билдах,
6Шамаё, Йўхарив, Ёдаё,
7Саллу, Омоқ, Хилқиё, Ёдаё.

 

 

Булар Ёшуа давридаги руҳонийларнинг ва руҳоний ҳамкорларининг етакчилари эдилар.

 

 

8Левилар:

 

Ешува, Биннуй, Кадмил, Шаравиё, Яҳудо ва Маттаниё.

 

 

Маттаниё ва унинг ҳамкорлари шукрона мадҳиясини куйлайдиганлар учун масъул эдилар. 9Бобуҳё, Унно ва уларнинг ҳамкорлари мадҳиянинг жўр бўлиб айтилиши учун масъул эдилар.

 

Олий руҳоний Ёшуанинг авлодлари

 

10Ёшуа — Йўйиқимнинг отаси, Йўйиқим — Элиашабнинг отаси, Элиашаб — Йўхадахнинг отаси, 11Йўхадах — Йўханоннинг отаси, Йўханон Ёддуванинг отаси эди.

 

Руҳоний уруғбошилари

 

12Олий руҳоний Йўйиқим даврида қуйидаги руҳонийлар уруғбошилар эдилар:

 

Сараё уруғидан — Мориё.
Еремиё уруғидан — Ханониё.
13Эзра уруғидан — Машуллом.
Эмориё уруғидан — Ёхуҳанон.
14Маллух уруғидан — Йўнатан.
Шаханиё уруғидан — Юсуф.
15Харим уруғидан — Адна.
Миромўт уруғидан — Халкай.
16Иддо уруғидан — Закариё.
Гинатон уруғидан — Машуллом.
17Абиё уруғидан — Зикри.
Минёмин уруғидан ҳам бир уруғбоши бор эди.
Мўвадиё уруғидан — Пилтай.
18Билдах уруғидан — Шаммува.
Шамаё уруғидан — Йўнатан.
19Йўхарив уруғидан — Маттанай.
Ёдаё уруғидан — Уззи.
20Саллу уруғидан — Каллой.
Омоқ уруғидан — Ибир.
21Хилқиё уруғидан — Хашавиё.
Ёдаё уруғидан — Натанил.

 

Левилар уруғбошилари

 

22Олий руҳонийлар Элиашаб, Йўхадах, Йўханон ва Ёддува даврларида левилар рўйхатда ўз уруғбошилари номи билан қайд этилганлар. Форс шоҳи Доро ҳукмронлиги даврида эса рўйхатга олишнинг бундай усули руҳонийларга нисбатан қўлланилган эди. 23Олий руҳоний Элиашаб невараси Йўханон давригача “Тарих китоби”даги рўйхатларда левилар ўз уруғбошилари номлари бўйича ёзилганлар.
24-25Қуйидагилар левиларнинг уруғбошилари эдилар:

 

Хашавиё, Шаравиё, Ешува, Биннуй, Кадмил ва уларнинг ҳамкорлари Маттаниё, Бобуҳё ва Ободиё. Худонинг одами Довуд берган фармонга кўра, улар Худога ҳамду сано ва шукрона айтаётганларида, икки гуруҳга бўлиниб, бир–бирларига рўпарама–рўпара туриб, куйлар эдилар.
Машуллом, Талмўн ва Оққув Маъбад дарвозабонлари эдилар. Улар Эгамизнинг уйи дарвозалари ёнидаги омборхоналарни қўриқлар эдилар.

 

26Бу одамлар олий руҳоний Йўйиқим, ҳоким Нахимиё, руҳоний ҳамда тафсирчи Эзранинг замондошлари эдилар. Олий руҳоний Йўйиқим — Ёшуанинг ўғли, Ёҳузадахнинг набираси эди.

 

Нахимиё шаҳар деворини бағишлайди

 

27Қуддуснинг янги девори Худога бағишланаётганда Яҳудо юртидаги ҳамма левилар чақирилди. Улар хурсандчилик пайтида шукрона қўшиқлар куйлаб, занг, арфа, чанг чалиб, маросимда иштирок этишлари керак эдилар. 28-29Леви қўшиқчилари Қуддус атрофидаги қишлоқлардан йиғилиб келдилар. Қуддус атрофидаги ўша қишлоқларни левилар ўзлари учун қурган эдилар. Натуфо, Байт–Гилгал, Ғибо ва Озмоби шаҳарларининг атрофидаги қишлоқларда яшайдиган левилар ҳам йиғилиб келдилар. 30Руҳонийлар ва левилар ўзларини покладилар, сўнгра халқни, Қуддус дарвозаларини ва деворини покладилар.
31Кейин мен Яҳудо йўлбошчиларини девор устига чиқардим. Худога шукрона айтадиган иккита катта гуруҳ қўшиқчиларни тайинладим. Қўшиқчиларнинг бир гуруҳи девор устида жанубга — Гўнг дарвозаси томонга тантана билан юрди. 32Ҳўшайё Яҳудо йўлбошчиларининг ярмини эргаштириб, биринчи гуруҳ қўшиқчиларнинг орқасидан борди. 33-35Уларнинг орқасидан эса қуйидаги руҳонийлар карнайлар чалиб бордилар: Озариё, Эзра, Машуллом, Яҳудо, Бенямин, Шамаё ва Еремиё. Уларнинг кетидан Йўнатан ўғли Закариё борди. Закариёнинг насабномаси қуйидагича эди: Йўнатан — Шамаёнинг ўғли, Шамаё — Маттаниёнинг ўғли, Маттаниё — Михиёнинг ўғли, Михиё — Заккурнинг ўғли, Заккур Осаф наслидан эди. 36Закариёнинг ёнида унинг ҳамкорлари — Шамаё, Озариёл, Милалай, Жилалай, Май, Натанил, Яҳудо, Хонинни бор эдилар. Улар Худонинг одами шоҳ Довуднинг кўрсатмасига биноан мусиқа асбобларини кўтариб борардилар. Тафсирчи Эзра биринчи гуруҳ қўшиқчиларининг орқасидан бораётганларни бошлаб борди. 37Улар Булоқ дарвозасидан Довуд қалъасига олиб борадиган зинапоя орқали тўғрига юрдилар. Довуднинг саройидан ўтиб, шарқ томондаги Сув дарвозасига кетдилар.
38Худога шукрона айтаётган иккинчи гуруҳ қўшиқчилар деворнинг устида шимол томонга кетдилар. Мен Яҳудо йўлбошчиларининг ярмини бошлаб, иккинчи гуруҳ қўшиқчиларнинг ортидан кетдим. Биз Тандир дарвозасидан, Кенг деворидан, 39Эфрайим дарвозасидан, Яшоно дарвозасидан, Балиқ дарвозасидан, Ханонил минорасидан, Юз минорасидан ва Қўй дарвозасидан ўтдик. Ниҳоят, Қўриқчи дарвозаси ёнидаги манзилга етиб бордик. 40Шундай қилиб, Худога шукрона айтган иккала гуруҳ Худонинг уйи олдида тўхтади.
Ёнимдаги йўлбошчилар билан бирга, 41қуйидаги руҳонийлар ҳам карнай чалиб, иккинчи гуруҳ қўшиқчилар ортидан юрдилар: Элияқим, Масиё, Минёмин, Михиё, Элийўнай, Закариё ва Ханониё. 42Уларнинг кетидан Масиё, Шамаё, Элазар, Уззи, Ёҳуханон, Малкиё, Элам ва Эйзар боргандилар. Қўшиқчилар ўзларининг йўлбошчиси Йизрахиё бошчилигида куйлагандилар.
43Ўша куни халқ кўп қурбонликлар келтириб, хурсандчилик қилишди, чунки Худо уларга кўп шод–хуррамлик ато қилган эди. Аёллар ва болалар ҳам хурсанд эдилар. Қуддусдаги шодлик садолари узоқлардан эшитилиб турарди.

 

Маъбадда сажда қилиш мўлжалланади

 

44Ўша куни Маъбаддаги омборхоналар устидан одамлар тайинланди. Омборхоналарда ҳадялар, биринчи ҳосилдан келтирилган назрлар ва ушрлар сақланар эди. Тайинланган одамлар Тавротга кўра, шаҳарлар атрофидаги далалардан руҳонийлар ва левилар учун улушларни йиғиб, омборхоналарга олиб келишлари керак эди. Чунки Яҳудо халқи руҳонийлар ва левиларнинг хизматини қадрлар эди. 45Руҳонийлар, левилар поклаш маросимларини ва Худо тайин этган бошқа маросимларни бажарар эдилар. Қўшиқчилар ва дарвозабонлар ҳам, улар қаторида, шоҳ Довуд ва унинг ўғли Сулаймондан қолган фармонга мувофиқ, Маъбадда хизмат қилар эдилар. 46Дарвоқе, кўшиқчиларга бошловчи тайинлаб, Худога ҳамду сано ва шукроналар айтиш одати азалдан — Довуд ва Осиф давридан бошланган эди. 47Зарубабел даврида ҳам, Нахимиё даврида ҳам бутун Исроил халқи қўшиқчилар ва Маъбад дарвозабонлари учун кундалик улушларни берарди. Улар левилар учун ҳам улуш ажратишарди, левилар эса руҳонийларнинг улушини ажратиб беришар эди.

 

13–БОБ

 

Бегона насллардан ажралиш

 

1Ўша куни халққа Мусонинг китобидан ўқиб берилди. У ерда шундай ёзилган экан: “Оммонликлар ва Мўабликлар Худонинг жамоасига киролмайди, 2чунки Исроил халқи Мисрдан чиққанда, Оммонликлар ва Мўабликлар уларни нон ва сув билан кутиб олмадилар. Аксинча, Исроил халқини лаънатлаш учун Баломни ёлладилар. Лекин Худойимиз лаънатни дуога айлантирди.” 3Исроил халқи Таврот сўзларини эшитгач, Исроил жамоасидан ҳамма бегона наслларни чиқариб юборди.

 

Нахимиёнинг ислоҳотлари

 

Нахимиё Маъбад хизматкорларининг таъминоти тўғрисида қоидалар жорий қилади

 

4Бу воқеа Қуддус девори бағишланишидан анча олдин содир бўлган эди. Ўша вақтда Тўвиёнинг қариндоши Элиашаб Худойимизнинг уйидаги омборхоналар учун масъул эди. 5Элиашаб Тўвиё учун Маъбадга қарашли катта бир хонани бўшатиб берибди. Илгари бу хонада назр қилинган дон, хушбўй тутатқилар ва Маъбад буюмлари сақланарди. Эгамиз берган амрга мувофиқ, левиларга, қўшиқчиларга, Маъбад дарвозабонларига аталган дон, шароб, зайтун мойи ушрлари ва руҳонийларга аталган назрлар ҳам ўша хонада сақланарди.
6Бу ишлар содир бўлганда, мен Қуддусда эмасдим. Бобил шоҳи Артахшас ҳукмронлигининг ўттиз иккинчи йилида мен шоҳ ҳузурига кетган эдим. Маълум вақт ўтгач, шоҳдан ижозат сўраб, 7Қуддусга қайтиб келдим. Шундагина Элиашабнинг қилган бу расво ишидан хабардор бўлдим. У Тўвиёга Худонинг уйидаги бир хонани ажратиб берибди–я! 8Мен қаттиқ ғазабланиб, Тўвиёнинг барча уй жиҳозларини хонадан улоқтириб ташладим. 9Сўнг, омборхоналар поклансин, деб буйруқ бердим. Омборхоналар поклангач, Худонинг уйи буюмларини, дон назрларини ва хушбўй тутатқиларни ўз жойига қайтариб қўйдирдим.
10Шунингдек, левиларга ҳосилнинг ўзларига тегишли улушлари берилмаганини ҳам билиб қолдим. Шу сабабдан Маъбадда хизмат қилиб юрган левилар ва қўшиқчилар ўзларининг далаларига қайтиб кетишган экан. 11Йўлбошчиларга: “Нима учун Худонинг уйини ўз ҳолига ташлаб қўйдингизлар?!” деб танбеҳ бердим. Левилар ва қўшиқчиларни тўплаб, ҳаммаларини ўз вазифаларига қўйдим. 12Шундан кейин жамики Яҳудо халқи дон, шароб, зайтунмойи ушрларини Маъбад омборхоналарига олиб келишди. 13Руҳоний Шаламиёни, котиб Зодўхни ва левилардан Подиёни омборхоналарга масъул қилиб тайинладим. Маттаниёнинг набираси Заккур ўғли Ханонни уларнинг ёрдамчиси қилиб тайинладим. Улар ишончли одамлар бўлиб, вазифалари биродарларига улушни тақсимлашдан иборат эди.

 

14Эй Худойим! Қилган бу ишларимни ёдингда тут, мендан марҳаматингни дариғ тутмагин. Сенинг уйинг учун ва уйингда ўтказиладиган сажда маросимлари учун садоқат билан қилган савоб ишларимни унутма.

 

Нахимиё Шаббат қоидаларини жорий қилади

 

15Ўша вақтда мен Шаббат кунлари узум эзаётган яҳудийларни кўрардим. Уюм–уюм дон, шароб, узум, анжир ва ҳар хил юкларни олиб келаётганларни кузатар эдим. Улар бу нарсаларни эшакларга юклаб, Шаббат куни Қуддусга олиб келишар эди. Улар ўз маҳсулотларини сотаётганларида мен уларни огоҳлантириб, бундай ишларни Шаббат куни қилманглар, деб айтардим. 16Қуддусда яшаган Тирликлар ҳам балиқ ва ҳар хил маҳсулотларни олиб келиб, ўшаларни Шаббат куни Яҳудо халқига Қуддусда сотаётган эдилар. 17Мен Яҳудо йўлбошчиларига танбеҳ бердим: “Бу қилаётганларингиз қабиҳлик–ку! Ахир, Шаббат кунини булғаяпсизлар! 18Худо бизни ва бу шаҳарни ота–боболаримизнинг худди шундай қабиҳлиги учун жазолаган эди–ку! Энди эса сизлар Шаббат кунини булғаб, халқимизнинг бошига Худонинг қаҳр–ғазабини янада кўпроқ олиб келяпсизлар.”
19Шунда мен буйруқ бердим: “Шаббатдан олдин оқшом тушиши биланоқ Қуддус дарвозалари ёпилсин, Шаббат тугамагунча очилмасин.” Шаббат куни бирортаси юк олиб чиқмаслиги учун дарвоза олдига одамларимдан баъзиларини ўтқазиб қўйдим. 20Шунда савдогарлар ва ҳар хил маҳсулотларни сотувчилар тунни бир–икки марта Қуддусдан ташқарида ўтказдилар. 21Мен уларни огоҳлантириб, шундай дедим: “Нега сизлар тунни девор ортида ўтказасизлар?! Агар яна шундай қилсаларингиз, сизларни қамайман.” Ўшандан кейин улар Шаббат куни келмай қўйдилар. 22Сўнгра мен левиларга, ўзларингизни поклаб келиб, Шаббат кунини муқаддас сақлаш учун шаҳар дарвозаларини қўриқланглар, деб буйруқ бердим.

 

Эй Худойим! Қилган бу ишларимни ҳам ёдингда тут, мендан марҳаматингни дариғ тутмагин. Буюк содиқ севгинг ҳақи менга шафқат қил.

 

Нахимиё бегона халқлар билан қуда–андачилик қилишни ман этади

 

23Ўша кунларда Ашдодлик, Оммонлик ва Мўаблик аёлларга уйланган яҳудийлар ҳақида хабар топган эдим. 24Болаларининг ярми иброний тилида гаплашишни билмасдилар, Ашдод тилида ёки бошқа тилда сўзлашардилар. 25-27Шунинг учун мен уларга танбеҳ бердим, уларни лаънатладим, баъзиларини урдим, сочларини юлдим. Уларга шундай дедим: “Ҳатто Исроил шоҳи Сулаймон бундай аёлларга уйланиб, гуноҳ қилган эди! Бир ўйлаб кўринглар! Халқлар орасида Сулаймонга ўхшаган шоҳ йўқ эди. Худо уни яхши кўриб, уни Исроил устидан шоҳ қилган эди. Шунга қарамай, бутпараст аёллар уни гуноҳга бошладилар. Мана энди сизлар ҳам ҳудди шундай гуноҳга қўл урганингизни эшитиб турибмиз! Сизлар Худога қарши ўтакетган қабиҳлик қиляпсизлар! Бутпараст аёлларга уйланиб, Худога бевафолик қиляпсизлар!” Мен Худонинг номини ўртага қўйиб: “Биз бу ердаги бегона халқлар билан қуда–андачилик қилмаймиз”, деб уларга қасам ичдирдим.
28Йўхадах олий руҳоний Элиашабнинг ўғли эди. Йўхадахнинг ўғилларидан бири Байт–Хўронлик Санбаллатнинг қизига уйланган эди. Йўхадахнинг ўша ўғлини олдимдан ҳайдаб юбордим.

 

29Эй Худойим! Бу учала одамнинг қилмишини ёдингда тут, уларнинг жазосини бер. Ахир, улар руҳонийликни булғадилар, Сен руҳонийлар ва левилар билан тузган аҳдни буздилар.

 

Нахимиёнинг сўнгги ислоҳотлари

 

30Шундай қилиб, мен халқни бегоналарнинг таъсиридан покладим. Руҳонийлар ва левиларнинг бурчларини, ҳар бирининг вазифасини белгилаб бердим. 31Қурбонликларни куйдириш учун ўтинларни ўз вақтида олиб келишни ва биринчи ҳосилдан руҳонийлар учун назрларни олиб келишни йўлга қўйдим.

 

Эй Худойим! Қилган ишларимни ёдингда тут, мендан марҳаматингни дариғ тутмагин.

 

 

ЭСТЕР

Кириш

 

Эстер тўғрисидаги воқеа Форс шоҳининг Шушан қалъасидаги қишки саройида бўлиб ўтади. Шоҳ Ахашвераш{1} маликани ҳайдаб юборади. Кейин Эстер исмли ёш яҳудий аёлни танлаб уни малика мартабасига кўтаради. Эстер етим бўлиб, амакиси Мордахай уни фарзанди сифатида тарбия қилган эди. Мордахай шоҳ саройида хизмат қиларди. Мордахай Эстерни: “Яҳудий эканингни ҳеч кимга айтма”, деб огоҳлантирган, Эстер ҳам Мордахайга итоат этарди.
Шоҳнинг Ҳомон исмли энг катта лавозимдаги амалдори бор эди. У яҳудийлардан нафратланарди. Ҳомон шоҳни алдаб, ҳамма яҳудийларни ўлдириш тўғрисида ижозат олади. Китобнинг давомида Эстер ўз ҳаётини хавф остига қўйиб, халқини қандай қилиб сақлаб қолгани ҳақида ҳикоя қилинади.
Кейинчалик Мордахай ва Эстер ҳамма яҳудийларга қандай қилиб уларнинг ҳаёти сақлаб қолинганини хотирлаб туриш учун ҳар йили Пурим байрамини нишонлаш тўғрисида мактуб ёзадилар.
Эстер китобининг ибронийча матнида Худо эсланмайди. Лекин Худо Эстерни малика қилиб, ўз халқини қандай ҳимоя этгани кўрсатилади. Мордахай Эстерга шундай деган: “Ким билсин, балки шунақа кунлар учун сен маликалик мартабасига эришгандирсан.” (4:14)

 

 

{1} Шоҳ Ахашвераш — Ксеркс исми билан ҳам танилган бўлиб, милоддан олдинги 486-465 йилларда ҳукмронлик қилган.

 

1–БОБ

 

Ахашверашнинг зиёфати

 

1Бу воқеа Ахашвераш[1] даврида бўлиб ўтган эди. Ахашвераш Ҳиндистондан Ҳабашистонгача[2] бир юз йигирма етти вилоят устидан ҳукмронлик қиларди.
2Шоҳ Ахашвераш Шушандаги[3] қалъада шоҳлик тахтига ўтиргандан кейин, 3ҳукмронлигининг учинчи йилида[4] барча вазирлари ва сарой аъёнлари, Форс ва Мидия шоҳликларининг бош лашкарбошилари ва зодагонлари, қўли остидаги вилоятларнинг ҳокимлари учун зиёфат берди. 4Ахашвераш анча вақт — бир юз саксон кун давомида ўз шоҳлигининг беқиёс бойлигини, дабдабали ва ҳашаматли улуғворлигини кўрсатди. 5Бу зиёфатдан кейин Ахашвераш Шушан қалъасининг каттаю кичигига шоҳ саройининг боғ ҳовлисида етти кун зиёфат берди. 6Боғнинг мармар устунлари тепасидаги кумуш ҳалқаларга олий навли ва сафсар рангли зиғир иплардан тўқилган, арқонларга боғланган оқ ва кўк рангли зиғир пардалар осилганди. Арғувон ва оқ мармар, садаф ва қорамтир тошлар қопланган жойга олтин ва кумуш ўриндиқлар ўрнатилган эди. 7Ичимликлар турли–туман олтин қадаҳларда берилди. Шоҳона шароб ҳам, шоҳнинг бойлиги каби, жуда сероб бўлди. 8Чунки шоҳ ўз хонадони бошқарувчиларига: “Ҳар кимга истаганича берилсин”, деб фармон этди. Шунинг учун ичимликлар, шоҳнинг фармонига кўра, меҳмонларнинг хоҳишига қараб берилди. 9Малика Вашти ҳам шоҳ Ахашвераш саройида аёллар учун зиёфат бераётган эди.

 

Малика Ваштининг тожи тортиб олинади

 

10Еттинчи куни шоҳ шароб ичиб вақти чоғ бўлиб, ўзининг Махумон, Бизта, Харбона, Бихта, Авағта, Затар, Каркас исмли еттита мулозимига[5] фармон берди: 11“Малика Ваштига шоҳона тож кийдириб, ҳузуримга олиб келинглар, халққа ва аъёнларга унинг гўзаллигини кўрсатай.” Ҳақиқатан ҳам малика ғоят гўзал эди. 12Лекин малика Вашти келмади, мулозимлар орқали шоҳнинг берган фармонини бажаришдан бош тортди. Шоҳ бундан қаттиқ ғазабланди, маликадан ғоятда жаҳли чиқди. 13Шоҳ ўз ишларини қонун–қоидани биладиганлар олдида қиларди. 14Ўша пайтда шоҳнинг яқинлари Форс ва Мидия шоҳлигининг еттита беки — Каршана, Шатор, Адмата, Таршиш, Мирос, Марсано, Мамухон эди. Уларнинг жойи шоҳнинг ҳузурида бўлиб, шоҳликда энг юқори мавқени эгаллаган эдилар. — Шоҳ қонун–қоидаларни яхши биладиган ўша донишмандлардан сўради:
15— Шоҳ Ахашвераш малика Ваштига мулозимлар орқали фармон берган эди, у итоат этмади. Бунинг учун қонунга биноан уни нима қилиш керак?
16Шунда Мамухон шоҳ ва аъёнлар ҳузурида шундай жавоб берди:
— Малика Вашти ёлғиз шоҳимиз олдидагина эмас, балки шоҳ Ахашвераш ҳукмронлиги остидаги ҳамма вилоятларнинг беклари ва халқи олдида айбдордир. 17Чунки маликанинг қилиғини ҳамма аёллар эшитишгач, улар: “Шоҳ Ахашвераш, малика Ваштини ҳузуримга олиб келинглар, деб фармон берган экан, малика бормабди”, деб гапириб юрадилар ва эрларини менсимай қўядилар. 18Маликанинг қилиғи тўғрисида эшитган Форс ва Мидия шоҳлиги бекойимлари шоҳимизнинг ҳамма аъёнларига айни ўша гапни айтадилар. Ўртада киборлик, дилсиёҳлик пайдо бўлади. 19Агар шоҳимиз маъқул кўрсалар, ўзлари бутун шоҳлик ҳудуди бўйича қарор чиқарсинлар. Форс ҳамда Мидия шоҳлиги қонунларига: “Вашти шоҳ Ахашвераш ҳузурига кирмасин, унинг шоҳликдаги мартабаси бошқа яхшироғига берилсин”, деган қўшимча киритилсин ва бу фармон ўзгартирилмасин. 20Шоҳлик қанчалик катта бўлмасин, шоҳимизнинг бу фармони шоҳлик бўйлаб тарқалганда, барча аёллар — бою камбағали эрларини ҳурмат қиладиган бўладилар.
21Бу гап шоҳга ва аъёнларга маъқул бўлди. Шоҳ Мамухон айтганидай қилди. 22У қўли остидаги ҳамма вилоятларга мактуб жўнатди. Мактуб ҳар бир вилоятнинг ўз ёзувида ва ҳар бир халқнинг ўз тилида битилган бўлиб, унда: “Ҳар бир эркак ўз оиласида хўжайин бўлсин ва унинг гапи гап бўлсин”, деб ёзилган эди.

 

2–БОБ

 

Эстер малика бўлади

 

1Ахашвераш[6] ғазабидан тушгандан кейин, Вашти ва унинг қилмиши, Ваштининг устидан чиқарилган ҳукм эсига тушиб қолди. 2Шоҳнинг аъёнлари айтдилар: “Шоҳимиз учун ёш, чиройли қизлар қидирилсин. 3Бунинг учун шоҳимиз қўли остидаги вилоятларда назоратчилар тайин қилинсин, улар чиройли барно қизларни шоҳимизнинг хизматкори, ҳарам оғаси Хегай назорати остида Шушан қалъасидаги ҳарамга тўпласинлар, қизларга пардоз берсинлар. 4Шоҳимизга ёққан қиз Ваштининг ўрнига малика бўлсин.” Бу гап шоҳга маъқул келди ва у айтилганларни қилди.
5Шушан қалъасида бир яҳудий яшарди. Унинг исми Ёвир ўғли Мордахай бўлиб, Бенямин қабиласидан эди. Ёвир, Шимах ва Киш[7] наслига бориб тақаларди. 6Бобил шоҳи Навухадназар Яҳудо шоҳи Ёҳайихинни[8] асир қилиб олиб келганда[9], Мордахай ҳам Қуддусдан келтирилган эди. 7Ота–онасидан етим қолган Ҳадассани Мордахай асраб олиб тарбия қилди. Ҳадасса Мордахайнинг жияни эди. Унинг бошқа исми Эстер бўлиб, келишган, гўзал қиз эди.
8Шоҳнинг амру фармони эълон қилингач, Шушан қалъасига кўп қизларни тўплаб, Хегай назоратига топширилди. Эстер ҳам шоҳ саройига келтирилиб, ҳарам оғаси Хегай назоратига топширилди.
9Хегайга Эстер ёқди, Хегай унга илтифот кўрсатди. Хегай дарров: “Бу қизга пардоз бериб, парваришланглар, унга улушини бериб туринглар, саройдан еттита канизак танлаб олиниб, унга чўри қилиб берилсин”, деб буюрди. Шоҳ ҳарамининг энг яхши бўлмасига қизни ва унинг канизларини жойлаштирди. 10Лекин Эстер ўз халқи, уруғ–аймоғи тўғрисида ҳеч нарса айтмади. Чунки Мордахай унга бу тўғрида оғиз очмаслигини буюрган эди.
11Мордахай ҳар куни Эстернинг соғлигидан хабар олгани, унга қандай муомала қилишяпти экан, деб билгани ҳарам ҳовлиси атрофида юрарди. 12Ҳар бир ёш қизга, Ахашвераш ҳузурига кириш учун навбати келганда, ўн икки ой давомида пардоз бериларди. Аёллар учун чиқарилган қоида шунақа эди. Олти ой мирра мойи[10] билан, олти ой хушбўй нарсалар ва упа–эликлар билан пардоз қилардилар. 13Шундан кейин қиз шоҳ ҳузурига кирарди: қиз саройга кираётганда, ҳарамдан нима талаб қилса, ҳаммаси бериларди.
14Кечқурун шоҳ ҳузурига кирган қиз, эртасига эрталаб шоҳнинг мулозими[11], канизаклар[12] соқчиси Шашагаз назорати остидаги бошқа ҳарамга[13] қайтарди. Фақат шоҳга хуш ёққан, шоҳ номини айтиб чақирган қиз қайтадан унинг ҳузурига кирарди.
15Мордахайнинг асрандиси, унинг амакиси Абуҳайилнинг қизи Эстер шоҳ ҳузурига кирадиган пайт ҳам келди. Эстер шоҳнинг мулозими, ҳарам оғаси Хегай нима таклиф қилган бўлса, шуни олди ва бошқа ҳеч нарса сўрамади. Эстерни кўрганларнинг кўзларида қувонч порлади.
16Шундай қилиб, Ахашвераш шоҳлигининг еттинчи йили[14], ўнинчи ойи — Табат ойида[15], Эстер шоҳ Ахашвераш саройига келтирилди. 17Шоҳ Эстерни ҳамма қизлардан ортиқ севиб қолди. Эстер шоҳнинг мурувватига ва илтифотига барча қизлардан кўпроқ сазовор бўлди: Ахашвераш маликалик тожини Эстернинг бошига кийгизиб, уни Ваштининг ўрнига малика қилди. 18Сўнгра шоҳ ҳамма аъёнлари ва хизматкорлари учун Эстер шарафига зиёфат берди, ҳамма вилоятларда байрам эълон қилди. Олийҳимматлик билан ҳадялар улашди.

 

Мордахай шоҳнинг ҳаётини сақлаб қолади

 

19Барно қизлар кейинги сафар ҳарамга тўпланишганда, Мордахай саройда ўз вазифасини бажараётган эди[16]. 20Эстер Мордахайнинг буйруғига итоат этиб, уруғ–аймоғи ва халқи тўғрисида ҳали гапирмаган эди. Эстер Мордахайнинг тарбиясида бўлган пайтда унга қандай итоат қилган бўлса, ҳозир ҳам шундай итоат этарди.
21Ўша кунларда — Мордахай саройда ўз вазифасини бажараётганда, шоҳнинг Бихтан ва Тараш деган иккита дарвозабони қутуриб, шоҳ Ахашверашнинг жонига суиқасд қилишни режалаштирдилар. 22Мордахай бу фитнани билиб қолиб, малика Эстерни огоҳлантирди. Эстер эса фитна тўғрисидаги хабарни Мордахай номидан шоҳга етказди.
23Бу воқеа текширилгач, тўғри деб топилди ва иккала хизматкор дорга осилди[17]. Бу воқеа шоҳнинг “Кундалик хотиралар китоби”га ёзиб қўйилди.

 

3–БОБ

 

Хомон яҳудийларга қарши чиқади

 

1Бу ҳодисалардан кейин шоҳ Ахашвераш[18] Ўгах[19] наслидан бўлган Хамадото ўғли Хомонни кўкларга кўтариб, юксак мартабага тайинлади. Бошқа ҳамма аъёнлар устидан Хомонни нозир этиб тайинлади. 2Шоҳнинг саройдаги[20] бошқа аъёнлари Хомонга тиз чўкиб таъзим қилардилар. Чунки шоҳнинг амри шундай эди. Мордахай эса на эгиларди, на таъзим қиларди. 3Шоҳнинг саройдаги аъёнлари Мордахайга: “Нимага сен шоҳнинг амрига итоат этмаяпсан–а?!” деб айтардилар.
4Улар Мордахайга бу гапни ҳар куни айтсалар ҳам, Мордахай уларнинг гапига қулоқ солмасди. Аъёнлар, Мордахайнинг бу қилиғига Хомон тоқат қила олармикан, деб уни бу аҳволдан хабардор қилдилар. Чунки Мордахай уларга: “Мен яҳудийман”, деб айтган эди.
5Хомон Мордахайнинг тиз чўкиб таъзим қилмаётганини кўрганда, ғазабдан тутоқарди. 6Хомон биргина Мордахайни ўлдиришни арзимас иш деб ўйлади. Мордахайнинг қайси халқдан эканини билгани учун, Хомон Ахашверашнинг бутун шоҳлиги ҳудудидаги мордахайларни — жамики яҳудий халқини қириб ташлашга қасд қилиб қўйди.
7Ахашвераш шоҳлигининг ўн иккинчи йили[21], биринчи ойида — Нисон ойида[22] бу фитна амалга ошириладиган кун ва ой учун Хомон олдида пур[23] — қуръа ташладилар. Қуръа ўн иккинчи ойнинг — Адар ойининг[24] ўн учинчи кунига[25] тушди.
8Шундан кейин Хомон шоҳ Ахашверашга айтди:
— Шоҳлигингиз вилоятларидаги бошқа халқларнинг орасига сочилиб–тарқалиб кетган бир халқ бор. Уларнинг қонунлари ҳамма халқлар қонунидан фарқ қилади. Шоҳимиз қонунларига улар бўйсунмайдилар. Уларга сабр–тоқат қилиш — шоҳимизнинг манфаатларига зиддир. 9Агар шоҳимиз маъқул кўрсалар, бу халқни қириб ташлаш учун фармон берсинлар. Мен ўн минг талант[26] кумушимни аъёнлар қўлига олиб бориб бераман. Улар бу кумушни шоҳимиз хазинасига топширадилар.
10Шундан кейин шоҳ бармоғидаги муҳр узугини ечиб, фармонини тасдиқлаш учун яҳудийлар душмани Ўгах наслидан Хамадото ўғли Хомонга берди.
11— Бу пуллар ўзингда қолсин, халқни ҳам сенга бердим, — деди шоҳ Хомонга. — Анави халққа нимани маъқул кўрсанг, шуни қил.
12Биринчи ойнинг ўн учинчи куни шоҳнинг мирзалари чақирилди. Хомоннинг ҳамма буйруқлари ҳар бир вилоят халқининг ўз ёзувида ва ўз тилида шоҳнинг ноибларига, ҳар бир вилоят ҳокимига ва ҳар бир халқнинг бекига ёзилди. Мактублар шоҳ Ахашвераш номидан ёзилиб, шоҳнинг муҳр узуги билан тасдиқланди[27].
13Мактублар чопарлар орқали шоҳнинг қўли остидаги ҳамма вилоятларга жўнатилди. “Яҳудийларнинг ҳаммаси — ёшу қариси, болалару аёллари бир кунда — ўн иккинчи ойнинг, яъни Адар ойининг ўн учинчи куни йўқ қилинсин, ўлдирилсин, қирилсин, мол–мулки талон–тарож қилинсин, 14ҳамма ўша кунга тайёр бўлсин”, деб фармон эълон қилинди. Шунинг учун ҳар бир вилоятга улар учун қонун сифатида фармондан кўчирма берилди.
15Чопарлар шоҳнинг айтганига мувофиқ тезлик билан йўлга чиқдилар. Фармон Шушан қалъасида ҳам эълон қилингач, шаҳар бесаранжом бўлиб қолди. Шоҳ билан Хомон эса ўтиришиб кайфу сафо қилишарди.

 

4–БОБ

 

Мордахай Эстердан ёрдам сўрайди

 

1Мордахай юз берган воқеадан хабардор бўлгач, кийимларини йиртди, қанорга ўраниб, устига кул сочди. Кейин қаттиқ аламли фарёд кўтариб, шаҳар бўйлаб юрди. 2Ўша ҳолатда сарой дарвозасига борди, лекин қанор кийиб сарой дарвозасидан ичкарига кириш мумкин эмасди. 3Шунингдек, ҳар бир вилоятда — шоҳнинг амру фармони етиб борган жойларда яҳудийлар чуқур қайғуга ботдилар, рўза тутиб, йиғлаб нола қилдилар. Кўпчилик қанорга ўраниб ва кулга беланиб ётди. 4Эстернинг канизлари ва хизматкорлари келиб, бу ҳақда хабар беришганда, малика қаттиқ ташвишга тушди. “Мордахай устидаги қанорни ечиб, мана бу кийимларни кийиб олсин”, деб малика кийим бериб юборган эди, Мордахай олмади. 5Эстернинг хизматига тайинланган Хатах исмли шоҳнинг мулозими[28] бор эди. Эстер Хатахни чақириб, унга: “Бу нимаси, Мордахай нимага бундай қиляпти экан, билиб кел–чи”, деб буюрди. 6Хатах шоҳ саройи дарвозаси олдидаги шаҳар майдонига — Мордахайнинг ёнига кетди.
7Мордахай ўзининг бошига тушган ҳамма кулфатни, Хомон яҳудийларга қирғин келтириш учун шоҳ хазинасига қанча миқдорда кумуш беришга ваъда қилганини Хатахга айтиб берди. 8Кейин Мордахай Хатахга яҳудийларни қириш тўғрисида Шушанда эълон қилинган фармондан бир нусхасини бериб: “Эстерга буни кўрсат, у ҳамма нарсани тушуниб олсин”, деди. “Эстер шоҳ ҳузурига кириб, ўз халқига раҳм этишини илтижо қилиб сўрасин”, деб тайинлади.
9Хатах қайтиб келиб, Мордахайнинг гапларини Эстерга айтиб берди. 10Эстер “Мордахайга шу гапларни етказ”, деб Хатахни яна жўнатди: 11“Шоҳ саройида ҳамма хизмат қилаётганлар ва шоҳнинг қўли остидаги вилоятлар халқи шуни биладиларки, кимки ички ҳовлига — шоҳ ҳузурига чақирилмасдан кирса, эркакми, аёлми, барибир, ҳукм битта — уни ўлим кутади. Шоҳ салтанатнинг олтин ҳассасини кимга томон узатсагина, ўша тирик қолади. Лекин ўттиз кундан буён шоҳ мени чақиргани йўқ.”
12Эстернинг бу гапларини Мордахайга айтишгач, 13у Эстерга шу жавобни етказишни сўради: “Саройда яшаганим учун яҳудийлардан ёлғиз ўзим омон қоламан деб ўйламагин. 14Агар шу дамларда сен сукут сақласанг, яҳудийларга бошқа жойдан нажот келади, улар озод бўладилар. Сен ва отанг хонадони эса ҳалок бўласизлар. Ким билсин, балки шунақа кунлар учун сен маликалик мартабасига эришгандирсан.”
15Эстер ҳам Мордахайга қуйидагича жавоб жўнатди: 16“Боринг, Шушандаги ҳамма яҳудийларни тўплаб, мен учун рўза тутинглар. Уч кечаю, уч кундуз ҳеч нарса еманглар ҳам, ичманглар ҳам. Мен ҳам канизакларим билан рўза тутаман, сўнгра қонунга хилоф бўлса ҳам, шоҳ ҳузурига бораман. Майли, ўлсам, ўлай.”
17Мордахай кетди ва Эстер нима буюрган бўлса, ҳаммасини қилди.

 

5–БОБ

 

Эстер тилагини шоҳга аён қилади

 

1Учинчи куни Эстер шоҳона либосларини кийиб, саройнинг ички ҳовлисида — шоҳ яшайдиган хосхона рўпарасида пайдо бўлди. Шоҳ хосхонанинг тўридаги тахтда ўтириб, 2ҳовлида кутиб турган малика Эстерни кўрдию, унга марҳамат қилди ва қўлидаги салтанатнинг олтин ҳассасини Эстерга томон чўзди. Эстер яқинроқ келиб ҳассанинг учига тегинди.
3Шоҳ ундан:
— Сенга нима керак, малика Эстер? — деб сўради. — Тилагинг нима? Ҳатто ярим шоҳликни сўрасанг ҳам берилади.
4— Агар шоҳимиз маъқул кўрсалар, бугун Хомон билан бирга меникига зиёфатга келсалар, — деди малика. — Мен шоҳимиз учун зиёфат тайёрлагандим.
5Шоҳ:
— Зудлик билан бориб Хомонни топиб келинглар! — деб буюрди. — Эстернинг истагини бажо қилайлик.
Шундай қилиб, шоҳ Хомон билан бирга Эстер тайёрлаган зиёфатга борди. 6Шоҳ майдан ичар экан:
— Айт, нима истайсан? Нима истасанг берилади, — деди. — Қандай тилагинг бор? Ярим шоҳликни сўрасанг ҳам, хоҳишинг қондирилади.
Эстер шундай жавоб берди:
7— Менинг истагим ва илтимосим шуки, 8агар шоҳимиз мендан мамнун бўлсалар, шоҳимиз менинг тилагимни ва истагимни қондиришни маъқул кўрсалар, эртага мен тайёрлайдиган зиёфатга Хомон билан бирга келсинлар. Ўшанда шоҳимизнинг саволига жавоб бераман.

 

Хомон ғазабланди

 

9Хомон ўша куни зиёфатдан хурсанд, кайфияти чоғ бўлиб чиқди. У шоҳ саройи дарвозаси олдида Мордахайни кўрди. Мордахай Хомоннинг ҳурмати учун ўрнидан турмади ҳам, таъзим ҳам қилмади. Хомон эса ғазабдан тутоқди. 10Бироқ у ўзини босди. Уйига келиб, дўстларини ва хотини Зарешни чақиртирди. 11Хомон уларга ўзининг чексиз бойлигидан, кўпдан–кўп ўғилларидан, шоҳ уни аъёнлар ва хизматкорлар устидан юксак мартабага кўтаргани тўғрисида гапирди.
12Кейин у яна айтди:
— Малика Эстер зиёфат тайёрлаган экан, шоҳ билан мендан бошқа ҳеч кимни таклиф қилмабди. Эртага ҳам мен шоҳ билан бирга уникига зиёфатга чақирилганман. 13Лекин сарой дарвозасида турган яҳудий Мордахайни кўрганимда, буларнинг мен учун ҳеч бир қиммати қолмайди.
14Шунда хотини Зареш ва ҳамма дўстлари Хомонга маслаҳат беришди:
— Дор тайёрлашсин, баландлиги эллик тирсак[29] бўлсин. Эрталаб шоҳдан илтимос қил, Мордахайни ўша дорга осишсин[30]. Кейин хурсанд бўлиб, шоҳ билан бирга зиёфатга бораверасан.
Бу гап Хомонга маъқул тушди. У дорни[31] тайёрлатиб қўйди.

 

6–БОБ

 

Мордахайга ҳурмат кўрсатилади

 

1Шу кеча шоҳнинг уйқуси қочди. Шоҳ:
— “Кундалик хотиралар китоби”ни олиб келинглар! — деб буюрди. Китобни унга ўқиб беришди. 2Хотира китобидаги шоҳ Ахашверашнинг[32] дарвозабонлари Бихтан ва Тараш шоҳнинг жонига қасд қилишни режалаштирганлари, буни Мордахай билиб қолиб шоҳга етказгани тўғрисида ёзилган воқеага етиб келишди.
3Шунда шоҳ:
— Бу хизмати учун Мордахай нима билан тақдирланган? Унга ҳурмат кўрсатилганми? — деб сўради.
— У ҳеч нарса билан тақдирланмаган, — деб жавоб беришди шоҳнинг аъёнлари.
4— Ҳовлида ким бор? — сўради шоҳ. Шу пайтда Хомон шоҳ саройининг ташқи ҳовлисига келган ва Мордахай учун тайёрлатиб қўйган дорга уни остириш тўғрисида[33] шоҳ билан маслаҳатлашмоқчи бўлиб турган эди. 5Шоҳнинг аъёнлари:
— Ҳовлида Хомон турибди, — деб жавоб беришди.
— Бу ёққа кирсин! — деб буюрди шоҳ.
6Хомон киргач, шоҳ ундан сўради:
— Шоҳ тақдирламоқчи бўлган одамга қандай ҳурмат кўрсатса бўлади?
Хомон ўз кўнглида: “Шоҳ мендан бошқа кимга ҳам иззат–ҳурмат кўрсатишни истарди”, деб ўйлади 7ва шоҳга айтди:
— Шоҳимиз ҳурмат кўрсатиб, тақдирламоқчи бўлган одам учун 8ўзлари кийган шоҳона либосларни, шоҳимиз минган, усти шоҳона зеб–зийнатлар[34] билан безатилган отни олиб келишсин. 9Шоҳнинг энг яқин бекларидан бири қўлига либосларни ва отни беришсин. Шоҳ ҳурмат кўрсатиб, тақдирламоқчи бўлган ўша одам кийинтирилгандан кейин, отга миндирилсин–да, шаҳар майдонига олиб чиқилсин. Унинг олдида юриб “Шоҳ тақдирламоқчи бўлган одам мана шундай ҳурматга сазовор бўлади!” деб жар солинсин.
10Шоҳ Хомонга буюрди:
— Ҳозироқ, ўзинг айтганингдай, либосларни ва отни олгин–да, сарой дарвозасида турган яҳудий Мордахайга шундай қил. Айтганларингдан бирортаси ҳам қолиб кетмасин.
11Хомон либосларни ва отни олиб, Мордахайни кийинтирди. Сўнг уни отга миндириб, шаҳар майдонига олиб чиқди ва унинг олдида юриб: “Шоҳ тақдирламоқчи бўлган одам мана шундай ҳурматга сазовор бўлади!” деб жар солди.
12Мордахай сарой дарвозасига қайтиб келди. Хомон эса шарманда бўлганидан юзини беркитиб жадал уйига йўл олди.
13Хомон хотини Зарешга ва барча дўстларига юз берган воқеани айтиб берди. Дўстлари ва хотини Зареш шундай дейишди:
— Мордахай туфайли сен пастга кетдинг. Агар у яҳудийлардан бўлса, унга бас кела олмайсан. Аксинча, мартабанг, шубҳасиз, пастлашади.
14Улар гаплашиб турганларида, шоҳнинг мулозимлари[35] келиб, Хомонни Эстер тайёрлаган зиёфатга апил–тапил олиб кетдилар.

 

7–БОБ

 

Хомон дорга осилади

 

1Шоҳ ва Хомон малика Эстер билан еб–ичиш учун уникига келишди. 2Улар иккинчи куни ҳам шаробхўрлик қилишаётганда, шоҳ Эстерга яна айтди:
— Қандай истагинг бор, малика Эстер? Истагинг қондирилади. Қандай илтимосинг бор, маликам? Ярим шоҳликни сўрасанг ҳам, берилади.
3Шундан кейин малика Эстер гапирди:
— Шоҳ ҳазратлари! Агар ўзлари мендан мамнун бўлсалар, агар шоҳим маъқул кўрсалар, истагим шуки, жонимни сақлаб қолсинлар, тилагим шуки, менинг халқим жонига раҳм қилсинлар! 4Мен ва менинг халқим ер юзидан йўқ қилиниш учун, ўлдирилиш ва қирилиш учун сотилганмиз[36]. Агар биз қул ва чўри қилиб сотилганимизда эди, овозимни чиқармасдим. Ўша душманнинг қилмиши учун шоҳимизни безовта қилиш арзимас иш бўларди[37].
5Шоҳ Ахашвераш[38] малика Эстердан:
— Ким у? Қани ўша одам? Ким шундай қилишга журъат этди? — дея сўради.
6— Зараркунанда, ғаним, ёвуз Хомон! — деди Эстер.
Шу заҳоти Хомон шоҳ билан малика қаршисида ваҳимага тушди. 7Шоҳ ғазаб билан дастурхондан турди–ю сарой боғига қараб кетди. Хомон эса малика Эстердан “Жонимни қутқаргин”, деб ёлвориш учун қолди, чунки шоҳдан ўзига нисбатан ёвуз қисмат тайин этилганини у кўриб турарди.
8Шоҳ боғдан саройнинг зиёфат бўлаётган хонасига қайтганда, Хомон Эстер ёнбошлаб ўтирадиган ўриндиққа маҳкам ёпишиб ётган эди. Шоҳ бу аҳволни кўрдию:
— Оҳ–ҳо, мен уйда эканимда маликанинг номусига тегмоқчи бўлдингми? — деб бақирди. Шоҳ гапини тугатар–тугатмас, Хомоннинг юзини ёпдилар[39].
9Шоҳнинг мулозимларидан[40] бири Харбона айтиб қолди:
— Ҳа, айтгандай, Хомон уйининг олдига эллик тирсакли[41] дор тайёрлаб қўйган. Бу дорга Мордахайни осмоқчи. Мордахай эса шоҳимизни огоҳлантириб унинг ҳаётини сақлаб қолган.
— Ўша дорга Хомоннинг ўзини осинглар![42] — деб фармон берди шоҳ.
10Мордахай учун тайёрлаб қўйилган дорга Хомоннинг ўзини осдилар[43]. Шундан сўнггина шоҳнинг ғазаби босилди.

 

8–БОБ

 

Шоҳ яҳудийларни ҳимоя қилади

 

1Ўша куни шоҳ Ахашвераш[44]яҳудийлар душмани Хомоннинг мол–мулкини малика Эстерга инъом қилди. Мордахай шоҳ ҳузурига кириб чиқадиган бўлди. Чунки малика Мордахайнинг ўзига қариндош эканини айтган эди.
2Шоҳ Хомондан қайтариб олган муҳр узугини бармоғидан чиқариб Мордахайга берди. Эстер эса Мордахайни Хомоннинг мол–мулки устидан бошқарувчи қилиб тайинлади.
3Эстер шоҳ билан яна гаплашди. Шоҳнинг оёғига йиқилиб “Ўгах[45] наслидан бўлган Хомоннинг яҳудийларга қарши ўйлаган хусуматини ва режасини даф қилинг”, деб йиғлаб ёлворди. 4Шоҳ салтанатнинг олтин ҳассасини Эстерга томон узатган эди, Эстер ўрнидан туриб, шоҳнинг қаршисига келди 5ва айтди:
— Агар шоҳимиз маъқул кўриб, мендан мамнун бўлсалар, бу ишни ўринли деб билсалар, ўзларига ёққан бўлсам, Ўгах наслидан Хамадото ўғли Хомоннинг шоҳлик ҳудудидаги ҳамма яҳудийларни қириб ташлаш тўғрисида қасддан ёзган мактубини қайтариш учун мактуб ёзилсин. 6Ахир, халқимнинг бошига тушадиган кулфатни томоша қилиб чидаб тура оламанми?! Қабиладошларим ўлдирилаётганда, гувоҳ бўлиб тура оламанми?!
7Шунда шоҳ Ахашвераш малика Эстерга ва яҳудий Мордахайга айтди:
— Хомоннинг мол–мулкини Эстерга бердим. Хомон эса яҳудийларни қириб ташламоқчи бўлгани учун, уни дорга остирдим[46]. 8Энди шоҳ номидан яҳудийлар тўғрисидаги мактубни ўзларингизга маъқул келадиган тарзда ёзиб, шоҳнинг узуги билан муҳрланглар. Шоҳ номидан ёзилиб, шоҳнинг узуги билан муҳрланган мактубни ҳеч ким ўзгартириши мумкин эмас.
9Шундан сўнг учинчи ойда — Шавон ойининг[47] йигирма учинчи куни шоҳнинг мирзалари чақирилди. Ҳиндистондан Ҳабашистонгача[48] бўлган бир юз йигирма етти вилоятдаги яҳудийларга, ноибларга, ҳокимларга, вилоятларнинг бекларига худди Мордахай буюрганидай мактуб ёзилди. Мактуб ҳар бир вилоят халқининг ёзуви ва тилида, яҳудийларга ҳам ўзларининг ёзувида ва тилида ёзилди. 10Мордахай шоҳ Ахашвераш номидан мактубни ёздиргач, шоҳнинг узуги билан муҳрлади ва шоҳнинг йилқисидаги учқур отларга чопарларни ўтқазиб жўнатди.
11Шоҳ мактубда яҳудийларга ҳамма шаҳарларда тўпланиб, ўзларини ҳимоя қилишларига ҳуқуқ берди. Бундан ташқари, ҳужум қиладиган ҳар қандай душман халқнинг ёки юртнинг қуролли кучларини, болаларини ва аёлларини йўқ қилишга, ўлдиришга, мол–мулкини талон–тарож қилишга, қиришга ижозат берди. 12Шоҳ Ахашверашнинг қўл остидаги ҳамма юртларда бир кун — ўн иккинчи ойнинг, яъни Адар ойининг[49] ўн учинчи куни[50] учун ижозат берилганди. 13Ушбу фармон матни ҳар бир вилоятга, барча халқларга қонун ўрнида эълон қилинди. Шундай қилиб, яҳудийлар ўша куни ўз душманларидан қасос олишга тайёр туришлари керак эди.
14Чопарлар шоҳнинг учқур отларига миндилару унинг фармонига кўра, тўрт томонга елиб кетдилар.
Шушандаги қалъада ҳам фармон эълон қилинди. 15Мордахай кўк ва оқ рангли шоҳона либосларга бурканиб, катта олтин тожни кийиб, сафсар рангли зиғир ридога ўраниб, шоҳ ҳузуридан чиқди. Шушанда хурсандчилик, шоду хуррамлик ҳукм сурарди. 16Бундан яҳудийларнинг қалби умидга тўлди, шоду хуррам, вақти чоғ бўлди, улар учун шарафли кунлар бошланган эди. 17Ҳамма вилоятларда, ҳар бир шаҳарда, шоҳнинг амру фармони етиб борган ҳар қандай жойда яҳудийлар шоду хуррам бўлиб, ўйнаб–кулдилар, зиёфатлар уюштирдилар, байрам қилдилар. Шоҳликдаги кўп халқлар яҳудий бўлди, чунки ҳаммани яҳудийлардан қўрқув туйғуси қамраб олган эди.

 

9–БОБ

 

Яҳудийларнинг зафари

 

1Шоҳнинг амру фармони ижро қилинадиган ўн иккинчи ой — Адар ойининг[51] ўн учинчи куни келди. Бу кунни яҳудийларнинг ғанимлари, уларнинг устидан ҳукмронликни эгаллаймиз, деб умид билан кутган эдилар. Аммо аксинча бўлиб чиқди: яҳудийлар ўз ғанимлари устидан ҳукмронликни ўрнатдилар. 2Яҳудийлар ёвуз кимсаларга қарши курашиш учун шоҳ Ахашверашга[52] қарашли ҳамма вилоятлардаги ўзлари яшайдиган шаҳарларда[53] бир жойга йиғилдилар. Ҳеч ким яҳудийларга дош бера олмади, чунки яҳудийлардан қўрқув туйғуси ҳамма халқларни қамраб олган эди.
3Вилоятлардаги ҳамма беклар, ноиблар, ҳокимлар ва шоҳнинг аъёнлари Мордахайдан қўрққанлари учун яҳудийларни қўллаб–қувватладилар. 4Мордахай саройнинг юксак мартабали одами бўлиб, у тобора ўсиб борар, унинг шуҳрати бутун вилоятларга ёйиларди.
5Яҳудийлар жамики душманларини қиличдан ўтказиб, ўлдириб, қириб ташладилар. Ғанимларига нисбатан истаганини қилдилар. 6Жумладан, яҳудийлар Шушан қалъасида беш юз кишини қириб ташладилар. 7-10Яна яҳудийлар ўзларининг душмани Хамадото ўғли Хомоннинг ўнта ўғлини — Паршандата, Далфон, Аспата, Пўрата, Одалиё, Оридато, Пармашто, Орисай, Оридай ва Вайзотони ўлдирдилар. Аммо мол–мулкига қўл теккизмадилар.
11Ўша куни Шушан қалъасида ўлдирилганларнинг ҳисобини шоҳга маълум қилдилар. 12Шоҳ эса малика Эстерга айтди:
— Яҳудийлар Шушан қалъасида Хомоннинг ўнта ўғлини ва яна беш юз кишини қириб, йўқ қилдилар. Ким билсин, бошқа вилоятларимда улар нима қилдилар экан? Истагинг нима? Айт, қондирайин. Яна қандай тилагинг бор? Бажо қилайин.
13— Агар шоҳимизга маъқул бўлса, Шушандаги яҳудийлар эртага ҳам бугунги фармонингизни ижро этсинлар, — деди Эстер. — Хомоннинг ўнта ўғлининг жасадлари ҳам дорга осилсин[54].
14Шоҳ ушбу истакни бажаришни буюрди. Шушанда фармон чиқарилди. Хомоннинг ўнта ўғлининг жасади ҳам дорга осилди. 15Адар ойининг ўн тўртинчи куни Шушандаги яҳудийлар яна тўпланиб, қалъада душманлардан уч юзтасини ўлдирдилар. Лекин мол–мулкига қўл теккизмадилар.
16Шоҳликнинг турли вилоятларида яшайдиган бошқа яҳудийлар ҳам жонини сақлаш ва душманларидан қутулиш учун бир жойга тўпландилар. Душманларидан етмиш беш минг кишини ўлдирдилар, лекин мол–мулкига қўл теккизмадилар. 17Буларнинг ҳаммаси Адар ойининг ўн учинчи куни юз берди. Яҳудийлар ўн тўртинчи куни тинчиб, бу кунни байрам қилдилар.
18Шушандаги яҳудийлар ҳам ўзларини қутқариш учун ўн учинчи ва ўн тўртинчи кунлари йиғилдилар. Ўн бешинчи куни эса тинчиб, бу кунни байрам қилдилар. 19Шунинг учун қишлоқ аҳли Адар ойининг ўн тўртинчи кунини байрам сифатида нишонлаб зиёфат уюштирадилар ва бир–бирларига таом улашадилар.

 

Пурим байрами

 

20Мордахай бу воқеаларни ёзиб қўйди. Сўнгра шоҳ Ахашвераш қўли остидаги узоқ–яқиндаги ҳамма юртларда яшаётган яҳудийларга мактублар юборди. 21Мактубда ҳар йили Адар ойининг ўн тўртинчи ва ўн бешинчи кунларини нишонлаш лозимлиги таъкидланган эди. 22Чунки бу кунлар — яҳудийлар ўз душманларидан қутулган кунлардир. Ўша ой — ғам — хурсандчиликка, мотам — байрамга айланган ойдир. Мордахай: “Шу кунлари зиёфат бериб, хурсандчилик қилинсин, таомлар улашилсин, камбағалларга ҳадялар инъом қилинсин”, деб буюрган эди.
23Шундай қилиб, яҳудийлар Мордахайнинг буйруғини қабул этдилар ва бошлаган байрамларини давом эттирдилар.
24Дарвоқе, бутун яҳудийларнинг душмани Ўгах[55] наслидан бўлган Хамадото ўғли Хомон фитна қўзғаб яҳудийларни эзиб, йўқ қилиш учун пур[56] — қуръа ташлаганди. 25Лекин Эстер шоҳнинг ҳузурига кирганда, шоҳ янги мактуб орқали фармон берганди: Хомон яҳудийларга қарши ёвуз режа ўйлаб қўйган, лекин режаси ўзининг бошига етиб, Хомон ва унинг ўғиллари дорга осилганди. 26Шунинг учун бу байрамга Пурим[57] деб ном берилганди. Бу ном “пур” сўзидан олинган. Шундай қилиб, яҳудийлар Мордахайнинг мактубида ёзилганлардан, кўрган–кечирганларидан ва бошларига тушган кўргиликлардан кейин, 27ўзлари, болалари ва барча қабиладошлари ўша икки кунни белгиланган вақтда, ёзилганидай, ҳар йили доимий равишда байрам қилишга қарор қилгандилар. 28“Бу кунлар авлодлар оша ҳамма оилада, вилоятларда, ҳар бир шаҳарда унутилмасдан, байрам қилинсин, Пурим кунларини яҳудийлар ўтказиб юбормасин, бу кунлар авлодлар оша давом этиб хотирлансин”, деб қарор чиқардилар.
29Абуҳайил қизи малика Эстер, яҳудий Мордахай билан бирга, ўз ҳуқуқи бўйича, Пурим тўғрисида ўша янги мактубни ёзиб тасдиқлади. 30Мордахай Ахашверашнинг ҳукмронлиги остидаги юз йигирма еттита вилоятда яшайдиган ҳамма яҳудийларга тинчлик–омонлик тиланган ўша мактубларни юборди. 31Мактубда малика Эстер билан Мордахай илгари буюрганларидай, Пурим кунларини белгиланган санада нишонлашга қатъий риоя қилишлари айтилган эди. Бу байрамларга яҳудийлар, ўзлари ва болалари рўза тутишга ва мотам одатларига амал қилганлари сингари, риоя қилишлари таъкидланган эди. 32Шундай қилиб, Пуримга оид қоидалар, Эстернинг буйруғига кўра, тасдиқланди ва китобга ёзиб қўйилди.

 

10–БОБ

 

Ахашвераш ва Мордахай шаънига мақтов

 

1Шоҳ Ахашвераш[58] ўз шоҳлигининг бу четидан тортиб оролларгача бўлган жойларда ўлпон йиғарди. 2Унинг куч–қудрати, фаолияти ва Мордахайни ҳар жиҳатдан қандай юксалтиргани Форс ҳамда Мидия шоҳларининг “Кундалик хотиралар” китобида ёзилган. 3Яҳудий Мордахай, ҳуқуқи бўйича, шоҳ Ахашверашдан кейин турарди. У яҳудий қабиладошлари орасида улуғликка эришди, биродарлари орасида ҳурматга сазовор бўлди. Чунки у ўз халқи манфаати учун, ҳамма қабиладошларининг тинчлиги учун курашарди.

 

 

 

АЮБ

Кириш

 

Аюб ғоят бой киши эди. У Исроил халқидан бўлмаса ҳам Эгамизга сажда қиларди. Аюб ҳақиқатан ҳам жуда яхши инсон эди. Лекин шайтон Аюбни Худонинг олдида айблади. Шайтон Худога: “Аюбга барака бераётганинг учунгина у Сенга хизмат қилади”, — деди. Шундан кейин Аюб Худога содиқ қолиш қолмаслигини кўриш ниятида Худо шайтонга Аюбни бойлигидан, фарзандларидан ва ниҳоят соғлигидан айиришга рухсат беради. Шунда ҳам Аюб содиқ бўлиб қолади.
Аюбнинг бошига кулфат тушганда, уч дўсти уни юпатишга келадилар. Улар соғлик ва фаровонлик Худонинг марҳаматининг белгиси, деб ишонар эдилар. Аюб соғлигини ҳам, фаровонлигини ҳам йўқотган эди. Шунинг учун улар Аюбга, Худо сени қандайдир гуноҳинг учун жазолаяпти, деб айтадилар. Аюб эса ўзининг айбсизлигини таъкидлаб, дўстларининг гаплари ўринсизлигини айтади. Аммо Аюб ҳам, унинг дўстлари ҳам бир–бирларининг гаплари нотўғри эканлигини исботлай олмайдилар. Охири Аюбнинг дўстлари баҳслашишни тўхтатадилар.
Аюб жуда ҳам қаттиқ қийналаётган эди. Баҳс давомида у бир неча марта Худога: “Зоҳир бўлиб, нима учун қийналаётганимни тушунтиргин”, деб илтижо қилади. Дўстларининг гаплари тугагандан кейин эса Аюб: “Инсонлар ҳеч қачон бу ҳаётнинг қийин саволларига жавоб берадиган доноликни топа олмайдилар”, деган фикрга келади. Бундай донолик фақатгина Худодадир. Аюб ҳеч қандай нотўғри иш қилмаганлигига онт ичиб, гапларини тугатади.
Шу пайтда уларнинг ёнида турган Элиху исмли ёш бир йигит гапира бошлайди. У олдин айтилган баъзи бир гапларни қайтаради, лекин у иккала томонни ҳам танқид қилади. Элиху ўз сўзларини Худонинг табиатга бўлган ғамхўрлигини олқишлайдиган шеър билан якунлайди.
Ниҳоят Худо Аюбга зоҳир бўлади, лекин У Аюбнинг нима сабабдан қийналаётганини тушунтирмайди. Бунинг ўрнига, У Ўзи қиладиган ишларни инсонлар тушунмаслигини, Худо қилган ишларни инсонлар қила олмаслигини кўрсатади. Аюб кам билса ҳам кўп гапирганлиги учун Худо унга танбеҳ беради. Бироқ Аюб Худонинг содиқ қули эканлигини ҳам тасдиқлайди. Шундай қилиб, китобнинг охирида ёзилишича, Худо яна Аюбга барака бериб, уни олдингидан ҳам икки баравар бойроқ қилади.
Аюб нима сабабдан қийналганини ҳеч қачон тушунмади. Унинг юрагида қанчалик қайғу бўлмасин, у ҳеч қачон Худони рад қилмади, Ундан юз ўгирмади. Аюб, Худо мени албатта қутқаради, деб қаттиқ ишонарди:

 

Аммо мен биламан,
Менинг Халоскорим ҳаётдир,
Охири ер юзида У гувоҳ бўлади.
Терим ириб кетган бўлса ҳам,
Мана шу танамда Худони кўраман.
Мен Уни ўз кўзларим билан кўраман,
Ҳа, мен кўраман, бошқа ҳеч ким эмас.
Юрагим орзиқиб кетяпти! (19:25-27)

 

1–БОБ

 

Шайтон Аюбни синайди

 

1Бир вақтлар Уз деган юртда Аюб исмли бир одам яшар эди. Бу одам айбсиз ва солиҳ эди. У Худодан қўрқарди, фосиқликдан юз ўгирган эди. 2Унинг еттита ўғли ва учта қизи бор эди. 3Унинг яна етти мингта қўйи, уч мингта туяси, омочга қўшиладиган беш юз жуфт ҳўкизлари, беш юзта эшаги ва жуда ҳам кўп хизматкорлари бор эди. Бу киши шарқда яшайдиганлар орасида энг буюк одам эди. 4Аюбнинг ўғиллари бир–бирларининг уйларига бориб, зиёфатлар уюштиришар, опа–сингилларини ҳам меҳмонга чақиришар эди. 5Зиёфатлар тугагандан кейин Аюб фарзандларини чақиртирарди. “Фарзандларим юракларида Худони лаънатлаб, гуноҳ қилган бўлишлари мумкин”, дея эрта тонгда уларнинг ҳар бири учун куйдириладиган қурбонликлар келтириб, уларни покларди. Аюб ҳар доим шундай қилар эди.
6Бир куни самовий мавжудотлар Эгамизнинг олдига келишди. Уларнинг орасида шайтон ҳам бор эди. 7Шайтондан Эгамиз: “Қаердан келяпсан?” — деб сўради. Шайтон: “Ер юзининг у ёғидан бу ёғига юриб, айланиб чиқдим”, — деб жавоб берди. 8Шайтонга Эгамиз шундай деди: “Қулим Аюбни кўрдингми? Ер юзида унга ўхшаган ҳеч ким йўқ. У айбсиз ва солиҳ одам. Мендан қўрқади, фосиқликдан юз ўгирган.” 9Шайтон шундай жавоб берди: “Аюб бекордан–бекорга Сендан қўрқармиди?! 10Унинг хонадонини, ўзини, бор нарсасини ҳимоя қиласан–ку! Ҳар бир қилган ишига барака берасан. Қара, унинг мол–қўйлари бутун юрт бўйлаб ёйилиб кетган. 11Ҳозир ундан бор нарсасини олиб қўйгин–чи! У юзингга қараб Сени лаънатлайди.” 12Шайтонга Эгамиз шундай деди: “Майли, Аюбнинг бор–буди сенга, фақатгина унинг ўзига қарши қўл кўтарма!” Шундай қилиб, шайтон Эгамизнинг ҳузуридан кетди.

 

Аюб бор–будидан маҳрум бўлади

 

13Бир куни Аюбнинг фарзандлари зиёфат қилиб ўтиришган эди. Улар энг катта акаларининг уйида йиғилгандилар. 14Аюбга бир хизматкори қуйидаги хабарни келтирди: “Ҳўкизларингизни омочга қўшиб, ер ҳайдаётган эдик. Эшаклар олдимизда ўтлаб юрганди. 15Бир тўда Саволиклар бизга ҳужум қилишди. Улар ҳамма ҳайвонларни ўғирлаб кетишди. Далада ишлаётганларнинг ҳаммасини эса ўлдиришди. Фақатгина мен қочиб қолишга улгурдим. Шуларни сизга айтишга келдим.” 16У шу гапларни айтиб улгурмасданоқ, яна бир хабарчи келиб, шундай деди: “Осмондан чақмоқ тушиб, ҳамма қўйларингиз ва чўпонларингизни куйдириб юборди. Фақатгина мен қочиб қолишга улгурдим. Шуларни сизга айтишга келдим.” 17У гапларини тугатмасдан туриб, учинчи хабарчи келиб шундай деди: “Уч тўда Халдейликлар келиб, туяларингизни ўғирлаб кетишди. Хизматкорларингизни эса ўлдиришди. Фақатгина мен қочиб қолишга улгурдим. Шуларни сизга айтишга келдим.” 18У шу гапларни айтаётган ҳам эдики, яна бир хабарчи келиб деди: “Ўғил–қизларингиз энг катта акаларининг уйида зиёфат қилиб ўтиришган эди. 19Бирданига чўлдан қаттиқ шамол туриб, уйни тўрттала томонидан урди. Уй қулаб тушиб, фарзандларингизни босиб қолди. Уларнинг ҳаммаси ҳалок бўлди. Фақатгина мен қочиб қолишга улгурдим. Шуларни сизга айтишга келдим.”
20Аюб туриб, қайғудан кийимини йиртиб ташлади. Кейин сочини қириб ташлаб, ерга мук тушди. 21У шундай деди: “Онамнинг қорнидан яланғоч тушгандим, дунёдан ҳам яланғоч кетаман. Ҳамма нарсамни Худо берган эди, Худонинг Ўзи олиб қўйди. Эгамнинг номига ҳамду санолар бўлсин!”
22Шунча кўргиликлардан кейин ҳам, Аюб Худони айбламади, гуноҳ қилмади.

 

2–БОБ

 

Шайтон Аюбни яна синайди

 

1Бир куни самовий мавжудотлар Эгамизнинг олдига келишди. Шайтон ҳам Эгамизнинг ҳузурига келди. 2Шайтондан Эгамиз: “Қаердан келяпсан?” — деб сўради. Шайтон Эгамизга: “Ер юзининг у ёғидан бу ёғига юриб, айланиб чиқдим”, — деб жавоб берди. 3Шайтонга Эгамиз шундай деди: “Қулим Аюбни кўрдингми? Ер юзида унга ўхшаган ҳеч ким йўқ. У айбсиз ва солиҳ одам. Мендан қўрқади, фосиқликдан юз ўгирган. Сен эса бекорга Мени унга зарар кўрсатишга ундадинг. Қара, у ҳали ҳам солиҳлигида маҳкам турибди.” 4Шайтон шундай жавоб берди: “Жонига азоб бериб кўр–чи, нима қилар экан?! Кўрасан, инсон ўз жонини сақлаб қолиш учун ҳамма нарсадан воз кечади. 5Ҳозир унинг танасини дардга йўлиқтиргин, у юзингга қараб Сени лаънатлайди.” 6Шайтонга Эгамиз шундай деди: “Майли, Аюбни қўлингга топширдим. Уни фақат тирик қолдиргин.”
7Шайтон Эгамизнинг ҳузуридан чиқиб, Аюбни бошидан оёғигача жирканчли яралар билан қоплаб ташлади. 8Аюб кул уюмлари орасида, сопол парчаси билан яраларини қашлаб ўтирарди.
9Хотини унга: “Ҳамон солиҳлигингизда маҳкам тураверасизми?! Худони лаънатланг–да, ўлиб қўя қолинг”, — деди. 10Аюб эса хотинига шундай жавоб берди: “Сен аҳмоқ хотинлардай гапиряпсан. Худонинг қўлидан яхши нарсаларни қабул қиламиз–у, ёмонларини олмаймизми?” Шунча азоб–уқубатдан кейин ҳам Аюб Худога қарши гапириб, гуноҳ қилмади.

 

Аюбнинг дўстлари келади

 

11Аюбнинг бошига тушган кулфатлар ҳақида унинг уч дўсти эшитди. Булар темонлик Элифаз, шувахлик Билдад ва намахлик Зўфар деган одамлар эди. Улар Аюбга ҳамдардлик билдириб, тасалли бериш ниятида йиғилдилар. Уни кўришга келдилар. 12Дўстлари Аюбни узоқдан кўриб таний олмадилар. Қаттиқ дод–фарёд солиб, кийимларини йиртишди, бошлари узра тупроқ сочишди. 13Улар Аюб билан бирга етти кун–етти кеча ерда ўтирдилар. Мана шу кунлар давомида ҳеч бири Аюбга гапирмади, чунки у жуда қаттиқ азоб чекаётганини кўриб турар эдилар.

 

3–БОБ

 

Аюб биринчи маротаба гапиради

 

1Охири Аюб сўз бошлаб, ўзи дунёга келган кунни лаънатлади. 2У шундай деди:

 

3“Мен туғилган кун қирилиб кетсин,
Мен яратилган кеча лаънати бўлсин.
4Ўша кун зулматга айланиб қолсин!
Ҳатто Худо ҳам шу кунни эсламасин,
Ўша кун ҳеч қачон нур кўрмасин.
5Зим–зиё зулмат уни қамрасин,
У кунни булутлар беркитсин,
Қуёш нурини қоронғилик тўсиб қўйсин.
6Ҳа, ўша кечани зулмат ютиб юборсин!
Йил кунлари орасида ҳеч қачон саналмасин,
Ойларнинг ҳисобига ўша кеча кирмасин.
7Ўша кеча қисир бўлсин,
Ундан шодлик овози янграмасин.
8Махлуқ Левитанни чақиришга қодир бўлганлар уни қарғасин,
Ҳа, лаънат ўқийдиганлар ўша кечага қарғиш ёғдирсин.
9Ўша кечада тонг юлдузлари чарақламасин.
Ўша кеча ёруғликка умид қилсин–у,
Аммо тонг шуъласини кўрмасин.
10Онамнинг бачадонини беркитмагани учун,
Мени шунча қайғудан холи қилмагани учун
Ўша кеча лаънати бўлсин.

 

11Нима учун ўлик туғилмадим?!
Онам қорнидан тушибоқ, ўлмадим?!
12Нима учун онам мени тиззаларида олиб ўтирди экан?!
Нима учун мени эмизди экан?!
13Ўлганимда эди, ҳозир тинч ётган бўлардим.
Ухлаб, ором олиб ётган бўлардим.
14Вайроналарни тиклашга қодир бўлган
Шоҳу амалдорлар билан бирга бўлардим.
15Тиллага бой, уйларини кумушга тўлдирган
Шаҳзодалар қатори ётган бўлардим.
16Нима учун ўлик туғилган боладай бўлмадим?!
Нима учун ёруғлик кўрмаган чақалоқдай кўмилмадим?!
17Ахир, қабрда фосиқлар ҳам
Фосиқлик қилишдан тўхтайдилар–ку!
Чарчаганлар ҳам дам оладилар–ку!
18Асирлар у ерда жам бўлиб тинч яшайди,
Назоратчиларнинг бақир–чақири эшитилмайди.
19Катта ҳам кичик ҳам у ерда бордир,
Қуллар ҳам ниҳоят у ерда озоддир.

 

20Нима учун қийналганга ёруғлик берилган,
Қайғуга ботганга эса ҳаёт ато қилинган?!
21Улар ўлимни кутадилар, лекин ўлим келмайди,
Қимматбаҳо хазинадан ҳам кўра кўпроқ
Ўлимни излайди улар.
22Ўлим топганларида улар жуда қувонади,
Шодликдан бошлари осмонга етади.
23Нима учун йўлни кўролмайдиганларга ёруғлик берилган?!
Ахир, Худо уларнинг йўлини тўсиб қўйган–ку!
24Нон ейиш ўрнига оғир уф тортаман,
Чуқур оҳу нолаларим сувдай оқиб чиқяпти.
25Ҳа, нимадан қўрққан бўлсам, ўша бошимга тушди.
Хавфсираганларим содир бўлди.
26Кўнглим тинч эмас, менда хотиржамлик йўқ,
Тинчлик йўқ, ғам–ташвиш эса келаверади.”

 

4–БОБ

 

Элифазнинг Аюбга берган биринчи жавоби

 

1Шундан кейин темонлик Элифаз Аюбга шундай деди:

 

2“Бир гап айтсам, хафа бўлмайсанми?
Ахир, ким гапирмай жим тура олади?!
3Сен кўпларга насиҳат қилар эдинг.
Ожизларга ёрдам берар эдинг.
4Қоқилганларга сўзларинг билан далда берардинг,
Оғир юк остида эзилганларга куч бағишлардинг.
5Энди эса азоб–уқубатга учраганингда тушкунликка тушяпсан,
Ўз бошингга тушганлардан саросимада ўтирибсан.
6Худодан қўрқишинг умидинг бўлиши керак эмасми?!
Йўлларинг тўғрилиги сенга умид бағишламайдими?!

 

7Ўйлаб кўргин–чи, қачон айбсиз инсон ҳалок бўлган?!
Бирор ерда солиҳ киши ҳеч йўқ қилинганми?!
8Ўз ҳаётимда кўрганман, ким ёвузлик,
Ғам–ғусса экса, худди ўшани ўради.
9Худонинг нафаси уларни ўлдиради,
Худонинг ғазабидан фосиқлар даф бўлади.
10Уларнинг шерникидай бўлган овозларини Худо ўчиради,
Ўша махлуқларнинг тишларини Худо синдиради.
11Ўлжа йўқлигидан у шерлар ҳалок бўлади,
Шерваччалари ҳам узоқларга тарқалиб кетади.”

 

12“Менга бир сўз яширинча келди,
Қулоғимга шивирлаб эшитилди.
13Инсонлар чуқур уйқуда бўлганда,
Ташвишли тушларда бу сўз келди.
14Мени қўрқув–қалтироқ босди,
Бутун вужудим ларзага келди.
15Бир руҳ юзимни силаб ўтди,
Шунда тукларим тикка бўлиб кетди.
16Руҳ тўхтаб, қимирламай турди,
Аммо уни аниқ кўрмадим.
Кўз олдимда бир шарпа турар эди.
Сукунат чўкди, кейин бир овоз эшитдим:
17“Инсонлар Худонинг олдида солиҳ бўла оладими?!
Одамлар Яратувчисининг олдида пок бўла оладими?!
18Ахир, Худо ҳатто Ўз фаришталарига ишонмайди–ку,
Улардан ҳам айб топади–ку!
19Шундай экан, тупроқдан яратилган инсонлардан,
Лойдан бино бўлган, куядай эзиладиган
Одамлардан қанчалар айб топади?!
20Ахир, улар эрталаб бор,
Кечаси эса йўқ бўлиб кетадиган инсонлар–ку!
Уларнинг номи абадий ўчиб кетади.
21Чодирларининг арқонлари узиб ташланади,
Улар доноликка етишмай ҳалок бўладилар.”

 

5–БОБ

 

Элифаз гапида давом этади

 

1Қани, Аюб, ҳозир чақириб кўр–чи,
Ким сенга жавоб берар экан?
Қайси фаришта сенга ёрдамга келар экан?
2Ранж–алам нодонни ҳалок қилади,
Ҳасад соддани ўлдиради.
3Нодонларнинг илдиз отиб, кўкарганини кўрдим,
Бирданига уларнинг уйларини лаънатладим.
4Уларнинг фарзандлари хавфдан узоқ бўлмайди.
Ҳукм пайтида уларни эзадилар,
Лекин ҳеч ким уларни ҳимоя қилмайди.
5Нодонлар етиштирган ҳосилни оч қолганлар еб қўяди,
Ҳатто тиканлар билан ўралганларини ҳам олиб қўяди.
Нодонларнинг бойлигини чанқаганлар ютиб юборади.
6Ахир, қайғу ердан униб чиқмайди–ку,
Ғам–ташвиш далада ўсмайди–ку!
7Алангадан учқун сакраб чиққани каби,
Инсон ҳам ўзи учун муаммо келтириб чиқаради.

 

8Мен Худога интилган бўлар эдим,
Ўз арзимни Худога айтган бўлардим.
9У шундай буюк ишлар қиладики,
Уларга инсоннинг ақли етмайди.
Худо кўрсатган мўъжизаларнинг сон–саноғи йўқ.
10У ер юзига ёмғир ёғдиради,
Далаларни суғоради.
11Хор бўлганларни кўтаради,
Қайғуга тўлганларни шодликка тўлдиради.
12У айёрларнинг режаларини пучга чиқаради,
Шунда уларнинг қўлидан ҳеч нарса келмайди.
13У доноларни ўзларининг айёрликлари орқали тутиб олади,
Эгриларнинг ниятларини пучга чиқаради.
14Кундуз куни ҳам улар зулматда қолишади,
Ёп–ёруғ кунда ҳам пайпасланиб юришади.
15Лекин Худо фақирларни эгриларнинг аччиқ сўзларидан,
Золимларнинг чангалидан қутқаради.
16Шу боис камбағалларнинг умиди бор,
Ноҳақликнинг эса оғзи ёпилади.

 

17Худонинг панд–насиҳатини олганлар қандай бахтлидир,
Шунинг учун Қодир Худонинг танбеҳини рад қилмагин.
18Худо яралайди, аммо Ўзи боғлаб қўяди.
Худо уради, лекин яна Ўзи шифо беради.
19У сени олтита ғам–ташвишдан қутқаради,
Ҳа, еттита қайғу–алам сенга яқинлашмайди.
20Қурғоқчилик пайтида Худо сени ўлимдан,
Уруш пайтида эса қиличдан сақлайди.
21Худо сени заҳарли тиллардан ҳимоя қилади,
Ҳалокат келганда сен қўрқувга тушиб қолмайсан.
22Вайронаю қурғоқчилик устидан куладиган бўласан,
Ер юзидаги ёввойи ҳайвонлардан қўрқмайдиган бўласан.
23Ер ҳайдаганингда далангда тошлар бўлмайди,
Ёввойи ҳайвонлар сенга ҳужум қилмайди.
24Уйинг бехатар эканлигини биласан,
Подаларингни текширганингда ҳаммаси ўз жойида бўлади.
25Фарзандларинг кўп бўлади,
Авлодинг даладаги майсадай кўпаяди.
26Сен бевақт қабрга кирмайсан,
Ўз вақтида йиғилган буғдой донидай бўласан.
27Буларнинг ҳаммаси тўғри,
Ўз тажрибамиздан биламиз.
Энди насиҳатларимизга қулоқ сол,
Уларни қабул қил.”

 

6–БОБ

 

Аюб Элифазга жавоб беради

 

1Шундан кейин Аюб яна гапирди:

 

2“Қани энди, қайғуларимни ўлчашнинг иложи бўлса эди,
Менинг кулфатларим тарозида тортиб кўрилса эди.
3Улар денгиз қумларидан ҳам оғирроқ чиққан бўлар эди.
Шунинг учун ҳам ўпоқ–сўпоқ гаплар айтдим.
4Қодир Худо отган найзалар танамдадир,
Руҳим уларнинг заҳридан ичмоқда.
Худонинг барча даҳшатлари менга қарши тайёрланган.
5Асов эшак ўт йўқлигида ҳанграйди–ку!
Ҳўкиз ҳам оҳурида ем бўлмаса бўкиради–ку!
6Тузсиз овқатни еб бўлмайди–ку!
Пиширилмаган тухум оқи ахир, нақадар бемаза!
7Уларни кўриб иштаҳам йўқолади.
Уларни ейишни ўйласам кўнглим айнийди.

 

8Қани энди, тилагим бажо бўлса эди,
Худо ниятимни бажо келтирса эди!
9Қани энди, Худо мени эзиб ташлашга рози бўлса эди,
Қўлига эрк бериб, жонимни олса эди.
10Ана ўшанда мен тасалли топган бўлардим,
Ҳатто оғриқларимга қарамай қувонган бўлардим,
Чунки Муқаддас Худонинг сўзларини мен рад қилганим йўқ.
11Қачонгача кутаман ахир, кучим етармикан?!
Охири нима бўлади ўзи?
Нима учун сабр–тоқат қилишим керак?!
12Мен тошдай қаттиқ эмасман–ку!
Менинг танам темирдан эмас–ку!
13Йўқ, ўзимга ўзим ёрдам беролмайман,
Ҳеч бир чора–иложим йўқ.

 

14Қайғу–алам тортаётган инсон
Қодир Худодан қўрқишни рад қилган бўлса ҳам,
Ўша инсонга содиқ дўстлар керак.
15Аммо дўстларимга ҳам ишониб бўлмайди,
Улар оқиб ўтиб кетадиган ирмоқлардайдир.
16Ўша ирмоқлар музу қор эриганда тошиб оқади,
17Иссиқ ҳавода эса улар қуриб қолади,
Кун қизиганда ғойиб бўлади.
18Карвонлар бу ирмоқларни қидириб,
Йўлларидан адашиб кетадилар.
Юриб–юриб, чўлда ҳалок бўладилар.
19Темо юртининг карвонлари ҳам сув қидириб келадилар,
Шава юртидан келганлар ҳам сувга умид қиладилар.
20Аммо ўша ирмоқларга ишонганлар тушкунликка тушадилар,
У ерга бориб, гангиб қоладилар.
21Сизлар ҳам мен учун худди ўша ирмоқлардайсизлар.
Кулфатимни кўриб туриб, ваҳимага тушяпсизлар.
22Сизлардан бирон нарса сўрадимми?!
Ёки бойлигингиздан бериб, мени қутқаринглар, деб айтдимми?!
23Душманларимнинг қўлидан қутқаринглар, дедимми?!
Ёки зўравонлардан мени халос қилинглар, деб сўрадимми?!

 

24Менга ўргатинглар, майли жим тураман.
Қандай нотўғри иш қилганимни тушунтириб беринглар.
25Ҳақиқат сўзлари нақадар аччиқ!
Лекин гапларингиз нимани исботляпти?
26Мени беҳуда гапларни айтяпти, деб ўйлайсиз.
Шундай экан, нимага тушкунликда айтганларимга жавоб қайтарасиз?!
27Сизлар ҳатто етимлар учун қуръа ташлаган бўлардингиз.
Дўстингиз устидан савдолашиб, уни сотган бўлардингиз.

 

28Энди марҳамат қилиб менга қаранглар,
Мен сизларга ёлғон гапирмайман.
29Бас энди, ноҳақлик қилманг.
Ахир, менинг айбим йўқ–ку!
30Ё гапимда бирор ноҳақлик борми?
Тилим ёвузликнинг таъмини ажрата билмайдими?!

 

7–БОБ

 

1“Инсоннинг ердаги меҳнати машаққатли–ку!
Унинг кунлари мардикорнинг кунига ўхшайди–ку!
2Ҳа, инсон сояни қўмсаган қулга ўхшайди!
Ўз ҳақини кутган мардикордайдир у!
3Менга ҳам мақсадсизликка тўла ойлар,
Қайғуга тўла тунлар берилган.
4Ётганимда: “Қачон тонг отаркан?” — дейман,
Лекин тун жуда чўзилиб кетади,
Тонг отгунча ағнаб чиқаман.
5Танамни қурт ва яра босиб кетган,
Терим ёрилиб, йиринглаб кетган.
6Кунларим бўзчининг мокисидан ҳам тезроқ ўтади,
Асло умид бағишламай ўтиб кетаверади.

 

Аюб Худога ёлворади

 

7Эй, Худойим, ҳаётим бир нафасдай эканлигини ёдингда тут,
Кўзларим энди ҳеч қачон яхшиликни кўрмайди.
8Ҳозир мени кўриб турибсан, лекин бу узоққа чўзилмас,
Мени қидирасан, лекин мен ўшанда бўлмайман.
9Булут тарқалиб, йўқ бўлиб кетади.
Худди шунга ўхшаб, ўликлар диёрига кетганлар қайтиб келмайди.
10Улар уйларига қайтиб келмайдилар,
Ўз яшаган жойларида уларни билмайдилар.

 

11Шунинг учун жим бўлмай,
Ўз дардимни баён қиламан,
Алам–ҳасратда шикоят қиламан.
12Эй Худойим! Нима учун устимдан қўриқчи қўйдинг?
Мен денгизманми ёки денгиз махлуқиманми?
13“Тўшагим менга тасалли берар,
Уйқу дардимни енгиллаштирар”, — десам,
14Тушлар орқали мени қўрқитасан,
Ваҳийлар орқали даҳшатга соласан.
15Шунда мен, қани энди бўғилиб қўя қолсам, дейман,
Ахир, шу жисмимда яшашдан кўра, ўлим афзалроқ.
16Ҳаётимдан нафратланяпман, абадий яшамайман.
Ҳаётим бир нафасдай бўлса ўзи, мени тинч қўйгин, ахир!
17Инсон ким бўлибдики,
Унга шунчалик эътибор берсанг?!
Одам ким бўлибдики,
У ҳақда ўйласанг?!
18Ҳар тонг уни текшириб,
Ҳар лаҳзада синасанг?!
19Бир лаҳзага мендан юз ўгиргин,
Тинч қўйгин, ҳеч бўлмаса бир ютинай.
20Гуноҳ қилган бўлсам, Сенга нима, эй, одамзод қўриқчиси?!
Нима учун мени Ўзингга нишон қилиб олдинг?!
Сенинг мендан қасдинг борми?!
21Нима учун гуноҳимни кечириб,
Айбимдан фориғ қилмайсан?
Ахир, яқинда тупроққа қайтаман–ку!
Мени қидирганингда эса йўқ бўлиб кетган бўламан.

 

8–БОБ

 

Билдад Аюбнинг гапларига жавоб қайтаради

 

1Шувахлик Билдад Аюбга шундай деди:

 

2“Қачонгача шундай гапларни гапирасан?
Оғзингдан чиққан сўзлар шамолга ўхшайди–я!
3Худо адолатга хиёнат қиладими?
Қодир Худо ҳақиқатнинг йўлини тўсадими?
4Фарзандларинг Унга қарши гуноҳ қилган бўлса,
Худо уларни гуноҳлари учун жазолади.
5Худога юз бургин,
Қодир Худога ёлворгин.
6Агар пок ва солиҳ бўлсанг,
Албатта У сенга қўлини узатиб,
Сени ўз ҳаққоний жойингга қайтаради.
7Охири шунчалик фаровон бўласанки,
Аввалги ҳолатинг ночордай туюлади.

 

8Ана, ўтиб кетганларга қарагин,
Аждодларимизнинг қилганларига эътибор бергин.
9Ахир, биз кечагина туғилганмиз, ҳеч нарса билмаймиз,
Ҳаётимиз ҳам соядек ўтиб кетади.
10Аждодларимиз сенга муаллим бўлади,
Уларнинг ақл–заковатидан сабоқ ол.

 

11Тўқайзор бўлмаса қамиш ўсадими?!
Сув бўлмаган жойда қамиш бўй чўзадими?!
12Қамишлар ҳали кўкариб турган пайтдаёқ,
Кесилишга тайёр бўлмай туриб,
Ҳамма ўтлардан олдин сўлиб қолади.
13Ҳа, Худони унутганлар ҳам шу кўйга тушади,
Бетавфиқларнинг умиди пучга чиқади.
14Улар умид боғлаган нарсалар жуда мўртдир,
Улар ишонган нарсалар ўргимчакнинг тўрларидайдир.
15Улар ўз уйига суянадилар, аммо уй бузилиб кетади.
Уйини маҳкам ушлайдилар, лекин уй бардош бермайди.
16Фосиқлар яхши суғорилган,
Қуёш нури остида ўсаётган бутага ўхшайдилар,
Новдалари бутун боғ бўйлаб ёйилиб кетган.
17Илдизлари тошларга чирмашиб,
Ўша ердан ўзига жой қидиради.
18Лекин илдиз юлиб ташланганда,
Ўсган жойи ҳам билинмайди.
19Ҳа, фосиқларнинг шодлиги узоққа чўзилмайди,
Бошқалар чиқиб, уларнинг ўрнини олади.

 

20Айбсиз кишини Худо ҳеч рад қилмайди,
Ёвузларга эса ёрдам қўлини узатмайди.
21У ҳали оғзингни кулги билан тўлдиради,
Лабларингдан эса шодлик садосини янгратади.
22Сендан нафратланганлар уятга қоладилар,
Фосиқларнинг чодири вайрон бўлади.

 

9–БОБ

 

Аюб Билдадга жавоб беради

 

1Аюб жавоб бериб, шундай деди:

 

2“Ҳа, биламан, айтганларингнинг ҳаммаси тўғри,
Лекин қандай қилиб инсон Худонинг назарида ҳақ бўла олади?
3Агар бирор инсон Худо билан баҳсга киришса,
У Худонинг мингта саволидан биттасига ҳам жавоб бера олмасди.
4Ҳа, Худо доно ва қудратлидир,
Ким Худога қарши чиқиб, Ундан устун бўлган?!
5Худо огоҳлантирмай тоғларни ағдаради,
Ғазаб алангасида уларни йиқитади.
6Ерни жойидан қўзғатиб, силкитади,
Замин устунларини титратади.
7Қуёшга амр берса, у нур сочмайди,
Юлдузларнинг нурини ўчиришга қодир Худо У.
8Унинг Ўзи самони ёйган,
Денгиз тўлқинларини топтаб юради.
9Ҳулкар юлдузини, Катта айиқ буржи ва Парвин юлдузларини,
Бутун жанубдаги юлдуз туркумларини яратган Худодир У.
10Инсон ақли бовар қилмайдиган буюк ишлар қилади Худо,
У қилган мўъжизаларнинг сон–саноғи йўқдир.
11У ёнгинамдан ўтиб кетса ҳам,
Мен Уни кўра олмайман.
Ўз йўлида давом этиб кетаверади,
Унинг ўтганини пайқамай қоламан.
12У олиб қўяман, деса, ким тўхтата олади?!
Ким Ундан: “Нима қиляпсан?” деб сўрай олади?!

 

13Худо Ўз ғазабини тутиб турмайди,
Ҳатто махлуқ Раҳоб ёрдамчилари Унинг оёғи остида қалтирайди.
14Мен ким бўлибманки, Унга жавоб бера олсам,
У билан баҳслашиш учун керакли сўзлар тилимга келса?!
15Айбсиз бўлсам ҳам, Унга жавоб бера олмаган бўлардим,
Ҳакамдан фақат раҳм–шафқат тилаган бўлардим.
16Агар Уни чақирсам, У менга жавоб берса ҳам,
Гапларимга қулоқ солишига ишонмайман.
17Худо бўрон чақириб, мени эзмоқда,
Ҳеч бир сабабсиз яраларимни кўпайтирмоқда.
18Нафасимни ростлаб олишга ҳам имкон бермаяпти,
Юрагимни қайғуга тўлдиряпти.
19Агар куч синалса, албатта У энг кучлиси бўлиб чиқади.
Одиллик масаласида эса ким Уни маҳкамага чақириб келади?!
20Гуноҳсиз бўлсам ҳам, ўз оғзим мени айбдор, деб топади,
Айбсиз бўлсам ҳам, ўз оғзим мени эгри, деб ҳукм қилади.
21Айбсизман, аммо менга барибир,
Ўз ҳаётимдан нафратланяпман.
22Эҳ, ҳаммаси барибир экан, шунинг учун ҳам:
“У айбсизни ҳам, фосиқни ҳам ҳалок қилади”, деб айтаман.
23Кулфат кутилмаганда одамга ўлим келтирса,
Айбсизнинг бошига тушган офатдан Худо кулади.
24Бутун ер юзи фосиқлар қўлида,
Худо ҳакамларнинг кўзларини боғлаб қўйган.
Агар У боғламаган бўлса,
Яна ким боғлаган бўлиши мумкин?!

 

25Ҳаётим чопоғон кишидан ҳам тезроқ ўтиб кетади.
Шунчалик тезки, ҳеч фароғат кўрмай ўтиб кетаман.
26Умрим тез сузадиган қайиқлардай кўзга кўринмай кетади,
Ўз ўлжасига ташланган бургутдай тездир.
27“Энди ҳеч нолимайман,
Қайғули чеҳрам ёришсин,
Хурсанд бўлай”, дегим келади,
28Лекин янада кўпроқ келадиган ғам–аламдан қўрқаман.
Ахир, Сен мени айбсиз ҳисобламайсан.
29Модомики, айбдор эканман,
Ҳаракат қилишимдан нима фойда бор?
30Қор сувида чўмилиб,
Қўлларимни совун билан ювсам–да,
31Эй Худо, Сен мени лой чуқурга ташлайсан,
Ҳатто кийимларим ҳам мендан нафратланади.
32Худо инсон эмаски, мен У билан баҳслашсам,
Мен билан даъволашгин, деб Уни чақирсам.
33Иккимиз орамизда ҳакам йўқки,
Бизни ажрим қилса.
34Ҳакам бўлганда, Худонинг таёғини устимдан олиб ташлаган бўларди,
Ўшанда Худо мени бошқа даҳшатга солмасди.
35Қўрқмасдан Унга гапира олган бўлардим,
Лекин ҳозирги аҳволимда ундай қилолмайман.

 

10–БОБ

 

Аюб Худога қиладиган шикоятини тайёрлайди

 

1Ҳаётдан тўйдим!
Эвоҳ, энди бемалол шикоят қилишдан,
Алам–ҳасрат билан гапиришдан ўзимни тиймайман.
2Худога шундай дейман: “Мени ҳукм қилавермасдан,
Менга қарши бўлган даъволарингни айт.
3Мени эзишдан Сенга бирор фойда борми ўзи?
Фосиқларга шодлик билан фаровонлик беряпсан–у,
Нима учун мени — Ўз қўлларинг ижодини рад этяпсан?!
4Сенинг инсонникига ўхшаш кўзларинг борми?!
Сенинг дунёқарашинг инсонларники билан бирми?!
5Умринг инсон умридай қисқами?!
Йилларинг инсон ҳаёти йилларидай эмас–ку!
6Нима учун мендан айб қидирасан,
Гуноҳ топишга ҳаракат қиласан?
7Ахир, Ўзинг биласан, мен айбсизман,
Ҳеч ким мени Сенинг қўлингдан қутқара олмайди.
8Ахир, қўлларинг билан мени Ўзинг ясагансан,
Ўзинг мени яратгансан,
Энди эса мени бутунлай ҳалок қилмоқчисан.
9Сен мени лойдан бунёд қилганингни эслагин.
Энди мени яна тупроққа қайтармоқчимисан?!
10Мени сутдай қуйиб,
Пишлоқдай қотирган Ўзинг–ку.
11Сен Ўзинг мени эту тери билан қоплаб,
Менга суягу пайлар ато қилдинг.
12Сен менга ҳаёт бағишлаб, садоқатли севгингни кўрсатдинг.
Ўзинг ғамхўрлик қилиб, ҳаётимни сақладинг.
13Лекин юрагингда бошқа бир ният бор эди.
Сенинг ўй–хаёлларингни биламан:
14Гуноҳ қилсам, мени кузатиб турган бўласан,
Айбимни жазосиз қолдирмайсан.
15Фосиқ бўлсам, ўзимдан кўрай!
Аммо айбсиз бўлсам ҳам,
Шунчалик уятга қолдимки,
Шунчалик қайғуга ботдимки,
Бошимни кўтара олмаяпман.
16Бошимни кўтарсам, шердай мени пойлайсан,
Ўз буюк қудратингни менга қарши ишлатасан.
17Менга қарши янги гувоҳлар чақираверасан.
Менга бўлган ғазабинг янада ошиб бораверади,
Устимга яна янги қўшинлар бостириб келаверадилар.

 

18Эвоҳ, нима учун мени бу дунёга келтирдинг?
Қанийди, туғилишим биланоқ,
Биров мени кўриб улгурмасдан,
Ўлиб қўя қолганимда эди.
19Ҳеч нарса кўрмаган бўлардим,
Онам қорнидан тўғри қабрга борган бўлардим.
20Ҳаётим қисқа, кунларим саноқли эмасми, ахир?!
Мени тинч қўй, озгина бўлса ҳам, хурсанд бўлай.
21Ҳеч ким қайтиб келмайдиган зулмат юртига,
Тим қоронғи ерга боришимдан олдин озгина қувонай.
22Тун ярмидаги зулматдай қоронғи бўлган юртга кетаман.
Қоп–қоронғу, ҳеч бир тартиб бўлмаган бир жойга,
Ҳатто нури ҳам зулмат бўлган ерга кетаман, ахир!

 

11–БОБ

 

Зўфар Аюбга биринчи марта гапиради

 

1Кейин намахлик Зўфар шундай деди:

 

2“Шунча кўп гап жавобсиз қолаверадими?
Кўп гапирган инсон оқланар эканми?
3Бекорчи гапларинг бошқаларнинг овозини ўчириб қўйдими?
Наҳотки мазах қилиб айтган гапларинг учун ҳеч ким сени уялтирмаса?
4Сен: “Менинг таълимотим хатосиз,
Ўзим ҳам Худонинг назарида покман”, деб айтасан.
5Қани энди, Худо гапирса,
Унинг Ўзи сенга қарши оғиз очса эди.
6Қани энди, У сенга доноликнинг сирларини билдирса эди.
Ахир, ҳақиқий донолик кўп қиррали–ку!
Билиб қўй, Худо сени ўз гуноҳларингга яраша жазолагани йўқ,
Жазони анча кам беряпти.

 

7Хўш, Худонинг сирларини англай оласанми?!
Қодир Худонинг камолотини била оласанми?!
8Худонинг донолиги осмондан ҳам юксакдир,
Сен нима қила олардинг?!
Худонинг донолиги ўликлар диёридан ҳам чуқурроқдир,
Сен нимани била олардинг?!
9Унинг ўлчами ер теварагидан ҳам узунроқ,
Денгиздан ҳам кенгроқдир.
10Худо келиб, сени қамоққа ташласа,
Ёки ҳаммани ҳукмга йиғса,
Ким Уни тўхтата оларди?
11Албатта У ёлғончиларни билади,
Ёвузликни кўрганда, эътиборга олади–ку!
12Асов эшакдан одам туғилмагандай,
Нодон ҳам доноликка эриша олмайди.

 

13Ўз юрагингни Худога бағишла,
Ибодат қилиб, қўлларингни У томон чўзгин.
14Қўлларинг гуноҳдан булғанган бўлса, поклагин,
Чодирингда ёвузликка жой бермагин.
15Шунда сен уялмасдан бошингни тик кўтариб юрасан.
Қўрқувдан ҳоли бўлиб, барқарор турасан.
16Қайғуларингни эсдан чиқарасан,
Улар оқиб кетган сувлардай бўлиб қолади.
17Ҳаётинг кундузги нурдай ёруғ бўлади,
Ҳар қандай зулмат тонгдай бўлиб қолади.
18Умидинг борлиги учун, ишончинг комил бўлади,
Атрофингда ҳимоянг бўлиб, тинчликда ором оласан.
19Ётганингда ҳеч кимдан қўрқмайдиган бўласан,
Ҳамма сендан марҳамат истаб келади.
20Фосиқларнинг кўз нури сўнади,
Улар қочишга йўл тополмайдилар,
Ўлиб қутуламиз, деб умид қиладилар.

 

12–БОБ

 

Аюбнинг Зўфарга берган жавоби

 

1Аюб шундай деб жавоб берди:

 

2“Ҳа, сизлар ҳамманинг ўрнига гапирасизлар, тўғрими?
Ўлсангиз, донолик ҳам сиз билан бирга ўлса керак–а?!
3Мен ҳам бир–иккита нарса биламан,
Сизлар мендан устун эмассизлар.
Сизлар айтаётганларни ким ҳам билмас экан?!

 

4Мен Худога илтижолар қиляпман.
Унинг жавоб беришини кутяпман.
Дўстларим эса устимдан кулаверадилар.
Солиҳ ва айбсиз бўлсам ҳам, ҳаммага мазах бўлиб қолдим.
5Беташвиш юрганлар кулфатга такаббурлик билан қарайдилар.
Фалокатни қоқилаётганларнинг тақдири, деб биладилар.
6Ўғриларнинг чодирида ҳам тинчлик ҳукмрон,
Худонинг ғазабини келтирадиганлар ҳам хавф–хатарсиз юрибди.
Гўё улар “гаҳ” деса, Худо қўлига қўнади!

 

7Мана, ҳайвонлардан сўранглар,
Улар сизларга ўргатадилар.
Осмондаги қушлардан сўранглар,
Улар сизларга айтиб берадилар.
8Ердан сўранглар, у сизларга йўл–йўриқ кўрсатади.
Денгиздаги балиқлар сизларга тушунтирадилар.
9Мана шу жонзотларнинг орасида қайси бири
Ҳаммасига Эгамиз сабабчи эканини билмайди?!
10Ҳар бир жониворнинг ҳаётию
Инсонларнинг нафаси Унинг қўлидадир.
11Оғиз овқатнинг таъмини билади.
Худди шундай қилиб, қулоқ ҳам эшитган сўзларини синаб кўриши керак–ку?!
12Ақл–идрок кўп йил яшаганларда,
Донолик кексаларда бўлади.
13Лекин ҳақиқий донолик ва қудрат Худодадир.
Маслаҳат ва ақл–идрок Унга тегишлидир.
14Агар Худо ниманидир бузса, қайта қуриб бўлмайди,
Агар У қамаб қўйса, ҳеч ким қочиб кета олмайди.
15Агар У ёмғирни ушлаб турса, ер чўлга айланади.
Сувларни қўйиб юборса, ер юзини сув босади.
16Куч ва зафар Худога тегишли!
Ёлғончию алданганлар ҳам Унинг қўлида!
17У маслаҳатчиларни қип–яланғоч қилиб қўяди,
Ҳакамларни ҳам ақлдан оздиради.
18Худо шоҳларнинг ҳам тўнларини ечиб ташлайди.
Уларни қул қилиб, белларига арқон боғлаб қўяди.
19Руҳонийларни ҳам қип–яланғоч қилиб қўяди,
Мустаҳкам ўрнашганларни Худо ағдариб ташлайди.
20Ишончли маслаҳатчиларни тилдан қолдиради,
Оқсоқолларни эса идрокидан маҳрум қилади.
21Шаҳзодаларнинг устидан шармандалик ёғдиради,
Кучлиларнинг қурол–аслаҳаларини тортиб олади.
22Худо зулматнинг энг яширин жойларини очади,
Тим қоронғиликларни ҳам ёритади.
23Халқларни юксалтиради–ю, яна Ўзи уларни ҳалокатга дучор қилади,
Халқларни кўпайтиради–да, кейин уларни тарқатиб юборади.
24Ер юзидаги йўлбошчиларни ақл–заковатдан маҳрум қилади,
Уларни сўқмоқсиз чўлларда саргардон қилиб қўяди.
25Нурсиз бир қоронғиликда улар пайпасланиб юрадилар.
Худо уларни маст одамдай қилиб қўяди,
Улар довдираб юрадиган бўлиб қоладилар.”

 

13–БОБ

 

Аюб Худо билан даъволашмоқчи

 

1“Буларнинг ҳаммасини ўз кўзларим билан кўрганман.
Ўз қулоғим билан эшитиб, англаб олганман.
2Сизлар билганларни мен ҳам биламан,
Сизлар мендан устун эмассизлар.
3Қани энди, Қодир Худо билан гаплаша олсам!
Худога ўз даъвоимни билдиришни хоҳлайман.
4Сизлар эса ёлғонлар тўқийсизлар,
Ҳеч фойда келтирмайдиган шифокордайсизлар.
5Қанийди, жим ўтирсангиз,
Ана ўшанда доно иш қилган бўлардингиз.
6Энди менинг арзимга қулоқ солинглар,
Шикоятларимга диққат қилинглар.
7Ёлғон сўзларингиз, ноҳақ гапларингиз билан
Худони ҳимоя қиляпмиз, деб ўйлаяпсизларми?!
8Худонинг тарафини олиб, Унга ён босасизларми?!
Сизлар Худонинг даъвосини ҳимоя қиласизми?!
9Қилаётганларингизни У текшириб кўрса, яхши бўладими?
Ёки инсонни алдагандай Уни ҳам алдайсизларми?!
10Агар ҳатто хаёлингизда ҳам тарафкашлик қилсангиз,
У сизларга албатта танбеҳ беради.
11Унинг улуғворлиги юрагингизга ваҳима солмайдими?!
Ундан қўрқиб, даҳшатга тушмайсизми?!
12Сизларнинг гапингиз кулдай фойдасиз,
Ҳимоянгиз лой идишдай кучсиздир.

 

13Энди жим бўлинглар! Мен гапирай.
Майли, кейин нима бўлса, бўлсин.
14Жонимни хавф остига қўйиб бўлса ҳам,
Ичимдагиларни айтаман.
15Майли, У мени ўлдирсин. Бошқа умидим йўқ–ку!
Ўз ишларимни Унинг олдида ҳимоя қиламан.
16Унинг олдига боришга журъат қилганим менинг нажотим бўлади,
Ахир, ҳеч бир Худосиз одам Худонинг олдига бора олмайди–ку!
17Менинг сўзларимга қулоқ солинглар,
Гапларим қулоқларингизга кирсин.
18Мен ўз арзимни тайёрлаб қўйдим,
Биламан, айбсизлигим исбот бўлади.
19Хўш, ким мен билан баҳслашади?
Агар мени айбдор, деб топсангиз,
Овозимни ўчираман–у ўламан.

 

Аюбнинг ибодати

 

20Сендан икки нарса сўрайман, эй, Худо,
Шуни қилсанг юзимни Сендан яширмайман.
21Энди қийноқларингни бас қилгин,
Ваҳиманг билан мени қўрқувга солма.
22Шундан кейин мени чақир, жавоб бераман,
Ёки мен гапирай, Сен эса менга жавоб бер.
23Менинг қанча гуноҳу айбларим бор экан?
Итоатсизликларимни, гуноҳларимни билдиргин менга.
24Нима учун мендан юз ўгирасан,
Мени, Ўз душманинг, деб ҳисоблайсан?
25У ёқдан–бу ёққа учиб юрган баргни қўрқитасанми,
Қуруқ сомонни таъқиб қиласанми?
26Менга қарши аччиқ айблар келтиряпсан,
Ёшлигимдаги гуноҳларимни эслатяпсан.
27Оёқларимни кишанлаб,
Юрган йўлларимни пойлайсан,
Ҳатто ҳар бир қадамимни ўлчайсан.
28Эвоҳ, инсон чирик нарсадай,
Куя еган кийимдай йўқ бўлиб кетади.”

 

14–БОБ

 

1“Аёл зотидан туғилган инсоннинг
Умри қисқа, ҳаёти қайғуга тўла бўлади.
2У гул сингари очилади–ю, яна сўлиб қолади.
Соядай тез ўтиб кетади, кўпга чидамайди.
3Эй Худо! Шундай инсонга назар ташлайсанми?
Мени ҳукм қилиш учун Ўз олдингга олиб келасанми?
4Ким ҳалолни ҳаром ичидан чиқара олади?!
Ҳеч ким.
5Сен инсон ҳаётининг кунларини санаб қўйгансан,
Неча ой яшашини ҳам биласан.
Инсон Сен белгилаган чегаралардан ўтолмайди.
6Уни тинч қўй, дам олсин.
Мардикорларга ўхшаб, кунлик ишини тинчгина битирсин.

 

7Ҳатто дарахтнинг ҳам умиди бор,
Агар у кесиб ташланса, яна ўсаверади,
Дарахтнинг новдалари ўсишдан тўхтамайди.
8Унинг илдизлари қариб,
Тўнкаси чирий бошласа,
9Ҳатто сувнинг ҳидини сезса ҳам яна яшнаши мумкин.
Навниҳол кўчатдай яна новдалари кўкариши мумкин.
10Лекин инсон ўлганда бор кучидан айрилади,
Охирги нафасини чиқаради–ю, йўқ бўлиб кетади!
11Сув денгиздан буғланиб чиқиб кетгандай
Дарё қуриб, йўқ бўлиб кетгандай,
12Инсон ҳам ётади–ю, қайтиб турмайди.
Осмон йўқ бўлмагунча, у уйғонмайди.
Ўлим уйқусидан уни ҳеч ким турғиза олмайди.
13Эй Худо, қани энди, мени ўликлар диёрига юборсанг,
Ғазабинг босилгунча мени яшириб қўйсанг,
Мен учун бир вақт тайинлаб, кейин мени ёдга олсанг.
14Инсон ўлса, у яна тириладими?
Агар шундай бўлса, озод бўлгунимча
Барча қийинчиликларга чидаб берардим.
15Мени чақирсанг, Сенга жавоб берган бўлардим.
Менга, Ўз қўлинг билан яратганга мунтазир бўлардинг.
16Шунда Сен қадамларимни ўлчардинг–у,
Гуноҳларимни ҳисобга олмасдинг.
17Айбларимни хуржунга солиб, боғлаб қўйгандай бўлардинг.
Фосиқлигимни ўчириб, устидан оқлаб ташлагандай бўлардинг.

 

18Аммо тоғлар қулаб, майдаланиб кетади,
Қоялар ўз жойидан сурилади,
19Сув тошларни емиради,
Тошқин сувлар ерни ювиб кетади.
Худди шу сингари Сен ҳам
Инсоннинг умидини йўққа чиқарасан.
20Сен инсонни бутунлай мағлуб қиласан,
Инсон оламдан ўтиб кетади.
Ўлганда юзини ўзгартириб, жўнатиб юборасан.
21Фарзандлари ҳурматга сазовор бўлсалар ҳам,
Пастга урилсалар ҳам у билмайди.
22Инсон фақат ўз танасидаги оғриқни сезади,
Фақат ўзи учун қайғуради.”

 

15–БОБ

 

Темонлик Элифаз иккинчи марта Аюбга гапиради

 

1Кейин темонлик Элифаз шундай деди:

 

2“Доно киши шундай беҳуда сўзлар билан жавоб бермаган бўларди!
Оғзини қуруқ гаплар билан тўлдирмас эди!
3Бефойда сўзлар айтиб баҳслашмаган бўларди!
Қуруқ гаплар айтмас эди!
4Сен Худодан қўрқмай қўйдинг!
Тоат–ибодатга тўсқинлик қиляпсан.
5Гуноҳларинг сенга гап ўргатяпти,
Худди айёрлардай гапиряпсан.
6Мен эмас, ўз оғзинг сени ҳукм қиляпти,
Ўз лабларинг сенга қарши гувоҳлик беряпти.

 

7Нима, сен одамзоднинг тўнғичимисан?!
Қирлар яратилмасдан олдин туғилганмисан?!
8Худонинг кенгашида қатнашганмисан?!
Нима, фақатгина ўзингни доно, деб биласанми?!
9Хўш, биз билмаган нимани биласан?
Биз тушунмаганларни сен тушунасанми?
10Ҳа, оқсоқоллар, кексалар,
Отангдан ҳам ёши улуғроқ бўлганлар биз томонда.
11Худонинг тасаллиси сенга камлик қиляптими?!
Мулойимлик билан айтган сўзи сенга етмаяптими?!
12Нима учун юрагингнинг амрига қараб иш тутасан?
Нима учун кўзларингни чақчайтирасан?
13Нима учун сен Худо билан тескарисан?
Нимага оғзингдан шундай сўзлар чиқяпти?
14Инсон ўзи нимаки, пок бўла олса?!
Аёл зотидан туғилган инсон қандай қилиб солиҳ бўла олади?!
15Худо ҳатто Ўз фаришталарига ҳам ишонмайди,
Ҳатто само ҳам Унинг назарида пок эмас.
16Шундай экан, қабиҳ ва бузуқ инсон қанчалик тубан,
Ахир, инсон ёвузликни сувдай ичиб юборади–ку!

 

17Қулоқ сол, мен сенга тушунтираман,
Кўрганимни айтиб бераман.
18Сенга донишмандларнинг гапларини айтаман.
Улар аждодларидан ўрганиб, яширмасдан айтганларини сўзлаб бераман.
19Фақат ўша доно инсонларга юрт берилган эди,
Уларнинг орасида бегоналар йўқ эди.

 

20Фосиқларнинг бутун умри оғриқ билан ўтади,
Зўравонларга берилган барча йиллар саноқлидир.
21Даҳшатли товушлар қулоқларига тинчлик бермайди.
Фаровонлик чоғида ҳам уларнинг устига босқинчи бостириб келади.
22Фосиқлар зулматдан қочиб қутулишга умид қилмайдилар,
Уларнинг пешанасига қиличдан ўлиш ёзилган.
23Улар нон излаб дайдиб юрадилар,
Зулмат куни яқинлигини биладилар.
24Қўрқув ва қайғу уларни даҳшатга солади,
Урушга тайёрланаётган шоҳдай, ваҳимада яшайдилар.
25Улар қўлларини Худога қарши кўтаргани,
Қодир Худога бўйсунмаганлари учун шундай бўлади.
26Мустаҳкам қалқонларини кўтариб,
Ўжарлик билан Унга қарши чиқадилар.
27Чунки улар семириб, юзлари йилтираб кетган,
Қорнию белларини ёғ боғлаб кетган.
28Улар вайрона шаҳарларда яшайдилар.
Қулаб тушай деб турган,
Ҳеч ким яшамайдиган уйларда турадилар.
29Улар бойлигича қолавермайдилар, бойликлари абадий эмас.
Мол–дунёси ер юзидан йўқ бўлиб кетади.
30Улар зулматдан қочиб қутула олмайдилар.
Ҳа, улар шохлари ёнган дарахтга ўхшайдилар.
Худонинг нафаси уларни учириб юборади.
31Беҳуда нарсаларга умид боғлаб, ўзларини алдамасинлар,
Уларнинг мукофоти ўша беҳуда нарсалар бўлади.
32Вақти–соати етмай туриб, улар тўлиқ жазо оладилар,
Новдалари гуллаб–яшнамайди.
33Узумлари пишмай туриб узиб олинган токдай,
Гуллари тўкилиб, мева тугмаган зайтун дарахтидай бўлиб қоладилар.
34Бетавфиқлар тўдаси бирор авлод қолдирмай ўтиб кетади,
Порахўрларнинг чодирларини олов ёндириб юборади.
35Фосиқлар бузуқликка ҳомиладор бўлиб, ёвузлик туғадилар,
Юракларида фақат ёлғон туғилади.

 

16–БОБ

 

Аюб Элифазга жавоб беради

 

1Аюб шундай жавоб берди:

 

2“Мен бундай нарсаларни кўп эшитганман,
Қандай ношуд юпатувчисизлар–а!
3Бу беҳуда гапларнинг охири борми ўзи?!
Шундай гапиришга сизларни нима ундайди?!
4Агар сизлар менинг ўрнимда бўлганингизда эди,
Мен ҳам сизлардай гапирсам бўларди.
Бошимни чайқаб,
Сизларга қарши чиройли сўзлар айтсам бўларди.
5Аммо мен сўзларим билан сизларга далда берган бўлардим.
Гапларим билан дардингизни енгиллаштирардим.

 

6Ҳозир эса, гапирсам ҳам дардим енгиллашмайди,
Гапирмасам ҳам азобларим камаймайди.
7Эй, Худо, Сен мени эзиб юбординг,
Бутун оиламни вайрон қилдинг.
8Юзимни ажинлар билан тўлдириб ташладинг.
Булар менга қарши гувоҳ бўлади.
Озғинлигим ҳам кўзга ташланиб,
Менга қарши гувоҳлик беради.
9Худо ғазаб билан ортимдан қувиб,
Мени эзиб ташлади.
Тишларини ғичирлатиб,
Кўзлари билан тешади.
10Мени кўриб, одамларнинг оғзилари очилиб қолди,
Улар мени мазах қилиб, юзимга урдилар.
Тўдалашиб, менга қарши чиқиш учун йиғилдилар.
11Худо мени бетавфиқлар ихтиёрига ташлади,
Фосиқларнинг қўлига бериб қўйди.
12Мен тинчгина яшаётган эдим,
У мени парчалаб ташлади,
Бўйнимдан ушлаб, мени эзди.
Кейин эса Худо мени нишон қилиб,
13Ўз камонлари билан ўраб олди.
Раҳм–шафқат қилмай,
Ўқлари билан мени илма–тешик қилиб ташлади.
Ичак–човоқларим ерга тўкилди.
14Худо қайта–қайта менга ҳужум қилди,
Менинг устимга жангчидай бостириб келди.
15Қайғу–аламдан қанорга буркандим,
Қанор худди теримга қўшиб тўқилгандай бўлиб қолди,
Ғурурим поймол бўлди.
16Нолаю фарёддан юзим қизариб,
Қовоқларим қорайиб кетган.
17Лекин қўлларим ёвузликдан узоқ,
Ибодатларим покдир.

 

18Эй тупроқ, менинг қонимни яширма,
Менинг фарёдим йўқолиб кетмасин.
19Мана, ҳозир менинг гувоҳим самодадир,
Менинг ҳимоячим юксакда ўтирибди.
20Дўстларим мени мазах қиляпти,
Мен эса Худо олдида кўз ёш тўкаман.
21Қани энди биронтаси
Ўз яқини учун Худога илтижо қилгандай,
Мен учун ҳам Худога ёлворса.
22Чунки мен кўп вақт ўтмай
Борса келмас жойга кетаман.

 

17–БОБ

 

1Руҳим тушган, умрим оз қолган,
Қабр мени кутиб турибди.
2Мазах қилувчилар атрофимни ўраб олган.
Адоватларини ўз кўзларим билан кўриб турибман.

 

3Эй Худо, Ўзинг мени кафилликка олгин.
Ахир, яна ким бор мени қўллайдиган?
4Сен дўстларимнинг онгини ақл–заковат учун ёпиб қўйгансан,
Шунинг учун уларнинг устун бўлишларига йўл бермайсан.
5Улар ўз фойдасини кўзлаб, дўстларига хиёнат қиладилар.
Шундайларнинг фарзандлари кўр бўлсин.

 

6Худо мени одамлар орасида кулги қилиб қўйди,
Улар юзимга тупуришади.
7Қайғудан кўзларим хиралашган,
Аъзои баданим заифлашиб, қоқ суяк бўлиб қолган.
8Ўзини покдил деб билганлар мени кўриб ажабланяптилар,
Улар мени иккиюзламачи деб ўйлаяптилар.
Ўзини айбсиз деб билганлар мендан ғазабланяптилар.
9Аммо шунга қарамай солиҳ одам ўз йўлида юраверади,
Қўли пок бўлган кучайиб кетаверади.
10Қани энди сизлар келинглар–чи?!
Орангиздан бирорта доно инсонни топа олармиканман?!
11Мана кунларим ўтиб кетди,
Режаларим ҳам барбод бўлди,
Кўнглимдаги орзуларим пучга чиқди.
12Дўстларим тунни кун, дейишади,
Атрофи қоп–қоронғу,
Лекин улар, ёруғлик яқин, деб туриб олишган.
13Хўш, агар ўликлар диёри менинг уйим бўлса,
Тўшагимни зулматда ёзсам,
14Қабрга, сен отамсан, десам,
Қурт–қумурсқаларни, онамсиз, опа–сингилларимсиз, десам,
15Мен умидли одам бўламанми?
Мени, умиди бор, деб ким айтади?!
16Наҳотки ўликлар диёрида умид бўлса?!
Йўқ, тупроқда ётганимда умид бўлмайди.

 

18–БОБ

 

Билдад яна Аюбга гапиради

 

1Шунда шувахлик Билдад жавоб берди:

 

2“Қачонгача валдирайверасан–а?!
Гапингни ўйлаб гапиргин, кейин суҳбатлашамиз.
3Нима, бизни мол, деб ўйлаяпсанми?
Ёки бизни гўл, деб биляпсанми?
4Жаҳл билан ўзингни жароҳатлаяпсан.
Нима энди, сени деб ер юзи ҳувиллаб қолиши керакми?!
Ёки қоялар ўрнидан қўзғалиши керакми?!

 

5Фосиқларнинг чироғи албатта ўчади,
Оловининг учқуни ёруғлик бермайди.
6Чодиридаги ёруғлик зулматга айланади,
Тепасида осилган чироғи ўчади.
7Собит қадам фосиқлар энди қоқилиб юради.
Ўзларининг режалари уларни оёғидан олади.
8Ўз оёқлари уларни тузоққа етаклайди,
Ўзлари чуқурликка йиқилиб тушади.
9Қопқон уларни товонидан қисиб қолади,
Тўр уларни маҳкам тутади.
10Ерда фосиқларга илмоқ ташланган,
Уларнинг йўлига тузоқ қўйилган.
11Ҳар томондан уларни ваҳима босиб,
Ҳар қадамда ортидан қувиб юради.
12Очликдан уларнинг силлалари қуриб қолади,
Кулфат ҳам уларнинг қоқилишини кутиб туради.
13Касаллик уларнинг терисини кемириб битиради,
Ўлат уларнинг оёқ–қўлларини чиритиб юборади.
14Паноҳлари бўлган чодирларидан уларни суғуриб олиб,
Ўликлар диёри шоҳининг олдига олиб келишади.
15Фосиқларнинг чодирларидан ҳеч нарса қолмайди,
Улар яшаган жой олтингугурт билан қопланади.
16Уларнинг илдизлари қуриб қолади,
Новдалари ҳам сўлиб қолади.
17Ер юзидан уларнинг хотираси ўчиб кетади,
Кўчаларда улардан ном–нишон ҳам қолмайди.
18Улар ёруғликдан зулматга ҳайдаладилар,
Ҳа, бу дунёдан қувиб чиқариладилар.
19Халқи орасида улардан авлод–зурриёт қолмайди,
Улар яшаган жойлар кимсасиз бўлиб қолади.
20Уларнинг тақдиридан ғарбдагилар даҳшатга тушади,
Шарқдагиларни эса ваҳима босади.
21Ҳа, ёвузларнинг маскани шу аҳволга тушиб қолади,
Худосизларнинг жойи шундай бўлиб қолади.

 

19–БОБ

 

Аюб Билдаднинг гапларига жавоб қайтаради

 

1Аюб шундай жавоб берди:

 

2“Қачонгача мени қийнайсизлар,
Гапларингиз билан мени эзасизлар?
3Мана, мени ўн марта ҳақоратладингиз!
Менга ҳамла қилаверишдан уялмайсизларми?
4Агар хато қилганим рост бўлса,
Гуноҳим ўзимнинг ташвишим.
5Ўзингизни мендан устун қўйяпсиз.
Мана бу гуноҳингнинг далили, деб
Шарманда бўлганимни кўрсатяпсиз.
6Шуни билинглар, Худонинг Ўзи менга ҳақсизлик қилди,
Тўрлари билан атрофимни ўради.
7“Ўлдиряпти!” деб бақирсам ҳам,
Менга ҳеч ким жавоб бермайди.
Фарёд қиламан, лекин адолат йўқдир.
8Худо йўлимга ғов қўйган, ўтолмайман.
Йўлларимни зулмат билан қоплаган.
9У бор обрўимни тўккан,
Бошимдаги тожимни тортиб олган.
10Менга ҳар томондан ҳужум қилди, тамом бўлдим,
Дарахтни суғургандай, умидимни суғуриб ташлади.
11Унинг ғазаби менга қарши қайнайди,
У мени Ўзига душман, деб ҳисоблайди.
12Унинг қўшинлари бостириб келади.
Мени қамал қилиш ниятида
Чодирим атрофида қароргоҳ қуради.

 

13Худо қариндош–уруғимни мендан узоқлаштирди,
Танишларим мендан юз ўгирдилар.
14Қариндошларим мени тарк этишди.
Дўстларим мени унутишди.
15Уйимга келган меҳмонлар ҳам,
Чўриларим ҳам менга бегонадай қарашади.
Уларнинг назарида бир мусофирдай бўлиб қолдим.
16Хизматкоримни чақирсам, у жавоб бермайди.
Унга ўзим ялиниб боришим керак.
17Нафасим хотинимга жирканч бўлиб қолган,
Қариндош–уруғларим мендан нафратланади.
18Ҳатто ёш болалар ҳам мендан ҳазар қилади.
Оёққа турсам, улар мени мазах қилади.
19Ҳамма яқин дўстларим мендан ҳазар қилади.
Яхши кўрганларим ҳам мендан юз ўгирди.
20Терию суягимдан бошқа ҳеч нарсам қолмади,
Ўлишимга бир бахя қолди.
21Эй дўстларим, менга раҳм қилинглар,
Ахир, мени Худо урди–ку!
22Худо мени қувғин қилгандай,
Нима учун сизлар ҳам мени қувғин қиляпсизлар?
Мени еб битирдингиз–ку! Ҳали ҳам тўймадингизми?

 

23Қани энди, айтган сўзларим ёзиб қўйилса!
Улар китобга туширилса!
24Темир қаламу қўрғошин билан
Қояга абадий ёзиб қўйилса!
25Аммо мен биламан,
Менинг Халоскорим ҳаётдир,
Вақти келиб, У мени ҳимоя қилади.
26Терим ириб кетган бўлса ҳам,
Мана шу танамда Худони кўраман.
27Мен Уни ўз кўзларим билан кўраман,
Ҳа, мен кўраман, бошқа ҳеч ким эмас.
Юрагим орзиқиб кетяпти!
28Агар сизлар: “Мана энди унга қарши чиқамиз!
Ахир, кулфатларининг илдизи ўзида–ку”, десангиз,
29Ўзингиз жазодан қўрқинг.
Худо ғазаби келганда қилич билан жазолайди,
Шунда сизлар ҳукм борлигини билиб оласизлар.”

 

20–БОБ

 

Зўфар Аюбга иккинчи марта гапиради

 

1Намахлик Зўфар шундай деди:

 

2“Гапларинг мени безовта қилди,
Энди гапирмасам бўлмайди.
3Танбеҳларинг билан мени ҳақоратладинг,
Лекин энди онгим жавоб бер, деб ундаяпти.
4Ўтмишдан билмайсанми?!
Ахир, инсонлар ер юзига жойлаштирилгандан бери,
5Фосиқларнинг шодлиги узоққа чўзилмайди–ку,
Бетавфиқларнинг қувончи бир лаҳзалик–ку!
6Такаббурликлари самога етса ҳам,
Бошлари булутларга тегса ҳам,
7Ўзларининг ахлатидай бутунлай йўқ бўлиб кетади.
Уларни олдин кўрганлар: “Қани энди улар?” деб сўрайдилар.
8Фосиқлар тушдай ўтиб кетадилар, уларни топиб бўлмайди.
Кечаси кўринган шарпадай ғойиб бўладилар.
9Ҳа, фосиқларни кўрганлар уларни бошқа кўрмайдилар,
Маконлари энди уларни танимайди.
10Фосиқларнинг фарзандлари камбағаллардан мурувват кутадилар,
Ўз қўллари билан тортиб олган бойликларини қайтариб берадилар.
11Фосиқлар ёш ва кучли эди,
Энди суяклари тупроқда ётади.

 

12Фосиқлик уларнинг оғизларида ширин туюлди,
Шунинг учун фосиқликни
Тилларининг тагига солиб, сўриб ўтирибдилар.
13Фосиқликни ташлагиси келмай,
Оғзиларида ушлаб турсалар ҳам,
14Ўша еганлари қорниларида аччиқ бўлади,
Илонларнинг заҳрига айланади.
15Бойликларни ютиб, қайтиб қусадилар,
Қорниларидан бўлса ҳам,
Худо қайтариб олиб қўяди.
16Улар кобра илонларнинг заҳарини сўрадилар,
Заҳарли илон уларни ўлдиради.
17Энди фосиқлар оқар дарёлардан —
сут ва асал оқадиган ирмоқлардан завқ олмайдилар.
18Заҳмат билан топганларидан баҳраманд бўлмайдилар.
Савдо–сотиқ қилиб топганларининг гаштини сурмайдилар.
19Ахир, фосиқлар камбағалларга зулм қилиб,
Бўлганича бўлсин, деб ташлаб кетгандилар.
Ўзлари қурмаган уйларни камбағаллардан тортиб олгандилар.

 

20Улар нафс балосига учраган, ҳеч қачон қониқмайдилар.
Орзу–ҳавас қилиб йиққан бойликлари уларни қутқармайди.
21Улар ҳеч нарса қолдирмай, еб битирганди.
Шунинг учун фаровонлиги узоққа чўзилмайди.
22Фаровонлик даврида ҳам улар ғам–ташвишга тўладилар.
Уларнинг бошига офату кулфатлар тушади.
23Фосиқлар қоринларини тўйдириб бўлганларида,
Худо уларга бор ғазабини сочади.
Уларнинг устига Ўз зарбаларини ёғдиради.
24Фосиқлар темир қуролдан қочсалар,
Бронза найза уларни тешиб ўтади.
25Найза уларнинг таналаридан суғуриб олинади,
Ҳа, ялтироқ найза уларнинг жигарларидан тортиб чиқарилади,
Уларни ваҳима қамраб олади.
26Уларнинг хазиналари зулматда йўқ бўлиб кетади.
Инсон ёқмаган олов уларни ютиб юборади,
Олов фосиқларнинг чодирию ундаги бор нарсасини йўқ қилади.
27Само уларнинг айбини кўрсатади,
Ер уларга қарши гувоҳлик беради.
28Худонинг ғазаби келган куни
Уйидагиларни сел оқизиб кетади.
29Худо фосиқларга берган улуш ана шулардир,
Худонинг уларга тайинлаган насибаси мана шудир.”

 

21–БОБ

 

Аюб Зўфарга жавоб қайтаради

 

1Аюб шундай деб жавоб берди:

 

2“Сўзларимга яхшилаб қулоқ солинг,
Мана шу сизларнинг менга берган тасаллингиз бўлади.
3Сабр қилинг, мен ҳам гапирай,
Гапириб бўлганимдан кейин, мазах қилаверинг.
4Мен инсонларга эмас, Худога арз қиляпман–ку.
Шунинг учун сабрим чидамаяпти–да.
5Мана, менга қаранг–да, ҳайратланиб қолинг,
Оғизларингизни қўлларингиз билан ёпинг.
6Бошимга тушган кулфатлар ҳақида ўйласам, ваҳимага тушаман,
Танамни қалтироқ босади.
7Нима учун фосиқларнинг умрлари узилмай, давом этаверади?
Улар кекса ёшга етадилар, кучлари ошиб кетаверади?
8Фарзандлари ўсиб, ўз жойини топганини кўради,
Невараларини ҳам кўришга муяссар бўлади.
9Уйлари хавф–хатарсиз бўлади,
Худонинг таёғи уларнинг бошига тушмайди.
10Буқалари ҳеч бир қийинчиликсиз кўпаяверади,
Сигирлари болалайди, ҳеч қачон боласи тушиб қолмайди.
11Фосиқларнинг болалари қўзиларга ўхшаб сакрайдилар,
Фарзандлари ўйнаб–кулиб юраверадилар.
12Чилдирма ва лира садосига қўшиқ куйлайдилар,
Най садосига ўйин–кулги қиладилар.
13Умрлари фаровонликда ўтади,
Ўликлар диёрига тинчгина кетадилар.
14Худога шундай дейдилар: “Бизни тинч қўй!
Сенинг йўлларингни билишни хоҳламаймиз.
15Қодир Худо ким бўлибдики, Унга хизмат қилсак,
Унга илтижо қилсак, бизга нима фойда тегарди?!”
16Аммо фосиқларнинг фаровонлиги ўз қўлининг иши эмас–ку!
Фосиқларнинг ўй–хаёлларидан мен жирканаман.

 

17Фосиқларнинг чироғи бирон марта бўлса ҳам ўчдими?
Бошига тез–тез кулфат тушиб турибдими?
Худо Ўз ғазабида уларга қийноқ беряптими?
18Қачон улар шамолда тўзиган хашакдай,
Бўрон учириб кетган сомондай бўладилар?
19Сен: “Худо инсонларнинг гуноҳлари учун уларнинг фарзандларини жазолайди”, — дейсан.
Мен эса гуноҳкорларнинг ўзи жазолансин, дейман.
Мана шу уларга сабоқ бўлади.
20Гуноҳкорлар ўз кўзлари билан ҳалокатларини кўрсинлар.
Ўзлари Қодир Худонинг ғазаби шаробини ичсинлар.
21Зотан, улар ўлганидан кейин оиласига нима бўлишини ўйламайдилар ҳам!

 

22Ким Худога сабоқ бера олади,
Ахир, У ҳатто самовий зотларни ҳукм қилади–ку!
23Мана, бир одам тўлиқ фаровонликда,
Тинч ва хотиржам оламдан кўз юмади.
24Унинг бели бақувват,
Суяклари иликка тўла.
25Иккинчи бир одам эса руҳи тушкун ҳолда,
Ҳеч қачон яхшилик кўрмай ўлиб кетади.
26Иккови ҳам тупроқда бирдай ётади,
Уларни қуртлар қоплайди.

 

27Эҳ, дўстларим, ниятларингизни биламан,
Мақсадларингиз ҳам менга аён.
28Сизлар: “Қани золим амалдорнинг уйи?
Фосиқларнинг чодири қаерда?” деб сўрайсизлар.
29Кўп жойларга бориб келганлардан сўранглар.
Улар айтганларини инкор қила олмайсиз!
30Кулфат кунида фосиқлар нажот топишларини,
Худонинг ғазаби кунида қутқарилишларини улар айтадилар–ку!
31Фосиқларнинг қилмишларини ким уларнинг юзига солади?
Қилмишлари учун ким уларни жазолайди?
32Жасадлари қабрга олиб борилганда,
Қабр бошига соқчи қўйилади.
33Сон–саноқсиз одамлар кетларидан бориб,
Уларга аза тутади.
Ҳатто тупроқ ҳам уларнинг устига секин тушади.
34Қандай қилиб мени пуч сўзларингиз билан юпата оласиз?
Барча берган жавобларингиз ёлғондир!

 

22–БОБ

 

Элифазнинг учинчи жавоби

 

1Темонлик Элифаз шундай деди:

 

2“Инсон Худога қандай фойда келтиради?!
Доно инсон Унинг учун бирорта фойдали иш қила оладими?!
3Солиҳ бўлсанг бу Қодир Худога қандай завқ келтиради?!
Юрган йўлларинг пок бўлса, Унга қандай фойда?!
4У сенга художўйлигинг учун танбеҳ берадими?!
Бунинг учун сени ҳукм қиладими?!
5Ахир, фосиқлигинг қанчалар оғир?!
Гуноҳингнинг чеки йўқ–ку!
6Яқинларингдан ҳеч бир сабабсиз гаров олдинг,
Камбағаллардан кийимини ечиб олиб, яланғоч қолдирдинг.
7Чанқаганларга сув бермадинг.
Қорни очлардан нонингни қизғандинг.
8Ҳа, қудратлилар юртга эгалик қиладилар,
Обрўлилар у ерда яшайдилар.
9Беваларни қуруқ қўл билан орқага қайтардинг,
Етимларга ёрдам қўлини чўзмадинг.
10Шунинг учун атрофинг тузоқлар билан ўралган.
Тўсатдан сени ваҳима босган.
11Атрофингни зулмат қамраб олган,
Кўзларинг ҳеч нарсани кўрмаяпти,
Сув тошқинлари сени кўмиб кетган.

 

12Юксакдаги баланд юлдузларга қара.
Аммо Худо само чўққисида–ку!
13Шунда ҳам сен: “Худо нимани биларди,
Зулмат орасидан У қандай ҳукм қила оларди”, дейсан.
14“Қуюқ булутлар Уни яширган, У бизни кўрмайди,
Худо само гумбази узра айланиб юрибди–ку”, деб айтасан.
15Сен фосиқлар юрган
Азалий йўлдан юраверасанми?
16Улар ҳаётдан бевақт маҳрум бўлдилар,
Умр пойдеворларини сел ювиб кетди.
17Фосиқлар Худога шундай дедилар:
“Бизни тинч қўйгин.
Эй Қодир Худо, бизга нима қила олардинг?”
18Аммо уларга барака бериб, уйларини тўлдирган Худо–ку!
Фосиқларнинг ўй–хаёлларидан мен жирканаман.
19Солиҳлар фосиқларнинг аҳволини кўриб, хурсанд бўладилар,
Айбсизлар фосиқларни мазах қилиб куладилар.
20Улар: “Душманларимиз йўқ қилинди,
Битта қолмай оловда ёниб кетдилар”, деб айтадилар.

 

21Худо билан тортишаверма!
У билан ярашгин,
Шунда фароғатда яшайсан.
22Худонинг оғзидан чиққан ўгитларига қулоқ тут,
Сўзларини юрагингда сақла.
23Қодир Худога юз бурсанг, соғлигу бойлигинг қайта тикланади.
Чодирингни фосиқликдан тозаласанг,
24Олтинни чанг деб билиб,
Офир тилласини дарёга отсанг,
25Қодир Худонинг Ўзи сенинг хазинанг бўлади.
У сенинг қимматбаҳо кумушинг бўлади.
26Шунда Қодир Худодан завқ топасан,
Худога юз бурасан.
27Сен Унга илтижо қиласан, У эса сенга қулоқ тутади.
Унга берган ваъдаларингни бажарасан.
28Нима ният қилсанг, ҳаммаси амалга ошади,
Ҳаёт сўқмоқларинг нурга тўлади.
29Агар шарманда бўлган одам учун Худога илтижо қилсанг,
Худо ўша одамни шармандаликдан қутқаради.
30Сенинг пок қўлларинг туфайли
Ҳатто айбдорлар ҳам нажот топади.”

 

23–БОБ

 

Аюб Элифазга жавоб қайтаради

 

1Шунда Аюб яна гапирди:

 

2“Бугун ҳам аччиқ шикоят қиламан,
Оҳ–воҳдан ўзимни тута олмайман.
3Қанийди, Худони қаердан топишни билсам,
Тахти олдига борган бўлардим!
4Унинг олдига барча арзларимни ёйиб,
Ўз даъволаримни айтган бўлардим.
5Ўшанда Унинг жавобини тинглаган бўлардим,
Унинг менга айтганларини тушунган бўлардим.
6У буюк қудрати билан менга қарши чиқармиди?
Йўқ, У менга қулоқ тутган бўларди.
7Ҳа, солиҳ инсон Унга келиб, арзини айта олади.
Ўз Ҳакамим мени бир умрга оқлайди.

 

8Шарққа борсам, Худо йўқдир,
Ғарбга бориб ҳам Уни тополмайман.
9Шимолда бирор иш қилса, мен Уни кўролмайман,
Жануб томон бурилса ҳам Уни тополмайман.
10У эса менинг юрган йўлимни билади,
У мени синагандан кейин соф тилладай бўламан.
11Мен фақат Худонинг йўлидан юрдим,
Унинг йўлини тутдим, четга оғмадим.
12У берган амрлардан четга чиқмадим,
Кундалик ризқимдан ҳам кўра
Унинг сўзларини қимматли билдим.
13Худо қарорида қатъий туради,
Ким Унинг фикрини ўзгартира олади?!
У нима хоҳласа, шуни қилади.
14Менга қарши тузган режаларини
У охиригача бажаради,
Унинг бундай режалари ҳали кўп.
15Шунинг учун Унинг ҳузурида қўрқувга тушаман,
Бу ҳақда ўйласам, мени ваҳима босади.
16Худо мени журъатсиз қилиб қўйди,
Қодир Худо мени даҳшатга солиб қўйди.
17Аммо юзимни қоплаган тим қоронғилик,
Зулмат менинг овозимни ўчира олмади.

 

24–БОБ

 

Аюб: “Нима учун фосиқлар жазоланмайди?” деб сўрайди

 

1Нима учун Қодир Худо ҳукм вақтини белгиламайди?
Нима учун Худони билганлар бекорга Уни кутадилар?
2Фосиқлар чегараларни бузадилар,
Ўғирланган подаларни яйловларда боқадилар.
3Етимларнинг эшакларини ҳайдаб кетадилар.
Беванинг ҳўкизини кафиллик сифатида олиб қўядилар.
4Камбағалларни йўлдан четга чиқариб ташлайдилар.
Қашшоқларни яширинишга мажбур қиладилар.
5Қашшоқлар ёввойи эшаклардай чўлда овқат излашади,
Уларнинг фарзандлари учун даштдан бошқа ерда овқат йўқ.
6Бегоналарнинг далаларида сомон йиғишади,
Фосиқларнинг узумзорларида қолган–қутганини теришади.
7Тунни кийим–кечаксиз, яланғоч ўтказади,
Совуқда уларнинг ёпинадиган нарсаси йўқ.
8Тоғ ёмғирлари уларни шалаббо қилади,
Бошпаналари йўқлигидан улар
Қоянинг олдида қалтирайдилар.

 

9Фосиқлар беванинг фарзандини
Онасининг қучоғидан юлиб олади,
Камбағалнинг чақалоғини кафиллик қилиб олади.
10Кийимлари йўқлигидан камбағаллар яланғоч юришади.
Буғдой боғламларини кўтариб юрсалар–да, қоринлари оч қолади.
11Қатор–қатор зайтун дарахтлари орасида
Зайтунларни эзиб мой чиқарадилар.
Узум эзиб шароб қиладилар,
Аммо чанқоқлари босилмайди.
12Шаҳарда жон бераётганларнинг нолалари эшитилади,
Жароҳатланганлар мадад сўраб фарёд қилади.
Шунда ҳам Худо ҳеч кимни бу ҳақсизлик учун жавобгар тутмайди.

 

13Нурга қарши бош кўтарганлар бор.
Улар нур йўлидан юрмайдилар,
Нур йўли олиб борадиган жойларга бормайдилар.
14Қотил эрта тонгда туради,
Камбағалу бечорани ўлдиради,
Кечаси эса ўғирлик қилади.
15Зинокор кеч бўлишини кутади,
“Ўшанда мени ҳеч ким кўрмайди”, деб ўйлайди.
Ниқоб билан юзини беркитади.
16Ўғрилар кечаси уйларни талаб,
Кундуз куни яширинади.
Улар нур нималигини билмайди.
17Барча ўғриларнинг тонги зулматдир.
Ҳа, зулмат даҳшатлари уларнинг дўстидир.

 

18Аммо ўша фосиқлар дарё сувлари устидаги кўпикдай ўткинчидир.
Уларнинг ерлари лаънатланган,
Уларнинг узумзорларига ҳеч ким қадам босмайди.
19Иссиқ ҳаво ва қурғоқчилик қорни эритиб йўқ қилгандай,
Ўликлар диёри ҳам гуноҳкорни ўз оғушига олади.
20Қуртлар эса уни маза қилиб ейишади.
Гуноҳкорни ҳатто ўз онаси унутади,
Ҳеч ким уни эсга олмайди.
Фосиқлар дарахтлардай синдириб ташланади.

 

21Фосиқлар фарзандсиз аёлга зулм ўтказади,
Беваларга меҳр–шафқат кўрсатмайди.
22Аммо Худо Ўз қудрати билан кучлиларни ҳалок қилади.
Улар баланд кўтарилиши мумкин,
Аммо уларнинг ҳаёти учун кафолат йўқ.
23Улар осойишта яшашларига Худо йўл қўяди,
Аммо Ўзи уларнинг йўлларини доим кузатиб туради.
24Ҳозирча улар буюк бўлса ҳам, кейинроқ йўқ бўлади.
Улар пастга урилади, худди бошқалардай ўлиб кетади.
Дон бошоқларидай қуриб қолади.
25Қани, ким гапларимни ёлғон, деб айта олади?
Ким менинг гапларимни пучга чиқара билади?

 

25–БОБ

 

Билдад учинчи марта гапиради

 

1Шунда шувахлик Билдад деди:

 

2“Худо ҳайбатли ҳукмрондир!
Самоларда У тинчлик ўрнатади.
3Унинг лашкарларини ким санай олади?!
Ахир, Унинг нури бутун ер юзини ёритади–ку!
4Шундай экан, инсон зоти қандай қилиб
Худо олдида солиҳликка даъво қила олади?!
Аёлдан туғилганлар қандай қилиб пок бўла олади?!
5Худонинг назарида ҳатто ой ҳам ёруғмас,
Юлдузлар ҳам пок эмас.
6Шундай экан, инсон ким бўлибди?!
Ахир, у бир қурт–ку,
Одамзод бир пашшадай–ку!”

 

26–БОБ

 

Аюб яна Билдадга жавоб беради

 

1Аюб шундай деб жавоб берди:

 

2“Ожизга берган ёрдаминг шуми?
Кучсизга шундай мадад керакми?!
3Ақлсизга жа ўргатиб қўйдинг–а!
Берган маслаҳатларинг бирам маънолики!
4Ким ўргатди ўзи сенга бу доно гапларни?!
Сен орқали кимнинг руҳи гапирган ўзи?!

 

5Сувлар остидаги ўликлар диёрида
Марҳумларнинг руҳи қалтирайди.
6Худонинг олдида ўликлар диёри очиқдир,
Ҳалокат диёрининг ҳам ёпинчиғи йўқ.
7Худо бўшлиқ устига самони ёйди,
Ерни эса бўшлиққа осиб қўйди.
8Худо булутларни ёмғир сувига тўлдиради,
Булутлар эса сувнинг оғирлигидан йиртилиб кетмайди.
9Худо тўлин ойнинг юзини яшириб,
Булутлар билан ўраб қўяди.
10Худо уфқни бепоён уммон узра ёйиб,
Ёруғлик ва қоронғилик орасига чегара қўйди.
11Худо самонинг устунларига дўқ қилса,
Улар қўрқувдан қалтираб тебранади.
12Худо Ўз қудрати билан денгизни мағлуб қилди,
Ўз заковати билан махлуқ Раҳобни ҳалок қилди.
13Ўз нафаси билан булутларни ҳайдаб,
Мовий осмонни очди.
Унинг қудрати қочаётган илонни эзиб ташлади.
14Булар Худо қилган ишларнинг кичик бир парчасидир,
Худди пичирлаб айтилган гапга ўхшайди!
Шундай экан, агар Унинг қудрати
Момоқалдироқдай гумбурласа, ким тушуна олади?

 

27–БОБ

 

Аюб яна гапиради

 

1Аюб яна гап бошлаб шундай деди:

 

2“Менга адолат қилмай,
Қалбимни яралаган Қодир Худо шоҳид!
3Танамда Худо ато қилган жон бор экан,
Охирги нафасим чиқмагунча,
4Оғзимдан фисқу фасод эшитилмас,
Тилимдан ёлғон сўзлар чиқмас.
5Ҳеч қачон сизлар ҳақ, деб тан олмайман,
Ўлгунимча айбсиз эканлигимни рад қилмайман.
6Иккиланмай ўзим ҳақлигимни айтавераман,
Ҳаёт эканман, виждоним тоза менинг.

 

7Душманим фосиқлардай жазо олсин,
Рақибларим ёвузлардай жазолансин.
8Худосиз одам ҳаётдан маҳрум бўлганда,
Унда қандай умид қолади?
Худо уни йўқ қилганда умиди бўладими?
9Худосизларнинг бошига кулфат тушганда,
Худо уларнинг фарёдига қулоқ тутармикин?
10Ахир, улар Қодир Худодан завқ топмайдилар–ку!
Улар ҳар доим ҳам Худога илтижо қилмайдилар–ку!
11Худонинг қудрати ҳақида сизларга ўргатаман.
Қодир Худонинг йўлларини сизлардан яширмайман.
12Ахир, ўзингиз буларнинг ҳаммасини кўргансиз–ку!
Шунда ҳам бекорчи гапларни гапиришни қўймайсиз.

 

13Фосиқларнинг тақдири қуйидагичадир,
Қодир Худо золимларнинг бошига солгани мана шудир:
14Уларнинг фарзандлари кўпайса ҳам,
Барибир урушда ҳалок бўлади.
Зурриёти ҳеч қачон нонга тўймайди.
15Тирик қолганларини ўлат нобуд қилади,
Бевалари эса аза ҳам тутолмайди.
16Кумушлари чангдай кўп бўлса ҳам,
Кийим–кечаклари уюм–уюм бўлса ҳам,
17Ўша кийимларни солиҳлар кияди,
Кумушларини эса айбсизлар бўлиб олади.
18Фосиқларнинг уйлари қуш инидай мўрт бўлади,
Дала қоровулларининг капалари сингари бўлади.
19Фосиқлар кечқурун ёстиққа бош қўйганда бой бўлса,
Кўзларини очиб қараганда, бор бойликлари йўқолиб кетган бўлади.
20Ваҳима уларни сув тошқинидай босади,
Тунда бўронлар уларни учириб кетади.
21Шарқ шамоли уларни олиб кетади,
Фосиқларни ўз жойларидан супуриб ташлайди.
22Бу шамол шафқатсизларча уларга ташланади,
Фосиқлар шамолнинг кучидан қочишга уринади.
23Шамол уларнинг устидан кулади,
Ҳуштак чалиб, уларни даҳшатга солади.

 

28–БОБ

 

Донолик

 

1Мана, кумуш қазиб олинадиган конлар бор,
Тилла тозаланадиган жойлар ҳам бор.
2Темирни ердан қазиб олишади,
Тошларни эритиб, мис ажратиб олишади.
3Инсон қоронғи конларга чироқ билан киради,
Ҳатто ер остининг энг чет жойларини ҳам қазийди.
Ернинг қоп–қоронғу жойларигача бориб,
Темир ва мис қидиради.
4У одамзод яшайдиган жойлардан узоқда,
Инсон қадам босмайдиган ерларда конлар қазийди.
Одамзоддан узоқ жойларда арқонларга осилиб, чуқурларга тушади.
5Мана, дону нон ердан униб чиқади,
Аммо ер ости эса ёндирилгандай алғов–далғов бўлиб ётибди.
6Ердаги тошлардан зангори ёқутлар чиқади,
Тупроғида тилла бор.

 

7Ҳеч бир қузғун конларнинг яширин сўқмоқларини билмайди,
Ҳеч бир бургутнинг кўзлари у жойларни кўрмаган.
8Ёввойи ҳайвонлар у ерларга оёқ босмаган,
Шерлар ҳам у ерлардан юрмаган.

 

9Инсон қояларни ўяди,
Тоғларни таг–туги билан қўпориб ташлайди.
10Қоялар орасидан йўллар очади,
Инсон кўзлари ҳамма бебаҳо хазиналарни кўради.
11Инсон дарёларнинг манбаини топади,
Яширин хазиналарни ёруғликка олиб чиқади.

 

12Аммо доноликни қаердан топса бўлади?!
Идрокнинг манбаи қаерда экан?!
13Одамзод доноликнинг қаерда эканлигини билмайди,
Чунки ёруғ ер юзида донолик топилмайди.
14Тубсиз сувлар, донолик бизда эмас, дейдилар,
Денгиз ҳам, менинг ичимда у йўқ, деб айтар.
15Доноликни тиллага сотиб олиб бўлмайди,
Унинг нархини кумуш билан ўлчаб бўлмайди.
16Донолик Офир тилласию ақиқ тошлар,
Зангори ёқутлар билан ҳам сотиб олинмайди.
17Тилла ҳам, биллур ҳам доноликка тенг келмайди,
Доноликни тоза тилла тақинчоқларга алмаштириб бўлмайди.
18Доноликнинг қадри гавҳардан ҳам баланддир
Маржон ва жавоҳирлар унинг олдида қадрсиздир.
19Ҳабашистоннинг жавоҳири ҳам унга тенг келолмайди,
Энг соф тилла билан ҳам доноликни сотиб олиб бўлмайди.

 

20Шундай экан, донолик қаердан келиб чиқади?
Идрокнинг манбаи қаерда?
21У барча жонзотларнинг кўзларидан яширилган,
Ҳатто осмондаги қушлардан ҳам беркитилган.
22Ҳатто Ҳалокат ва Ўлим ҳам,
Биз донолик ҳақида фақат эшитганмиз, деб айтади.

 

23Доноликка олиб борадиган йўлни Худо билади,
Доноликнинг масканини фақатгина У билади.
24Зотан Худо ернинг тўрт томонини ҳам кўриб туради,
Фалак остидаги ҳамма нарсани кузатиб туради.
25Худо шамолга куч берган,
Денгизнинг ҳажмини белгилаган.
26Ёмғирнинг қаерга ёғишини У кўрсатиб берган,
Чақмоқ учун йўлларни белгилаган.
27Ўшанда Худо доноликка қаради–да,
Доноликнинг қадрини белгилади.
Уни текшириб кўриб, барқарор қилди.
28Худо одамзодга шундай деди:
“Мен, Раббингиздан қўрқиш доноликдир,
Фосиқликдан юз ўгириш идрокдандир.”

 

29–БОБ

 

Аюб илгари Худо унга берган барака ҳақида гапиради

 

1Аюб гапида давом этди:

 

2“Қани энди, Худо менга
Ғамхўрлик қилган пайтлари қайтиб келса эди.
3Ўша пайтларда Худо Ўз чироғи билан йўлимни ёритарди,
Унинг нури билан зулматдан ўтар эдим.
4Куч–қувватга тўлган пайтларимда
Худо билан бўлган дўстлигим чодиримни тўлдириб турарди.
5Қодир Худо мен билан эди,
Фарзандларим ҳам атрофимда юрарди.
6Уйимда қаймоқ ошиб–тошиб ётарди,
Зайтунзорларимданмой ариқ бўлиб оқарди.
7Шаҳар дарвозаси олдида ўтирганимда,
Йўлбошчилар орасидан жой олганимда,
8Ёшлар мени кўриб, йўл берарди,
Ҳатто кексалар ҳам ўрнидан турарди.
9Оқсоқоллар ҳам гапидан тўхтаб,
Оғизларини қўллари билан беркитарди.
10Бошлиқларнинг ҳам овози тинарди,
Тиллари танглайига ёпишиб қоларди.
11Гапларимни эшитганлар мени мақтарди,
Кўрганлар мен ҳақимда яхши гапирарди,
12Ахир, мен нола қилган йўқсилларга ёрдам берардим,
Суянчиғи йўқ етимларни четда қолдирмас эдим.
13Ўлимдан қутқарилган бу одамлар мени дуо қилардилар,
Ёрдамим билан беваларнинг қалбини қувончга тўлдирардим.
14Солиҳликка кийим каби ўрангандим,
Одилликни саллам ва тўнимдай кийиб юрардим.
15Кўрларга кўз бўлдим,
Чўлоқларга оёқ бўлдим.
16Фақирларга ота бўлдим,
Мусофирларнинг арзларини эшитиб, ҳимоя қилдим.
17Золимларнинг тишларини синдирдим,
Уларнинг оғзидан ўлжасини тортиб олдим.
18Мен шундай деб ўйлардим:
“Узоқ умр кўриб, ўз уйимда ҳаётдан кўз юмаман.
19Ахир, мен илдизлари сувга етган,
Шохларида тун бўйи шабнам турадиган дарахтдайман.
20Доимо обрўйим баланд бўлаверади,
Кучим қайта–қайта янгиланаверади.”

 

21Ҳамма сукут сақлаб, менга қулоқ соларди,
Бизга қандай маслаҳат бераркан, деб кутарди.
22Менинг сўзларимдан кейин ҳеч ким гап қўшмасди,
Сўзларим уларнинг устига шабнамдай оҳиста тушар эди.
23Улар ёмғир кутгандай мени кутишарди,
Сўзларим баҳор ёмғири сингари уларга сингиб кетарди.
24Уларга кулиб қарасам, кўзларига ишонишмасди,
Марҳамат қилишимни умид билан кутишарди.
25Уларга бош бўлиб, йўл–йўриқ кўрсатардим,
Лашкарлари орасидаги шоҳдай яшар эдим,
Улар қайғуга тушганларида тасалли берардим.”

 

30–БОБ

 

Аюб ўз дарди ҳақида гапиради

 

1Энди эса ўзимдан ёш бўлганлар устимдан кулади,
Уларнинг оталари қўриқчи итларим орасида бўлишга ҳам арзимайди.
2Улардан менга нима фойда?!
Ахир, улар куч–қувватдан қолган–ку!
3Улар очлигу муҳтожликдан озиб–тўзиб кетган,
Тун бўйи дашту биёбонда дайдиб юради.
4Чўл буталари орасида аччиқ ўтлар теради,
Юлғун бутасининг илдизлари уларга емиш бўлади.
5Улар одамлар орасидан ҳайдалган.
Ўғриларга бақиргандай уларнинг орқасидан бақирадилар.
6Улар қуруқ сойликлару чуқурларда,
Қоялар орасида яшашга мажбурдирлар.
7Чангалзорларда ҳайвонлар сингари бўкиради,
Қичитқи ўтлар орасида ғужанак бўлиб ўтиради.
8Энг паст, ярамас бу тўдани
Хивчинлар билан юртдан ҳайдашган.

 

9Мана энди, ўшалар мазах қилиб,
Мен ҳақимда қўшиқлар куйлайди,
Мен уларга кулги бўлиб қолдим.
10Улар мендан нафратланиб, яқинимга ҳам келмайди,
Ҳатто юзимга тупуришдан ҳам тоймайди.
11Худо кучимни кесди, мени пастга урди.
Шунинг учун ўша ярамаслар ҳам
Менинг олдимда ўзларини жиловлай олмайдиган бўлдилар.
12Ўша қаланғи–қасанғилар
Менга қарши чиқиб, ерга йиқитадилар,
Мени ўлдирмоқчи бўлиб, ҳужум қиладилар.
13Йўлларимни тўсиб,
Бошимга тушадиган кулфатни тезлатадилар,
Уларни тўхтатадиган ҳеч ким йўқ.
14Мени мазах қилувчилар ҳар томонлама ҳужум қиладилар,
Тўфондай устимга ёпириладилар.
15Мени қўрқув босган,
Обрўйим шамол учиргандек кетди,
Фаровонлигим булут каби ўтиб кетди.

 

16Энди юрагим эзилиб кетяпти,
Ҳар куни мен азоб–уқубат тортаман.
17Тун бўйи суякларим зирқираб оғрийди,
Мени дард қийнаб, ҳеч тинчлик бермайди.
18Худо шиддат билан кийимимдан ушлади,
Кўйлагимнинг ёқасидан тутди.
19У мени лойга булғади,
Чангу тупроқчалик қадрим йўқ.
20Эй Худойим, Сенга илтижо қиламан,
Аммо Сен менга жавоб бермайсан.
Сенинг олдингда турибман,
Сен эса қараб тураверасан.
21Менга нисбатан шафқатсиз бўлиб қолдинг,
Ўз қудратинг билан мени қувғин қиляпсан.
22Қуюн билан мени кўтариб,
Бўрон орасида у ёқдан–бу ёққа отасан.
23Биламан, инсоннинг қисмати бўлган
Ўлимга мени ҳам олиб борасан.

 

24Бошига кулфат тушган муҳтож одам нола қилса,
Ҳеч ким унга қўл кўтармайди–ку, ахир.
25Мен бошига кулфат тушганлар учун қайғурдим–ку!
Муҳтожларни кўриб, юрагим ачиди–ку!
26Аммо яхшилик кутганимда ёвузлик келди,
Ёруғликка умид қилсам, зулмат тушди.
27Қалбим безовталанган, тиним билмайди,
Оғир кунлар бошимга тушган.
28Қуёш нури бўлмаган бир зулматда юрибман,
Жамоа олдида мадад сўраб, фарёд қиламан.
29Мен чиябўрининг дўстидай,
Туяқушларнинг укасидай бўлиб қолдим.
30Терим қорайиб кетган,
Танам иситмадан ёняпти.
31Найим садоси азадорларга жўр бўлади,
Лирам қайғули нола қилади.

 

31–БОБ

 

Аюб ўз айбсизлигини охирги марта таъкидлайди

 

1Мен: “Аёл–қизларга шаҳват билан қарамайман”, деб
Кўзларим билан аҳд тузган эдим.

 

2Хўш, Худо менга берган насиба нима бўлди?!
Қодир Худо мен учун нима буюрган?!
3Адолатсизларнинг бошига офат,
Бадкирдорларнинг бошига кулфат тушади–ку.
4Худо ҳамма йўлларимни кўради,
Босган қадамимни кузатиб туради.

 

5Агар ёлғон гапирган бўлсам,
Тилим ёлғон–яшиққа тўла бўлса,
6Майли, Худо мени адолат тарозисида тортиб кўрсин,
Шунда У поклигимни билиб олади.
7Агар тўғри йўлдан оғиб кетган бўлсам,
Нафсим мени йўлдан уриб,
Қўлларимни булғаган бўлсам,
8Майли, мен экай, ҳосили бировга насиб бўлсин,
Далаларимда унган экинлар суғуриб ташлансин.

 

9Бирор аёл мени йўлдан урган бўлса,
Шаҳват билан қўшнимни пойлаган бўлсам,
10Майли, хотиним бошқаларнинг буғдойини янчисин,
Бегона эркаклар унинг олдига кирсин.
11Ахир, шаҳват бузуқлик–ку!
Бу гуноҳ албатта ҳукм қилинади.
12Ҳалокат диёригача етиб борадиган оловдайдир у,
Бор–будимни таг–томири билан еб битиради.

 

13Қулларим, чўриларим мен ҳақимда шикоят қилганда,
Уларга нисбатан адолатсизлик қилган бўлсам,
14Худо ҳукмга турганда мен нима қиламан?
Худо мени сўроқ қилганда нима дейман?
15Мени яратган уларни ҳам яратган–ку!
Онамизнинг қорнида барчамизга шакл берган Худо–ку!

 

16Муҳтожлар мадад сўраганда, қайтариб юбормадим,
Беваларнинг умидини пучга чиқармадим.
17Овқатимни бир ўзим емадим,
Етимлар билан бўлишдим.
18Ёшлигимдан етимларга ота бўлдим,
Умрим бўйи беваларга ғамхўрлик қилдим.
19-20Кўзим тушган яланғоч бечоралар
Қўйларимдан қирқиб олинган жунлар билан исинди.
Усти боши бўлмаган фақирларга меҳр кўрсатдим,
Шунинг учун улар мени дуо қилди.
21Агар қозихонада сўзим ўтишини билиб туриб,
Етимларга қарши қўл кўтарган бўлсам,
22Қўлларим синиб қолсин,
Қўлим елкамдан узилиб тушсин.
23Мен Худодан келадиган кулфатдан қўрқардим,
Худонинг улуғворлигини била туриб, бундай иш қила олмасдим.

 

24Тиллага ишондимми?
Тоза тиллага умид боғладимми?
25Бойлигим кўплигидан ёки мол–мулким билан мақтандимми?
26Осмондаги ёруғ қуёшга қараб,
Гўзал ойнинг сузишини кузатиб,
27Юрагим васвасага тушдими?
Уларга сиғиндимми?
28Агар шундай қилган бўлса, бу ҳам ҳукмга лойиқ гуноҳ бўлар эди.
Ахир, бу иш билан юксакдаги Худога садоқатсизлик кўрсатган бўлардим–да!

 

29Ҳатто ғанимларимга келган кулфатдан суюнмадим,
Бошига офат тушганда қувонмадим.
30Уларни қарғашдан ўзимни тийдим,
Бошимга гуноҳ орттирмадим.
31Хизматкорларим шундай дердилар:
“Аюбнинг чодирида гўшт еб, тўймаганлар борми?”
32Ҳеч бир мусофир кўчада тунамас эди,
Чунки менинг эшикларим доимо саёҳатчиларга очиқ эди.
33Бошқаларга ўхшаб, гуноҳларимни яширмадим,
Айбларимни юрагимда сақламадим.
34Оломондан чўчийдиганлару
Одамларнинг гапидан қўрқадиганлар каби
Кўчага чиқмай, жим ўтиравермадим.

 

35Кошки энди менга қулоқ соладиган бирортаси бўлса!
Мана арзимга ўзим қўл қўйяпман.
Энди Қодир Худо Ўзи жавоб берсин.
Қани энди, душманим айбларимни ёзиб берса,
36Мен фахрланиб, уларни елкамга осган бўлардим,
Тож қилиб кийиб юрган бўлардим.
37Ҳар бир босган қадамимга жавоб берган бўлардим,
Мағрур бир шаҳзода каби Худонинг олдига борган бўлардим.
38Агар ерларим менга қарши фарёд қилса,
Эгатлари кўз ёшга тўла бўлса,
39Баҳосини тўламай, ҳосилини еган бўлсам,
Деҳқонларнинг ўлимига сабабчи бўлган бўлсам,
40Буғдой ўрнига тиканлар ўссин,
Арпа ўрнига газанда ўтлар чиқсин.”

 

Шундай қилиб, Аюбнинг гаплари тугади.

 

 

32–БОБ

 

Элиху Аюбнинг дўстларига жавоб беради

 

1Шундай қилиб, ўша уч киши Аюбга бошқа гапирмадилар, чунки Аюб ўз назарида солиҳ эди. 2Аммо Буз авлодининг Рам хонадонидан бўлган Борахиёл ўғли Элихунинг жаҳли чиқди. Аюб ўзини оқлаб, Худони айблаётгани учун ундан қаттиқ ғазабланди. 3У Аюбнинг учала ўртоғидан ҳам жуда ғазабланди, чунки улар Аюбнинг гапига жавоб топиб бера олмадилар. Натижада Худо айбдордай бўлиб қолди. 4Элиху гапириш учун ўз навбатини кутиб турарди, чунки бошқаларнинг ёши уникидан улуғроқ эди. 5Лекин уларнинг бошқа гапи йўқлигини кўриб, Элихунинг жаҳли чиқди.
6Шундай қилиб, Буз авлодидан бўлган Борахиёл ўғли Элиху ўз гапини бошлади:

 

“Мен ёшман,
Сизларнинг эса ёшингиз улуғ.
Шунинг учун уялиб,
Фикрларимни айтишга қўрқдим.
7Ёши улуғлар гапирсин,
Кўпни кўрганлар ақл ўргатсин, дедим.
8-9Аммо фақатгина ёши улуғлар доно бўлмайди,
Нима тўғрилигини фақат кексалар тушунавермайди.
Ахир, инсонга унинг ичидаги руҳ —
Қодир Худонинг нафаси ақл–идрок беради–ку!
10Шунинг учун менга қулоқ солинг,
Мен ҳам ўз фикримни баён қилай.

 

11Сизлар гапирганда жим турдим,
Доно гапларингизга қулоқ солдим.
Гап қидирганингизда ҳам кутиб турдим.
12Сизларга диққат билан қулоқ солдим,
Лекин ҳеч бирингиз Аюбнинг айбини исботлай олмадингиз.
Унинг гапларига жавоб бера олмадингиз.
13Сизлар: “Энг доно йўлни топдик,
Аюбни инсон эмас, Худонинг Ўзи мағлуб қилсин”, дея кўрманглар.
14Аюб гапларини менга қарата айтгани йўқ.
Шундай бўлганда ҳам,
Мен ҳеч қачон сизларга ўхшаб жавоб бермасдим.

 

15Эй, Аюб! Бу учала ўртоғингиз эсанкираб қолди,
Гап тополмай ўтирибдилар.
Айтадиган биронта сўзи йўқ.
16Энди уларнинг айтадиган гапи бўлмаса,
Мен кутиб ўтираверайми?!
17Мен ҳам жавоб бераман,
Ўз фикримни билдираман.
18Ичимда сўзлар тошиб кетяпти,
Ичимдаги руҳ мени даъват қиляпти.
19Қалбим очилмаган шароб каби жўшмоқда,
Янги шароб қуйилган меш каби ёрилиб кетай, дейди.
20Гапириб, озгина ёзилай.
Оғиз очиб, жавоб берай.
21Мен ҳеч кимга тарафкашлик қилмайман,
Ҳеч бир инсонга хушомад қилмайман.
22Агар хушомадгўйликка уста бўлсам,
Яратувчим мени йўқ қилган бўлар эди.

 

33–БОБ

 

Элиху Аюбга қарши гапиради

 

1Эй Аюб, энди менинг сўзларимни эшитинг,
Ҳамма гапларимга қулоқ солинг.
2Мен ҳозир гапиришга тайёрман.
Сўзларим тилимда тизилиб турибди.
3Сўзларим пок кўнглимдан чиқади,
Чин дилдан гапираман.
4Мени Худонинг Руҳи яратган,
Қодир Худонинг нафаси менга ҳаёт бериб турибди.
5Агар қўлингиздан келса, менга жавоб беринг–чи,
Ўзингизни ҳимоя қилиб кўринг–чи!
6Худонинг олдида сиз ҳам, мен ҳам бирмиз,
Мен ҳам тупроқдан яралганман.
7Мендан қўрқмасангиз ҳам бўлади,
Сизга ҳеч зулм ўтказмайман.

 

8Гапларингизни ўз қулоғим билан эшитдим,
Қуйидаги сўзларни олдимда айтгансиз:
9“Мен покман, айбсизман,
Топ–тозаман, менда ҳеч бир айб йўқ.
10Худо эса менга қарши чиқишга баҳона қидиряпти,
Мени Ўз душманлари қаторига қўшиб қўйди.
11Оёқларимни занжирбанд қилди,
Юрган йўлимни кузатиб туради.”

 

12Аюб, мана шу борада сиз ноҳақсиз.
Мен сизга шуни айтай:
Худо бутун одамзоддан улуғроқдир.
13Шундай экан, нимага У билан даъволашяпсиз?
Нима учун, Худо менга жавоб бермайди, дейсиз?
14Худо қайта–қайта гапиради.
Шунда ҳам одамлар тушунмайди.
15Одамлар чуқур уйқуга кетганда,
Ўринларида ухлаб ётганда,
Тушлар, тунги ваҳийлар орқали
16Худо уларнинг қулоқларига гапиради,
Ўз огоҳлантиришлари билан уларни қўрқитади.
17Инсон гуноҳларидан қайтсин,
Одамзод такаббур бўлмасин, деб бу сўзларни айтади.
18Ўша огоҳлантиришлар одамларни қабрдан сақлайди,
Ўлим дарёсидан қутқаради.
19Худо инсонларга дарду оғриқ бериб,
Одамларнинг суякларини зирқиратиб, тарбиялайди.
20Шунда улар нонга ҳам қарай олмайдиган бўлиб қолади.
Ҳатто энг ширин овқатлар ҳам кўнглини айнитади.
21Улар озиб–тўзиб кетади, фақат териси қолади.
Олдин кўринмаган суяклари энди туртиб чиқади.
22Ана, улар қабрга яқинлашиб қолди.
Ўлим уларнинг жонини пойлаб турибди.
23Лекин шу пайтда инсоннинг ҳимоячиси бўлса,
Мингларга қарши чиқиб,
Ўша инсонни солиҳ, деб тасдиқлайдиган бир ҳимоячиси
24Ўша инсонга раҳм қилиб:
“Эй Худойим, уни қабрдан қутқаргин,
Бу инсоннинг жони эвазига тўлов топдим”, деса,
25Ўша инсоннинг танаси ёш боланики каби янгиланади,
Ёшлигидаги каби яна кучга тўлади.
26Ўша инсон Худога ибодат қилади,
Худо эса уни қабул қилади.
Худонинг ҳузурига у шодлик билан киради,
Чунки Худо уни солиҳлик йўлига қайтаради.
27Ўша инсон келиб, бошқаларга шундай дейди:
“Мана, мен тўғри йўлдан юрмасдан,
Гуноҳ қилган эдим,
Лекин мен ўзимга лойиқ жазони олмадим.
28Худо жонимни қабрдан қутқариб қолди.
Энди менинг ҳаётим ёруғ кунларга тўла!”

 

29Ҳа, Худо одамзодга шундай қилади,
Бир эмас, икки эмас, кўп марта такрорлайди.
30Инсонларни қабрдан сақлаш учун,
Ҳаёт нури уларнинг йўлларини ёритсин, деб шундай қилади.
31Эй Аюб, диққат қилинг, менга қулоқ солинг,
Жим туринг, мен гапирай.
32Агар бирор гапингиз бўлса, менга жавоб беринг.
Гапираверинг, чунки оқланишингизни хоҳлайман.
33Лекин гапингиз бўлмаса, менга қулоқ солинг,
Сукут сақланг, мен сизга доноликни ўргатай.

 

34–БОБ

 

Элиху Аюбни мағрурликда айблайди

 

1Элиху гапида давом этиб шундай деди:

 

2“Менинг сўзларимни тингланг, эй донишмандлар.
Менга қулоқ солинг, эй билимдонлар.
3Тил таомнинг таъмини татигандай,
Қулоқ ҳам сўзларни синаб кўради.
4Келинглар, нима тўғрилигини танлайлик,
Нима яхшилигини биргаликда ўрганайлик.
5Аюб шундай дейди: “Мен айбсизман,
лекин Худо менга адолат қилмаяпти.
6Тўғри бўлсам ҳам, мени ёлғончига чиқаришди.
Гуноҳсиз бўлсам ҳам тузалмас дардга йўлиққанман.”
7Аюбга ўхшаган одам борми?
Аюб учун Худога шак келтириш сув ичишдай бир гап!
8Унинг ўртоқлари бадкирдорлардир,
У фосиқлар билан вақт ўтказади.
9Аюб ҳатто шундай деган:
“Худога ёқадиган иш қилишдан ҳеч бир фойда йўқ!”

 

10Шунинг учун менга қулоқ солинг, заковатлилар.
Худо асло фосиқлик қилмас,
Қодир Худо ноҳақлик қилмас.
11Ахир, У одамларнинг қилганларига яраша қайтаради,
Қилмишларининг оқибатини ўз бошларига келтиради.
12Мана бу ҳақиқатдир:
Худо фосиқлик қилмайди,
Қодир Худо адолатга хиёнат этмайди.
13Худога ер юзидаги ҳукмронликни биров берибдими?!
Бирор кимса Худони дунёга ҳукмдор қилиб қўйибдими?!
14Агар Худо Ўз Руҳини —
Нафасини қайтариб олишга қарор қилса,
15Бутун инсоният бирданига ҳалок бўлган бўларди,
Одамзод яна тупроққа қайтган бўларди.

 

16Ақлингиз бўлса эшитинг,
Гапларимга қулоқ солинг.
17Адолатдан нафратланган инсон ҳукмдор бўла олармиди?
Қудратли ва Одил Худони ҳукм қилмоқчимисиз?
18Шоҳларга: “Сизлар ярамассиз”, — дейдиган,
Бекларни фосиқ, деб атайдиган Худо–ку!
19У беклар учун тарафкашлик қилмайди,
Бойни камбағалдан устун кўрмайди.
Ахир, уларнинг ҳаммасини Ўзи яратган!
20Одамлар бир зумда ўлади.
Ярим кечада қалтирайди–ю, жон беради.
Қудратлилар осонликча йўқ қилинади.

 

21Одамлар қилган ишларни Худо кузатиб туради,
Улар босган ҳар бир қадамни Худо кўриб туради.
22Бирон зулмат ёки қоронғи жой йўқки,
Бадкирдорлар ўша жойда яшириниб олса.
23Инсонни ҳукм қилиш учун
Худо тафтиш ўтказиши шарт эмас.
24Худо текширмасдан ҳам қудратлиларни қулатиб,
Уларнинг ўрнига бошқаларни жойлайди.
25Худо қудратлиларнинг ишларини кузатиб туради.
Шунинг учун кечаси уларни ағдариб ташлайди,
Улар ҳалок бўлади.
26Худо уларни фосиқлиги учун
Ҳамманинг кўз олдида жазолайди.
27Чунки улар Худога эргашишни рад қилдилар,
Худонинг йўлларини англаб етмадилар.
28Камбағалларни шундай эздиларки,
Уларнинг ноласи Худога етиб борди.
29Худо сукут сақласа, ким ҳам уни ҳукм қиларди?
У юзини яширса, ким кўра оларди?
Бу бирор инсон ёки бирор халқнинг қўлидан келармикан?!
30Бетавфиқлар бошқа одамларга тузоқ бўлмасин, деб
Худо уларни ҳукмдор қилиб қўймайди.

 

31Бирортаси Худога:
“Мен жазоимни олдим, энди гуноҳ қилмайман.
32Мен кўролмайдиган нарсаларни ўргат,
Ҳа, нотўғри ишлар қилдим,
Энди бундай қилмайман”, — дейдими?
33Худо сизнинг ўлчовингиз бўйича қайтариши керакми?
Ахир, сиз Ундан нафратландингиз–ку!
Эй Аюб, мен эмас, сиз қарор қилишингиз керак.
Қани, билганингизни айтинг–чи.
34Мана, гапларимни эшитган донолар,
Ақл–идроклилар шундай деяпти:
35“Аюб билмасдан гапиряпти,
Гапларининг маъниси йўқ.”
36Қани энди, Аюб яхшилаб ҳукм қилинса,
Ахир, у фосиқларга ўхшаб гапиряпти–ку.
37Аюб Худога қарши чиқиб,
Гуноҳи устига гуноҳ қўшяпти.
Орамизда Худони мазах қиляпти,
Худога қарши кўп гап айтяпти.”

 

35–БОБ

 

Элиху Аюбга Худонинг адолатини эслатади

 

1Элиху гапини давом эттириб, шундай деди:

 

2Эй Аюб: “Худонинг олдида айбсизман”,
— деб айтишингиз нотўғри.
3Сиз Худога: “Гуноҳсизлигим
Mенга яхшилик келтириши керак эди–ку!
Аммо мен ёмонлик кўрдим!”
— деб айтишингиз ҳам тўғри эмас.
4Сиз ва дўстларингиз гапимни эшитинглар.
5Осмонга қараб кўринглар,
Сизлардан анча тепада бўлган булутларга қаранглар.
6Итоатсизлик қилсангиз, Худога нима зарар?
Гуноҳларингиз кўпайса, Худога нима?
7Борди–ю, солиҳ бўлсангиз, Унга нима қилиб берардингиз?
У сизнинг қўлингиздан бирор нарса олишга зорми?
8Фосиқлигингиздан фақат инсонлар қийналади.
Солиҳлигингиз ҳам фақатгина инсонларга мадад беради.

 

9Зулм ҳаддан кўплигидан одамлар фарёд қилади.
Зўравонларнинг қўлидан қутқаринглар, деб ёрдам сўрайди.
10Аммо ҳеч ким яратган Худога ёлвормайди.
Тунлари умид берадиган Худога илтижо қилмайди.
11У эса ер юзидаги жониворларга қараганда бизга кўпроқ билим берган–ку!
Бизни осмондаги қушлардан ақллироқ қилган–ку!
12Зулм остида қолган инсонлар фарёд қилишса ҳам, Худо жавоб бермайди.
Ахир, уларнинг ўзлари таккабур ва фосиқдир.
13Худо бундай инсонларнинг пуч сўзларига умуман қулоқ солмайди,
Қодир Худо уларга эътибор бермайди.
14Эй, Аюб! Сиз: “Худони кўрмаяпман”, дейсиз.
Даъвоингизни Унга келтирдингиз, энди сабр қилинг!
15Сиз: “Худо ғазабини сочмаяпти,
Фосиқликка заррача эътибор бермаяпти”, деб ўйлайсиз.
16Шундай қилиб, Аюб бемаъни гапларни гапиряпти.
Ҳеч нима билмай туриб, гапни кўпайтиряпти.”

 

36–БОБ

 

1Элиху гапида давом этиб шундай деди:

 

2“Яна бир оз сабр қилинг, мен сизларга кўрсатай,
Худо томонида туриб гапирадиган гапларим бор ҳали.
3Менинг билимим жуда кўп,
Мени Яратганнинг одил эканлигини сизларга кўрсатаман.
4Ростини айтаман, сўзларим ёлғон эмас.
Мана мен, билими баркамол инсон сизнинг олдингиздаман.

 

5Худо қудратлидир,
Аммо У инсонлардан нафратланмайди,
Худо қудратли ва барқарордир.
6Фосиқларнинг яшашига Худо йўл қўймайди,
Эзилганларга эса адолат қилади.
7Солиҳлардан юз ўгирмайди,
Солиҳларни шоҳлар билан бирга тахтга чиқаради,
Уларни то абад юксалтиради.
8Агар инсонлар занжирбанд бўлса,
Азоб уларни исканжага олган бўлса,
9Худо уларнинг қилмишларинию гуноҳларини ўзларига кўрсатади,
Улар мағрурланиб кетганларини ошкор қилади.
10Йўл–йўриқларини тинглашга мажбур қилади,
Ёвузликдан қайтишга амр қилади.
11Агар улар итоат этиб, Худога хизмат қилсалар,
Қолган умрларини фаровонликда ўтказадилар,
Ҳаётлари роҳатда ўтади.
12Аммо итоат этмасалар,
Улар ўлим дарёсига ғарқ бўладилар,
Ақл–идрокка эришмай, оламдан ўтадилар.

 

13Худосизлар аламини ичига ютиб юраверадилар,
Худо уларни кишанласа ҳам ёрдам сўрамайдилар.
14Улар саждагоҳлардаги фаҳшбозлар орасида,
Ёшликларидаёқ вафот этадилар.
15Худо қийналганларни ўша азоблари орқали қутқаради,
Зулм ва жабр–жафога мубтало қилиб, уларнинг кўзларини очади.
16Худо сизни ҳам дарддан озод қилиб,
Чекланмаган кенгликка олиб чиқади,
Дастурхонингиз ноз–неъматлар билан тўлади.

 

17Аммо сиз ҳозир фосиқларни ҳукм қилиш билан оворасиз.
Хаёлингиз адолат ва ҳукм билан банд.
18Эҳтиёт бўлинг, яна биров сизни бойлик билан васвасага солмасин,
Катта поралар сизни йўлдан урмасин.
19Бойликларингиз сизни кулфатдан қутқара олармиди?!
Қудрату–кучингиз энди сизга ёрдам бера олармиди?!
20Тунни кутаверманг,
Ахир, халқлар кечаси йўқ бўлиб кетадилар–ку!
21Ҳушёр бўлинг! Фосиқликка юз бурманг,
Ахир, дард сизни фосиқликдан сақлаш учун юборилган–ку.

 

Элиху Аюбга Худонинг қудратини эслатади

 

22Худо Ўз қудрати туфайли юксакдир!
Унга ўхшаш устоз борми?
23Ким Худога йўл кўрсата оларди?!
Ким Унга: “Қилганларинг нотўғри”, дея олади?!

 

24Худо қилган ишлари учун
Инсонлар Уни мадҳ қиладилар,
Сиз ҳам доимо уларга жўр бўлинг.
25Бутун инсон зоти Унинг ишларини кўрган,
Ҳамма узоқдан туриб кузатади.
26Худо қанчалар буюк!
Унинг буюклигига ақлимиз етмайди,
Худонинг умрини ҳисоблайдиган соннинг ўзи йўқ.
27У сув томчиларини йиғиб,
Уларни ёмғирга айлантиради.
28Булутлардан ёмғир ёғдиради,
Одамзод бундан баҳраманд бўлади.
29Худо қандай қилиб булутларни юрғизишини
Ёки Ўз масканидан туриб, момақалдироқни қандай гумбурлатишини
Ким ҳам тушуна олади?
30Мана, қаранглар, Худо шундай чақмоқ чақтирадики,
Ҳатто денгиз туби ҳам ёришиб кетади.
31Худо Ўз қудратли ишлари билан халқларни бошқаради,
Уларга фаровонлик ато қилади.
32Чақмоқни қўлига олиб,
Белгилаган жойига бориб уришни амр қилади.
33Бўрон келаётганини момақалдироқ билдириб туради,
Ҳатто чорва ҳам олдиндан сезади.

 

37–БОБ

 

1Мана шулар ҳақида ўйласам,
Юрагим ўйнаб, жойида сакрагандай бўлади.
2Худо овозининг гумбурлашига яхшилаб қулоқ солинг.
Унинг оғзидан чиқаётган гулдиросни эшитинг.
3Чақмоғи бутун фалак остида чақнаб,
Ернинг тўрт бурчига етиб боради.
4Ундан кейин гулдурос эшитилади,
Худо Ўзининг улуғвор овози билан гумбурлаган садо чиқаради,
Унинг овози эшитилганда чақмоқ чақнайверади.
5Ўз овози билан Худо ажойиб гулдурос ҳосил қилади,
Унинг қилган ишларига ақлимиз етмайди.
6У буюрса ерга қор ёғади,
Худо айтгани учун сел ёғади.
7У ҳамма одамларнинг ишларини тўхтатиб қўяди,
Шунда инсонлар Худонинг қудратини билиб олади.
8Жониворлар ўз инларига киради,
Ўз уяларида яширинади.
9Бўрон ўз маконидан чиқади,
Совуқ шамол эсади.
10Худо нафаси билан муз ҳосил қилади,
Бепоён сувлар музлаб қолади.
11Булутларни сув билан тўлдиради–да,
Уларнинг орасидан чақмоқ чақтиради.
12Худо булутларга йўл кўрсатади,
Худонинг амрлари бажо бўлиши учун
Шамолу сув ер юзи бўйлаб айланади.
13У баъзан, одамзодни жазолай, деб ёмғир ёғдиради.
Баъзан эса ерни суғорай,
Одамзодга Ўз севгимни кўрсатай, деб булутларни юборади.

 

14Бир дақиқа жим туринг, Аюб, қулоқ солинг,
Худонинг ажойиб ишлари ҳақида ўйлаб кўринг.
15Худо қандай қилиб булутларни бошқаришини
Ёки чақмоқ чақтиришини биласизми?
16Қандай қилиб булутлар осмонда осилиб туришини,
Билими баркамол Худонинг ажойиботларини биласизми?
17Ахир, ер юзида эсган гармсел туфайли
Кийимларингиз ҳам исиб кетади–ку!
18Осмон сайқалланган бронзадай қаттиқ,
Худо уни ёйиб қўйган!
Шундай қилиш сизнинг ҳам қўлингиздан келадими?
19Худога қандай гапиришни бизга ўргатинг.
Биз нотавонлар даъвоимизни тушунтира олмаймиз.
20Гапирмоқчи бўлганимни бирортаси Худога айтиши керакми?
Ахир, инсон гапирса, албатта ҳалок бўлади–ку!
21Шамол булутларни ҳайдагандан сўнг
Тиниқ осмонда чарақлаб турган қуёшга
Ҳеч ким қарай олмайди.
22Шимолдан ёрқин нурлар таралмоқда,
Худо ажойиб улуғворликка бурканган.
23Биз Қодир Худога етолмаймиз,
Унинг қудрати юксакдир.
У тўғри ҳукм чиқаради, адолатига хиёнат қилмайди.
24Шунинг учун инсонлар Ундан қўрқади.
Ҳа, қалби донолар Худони кўради.

 

38–БОБ

 

Эгамиз Аюбга жавоб беради

 

1Шундан кейин Эгамиз қуюн орасидан Аюбга шундай деб айтди:

 

2Билмай туриб гапираётган ким?
Ким донолигимга гумон қиляпти?
3Қани, эркакка ўхшаб белингни боғла,
Сени сўроқ қиламан, жавоб бер–чи.

 

4Заминнинг пойдеворини қўйганимда қаерда эдинг?
Доно экансан, қани айт–чи!
5Ер юзининг четларини белгилаган ким?
Ахир, ўзинг биласан–ку!
Ким ернинг устидан чизиқ ўтказди?
6-7Ернинг пойдеворини нима ушлаб турибди?
Тонг юлдузлари жўр бўлиб, қўшиқ куйлаганда,
Самовий мавжудотлар қувончдан ҳайқирганда
Ернинг тамал тошини қўйган ким?

 

8Денгиз ер тубидан отилиб чиққанда,
Дарвозаларни ёпиб, тўсиб қўйган ким?
9Ахир, Мен булутларни денгизга кийим қилиб қўйдим.
Денгизни қалин зулмат билан ўраб қўйган Менман.
10Мен денгизга чегаралар белгиладим,
Денгизни тамбаланган дарвозалар билан тўсиб қўйдим.
11Мен денгизга: “Фақат мана шу ергача келасан,
Сенинг мағрур тўлқинларинг шу ерда тўхтайди”, деб айтдим.

 

12Сен умрингда бирор марта тонг отсин, деб буюрганмисан?
Ёки шарқдан кун чиқсин, деб айтганмисан?
13Қуёш нурига: “Ернинг тўрт бурчига тарқалиб,
Фосиқларни яширинган жойидан силтаб чиқаргин”, деб айтганмисан?
14Кун ёришар экан, матодаги безаклар каби,
Муҳр босилган мум каби,
Ер юзидаги қирлару водийлар ўз шаклини кўрсатади.
15Фосиқларга нур берилмайди,
Уларнинг ёмон ниятда кўтарилган қўли синади.

 

16Денгиз тубидаги булоқларни бориб кўрганмисан?
Сувлар тубида юриб, текшириб кўрганмисан?
17Ўлим дарвозалари қаердалигини биласанми?
Зулмат дарвозаларини сенга кўрсатишганми?
18Бу дунёнинг қанчалик улканлигини биласанми?
Агар шуларнинг ҳаммасини билсанг, Менга айт–чи!

 

19Ёруғликнинг масканига олиб борадиган йўлни,
Зулматнинг турар жойини биласанми?
20Уларни ўз жойларига олиб бора оласанми?
Ўша жойга қандай боришни биласанми?
21Ҳа, сен биласан албатта!
Сен ёруғлик ва зулматдан олдин туғилгансан–да!
Қанчалик узоқ умр кўряпсан–а!

 

22Қор сақланадиган омборхоналарни кўрганмисан?
Дўл сақланадиган омборларни–чи?
23Мен уларни кулфат кунлари учун,
Уруш ва жанг кунлари учун сақлаб қўйганман.
24Ёруғлик манбаига олиб борадиган йўл қани?
Шарқ шамоли чиқадиган жой қаерда?

 

25Селу жалага ким йўл очиб берган?
Чақмоқнинг йўлларини ким белгилаган?
26Ҳувиллаб ётган биёбонга,
Кимсасиз чўлга ким ёмғир ёғдиради?
27Ташландиқ харобазорларни сувга қондириб,
У ерларда майсалар ўстирадиган ким?

 

28Ёмғирнинг отаси борми?
Шабнамни ким дунёга келтирган?
29Муз қаердан туғилади?
Самодан тушадиган қировга ким ҳаёт берган?
30Сув тошлардай қотиб қолади,
Денгиз сатҳи музлайди.

 

31Ҳулкар юлдузини ушлаб турган арқонларни ечиб ташлай оласанми?
Парвин юлдузларини сен боғлаб қўя оласанми?
32Юлдуз туркумларини ўз мавсумида жойига бошлайсанми?
Катта айиқ ва кичик айиқ буржидаги юлдузларга йўл кўрсата оласанми?
33Осмон қонунларини биласанми?
Сен ўша қонунларни ер юзига татбиқ қила оласанми?

 

34Булутларга қараб бақириб кўргин–чи,
Қани устингга ёмғир ёғармикан?
35Сен чақмоқни чақтира оласанми?
У келиб, хизматингиздаман, дейдими?
36Ким юракларга донолик берган?
Каллага ақл–идрокни ким солиб қўйган?
37-38Қани, булутларни санашга кимнинг ақли етади?
Қуруқ тупроқни лойга айлантириб,
Кесакларни бир–бирига ёпиштириш учун
Ким фалак мешларини ағдариб, ёмғир ёғдира олади?

 

39-40Ғорларида яширин ётган,
Инларида кутиб ётган
Шернинг болаларини тўйдира оласанми,
Она шерга ўлжа топиб бера оласанми?
41Қарғанинг болалари қорни очиб, дайдиб юрганда,
Менга фарёд қилганда эҳтиёжларини қондирган ким, ахир?

 

39–БОБ

 

1Тоғ эчкилари қачон туғишини биласанми?
Кийиклар болалаганини кўрганмисан?
2Улар боласини неча ой қорнида кўтариб юришини биласанми?
Улар болалайдиган вақтни–чи?
3Улар чўккалаб туғади,
Болаларини дунёга келтиради.
4Уларнинг болалари очиқ жойларда ўсиб, кучга тўлади,
Ота–онасини ташлаб кетади, бошқа қайтиб келмайди.

 

5Қулонга ким озодлик берган?
Ким унинг арқонини ечиб ташлаган?
6Мен даштларни унга макон қилиб бердим,
Шўр ерлар қулоннинг маскани бўлди.
7Шаҳардаги шовқин–сурондан у кулади,
Ҳеч ким унинг устига миниб, унга бақиролмайди.
8Қирлар қулоннинг яйловидир,
Ўша ерларда у кўкатларни қидириб юради.

 

9Ёввойи буқа сенга хизмат қилишга рози бўладими?
Тунни сенинг оғилингда ўтказадими?
10Арқон билан уни омочга боғлай оласанми?
У ерларингни ағдариб берадими?
11Кучи кўп, деб унга ишона оласанми?
Ҳамма оғир ишларингни унга топширасанми?
12У ҳосилингни йиғиб,
Хирмонга олиб келишига ишонасанми?

 

13Туяқуш қанотларини севинч билан қоқаверади,
Аммо унинг қаноту патлари лайлакникига тенг келолмайди.
14Туяқуш тухумларини ерга қўяди,
Уларни қумда иситади.
15Биров оёқлари билан тухумларини босиб кетишидан,
Ёввойи ҳайвон уларни эзиб ташлашидан хавотирланмайди.
16Ўз болаларига бегоналарга ўхшаб бераҳм.
Чеккан заҳмати беҳуда, аммо унга барибир.
17Чунки Худо унга ақл бермаган,
Уни идрокдан қисиб қўйган.
18Аммо туяқуш қанотларини ёйиб югурганда,
Оту чавандозни чангида қолдириб кетади.

 

19Отга кучни сен берганмисан?
Унинг бўйнини сен ёл билан қоплаганмисан?
20Сен отларни чигирткадай сакратасанми?!
Отлар баланд овоз билан кишнаб,
Одамларни қўрқувга солади.
21Шиддат билан ерни тепади,
Қаттиқ куч билан югуриб, жангга отилади.
22Қўрқувни билмайди, ваҳимага тушмайди,
Қиличдан ҳам қочмайди.
23Уларнинг устида ўқдон тарақлайди,
Атрофида қиличу найзалар ялтирайди.
24Бурғулар чалинганда отлар бир жойда туролмайди,
Улар чопқиллаб, ерни чангитади.
25Ҳар бурғу чалинганда кишнайди,
Узоқданоқ жанг ҳидини сезади.
Сардорларнинг жангга даъватларию бақириқларини эшитади.

 

26Қарчиғайлар қанотларини ёйиб, жанубга учади.
Уларга учишни сен ўргатдингми?
27Сен буюрганинг учун бургут парвоз қиладими?
Сенинг сўзинг билан баланд жойларда ин қурадими?
28У қояларда яшайди,
Қиррали қоялар унинг қалъаси.
29Ўша ердан туриб, бургут ўлжасини топади,
Узоқдан туриб кўзлари кўради.
30Унинг болалари қонга тўяди,
Жасадлар қаерда бўлса, улар ҳам ўша ерда.”

 

31Кейин Эгамиз Аюбга шундай деди:

 

32“Қодир Худо билан баҳслашаётган одам энди Уни тўғрилайдими?!
Қани, Худони айблаган гапирсин энди!”

 

Аюб Эгамизга жавоб беради

 

33Шунда Аюб Эгамизга жавоб берди:

 

34“Мен сенга жавоб беришга лойиқ эмасман,
Оғзимни қўлим билан ёпаман.
35Бир–икки гапириб жавоб топмадим,
Энди бошқа гапирмайман.”

 

40–БОБ

 

Эгамиз яна Аюбга гапиради

 

1Шундан кейин Эгамиз қуюн орасидан гапириб, Аюбга шундай деди:

 

2Қани, эркакка ўхшаб белингни боғла,
Сени сўроқ қиламан, жавоб бер–чи.
3Сен Мени адолатсизликда айбламоқчимисан?
Мени ҳукм қилиб, ўзингни оқламоқчимисан?
4Сенинг қўлинг Худонинг қўлидай қудратлими?
Унинг овозига ўхшаб гумбурлайдиган овозинг борми?

 

5Шундай бўлса, қани, ўзингни шонли дабдабага ўрагин–чи,
Улуғворлик ва салобат билан буркангин–чи.
6Ғазабингни тўкиб соч,
Ҳамма такаббур инсонларга назар солгин–да,
Уларнинг попугини пасайтириб қўй.
7Ҳа, барча мағрур инсонларга қарагин–да,
Уларни ер билан битта қил.
Фосиқларни турган жойида эзиб ташла.
8Ҳаммасини тупроққа кўмиб ташла,
Ҳа, юзига тупроқ тортиб, қабрни ёп.
9Шунда Мен сенга тан бераман,
Ўз кучинг билан нажот топа оларкансан, дейман.

 

10Бегемотга қарагин,
Худди сени яратганимдай уни ҳам Мен яратганман,
У ҳўкизга ўхшаб ўт ейди.
11Унинг белида кучи кўп,
Қорин мушаклари кучга тўла.
12Думи садр дарахтидай кучли,
Сон мушаклари жуда ҳам бақувват.
13Унинг суяклари бронзадан ясалган новлардай,
Қўл–оёқлари темирдай мустаҳкам.
14Мен яратган жониворлар орасида у энг ажойибидир,
Яратганнинг Ўзигина унга бас кела олади.
15Ёввойи ҳайвонлар ўйнаб юрадиган қирлар
Унга озиқ беради.
16У халқоблардаги қамишлар орасида,
Нилуфар гуллари тагида ётади.
17У нилуфар гулларининг соясида ётади,
Ирмоқ бўйидаги толлар уни ўраб олади.
18Дарё жўшиб оқса ҳам у қўрқмайди,
Иордан дарёсининг тўлқинлари юзига урилса ҳам
У бехавотир тураверади.
19Биров унинг кўзларини кўр қилиб, ушлай оладими?!
Илмоқ билан бурнини тешиб тута оладими?!

 

20Махлуқ Левитанни балиқ сингари,
Илмоқ билан ушлай оласанми?!
Тилини арқон билан боғлай оласанми?!
21Бурнидан арқон ўтказиб,
Жағини илмоқ билан теша оласанми?!
22Ўша махлуқ қайта–қайта сендан раҳм–шафқат тилайдими?!
Хўш, у сенга майин сўзлар билан гапирадими?!
23Сен билан аҳд тузиб,
Бир умрга қулинг бўлиб қоладими?
24Қуш билан ўйнагандай у билан ўйнай оласанми?
Ёки қизларинг учун уни боғлаб бера оласанми?
25Балиқчилар унинг учун савдолашадими?!
Савдогарларга уни бўлиб берадими?!
26Унинг терисини найза билан теша оласанми?
Бошини балиқчиларнинг санчқиси билан ёра оласанми?
27Агар унга қўл теккизсанг,
Бир умрга пушаймон бўласан!
Иккинчи қўл теккизмайдиган бўласан.

 

41–БОБ

 

1Ҳа, махлуқ Левитанни ушламоқчи бўлганлар ўзини ўзи алдайди,
Унинг кўриниши одамни даҳшатга туширади.
2Уни қўзғатишга ҳеч кимнинг юраги дов бермайди.

 

Шундай экан, ким Менга қарши чиқа олади?!
3Хўш, кимдан қарзим борки, ҳисобини талаб қилса?!
Ахир, фалак остидаги ҳамма нарса Меники–ку!

 

4Мен Левитаннинг қўлу оёқлари,
Беқиёс кучи ва ажойиб танаси ҳақида айтиб берай.
5Ким унинг терисини шила олади?
Зирҳга ўхшаган терисини ким тешиши мумкин?
6Унинг оғзини ким очиб кўра олади?
Ахир, унинг тишлари қўрқинчли–ку!
7Унинг бели қатор–қатор қалқондайдир,
Улар бир–бирига ёпиштириб маҳкамланган.
8Бир–бирига шунчалик яқинки,
Ҳатто орасидан ҳаво ҳам ўтолмайди.
9Улар бир–бирига ёпишган,
Бирга маҳкамланган, ажратиб бўлмайди.
10Левитан аксирганда учқун чиқади,
Кўзлари тонг нурига ўхшаб чақнайди.
11Оғзидан аланга чиқади,
Олов учқунлари отилади.
12Ёнаётган қамиш устида қайнаётган қозондан буғ чиққандай,
Унинг ҳам бурнидан тутун чиқади.
13Унинг нафаси кўмирни ёндиради,
Оғзидан аланга чиқади.
14Бўйни шу қадар бақувватки,
Кўрганлар ваҳимага тушади.
15Эти қатлам–қатлам бўлиб, бир–бирига ёпишиб кетган,
Улар шунчалик қаттиқки, қимирлатиб бўлмайди.
16Юраги тошдай қаттиқ,
Ҳа, тегирмон тошидай қаттиқ.
17Левитан қўзғалганда, кучлилар ҳам қўрқади,
Левитан ташланганда, улар ғужанак бўлади.
18Унга теккан қилич, найза, ёй ўқию
Ханжар ҳеч таъсир қилмайди.
19Темир унга сомон кабидир,
Бронза эса чириган ёғоч кабидир.
20Ёй ўқи уни қочиролмайди,
Палахмон тоши сомончалик таъсир қилмайди.
21Таёқ унга хашакдай туюлади,
Найзаларнинг шувиллашидан у кулади.
22Қорнидаги тангачалари сопол парчасидай ўткир,
Лойдан юрса, ерни ёриб ўтади.
23Левитан ҳаракатларидан денгиз қайнайди,
Чуқур сувларни қайнаган мойдай қилади.
24У сузган жойларда ялтираган из қолади,
Денгиз оқ сочлар билан қопланганга ўхшайди.
25Ер юзида унга тенг келадигани йўқ,
Бу жониворда қўрқув деган нарса йўқ.
26Барча такаббур жонзотга у паст назар билан қарайди,
Мағрур ёввойи ҳайвонларнинг шоҳи Левитандир.”

 

42–БОБ

 

Аюб Эгамизга жавоб беради

 

1Шунда Аюб Эгамизга жавоб берди:

 

2“Ҳа, биламан, Сен ҳамма нарсани қила оласан.
Сенинг режаларингни ҳеч ким буза олмайди.
3“Билмай туриб, донолигимга гумон қилаётган ким?” — деб сўрадинг.
Ўша менман.
Ўзим тушунмайдиган нарсалар ҳақида оғиз очдим.
Ақлим етмайдиган ажойиботлар ҳақида гапирдим.
4Сен: “Қани қулоқ сол, Мен гапираман.
Сени сўроқ қиламан, жавоб бер”, — дединг.
5Сен ҳақингда бировлардан эшитгандим,
Аммо энди кўзларим билан Сени кўриб турибман.
6Шунинг учун энди айтганларимни қайтиб оламан,
Бошимга тупроғу кул сочиб, тавба қилдим.

 

Хулоса

 

7Аюбга гапириб бўлганидан кейин, Эгамиз темонлик Элифазга шундай деди: “Сен ва икки дўстингдан жуда қаттиқ ғазабдаман, чунки сен Мен ҳақимда тўғри сўзларни айтмадинг. Аюб эса тўғри гапирди. 8Энди еттита буқа ва еттита қўчқор олиб, Аюбнинг ёнига боринглар. Ўша ерда ўз гуноҳларингиз учун Менга куйдириладиган қурбонлик келтиринглар. Аюб сизлар учун ибодат қилади. Мен унинг ибодатларини қабул қиламан, сизларга аҳмоқлигингизга лойиқ жазо бермайман. Сизлар Мен ҳақимда тўғри сўзларни гапирмадингиз. Аюб эса тўғри гапирди.” 9Шундай қилиб, темонлик Элифаз, шувахлик Билдад ва намахлик Зўфар бориб, Эгамизнинг айтганларини қилдилар. Эгамиз Аюбнинг ибодатларини қабул қилди.
10Аюб ўз дўстлари учун ибодат қилганидан кейин, Эгамиз унинг бойлигини қайта тиклади. Унга олдингидан икки баравар кўп барака берди. 11Шунда Аюбнинг ҳамма ака–укалари, опа–сингиллари, эски танишларининг барчаси келишди. Унинг уйида зиёфат қилишди. Эгамиз томонидан юборилган кулфатлар учун Аюбга ҳамдардлик билдириб, унга тасалли беришди. Уларнинг ҳар бири Аюбга бир бўлак кумуш ва тилла узук ҳадя қилди. 12Аюбнинг қолган умри давомида Эгамиз унга олдингидан ҳам кўпроқ барака берди: бу даврда Аюбнинг ўн тўрт мингта қўйлари, олти мингта туяси, минг жуфт ҳўкизи ва мингта эшаги бор эди. 13Эгамиз Аюбга етти ўғил ва уч қиз ҳам берди. 14Аюб биринчи қизига Ямима, иккинчисига Казиё, учинчисига эса Харанхаппух, деб от қўйди. 15Бутун юртда Аюбнинг қизларидай гўзал қизлар йўқ эди. Аюб қизларига ҳам ака–укалари қатори мерос берди. 16Шундан кейин Аюб яна бир юз қирқ йил яшади. Фарзандлар кўрди, набиралару уларнинг фарзандларини ҳам кўрди, ҳаммаси бўлиб тўрт насл кўрди. 17Шундай қилиб, Аюб ёшини яшаб, ошини ошаб, узоқ умр кўриб, оламдан ўтди.

 

 

ЗАБУР

Кириш

 

Забур китоби руҳий шеърларнинг мажмуидир. Уларни баъзан қўшиқ қилиб, баъзан эса якка тартибда ёки гуруҳ бўлиб ибодат сифатида айтишган. Китоб 150 санодан иборат бўлиб, кўп саноларнинг муаллифи шоҳ Довуд ҳисобланади. Санолар узоқ замонлар давомида тўпланган. Бу санолар Исроил халқининг Худога сажда қилишида муҳим бир ўринга эга бўлиб қолди.
Саноларнинг баъзиларида мусиқа йўлбошчисига қайси мусиқа асбобларидан фойдаланиш ва санони қандай куй жўрлигида айтиш кераклиги ҳақида ёзилган. Масалан, 4–сано ва 45–санога карашимиз мумкин.
Муқаддас Китоб таркибидаги кўп китобларнинг бош ғояси саноларда ўз аксини топади. Бу ғоялар — ҳамду сано, шукроналик, имон, умид–ишонч, гуноҳ учун қайғу, Худонинг содиқлиги ва мадади. Ҳамма саноларнинг туб мағзида Худога қаттиқ ишонч, Унга нисбатан иззат–ҳурмат ётади. Саноларнинг ижодкорлари Худонинг марҳаматлари учун Уни ҳамду сано айтадиларми ё қийинчилик пайтларида шикоят қиладиларми, улар саноларида доимо чин ҳис–туйғуларини ифодалайдилар.
Қадимги Исроилда санолар хилма–хил ҳолатларда ишлатилган:

 

104–санодаги сингари, Худога ҳамду сано айтиш учун,
12–санодаги сингари, қайғу–ғамларни ифодалаш учун,
1–санодаги сингари, руҳий ҳақиқатларни ўргатиш учун,
71–санодаги сингари, Исроил шоҳини иззат–ҳурмат қилиш ва унинг ҳукмронлиги даврида адолат ҳукм суриши учун ибодат қилиш учун,
46–санодаги сингари, жамики борлиқ устидан ҳукмрон бўлган Худонинг қудратини эътироф этиш учун,
121–санодаги сингари, Қуддусга бўлган севгини кўрсатиш учун,
125–санодаги сингари, байрамларни нишонлаш учун.

 

 

Албатта кўп санолар биттадан ортиқ мақсадда фойдаланилган.
Исо Масиҳ ваъз қилганда ва таълим берганда санолардан фойдаланган. Янги Аҳд муаллифлари ҳам саноларнинг баъзиларини ўз ёзувларига қайд этиб ўтганлар. Илк масиҳийлар сажда қилганларида, таълим берганларида, Исо Масиҳ орқали Худо нималар қилгани тўғрисида хушхабарни бошқаларга ҳикоя қилиб берганларида ҳам санолардан фойдаланганлар. Масалан, Исо Масиҳ тўғрисида маълумот бериш учун 117–санонинг бир ояти Янги Аҳдда олти марта келтирилган:

 

“Бинокорлар рад этган тош
Бинонинг тамал тоши бўлди.” (117:22)

 

Китоб (1)

 

 

1–САНО

 

1Шундай инсонлар саодатлидир:
Улар фосиқлар маслаҳатига юрмайди,
Гуноҳкорлар йўлида улар турмайди,
Мазахчилар орасида улар ўтирмайди.
2Ҳа, улар Эгамизнинг қонунидан завқ олади,
Туну кун таълимотининг мағзини чақади.
3Ундай инсонлар оқар сув бўйига ўтқазилган
Дарахтларга ўхшайди.
Улар ўз мавсумида мевасини беради,
Барглари асло қуримайди.
Улар неки қилса, омади келади.

 

4Фосиқлар эса бундай эмаслар,
Шамолда тўзғувчи сомонга ўхшайди.
5Ҳукмда фосиқлар оқлана олмайди,
Солиҳлар жамоасидан гуноҳкорлар жой ололмайди.
6Эгамиз солиҳнинг йўлини қўриқлайди,
Фосиқнинг йўли ҳалокатга етаклайди.

 

2–САНО

 

1Нега қутуради халқлар?!
Нега беҳуда фитна қилади элатлар?!
2Замин шоҳлари Эгамизга,
Ва У танлаган шоҳга қарши саф тортадилар.
Ҳукмдорлар фитна қўзғаб, шундай дейдилар:
3“Синдирайлик улар солган кишанларни,
Олиб ташлайлик бўйнимиздан сиртмоқларни.”

 

4Осмонда ҳукмрон бўлган Раббий эса
Уларни масхаралаб, устидан кулади.
5Раббий ғазаб билан уларни огоҳ этади,
Қаҳрини сочиб, ваҳимага солиб айтади:
6“Мен Сионга[1], Ўзимнинг муқаддас тепалигимга
Ўзимнинг шоҳимни жойлаштирдим.”

 

7Эгамизнинг сўзларини шоҳ эълон қилмоқда:
“Эгамиз менга шундай деди:
‘Сен Менинг ўғлимсан,
Бугун Мен сенга Ота бўлдим[2].
8Тила, халқларни сенга мулк қилиб бераман,
Ернинг тўрт томони сеники бўлади.
9Темир хивчин ила уларни уриб эзасан[3],
Сопол кўзани синдиргандай уларни парчалайсан.’”

 

10Эй шоҳлар! Энди ақл билан иш қилинг.
Эй замин ҳукмдорлари! Огоҳ бўлинг.
11Қўрқув ила Эгамизга сажда қилинг!
Ваҳима ила тавба қилинг![4]
12Унинг ўғлига[5] таъзим қилинг,
Бўлмаса У ғазабланади,
Йўлингизда йўқ бўлиб кетасиз,
Унинг ғазаби тез аланга олади.

 

Нақадар бахтлидир Унда паноҳ топганлар!

 

3–САНО

 

1Ўғли Абсаломдан қочаётган пайтда Довуднинг айтган саноси.

 

2Эй Эгам! Ғанимларим нақадар кўпдир!
Менга қарши қўзғалганлар қанчалар кўпдир!
3Кўплар мен ҳақимда:
“Худодан унга нажот йўқ”, — деб айтадилар.
4Эй Эгам, Менинг қалқонимсан!
Шуҳратим Сенсан!
Сен бошимни юксалтирасан.

 

5Эгамиздан мадад сўраб қиламан фарёд,
Муқаддас тепалигидан[6] У менга беради жавоб.
6Эгамиз мени ҳимоя этгани учун
Ётиб ухлаб, яна уйғонаман.
7Ҳар томондан мени қуршаб турган
Ўн мингларча ғанимларимдан қўрқмасман.

 

8Қўзғалгин, эй Эгам!
Нажот бер, эй Худойим!
Ҳамма ғанимларимнинг юзларига урасан,
Қабиҳларнинг тишларини синдирасан.
9Эй Эгам! Нажот сендан келади!
Баракаларинг халқингга келсин!

 

4–САНО

 

1Ижрочилар раҳбарига. Торли асбоблар жўрлигида. Довуд саноси.

 

2Эй менинг одил Худойим!
Илтижо қилганимда жавоб бер!
Кулфатда қолганимда мени озод қилдинг.
Менга шафқат қилиб, ибодатимни эшит.

 

3Эй инсонлар, қачонгача шаънимни ерга урасиз?!
Қачонгача пуч сўзларга кўнгил боғлайсиз?!
Қачонгача ёлғонларни излаб юрасиз?![7]
4Унутмангки, Эгамиз Ўзи учун танлайди тақводорни,
Илтижо қилганимда, Эгамиз эшитади мени.
5Ҳатто ғазабланганингизда ҳам гуноҳ қилманг[8],
Тунда ётганингизда ўйланг, сукут сақланг.
6Муносиб қурбонликлар келтиринг,
Умидингизни Эгамизга боғланг.

 

7Эй Эгам, одамлар шундай деб айтади:
“Яхши замонларни ким бизга кўрсатади?”
Эй Эгам, жамолинг бизга нурларини сочсин!
8Дону майлари мўл бўлганлар қувонади,
Сен юрагимга ундан ҳам кўпроқ шодлик бердинг.
9Ётганимда хотиржам ухлайман,
Эй Эгам, ёлғиз Сен мени омон сақлайсан.

 

5–САНО

 

1Ижрочилар раҳбарига. Най жўрлигида. Довуд саноси.

 

2Сўзларимга қулоқ тут, эй Эгам!
Диққат қилгин нолаларимга.
3Эшитгин, мадад сўраб илтижо этаман,
Сен ҳам Шоҳимсан, ҳам Худойимсан!
Шу боис Сенга ибодат қиламан.
4Эй Эгам! Тонг чоғи овозимни эшитасан,
Субҳидамда Сенга ёлвораман[9],
Сендан жавоб кутаман.

 

5Қабиҳликдан мамнун бўлмайдиган Худосан Сен,
Сенга меҳмон бўлолмас гуноҳкор инсон.
6Такаббурлар ҳузурингда тура олмайдилар,
Ҳамма бадкирдорларни Сен ёмон кўрасан.
7Ёлғон гапирадиганларни Сен қириб ташлайсан,
Эй Эгам, қонхўр, ёлғончилардан Сен жирканасан.

 

8Мен эса содиқ севгинг мўллиги сабаб
Сенинг уйингга кираман.
МуқаддасМаъбадингда таъзим қиламан,
Қўрқув ила Сенга сажда қиламан.
9Нақадар душманларим кўп, эй Эгам,
Одиллигинг билан мени сўқмоғингдан етакла,
Ўз йўлларингни менга равшан қил.

 

10Душманларим оғзидан ҳақиқат чиқмайди,
Уларнинг юраклари бало–офатдир.
Оғизлари очилган қабр кабидир,
Тиллари хушомад қилади.
11Эй Худо, улар гуноҳкордир, жазолагин!
Ниятлари ўзларининг бошига етсин.
Улар Сенга қарши исён қилганлар.
Гуноҳлари кўплиги учун уларни ҳайдаб юборгин.

 

12Сенда паноҳ топганларнинг ҳаммаси севинсин,
То абад шодликдан улар куйласин.
Уларни Сен ҳимоя қилганинг учун,
Сени севганлар севинч ила жўшсин.
13Эй Эгам! Сен солиҳ кишиларга барака берасан,
Сенинг ҳимматинг уларни қалқондай ҳимоя қилади.

 

6–САНО

 

1Ижрочилар раҳбарига. Саккиз торли асбоб жўрлигида. Довуд саноси.

 

2Эй Эгам! Ғазаб билан менга танбеҳ бермагин,
Қаҳринг сочиб, менга жазо бермагин.
3Эй Эгам, мадорим йўқ, раҳм қил менга,
Суякларим зирқирайди хасталикдан,
Эй Эгам, шифо бер менга.
4Азоб чекмоқда жоним,
Қачонгача куттирасан, эй Эгам, қачонгача?

 

5Кел энди, эй Эгам, қутқар жонимни,
Содиқ севгинг ҳақи озод қил мени.
6Ахир, ўлганда эсламас ҳеч ким Сени,
Ўликлар диёрида[10] ким шукр қилар Сенга?!

 

7Оҳ–воҳ қилавериб чарчадим,
Тунлари кўз ёшларим туфайли ўрним ҳўл бўлди,
Йиғлаганимдан тўшагим шалаббо бўлади.
8Кўзларим нури сўнди ғамдан,
Заифлашди кўзларим душманларим дастидан.

 

9Йўқолинглар кўзимдан ҳаммангиз, эй бадкирдорлар!
Нола–йиғиларимни Эгам эшитди.
10Эгам эшитди менинг илтижоимни,
Эгам қабул қилади менинг ибодатимни.
11Жамики душманларим уялиб қолади,
Ҳаммаси ваҳимага тушиб қолади,
Ўша он шарманда бўлиб, қайтиб кетади.

 

7–САНО

 

1Бенямин қабиласидан бўлган Кушнинг қилмишлари туфайли Довуднинг Эгамизга айтган марсияси.

 

2Сенда паноҳ топаман, эй Эгам Худо,
Пайимга тушганлардан халос эт, қутқар мени.
3Йўқса, улар мени шердай ғажиб ташлайди,
Бурда–бурда қилади, ҳеч ким мени қутқаролмайди.

 

4-5Эй Эгам Худо!
Агарда кимгадир ноҳақлик қилган бўлсам,
Дўстимни душманига сотган бўлсам мабодо,
Ғанимимни сабабсиз талаган бўлсам,
Ҳа, агарда у ишларни қилган бўлсам,
6Душманларим таъқиб қилсин, тутсин мени,
Танамни тупроққа қорсин,
Жасадимни ерга ташласин.

 

7Қани, ғазабингни сочгин, эй Эгам!
Қўзғал ёвларимнинг қаҳрига қарши!
Кўриб, адолат қилгин!
8Халқларни атрофингга тўплагин,
Баланддаги тахтингда ўтириб,
Улар устидан ҳукмронлик қилгин.
9Халқларни ҳукм қил Сен, эй Эгам,
Эй Эгам, менинг ҳам юзимни ёруғ қил,
Биласан–ку, солиҳман, бегуноҳман.
10Фосиқларнинг ёвузлиги барҳам топсин,
Солиҳлар барқарор бўлсин.
Oнгу юракларни синагувчи Сенсан,
Эй одил Худо!

 

11Менинг қалқонимдир Худо,
Покдилларга У нажот беради.
12Адолатли ҳакамдир Худо,
Қабиҳга У доим ғазабини сочади.
13Агар инсон тавба қилмаса,
Худо қиличини чархлайди,
Камонини тайёр қилиб туради.
14Қирғин қуролларини шай қилиб қўйган,
Оловли ўқларини тайёрлаб қўйган.

 

15Ана, қабиҳлар қабиҳликдан уруғ орттиради,
Дарду балолардан ҳомиладор бўлади,
Охир–оқибатда ёлғонни туғади.
16Улар чуқур қазийдилар,
Аммо чоҳга ўзлари қулайдилар.
17Уларнинг дарду балоси ўзига қайтади,
Зўравонлиги ўзларининг бошига етади.

 

18Эгамизга, адолатинг учун шукр, дейман.
Худойи Таоло — Эгамизга ҳамду сано куйлайман.

 

8–САНО

 

1Ижрочилар раҳбарига. Соз жўрлигида. Довуд саноси.

 

2Эй Эгам, бизнинг Раббимиз!
Бутун ер юзида Сенинг номинг улуғвордир!
Осмондан ҳам юксакдир Сенинг шуҳратинг![11]
3Душманларингнинг, қасоскорларнинг
Овозини ўчирай, дея
Сен болалар ва чақалоқларни
Ўз қудратингни сўйлашга ўргатдинг.
4Қўлларинг ижоди бўлган осмонингга қарадим,
Ўзинг жойлаштирган юлдузлару ойга боқдим.
5Инсон зоти недирки, у ҳақда ўйлагайсан?!
Бандалар[12] недирки, Сен уларни ардоқлайсан?!

 

6Сен уларни Ўзингдан[13] андак паст қилдинг,
Иззату шараф тожини уларга кийгиздинг.
7Жамики яратганинг узра уларни ҳукмрон қилдинг[14],
Бор нарсани уларнинг оёғи остига қўйдинг:
8Жамики молу қўйларни ҳам,
Барча ёввойи ҳайвонларни ҳам,
9Самодаги қушлару денгиз балиқларини —
Денгизда сузувчи ҳар хил махлуқларни.
Ҳа, уларнинг устидан инсонни ҳукмрон қилдинг.

 

10Эй Эгам, бизнинг Раббимиз!
Бутун ер юзида Сенинг номинг улуғвордир!

 

9–САНО

 

1Ижрочилар раҳбарига. “Ўғилнинг ўлими” куйига айтилган. Довуд саноси.

 

2Бутун юрагимдан, эй Эгам, Сенга шукр айтаман,
Барча ажойиб ишларингни сўйлайман.
3Сен туфайли шодланиб, қувонаман.
Қўшиқ айтиб, Сени мадҳ этаман,
Эй Худойи Таоло!

 

4Душманларим чекиниб қочганларида,
Қоқилиб, нобуд бўлди Сенинг ҳузурингда.
5Сен адолат ила ҳукм қилиб тахтга ўтирдинг,
Мени ҳукм этиб, юзимни ёруғ қилдинг.
6Халқларни Сен ваҳимага солдинг,
Қабиҳларни қириб ташладинг.
Уларнинг номини бир умрга ўчирдинг.
7Вайроналар ичра душманимиз то абад ғойиб бўлди,
Уларнинг шаҳрини Сен вайрон этдинг,
Уларнинг хотираси тамоман ўчди.

 

8Эгамиз эса то абад Ўз тахтида ўтиради,
У тахтини ҳукм қилиш учун қургандир.
9У оламни адолат билан бошқаради,
Халқларни одилона ҳукм қилади.
10Мазлум учун Эгамиз қалъадай бўлади,
Ҳа, қайғули дамларда У паноҳ бўлади.

 

11Эй Эгам, Сени танийдиганлар
Ўзингга умид боғлайди.
Сенга юз бурганларни тарк этмайсан.

 

12Ҳамду сано куйланг Қуддусда[15] тахт қурган Эгамизга!
Унинг ишларини эълон қилинг халқлар орасида!
13Қасоскор Эгамиз мазлумларни ёдида тутади,
Жафокашлар фарёдини У унутмайди.

 

14Раҳм қил менга, эй Эгам, қара!
Мендан нафратланган ғанимларим азоб бермоқда!
Ўлим оғзидан мени қайтарадиган Сенсан!
15Шу боис гўзал Қуддус дарвозалари олдида
Сенга ҳамду сано айтайин,
Менга нажот берган Сенсан,
Шу боис ҳам қувонайин.

 

16Халқлар ўзлари қазиган чуқурга ўзлари йиқилди[16],
Яширган тўрларига оёқларидан илинди.
17Эгамиз адолатли ҳукми ила
Ўзининг кимлигини кўрсатди.
Қабиҳлар ўзлари қўйган тузоққа илинди.

 

18Қабиҳлар ва Худони унутган жамики халқлар
Ўликлар диёрига[17] тушар.
19Муҳтожни Худо бир умрга унутмас,
Бечораҳолнинг умидини то абад йўққа чиқармас.

 

20Қани, эй Эгам! Инсон зоти ғолиб чиқмасин,
Халқлар ҳузурингда ҳукм қилинсин.
21Уларни қўрқувга сол, эй Эгам!
Халқлар инсон зоти эканлигини билсин.

 

22Нечун, эй Эгам, узоқда турибсан?
Қайғули дамларда Ўзингни яширасан?

 

23Такаббур қабиҳлар бечорани таъқиб қилади,
Тўқиган иғволари ўзларининг бошига етсин.
24Қабиҳлар ёвуз эҳтирослари билан мақтанади,
Очкўзлар Эгамизни лаънатлайди, Ундан нафратланади.
25Худога интилмайди ўзига бино қўйган қабиҳлар,
“Худо йўқдир”, деб доим ўйлайди улар.
26Қабиҳлар ҳар доим омадга эришади,
Худонинг амрларини тушунмайди,
Душманларини улар писанд қилмайди.
27Улар ўйлайдилар ўз кўнглида:
“Биз ҳеч қачон қоқилмаймиз,
Ҳеч қачон кулфатларга дуч келмаймиз.”
28Қабиҳларнинг оғзидан лаънат, ҳийла, пўписа чиқади,
Улар манфур, жаҳолат сўзларини айтишга моҳир.
29Улар қишлоқларда яшириниб олади,
Бегуноҳ инсонни пойлаб ўлдиради.
Кўзлари ожиз қурбонни қидиради.
30Шерга ўхшаб панада кутиб туради,
Бечорани ушлайман, деб писиб ётади,
Заифни ўз сиртмоғига илинтириб, ушлаб олади.
31Қабиҳлар ўз кучи билан заифни йиқитади,
Уни ётқизиб, эзғилаб ташлайди.
32Улар ўз кўнгилларида: “Худо қилмишларимизни унутган,
У кўзларини юмиб олган, ҳеч нарсани кўрмайди”, — деб ўйлайди.

 

33Қани, эй Эгам! Ургин қабиҳларни,
Эй Худо! Унутмагин мазлумларни!
34Нечун қабиҳлар Сендан нафратланади?
Нечун ўз кўнглида улар:
“Худо Мендан ҳисоб сўрамайди”, деб айтади?
35Сен эса кўриб турасан,
Билиб турасан кулфату азобда қолганларни.
Қўлларингни уларга узатасан,
Ожиз ўзини паноҳингга топширади,
Сен етимга доим ёрдам бергансан.
36Қабиҳлару ёвузларнинг қўлини қирққин,
Қилмишлари учун улардан ҳисоб сўра,
Токи улар бошқа ёвузлик қилмасин.

 

37Эгамиз шоҳдир то абад,
Ўзга халқлар йўқ бўлади Унинг юртидан.

 

38Эй Эгам, мазлумларнинг истакларига қулоқ соласан,
Уларнинг юракларига далда берасан.
Етиму мазлумнинг додини Сен эшитиб,
39Ер юзида банда уларни ваҳимага солмасин, дея
Уларга Сен адолат қиласан.

 

10–САНО

 

1Ижрочилар раҳбарига. Довуд саноси.

 

Эгамизда мен паноҳ топаман,
Қандай қилиб сиз менга дейсиз:
“Қуш каби учиб кетгин тоғларга.
2Қара, покдилнинг юрагини панадан отмоқ учун
Қабиҳлар ёйларини тайёрлади,
Ўқларини шайлаб, мўлжалга олди.
3Қонун, кўрсатмаларнинг асоси бузилса,
Солиҳ нима қила олади?!”

 

4Эгамиз Ўзининг муқаддасМаъбадидадир,
Эгамизнинг тахти самодадир.
У инсонни кўздан қочирмайди,
Нигоҳи инсонни текшириб туради.
5Эгамиз солиҳни ҳамда қабиҳни синайди,
Зулмни севгучидан У ниҳоятда нафратланади.

 

6Қабиҳнинг устига чўғ, олтингугурт ёғдиради[18],
Уларга улуш қилиб гармселни беради.
7Эгамиз адолатлидир, У тўғри ишларни севади,
Тўғри юрадиган инсон
Унинг марҳаматидан баҳраманд бўлади.

 

11–САНО

 

1Ижрочилар раҳбарига. Саккиз торли асбоб жўрлигида. Довуд саноси.

 

2Нажот бергин бизга, эй Эгам!
Тақводор бир инсон қолмади,
Сенга содиқ инсон йўқ бўлиб кетди.
3Ҳамма бир–бирига ёлғон сўзлайди,
Хушомадгўйлик билан бир–бирини алдайди.

 

4Хушомадгўй тилларни Эгамиз кесиб ташласин,
Мақтанчоқ оғизларни У қириб ташласин.
5Ахир, улар: “Оғзимиз билан эришамиз ҳар нарсага,
Тилимиз ўзимизники, ким хўжайин бизга?!” — деб айтади.

 

6Эгамиз айтмоқда: “Муҳтож эзилиб кетди,
Бечора нола қилди. Энди қўзғаламан,
Ўзлари интилган нажотга етказаман.”
7Эгамизнинг ваъдалари ғоятда покдир,
Унинг сўзлари ўчоқда
Етти карра тозаланган кумушга ўхшайди.

 

8-9Ҳар тарафда қабиҳлар дайдиб юради,
Ҳар ёқда одамлар ёмонликни мақтаб юради.
Эй Эгам! Булардан бизларни сақлагайсан,
То абад бу наслдан бизни ҳимоя қилгайсан.

 

12–САНО

 

1Ижрочилар раҳбарига. Довуд саноси.

 

2Эй Эгам, қачонгача мени унутасан?
Мени то абад унутасанми?
Қачонгача юзларингни мендан яширасан?
3Қачонгача жоним азобда қолади?
Кун бўйи юрагим ғамга тўлади?
Қачонгача душманим мендан устун келади?
4Жавоб бер, эй Эгам Худо, боқ ҳолимга!
Кучимни қайтаргин, токи кетмайин ўлим уйқусига.
5“Уни енгдим”, деб айтмасин душманим,
Йиқилганимда севинмасин ёвларим!

 

6Мен умид боғлайман содиқ севгингга,
Нажотингдан қалбим тўлади қувончга.
Эй Эгам, қўшиқ айтаман Сенга
Иноят айлаганинг учун менга.

 

13–САНО

 

1Ижрочилар раҳбарига. Довуд саноси.

 

Аҳмоқлар[19] ўз кўнглида: “Худо йўқ”, дейди.
Улар бузуқлардир, қилмиши жирканч ишлардир,
Яхшилик қилувчи бирон зот йўқдир.

 

2“Идрокли бирон зот бормикан?
Бормикан Менга юз бурган?” дея
Инсонга Эгамиз осмондан боқар.
3Ҳаммаси адашган, бирдай бузилган,
Яхшилик қилувчи бир кимса йўқдир,
Ҳатто биронта ҳам йўқ!

 

4Улар идроксиз, бадкирдор,
Халқимни бир луқма нондай еб юборар,
Ҳеч қачон Эгамизга сажда қилмайди.
5Ана, босаётир уларни қаттиқ ваҳима,
Худо солиҳлар биландир бирга.
6Бадкирдорлар мазлумнинг ниятини пучга чиқарса ҳам,
Эгамиз мазлумларнинг паноҳидир.

 

7Эҳ, Қуддусдан[20]Исроилга нажот келсайди!
Эгамиз Ўз халқини яна фаровонликка эриштирса,
Ёқуб насли шод бўлгай, Исроил севингай!

 

14–САНО

 

1Довуд саноси.

 

Эй Эгам, ким яшайди Сенинг масканингда?
Ким макон топади Сенинг муқаддас тоғингда?[21]

 

2Тўғри юриб, тўғри иш қилганлар яшайди,
Юракдан ҳақ гапни айтганлар яшайди.
3Бошқаларга бўҳтон қилмаганлар яшайди,
Дўстларига ёмонлик қилмаганлар яшайди,
Қўшниларини ҳақорат қилмаганлар яшайди.
4Разил кимсалардан нафратланганлар яшайди,
Эй Эгам, Сендан қўрққанларни иззатлаганлар яшайди,
Ўзига зарар бўлса ҳам, аҳдида турганлар яшайди.
5Қарз бериб судхўрлик қилмаганлар яшайди.
Айбсизга қарши гувоҳлик бериш учун пора олмаганлар яшайди.

 

Буларни қилганлар тинч–омон бўлади.

 

15–САНО

 

1Довуд қўшиғи.

 

Ўзинг сақла мени, эй Худо!
Мен Сенда паноҳ топаман.

 

2Эгамга айтдим: “Менинг Раббимсан,
Сендан бошқа менинг буюк бахтим йўқ.”
3Нақадар улуғвордир юртдаги тақводорлар,
Улардан мен ғоят завқ оламан.
4Сохта худоларга эргашганларнинг кулфати ортади.
Уларнинг ичимлик назри қон экан,
Мен уларнинг бу назрларига қўшилмайман,
Сохта худоларнинг исмларини тилга олмайман.

 

5Эй Эгам! Барқарорлигим Сенсан,
Муваффақиятим ҳам Ўзингдирсан,
Келажагимни Сен таъминлайсан.
6Чегара чизиқлари тушган
Мен учун ҳузурбахш жойларга,
Нақадар ажойиб мулким бор!

 

7Эгамни олқишлайман,
У менга йўл кўрсатади,
Тунда ҳам қалбим менга ўгит беради.
8Мен доим Эгамни биринчи ўринга қўяман,
У ўнг томонимда бўлгани учун
Мени ҳеч нарса қўзғата олмас.

 

9Шу боис, эй Эгам, юрагим қувончга тўла,
Жоним ҳам қувонади.
Танам хавф–хатарсиз яшайди.
10Мени ўликлар диёрига[22] ташлаб кетмайсан,
Бу тақводорингни[23] қабрда чиритмайсан.
11Менга ҳаёт сўқмоғини Ўзинг кўрсатасан,
Ҳузурингда шодлик мени қамраб олади,
Менга боқий ҳузур–ҳаловатни Сен берасан.

 

16–САНО

 

1Довуд ибодати.

 

Эй Эгам, ҳақли даъвоимни эшит,
Фарёдимга эътибор бер.
Ҳийласиз оғзимдан чиққан
Ибодатимга қулоқ тут.
2Бегуноҳлигимни кўрсатгин Сен,
Адолатни кўрсин кўзларинг.

 

3Ҳатто юрагимни тафтиш қилиб,
Тунда мени синаб кўрсанг,
Агар мени имтиҳон қилсанг,
Ёмон ниятни менда топа олмасдинг.
Оғзим гуноҳ қилмас, қарорим шудир.
4Инсонлар қилмишини мен қилмадим,
Сенинг амрингга мен итоат этдим,
Зўравоннинг йўлларидан ўзимни сақладим.
5Қадамларим сўқмоқларингда собит бўлди,
Оёқларим ҳеч қачон тойиб кетмади.

 

6Сенга илтижо қиламан, эй Худо, жавоб берасан,
Менга қулоқ тутиб, сўзларимни эшитгин.
7Содиқлигингни зоҳир эт ажойиб ишлар ила.
Рақиблардан қочиб Сенга борганларга
Ўнг қўлинг билан нажот бергувчи Сенсан.
8Мени кўзларинг қорачиғидай асрагин,
Мени қанотларинг соясида яширгин,
9Мени талайдиган фосиқлардан асрагин,
Атрофимда шай турган ашаддий ёвларимдан яширгин.
10Уларнинг юрагида шафқатга жой йўқ,
Оғизлари билан киборларча гапиради.
11Улар мени таъқиб қилиб, ўраб олганлар,
Ерга урмоқ учун менга кўзларини тикади.
12Душманларим мени ғажимоқчи бўлган шерга ўхшайди,
Пана жойда писиб ётган шерваччага ўхшайди.

 

13Кел, эй Эгам! Уларга қарши юз бур,
Тиз чўктиргин уларни!
Қиличинг ила фосиқлардан қутқаргин мени!
14Эй Эгам! Қудратинг ила
Мени бундай инсонлардан қутқаргин,
Уларнинг насибаси фақатгина бу дунёдадир.
Тайёрлаб қўйган аччиқ кўргиликларинг билан
Уларни тўйдиргин,
Ҳатто болаларига ҳам етсин,
Набиралари ҳам тотиб кўрсин.

 

15Солиҳ бўлганим учун мен Сени кўргайман,
Уйғониб, жамолингни кўрганимдан рози бўлгайман.

 

17–САНО

 

1Ижрочилар раҳбарига. Эгамизнинг қули Довуднинг саноси. Довудни Эгамиз барча душманлари ва Шоул қўлидан озод этган кунда, Довуд бу қўшиқни Унга атаб куйлаган.

 

2Сени севаман, эй Эгам, менинг қудратим.

 

3Эгам суянган қоямдир, менинг қалъам, қутқарувчимдир.
Ҳа, Худодир менинг қоям, Унда паноҳ топаман.
Удир менинг қалқоним, баҳодир курашчим, қўрғоним.
4Эгамга илтижо қиламан,
Ғанимларимдан У мени халос қилади.
Эгамизга ҳамду санолар бўлсин!

 

5Мени ўлим тўрлари чирмаб олганди,
Бало–қазо селлари даҳшат ила босиб келганди.
6Ҳа, ўликлар диёрининг[24] тўрлари мени ўраб олганди,
Ўлим чангали қаршимда пайдо бўлганди.
7Кулфатда қолганимда Эгамга илтижо қилдим,
Ҳа, нола қилдим Худойимга.
У Маъбадидан туриб, овозимни эшитди,
Оҳу нолам қулоғига етиб борди.

 

8У замон ер юзи титраб, тебранди,
Тоғларнинг пойдевори ларзага келди,
Эгамиз ғоят ғазабга минган эди.
9Бурнидан тутун буруқсаб чиқарди,
Оғзидан оташ пишқирарди,
Олдидан қип–қизил чўғ ёғиларди.
10У кўкларни ёриб, пастга тушди,
Оёқлари остида — қора булут.
11Бир карубга миниб учди,
Ел қанотлари узра учиб келди.
12Атрофини зулмат билан ўради,
Қуюқ, қора булутларни Ўзига чайла қилди.
13Унинг олдида ёруғлик чиқди,
Дўл ва қип–қизил чўғ қоп–қора булутларни парчалади.
14Эгамизнинг овози кўкларда гулдиради,
Худойи Таолонинг садоси эшитилди[25].
15Ўқларини отди,
Чақмоқ чақтириб, ёвларини тирқиратди,
Уларни саросимага солди.
16Эгамизнинг таҳдидларидан,
Унинг қаҳрли нафасидан
Денгизнинг туби кўриниб қолди,
Замин пойдевори[26] яланғоч бўлиб қолди.

 

17Эгам юқоридан қўл узатиб, мени тутди,
Баҳайбат сувлардан мени чиқариб олди.
18Мени кучли ғанимларим қўлидан,
Мендан нафратланган ёвларимдан қутқарди,
Улар мендан кучли эдилар.
19Қора кунимда улар менга қарши турдилар,
Эгам эса менга таянч бўлди.
20Мени бехавотир жойга чиқариб қўйди,
Мендан мамнун бўлиб, нажот берди.

 

21Эгам солиҳлигим учун мени мукофотлайди,
Айбсизлигим учун мени тақдирлайди.
22Зеро, мен Эгамнинг йўлидан юрдим,
Ахлоқсизлик қилмадим, Худойимдан юз ўгирмадим.
23Унинг ҳамма қонун–қоидаларига риоя қилдим,
Фармонларини четга суриб қўймадим.
24Унинг олдида бенуқсон бўлдим,
Гуноҳ қилишдан ўзимни сақладим.
25Шу сабабли Эгам мени пок деб билди,
Солиҳлигимга яраша мукофот берди.

 

26Эй Эгам! Ўзингга содиқ бўлганга Сен содиқ бўласан,
Бегуноҳга айбсизлигини кўрсатасан,
27Пок кишига поклигингни кўрсатасан,
Эгрига эса айёрлигингни кўрсатасан.
28Аҳли камтарга эса нажот берасан,
Димоғдорни ерга урасан.

 

29Эй Эгам Худо! Чироғимни ёқувчи Ўзингсан,
Зулматни мен учун ёруғликка айлантирасан.
30Эй Худойим! Сенга суяниб лашкарни йўқ қиламан,
Сенга суяниб деворлардан ошиб ўтаман.

 

31Худонинг йўли комилдир,
Эгамизнинг каломи чин ҳақиқатдир,
Паноҳ излаб борганга У қалқондир.
32Эгамиздан бошқа Худо ким экан?!
Худойимиздан бошқа суянчиқ Қоя бормикан?!
33Мени қудратли қилувчи Худодир,
Йўлимни Ўзи бехатар қилади.
34У оёқларимни кийик оёғидай қилади,
Чўққилар узра мени бехатар юрғизади.
35Қўлларимни жанг қилишга ўргатади,
Бармоқларим бронза ёйни бука олади.

 

36Эй Эгам, Сен менга зафар қалқонингни бергансан,
Ўнг қўлинг менга таянч бўлади,
Мададинг эса мени юксалтиради.
37Оёқларим учун йўлимни кенг қилгансан,
Оёқларим сира оғиб кетмас.
38Ғанимларимни қувлаб, тутиб олдим,
Уларни йўқ қилмай ортга қайтмадим.
39Шундай эздимки уларни, тура олмадилар,
Оёқларим остида чўзилиб қолдилар.
40Сен менга қувват бериб, жангга юбординг,
Менга қарши отланган ёвни олдимда бош эгдирдинг.
41Ғанимларимни мендан қочирдинг,
Мендан нафратланганларни йўқ қилдим.
42Улар мадад сўраб фарёд қилдилар,
Нажоткорни эса тополмадилар,
Эй Эгам, ғанимларим Сенга ёлвордилар,
Аммо Сен жавоб бермадинг.
43Шамолнинг чангидай уларни эздим,
Йўлдаги лойдек сидириб ташладим.

 

44Сен мени халқнинг уруш–жанжалидан халос этдинг.
Мени элларга йўлбошчи қилдинг,
Ўзим танимаган элат менга қарам бўлди.
45Овозимни эшитибоқ қулоқ тутди,
Ёт эллар менга бўйин эгди.
46Ёт эллар ҳолсизланиб йиқилди,
Қалтираб манзилидан чиқиб қочди.

 

47Эгам барҳаётдир! Суянган қоямга олқишлар бўлсин!
Нажоткорим Худо юксалсин!
48Қасдимни олган Худодир,
Халқларни менга У тобе қилган,
49Мени ғанимларимдан У қутқарган,
Босқинчилардан мени устун қилган,
Мени зўравонлар қўлидан халос этган.

 

50Шу боис, эй Эгам, халқлар ичра
Сенга ҳамдлар айтаман!
Сени куйлаб сано айтаман!

 

51Эгамиз Ўз шоҳини улуғ зафарларга эриштиради,
Ўзи танлаган шоҳ Довуд ва унинг уруғига
То абад содиқ севгисини кўрсатади.

 

18–САНО

 

1Ижрочилар раҳбарига. Довуд саноси.

 

2Худонинг шуҳратини самолар намоён қилади,
Унинг ижодини фалак тоқи айтиб туради.
3Осмон кундан–кунга буни билдиради,
Ҳар тун бундан хабардор қилади.
4Само, фалак айтмас бир гап, ё бир жумла,
Чиқмас улардан ҳеч бир садо.
5Аммо хабарлари[27] ҳар томонга тарқалади,
Оламнинг четигача етиб боради.

 

Худо самоларда қуёш учун чодир қурган.
6Қуёш гўшангадан чиққан куёвга ўхшайди.
Қаҳрамонларга ўхшаб ғайрат билан йўлагидан боради.
7Самоларнинг бир четидан у чиқиб,
Айланиб, бошқа бир четига йўл олади,
Унинг тафтидан ҳеч нарса яширина олмайди.

 

8Эгамизнинг қонуни мукаммалдир,
Бизга у янги куч ато этади,
Эгамизнинг фармонлари ишончлидир,
Ғўр ёшларга донолик беради.
9Эгамизнинг буйруқлари тўғридир,
Қалбларни шодликка тўлдиради,
Эгамизнинг амрлари равшандир,
Улар кўзларга нур беради.
10Эгамиздан қўрқиш покликдир,
Бу то абад давом этади.
Эгамизнинг қоидалари ҳақиқатдир,
Ҳаммаси ғоят адолатлидир.
11Улар соф олтиндан ҳам аълодир,
Тоза асалдан ҳам ширинроқдир.

 

12Эй Эгам, қоидаларинг менга, Ўз қулингга ўгит беради,
Қоидаларингга итоат этганлар буюк мукофот олади.
13Ким ўз хатосини била олади?!
Яширин хатолардан мени ўзинг поклагин.
14Мен, Ўз қулингни ошкора гуноҳдан сақлагин,
Устимдан гуноҳ ҳоким бўлмасин.
Шунда мен айбсиз бўламан,
Оғир гуноҳдан ҳам холи бўламан.

 

15Эй Эгам, суянган қоям, қутқарувчим!
Оғзимдан чиққан сўзлар,
Юракдаги ниятларим Сенга маъқул бўлсин.

 

19–САНО

 

1Ижрочилар раҳбарига. Довуд саноси.

 

2Кулфатда қолганингда, Эгамиз жавоб берсин,
Бобомиз Ёқубнинг Худоси сени тинч–омон сақласин.
3Муқаддас масканидан У сенга мадад юборсин,
Қуддусдан[28] У сенга таянч бўлсин.
4У сенинг ҳамма назрларингни ёдда тутсин,
Куйдирилган қурбонликларингни қабул этсин.
5Кўнглинг истаганини Эгамиз сенга инъом қилсин,
Ҳамма режаларингни рўёбга чиқарсин.
6Шунда биз зафарингни севинч ила куйлаймиз,
Худойимиз номи билан байроқлар ўрнатамиз,
Ҳамма илтижоларингни Эгамиз рўёбга чиқарсин.

 

7Биламан, Эгамиз Ўзи танлаган шоҳга нажот беради,
Эгамиз муқаддас самосидан унга жавоб беради,
Эгамиз ўнг қўли билан унга буюк ғалаба ато қилади.
8Баъзилар жанг араваларига ишонади,
Баъзилар отлари билан мақтанади,
Биз эса Эгамиз Худога ишонамиз.
9Улар ҳолсизланиб йиқиладилар,
Биз эса кучайиб қад ростлаймиз.

 

10Эй Эгам, шоҳимизга ато қилгин ғалаба,
Илтижо қилганимизда, жавоб бергин бизга[29].

 

20–САНО

 

1Ижрочилар раҳбарига. Довуд саноси.

 

2Эй Эгам! Сенинг қудратинг туфайли шоҳ қувонади,
Сен берган зафарлардан у нақадар лаззатланар!
3Кўнглидаги истакларини рўёбга чиқардинг,
Унинг тилакларини рад қилмадинг.
4Улуғ баракани унга ато қилдинг,
Унинг бошига соф олтин тож кийгиздинг.
5Сендан умр сўраганда, умр бердинг,
Узоқ ҳамда боқий умр бахш этдинг.
6Шоҳнинг шуҳрати Сен берган зафарлар туфайли улуғдир,
Унга дабдаба, улуғворлик ато қилган Сенсан.
7Сен то абад унга барака берасан,
Унга жуда яқин бўлиб,
Уни шодликка тўлдирасан.
8Эгамизга шоҳимиз умид боғлайди,
Худойи Таолонинг содиқ севгиси туфайли
У ҳеч қачон қоқилмайди.

 

9Эй шоҳимиз, қўлинг барча душманларингни мағлуб қилади,
Ҳа, ўнг қўлинг сендан нафратланганларни мағлуб қилади.
10Сен зоҳир бўлганинг замон
Қизиган тандирдай уларни ёндирасан.
Эгамиз Ўз ғазаби билан уларни ютиб юборади,
Аланга уларни ёндириб ташлайди.
11Эй шоҳимиз, уларнинг наслини
Ер юзидан қириб ташлайсан,
Зурриётини инсоният орасидан йўқотасан.
12Душманларинг сенга қарши ёмонликни режа қилсалар,
Улар сенга қарши фитна қўзғасалар,
Ҳеч нарсага эриша олмайдилар.
13Камонингдан уларга ўқлар отасан,
Ортига қочишга мажбур қиласан.

 

14Ўз қудратинг туфайли юксалавер, эй Эгам,
Қудратингни куйлаб, ҳамду сано айтамиз.

 

21–САНО

 

1Ижрочилар раҳбарига. “Тонгда чиққан кийик” куйига айтилган. Довуд саноси.

 

2Эй Худойим! Нега мени тарк этдинг?!
Нега мендан узоқдасан шу қадар?!
Эй Худойим! Нечун менга нажот бермайсан?!
Оҳу нолаларимни эшитмайсан?!
3Эй Худойим, кун бўйи илтижо қиламан,
Сен эса жавоб бермайсан.
Тун бўйи ёлвораман,
Аммо менга тинчлик йўқ.

 

4Барибир Сен муқаддас Худосан,
Исроилнинг ҳамду саноси қуршаб олган тахтингни.
5Ота–боболаримнинг умиди Сенда эди,
Сен уларга нажот бердинг.
6Улар Сенга нола қилиб, нажот топдилар,
Улар Сенга ишониб, уялиб қолмадилар.

 

7Ахир, мен инсон эмас, бир қуртдирман.
Одамлар ҳазар қилган, халқлар нафратланган.
8Мени кўрган ҳар ким устимдан кулар,
Мени ҳақоратлаб, бош чайқаб дерлар:
9“Эгангга ишон, Ўзи қутқариб олар,
Эганг сендан мамнун бўлса, У нажот берар.”

 

10Сен эдинг онам қорнидан мени чиқарган,
Сен эдинг онам бағрида мени омон сақлаган.
11Сенга таянаман туғилганимдан буён,
Менинг Худойимсан онам дунёга келтиргандан буён.
12Мендан узоқ бўлмагин!
Ахир, кулфат ёнгинамда–ку,
Менга мадад бергувчи бирон кимса йўқ!

 

13Бир гала буқалар[30] Мени қуршаб олган,
Ҳа, Башан ерларининг[31] кучли буқалари Мени ўраб олган.
14Ўкириб ўлжасини пора қиладиган шерга ўхшаб,
Мен томон улар оғизларини катта очган.

 

15Ҳаётим сув каби тўкилди,
Суякларим бўғинидан бўшашди,
Юрагим мум каби ичимда эриб кетди.
16Мадорим сопол парчасидай қуриди,
Тилим танглайимга ёпишиб қолди,
Мени ўлим тўшагига ётқиздинг.

 

17Атрофимда кўппаклар изғийди,
Бадкирдорлар тўдаси қуршаб олгандир,
Қўлу оёқларимни илма–тешик қилади[32].
18Ҳамма суякларим кўриниб туради,
Душманларим кўзларини чақчайтириб,
Еб қўйгудек бўлади.
19Кийимларимни ўзаро улар бўлишган,
Либосим учун қуръа ташлашган.

 

20Мендан узоқ турма, эй Эгам!
Кучим манбаи Сенсан! Тез кел, ёрдам бер!
21Жонимни қилич дамидан қутқар,
Ҳаётимни кўппаклар чангалидан қутқар!
22Шерлар оғзидан қутқаргин мени!
Ёввойи буқалар шохидан асрагин мени!

 

Сен илтижоимга жавоб бердинг.
23Биродарларимга Сен ҳақингда айтаман,
Жамоа орасида Сенга ҳамду сано ўқийман.
24Уларга шундай дейман:
“Эгамизга ҳамду сано айтинг, эй Ундан қўрққанлар!
Эгамизни улуғланг, эй Ёқуб насли!
Эгамизни иззатланг, эй Исроил насли!
25Кулфатда қолганнинг қайғуларидан
Эгамиз нафратланмаган ё ҳазар қилмаган.
Балки ундан юз ўгирмасдан,
Нола қилганда, Эгамиз эшитган.”

 

26Улуғ жамоа ичра
Ҳамду сано айтишимнинг сабаби Сенсан.
Сендан қўрққанлар олдида онтимни адо этаман.
27Эй Эгам, қашшоқлар еб тўядилар[33],
Сенга юз бурганлар Сени мадҳ қиладилар,
Улар дунё тургунча турсинлар!

 

28Эгамизни эслаб, Унга юз бурсинлар
Ер юзидаги жамики инсонлар!
Жамики уруғу элатлар
Унга сажда қилсинлар!
29Эгамиз ҳокими мутлақдир,
Элатлар устидан У ҳукмрондир.

 

30Жамики бойлар ҳам зиёфат еб, унга таъзим қилади.
Тупроқ остига кетаётганлар ҳам Унга сажда қилади,
Ҳатто ўз ҳаётини сақлай олмайдиганлар таъзим қилади.
31Авлодлар Унга хизмат қилади,
Келгуси насллар Раббий ҳақида эшитади.
32Улар келиб Эгамизнинг нажоти ҳақида эълон қилади,
Унинг қилганларини ҳали туғилмаган халқларга айтади.

 

22–САНО

 

1Довуд саноси.

 

Эгам Менинг чўпонимдир.
Муҳтожлик кўрмасман.
2Ям–яшил яйловларда У менга ором беради,
Сокин ирмоқлар бўйида У мени етаклайди.
3У менга қайта куч бахш этади.
Ўзининг номи ҳақи–ҳурмати
Мени тўғри сўқмоқлардан етаклайди.

 

4Эй Эгам!
Ҳатто зулмат водийсида[34] юрсам ҳам,
Хавф–хатардан қўрқмайман,
Ахир, Сен мен билан биргасан.
Сенинг чўпон таёғинг[35],
Хивичинг[36] мени ҳимоя қилади.

 

5Душманларимнинг кўз ўнгида
Мен учун дастурхон тузайсан.
Бошимга мой суртиб,
Сен мени ҳурмат билан кутиб оласан.
Менинг косам ҳам тўлиб–тошган.
6Умрим бўйи фақат инояту шафқатинг изимдан юради,
Эй Эгам, Сенинг уйинг то абад менинг масканим бўлади.

 

23–САНО

 

1Довуд саноси.

 

Эгамизникидир замин, ундаги бутун борлиқ,
Оламу унда яшовчи жамики жонзот.
2У оламни ўрнатган денгизлар узра,
Мустаҳкам қилган уни уммонлар узра[37].

 

3Ким туриши мумкин Эгамизнингмуқаддас маконида?
Ким чиқиши мумкин Унинг тепалигига?[38]
4Қўли ҳалол, қалби тоза инсонлар,
Сохта нарсаларга кўнгил қўймаганлар,
Ёлғондакам онт ичмаганлар.
5Эгамиз уларга барака беради,
Нажоткор Худо уларни оқлайди.
6Эгамизга юз бурган жамоа ўшандайдир.
Ҳа, Худога интилган Ёқуб насли[39] шундайдир.

 

7Қаддингизни ростланг, эй дарвозалар!
Очилинглар, эй азалий эшиклар!
Токи кира қолсин улуғвор Шоҳ!
8У улуғвор Шоҳ ким экан?
Кучли, қудратли Эгамиз,
Жангларда қудратли Эгамиз,
У Шоҳдир!
9Қаддингизни ростланг, эй дарвозалар!
Очилинглар, эй азалий эшиклар!
Токи кира қолсин улуғвор Шоҳ!
10У улуғвор Шоҳ ким экан?
Сарвари Оламдир У.
Унинг Ўзи улуғвор Шоҳдир.

 

24–САНО

 

1Довуд саноси.

 

[40]Юрагимни очаман Сенга, эй Эгам!
2Сенга умид боғлайман, эй Худойим!
Шарманда бўлишимга йўл қўймагин,
Душманларим мендан устун келмасин.
3Сенга ишонганлар асло бўлмасин шарманда.
Шармандалик келсин
Сенга асоссиз хиёнат қилганларнинг бошига.

 

4Эй Эгам, йўлларингни менга кўрсат,
Сўқмоқларингни менга ўргат.
5Ҳақиқатинг йўлидан мени бошлаб ўргатгин,
Нажоткорим Худо Ўзингсан,
Кун бўйи Сендан умид қиламан.

 

6Ёдингда тут, эй Эгам, буюк шафқатингни
Ҳам севгида содиқлигингни.
Ахир, азалдан Сен шундай қилгансан.
7Эсга олма ёшликдаги гуноҳларимни
Ҳамда қилган итоатсизликларимни.
Содиқ севгинг ҳақи ёдга ол мени,
Ахир, Сен яхшисан, эй Эгам!

 

8Эгамиз яхши, адолатлидир!
У гуноҳкорларга йўл–йўриқ кўрсатади.
9У камтарни тўғриликка бошлайди,
Камтарин инсонни Ўз йўлига ўргатади.
10Эгамиз қилган ҳар иши орқали
Унинг аҳдига риоя қилганларга
Содиқ севгисини кўрсатади.

 

11Менинг айбларим кўп.
Эй Эгам, Ўз номинг ҳақи
Айбларимни кечиргин.

 

12Агарда инсон Эгамиздан қўрқса,
У танлайдиган йўлни Эгамиз ўргатади.
13Ўша инсон умрини фаровонликда ўтказади,
Унинг насли юртни мулк қилиб олади.
14Эгамиз Ундан қўрқадиганларга
Ўз ниятларини ишониб билдиради,
Ўз аҳдини уларга маълум қилади.
15Нигоҳим доимо Эгам томондадир,
У оёқларимни тузоқдан халос қилади.

 

16Эй Эгам, ҳолимга боқ, меҳрибонлик қил.
Мен ёлғизман, тушкунликка тушганман.
17Юракдаги ғамларим ортиб бормоқда,
Шу кулфатдан мени қутқаргин.
18Кулфату ғамларимни кўриб,
Барча гуноҳларимдан ўтгин.

 

19Қара, душманларим нақадар кўп,
Мендан қаттиқ нафрат қиларлар.
20Ҳаётимни асра, қутқаргин мени,
Шармандали аҳволга солмагин мени,
Зотан, Сенда паноҳ топаман мен.
21Ҳаққонийлик, тўғрилик сақласин мени,
Зотан, Сендан умид қиламан мен.

 

22Эй Худо, қутқаргин Исроилни
Жамики кулфатларидан!

 

25–САНО

 

1Довуд саноси.

 

Эй Эгам, тўғри юрганим учун
Мени оқлагин.
Қоқилмасдан Сенга таяндим.
2Синаб, имтиҳон қил мени, эй Эгам!
Юрагимни, ниятимни синаб кўр!
3Сенинг содиқ севгинг кўз ўнгимдадир,
Сенга доим содиқман[41].

 

4Ёлғончиларга мен шерик бўлмайман,
Мунофиқлар билан дўст бўлмайман.
5Фосиқлар тўдасидан нафрат этаман,
Қабиҳларга мен шерик бўлмайман.

 

6Намоён қилмоқ учун айбсизлигимни
Қўлларимни юваман, эй Эгам.
Қурбонгоҳинг атрофида юраман,
7Баланд овоз ила шукрона қўшиғини куйлайман,
Жамики мўъжизаларинг ҳақида айтаман.

 

8Эй Эгам, севаман Сен маскан қилган уйни,
Улуғворлигинг порлаган жойни.
9Гуноҳкорлар қатори жонимни олма,
Қонхўрлар қатори ҳаётимга чек қўйма.
10Уларнинг қўллари тузади ёвуз режа,
Ўнг қўллари порага тўла.

 

11Мен эса пок ҳаёт кечираман,
Қутқар мени, қил менга шафқат.
12Оёқларимни чакки босмайман,
Эй Эгам, улуғ йиғинларда Сени олқишлайман.

 

26–САНО

 

1Довуд саноси.

 

Эгам нурим ва нажотимдир,
Кимдан мен қўрқардим?!
Эгам ҳаётимнинг қалъасидир,
Ким мени қўрқита олар?!
2Танасини ғажийлик, деб
Ёвузлар менинг устимга бостириб келганда,
Ҳа, ғаниму душманларим менга ҳужум қилганда,
Қоқилиб, йиқилиб тушадилар.
3Ҳатто бутун лашкар мени ўраб олса ҳам,
Юрагимда асло қўрқув пайдо бўлмас.
Ҳатто менга қарши жангга отланса ҳам,
Ишончим ҳеч ҳам йўқолмас.

 

4Бир нарсани Эгамдан сўраганман,
Ҳа, Ундан истаганим битта нарсадир:
Эгамнинг уйида то абад яшай,
Эгамнинг жамолини кўрай,
Маъбадда туриб, Унга мунтазир бўлай.

 

5Кулфатда қолган кунларимда
У мени Ўз чайласида омон сақлайди.
Чодири остида мени яширади,
Баланд қоя тепасига ўтқазиб қўяди.

 

6Энди эса ҳар тарафдаги ғанимларим устидан
Бошим мағрур кўтарилгандир.
Шодликдан ҳайқириб,
Эгамнинг чодирида қурбонлик келтираман.
Эгамни куйлаб, қўшиқ айтаман.

 

7Эшитгин, эй Эгам, илтижо қилганимда,
Шафқат қилгин, жавоб бер менга.
8“Менга интил!” деганингни қалбим эшитди,
Ҳа, эй Эгам, мен Сенга интиламан.
9Юзларингни мендан яширмагин,
Ғазаб ила мен, Ўз қулингдан воз кечмагин,
Мададкорим Сен бўлгансан–ку, эй Эгам.
Рад этма, тарк айлама мени, эй нажоткорим Худо!
10Ота–онам мени тарк этса ҳатто,
Эй Эгам, Сен мени қабул қиласан.
11Йўлингни менга кўрсат, эй Эгам,
Душманларим пойлаб тургани учун
Мени тўғри сўқмоқларингдан етакла.
12Ғанимларим қўлларига топширма мени.
Ахир, сохта гувоҳлар, ноҳақ айбловчилар
Менга қарши чиқдилар.

 

13Шубҳам йўқ, тириклар диёрида
Эгамнинг эзгулигини албатта кўраман.
14Эгамизга умид боғла,
Дадил бўл, юрагингга далда бер,
Эгамизга умид боғла!

 

27–САНО

 

1Довуд саноси.

 

Сенга илтижо қиламан, эй Эгам,
Мени эшитмай қолмагин, эй суянган Қоям.
Агар менга гапирмай сукут сақласанг,
Қабрга тушган одам каби бўлиб қоламан.
2Эшитгин, Сенга илтижо қиламан.
Муқаддас масканингга[42] қўлларимни чўзиб,
Фарёд қилиб, Сендан мадад сўрайман.

 

3Мени фосиқларнинг қаторига қўшмагин,
Уларнинг қилмишлари ёмонликдир,
Қўшниларига тилёғламалик қилади,
Юракларида эса ёвуз ниятдир.
4Қилмишига яраша уларни жазолагин,
Ифлосликларига яраша жазо бергин.
Қабиҳ ишларига яраша жазолагин,
Хизматига яраша уларга қайтаргин.
5Эй Эгам, улар ишларингни қадрламас,
Сенинг ижодингга эътибор қилмас,
Сен уларни йиқитасан,
Улар қайтиб тикланолмас.

 

6Олқишлар бўлсин Эгамизга,
Илтижоларимни У эшитди.
7Эгам — менинг қудратим, қалқонимдир,
Юракдан Унга умид боғлаганман.
Эгам менга мадад берди, бахтиёрман.
Қўшиғим ила Унга шукрона айтаман.

 

8Эгамиз Ўз халқининг қудратидир,
Ўзи танлаган шоҳнинг нажот қўрғонидир.

 

9Халқингга нажот бер, эй Эгам,
Ўз элатингга барака бергин.
Уларнинг чўпони бўлгин,
То абад уларга ғамхўрлик қилгин.

 

28–САНО

 

1Довуд саноси.

 

Эгамизга ҳамдлар айтинг, эй илоҳий зотлар[43],
Эгамизнинг қудратию шуҳратига ҳамдлар ўқинг.
2Эгамизнинг шарафига ҳамдлар ўқинг,
Муқаддас либосда[44] Эгамизга сажда қилинг!

 

3Эгамизнинг овози сувлар узра эшитилади,
Улуғвор Худо гулдираб садо беради.
Ҳа, азим сувлар узра
Эгамиз гулдираб садо беради.
4Эгамизнинг овози қудратлидир,
Эгамизнинг овози ҳайбатлидир.

 

5Эгамизнинг овози садр дарахтларини қулатади,
Ҳатто Лубнондаги садр дарахтларини[45] парчалаб ташлайди.
6Лубнон тоғларини Эгамиз буқадай сакратади,
Ҳа, Хермон тоғини[46] ёввойи бузоқдай сакратади.
7Эгамизнинг овози чақмоқ чақтиради,
8Эгамизнинг овози саҳрони титратади,
Эгамиз Кадеш саҳросини[47] ларзага солади.

 

9Эгамизнинг овози улкан дарахтларни эгиб юборади[48],
Ўрмонларни яланғочлаб, шилиб юборади,
“Эгамиз улуғвордир”, деб Маъбадида ҳамма куйлайди.

 

10Эгамиз тўфон[49] узра тахт қурган эди,
Эгамиз абадий Шоҳ каби тахт қурган.
11Эгамиз Ўз халқига куч ато этсин,
Ўз халқига тинчлик билан барака берсин.

 

29–САНО

 

1Довуд саноси. Эгамизнинг уйи бағишланган пайтда айтилган қўшиқ.

 

2Эй Эгам, Сени улуғлайман!
Қабр оғзидан мени қутқардинг,
Душманларим менинг устимдан кулишига йўл қўймадинг.
3Сендан мадад сўраб ёлвордим, эй Эгам Худо,
Менга Сен бердинг шифо.
4Эй Эгам, ўликлар диёридан[50] жонимни олиб чиқдинг,
Қабрга кираётганимда мени қутқардинг.

 

5Эй Эгамизнинг тақводорлари!
Эгамизга ҳамду сано куйланглар,
Унинг муқаддас номини олқишланг.
6Эгамизнинг ғазаби бир лаҳза давом этади,
Лутфу карами бир умр тугамасдир.
Шу боис қайғу–алам тун бўйи давом этса ҳам,
Тонг билан бирга шодлик ҳам кириб келади.

 

7Ишларим юришганда,
“Асло қоқилмасман!” дер эдим.
8Эй Эгам, лутфу караминг билан
Мени тоғдай мустаҳкам қилгандинг.
Аммо юзингни ўгирганингда,
Мен даҳшатга тушдим.

 

9Эй Эгам, мен Сенга илтижо қилдим,
Шафқат сўраб, эй Раббий, Сенга ёлвордим:
10Агар мен кириб кетсам қабрга,
Менинг ўлимимдан не фойда Сенга?!
Тупроқ Сенга ҳамду сано айтарми?![51]
Сенинг содиқлигингни у сўйларми?!
11Эшит, эй Эгам, менга раҳм қилгин,
Эй Эгам, менга мададкор бўлгин!

 

12Азамни Сен тўйга айлантирдинг,
Аза либосини[52] эгнимдан олиб ташладинг,
Шодликни менга кийгиздинг.
13Қалбим сукут сақламай, Сени куйлаб сано ўқисин,
Эй Эгам Худо, Сенга то абад шукр айтаман.

 

30–САНО

 

1Ижрочилар раҳбарига. Довуд саноси.

 

2Эй Эгам, Сенда мен паноҳ топаман,
Шарманда бўлишимга асло йўл қўйма,
Адолатлисан, мени қутқаргин.
3Менга қулоқ тут, дарров қутқаргин мени,
Менинг паноҳ қоям бўлгин.
Нажот топай, мустаҳкам қўрғон бўлгин.

 

4Чиндан ҳам Сен суянган қоямсан, қалъамсан,
Ўз номинг ҳақи мени етакла, йўл кўрсатгин.
5Сен менинг паноҳимсан.
Қўйилган тузоқдан мени қутқаргин.
6Ҳаётимни Сенга топшираман, эй Эгам,
Мени қутқардинг, эй содиқ Худо.

 

7Сохта худоларни иззатлаганларга
Мен нафратимни сочаман.
Эй Эгам, мен Сенга умид боғлайман.
8Содиқ севгинг ила шод–хуррам бўлай,
Қайғуларимни Ўзинг кўргансан,
Жоним азобда қолганин биласан.
9Мени ғаним қўлига бермадинг,
Оёқларимни бехавотир ерга қўйдинг.

 

10Раҳм қил, эй Эгам, кулфатда қолдим,
Кўзларим қайғудан толди,
Жону танам адойи тамом бўлди.
11Ҳаётим азоб билан тугайди,
Йилларим оҳ–воҳ билан битади.
Гуноҳларимдан[53] кучим тугайди,
Суякларим қуриб битади.

 

12Душманларим мени ҳақорат қилади,
Қўшниларим мендан ҳазар қилади.
Дўстларим ҳам мендан қўрқади,
Кўчада кўриб мени, қочиб кетади.
13Мени унутдилар, гўё ўлганман,
Гўё синган сопол идиш кабиман.
14Эшитяпман, кўпчилик ғийбат қилади,
Атрофимни даҳшат ўраб олган.
Биргаликда менга қарши фитна тўқишади,
Мени ўлдирмоқни ният қилишади.

 

15Эй Эгам, мен Сенга умид боғлайман,
“Менинг Худойим Сенсан”, деб айтаман.
16Ҳаётим Сенинг қўлингдадир,
Ғанимларим қўлидан,
Пайимга тушганлардан мени қутқаргин.
17Жамолинг мен, қулингга нурларини сочсин,
Сен содиқсан, мени қутқаргин.
18Йўл қўйма, эй Эгам, шарманда бўлишимга,
Мадад сўраб илтижо қилдим Сенга.
Қабиҳлар шармандаи шармисор бўлсин,
Ўликлар диёрига[54] жим кириб борсин.
19Ўчсин уларнинг ёлғончи овозлари,
Зеро, такаббурлик ҳам нафрат билан
Улар солиҳга қарши сўйлар.

 

20О, нақадар буюкдир Сенинг эзгулигинг!
Ўзингдан қўрққанларга уни сақлаб қўйгансан,
Сенда паноҳ топганларга ҳадя қиласан,
Ҳамманинг кўз олдида инъом қиласан.
21Ҳузурингда уларни ҳимоя қиласан,
Инсон фитналаридан омон сақлайсан.
Уларни Ўз чодиринг остида
Иғволардан сақлаб турасан.

 

22Қамалда қолган шаҳардай бўлганимда
Менга ажойиб садоқатингни кўрсатганинг учун
Эй Эгам, Сенга олқишлар бўлсин!
23Ваҳимага тушиб мен:
“Эй Эгам, Сенинг назарингдан маҳрум бўлдим”, дегандим.
Ҳа, мадад сўраб Сенга ёлворганимда
Илтижоларимни эшитдинг.

 

24Эй Эгамизнинг тақводорлари, Уни севинг!
Ўзига содиқ бўлганларни У ҳимоя қилади,
Такаббурларга тўлиқ жазо беради.
25Бардам бўлинг, дадил бўлсин юрагингиз,
Эй сиз, Эгамиздан умид қилганлар!

 

31–САНО

 

1Довуд қасидаси.

 

Итоатсизлиги кечирилганлар бахтлидир,
Эгамиз кимнинг гуноҳидан ўтган бўлса,
Ўша инсон бахтлидир.
2Эгамиз кимнинг айбини ёзмаган бўлса,
Ўша инсон бахтлидир,
Руҳида ҳийла бўлмаганлар бахтлидир.

 

3Эй Эгам, гуноҳимни бўйнимга олмай, рад қилганимда,
Танам қоқ суяк бўлиб қолганди,
Кун бўйи оҳ–воҳ қилиб чиқардим.
4Кеча–кундуз қўлинг устимда оғир юк бўлди,
Саратон иссиғидагидай мадорим қуриб қолди.
5Энди олдингда гуноҳимни эътироф этдим,
Айбимни яширмай, ўзим айтдим:
“Эгам олдида итоатсизлигимни бўйнимга оламан.”
Сен эса менинг гуноҳимни кечирдинг.

 

6Шу боис ҳар бир тақводор
Вақт борида Сенга ибодат қилсин.
Шунда азим сувлар тўфони
Тақводорларга етиб бормас.
7Сен менинг паноҳимсан,
Мени кулфатлардан Сен асрайсан,
Нажот қўшиғи ила мени ўрайсан.

 

8Эгамиз айтар: “Сизларга Мен йўл кўрсатаман,
Юрадиган йўлларингизни ўргатаман,
Маслаҳат бераман, сизларни кузатаман.
9Онгсиз от ёки хачир каби бўлманглар,
Уларни йўлга солмоқ учун сувлуқ, жилов керак,
Бўлмаса улар ёнингизга келмайди.”

 

10Фосиқнинг азоби кўпдир,
Лекин Эгамиздан умидворларни
Содиқ севги қуршаб олади.
11Эй солиҳлар, Эгамиз туфайли шодланинг, қувонинг!
Эй барча кўнгли поклар, шодликдан куйланг!

 

32–САНО

 

1Севинч ила Эгамизга қўшиқ куйланг, эй солиҳлар!
Унга ҳамду сано айтмоқ тўғри одамларга муносибдир!
2Лира чалиб, Эгамизга ҳамдлар айтинг,
Ўн торли арфа чалиб, Унга қўшиқ куйланг.
3Эгамизга янги бир қўшиқ айтинг,
Маҳорат ила тор чалиб, шодликдан ҳайқиринг.

 

4Эгамизнинг каломи ҳақиқатдир,
Унинг барча ишлари ишончлидир.
5Эгамиз адолату ҳақиқатни севади,
Замин Унинг содиқ севгисига тўла.

 

6Самолар бунёд бўлган Эгамизнинг каломидан,
Самодаги жисмлар яралган Унинг нафасидан.
7У денгиз сувларини йиғиб қўйган,
Тубсиз сувларни гўё омборга жойлаб қўйган[55].

 

8Бутун ер юзи Эгамиздан қўрқсин,
Бутун олам аҳли Ундан ҳайиқсин.
9У гапирди, айтгани мавжуд бўлди,
Амр қилди, замин яратилди.

 

10Эгамиз халқларнинг режаларини пароканда қилади,
У халқларнинг ниятларини пучга чиқаради.
11Эгамизнинг режалари то абад собит туради,
Унинг ниятлари наслдан–наслга ўтиб боради.
12Эгамизни ўз Худоси, деб билган халқ бахтлидир!
Ўз мулким, деб Эгамиз танлаган халқ бахтлидир!

 

13Эгамиз самодан боқар,
Инсон зотини У кўриб турар.
14У тахт қурган жойидан туриб,
Ҳамма ер юзида яшовчиларни кузатар.
15У ҳамманинг юрагини яратган,
Ҳамманинг ишларини англаган.
16Лашкари кўплигидан шоҳ қутулмайди,
Кучи кўплигидан жангчи ғолиб бўлавермайди.
17“Жанг отлари нажот берар” дейиш пуч хаёлдир,
Улар қудратли кучи билан қутқара олмайди.

 

18Эгамиз кўриб турар Ўзидан қўрққанларни,
Унинг содиқ севгисига умид қилганларни.
19Эгамиз уларни ўлимдан қутқаради,
Очликдан сақлаб, тирик қолдиради.

 

20Жонимиз Эгамизга мунтазирдир,
У бизнинг мададкоримиз, қалқонимиздир.
21Биз муқаддас Худога умид боғлаймиз,
У туфайли юрагимиз шодликка тўла.

 

22Эй Эгам! Сенга ҳамон умид боғлаймиз,
Содиқ севгинг бизга ёр бўлсин.

 

33–САНО

 

1Абумалек олдида ўзини телбаликка солиб, унинг ҳузуридан қувилган пайтда Довуднинг айтган саноси.

 

[56]
2Ҳар доим Эгамни олқишлайман,
Унинг мадҳи тилимдан асло тушмайди.
3Эгам боис жоним фахрланади,
Мазлум эшитиб, шод бўлсин.
4Мен билан бирга улуғланг Эгамни,
Биргаликда шарафлайлик Уни.

 

5Эгамга юз бурдим, У жавоб берди,
Ҳамма қўрқувлардан У халос қилди.
6Эгамиздан умид қилганларнинг юзларида нур,
Уларнинг юзлари асло шувут бўлмайди.
7Бу бечора илтижосин Эгамиз эшитди,
Барча уқубатлардан уни қутқарди.
8Эгамиздан қўрққанларнинг атрофида
Эгамизнинг фариштаси қароргоҳ қуриб,
Уларга нажот бахш этади.
9Эгамизнинг мурувватини татиб кўр,
Эгамиз яхшидир, билиб ол.
Нақадар бахтлидир Унда паноҳ топганлар.
10Эй тақводорлар, Эгамиздан қўрқинг.
Ундан қўрққанлар асло муҳтожлик кўрмас.
11Ҳатто йиртқич шерваччалар овқатсиз,
Улар очликдан азоб чекади.
Эгамизга юз бурганлардан эса
Фаровонлик айрилмайди.

 

12Келинг, эй болалар, тинглангиз мени,
Ўргатайин мен Эгамиздан қўрқишни.
13Ҳаётдан завқланишни,
Бахтли узоқ умр кўришни истайсизми?
14Демак, тилингизни ёмон сўзлардан тийинг,
Оғзингизни ёлғон гаплардан асранг.
15Ёмонликдан қайтинг, яхшилик қилинг,
Тинчлик истанг, ҳа, тинчлик пайида бўлинг.

 

16Эгамиз солиҳларни кузатиб туради,
Уларнинг ноласини Эгамиз эшитади.
17Бадкирдорлардан эса юз ўгиради,
Уларнинг хотирасини ер юзидан ўчиради.
18Тақводорлар ёлворади, Эгамиз эшитади,
Барча балолардан уларни Эгамиз қутқаради.
19Кўнгли чўкканларга Эгамиз яқиндир,
Руҳан эзилганларни У қутқаради.

 

20Солиҳларнинг қайғулари кўп бўлса,
Ҳамма қайғулардан Эгамиз халос қилар.
21Уларнинг ўзини Эгамиз сақлайди,
Биронта ҳам суяги синдирилмайди.
22Ўз ёвузлиги фосиққа ўлим келтиради,
Солиҳдан нафратланган маҳкум бўлади.
23Эгамиз Ўз қулларининг ҳаётини қутқаради,
Эгамизда паноҳ топувчилар маҳкум бўлмайди.

 

34–САНО

 

1Довуд саноси.

 

Эй Эгам, менга қарши чиққанларга Ўзинг қарши бўл.
Менга ҳужум қилганлар билан Ўзинг жанг қил.
2Қалқону совутингни ол,
Қани, менга ёрдамга кел.
3Мени таъқиб қилганларга қарши
Найзаю болтангни олгин.
“Сенга нажот бераман”, деб
Ўзинг менга ваъда бергин.

 

4Менинг жонимга қасд қилганлар
Шармандаю шармисор бўлсин!
Менга қарши фитна қилаётганлар
Уятга қолиб, орқага қайтсин!
5Худди шамолда учган сомон сингари,
Эй Эгам, Сенинг фариштанг уларни қувсин.
6Қоронғу сирпанчиқ бўлсин уларнинг йўли,
Эй Эгам, Сенинг фариштанг уларни қувсин.

 

7Сабабсиз менга тузоқ қўйдилар,
Мени тутиб олиб ўлдирмоқ учун
Сабабсиз менга чуқур қазидилар.
8Тўсатдан уларнинг бошига ҳалокат келсин,
Қўйган тузоғига ўзлари ўралиб қолсин,
Қазиган чуқурга ўзлари йиқилиб, битсин.

 

9Шунда, эй Эгам, Сен туфайли шод бўламан,
Нажот берганинг учун қувонаман.
10Бутун вужудим хитоб қилади:
“Сенга ўхшаши йўқ, эй Эгам,
Бечорани зўравондан қутқарасан,
Фақирни талончидан қутқарасан.”

 

11Ёвуз ниятли гувоҳлар пайдо бўлади,
Билмайдиган нарсаларимни мендан сўрайди.
12Улар яхшилигимга ёмонлик қайтаради,
Ўзимни тамом ёлғиз ҳис қиламан.
13Улар хаста бўлганларида эса
Мен қанор кийиб, рўза тутиб, қайғу чекардим[57].
Бошимни қуйи солиб, ибодат қилардим[58].
14Дўстим, биродарим, дея ташвиш тортардим,
Онам учун аза тутган каби юрардим,
Қайғудан бошимни эгиб юрардим.

 

15Қоқилганимда эса улар шод бўлдилар,
Менга қарши йиғилишиб келдилар,
Бехабар эканман, улар каллакесар экан,
Тўхтовсиз менга бўҳтон қилдилар.
16Шаккоклардай аёвсиз масхара қилдилар,
Менга қараб тишларини ғижирлатдилар.

 

17Эй Эгам, қачонгача қараб турасан?
Қутқаргин мени уларнинг ҳужумидан,
Халос қилгин жонимни ўша шерлардан!
18Буюк жамоа ичра Сенга шукр айтаман,
Халқ йиғинларида Сенга ҳамдлар ўқийман.

 

19Хоин душманларим устимдан кулмасинлар,
Мендан сабабсиз нафрат этганлар
Кўзларини ўйнатмасинлар.
20Тинчлик сўзини оғизга олмас улар,
Аммо юртда тинч яшаётганлар устидан
Ёлғон сўзларни ўйлаб топарлар.
21Менга қарши шанғиллаб айтарлар улар:
“Аҳ–а, кўзларимиз билан кўрдик қилмишларини.”

 

22Ўзинг кўргансан, эй Эгам, сукут сақлама!
Эй Раббий, мендан ҳеч узоқлашма!
23Қани, бўл, ҳимоя қилгин мени,
Мен учун жанг қилгин, эй Худойим, Раббим!
24Сен одилсан, эй Эгам Худо,
Шу боис мени оқлагин.
Душманларим асло устимдан кулмасин.
25Улар ўзларига ўзлари:
“Аҳ–а, истаганимиз бўлди–ку!” деб айтмасин.
“Уни ютиб юбордик–ку”, демасин.

 

26Кулфатларимдан завқланганларнинг ҳаммаси
Шармандаю шармисор бўлсин.
Мендан ўзларини юқори қўйганлар
Шармандалик, бадномликка ўралсин.

 

27Мен ҳақ бўлиб чиқишимни истаганлар
Хурсанд бўлсин, севинч ила куйласин.
Ҳар доим айтаверсин улар:
“Қулининг саодатидан ҳузурланган
Эгамиз тобора юксалаверсин.”
28Одиллигинг ҳақидаги сўзлару мадҳинг
Кун бўйи тилимдан тушмайди.

 

35–САНО

 

1Ижрочилар раҳбарига. Эгамизнинг қули Довуд саноси.

 

2Фосиқларнинг гуноҳкорлиги ҳақида
Юрагимда бир башорат бор:
Гуноҳкор Худодан қўрқмайди.
3Ўзининг наздида у осмонда юради,
Худо гуноҳимни кўрмайди,
Ҳукм қилмайди, деб айтади.
4Оғзидан манфур, ёлғон сўзлар чиқади,
Доноликдан, яхши ишлар қилишдан у бош тортади.
5Ҳатто ётганда ҳам фосиқликни ўйлайди,
Гуноҳ йўлга ўзини бағишлайди,
Фосиқликдан асло юз ўгирмайди.

 

6Эй Эгам, содиқ севгинг фалакларга етгайдир,
Эй Эгам, садоқатинг самоларга чўзилгайдир.
7Одиллигинг буюк тоғларга ўхшайди,
Адолатинг тубсиз денгизга ўхшайди,
Эй Эгам, инсону жониворларни Сен сақлагайсан.

 

8Содиқ севгинг, эй Худо, нақадар бебаҳодир!
Қанотларинг соясида инсонлар паноҳ топади.
9Улар уйингдаги неъматлардан еб тўяди,
Лаззат тўла дарёнгдан уларга ичирасан.
10Ҳаётнинг булоғи Сендадир,
Зиё олурмиз Сенинг нурингдан.

 

11Сени билганларга содиқ севгингни кўрсат,
Юраги софларга Ўзинг нажот бергин.
12Такаббурнинг оёғи мени эзмасин,
Фосиқнинг қўллари мени ҳайдамасин.
13Ана, бадкирдорлар ағанаб ётибди,
Қаддини кўтара олмай, ерга қапишиб ётибди.

 

36–САНО

 

1Довуд саноси.

 

[59]Фосиқларга ғайирлик қилмагин,
Бадкирдорларга ҳасад қилмагин.
2Улар майсадай тезда қуриб қолади,
Ям–яшил ўтдай тезда сўлиб қолади.

 

3Эгамизга умид боғлаб, яхшилик қилгин,
Шу юртда яшаб, ҳаловат топгин.
4Эгамизни ўзингнинг шодлигинг деб бил,
Кўнглингдаги орзуларингга У етказади.

 

5Йўлларингни топширгин Эгамизга,
Ишон Унга, У мадад беради.
6Солиҳлигингни У тонг каби порлатади,
Ҳақлигингни кундузги қуёш каби қилади.

 

7Сабрли бўл, мунтазир бўл Эгамизга,
Ғайирлик қилмагин йўлларини топганларга,
Фосиқ ниятларин амалга оширганларга.

 

8Ғазабдан ўзингни тий, қаҳрдан қайтгин,
Ич–этингни ема, бу фақатгина зарарга олиб боради.
9Ёвузлар йўқ қилиб ташланади,
Эгамиздан умидворлар юртга эгалик қилади.

 

10Тез орада фосиқларнинг куни битади,
Сен ҳар қанча қидирмагин,
Уларни бу ердан топа олмайсан.
11Беозорлар эса юртга эгалик қилади,
Мўл бахт–саодатдан баҳраманд бўлади.

 

12Фосиқ солиҳларга қарши фитна қилади,
Уларга қарши тишларини ғижирлатади.
13Раббий фосиқларни масхара қилади,
Уларнинг куни битаётир, буни Раббий билади.

 

14Фосиқ қиличини суғуриб, камонини боғлайди,
Бечора, мазлумни йиқитишга шайланади,
Тўғри одамларни ўлдирмоқ истайди.
15Аммо қиличлари ўзларининг бошини ейди,
Камонлари ҳам парча–парча бўлиб кетади.

 

16Солиҳнинг қўлидаги оз нарса афзал,
Жамики фосиқнинг бойлигидан кўра.
17Фосиқнинг кучи қирқилиб кетади,
Солиҳни эса Эгамиз қўллаб–қувватлайди.

 

18Айбсизларнинг эҳтиёжи Эгамиз эътиборида,
Уларнинг мулки то абад давом этади.
19Қаро кунларда ҳам улар завол топмайди,
Қаҳатчилик кунларда ҳам фаровон яшайди.
20Фосиқлар эса албатта ҳалок бўлади,
Эгамиз ғанимлари қирдаги гуллардай қурийди,
Улар тутун каби тарқалиб, йўқ бўлиб кетади.

 

21Фосиқ қарз олади–ю, қайтариб бермайди,
Солиҳ эса ҳиммат ила инъом қилади.
22Эгамиз барака берган инсонлар юртни эгаллайди,
Эгамиз лаънатлаган одамлар эса йўқ бўлиб кетади.

 

23Эгамиз инсоннинг йўлидан мамнун бўлса,
Унинг қадамларини собит қилади.
24Ҳатто қоқилса ҳам йиқилиб тушмайди,
Эгамиз мадад бериб, қўлидан ушлайди.

 

25Мен ҳам ёш эдим, энди кексайдим,
Солиҳларнинг тарк этилганини,
Уларнинг зурриёти нон тилаганини кўрмадим.
26Улар доим ҳиммат ила қарз беради,
Фарзандлари ҳам барака топади.

 

27Фосиқликни ташла, яхшилик қилгин,
Токи юртда то абад маскан қилгин.
28Зотан, Эгамиз яхши кўради адолатни,
Тарк этмайди тақводорларни,
Уларни то абад ҳимоя қилади,
Фосиқлар наслини қириб ташлайди.
29Солиҳ юртга эгалик қилади,
Бу юртда то абад истиқомат қилади.

 

30Солиҳнинг оғзи доноликдан сўзлайди,
Унинг тили адолатни сўйлайди.
31Юрагида Худосининг қонуни жой олган,
Шунинг учун қадамида адашмайди.

 

32Фосиқ солиҳни доим кузатади,
Уни ўлдирмоқни мўлжаллаб юради.
33Эгамиз солиҳни фосиқнинг ихтиёрига топширмайди,
Ҳукмга олиб келинганда, солиҳ маҳкум бўлмайди.

 

34Эгамиздан умид қил, Унинг йўлларини тутгин,
У сени юксалтиради, бу юртни эгаллайсан,
Фосиқнинг қирилиб кетишини сен кўрасан.

 

35Кўрганман фосиқ, золим одамнинг
Ўз юртида ям–яшил дарахтдай унганини.
36Кўп ўтмай у ўтиб кетди, йўқ бўлди,
Қанча қидирсам ҳам, топа олмадим.

 

37Айбсизга эътибор бер, софдилни кузат,
Тинчликпарварнинг истиқболи ёрқин.
38Гуноҳкорларнинг ҳаммаси қирилиб битади,
Фосиқнинг келажаги барҳам топади.

 

39Солиҳ киши Эгамиз туфайли нажот топгайдир,
Кулфат чоғи Эгамиз солиҳнинг қалъасидир.
40Эгамиздан паноҳ топгани учун
Солиҳга Эгамиз мадад беради, уни қутқаради,
Фосиқдан омон сақлайди, унга нажот беради.

 

37–САНО

 

1Довуд саноси. Бизни Эгамизнинг ёдига солиш учун айтилган.

 

2Эй Эгам! Ғазаб билан менга танбеҳ бермагин,
Қаҳринг сочиб, менга жазо бермагин.
3Ўқларинг ичларимни тешиб ўтди,
Қўлларинг устимга босиб тушди.

 

4Бутун танам хастадир ғазабингдан,
Соғлигим йўқолган гуноҳларим дастидан.
5Айбларим мени жуда ҳам эзади,
Улар жуда оғир юкка ўхшайди.

 

6Ақлсизлигим[60] дастидан
Яраларим сасиб, йиринглаб оқяпти.
7Жуда эгилиб, букчайиб қолдим,
Кун бўйи ғамгин юраман.
8Ичим иситмадан оташ бўлиб ёнмоқда,
Танамда биронта соғ жой йўқ.
9Силлам қуриб, тамом эзилдим,
Юракдаги аламдан нола қиламан.

 

10Юрагим тубидаги истакларим
Эй Раббий, Ўзингга равшан,
Оҳу нолам Сендан яширин эмас.
11Юрагим титрайди, қувватим кетди,
Кўзларимнинг нури адойи тамом бўлди.
12Дўст–ёронларим дардим туфайли олдимдан қочади,
Туғишганларим асло ёнимга келмайди.

 

13Жонимга қасд қилганлар менга тузоқ қўяди,
Менга зарар истаганлар кулфатдан сўз очади,
Кун бўйи ёлғон сўйлаб, фитна қилади.

 

14Мен эса карга ўхшайман, эшитмайман,
Соқовга ўхшайман, гапира олмайман.
15Чиндан ҳам мен соқовга ўхшайман,
Тили қотиб қолган одамдайман.

 

16Эй Эгам, Умидим ёлғиз Сенсан,
Эй Эгам Худо, жавоб берадиган Сенсан.
17Эй Эгам: “Ҳолимни кўриб, душманларим шодланмасин,
Оёқларим қоқилганда, ўзларини катта тутмасин”, дея
Сенга ибодат қилдим.

 

18Ўзим ҳам йиқилай, деб турибман,
Муттасил азоб чекаётирман.
19Қилган эгриликларим учун тавба қиламан,
Гуноҳларим учун ташвиш тортаман.
20Ашаддий душманларим кўпдир,
Сабабсиз мендан нафрат этувчилар сон–саноқсиз.
21Улар яхшилигимга ёмонлик ила жавоб беради,
Эзгулик ишларим учун мени иғво қилади.

 

22Эй Эгам, мени асло тарк этмагин,
Эй Худойим, мендан узоқ кетмагин.
23Менга ёрдам бергани шошилгин,
Эй менинг нажоткорим — Раббий!

 

38–САНО

 

1Ижрочилар раҳбари Ёдутунга[61]. Довуд саноси.

 

2Ўзимга ўзим шундай дейман:
“Юрар йўлларимни кузатиб борай,
Гуноҳ сўздан тилимни тийиб юрай,
Фосиқлар ҳамон ўраб тураркан мени,
Қулф уриб ёпиб олай оғзимни.”
3Жим турдим, сукут сақладим,
Сўзлашдан бўйин товладим,
Ошиб бораверди дардим.
4Қизиб кетаверди ичларим,
Ўйлаганим сари ўртанди кўнглим,
Охири калимага келди тилим:

 

5“Эй Эгам, умрим ниҳоясини аён қилгин,
Қанча куним қолганини аён қилгин,
Умрим қанча қисқалигини билайин.
6Елдай ўтиб кетгувчи умр бергансан,
Сенинг назарингда умрим бир лаҳзадир,
Ҳар кимнинг умри бир нафасликдир.
7Ҳар кимнинг умри соядай ўтиб кетар,
Инсоннинг ҳаракати беҳуда бўлар,
Бойлик йиғар, лекин билмас
Ким бойликка эгалик қилар.

 

8Кимдан мен умид қилай энди, эй Раббий?
Сендадир менинг барча умидим.
9Халос қилгин мени гуноҳларимдан,
Кулмасин аҳмоқлар менинг устимдан.
10Сукут сақлайман, оғзимни очмайман,
Ахир, Сен Ўзинг мени шу аҳволга солдинг.
11Мендан офатларингни узоқ қилгин,
Сенинг зарбаларингдан ўлай, дедим.

 

12Гуноҳлари учун инсонни жазолаб,
Унга танбеҳ берасан.
Куя егандай азиз нарсаларини йўқ қиласан.
Шубҳасиз, инсон бир нафасда ўтиб кетади.

 

13Эй Эгам, ибодатимни эшитгин,
Нолаю фарёдимга қулоқ солгин.
Кўз ёшларимга бефарқ бўлмагин.
Ахир, мен Сенинг ўткинчи меҳмонингман,
Оталарим каби мусофирман.
14Қаҳрли нигоҳингни мендан ўгиргин,
Токи яна хурсанд бўлайин
Бу оламдан ўтиб йўқ бўлмасимдан олдин.”

 

39–САНО

 

1Ижрочилар раҳбарига. Довуд саноси.

 

2Мен Эгамизга умид боғладим,
У менга юз бурди, фарёдимни эшитди.
3Мени балчиқ чуқурдан,
Ботқоқликдан чиқариб олди.
Эсон–омон мени қаттиқ ерга ўтқазди,
Қадамларимни дадил қилди.
4У оғзимга янги бир қўшиқ солди,
Бу қўшиқ Худойимизга мадҳиядир.
Кўплар Унинг ишларини кўриб, қўрқади,
Ва Эгамизга умид боғлайди.
5Бахтлидир Эгамизга умид боғлаганлар,
Киборларга суянмаганлар,
Бутпарастлардан ёрдам кутмаганлар.

 

6Кўп мўъжизалар кўрсатдинг, эй Эгам Худо,
Бизга қаратилган кўп ниятларингни бажардинг.
Бирор зот Сенга тенг кела олмас,
Оғиз очиб, мўъжизаларинг ҳақида айтсам,
Нақадар кўплигини санай олмасдим.

 

7Сен қурбонлигу назрни истамадинг,
Куйдириладиган қурбонлигу гуноҳ назрини талаб қилмадинг,
Итоат қилишим учун Сен қулоқларимни очдинг[62].
8Ўшанда дедимки: “Мана, мен келдим.
Муқаддас Битикларда мен ҳақимда ёзилган[63].
9Сенинг хоҳишингни адо этишдан завқ оламан,
Эй Худойим, Сенинг қонунинг юрагим тўридадир.”

 

10Улуғ жамоанг ичра
Нажотинг хушхабарини эълон қилганман.
Ҳа, эй Эгам, Ўзинг биласан,
Оғзимга бир нафас ҳам дам бермаганман.
11Қутқарганингни юрагимда яширмадим,
Содиқлигинг, нажотингдан ҳар кимга сўйладим,
Севгинг, садоқатингни буюк жамоангдан сир тутмадим.

 

12Эй Эгам, мендан шафқатингни дариғ тутмагин,
Сенинг севгинг, садоқатинг мени то абад сақласин.
13Беҳисоб офатлар атрофимни ўради,
Гуноҳларим ўзимнинг бошимга етди,
Энди кўзларим кўра олмас,
Гуноҳларим бошимдаги сочимдан кўпдир,
Энди жасоратим тамоман сўнди.

 

14Эй Эгам, илтимос, менга нажот бер,
Келгин тезда, эй Эгам, менга мадад бер.
15Жонимга қасд қилганлар
Шармандаю шармисор бўлсин!
Ҳалокатимни истаганлар
Уятга қолиб, орқага қайтсин!
16“Ҳолинг қалай энди?!” деб мени масхаралаганлар
Шарманда бўлганидан ваҳимага тушсин.

 

17Сенга юз бурганларнинг ҳаммаси
Сен туфайли севинч, шодликка тўлсин.
Сенинг нажотингни севганлар:
“Эгамиз буюкдир”, деб доимо айтсин.
18Мен эса ғариб, бечораман,
Эй Раббий, мен ҳақимда ўйлагин,
Мададкорим, нажоткорим Ўзингсан,
Кечикмагин, эй Худойим!

 

40–САНО

 

1Ижрочилар раҳбарига. Довуд саноси.

 

2Бахтлидир бечорани ўйлайдиганлар,
Кулфатда қолганларида Эгамиз уларни қутқаради.
3Эгамиз уларни ҳимоя қилади, ҳаётини асрайди,
Улар юртдаги бахтлилардан ҳисобланади,
Эгамиз уларни душманлари ихтиёрига топширмайди.
4Тўшакка михланиб қолса,
Эгамиз парвариш қилади,
Хасталигига Эгамиз шифо беради.

 

5Шундай илтижо қилдим Сенга:
“Эй Эгам, шафқат қил менга,
Гуноҳ қилдим Сенга, шифо бергин.”
6Душманларим ёвуз ният ила шундай дейди:
“Қачон ўлар экан у, номи ҳам қачон ўчаркан?”
7Улар мени кўргани келганда,
Ёлғон–яшиқ гапларни гапиради.
Юракларида эса фисқу фасод тугиб,
Ташқарига чиқади–да,
Ҳамма жойда ёйиб юради.
8Мендан нафратланганларнинг ҳаммаси
Менга зарар беришни режа қилишади,
Бирлашиб мен ҳақимда пичир–пичир қилишади:
9“Оғир хасталикка чалинган у,
Тўшагидан қайтиб тура олмайди.”
10Ҳатто нонимни еган яқин, ишонган дўстим,
Менга қарши бош кўтарган.

 

11Сен эса, эй Эгам, менга раҳм қил,
Мени оёққа турғаз.
Қилмишларига яраша душманларимга қайтарай.
12Душманларим устимдан ғолиб келмаса,
Мендан мамнун бўлганингни биламан.
13Тўғрилигим учун мени сақлайсан,
Ҳузурингда то абад мени ўтқазасан.

 

14Олқишлар бўлсин абадулабад
Исроил халқининг Худоси — Эгамизга!

 

Омин! Омин!

 

Китоб (2)

 

41–САНО

 

1Ижрочилар раҳбарига. Кўрах наслининг[64] қасидаси.

 

2Кийик ҳарсиллаб талпингандай сув ирмоқларига,
Эй Худо, жоним ҳам Сенга талпинади!

 

3Жоним ташна Худога, барҳаёт Худога,
Қачон бориб, Унинг ҳузурида ҳозир бўламан?
4Озиғимдир кечаю кундуз кўз ёшларим,
“Қани Худойинг?” дея масхара қилар одамлар доим.

 

5Шодлик ҳайқириқларию ҳамду санолар остида
Жамоа билан бирга Худонинг уйига борардим.
Байрам нишонлагани оломон билан борардим.
Шуларни эслаб, юрагим пора–пора бўлмоқда.
6Нега тушкунликка тушасан, эй жоним?
Нега беҳаловат бўласан ичимда?
Худога умид боғла! Шукр этаман
Яна Унга — нажоткорим, 7Худойимга.

 

Тушкунликка тушиб кетганман.
Шу боис, эй Худо, Сени Иордан диёридан,
Хермон[65] тизмасидан, Мизор тоғидан[66] туриб эслайман.
8Ўкираётган денгизлардай,
Гувиллаётган шаршаралардай
Сен юборган қайғу тўлқинлари
Ўтгандилар устимдан босиб.

 

9Кундузи Эгам содиқ севгисини кўрсатади,
Тунлари У менга қўшиқ беради,
Менга умр берган Худога ибодат қиламан.

 

10Худога, суянган Қоямга айтаман:
“Нега мени унутиб қўйдинг Сен?!
Не учун ғамга ботиб юрмоғим керак
Душманларим сиқуви сабабидан?!”
11Душманларим ҳақоратидан суякларим зирқирайди,
Улар муттасил мендан: “Қани Худойинг?!” дея сўрайди.

 

12Нега тушкунликка тушасан, эй жоним?
Нега беҳаловат бўласан ичимда?
Худога умид боғла! Шукр этаман
Яна Унга — нажоткорим, Худойимга.

 

42–САНО

 

1Эй Худо, оқла мени!
Шаккок халққа қарши даъвоим бор.
Ўзинг мени ҳимоя қил.
Мени бу ёлғончи, адолатсизлардан қутқар.
2Ахир, менинг паноҳим — Худо Сенсан,
Нега Сен тарк этдинг мени?!
Не учун ғамга ботиб юрмоғим керак
Душманларимнинг сиқуви дастидан?!

 

3Йўллагин нурингни, ҳақиқатингни,
Булар менга йўл кўрсатиб турсин,
Муқаддас тоғингга[67] мени олиб борсин,
Сенинг маконингга мени олиб борсин.
4Шунда бораман, эй Худо, Сенинг қурбонгоҳингга.
Буюк шодлигимсан, севинчимсан Сен,
Лира чалиб, ҳамду сано айтаман Сенга,
Эй Худо, менинг Худойим!

 

5Нега тушкунликка тушасан, эй жоним?
Нега беҳаловат бўласан ичимда?
Худога умид боғла! Шукр этаман
Яна Унга — нажоткорим, Худойимга.

 

43–САНО

 

1Ижрочилар раҳбарига. Кўрах наслининг[68] қасидаси.

 

2Эй Худо, ўз қулоқларимиз ила эшитганмиз.
Қадим замонда, ҳа, ота–боболаримиз даврида
Қилган ишларингни улар бизга айтган эди.
3Ўз қўлинг ила қувдинг бегона халқларни,
Уларнинг юртига ўтқаздинг оталаримизни,
Кулфатга солдинг бегона халқларни,
Озод қилдинг Сен оталаримизни[69].
4Улар юртни қилич ила олмадилар,
Ўз қўллари ила ғалабага эришмадилар.
Улар Сенинг ўнг қўлинг, қудратинг,
Сенинг юз нуринг ила ғолиб бўлдилар.
Зеро, Сен улардан мамнун бўлгандинг.

 

5Сен Шоҳимсан, Худойимсан,
Амр бер, Ёқуб насли ғолиб бўлсин.
6Сен туфайли душманимизни сурармиз,
Номинг ила ғанимларимизни эзғилармиз.
7Ишониб қолмасман мен ўз ёйимга,
Қиличим ғалаба келтирмас менга.
8Ғанимларимиз устидан бизни ғолиб қилдинг,
Биздан нафратланганларни шарманда қилдинг.
9Эй Худо, кун бўйи Сен туфайли мақтандик,
То абад Сенга шукроналар айтамиз.

 

10Энди эса бизни рад қилиб, шарманда қилдинг,
Лашкарларимизни бошлаб бормаяпсан.
11Бизни душманларимиз олдига чекинтирдинг,
Ғанимларимиз бизни талон–тарож қилди.
12Бизни қўйлар каби емишга бердинг,
Халқлар орасига бизни ёйиб юбординг.
13Халқингни қора чақага сотиб юбординг,
Уларни сотишдан ҳеч наф кўрмадинг.

 

14Қўшни халқлари бизни масхара қилади,
Сен йўл қўйиб бердинг.
Атрофимиздагилар бизни таҳқирлайди,
Кулишларига имкон бердинг.
15Халқлар орасида кулги қилдинг бизни,
Халқлар бизни масхаралаб, чайқайди бошини.
16Ҳар доим хижолат бўлиб юраман,
Шармандалик юзимни қоплаган.
17Эшитганимиз масхараю ҳақорат!
Кўрганимиз қасоскор душман!

 

18Гарчи Сени унутмаган бўлсак–да,
Гарчи аҳдингга хиёнат қилмасак–да,
Бу кўргиликлар бошимизга тушди.
19Биз Сени ҳеч қачон тарк этмадик,
Сенинг йўлларингдан ҳеч қачон тоймадик.
20Аммо чиябўрилар маконига бизни ташладинг,
Зим–зиё зулматга бизни улоқтирдинг.

 

21Эй Худойимиз, ахир, Сенинг номингни унутсак,
Қўлларимизни бегона худоларга очсак,
22Эй Худо, Сен буни билмасмидинг?!
Ахир, Сен юракдаги сирларни биласан–ку!
23Сен туфайли ҳар кун ўлимга дуч келамиз,
Бўғизланадиган қўйдай бўлиб қолганмиз.

 

24Турсанг–чи, нега ухлаётгандайсан, эй Раббий?!
Қани, бўл, бизни то абад рад этмагин.
25Нега биздан юзингни яширасан?!
Бошимизга тушган кулфату зулмни унутасан?!
26Биз ағнатилганмиз тупроққа,
Танамиз ёпишиб қолгандир ерга.
27Қани, кел, бизга мадад бер,
Содиқ севгинг ҳақи бизни қутқар.

 

44–САНО

 

1Ижрочилар раҳбарига. “Нилуфар” куйига айтилган. Кўрах наслининг[70] қасидаси. Тўй қўшиғи.

 

2Шоҳимга шеърларимни бағишлайман,
Юрагимдан гўзал сўзлар тўкилади,
Тилим моҳир котиб қаламига ўхшайди.

 

3Эй шоҳим! Инсонлар орасида жуда чиройлисан.
Худо сенга то абад барака бергани учун
Лабларингдан латиф сўзлар ёғилади.
4Эй қудратли шоҳ, белингга боғла қиличингни,
Ҳашамату улуғворлигинг билан зоҳир бўлгин.

 

5Улуғворлик билан олға бос!
Ҳақиқат, камтарлик, адолат учун ғалаба қил!
Ўнг қўлинг қўрқинчли ишлар кўрсатсин.
6Ғанимларингнинг юрагини
Ўткир ўқларинг тешиб ўтади.
Халқлар оёғинг остига йиқилади.

 

7Худо берган тахтинг[71] абадийдир,
Адолат ҳассаси шоҳлигинг ҳассасидир.
8Сен солиҳликни севасан, қабиҳликдан нафрат этасан.
Шу боис Худо сени дўстларингдан устун қилди,
Ҳа, Худойинг шодлик мойини сенга суртди.
9Либосингдан мирра, сабур, долчиннинг
Хушбўй ҳидлари уфурар.
Фил суяги билан безатилган саройларда
Чолғу наволари сени шод қилар.
10Шоҳ қизлари иззатли хонимларинг орасидадир,
Офир[72] олтинига безанган малика ўнг қўлингда ўтирар.

 

11Тингла, эй қиз, қулоқ солиб, ўйлагин,
Халқинг, отанг хонадонин унутгин.
12Жамолингга шоҳ мафтун бўлгандир,
Таъзим қил унга, у хўжайинингдир.
13Тир[73] халқи ҳадялар олиб келади,
Бойлар сендан марҳамат истайди.
14Саройда малика нақадар гўзал!
Либослари олтин билан безатилган.
15Нақшли либосида уни шоҳ ҳузурига олиб келишади,
Ортидан қизлар, унинг дугоналари эргашиб келади.
16Улар шод–хуррамлик ичра келади,
Шоҳнинг саройига улар кириб келади.

 

17Эй шоҳим, ўғилларинг олгайлар оталаринг ўрнини,
Бутун юртда шаҳзодалар қилгайсан сен уларни.
18Қўшиғим туфайли номинг насллар оша яшар,
Шу боис халқлар сени то абад мадҳ этарлар.

 

45–САНО

 

1Ижрочилар раҳбарига. Кўрах наслининг[74] қўшиғи. “Қизлар” куйига айтилган.

 

2Худо бизнинг паноҳимиз, қудратимиздир,
Кулфатда қолганимизда доим мададкоримиздир.
3Шу боис биз қўрқмаймиз ҳеч ҳам
Ер остин–устин бўлиб кетса ҳам,
Денгиз бағрига тоғлар қулаб тушса ҳам.
4Денгизлар ўкириб, тошиб кетса ҳам,
Шиддатли тўлқинлар тоғларни титратса ҳам
Биз қўрқмаймиз ҳеч ҳам.

 

5Бир дарё бор, унинг сувлари
Олиб келар шодлик Худо шаҳрига[75],
Худойи Таолонингмуқаддас маконига.
6Шаҳарда Худо тургани учун,
Шаҳар ҳеч ҳам йиқилмасдан туради,
Тонг отганда, Худо ёрдамга келади.
7Халқлар алғов–далғов бўлади,
Шоҳликлар қулайди.
Худо овози гулдирайди, ер эриб кетади.

 

8Сарвари Олам биз биландир,
Ёқубнинг Худоси қалъамиздир.

 

9Келинг, Эгамизнинг ишларини кўринг,
Ер юзига келтирган кулфатни кўринг.
10Бутун оламда У жангни тўхтатади,
Ёйни парчалайди, найзани синдиради,
Қалқонларни[76] оловда ёқиб, шундай дейди:
11“Тўхтанг, билинг, Мен Худоман,
Халқлар орасида Мен юксалгайман,
Ер юзида Мен юксалгайман.”

 

12Сарвари Олам биз биландир,
Ёқубнинг Худоси қалъамиздир.

 

46–САНО

 

1Ижрочилар раҳбарига. Кўрах наслининг[77] саноси.

 

2Эй халқлар! Ҳаммангиз қарсак чалинг,
Севинч ҳайқириқлари ила Худони куйланг!
3Қўрқинчлидир Худойи Таоло — Эгамиз,
Бутун ер юзида Удир улуғ шоҳимиз.

 

4У бизга итоат эттирди халқларни,
Оёғимиз остига ташлади улусларни.
5Ўзи суйган Ёқубнинг фахрли мулкини
Эгамиз биз учун юрт қилиб танлади.

 

6Шодлик ҳайқириқлари остида Худо тахтга чиқди,
Карнай садоси остида Эгамиз тахтига ўтирди.
7Ҳамду сано куйланг Худога, мадҳлар куйланг!
Ҳа, Шоҳимизга мадҳлар куйланг! Ҳамду сано куйланг!
8Бутун ер юзининг шоҳидир Худо,
Унга ажойиб ҳамду сано куйланг!

 

9Жамики улусларнинг шоҳидир Худо,
Муқаддас тахтида ўтирибди Худо!
10Иброҳим Худосининг халқи билан бирга
Тўпланарлар халқларнинг ҳукмдорлари.
Заминнинг шоҳлари[78] — Худоники,
Ғоят баланд юксалгандир У.

 

47–САНО

 

1Кўрах наслининг[79] саноси. Қўшиқ.

 

2Эгамиз буюкдир!
Эгамизнинг шаҳрида,
Ҳа, Ўзининг муқаддас тоғида[80]
Эгамиз мадҳияларга лойиқдир!
3Худонинг муқаддас тоғи юксак ва гўзалдир,
Бутун ер юзига шодлик олиб келадир!
Буюк Шоҳнинг шаҳридаги,
Унинг шимолидаги[81]Сион тоғи![82]
4Худо Қуддуснинг қўрғони ичида туради,
Унинг қалъаси бўлиб, Ўзини намоён этган.

 

5Шоҳлар тўпландилар,
Биргалашиб Сион тоғига қарши юрдилар.
6Уни кўрдилар–у, шошиб қолдилар,
Ваҳимага тушиб, қочиб қолдилар.
7Туғаётган хотин тортгандай дард
Ўша ерда уларни титроқ босди.
8Шарқдан шамол эсиб,
Таршиш[83] кемаларини парчалагандай,
Сен уларни қириб ташладинг.

 

9Худо нима қилганини биз эшитдик.
Нима эшитган бўлсак, энди ўшани
Худойимиз, Сарвари Оламнинг шаҳрида кўрдик.
Бу шаҳарни Худо то абад сақлар.

 

10Эй Худо, Маъбадинг ичида
Содиқ севгинг ҳақида ўйлаймиз.
11Эй Худо, мадҳинг ҳам донғинг каби
Ернинг тўрт томонига ёйилган,
Ўнг қўлинг адолат ила тўлиб–тошган.
12Сенинг ҳукмларингдан
Сион тоғи шод бўлсин,
Яҳудо шаҳарлари севинсин!

 

13Эй Исроил халқи,
Қуддус[84] теварагида юринг.
Атрофида айланиб,
Унинг минораларини санаб чиқинг.
14Сионнинг истеҳкомларига эътибор беринг,
Унинг қўрғонларига қаранг!
Буларни кўриб, келгуси авлодларга ҳикоя қилинг:
15“Худо ўша истеҳкомларга ўхшайди.
У то абад бизнинг Худойимиздир,
У то абад бизнинг йўлбошчимиз бўлади.”

 

48–САНО

 

1Ижрочилар раҳбарига. Кўрах наслининг[85] саноси.

 

2Эшитинглар, эй халқлар,
Қулоқ солинг, олам аҳли,
3Эй инсонлар, жамики одамзод,
Бойлару фақирлар, қулоқ солингиз!
4Оғзимдан тўкилади доно сўзлар,
Қалбимнинг мушоҳадаси ҳам идроклидир.
5Қулоғимни ҳикматга бураман,
Маъносини лира билан англатаман.

 

6Нега қўрқишим керак қаро кунларда?!
Нега қўрқишим керак таъқиб қилувчилар
Қабиҳ ишлари билан мени ўраб олганларида?!
7Улар мол–мулкига ишонадилар,
Беҳисоб бойликлари ила мақтанадилар.
8Ахир, ҳеч ким ҳаётини[86] пул тўлаб қутқара олмас,
Ёки унинг учун Худога тўлов беролмас.
9Инсон ҳаёти учун тўлов ғоят қимматдир,
Ҳеч қандай тўлов етарли бўлмас.
10Йўқса инсон то абад яшарди,
Қабр юзини асло кўрмасди.

 

11Донони қаранг, улар ҳам ўлади,
Аҳмоқ, бемаъни бирдай ҳалок бўлади,
Уларнинг бойлиги бошқага қолади.
12Юртларга ўзларининг номини берганда ҳам,
Мозор то абад уйи бўлиб қолади,
Маскани наслдан–наслга ўтаверади[87].
13Бойлигига қарамай инсон то абад қолмас,
Ўладиган жонзотга ўхшайди улар.

 

14Ўзларига ишонганларнинг қисмати шудир,
Уларнинг сўзини маъқуллаганларнинг тақдири шудир:
15Қўйлар каби ўликлар диёрига ҳайдаладилар,
Ўлим уларнинг чўпони бўлади,
Тонгда тўғри инсонлар уларнинг устидан ҳукмрон бўлади,
Таналари чириб кетади,
Ўликлар диёри[88] уларнинг қасри бўлади.
16Ўликлар диёри ҳукмидан Худо мени қутқаради,
Шубҳасиз, У мени Ўз ёнига олади.

 

17Биронтаси бойиб кетганда,
Уйининг ҳашамати ошиб кетганда,
Ваҳимага тушма!
18Оламдан ўтганда, у ўзи билан ҳеч нарса олиб кетмайди,
Бойлиги ҳам унинг ортидан қабрга эргашиб бормайди.
19Ҳаётлигида ўзини бахтиёр ҳисоблайди,
Ошиб–тошиб яшагани учун
Кўплар унга ҳамду сано айтади.
20У ҳам ота–боболари ёнига кетади,
Улар каби ёруғликни бошқа кўрмайди.
21Бойлиги бўла туриб ақлсиз бўлганлар
Ўладиган жонзотга ўхшайдилар.

 

49–САНО

 

1Осифнинг[89] саноси.

 

Худолар Худоси — Эгамиз
Сўйлар, даъват қилар ер юзига
Шарқдан ғарбга қадар.
2Худо Ўз нурини сочар Қуддусдан[90] —
Гўзалликда комил шаҳардан.

 

3Худойимиз келар, сукут сақламас,
Унинг олдида аланга ямлаб юборар,
Атрофида бўрон ғазабдан қутурар.
4Ўз халқини ҳукм этмоқ учун
Еру осмонни гувоҳ қилиб чақирар:
5“Йиғиб келинг Менинг тақводор халқимни,
Қурбонлик орқали Мен билан аҳд қилганларни!”
6Самолар эълон қилар Худонинг одиллигини,
Ҳакам Худонинг Ўзидир.

 

7Худо айтар: “Эшит, эй халқим, Мен сўзлайман,
Эй Исроил, сенга қарши гувоҳлик бераман,
Мен Худоман, сенинг Худойингман.
8Келтирган қурбонликларинг доимо олдимда.
Куйдирилган қурбонликларингдан шикоят қилмайман.
9Оғилингдаги буқангга муҳтож эмасман,
Сурувингдаги эчкингга ҳам зор эмасман.
10Меникидир ўрмондаги жамики ҳайвон,
Минглаб қирлардаги молу қўйлар.
11Меникидир жамики тоғдаги қушлар,
Меникидир даладаги барча жониворлар.
12Оч қолсам ҳам, сўрамасдим сизлардан,
Меникидир олам, ундаги ҳамма нарса.
13Мен буқа гўштини ейманми?!
Ёки эчки қонини ичаманми?!
14Мен, Худога, шукрона қурбонлиги қил,
Мен, Худойи Таолога, онтингни адо қил.
15Оғир кунда Менга илтижо қилгин,
Сенга нажот бераман,
Сен эса Менга мақтов айтасан.”

 

16Фосиққа эса Худо шундай дейди:
“Не ҳақинг бор қонунларимни тилга олмоққа?!
Не ҳақинг бор аҳдимни оғзингга олмоққа?!
17Нафрат ила қарайсан–ку йўл–йўриқларимга,
Отиб ташлайсан–ку каломларимни орқангга!
18Ўғрини кўрганингда, дўстлашасан у билан,
Шерик бўлиб оласан зинокорлар билан.
19Оғзинг ёмон сўзлар учун доим тайёрдир,
Тилингнинг тўқигани фақат ёлғондир.
20Ўтириб, биродарингга қарши сўйлайсан,
Туғишганингга ҳам туҳмат қиласан.
21Шу ишларни қилганингда, сукут сақлардим,
Мени ҳам ўзингга ўхшаган, деб ўйладинг.
Энди–чи, айбингни бўйнингга қўйиб,
Сени ҳукм қиламан.
22Эй Мени унутганлар, билиб қўйинг,
Йўқса сизларни парча–парча қиламан,
Биронта нажот бергувчи топилмайди.
23Менга шукрона қурбонлиги келтирганлар
Мени иззат қилган бўлади.
Мен Ўз нажотимни
Тўғри йўлдан юрганларга кўрсатаман.”

 

50–САНО

 

1-2Ижрочилар раҳбарига. Довуд Ботшеванинг олдига киргандан сўнг, Натан пайғамбар унинг олдига келганда[91], Довуднинг айтган саноси.

 

3Раҳм қилгин менга, эй Худо,
Содиқ севгинг, чексиз шафқатинг ила
Итоатсизлигимни олиб ташлагин.
4Ювиб ташла барча айбларимни,
Поклагин гуноҳларимдан.
5Ҳа, ўзимнинг итоатсизлигимни биламан,
Гуноҳим турар кўз ўнгимда мудом.
6Сенга, ёлғиз Сенга қарши гуноҳ қилганман,
Сенинг олдингда қабиҳликлар қилганман,
Шу боис ҳукм қилганингда Сен барҳақсан,
Қоралаганингда доимо тўғри бўлиб чиқасан.
7Мана, гуноҳкор бўлиб туғилганман,
Онам қорнидаёқ гуноҳкор эдим.

 

8Ҳа, инсон юрагида Сен истайсан ҳақиқатни,
Қалбимнинг тўрида ўргатгин[92] доноликни.
9Покла мени иссоп ўти[93] ила, тоза бўлайин,
Ювгин мени, қордан ҳам оқ бўлайин.
10Яна эшитай шодлик, қувонч хабарин,
Сен эзган суякларим яна қувонсин.
11Гуноҳларимдан четга ол кўзларингни,
Олиб ташла айбларимни.

 

12Эй Худо, менда тоза юрак яратгин,
Ичимда тўғри руҳни янгилагин.
13Ҳузурингдан мени улоқтириб ташлама,
Муқаддас Руҳингни мендан олма.
14Нажотинг шодлигини менга қайтаргин,
Итоат этишга менда истак уйғотгин.

 

15Шунда итоатсизларга Сенинг йўлларингни ўргатаман,
Гуноҳкорлар қайтиб келадилар Сенга.
16Қон тўкканим учун кечир мени, эй Худо,
Нажот берганингни севинч ила куйлар тилим,
Эй нажоткорим Худо!

 

17Лабларимни очгин, эй Раббий,
Оғзим Сени мадҳ айласин.
18Қурбонликни Сен хоҳламайсан,
Қурбонлик куйдирганимда ҳам
Сен хуш кўрмаган бўлардинг.
19Сенга маъқул қурбонлигим эзилган руҳдир,
Эзилган, тавба қилган юракни
Сен рад этмайсан, эй Худо.

 

20Лутфу караминг билан Қуддусни яшнатгин,
Сион шаҳри деворларини қайтадан қургин.
21Шунда муносиб қурбонликлар келтирилади,
Куйдириладиган қурбонликлар Сени мамнун қилади,
Қурбонгоҳингда буқалар назр қилинади.

 

51–САНО

 

1-2Ижрочилар раҳбарига. Эдомлик Доег Шоулнинг олдига бориб: “Довуд Охималекнинг уйига кирибди”, деб хабар берган пайтда[94] Довуднинг айтган қасидаси.

 

3Нечун мақтанасан ёвузлигинг ила, эй зўравон?!
Худонинг содиқлиги доим мен билан, ахир!
4Бало келтираман, дея режа қиласан,
Ўткир устарага ўхшайди тилинг.
Алдашга сен моҳирсан.
5Эзгуликдан кўра, ёвузликни ёқтирасан,
Ҳақиқатни сўйлашдан кўра, ёлғонни афзал биласан.
6Ҳалок қиладиган сўзларни яхши кўрасан,
Ёлғончи тилни севасан.

 

7Худо эса сени то абад вайрон қилади,
Сени ушлаб, чодирингдан тортиб чиқаради,
Тириклар юртидан йўқ қилиб ташлайди.

 

8Солиҳлар буни кўриб, қўрқади,
Фосиқнинг устидан кулади:
9“Қаранг, ўша одам Худони паноҳим деб билмади,
Мўл–кўл бойлигига умид боғлади,
Бошқаларни қириш туфайли кучайди.”

 

10Мен–чи, ўхшайман Худонинг уйидаги
Кўм–кўк зайтун дарахтига.
Худонинг содиқ севгисига
Мен то абад умидимни боғлайман.

 

11Эй Худо, Сенинг ҳамма қилганларинг учун
Сенга то абад шукр айтаман.
Тақводорларингнинг ҳузурида
Сенга умид боғлайман,
Ахир, Ўзинг яхшисан!

 

52–САНО

 

1Ижрочилар раҳбарига. “Қайғу–алам” куйига айтилган. Довуд қасидаси.

 

2Аҳмоқлар[95] ўз кўнглида: “Худо йўқ”, дейди.
Улар бузуқлардир, қилмиши жирканч ишлардир,
Яхшилик қилувчи бирон зот йўқдир.

 

3“Идрокли бирон зот бормикан?
Бормикан Менга юз бурган”, дея
Инсонга Худо осмондан боқар.
4Ҳаммаси йўлдан озган, бирдай бузилган,
Яхшилик қилувчи бир кимса йўқдир,
Ҳатто биронта ҳам йўқ!

 

5Улар идроксиз, бадкирдор,
Халқимни бир луқма нондай еб юборади,
Ҳеч қачон Худога сажда қилмайди.
6Ана, босаётир уларни қаттиқ ваҳима,
Бунақасини илгари кўрмаган улар.
Худо сочиб ташлар ғанимларингнинг суякларини.
Ахир, Худо рад этган уларни!
Шу боис, эй Исроил, сен уларни шарманда қилгансан.

 

7Эҳ, Қуддусдан[96] Исроилга нажот келсайди!
Худо Ўз халқини яна фаровонликка эриштирса,
Ёқуб насли шод бўлгай, Исроил севингай!

 

53–САНО

 

1-2Ижрочилар раҳбарига. Торли асбоблар жўрлигида. Зифликлар Шоулнинг олдига бориб: “Довуд бизнинг орамизда яшириниб юрибди”, деганларида[97], Довуднинг айтган қасидаси.

 

3Эй Худо! Буюк қудратинг ила мени қутқаргин!
Куч–қувватинг ила менга адолатли ҳукм чиқаргин!
4Эй Худо, эшитгин илтижоимни,
Тинглагин айтганларимни!
5Бегоналар қарши қўзғалди менга,
Зўравонлар қасд қилмоқчи жонимга,
Улар Сени писанд қилмайдилар.

 

6Эй Худо, менга мадад берасан,
Эй Раббий, менинг жонимни асрайсан.
7Душманларимнинг қабиҳлиги ўз бошига келсин,
Сен содиқсан, уларни қириб ташлагин!

 

8Шод бўлиб, Сенга қурбонлик келтираман,
Ўзинг яхшисан, эй Эгам, Сенга шукр айтаман!
9Сақладинг ҳар қандай кулфатдан мени,
Кўзларим кўрди душманларим мағлубиятини.

 

54–САНО

 

1Ижрочилар раҳбарига. Торли асбоблар жўрлигида. Довуд қасидаси.

 

2Ибодатимга қулоқ сол, эй Худо,
Илтижоимни эътиборсиз қолдирма.
3-4Эшит мени, жавоб бер,
Душманларим дағдағаси, фосиқларнинг сиқуви
Бошимга ғам–кулфат келтиради.
Улар ғазабланиб, мендан нафратланади.
Эҳ, ўйларим қийнар мени,
Бошимдан учган ақлим.

 

5Юрагим ҳасратга тўладир,
Ўлим ваҳимаси мени босиб келадир.
6Қўрқув, титроқ менга келмоқда,
Даҳшат мени эзиб бормоқда.
7“Қанийди каптар каби қанотим бўлса”, дедим,
“Учиб кетиб, ором олган бўлардим.
8Ҳақиқатан, узоқларга учиб қутулардим,
Саҳрода макон қилган бўлардим.
9Қутурган шамолу бўрондан қочиб,
Ўзимга бошпана топгани шошилган бўлардим.”

 

10Эй Раббий, уларни чалғит,
Уларнинг гапларини чалкаштир.
Шаҳарда зўравонлик, жанжални кўриб турибман.
11Улар кеча–кундуз шаҳар девори устида изғийди,
Ёвузлик, ваҳима шаҳар ичида юз бермоқда.
12Шаҳарнинг ўртасида бузғунчилик,
Кўчаларидан зулм ва ҳийла аримайди.

 

13Ғанимларим мени ҳақорат қилганда эди,
Бунга бардошим етган бўларди.
Душманим ўзини мендан юқори қўйганда эди,
Ундан яширинган бўлардим.
14Аммо у менинг тенгим–ку,
Яқин дўстим ҳамда ҳамроҳим–ку.
15У билан дилкаш дўст эдик,
Эй Худо, Сенинг уйингдаги йиғинда бирга юрардик.
16Уйлари, юраклари фосиқликка тўла бўлгани учун
Ғанимларим ўлимга рўбарў бўлсин,
Тириклайин ўликлар диёрига[98] тушсин.

 

17Мен илтижо қиламан Худога,
Нажот беради Эгам менга.
18Оқшом, саҳар ҳамда кундуз
Дарду фиғонларимни айтаман.
Эгам менинг овозимни эшитади.
19Гарчи менга қаршилар кўп бўлса ҳам,
Бирорта ҳам зарар етказмай
Мени жанглардан қутқаради.
20Азалдан тахтда ўтирган Худо
Менга қулоқ тутиб,
Йўлларини ўзгартирмагани учун,
Худодан қўрқмаганлари учун
Душманларимни мағлуб қилади.

 

21Ҳамроҳим ўз дўстига қарши қўлини кўтарди,
Мен билан қилган аҳдига у хиёнат қилди.
22Унинг оғзидан бол томади,
Юраги эса адоватга тўла.
Сўзлари мойдан ҳам ёқимли,
Аслида қиндан чиққан қиличдайдир.

 

23Ташвишларингни Эгамизга топширгин,
У сенга таянч бўлади.
Эгамиз ҳеч қачон солиҳнинг йиқилишига йўл қўймайди.

 

24Эй Худо, фосиқларни Сен
Ўликлар диёрига улоқтирасан.
Қонхўр, хоин кимсалар асло
Умрининг ярмисини ҳам яшамайди.
Мен эса Сенга умид боғлайман.

 

55–САНО

 

1Ижрочилар раҳбарига. “Узоқдаги жим кабутар” куйига айтилган. Филист халқи Довудни Гат шаҳрида тутиб олганда[99], унинг айтган қўшиғи.

 

2Шафқат қил менга, эй Худо,
Одамлар мени таъқиб қилмоқда,
Ғанимларим кун бўйи мени эзмоқда.
3Бўҳтончилар кун бўйи мени таъқиб қилади,
Кўплари менга ҳужум қилади, эй Худойи Таоло!
4Қўрққанимда Сенга умид боғлайман.
5Эй Худо, каломингни мадҳ этаман,
Қўрқмайман, Сендан умид қиламан,
Банданг менга не қила олади?!

 

6Ғанимларим ҳар доим гапимни бузиб кўрсатади,
Менга зарар етказмоқ учун фитналар қилади.
7Ёвуз ниятда ортимдан писиб келади,
Ҳар бир қадамимни ўлчаб юради,
Улар ҳаётимга чек қўйишни истайди.
8Жиноятлари учун уларни улоқтир[100],
Эй Худо, ғазабинг ила уларни ерга ур!

 

9Сен қайғуларимни ҳисобга олгансан,
Кўз ёшларимни идишингга солиб йиғиб қўйгин.
Ахир, уларнинг ҳар бири китобингда ёзилган–ку!
10Сенга илтижо қилган куним
Душманларим ортга чекинади.
Ҳа, биламан, Сен мен томонда.
11Эй Худо, каломингни мадҳ этаман,
Ҳа, Эгам, Сенинг каломингни мен мадҳ этаман.
12Сендан умид қиламан, қўрқмайман,
Банданг менга не қила олади?!

 

13Эй Худо, Сенга берган онтимни бажармоғим шарт,
Шукрона назрларимни Сенга атайман.
14Жонимни ўлимдан қутқариб қолдинг,
Оёғимни қоқилишдан сақладинг.
Шу боис, эй Худо, Сенинг олдингда,
Ҳаёт нурида юраман.

 

56–САНО

 

1Ижрочилар раҳбарига. “Хароб этма” куйига айтилган. Довуднинг Шоулдан қочиб, ғорга кирганда[101] айтган қўшиғи.

 

2Эй Худо, раҳм қилгин менга, раҳм қил,
Менинг жоним Сенда паноҳ топади.
Ҳалокатли офатлар ўтиб кетгунча
Мен қанотларинг соясида паноҳ топаман.

 

3Ёлвораман Худойи Таолога,
Мен учун қасос олувчи Худога[102].
4Самодан нажот юбориб, У мени қутқаради,
Мени топтайдиганларни шарманда қилади.
Худо Ўз севгию садоқатини юборади.

 

5Мен одам ейдиган шерлар[103] орасида ётгандайман.
Уларнинг тишлари найзаю ўқ кабидир,
Уларнинг тиллари кескир қиличдайдир.

 

6Эй Эгам, фалакдан ҳам юқорида юксалавер!
Шуҳратинг бутун замин узра ёйилсин.

 

7Душманларим оёқларимга тузоқ қўйган,
Қайғу–кулфатдан руҳим чўккан.
Улар сўқмоқларимда чуқур қазиди,
Ўзлари қазиган чуқурга ўзлари қулади.

 

8Эй Худо, юрагим Сенга содиқ,
Ҳа, юрагим Сенга содиқдир!
Сени куйлаб, қўшиқ айтаман.
9Уйғонгин, эй жоним!
Уйғон, эй арфа, лира!
Тонгни ҳам мен уйғотаман!
10Эй Раббий, халқлар орасида Сенга шукрона айтаман,
Эллар орасида Сенга ҳамду сано куйлайман.
11Содиқ севгинг самолардай юксакдир,
Садоқатинг булутларга чўзилгандир.

 

12Эй Худо, фалакдан ҳам юқорида юксалавер!
Шуҳратинг бутун замин узра ёйилсин.

 

57–САНО

 

1Ижрочилар раҳбарига. “Хароб этма” куйига айтилган. Довуд қўшиғи.

 

2Эй ҳукмдорлар! Наҳот сиз адолатли қарор чиқарасиз?!
Наҳот сизлар тўғрилик ила халқларни ҳукм қиласиз?!
3Йўқ, ахир, юракларингиз адолатсизликка тўла–ку!
Ер юзида қўлларингиз зўравонликни тақсимлайди–ку!
4Фосиқлар онасининг қорнидаёқ адашади,
Ёлғончилар туғилишданоқ йўлдан озади.
5Уларнинг заҳри илоннинг заҳрига ўхшайди,
Кар илонга ўхшаб қулоқларини беркитади.
6Илон ўйнатувчилар куйини эшитмайди,
Моҳир афсунгарни асло эшитмайди.

 

7Синдир уларнинг тишларини, эй Худо,
Суғуриб ол шерваччаларнинг қозиқ тишларини, эй Эгам!
8Улар оқар сувдай йўқ бўлиб кетсин,
Уларнинг ўқлари нишонга тегмайдиган бўлсин.
9Балчиққа ботиб кетган шиллиқ қуртдай бўлсин,
Онаси қорнидан ўлик туғилиб,
Ҳеч қачон қуёш кўрмаган чақалоқдай бўлсин.
10Ёнаётган тикан қозонни тез қиздиргандай
Фосиқни шунчалик тез супуриб йўқ қилгин.

 

11Фосиқдан ўч олинганда, солиҳ севинади,
Уларнинг қонида солиҳ оёқларини ювади.
12Одамлар айтар: “Шубҳасиз, солиҳга мукофот бордир,
Ер юзида ҳукм қилувчи Худо албатта бордир.”

 

58–САНО

 

1Ижрочилар раҳбарига. “Хароб этма” куйига айтилган. Шоул Довудни ўлдириш учун унинг ҳовлисини пойлашга киши юборганда[104], Довуднинг айтган қўшиғи.

 

2Ғанимларимдан мени қутқар, эй Худойим,
Менга қарши турганлардан ҳимоя қил мени.
3Бадкирдорлардан қутқаргин мени,
Қонхўрлардан сақлагин мени.

 

4Қара, улар мени пойлаб ётарлар,
Золимлар менга қарши фитна қиларлар,
Гарчи айбу гуноҳим бўлмаса–да, эй Эгам,
5Гарчи мен ҳақсизлик қилмасам–да,
Улар менга қарши ҳужум қилмоққа тайёр.
Қўзғал Ўзинг, аҳволимни кўр, кел ёрдамга.
6Эй Исроил халқининг Худоси,
Эй Парвардигори Олам — Эгам,
Қани, бўл, барча халқларни жазолагин,
Ёвуз сотқинларга шафқат қилмагин.

 

7Ғанимларим ҳар кун оқшомда қайтиб келади,
Итлардай увиллаб, шаҳар изғийди.
8Қара, оғизларидан қусуқ чиқади,
Тилларидан заҳар сўзлар чиқади,
“Ким ҳам бизни эшитарди”, дея ўйлайди.

 

9Улар устидан Сен куласан, эй Эгам,
Ҳамма халқларни Сен масхаралайсан.
10Сенга интизорман, эй Қудратим,
Сен менинг қалъамсан, эй Худо!
11Содиқ севгинг ила, эй Худойим, менга мадад берасан,
Кўзларимга душманларим мағлубиятини кўрсатасан.

 

12Уларни ўлдирма, халқим бу сабоқни унутиб қўяр,
Қудратинг билан уларни титрат,
Эй қалқоним Раббий, уларни кўтариб ур.
13Уларнинг оғзидан чиққан гуноҳлар учун,
Лабларидан чиққан сўзлар учун
Ўзларининг такаббурлиги орқали илинсин.
Улар айтадиган лаънат, ёлғон учун
14Ғазабинг ила уларни йўқ қилгин,
Битта ҳам қолдирмай қириб ташлагин.
Шунда эй Худо, Ёқуб насли устидан ҳукмрон эканлигинг
Ернинг тўрт томонида маълум бўлади.

 

15Ғанимларим ҳар кун оқшомда қайтиб келади,
Итлардай увиллаб, шаҳар изғийди.
16Овқат излаб дайдиб юради,
Агар тўймасалар, ириллайди.

 

17Мен эса Сенинг қудратингни тараннум этаман,
Содиқ севгингни тонгда севинч ила куйлайман.
Сен менинг қалъам бўлгансан,
Кулфатда қолганимда паноҳимсан.
18Эй Қудратим, Сени куйлаб мадҳ қиламан,
Сен, эй Худо, менинг қалъамсан,
Содиқ севгисини кўрсатувчи Худосан.

 

59–САНО

 

1-2Ижрочилар раҳбарига. “Нилуфар гул шаҳодати” куйига айтилган. Таълим учун. Довуд Орам–Нахрайим[105] ва Орам–Зўво[106] халқи билан жанг қилгандан кейин[107] Йўаб қайтиб келиб, ўн икки минг эдомликни Туз водийсида[108] ўлдирганда, Довуднинг айтган қўшиғи.

 

3Эй Худо, бизни тарк этдинг,
Мудофаамизни ёриб ўтдинг,
Биздан ғазабландинг,
Энди бизни олдинги ҳолимизга қайтаргин!
4Ерни силкитдинг, ёриқлар очдинг,
Ёриқларни тузатгин, ер тебранмоқда.
5Халқингга кўп азоблар бердинг,
Каловланиб юрсин, деб ичгани шароб[109] бердинг.

 

6Улар камон ўқларидан яшириниб олсин, дея[110]
Ўзингдан қўрққанларга ишора бериб, байроқ кўрсатасан.
7Ўнг қўлинг ила ғалаба ато қилгин,
Бизга жавоб бергин[111],
Ўзингнинг севганларинг нажот топсин.

 

8Эй Худо, Ўз муқаддас маконингдан ваъда бергансан[112]:
“Шодланиб, Шакамни[113] бўлиб ташлайман,
Сухўт водийсини[114] тақсимлаб бераман.
9Гилад Меникидир, Манаше[115] Меникидир,
Эфрайим дубулғамдир, Яҳудо[116] салтанат ҳассамдир.
10Мўаб Менинг қўлювгичимдир,
Эдом узра чориғимни отаман[117],
Олқишла мени, эй Филистлар![118]”

 

11Эҳ, қанийди мустаҳкам шаҳарга[119] мени олиб борсалар,
Эдомга мени бошлаб борсалар.
12Эй Худо, ахир, бизни Ўзинг рад этдинг–ку!
Лашкаримизга йўлбошчилик қилмаяпсан–ку энди!
13Душмандан қутқариб, бизга ёрдам бер,
Инсоннинг ёрдами бутунлай беҳуда.
14Эй Худо, Сен билан биз ғолиб бўламиз,
Душманларимизни Сен янчиб ташлайсан.

 

60–САНО

 

1Ижрочилар раҳбарига. Торли асбоблар жўрлигида. Довуд саноси.

 

2Эшитгин, эй Худо, оҳу ноламни,
Тинглагин менинг ибодатимни.
3Ернинг у четидан Сенга ёлвораман,
Юрагим қон бўлганда, Сени чақираман.
Етиб бўлмас баланд қояга мени олиб чиққин.
4Сен менинг паноҳим бўлгандирсан,
Душманимга қарши мустаҳкам минорасан.

 

5Чодирингда то абад маскан қилай,
Қанотларинг соясида паноҳ топай.
6Ахир, эй Худо, онтимни эшитгансан,
Номингдан қўрққанларнинг мулкидан менга ато қилгансан.

 

7Шоҳнинг умрини узайтиргин,
Насллар оша ҳаётини давом эттиргин.
8Эй Худо, у то абад ҳузурингда тахтда ўтирсин,
Содиқ севгинг, садоқатинг ила уни ҳимоя қилгин.

 

9Шунда сенга ҳар доим ҳамду сано куйлайман,
Берган онтимни ҳар куни адо этаман.

 

61–САНО

 

1Ижрочилар раҳбари Ёдутунга[120]. Довуд саноси.

 

2Жоним ёлғиз Худога мунтазирдир,
Нажот менга Худодан келади.
3Ҳа, Унинг Ўзи суянган қоям, нажотимдир.
Қалъам Удир, шу боис асло қоқилмасман.

 

4Эй душманлар, қачонгача мени туртасизлар?!
Лиқиллаб турган четан деворга,
Қийшайган деворга ҳужум қилгандай
Ҳаммангиз менга ёпишаверасизларми?!
5Сизнинг режангиз обрўйимни тўкмоқдир.
Ёлғон–яшиқ гаплардан завқ оласиз,
Оғзингиз билан дуо қиласиз,
Ичингизда эса лаънат ўқийсиз.

 

6Эй жоним, ёлғиз Худога мунтазир бўлгин,
Умидим манбаи Унинг Ўзидир.
7Ёлғиз Худодир суянган қоям, нажотим,
Қалъам Удир, шу боис қоқилмасман.
8Нажотиму шарафим Худодан келар,
Қудратли қояму паноҳим Удир.

 

9Эй халқим, умид қил Худодан,
Юрагингни очгин доимо Унга,
Бизнинг паноҳимиз Худодир.

 

10Инсон зоти бир нафасдир,
Ҳа, инсон зоти ёлғондир!
Агар тарозида тортиб кўрилса,
Ҳаммаси бирга ҳаводан ҳам енгил чиқади.
Уларнинг асло вазни йўқдир.
11Юлғичликка ишониб қолма,
Талончиликка беҳуда умид қилма,
Мабодо бойлигинг кўпайиб қолса,
Бойлигингга кўнгил боғлама.

 

12Эй Худо, Сен менга бир нарса айтдинг,
Шу икки нарса ҳақида менга гапирдинг:
Сен қудратли Худосан.
13Эй Раббий, Сенинг севгинг чексиздир.
Шу боис Сен ҳар бир инсонни
Қилган ишларига кўра мукофотлайсан.

 

62–САНО

 

1Яҳудо чўлида бўлганда, Довуднинг айтган саноси.

 

2Эй Худо, менинг Худойимсан, интиламан Сенга,
Қуруқ, толиққан сувсиз тупроқдай
Жоним ташнадир Сенга,
Вужудим орзуманддир Сенга.
3Муқаддас масканингда Сенга нигоҳ ташладим,
Қудратингни, шуҳратингни кўрдим.
4Ҳаётдан афзал Сенинг севгинг,
Тилимдан тушмас Сенинг олқишинг.
5Бир умр Сени олқишлайман,
Қўлларимни кўтариб, Сенга сажда қиламан.
6Илик билан ёғ егандай жоним мамнун бўлади,
Шодиёна қўшиқлар ила Сени мадҳ қиламан.

 

7Ўрнимда ётиб ҳам, Сени эслайман,
Сени ўйлаб, тунни қарши оламан.
8Ўзинг Менинг мададкорим бўлдинг,
Қанотларинг соясида севинч ила куйлайман.
9Сенинг ортингдан қолмай эргашаман,
Ўнг қўлинг мени маҳкам тутади.

 

10Жонимнинг пайига тушганлар
Ернинг қаърига тушиб йўқ бўлиб кетади.
11Улар қиличнинг дамига йўлиқади,
Чиябўриларга ем бўлади.

 

12Шоҳ эса Худодан севинч топади,
Худо номи билан онт ичганлар Уни мадҳ қилади,
Ёлғончиларнинг оғзи эса ёпилади.

 

63–САНО

 

1Ижрочилар раҳбарига. Довуд саноси.

 

2Эй Худо, овозимни эшитгин илтижо қилганимда,
Ҳаётимни душман ваҳимасидан қутқаргин.
3Фосиқнинг фитнасидан мени яширгин,
Бадкирдорлар тўдасидан ҳимоя қилгин.
4Улар тилларини шамширдай қайрайди,
Нишонга олиб, заҳарли сўзларини ўқдай отади.
5Айбсиз одамни пистирмадан туриб отади,
Ҳеч қўрқмай, бирданига унга ўқ узади.
6Бир–бирининг қабиҳ режаларин қўллаб–қувватлайди,
Яширинча тузоқ қўйишга тил бириктиради,
“Буни ким ҳам кўрарди”, деб ўйлайди.
7Улар адолатсизликни қасд қилади:
“Ажойиб режа туздик”, деб айтади.
Албатта инсон фикри, юрагини билиб бўлмайди.

 

8Худо эса фосиқларга ўқ узади,
Тўсатдан улар яраланади.
9Уларнинг тили ўзларининг бошини ейди,
Уларни кўрганлар қалтираб кетади.
10Жамики одамзод қўрқиб қолади,
Худонинг ишларини улар эълон қилади,
Худонинг қилганлари ҳақида ўйлаб кўради.

 

11Солиҳлар Эгамиз туфайли севинч топсин!
Солиҳлар Унда паноҳ топсин,
Ҳамма тўғри инсонлар Уни мадҳ этсин.

 

64–САНО

 

1Ижрочилар раҳбарига. Довуд саноси. Қўшиқ.

 

2Эй Қуддусдаги[121] Худо, Сен лойиқсан ҳамду санога,
Сенга берган онтимизни бажо қиламиз.
3Сенсан ибодатларга жавоб бергувчи,
Жамики одамзод Сенга келади.
4Гуноҳ устимиздан[122] тантана қилган,
Сен эса кечирасан гуноҳларимизни[123].
5Қутлуғ ҳовлимда яшасин, дея
Сен Ўзинг танлаб,
Олиб келган инсон нақадар бахтли!
Уйингнинг, муқаддасМаъбадингнинг
Неъматларидан биз баҳраманд бўламиз.

 

6Ғаройиб ишлар кўрсатиб,
Ғалаба ила бизга жавоб берасан,
Эй нажоткоримиз Худо!
Ернинг тўрт томонининг,
Ҳамда энг узоқ денгизларнинг умиди Сенсан.
7Куч билан Ўзингни қуроллантиргансан,
Қудратинг ила тоғларни жойлаштиргансан.
8Денгизлар ҳайқириғини бостирасан,
Тўлқинлар шовқинини тинчитасан.
Халқлар шовқин–суронига барҳам берасан.
9Дунёнинг у четида яшовчилар
Мўъжизаларингдан қўрқувга тушади.
Шарқдан ғарбгача халқлар
Сенинг ишларингни севинч ила куйлайди.

 

10Заминни Сен суғориб парваришлайсан,
Мўл–кўл қилиб уни бойитасан.
Эй Худо, дарёларинг суви лиммо–лимдир,
Инсонларни дон–дун билан таъминлашни мўлжаллагансан.
11Эгатларини қондириб суғорасан,
Баланд жойларини ўзинг текислайсан,
Ёмғир билан тупроғини юмшатасан,
Ҳосилига барака берасан.
12Мўл ҳосил билан йилга тож кийгизасан,
Араваларинг юрган йўллардан бойлик оқади.
13Чўл серсув ўтлоқзорларга айланади,
Тепаликлар севинчга бурканади.
14Яйловлар қўй сурувлари билан қопланади,
Водийлар донларга тўлади,
Улар севинчдан ҳайқириб қўшиқ айтади.

 

65–САНО

 

1Ижрочилар раҳбарига. Сано. Қўшиқ.

 

Худога шодлик ила ҳайқиринг,
Эй ер юзидаги инсонлар!
2Худонинг улуғворлигини куйланг!
Унга ажойиб ҳамду санолар айтинг!
3Худога айтинглар:
“Сенинг ишларинг нақадар ғаройиб!
Қудратинг буюклигидан
Душманларинг олдингда ғужанак бўлади.
4Бутун замин Сенга сажда қилади,
Улар Сенга ҳамду сано айтади,
Ҳа, Ўзингга ҳамду сано куйлайди.”

 

5Кел! Худо нима қилганини кўргин!
Инсон манфаати учун қилган
Ғаройиб ишларини кўргин!
6Денгизни қуруқ ерга айлантирди,
Ота–боболаримиз сувлардан юриб ўтди[124],
У ерда қилган ишларидан,
Худо туфайли биз севинамиз.
7Қудрати ила то абад ҳукм суради,
Кўзлари халқларни кузатиб туради,
Унга қарши исёнчилар қўзғалмасин.

 

8Эй халқлар, Худойимизга олқишлар айтинг,
Унинг ҳамду саноси янграсин.
9У бизнинг ҳаётимизни сақлаган,
Оёқларимизни тойиб кетишдан асраган.

 

10Эй Худо, Сен бизни синадинг,
Кумушни тозалагандай бизни тозаладинг.
11Бизни тузоққа йўлиқтирдинг,
Елкамизга оғир юк ортдинг.
12Араваларни бошимиз узра юргиздинг,
Олов, сувлардан биз кечиб ўтдик,
Фаровонликка[125] бизни олиб келдинг.

 

13Куйдириладиган қурбонликлар билан
Сенга берган онтимни адо этгани
Мен Сенинг уйингга келаман.
14Кулфатда қолганимда онт ичган эдим,
Тилим ваъда берган, оғзим сўйлаган эди.
15Бўрдоқиларни куйдириб, Сенга қурбонлик қиламан.
Қўчқор, така, буқаларни келтираман.
Қурбонликларнинг ҳидлари осмонга етиб боради.

 

16Эй Худодан қўрққанлар, келиб, эшитинглар,
Мен учун У нима қилганин сўзлаб берайин.
17Мадад сўраб Худога ёлвордим,
Унинг ҳамду саноси ҳеч тилимдан тушмади.
18Юрагимда гуноҳим бўлса эди,
Мени асло эшитмас эди Раббий.
19Худо мени тинглади,
Ибодат қилганимда, овозимни эшитди.

 

20Худога олқишлар бўлсин!
Ибодатимни У рад қилмади,
Содиқ севгисини мендан дариғ тутмади.

 

66–САНО

 

1Ижрочилар раҳбарига. Торли асбоблар жўрлигида. Сано. Қўшиқ.

 

2Эй Худо, меҳрибон бўлгин, барака бергин бизга,
Юзинг нурини сочгин лутф ила устимизга,
3Заминда маълум бўлади Сенинг йўлларинг,
Жамики халқлар орасида маълум бўлади Сенинг нажотинг.

 

4Эй Худо, халқлар Сени мадҳ қилсин,
Жамики халқлар Сенга ҳамду сано айтсин.
5Халқларни Сен одиллик ила ҳукм қиласан,
Замин узра элатларга йўлбошчилик қиласан,
Севинсин халқлар, шодланиб қўшиқ айтсин.
6Эй Худо, халқлар Сени мадҳ қилсин,
Жамики халқлар Сенга ҳамду сано айтсин.

 

7Ер ўз ҳосилини берсин,
Худойимизнинг Ўзи бизга барака берсин.
8Ҳа, Худо бизга барака берсин!
Ернинг тўрт томонидаги халқлар Унга тиз чўксин.

 

67–САНО

 

1Ижрочилар раҳбарига. Довуд саноси. Қўшиқ.

 

2Қўзғалсин Худо, тарқалиб кетсин душманлари,
Олдидан қочиб кетсин Ундан нафратланганлар.
3Тутунни шамол тарқатгани каби
Худо уларни ҳайдаб юборсин.
Мум оловда эригани каби
Худо олдида фосиқ ҳалок бўлсин.
4Солиҳлар эса хурсанд бўлсин,
Худо олдида шод бўлсин,
Улар хурсандликка тўлиб–тошсин.

 

5Худога ҳамду санолар куйланг,
Унинг номини тараннум этинг.
У булутларни миниб боради,
Уни улуғланг.
У Эгамиздир!
Ҳузурида шодланинг!
6У Худодир, макони муқаддасдир,
Етимларнинг отаси, бевалар ҳимоячисидир.
7Худо ёлғизларни хонадонга жойлаштиради,
Асирларни роҳатга, эркинликка олиб чиқади,
Исёнкорлар эса қақраган ерга эга бўлади.

 

8Эй Худо, Ўз халқингнинг олдида борганингда,
Саҳро бўйлаб юриш қилганингда,
Замин титради, осмон ёмғирини қуйди.
9Эй Синай тоғининг Худоси[126], Сенинг ҳузурингда,
Эй Исроил халқининг Худоси, Сенинг олдингда,
Замин титради, осмон ёмғирини қуйди.
10Сен, эй Худо, мўл ёмғир бердинг,
Толиққан ерингга[127] қайтадан куч ато этдинг.
11Халқинг ўша ерда бошпана топди,
Эй Худо, ҳимматингдан муҳтожларни баҳраманд қилдинг.

 

12Раббийдан амр келади,
Аёлларнинг катта жамоаси хушхабарни элтади:
13“Шоҳлару лашкарлар шоша–пиша қочади!”
Исроил аёллари чодирларда ўлжани бўлишиб олади!
14Ҳатто уйда қолганлар учун ҳам
Бордир кумуш билан қопланган каптар қанотлари,
Ялтироқ олтин билан қопланган каптар патлари.
15Қодир Худо шоҳларни тўзғитганда,
Залмон тоғига[128] қор ёққандай бўлди.

 

16Эй Башаннинг тоғи[129], улуғвор тоғ,
Эй чўққилари кўп тоғ, Башаннинг тоғи!
17Эй чўққилари кўп тоғ!
Худо макон қилиб танлаган тоққа[130]
Нега ҳасад билан қарайсан?
Эгамиз то абад у ерда истиқомат қилади.

 

18Худонинг жанг аравалари сон–саноқсиздир,
Раббий Синайдан муқаддас маконига келади[131].
19Юксакларга[132] чиқди У,
Асирларни ортидан эргаштирди.
Халқлардан ҳадялар олди,
Ҳатто гуноҳкор исёнчилардан ҳам олди.
Ахир, Парвардигор Эгамиз у ерда яшайди!

 

20Раббийга олқишлар бўлсин,
У ҳар кун оғирлигимизни кўтаради.
Худо бизнинг нажотимиздир.
21Худойимиз — нажот бергувчи Худо,
Эгамиз Раббий ўлимдан қутқаради.

 

22Худо шубҳасиз душманлар бошини янчади,
Гуноҳ йўлидан юрган одамнинг
Бош суякларини ҳам эзади.
23Раббий шундай дейди:
“Душманларингни Башандан қайтариб келаман,
Уларни денгиз тубидан олиб келаман.
24Оёғингни душманларинг қонига ботирасан,
Итларинг ҳам душман қонини ялаб,
Ўз улушини олади.”

 

25Эй Худо, зафарли карвонинг кўринмоқда!
Менинг Шоҳим, Худойимнинг карвони
Муқаддас маконингга бораётгани кўринмоқда!
26Олдинда қўшиқчилар, орқада созандалар,
Уларнинг ўртасида чилдирма чалган қизлар куйлар:
27“Олқишлар айтинг Худога буюк жамоа ичра,
Ҳамду санолар ўқинг Эгамизга,
Эй Исроилнинг манбаидан пайдо бўлганлар!”
28Уларнинг энг кичиги Бенямин қабиласи олдинда келади,
Ортидан тўп бўлиб Яҳудо шаҳзодалари келади,
Забулун, Нафтали[133] шаҳзодалари уларга эргашади.

 

29Эй Худо, кўрсатгин қудратингни![134]
Эй Худо, илгаригидай намоён қил кучингни!
30Қуддусдаги Маъбадинг ҳақи–ҳурмати
Шоҳлар Сенга ҳадялар келтиради.
31Мисрга, қамишзор орасидаги ўша ёввойи ҳайвонга[135] танбеҳ бер,
Халқларга, ўша буқалар подасига, бузоқларига танбеҳ бергин.
Сенга таъзим қилиб, кумушларини назр қилишсин.
Урушдан лаззатланувчи бу халқларни тўзғитгин.
32Мисрдан бронза келтирилади[136],
Ҳабашистон[137] Сенга қўлларин чўзиб, эй Худо,
Ўлпон тўлашга шошилиб қолади.

 

33-34Худони тараннум этинг, эй ер юзи шоҳликлари,
Самолар — азалий самолар узра чиққан,
Ҳайбатли овози гулдураган
Раббийга ҳамду санолар куйланг.
35Ҳаммага эълон қилинг Худонинг қудратини,
Унинг улуғворлиги Исроил устидадир,
Унинг қудрати самолардадир.
36Худо қўрқинчлидир Ўзининг Муқаддас масканида,
Исроил халқининг Худоси куч–қудрат берар Ўз халқига.

 

Худога олқишлар бўлсин!

 

68–САНО

 

1Ижрочилар раҳбарига. “Нилуфар” куйига айтилган. Довуд саноси.

 

2Эй Худо, мени Ўзинг қутқар,
Сувлар бўғзимга қадар кўмди.
3Ботқоққа чўкиб бораётирман,
Оёғимни қўйгани қаттиқ ер йўқ.
Чуқур сувларга ботиб кетдим,
Энди тўлқинлар мени ютмоқда.
4Мадад сўраб, силлам қуриди,
Томоқларим қақраб кетди,
Эй Худойим, Сени кутиб, кўз нурим сўнди.

 

5Сабабсиз мендан нафратланганлар
Бошимдаги сочимдан ҳам кўпдир.
Кўпчилик сабабсиз менга душмандир,
Улар жонимга қасд қилмоқчилар.
Мен ўғирламаган нарсаларни улар
Қайтиб бер, деб мени мажбур қилмоқдалар.
6Эй Худо, ақлсизлигимни Ўзинг биласан,
Айбларим Сендан асло яширин эмас.

 

7Эй Сарвари Олам — Раббий,
Сендан умид қилганлар
Мен туфайли уятга қолмасинлар.
Эй Исроил халқининг Худоси,
Сенга юз бурганлар
Мен туфайли шарманда бўлмасинлар.
8Сени деб ҳақоратга чидадим,
Хижолатдан юзларим шувут.
9Ака–укаларимга гўё бегонадайман,
Туғишганларим орасида мусофирдайман.

 

10Сенинг уйингга бўлган севгим ичимни ёндирар,
Сени ҳақоратлаганлар мени ҳақорат қилган бўлар.
11Фарёд қилиб, рўза тутганимда,
Мен масхара бўлдим.
12Кулфатда қолиб, қанор кийганимда[138],
Улар устимдан кулдилар.
13Шаҳар дарвозаси олдида[139] ўтирганлар
Мени ғийбат қиларлар,
Маст–аластлар мен тўғримда қўшиқ айтарлар.

 

14Мен эса, эй Эгам, Сенга ибодат қиламан.
Маъқул вақтда, содиқ севгинг соясида, эй Худо,
Ишончли нажотинг билан жавоб бер менга.
15Мени қутқаргин, ботқоққа ботиб кетмай,
Мендан нафратланганлардан халос бўлай,
Мени чуқур сувлардан сақлагин.
16Тўфон мени ғарқ қилмасин,
Тубсиз сувлар мени ютмасин,
Қабр менга оғзин очмасин.

 

17Жавоб бер ибодатимга, эй Эгам,
Нақадар эзгудир содиқ севгинг,
Буюк шафқатинг ила менга юз бургин.
18Мен, Ўз қулингни жамолингдан бебаҳра қилма,
Кулфатда қолганман, жавоб бер тезда.
19Яқинроқ кел, қутқаргин мени,
Душманларимдан халос қил мени.

 

20Ҳақоратга дучор бўлганим,
Шармандаю шармисор бўлганим
Ўзингга равшан.
Ҳамма душманларимни биласан.
21Ҳақоратлар қалбимни яралаб,
Тушкунликка туширди.
Бир ҳамдард изладим, ҳеч ким йўқ эди,
Тасалли берувчи изладим–у, топмадим.
22Овқатимга улар заҳар солдилар,
Чанқаганимда менга узум сиркаси бердилар.

 

23Дастурхонлари ўзларига тузоқ бўлсин,
Ҳамтовоқлари учун қопқон бўлсин.
24Кўз нурлари сўнсин, кўрмайин қолсин,
Беллари то абад букчайиб қолсин.
25Улар устига ғазабингни сочгин,
Қаҳринг аланга олиб, уларни ютиб юборсин.
26Уларнинг макони ташландиқ бўлиб қолсин,
Чодирларида тирик бир жон қолмасин.
27Сен урган инсонларни улар таъқиб қилади,
Сен берган яра азобларини улар ғийбат қилади.
28Гуноҳлари устига гуноҳ қўшгин,
Уларни Сен оқламагин.
29Номлари ҳаёт китобидан ўчирилсин,
Солиҳлар билан ёнма–ён ёзилмасин.
30Мен азобда, кулфатда қолганман,
Эй Худо, нажотинг мени ҳимоя қилсин.

 

31Номини куйлаб, Худони мадҳ қиламан,
Шукр айтиб, Уни мақтайман.
32Буқадан, шохли, туёқли бузоқдан кўра,
Ҳамдларим Эгамни кўпроқ мамнун қилади.
33Мазлумлар буни кўриб, севинсин,
Худога интилаётганлар дадил бўлсин.
34Эгамиз муҳтожларни эшитади,
Асир бўлган халқидан нафратланмайди.
35Осмону ер Эгамизни мадҳ айласин,
Денгизлару улардаги жонзотлар мадҳ айласин.
36Худо Қуддусга[140] нажот беради,
Яҳудо шаҳарларини қайта тиклайди,
Халқ ўрнашиб, у ерни мулк қилади.
37Худо қулларининг авлоди у ерни эгаллайди,
Худони севганлар у ерни маскан қилади.

 

69–САНО

 

1Ижрочилар раҳбарига. Бизни Эгамизнинг ёдига солиш учун айтилган. Довуд саноси.

 

2Эй Худо, нажот бер менга,
Келгин тезда, эй Эгам, мадад бер менга.
3Жонимга қасд қилганлар шарманда бўлсин,
Ниятлари барбод бўлсин.
Ҳалокатимни истаганлар уятда қолсин,
Шармандаю шармисор бўлсин.
4“Ҳолинг қалай энди?!” деб мени масхаралаганлар
Шарманда бўлиб, орқага қайтсин.

 

5Сенга юз бурганларнинг ҳаммаси
Сен туфайли севинч, шодликка тўлсин.
Сенинг нажотингни севганлар:
“Худо буюкдир!” деб доимо айтсин.
6Эҳ, мен ғариб, бечораман,
Тезда келгин менга, эй Худо!
Мададкорим, нажоткорим Ўзингсан,
Кечикмагин, эй Эгам!

 

70–САНО

 

1Эй Эгам, Сенда мен паноҳ топаман,
Шарманда бўлишимга асло йўл қўймагин.
2Адолатлисан, сақла мени, қутқаргин,
Эшитгин, мени халос қилгин.
3Менинг паноҳ қоям бўлгин,
Ҳар доим Сенга бора олай.
Мени қутқармоқ учун амр бердинг.
Чиндан ҳам, Сен суянган қоямсан, қалъамсан.

 

4Эй Худойим, фосиқнинг қўлидан мени қутқаргин,
Адолатсиз, золим одамнинг исканжасидан қутқаргин.
5Сен, эй Эгам Раббий, менинг умидимсан,
Ёшлигимдан Сенга умид боғлаганман.
6Туғилганимдан буён Сенга суяндим,
Онамнинг қорнидан мени олиб чиққансан,
Доимо Сенга ҳамду сано айтаман.

 

7Ҳаётим кўпчиликка ўрнак бўлди,
Чунки Сен менинг мустаҳкам паноҳимсан.
8Оғзимдан асло тушмас Сенга ҳамду санолар,
Кун бўйи шуҳратингни эълон қиламан.
9Кексайган чоғимда мени ташлаб қўймагин,
Қувватим кетганда, мени тарк этмагин.
10Ахир, душманларим менга қарши тил бириктиради,
Бирга фитна қилиб, мени ўлдирмоқчи бўлади.
11Душманларим айтар: “Худо тарк этган уни,
Қувинглар, ушланглар уни,
Уни қутқарадиган ҳеч кимса йўқдир.”

 

12Эй Худо, мендан узоқ кетмагин,
Тез кел, эй Худойим, менга мадад бер!
13Мени айбловчилар шармандаликдан ерга кириб кетсин,
Менга зарар етказмоқчи бўлганлар
Масхара бўлсин, бадном бўлсин.
14Мен эса доимо Сенга умид боғлайман,
Янада кўп ҳамду сано айтаман.
15Менга қилганларингдан ҳайратга тушдим,
Адолатингни ҳар кимга ҳикоя қилавераман,
Нажотингни кун бўйи сўйлайвераман.
16Қудратли ишларингни мадҳ қиламан, эй Эгам Раббий,
Ёлғиз Сенинг одиллигингни мадҳ қиламан.

 

17Эй Худо, ёшлигимдан менга Сен таълим бергансан,
Ажойиб ишларингни ҳамон айтиб юраман.
18Сочларим оқариб, кексайганимда,
Мени тарк этмагин, эй Худо!
Келгуси авлодларга кучинг ҳақида айтай,
Мендан кейин келадиганларга
Қудратинг ҳақида айтиб берай.
19Адолатинг самоларга етади, эй Худо,
Буюк ишлар қилдинг Сен,
Сенга ўхшаган ким бор, эй Худо?!
20Дучор қилдинг мени кўп кулфат, азобларга,
Мени яна ҳаётга қайтарасан,
Ер остидан яна мени чиқариб оласан.
21Шуҳратимни яна юксалтирасан,
Менга яна таскин берасан.

 

22Арфа чалиб Сенга ҳамду сано айтаман,
Сенинг садоқатингни куйлайман, эй Худойим.
Лира чалиб, Сени тараннум қиламан,
Эй Исроил халқининг муқаддас Худоси!
23Сени мадҳ қилиб куйлаганимда,
Дудоқларим шодликдан ҳайқиради.
Мени Сен қутқаргансан.
24Менга зарар етказмоқчи бўлганлар
Шармандаи шармисор бўлдилар.
Кун бўйи тилим адолатинг ҳақида сўйлайди.

 

71–САНО

 

1Сулаймон саноси.

 

Эй Худо, шоҳга адолатингни бергин,
Шоҳ ўғлига тўғри ҳукм чиқаришни ўргатгин.
2Сенинг халқингни у адолат ила ҳукм этсин,
Бечораларни у тўғрилик билан ҳукм этсин.
3Тоғлар халққа роҳат–фароғат олиб келсин,
Тепаликлар ҳақиқат самарасини келтирсин.
4Шоҳ халқнинг қашшоқларини ҳимоя қилсин,
Бечораларнинг болаларига нажот берсин,
Золимларни эзиб ташласин.
5Насллар оша қуёшу ой самода тургандай,
Унинг умри ҳам шунчалик узоқ бўлсин![141]

 

6Шоҳимиз ўхшасин ўрилган далага,
Ёққан ҳузурбахш ёмғирга,
Ерни суғорган шаррос ёмғирга.
7Унинг даврида солиҳ яшнасин,
Дунё тургунча мўл–кўлчилик бўлсин.

 

8У бир денгиздан иккинчисига қадар,
Фурот дарёсидан тортиб,
Ер юзининг тўрт томонига ҳукмронлик қилади.
9Шоҳ олдида чўл қабилалари тиз чўксин,
Унинг душманлари тупроқ яласин.
10Денгиз ортидаги юртларнинг шоҳлари,
Таршиш[142] шоҳлари унга ўлпон олиб келсинлар.
Шава[143] ҳамда Саво[144] шоҳлари
Унга ҳадялар келтирсинлар.
11Ҳамма шоҳлар унга таъзим айласин,
Ҳамма халқлар унга хизмат қилсин.

 

12Мазлум нола қилганда, шоҳ нажот беради,
Мададкори йўқ бечорани у қутқаради.
13Заиф, бечорага у шафқат кўрсатади,
Мазлумларнинг ҳаётини сақлайди.
14Мазлумларни жабр–зулмдан халос қилади,
Мазлумлар қони унинг назарида азиздир.

 

15Шоҳнинг умри узоқ бўлсин!
Шаванинг олтини уники бўлсин,
Халқ доимо у учун ибодат қилсин,
Кун бўйи дуо қилиб, уни олқасин.
16Юртда дон мўл–кўл бўлсин,
Тепаликлар устида дон бошоқлари чайқалиб турсин.
Лубнон тоғларида бўлгани каби ҳосили унумли бўлсин.
Даладаги гиёҳлар каби шаҳарлари одамга тўлсин.
17Шоҳнинг номи мангу яшасин,
Унинг донғи қуёш тургунча бор бўлсин,
Барча халқлар у орқали барака топсин,
Халқлар уни: “бахтиёр”, деб айтсин.

 

18Исроил халқининг Худоси — Эгамизга
Олқишлар бўлсин.
Ажойиб ишлар қиладиган ёлғиз Удир.
19Эгамизнинг улуғвор номига то абад олқишлар бўлсин,
Бутун ер юзи Унинг шуҳрати билан тўлсин.

 

Омин! Омин!

 

20Эссай ўғли Довуднинг ибодатлари ниҳоясига етди.

 

Китоб (3)

 

72–САНО

 

1Осифнинг[145] саноси.

 

Ҳақиқатдан ҳам, Исроил халқига,
Юраги пок бўлганларга Худо ҳиммат қилар.
2Оёқларим тойиб кетай, деди,
Сал бўлмаса сирпаниб йиқилай, дедим.
3Фосиқнинг яшнаётганини кўрганимда,
Такаббурларга ҳасад қилдим.

 

4Улар оғриқ нималигини билмайди[146],
Таналари соппа–соғ, бақувват.
5Бошқалардай улар дард тортмайди,
Бошқалардай улар азоб чекмайди.
6Киборлик уларнинг бўйнидаги маржон бўлади,
Зўравонликни улар либос қилиб кийиб олган.
7Уларнинг кўзларини ёғ босиб қолган,
Хаёлларида аҳмоқона ниятлар тўлиб–тошган.
8Такаббурлар масхаралаб, хусумат билан гапиради,
Мағрурланиб, зулм билан таҳдид қилади.
9Фосиқлар оғизлари билан осмонга даъво қилади,
Тиллари билан ер юзини мулк қилиб олади.
10Шу боис ҳар ким уларга юз буради,
Уларнинг сўзларини сув каби ичади[147].
11Яна улар шундай дейдилар:
“Худо қандай қилиб била олади?!
Худойи Таоло нимани ҳам биларди?!”
12Фосиқлар ана шунақа!
Доимо беташвиш бойлик орттиради.
13Ҳа, мен бекорга юрагимни пок тутган эканман–да!
Айбсизман, дея бекорга қўлларимни ювибман–да!
14Ахир, кун бўйи азоб тортаман,
Ҳар кун эрталаб жазо оламан.

 

15Мен ҳам фосиқ гапларни гапираверганимда,
Сенинг содиқ фарзандларингга хоинлик қилган бўлар эдим.
16Аммо буларни тушунай, десам,
Бу иш жуда ҳам машаққатли туюлди.
17Худонинг Муқаддас масканига кирдим,
Шундагина фосиқлар қисмати не бўлишини тушундим.

 

18Эй Худо, чиндан ҳам уларни сирпанчиқ ерга қўйгансан,
Уларни жарликка улоқтириб, барбод қиласан.
19Улар бирдан қирилиб кетади,
Ваҳимадан қирилиб, йўқ бўлади.
20Уларнинг ҳаёти фақат тушдир,
Уйғонганларида унут бўлади.
Сен ҳам қўзғалганингда, эй Раббий,
Уларнинг ҳаётига чек қўясан.

 

21Ғамга тўлган пайтларимда,
Юрагимда дард пайдо бўлганда,
22Мен нодон, жоҳил бўлган эканман,
Қаршингда онгсиз ҳайвон каби бўлган эканман.
23Шундай бўлса ҳам, доимо Сен биланман,
Сен ўнг қўлимдан ушлагансан.
24Ўгитларинг билан менга йўл кўрсатасан,
Охири мени шон–шуҳрат ила кутиб оласан.
25Сендан бошқа кимим бор самода?!
Сендан ўзгасини истамасман ер юзида.
26Тугаб бориши мумкин танаму қалбим,
Аммо Сен, эй Худо, қалбимнинг қувватисан,
Сен то абад барқарорлигимсан.

 

27Сендан узоқ бўлганлар ҳалок бўлади,
Қириб ташлайсан Сенга содиқ бўлмаганларни.
28Эй Худо, Сенга яқин бўлганим эса менга яхшидир.
Эй Эгам Раббий, Сени паноҳим қилиб олдим,
Сенинг ҳамма ишларингни айтиб юраман.

 

73–САНО

 

1Осифнинг[148] қасидаси.

 

Эй Худо! Нечун бизни то абад рад этасан?!
Нечун яйловдаги қўйларингга ғазабингни сочасан?!
2Азалда Ўзингники қилиб олган халқингни ёдингда тут.
Ўзимнинг мулким бўлсин, деб қутқарган халқингни,
Ўзинг маскан қилган Сион тоғини ёдингда тут.
3Даҳшатли бу хароба томон қадам босиб кўр.
Қара, Муқаддас маскандаги борини ғаним йўқ қилди.

 

4Ғанимларинг шовқин–сурони Муқаддас масканингни тўлдирди,
Байроқларини улар белги қилиб ўрнатди.
5Ўзларини болтаси бор одамдай тутдилар,
Ўрмондаги дарахт кесувчилардай тутдилар.
6Сўнгра болтаю чўкичлар билан
Парчаладилар унинг ўймакор ишларини.
7Муқаддас масканингга ўт қўйдилар,
Сен улуғланадиган маконни ҳаром қилдилар,
Маъбадингни ер билан битта қилдилар.
8“Уларни тамомила қириб ташлаймиз”, деб ўз кўнглида айтдилар,
Юртдаги барча саждагоҳларни ёқиб ташладилар.

 

9Биронта ҳам пайғамбар қолмади,
Мўъжиза аломатларини топа олмаймиз,
Қачонгача давом этар бу — биронтамиз билмаймиз.
10Қачонгача эй Худо, ғаним Сени масхара қилар?!
Сени душман то абад ҳақорат қиларми?!
11Нечун ўнг қўлингни ишга солмайсан?!
Қўлингни қўйнингдан чиқариб,
Уларни қириб ташлагин!

 

12Эй Худо, азалдан менинг шоҳимсан,
Ер юзига Сен нажот олиб келасан.
13Қудратинг билан денгизни бўлган Сенсан,
Денгиз аждарларининг бошини мажақлагансан.
14Махлуқ Левитаннинг[149] бошларини эзиб ташлагансан,
Чўл жонзотларига[150] уни емиш қилиб бергансан.
15Булоқлару анҳорларни очган Сенсан,
Оқар дарёларни қуритган ҳам Сенсан.
16Кундуз Сеникидир, тун ҳам Сеники,
Қуёш ва ойни[151] бунёд этгансан.
17Заминнинг чегарасини Сен ўрнатгансан,
Ёз ва қишни ҳам ўрнатган Сенсан.

 

18Эй Эгам, душманнинг масхаралашини,
Аҳмоқ одамлар Сени ҳақоратлашини ёдингда тут.
19Каптарларинг ҳаётини ёввойи ҳайвонларга берма,
Мазлум халқингнинг ҳаётини то абад унутма.

 

20Биз билан қилган аҳдингни эсла,
Юртдаги зулмат жойлар зўравонликка тўла.
21Мазлум шармандаликка дучор бўлмасин,
Фақиру бечора Сенга ҳамду сано айтсин.
22Қани, эй Худо, даъвоингни исбот қилгин,
Аҳмоқлар кун бўйи Сени масхара қилишини ёдда тут.
23Душманларинг шовқин–сурони кўтарилаверади,
Уларнинг бақир–чақириғини эътиборсиз қолдирма.

 

74–САНО

 

1Ижрочилар раҳбарига. “Хароб этма” куйига айтилган. Осифнинг[152] саноси. Қўшиқ.

 

2Эй Худо, Сенга шукрлар айтамиз,
Шукрлар айтамиз, Сен бизга яқинсан,
Мўъжизаларинг ҳақида одамлар гапиради.

 

3Худо айтар: “Белгиланган вақтни танлайман,
Ҳаққонийлик билан ҳукм қиламан.
4Замин ва ундаги инсонлар титраган пайтда
Замин устунларини[153] маҳкам ушлаган Менман.”
5Мақтанчоқларга Худо айтар: “Мақтанмагин”,
Фосиққа айтар: “Кучинг билан мақтанмагин.
6Гердайиб, самоларга кучингни кўрсатма,
Қайсарларча киборлик билан гапирма.”

 

7Ҳеч ким шарқдан ёки ғарбдан ёхуд саҳродан
Инсонни юксалтира олмайди.
8Ҳукм қиладиган Худодир,
Бировни У йиқитар, бошқасини юксалтирар.
9Ғазаб косаси Эгамизнинг қўлида,
Зиравор қўшилган кўпикли шаробга[154] тўла.
У шаробни қуяди,
Оламдаги жамики фосиқлар эса
Қуйқумигача ичиб тугатади.
10Мен то абад Ёқубнинг Худоси ҳақида гапираман,
Уни ҳамду сано ила тараннум этаман.

 

11Худо айтар: “Фосиқларнинг кучини қирқаман,
Солиҳларнинг қудратини ошираман.”

 

75–САНО

 

1Ижрочилар раҳбарига. Торли асбоблар жўрлигида. Осифнинг[155] саноси. Қўшиқ.

 

2Яҳудо юртида Худо машҳурдир,
Исроилда Унинг номи буюкдир.
3Унинг чодири Қуддусдадир[156],
Макони Сиондадир.
4Ўша ерда синдирди оташдай ўқларни,
Қалқону қилични, жанг қуролларини.

 

5Эй Худо, нақадар буюксан!
Ўлжага бой тоғлардан Сен улуғворсан!
6Жасур аскарлар ўлжа бўлиб ётибди,
Улар ўлим уйқусига кетган.
Биронта жангчининг
Қўл кўтаришга кучи қолмади.
7Эй Ёқубнинг Худоси! Сенинг ҳайқириғингдан,
Отлару чавандозлар карахт бўлиб ётибди.
8Чиндан ҳам Сен қўрқинчлисан,
Ким бардош бера олар Сенинг қаршингда,
Ғазабинг қўзғалган пайтда?!
9-10Самолардан ҳукмингни эълон қилдинг!
Эй Худо! Сен ҳукм қилай, деб,
Оламдаги мазлумларни қутқарай, деб қўзғалдинг.
Шунда ер юзи қўрқиб сукутда қолди.
11Инсонга бўлган ғазабинг[157] Ўзингга ҳамду сано келтирар,
Ғазабингдан қутулганларни атрофингга тўплайсан[158].

 

12Эгангиз Худога онтингизни адо қилинглар,
Қўрқинчли Худога атрофидагилари[159]
Ҳадялар олиб келсинлар!
13Худо такаббур шаҳзодаларни бўйсундириб олади,
Ер юзи шоҳларини қўрқувга солади.

 

76–САНО

 

1Ижрочилар раҳбари Ёдутунга[160]. Осифнинг[161] саноси.

 

2Фарёд қилиб, Худога ёлвораман,
Эшитгин мени, деб Худога ҳайқираман[162].
3Қайғули кунимда Раббийга интилдим,
Тунда қўлларимни кўтариб илтижо қилдим,
Жоним тасалли топишни рад этди.

 

4Эй Худо, Сени ўйлаганимда,
Фиғон чекаман, руҳим заифлашади.
5Тун бўйи Сен мени бедор қилдинг,
Тилим калимага келмас руҳан азобланганимдан.
6Олдинги кунлар ҳақида ўйлаб юрдим,
Эски даврларни эслаб юрдим.
7Тун бўйи ўзим билан ўзим суҳбат қурдим[163],
Қалбим хаёлга берилиб, руҳим сўраб–суриштирди:
8“Раббий то абад бизни рад этармикан?
Ҳеч қачон шафқат кўрсатмасмикан?
9Унинг содиқ севгиси то абад йўқолганми?
Унинг ваъдалари бир умрга тамом бўлганми?
10Худо шафқатли бўлишни унутиб қўйдими?
Раҳмдиллик ўрнини ғазаб эгалладими?”
11Ўзимга ўзим дедим:
“Худойи Таоло ўнг қўли орқали
Энди бизга ёрдам бермаяпти.
Бу менинг кулфатимдир.”

 

12Эй Эгам, ишларингни мен ёдга оламан,
Азалий мўъжизаларингни эсга оламан.
13Ҳамма ишларингни хаёлимдан ўтказаман,
Қудратли ишларинг ҳақида фикр юритаман.
14Сенинг йўлинг, эй Худо, муқаддасдир,
Қайси Худо Сендай буюкдир?!
15Мўъжизалар яратувчи Худо Сенсан,
Халқлар орасида қудратингни кўрсатган Сенсан.
16Қудратинг билан ўз халқингни,
Ёқуб ҳамда Юсуф наслларини қутқаргансан.

 

17Эй Худо, сувлар Сени кўрганда,
Ҳа, сувлар сени кўрганда, қўрқиб кетдилар,
Тубсиз денгизлар ларзага келди!
18Булутлар ёмғирин қуйди,
Самолар гумбурлаб янгради,
Ўқларинг ҳар томонда
Ялт этиб пайдо бўлди.
19Гумбур–гумбур эшитилди қуюн ичида,
Чақмоқларинг оламни ёритди,
Замин титраб, тебранди.
20Йўлинг денгиз орқали ўтди,
Сўқмоғинг баҳайбат сувлардан ўтди,
Изларинг эса кўринмас эди.
21Халқингни қўй сурувидай етаклаб бординг,
Мусо, Ҳорунни раҳнамо қилиб танладинг.

 

77–САНО

 

1Осифнинг[164] қасидаси.

 

Қулоқ солинг, эй халқим, ўгитларимга,
Қулоқ тутинг оғзимдан чиққан сўзларга.
2Оғзимни очаман масалга,
Ўтмишнинг сирли сабоқларин ўргатаман сизга.
3Буларни айтган эди ота–боболаримиз,
Улардан эшитганмиз, биламиз.
4Эгамизнинг ҳамдга лойиқ ишларини,
Унинг қудратини, У қилган ажойиботларни
Биз яширмаймиз уларнинг болаларидан,
Ҳикоя қилармиз келгуси авлодларга ҳам.

 

5Ёқуб наслига У фармон берди,
Исроилга қонун тайинлади
Ота–боболаримизга амр бериб:
“Болаларингизга ўргатинг”, деди[165].
6Токи келажак насллар буларни билсин,
Билсин ҳатто туғилмаган болалар,
Ўз навбатида болаларига айтсин улар.
7Болалари ҳам умидини боғласин Худога,
Худонинг ишларини унутиб қўймай,
Риоя этсин Унинг амрларига.
8Токи улар ота–боболарига ўхшаб,
Ўжар, исёнкор насл бўлмасин.
Юрагида Худога садоқат бўлмаган,
Руҳан беқарор насл бўлмасин.

 

9Ўқ–ёй билан қуролланган Эфрайим жангчилари[166]
Жанг кунида ортига қайтди[167].
10Улар Худонинг аҳдига риоя қилмади,
Унинг қонунлари бўйича юришни рад қилди.
11Улар унутдилар Худонинг қилган ишларини,
Худонинг уларга кўрсатган мўъжизаларини.
12Миср диёридаги Зўван текислигида[168],
Уларнинг ота–боболари кўз ўнгида
Худо мўъжизалар кўрсатганди.
13Денгизни ёриб, ўртасидан уларни ўтказди,
Сувларни девор каби тик қилиб қўйди[169].
14Кундузи уларни булут орқали етаклади,
Тун бўйи аланга ёруғи орқали етаклади[170].
15У саҳродаги қояларни парчалади,
Денгиздай мўл–кўл сувни уларга берди.
16Қоядан ирмоқларни чиқарди,
Сувларни дарёлардай оқизди[171].

 

17Улар саҳрода Худойи Таолога қарши исён қилиб,
Унга қарши гуноҳ қилавердилар.
18Улар атайлаб Худони синадилар,
Кўнгли тусаган овқатни талаб қилдилар.
19Улар Худога қарши сўзлаб, дедилар:
“Саҳрода Худо бизга дастурхон ёза олармиди?!
20Мана, У қояга урганда,
Сув дарё–дарё бўлиб оқди,
Ирмоқлар тўлиб–тошди.
Энди У Ўз халқига нон бера олармикан?
Халқини гўшт билан таъминлай олармикан?”

 

21Эгамиз уларнинг гапини эшитиб,
Қаттиқ ғазабга минди.
Ёқуб наслига қарши ғазаб алангасини пуркади,
Ҳа, Исроил наслига қарши қаҳрини сочди[172].
22Улар Худога ишонмадилар,
Унинг нажотига таянмадилар.
23Худо самолардан туриб амр берди,
Осмоннинг қопқаларини очиб юборди.
24Улар есин, деб манна[173] ёғдирди,
Осмоннинг донини уларга берди.
25Одамзод фаришталар нонидан еди,
Худо уларга мўл–кўл таом юборди.
26У самолардан шарқ шамолини эстирди,
Қудрати билан жануб шамолига йўл кўрсатди.
27У чангдай мўл қилиб, халқига гўшт ёғдирди,
Ҳа, денгиздаги қумдай мўл қилиб қушлар ёғдирди.
28Буларни уларнинг қароргоҳига ёғдирди,
Уларнинг чодирлари атрофига туширди.
29Улар тўйгунларича едилар,
Худо уларга кўнгиллари тусаганини берди.
30Бироқ ҳали кўнгли тусаганига тўймаган,
Луқмалари ҳали уларнинг оғизларида экан,
31Худо ғазабини уларга сочди,
Уларнинг кучлиларини ўлдирди,
Исроилнинг гулдай йигитларини ер тишлатди[174].

 

32Шуларга қарамай, улар гуноҳ қилавердилар,
Худонинг мўъжизаларига ишонмадилар.
33Худо уларнинг кунларини бир нафасдай битирди,
Уларни ваҳимага солиб, умрларини барбод қилди.
34Баъзиларини Худо ўлдирди,
Шундагина қолганлари Унга интилди,
Тавба қилиб, яна Худога қайтди.
35Улар шундай деб эсладилар:
“Ҳа, Худо суянган қоямиз,
Бизнинг қутқарувчимиз Худойи Таоло.”
36Аммо Худога хушомад қилардилар,
Унга тиллари билан ёлғон сўзлашарди.
37Юракларида эса Худога содиқ эмас эдилар,
Унинг аҳдига бевафолик қилдилар.

 

38Худо–чи, шафқат қилди,
Кечирди уларнинг гуноҳларини,
Қириб ташламади уларни,
Кўпинча У ғазабини босди,
Бутун ғазабини сочмади.
39Худо эслади: “Улар шунчаки бандалардир,
Эсиб, бошқа қайтиб келмас шамолдир.”

 

40Саҳрода Худога қанчалар кўп исён қилдилар!
Дашту биёбонда Уни хафа қилдилар.
41Худони улар такрор–такрор синадилар,
Исроил халқининг Муқаддас Худосини ранжитдилар.
42Улар Худонинг қудратини,
Уларни душмандан қутқарган кунни эсдан чиқардилар.
43Худо Мисрда кўрсатган мўъжизаларни,
Ҳа, Зўван текислигида[175] кўрсатган ажойиботларни унутдилар.
44Мисрдаги дарёларни Худо қонга айлантирди,
Мисрликлар ирмоқлардан сув ичолмай қолди.
45Уларни еб битирсин, дея пашшалар галасини юборди,
Юртни вайрон қилсин, дея қурбақалар юборди.
46Уларнинг ҳосилини Худо чигирткаларга[176] ем қилди,
Уларнинг меҳнати маҳсулини чигирткаларга берди.
47Узумзорларини дўл билан яксон қилди,
Шикамора–анжир дарахтларини жалада нобуд этди.
48Уларнинг чорвасини дўлга дучор қилди,
Уларнинг подасини яшин алангасига берди.
49Бузғунчи фаришталари тўдасини юборгандай
Худо уларга алангали ғазабини, қаҳрини,
Нафратини ҳамда мусибатни сочди.
50У Мисрдан ғазабини қайтармади,
Уларнинг жонларига шафқат қилмади,
Уларни вабога дучор қилди.
51Мисрнинг ҳамма тўнғичларини урди[177],
Ҳа, Хом авлодларининг[178] уйларидаги
Қудратининг илк ҳосилини йўқ қилди.
52Ўз халқини эса Худо қўйдай етаклаб чиқди,
Уларни саҳро бўйлаб сурувдай бошлаб борди.
53Эгамиз эсон–омон бошлаб борди,
Улар қўрқмадилар,
Уларнинг ғанимларини эса денгиз ютди.
54Эгамиз халқини Ўз муқаддас юртига,
Ўз кучи билан қўлга киритган тоққа олиб келди.
55Ўз халқининг олдидан бошқа халқларни[179] қувди,
Уларнинг юртини мулк қилиб бўлиб берди,
Исроил қабилаларини уларнинг чодирларида ўрнаштирди.
56Улар ҳамон Худойи Таолони синардилар,
Унга қарши исён қилиб, фармонларига бўйсунмадилар.
57Оталари каби бевафолик қилиб, хоинлик қилдилар,
Яроқсиз камонга ўхшаб ишончсиз чиқдилар.
58Саждагоҳлари билан улар Худони ғазаблантирдилар,
Бутлари билан Унинг рашкини қўзғатдилар.
59Буларни эшитганда Худо, ғазабга минди,
Шундан сўнг Исроилни тамом рад этди.
60У Шилўдаги[180] Ўз масканини,
Инсонлар орасида тиккан чодирини тарк этди.
61Душманга асирликка берди аҳд сандиғини,
Ўзининг қудратию шуҳрати рамзини[181].
62Ўз халқини У қиличга рўпара қилди,
Ғазабини танлаган халқига сочди.
63Йигитларини аланга ямламай ютди,
Қизлари никоҳ қўшиқларини айтолмай қолди.
64Руҳонийлари қилич тиғидан йиқилди,
Руҳонийлар бевалари аза тутолмай қолди.
65Шунда Раббий қўзғалди уйқудан уйғонгандай,
Шаробдан ҳайқираётган баҳодирдай.
66Душманларини У тирқиратиб қувди,
Уларни абадий шармандаликка дучор қилди.

 

67Худо Юсуф чодирини рад этди,
Эфрайим қабиласини[182] танламади.
68Унинг ўрнига Яҳудо қабиласини[183],
Ўзи севган Сион тоғини танлади[184].
69Абадий ўрнатган ер курраси каби,
Самолар каби Ўз муқаддас масканини қурди.
70Худо Ўз қули Довудни танлаб олди,
Қўй қўрасидан уни чақириб олди.
71У Довудни совлиқ қўй, қўзиларга чўпонликдан олди.
Ўзининг халқи Исроилга,
Ёқуб наслига чўпон қилиб тайинлади.
72Довуд уларга ҳалоллик билан чўпонлик қилди,
Моҳирлик билан уларни етаклаб борди.

 

78–САНО

 

1Осифнинг[185] саноси.

 

Эй Худо, бегона халқлар
Танлаган юртингни босиб олди,
Улар МуқаддасМаъбадингни булғади,
Қуддусни вайронага айлантирди.
2Биз қулларингмиз.
Улар қулларингнинг жасадларини
Қушларга емиш қилиб бердилар.
Тақводор халқингнинг этини
Заминдаги ёввойи ҳайвонларга бердилар.
3Қуддус атрофларида улар қонимизни сувдай тўкди,
Жасадларни дафн қилишга бирон зот қолдирмади.
4Қўшниларимиз олдида масхара бўлдик,
Атрофимиздагиларга кулги, ўйинчоқ бўлдик.

 

5Эй Эгам, қачонгача биздан ғазабланасан? То абадми?
Қачонгача рашкинг алангадай ёнади?
6Сени тан олмайдиган халқлар узра,
Сенга сажда қилмайдиган шоҳликлар узра
Ғазабингни сочгин.
7Улар халқинг Исроилни[186] еб битирди,
Юртини ташландиқ саҳрога айлантирди.

 

8Бизга оталаримиз гуноҳларини эслатма,
Бизга тезда шафқатингни кўрсат,
Ахир, биз оёқ ости бўлиб кетдик–ку!
9Ўз шуҳратинг ҳақи, бизга мадад бер,
Эй нажоткоримиз Худо!
Ўз номинг ҳақи, бизни қутқар,
Гуноҳларимизни кечир.
10Нима учун бегона халқлар:
“Қаерда экан–а уларнинг Худоси”, дея айтмоғи керак?!
Халқлардан ўч олганингни биз кўрайлик,
Ахир, улар бизнинг қонимизни тўккан.
11Асирларинг фиғонларини эшитгин,
Буюк қудратингни намойиш қилиб,
Ўлимга маҳкум бўлганларни қутқаргин.
12Эй Раббий, қўшни халқлар Сени ҳақоратлагани учун
Уларга етти баравар қайтаргин.
13Биз Сенинг халқинг, яйловдаги сурувингмиз,
Сенга то абад шукр айтармиз,
Наслдан наслга Сени такрор мадҳ қилармиз.

 

79–САНО

 

1Ижрочилар раҳбарига. “Нилуфар гуллар” куйига айтилган. Осифнинг[187] гувоҳлиги. Сано.

 

2-3Тингла бизни, эй Исроилнинг Чўпони,
Юсуф наслини[188] қўй сурувидай етаклаб чиққан Сенсан,
Карублар ўртасида тахт қургансан,
Эфрайим, Бенямин, Манаше[189] олдида нурингни соч.
Қудратингни кўрсат, бизни қутқаргани кел.

 

4Эй Худо, бизни олдинги ҳолимизга қайтаргин,
Жамолинг бизга нурларини сочсин, нажот топайлик.

 

5Эй Парвардигори Олам — Эгамиз,
Қачонгача ғазабланиб, ибодатимизни рад этасан?
6Кўз ёшлар бердинг бизга нон ўрнига,
Челак тўла кўз ёшларни бизга ичирдинг.
7Қўшнилар биздан нафратланишига имкон бердинг,
Душманларимиз бизни масхара қилмоқда.

 

8Эй Парвардигори Олам, бизни олдинги ҳолимизга қайтаргин,
Жамолинг бизга нурларини сочсин, нажот топайлик.

 

9Ток новдасини суғургандай,
Бизни Мисрдан келтирдинг.
Бегона халқларни қувиб, бизни ўтқаздинг.
10Биз учун тупроқ тайёрладинг,
Илдиз отиб, юртни тўлдирдик.
11Тоғлар бизнинг соямиз билан қопланди,
Баҳайбат садрлар ҳам новдаларимиз билан қопланди.
12Биз шохларимизни денгизгача[190] ёйдик,
Новдаларимиз Фурот дарёсигача чўзилди.
13Нега энди боғнинг деворларини бузиб ташладинг?
Ўтган–кетган меваларини юлсин дебми?
14Ёввойи тўнғизлар уни хароб қилади,
Ёввойи жониворлар[191] ундан қорнини тўйғизади.

 

15Қайт яна бизга, эй Парвардигори Олам!
Назар солгин, қара самодан,
Бу ток новдасини қўриқлагин.
16Ўнг қўлинг ўтқазган илдизни,
Ўзинг учун кучайтирган шохчани[192] қўриқлагин.
17Ғанимларинг узум токингни қирққан эди,
Узум токингни оловда ёндирган эди,
Ғазабли боқишингдан улар йўқ бўлсин.
18Ўзинг танлаганингга,
Ўзинг учун кучли қилган халққа[193]таянч бўлгин.
19Шунда биз ҳеч қачон Сендан қайтмаймиз,
Сенга сажда қиламиз, бизга ҳаёт ато қил.

 

20Эй Парвардигори Олам — Эгамиз,
Бизни олдинги ҳолимизга қайтаргин,
Жамолинг бизга нурларини сочсин, нажот топайлик.

 

80–САНО

 

1Ижрочилар раҳбарига. Соз жўрлигида. Осифнинг[194] саноси.

 

2Худога, қудратимиз манбаига
Севинч билан куйланг,
Ёқубнинг Худосига шодлик ила ҳайқиринг!
3Қўшиқ куйланг, доира чертинг,
Хушовоз лира, арфа чалинг.
4Бурғу чалинг янги ой байрамида,
Ой тўлганда, Байрам кунимизда[195].
5Исроил учун бу қонундир,
Ёқубнинг Худоси фармонидир.
6Миср юрти устига бостириб борганда,
Худо буни Исроилга[196] қонун қилиб берди.

 

Мен нотаниш бир овозни эшитдим:
7“Юкни олдим елкангиздан, — дейди у. —
Қўлларингиз саватдан озод бўлди[197].
8Менга фарёд қилдингиз кулфатда, сизни қутқардим,
Булутлар орасидан сизларга жавоб бердим,
Марива сувларида[198] сизларни синадим.
9Эшитинг, эй халқим, танбеҳ бераман сизга,
Эй Исроил, кошкийди қулоқ солсангиз Менга!
10Орангизда бегона худолар бўлмасин,
Бошқа худоларга сажда қилманглар.
11Мен сизларнинг Эгангиз Худоман,
Сизларни Миср юртидан Мен олиб чиққанман,
Оғзингизни катта очинг, Мен уни тўлдираман.

 

12Эй халқим, сиз эса овозимга қулоқ солмадингиз,
Эй Исроил, Менга итоат этишни рад этдингиз.
13Ўз билганингизча яшанг, дея
Юракларингизни ўжарлигича қолдирдим.
14Эҳ, қанийди сиз Менга қулоқ солсангиз,
Эй Исроил, Менинг йўлларимдан юрсангиз!
15Тезда душманларингизни бўйсундирардим,
Сизнинг ғанимларингизга зарба берардим.
16Мен, Эгангиздан нафратланганлар
Қўрқувдан ғужанак бўларди,
Уларнинг ҳалокати то абад давом этарди.
17Сизларни буғдойнинг энг яхшиси билан боқардим,
Қоядан асал чиқариб, сизларни тўйдирардим.”

 

81–САНО

 

1Осифнинг[199] саноси.

 

Худо раислик қилар самодаги кенгашида[200],
У ҳукм чиқарар худолар[201] орасида:
2“Қачонгача сизлар ноҳақ ҳукм қиласиз?!
Фосиққа тарафкашлик қиласиз?!
3Заиф, етимларга адолат кўрсатинг,
Мазлум, қашшоқларнинг ҳақини ҳимоя қилинг.
4Заиф, муҳтожларни қутқаринг,
Фосиқнинг қўлидан уларни озод этинг.
5Ҳеч нарсани билмайсиз, тушунмайсиз,
Сизлар зулматда юрасиз,
Заминнинг пойдевори[202] ларзага келади.
6Айтдимки: ‘Ҳаммангиз худодирсиз,
Худойи Таолонинг ўғилларисиз.’
7Аммо оддий одамдай ўлиб кетасиз,
Ҳар қандай ҳукмдор каби қулайсиз.”

 

8Қани, эй Худо, оламни ҳукм қил,
Зотан, ҳамма халқлар Сеникидир.

 

82–САНО

 

1Осифнинг[203] саноси. Қўшиқ.

 

2Эй Худо, сукут сақламагин,
Жимжит бўлма, эй Худо, жим турмагин.
3Душманларинг шовқин–сурон солмоқда,
Ғанимларинг исён қилмоқда.
4Айёрлик билан улар халқингга фитна қилади,
Сен ардоқлаганларга қарши қасд қилади.
5Улар айтар: “Қани, ўша халқнинг илдизини қуритайлик,
То абад унутилсин Исроилнинг номи.”

 

6-8Эдомликлар ва Исмоил авлодлари,
Мўабликлар[204] ва Ҳожар насллари[205],
Габол[206], Оммон ва Омолек[207] халқлари,
Тир халқи билан Филистия[208]
Якдил бўлиб фитна қилади,
Сенга қарши иттифоқ тузади.
9Лут насли[209] билан иттифоқ тузиб,
Оссурия ҳам уларга қўшилганди.

 

10Уларни Мидиёнларни жазолаганингдай[210] жазола,
Хишон сойлигида Сисаро, Ёбинни қирганингдай[211] жазола.
11Улар Эндўрда ҳалок бўлгандилар,
Ерга ташланган гўнгдай бўлгандилар.
12Орив ва Заёвдай[212] қилиб, уларнинг йўлбошчиларини ўлдир,
Барча шаҳзодаларини Зевах ва Залмунодай[213] қилгин.
13Ахир, улар: “Худонинг ўтлоқларини
Ўзимизники қилиб олайлик”, дедилар.

 

14Эй Худойим, уларни хазондай совургин,
Шамолдаги сомондай уларни учиргин.
15-16Ўрмонни аланга ёндиргандай,
Уларни бўронларинг ила таъқиб қил.
Тепаликларни олов билан куйдиргандай
Уларни довулларинг ила даҳшатга сол.
17Юзларини шармандаликдан қизартир,
Токи улар, эй Эгам, Сенга интилсин.
18Улар доим шарманда бўлиб, қўрқувга тушсин,
Бадном бўлиб, йўқ бўлиб кетсин.
19Улар билсин ёлғиз Сен Эгамиз эканингни,
Сен ер юзида буюк ҳукмдор эканингни.

 

83–САНО

 

1Ижрочилар раҳбарига. Соз жўрлигида. Кўрах наслининг[214] саноси.

 

2Сенинг маконинг ажойибдир,
Эй Сарвари Олам!
3Эй Эгам, Сенинг ҳовлингга кирмоқни
Жоним истар, ҳатто орзиқар.
Эй барҳаёт Худо! Қалбим, вужудим
Севинч ила Сенга куйлар.

 

4Эй Сарвари Олам, Шоҳим, Худойим!
Қурбонгоҳинг ёнида чумчуқ ҳам бир уй топган,
Полапонларим учун жой топай, дея
Қалдирғоч ҳам ўзи учун бир ин қурган.
5Бахтлидир Сенинг уйингда истиқомат қиладиганлар,
Улар доим Сенга ҳамду сано айтарлар.

 

6Бахтлидир Сендан қудрат олган одамлар,
Қуддусни чин дилдан зиёрат қилишга интиладиганлар.
7Қақраган сойликдан[215] улар ўтар эканлар,
Булоқлар оқа бошлар,
Илк ёмғир бу ерни сув ҳавзаларига[216] тўлдирар.
8Улар юрган сари кучайиб борар,
Эй Худо, улар Қуддусда[217] ҳузурингда ҳозир бўлар.

 

9Эй Парвардигори Олам — Эгам, эшит ибодатимни,
Эй Ёқубнинг Худоси, тинглагин мени.
10Эй Худо, қара шоҳга — қалқонимизга,
Ўзинг мой суртиб танлаганга лутф қилгин.

 

11Сенинг ҳовлиларингда ўтган бир кун
Афзалдир бошқа ерда ўтган минг кундан.
Бўлсайдим, эй Худойим, Сенинг уйингда дарвозабон,
Фосиқлар чодирларида яшагандан кўра.
12Эй Парвардигор Эгам, қуёш, қалқонсан,
Сен бизга меҳрибонлик кўрсатиб, шон–шуҳрат ато этасан.
Эй Эгам, тўғри юрганлардан
Неъматингни дариғ тутмайсан.
13Эй Сарвари Олам,
Сендан умид қилган одам бахтлидир!

 

84–САНО

 

1Ижрочилар раҳбарига. Кўрах наслининг[218] саноси.

 

2Эй Эгам, Ўз юртингга марҳамат кўрсатгансан,
Ёқуб наслини яна фаровонликка эриштиргансан.
3Халқингнинг айбларини унутгансан,
Уларнинг гуноҳларини кечиргансан.
4Бутун ғазабингни жиловладинг,
Қаҳрли ғазабингдан қайтдинг.

 

5Эй нажоткоримиз Худо,
Олдинги ҳолимизга бизни қайтаргин,
Бизга қарши бўлган ғазабингни тўхтатгин.
6Сен биздан то абад ғазабланасанми?
Ғазабингни насллар оша чўзаверасанми?
7Халқим Менда севинч топсин, дея
Бизга яна янги ҳаёт бахш этмайсанми?
8Эй Эгам, бизга содиқ севгингни кўрсат,
Бизга нажотингни ато қил.

 

9Парвардигор Эгамиз айтаётганига қулоқ соламан,
У Ўз халқига, Ўз тақводорларига тинчлик ваъда қилаётир,
Энди улар бемаъни йўлларига[219] қайтмасин.
10Шубҳасиз, Эгамиздан қўрққанларга
Унинг Ўзи нажот беришга тайёр туради,
Бизнинг еримизда Унинг улуғворлиги макон топади

 

11Содиқ севги ва ҳақиқат учрашади,
Адолат, тинчлик бир–бири ила ўпишади.
12Ҳақиқат заминдан ўсиб чиқади,
Адолат самодан туриб боқади.
13Эгамиз чиндан неъматин ёғдиради,
Еримиз ўз ҳосилини беради.
14Адолат Эгамизнинг олдида юради,
Унинг қадамлари учун йўл тайёрлайди.

 

85–САНО

 

1Довуд ибодати.

 

Тинглагин, эй Эгам, жавоб бер менга,
Мен муҳтож ҳамда йўқсилман.
2Тақводорман, жонимни асрагин,
Сенга умид қиламан, мен, қулингни қутқаргин.
Сен менинг Худойимсан.
3Шафқат қилгин менга, эй Раббий,
Кун бўйи сенга илтижо қилмоқдаман.
4Мен, қулингга шодлик бахш этгин,
Эй Раббий, мен Сенга юрагимни очаман.
5Сен, эй Раббий, яхши, кечиримлисан,
Сенга илтижо қилганларга
Содиқ севгингни кўрсатасан.
6Ибодатимга қулоқ сол, эй Эгам,
Шафқат сўраб қилган илтижоимга диққат қил.
7Оғир кунда Сенга илтижо қиламан,
Илтижоларимга Сен жавоб берасан.

 

8Эй Раббий, худолар орасида
Ҳеч қайсиси Сенга ўхшамайди,
Биронта буюк ишни Сеники билан қиёслаб бўлмайди.
9Жамики халқларни Сен яратгансан,
Эй Раббий, улар келиб, Сенга таъзим қилади,
Номингга шуҳрат келтиради.
10Зеро, Сен буюксан, мўъжизалар кўрсатасан,
Сен танҳо Худосан.
11Йўлингни менга кўрсат, эй Эгам,
Токи тўғри сўқмоқларингдан юрай,
Менга собит қалб бергин,
Мен Сендан қўрқайин.
12Эй Раббим Худо, бутун юрагим ила
Сенга шукр айтайин!
То абад Сенинг номингни улуғлайман.
13Менга бўлган содиқ севгинг ғоят буюкдир,
Ўликлар диёридан[220] жонимни қутқаргансан.

 

14Эй Худо, такаббурлар менга ҳужум қилмоқда,
Зўравонлар тўдаси жоним пайига тушган.
Улар Сенга асло эътибор бермайди.
15Сен, эй Раббий, раҳмдил ва иноятли,
Жаҳли тез чиқмайдиган Худосан,
Содиқ севгинг мўлдир.
16Ҳолимга боқ, меҳр–шафқат қил,
Мен қулингман, ўз чўрингнинг ўғлиман.
Менга қудратингдан ато қил,
Мени қутқаргин.
17Марҳаматинг аломатини менга кўрсатгин,
Токи ғанимларим буни кўриб, шарманда бўлсин.
Мени қўллаб, тасалли бергансан, эй Эгам.

 

86–САНО

 

1Кўрах наслининг[221] саноси. Қўшиқ.

 

2Эгамиз яратган шаҳар муқаддас тоғда[222] турибди,
Ёқуб наслининг барча масканларидан кўра,
Эгамиз Қуддус[223] дарвозаларини кўпроқ севади.
3Эй Худонинг шаҳри!
Сен тўғрингда Худо ажойиб сўзлар айтган:
4“Мени эътироф этадиганлар орасида
Мисрни[224], Бобилни, Филистияни,
Тир[225] билан Ҳабашистонни[226] ҳам қайд қиламан.
Одамлар уларни ҳам: ‘Қуддусда туғилган’, деб айтади.”

 

5Ҳа, Қуддус ҳақида одамлар шу сўзни айтади:
“Ҳар бири ўша ерда туғилган,
Худойи Таолонинг Ўзи Қуддусни мустаҳкам қилади.”
6Эгамиз халқларнинг рўйхатини тузиб:
“Бу одам ҳам Қуддусда туғилган”, деб ёзади.
7Хониш қилиб, рақс тушиб улар:
“Ҳаётим манбаи Сендадир”, деб айтади.

 

87–САНО

 

1Кўрах наслининг[227] саноси. Қўшиқ. Ижрочилар раҳбарига. “Қайғу–алам” куйига айтилган. Зерах уруғидан бўлган Хаман қасидаси.

 

2Эй Эгам, нажоткорим Худо,
Кеча–кундуз фарёд қиламан олдингда.
3Ибодатим Сенга етиб борсин,
Қулоғингни додимга тутгин.

 

4Ҳаётим кулфатга тўла,
Ўзим ўликлар диёрига[228] яқинлашганман.
5Мени қабрга тушганлар орасида ҳисоблайдилар,
Бемажолларга ўхшаб қолганман.
6Мурдалар орасига ташланганман,
Қабрда ётган марҳумларга ўхшайман,
Сен мени ўшалардай унутгансан,
Улар Сенинг ҳимоянгдан маҳрумдирлар.
7Сен ташладинг мени қабрнинг энг тубига,
Энг зулмат, чуқур жойларга.
8Ғазабинг устимдан зилдай босади,
Қаҳринг тўлқинлари ила мени эзасан.

 

9Яқин дўстларимдан мени айирдинг,
Уларга мени жирканч қилдинг,
Қамалиб қолганман, халос бўла олмайман.
10Кўзларим нури ғамдан адойи тамом бўлди.
Эй Эгам, ҳар кун[229] Сенга илтижо қиламан,
Қўлларимни Сен томон чўзаман.
11Мўъжизаларингни марҳумларга кўрсатасанми?!
Мурдалар туриб, Сенга ҳамду сано айтармикан?!
12Сенинг содиқ севгинг қабрда эълон қилинарми?!
Ҳалокат диёрида[230] Сенинг садоқатинг ҳақида айтиларми?!
13Зулмат диёрида мўъжизаларинг маълум бўларми?!
Унутилганлар маконида[231] одиллигинг ҳақида сўйланарми?!

 

14Эй Эгам, мен Сенга фарёд қиламан,
Ибодатим саҳарданоқ Сенга етиб боради.
15Эй Эгам, нечун мени рад қиласан?
Нечун мендан юзингни ўгирасан?
16Ёшлигимдан буён хастаман, ўлим билан юзма–юзман,
Ваҳималаринг қаршисида умидсиз қолганман[232].
17Қаҳрли ғазабинг мени эзиб ташлади,
Ваҳималаринг мени адойи тамом қилди.
18Қаҳр–ғазабинг кун бўйи мени тўфондай ўраб олади,
Мени ҳар тарафдан қуршаб олади.
19Яқин дўстимдан, қўшнимдан мени айирдинг,
Фақат зулмат менинг шеригим бўлиб қолди.

 

88–САНО

 

1Зерах уруғидан бўлган Этханнинг қасидаси.

 

2Сенинг содиқ севгингни, эй Эгам, то абад куйлайман,
Барча наслларга садоқатингни ўз оғзим билан эълон қиламан.
3Биламан, Сенинг содиқ севгинг то абад мустаҳкамдир,
Сенинг садоқатинг самолардай барқарордир.
4Сен шундай дединг[233]:
“Ўзим танлаганим билан аҳд қилганман.
Ҳа, қулим Довудга қасамёд қилганман:
5‘Сенинг наслингни то абад мустаҳкам қиламан,
Тахтингни бутун авлодлар оша ўрнатаман.’”

 

6Ажойиботларингга, эй Эгам, самолар ҳамду сано айтсин,
Муқаддас малаклар Сенинг садоқатингни куйласин.
7Эй Эгам, самоларда Сенга тенглашадигани бормикан?!
Илоҳий зотлардан[234] қайси бири Сенга ўхшаркан?!
8Эй Худо, муқаддас малаклар даврасида[235] ҳайбатлисан,
Тахтинг атрофидагиларнинг ҳаммасидан қўрқинчлисан.
9Эй Парвардигори Олам — Эгам,
Ким сенчалик қудратли, эй Эгам?!
Садоқатинг атрофингни ўраган.
10Асов денгизни йўлга солгувчи Сенсан,
Тўлқинлар қутурганда босгувчи Сенсан.
11Жасадни эзгандай махлуқ Раҳобни[236] эздинг,
Қудратли қўлинг билан ғанимларингни тарқатдинг.
12Самолар Сеникидир, замин ҳам Сеникидир,
Оламу ундаги ҳар нарса Сеникидир,
Ҳаммасини Сен мустаҳкам қургансан.
13Шимолу жанубни ҳам Сен яратгансан,
Товур, Хермон тоғлари[237]
Сенинг номинг туфайли шодликдан куйлайди.
14Билагинг нақадар қудратлидир!
Қўлинг кучли, ўнг қўлинг юқоридир!
15Адолат ва ҳаққониятдир тахтингнинг пойдевори,
Олдингда юради садоқат, содиқ севги.
16Бахтлидир севинч ҳайқириқларини билган халқ,
Эй Эгам, ҳузуринг нурида юрган халқ бахтлидир!
17Сенинг номинг туфайли улар кун бўйи севинади,
Сенинг адолатинг туфайли улар юксалади.
18Зотан, Сен уларнинг кучи, шуҳратисан,
Қудратимиз юксалар Сенинг лутф–карамингдан.
19Эй Эгам, қалқонимизни Сен танладинг,
Эй Исроил халқининг Муқаддас Худоси,
Сен бизга шоҳимизни бердинг.

 

20Қадимда Сен тақводорларингга ваҳийда айтдингки:
“Машҳур жангчига Мен куч бердим,
Халқ орасидан ёш йигитни юксалтирдим.
21Қулим Довудни Мен топдим,
Муқаддас мойимни суртиб уни танладим[238].
22Менинг қўлим доим уни қувватлайди,
Билагим уни ҳам кучли қилади.
23Ғаним уни алдай олмайди,
Золим уни қиса олмайди.
24Унинг кўз ўнгида душманларини эзиб ташлайман,
Уни ёмон кўрганларни қириб ташлайман.
25Садоқатим, содиқ севгим у билан бўлади,
Мен туфайли унинг қудрати юксалади.
26Унинг қудратини денгиз узра барқарор қиламан,
Унинг ҳукмронлигини дарёлар узра ўрнатаман.
27У Менга ҳайқиради: ‘Сен Отамсан!
Худойимсан, нажотим қояси Сенсан.’
28Мен уни тўнғич ўғил қилиб оламан[239],
Ер юзи шоҳларининг қудратлиси қиламан.
29Унга бўлган чексиз севгимда то абад собит тураман,
У билан қилган аҳдимни давом эттираман.
30Унинг наслини то абад мустаҳкам қиламан,
Унинг тахти осмон тургунча туради.
31Унинг насли агарда қонунимдан юз ўгирсалар,
Менинг қоидаларим бўйича юрмасалар,
32Агарда фармонларимни бузсалар,
Менинг амрларимга риоя этмасалар,
33Уларни итоатсизлиги учун хивич билан жазолайман,
Гуноҳи учун уларни таёқ билан жазолайман.
34Довуддан эса севгимни дариғ тутмайман,
Садоқатимга асло хиёнат этмайман.
35Мен аҳдимни бузмайман,
Айтган сўзимдан асло қайтмайман.
36Муқаддас номим ҳақи илк ва сўнг марта онт ичдим,
Довудни Мен асло алдамайман.
37Унинг насли то абад давом этади,
Унинг тахти қаршимда қуёш каби туради.
38Ойга, самолардаги ўша содиқ гувоҳга ўхшаб,
Тахти то абад маҳкам туради.”

 

39Энди эса, эй Эгам, Сен уни нафрат билан рад этдинг,
Ўзинг шоҳ қилиб танлаганингдан ғоят ғазабландинг.
40Мен, Ўз қулинг билан қилган аҳдингдан қайтдинг,
Унинг тожини Сен тупроққа қординг.
41Шаҳарларининг ҳамма деворларини қулатдинг,
Қалъаларини вайронага айлантирдинг.
42Йўлдан ўтаётганларнинг ҳаммаси уни талади,
Қўшни халқларга у масхара бўлди.
43Шоҳимизнинг душманларини ғолиб қилдинг,
Унинг ҳамма ғанимларини севинтирдинг.
44Қиличининг дамини қайтардинг,
Жангда унга Сен мадад бермадинг.
45Унинг улуғворлигига Сен чек қўйдинг,
Тахтини ерга улоқтириб юбординг.
46Ёшлик кунларини қисқартирдинг,
Уни шармандаю шармисор қилдинг.

 

47Эй Эгам, бу қачонгача давом этади?
Ўзингни биздан то абад яширасанми?
Қачонгача ғазабинг оташ каби ёнади?
48Эсингда тут, ҳаётим нақадар қисқа,
Не учун инсонни беҳуда яратдинг?!
49Қайси инсон ўлимни кўрмас экан?!
Ким ўликлар диёри[240] қудратидан омон қолар экан?!
50Эй Раббий, қани олдинги буюк севгинг?
Садоқатинг ила буни Довудга ваъда берган эдинг–ку!
51Эй Раббий, мен, қулинг қанчалар масхара бўлганимни[241] ёдингда тут.
Ҳамма халқларнинг ҳақоратларини бағримда кўтариб юрибман–ку!
52Эй Эгам, душманларинг танлаган шоҳингни масхаралаганини,
Унинг ҳар бир қадамини таҳқир этганларини ёдда тут!

 

53Эгамизга то абад олқишлар бўлсин!

 

Омин! Омин!

 

Китоб (4)

 

89–САНО

 

1Худо одами Мусонинг ибодати.

 

2Эй Раббий, насллар оша
Сен паноҳимиз бўлган эдинг.
3Тоғлар ҳали пайдо бўлмасдан олдин,
Еру оламни яратмасингдан олдин,
Абадулабад Сен Худосан.
4Сен инсонни тупроққа қайтарасан[242],
“Қайтинглар, эй бандалар тупроққа”, деб айтасан.
5Минг йил Сенинг назарингда бир кундайдир,
Қисқа бир тун вақтидайдир.

 

6Сен одамларни супуриб ташлайсан,
Улар гўё тушга ўхшайди.
Улар тонгда унган янги майса кабидир.
Тонгда майса янгидан ўсиб чиқса ҳам
Оқшомда сўлиб, хазон бўлади.

 

7Сенинг ғазабингдан биз тугадик,
Қаҳрингдан биз ваҳимага тушдик.
8Гуноҳларимизни Сен олдингга келтирдинг,
Яширин гуноҳларимизни нурларинг ёритиб туради.

 

9Кунларимиз Сенинг ғазабинг остида ўтади,
Йилларимиз бир оҳ каби тез ниҳоясига етади.
10Кунларимиз етмиш йил экан,
Агар бардам бўлсак, саксон йил экан.
Энг ажойиб йиллар заҳмат, жафо билан кечаркан,
Умримиз тез ўтар, ўзимиз учиб кетармиз.

 

11Сенинг ғазабинг қудратини ким била олар?!
Қаҳринг, Ўзингга лойиқ қўрқув каби буюкдир.
12Умримиз кунларини санашни бизга ўргатгин,
Токи биз доно қалбга эга бўлайлик.

 

13Кел, эй Эгам! Қачонгача кутамиз?!
Ўз қулларингга шафқат қилгин!
14Саҳарда содиқ севгинг билан бизни қондиргин,
Умримиз бўйи қўшиқ айтиб, хурсанд бўлайлик.
15Кулфатлар кўрдик кўп кунлар,
Бизни маҳзун этгандинг қанча йиллар,
Ўша кунлар эвазига бизни хурсанд қил.
16Биз, Ўз қулларингга қудратли ишларинг кўринсин,
Бизнинг наслимиз улуғворлигингни кўрсин.
17Эй Раббимиз Худо, лутф–караминг бизга ёр бўлсин,
Ишларимизга омад бергин,
Ҳа, ишларимизга барака бергин!

 

90–САНО

 

1Худойи Таоло паноҳида яшайдиганлар
Қодир Худо соясида ором топар.
2Мен Эгамга шундай дейман:
“Сен паноҳимсан, қалъамсан,
Мен умид боғлаган Худойимсан.”

 

3Албатта У халос этар сени овчининг тузоғидан,
Халос этар сени қирғин келтирувчи вабодан.
4Сени У патлари остига олар,
Унинг қанотлари остида паноҳ топасан,
Садоқати билан сенга қалқон, девор бўлар.
5Шунда қўрқмайсан туннинг ваҳимасидан,
Қўрқмайсан кундузи учган ўқдан,
6Зулматда билдирмай келадиган вабодан,
Қоқ пешинда қирғин келтирувчи ўлатдан.

 

7Мингтаси чап ёнингда йиқилиб қолади,
Ўн мингтаси ўнг ёнингда йиқилиб қолади,
Аммо бу кулфатлар сенга яқин келмайди.
8Фақат кўзларингни оч, шунда кўрасан
Фосиқнинг қандай жазо олганини.

 

9-10Агар Эгамизни паноҳинг қилсанг,
Бошингга бирон бахтсизлик келмас.
Худойи Таолони қўрғонинг қилсанг,
Бирон фалокат чодирингга йўламас.
11У сен тўғрингда фаришталарига амр беради,
Фаришталар ҳамма йўлларингни қўриқлайди.
12Оёғинг тошга қоқилиб кетмасин, дея
Фаришталар қўлларида сени кўтариб боради.
13Шеру заҳарли илон[243] устидан босиб ўтасан,
Йиртқич шервачча, илонни оёғинг остида эзғилайсан.

 

14Эгамиз шундай дейди:
“У мени яхши кўргани учун
Мен уни қутқараман.
Мени билгани учун
Мен уни ҳимоя қиламан.
15У илтижо қилганда Мен жавоб бераман,
Оғир кунларида у билан бирга бўламан,
Уни қутқариб, унга иззат кўрсатаман.
16Узоқ умр бериб, уни мамнун қиламан,
Унга нажот бераман.”

 

91–САНО

 

1Сано. Шаббат куни айтилган қўшиқ.

 

2Эй Эгам, Сенга шукр айтмоқ яхшидир,
Эй Худойи Таоло, Сенга ҳамду сано куйламоқ яхшидир.
3Эълон қилмоқ яхшидир субҳда содиқ севгингни,
Эълон қилмоқ яхшидир кечалари садоқатингни.
4Яхшидир айтмоқ буларни мусиқа чалиб
Ўн торли асбобда, лирада, арфа жўрлигида!
5Эй Эгам, қудратли ишларингдан мен шодман,
Қилган ишларингдан хурсанд бўлиб куйлайман.

 

6Эй Эгам, ишларинг нақадар буюкдир!
Ўйларинг жуда ҳам терандир!
7Ақлсиз кимса буни била олмайди,
Аҳмоқ кимса буни тушуна олмайди:
8Гарчи фосиқлар майса каби униб чиқса ҳам,
Бадкирдорлар гуллаб–яшнаса ҳам,
Улар то абад йўқ бўлади.
9Сен–чи, эй Эгам, то абад улуғворсан.
10Эй Эгам, душманларинг албатта йўқ бўлади,
Улар шубҳасиз ҳалок бўлади.
Бадкирдорлар ҳаммаси тарқалиб кетади.
11Мени ёввойи буқадай кучли қилдинг,
Қудратинг билан менга қайтадан куч ато қилдинг[244].
12Душманларим мағлубиятин кўзларим кўрди,
Бадкирдорлар заволин қулоқларим эшитди.

 

13Солиҳлар пальма дарахтидай гуллаб–яшнайди,
Лубнондаги садр дарахтидай[245] юксалади.
14Улар Эгамизнинг уйига ўтқазилган,
Худойимизнинг ҳовлисида улар яшнайди.
15Кексаликда ҳам ҳамон ҳосил беради,
Ям–яшил, навқирон бўлиб тураверади.
16Улар биргаликда шундай деб эълон қилади:
“Эгамиз одилдир! У менинг суянган қоямдир,
Унда ноҳақлик йўқдир.”

 

92–САНО

 

1Эгамиз шоҳдир, У улуғворликка бурканган,
Улуғворликка бурканиб, қудрат билан қуролланган.
Оламни мустаҳкам ўрнатган, олам асло тебранмас.

 

2Сенинг тахтинг қарор топган азалдан,
Сен Ўзинг мавжудсан азалдан.
3Денгизлар гувилламоқда, эй Эгам,
Денгизлар ҳайқирмоқда, эй Эгам,
Денгизлар тўлқинларини кўтармоқда.
4Юксакдаги Эгамиз денгиз тўлқинларидан ҳам қудратлироқдир,
Баҳайбат сувларнинг пишқиришидан ҳам қудратлироқдир.
5Сенинг фармонларинг собитдир,
Уйингга муқаддаслик зийнатдир
Абадулабад, эй Эгам!

 

93–САНО

 

1Эй Эгам, Сен қасоскор Худосан,
Сен, эй қасоскор Худо, нурингни соч!
2Қани, бўл, эй ер юзини ҳукм этгувчи,
Киборларга лойиқ жазосини бер.
3Қачонгача фосиқлар тантана қилар?
Эй Эгам, қачонгача?

 

4Оғизларидан баландпарвоз сўзлар отилиб чиқяпти–ку!
Ҳамма бадкирдорлар мақтаняпти–ку!
5Эй Эгам, улар халқингни эзяпти,
Ўзинг танлаган элатингга зулм қиляпти.
6Бева, мусофирни улар ўлдиряпти,
Етимларни йўқ қиляпти.
7Улар айтяпти: “Эгамиз кўрмас,
Ёқубнинг Худоси эътибор бермас.”

 

8Тушуниб олинг, эй халқ орасидаги тентаклар.
Қачон сизларга ақл кирар, эй аҳмоқлар?!
9Қулоқни яратган эшитмайдими?!
Кўзни ато этган кўрмайдими?!
10Халқларга танбеҳ берувчи жазоламайдими?!
Унинг Ўзи инсонга ўргатади–ку!
11Эгамиз инсоннинг ниятини англайди,
Ниятларимиз беҳудалигини билади.

 

12Эй Эгам, бахтлидир Сенинг танбеҳингни олганлар,
Бахтлидир Сенинг қонунингдан ўрганувчилар.
13Ёмон кунлардан уларни Сен омон сақлайсан.
Фосиқ учун чуқур қазилгунча омон бўладилар.
14Эй Эгам, Ўз халқингни тарк этмайсан,
Ўзинг танлаган элатингни ташлаб қўймайсан.
15Ҳукмнинг асоси яна адолат бўлади,
Жамики покдиллар адолатни қўллаб–қуватлайди.

 

16Фосиқлардан ким мени ҳимоя қилади?
Бадкирдорларга қарши ким мен томон бўлади?
17Эй Эгам, агарда Сен менга ёрдам бермаганингда,
Менинг жоним тезда ўлим сукунатига чўкарди.
18“Оёқларим қоқилади”, деб ўйлаганимда,
Эй Эгам, содиқ севгинг мени қўллади.
19Ичим хавотирга тўлиб кетганда,
Сен берган тасалли менга қувонч келтирди.

 

20Золим ҳукмдорлар Худога шерик бўларми?!
Ахир, улар фармонлари билан кулфат келтиради–ку!
21Улар солиҳларга қарши бирлашади,
Гуноҳсизларни ўлимга маҳкум этади.
22Аммо Эгам менинг қалъамдир,
Менинг паноҳ қоям Худодир.
23Фосиқлиги учун Эгамиз уларни қириб ташлайди,
Гуноҳлари учун уларга қайтаради.
Ҳа, Эгамиз Худо уларни илдизидан қуритади.

 

94–САНО

 

1Келинглар, севинч ила Эгамизни куйлайлик,
Нажотимиз қоясига шодлик ила ҳайқирайлик.
2Шукрона айтиб, Унинг ҳузурига борайлик,
Қўшиқлар айтиб Унга шодлик ила ҳайқирайлик.
3Зотан, Эгамиз улуғ Худодир,
Жамики худолар устидан улуғ Шоҳдир.
4Заминнинг энг чуқур жойлари Унинг қўлидадир,
Тоғларнинг чўққилари ҳам Уникидир.
5Уникидир Ўзи яратган денгиз ҳам,
Қўли барпо қилган қуруқ ер ҳам.

 

6Келинглар, таъзим қилиб, сажда этайлик,
Яратган Эгамиз олдида тиз чўкайлик.
7У Худойимиздир, биз Унинг яйловидаги халқмиз,
Биз Унинг қўл остидаги қўйлармиз.

 

Эгамиз шундай дейди:
“Қанийди бугун Менинг овозимга қулоқ солсангиз!
8Оталарингиз каби тош юрак бўлманглар Маривадагидай,
Саҳродаги Массахда ўша куни улар қилганларидай[246].
9Оталарингиз қилган ишларимни кўрса ҳам,
У ерда Мени синаб кўрдилар.
10Қирқ йил у наслдан нафратланиб[247],
Шундай дедим: ‘Бу халқ Мендан юз ўгиради,
Амрларимга бўйсунишдан бош тортади.’
11Шу боис ғазабланиб, онт ичдим:
‘Улар фароғат диёримга кирмайди’, дедим[248].”

 

95–САНО

 

1Эй олам, Эгамизни тараннум этинг!
Эгамизга янги бир қўшиқ айтинг.
2Эгамизни тараннум этинг,
Унга олқишлар бўлсин,
Ҳар кун Унинг нажотидан сўйланг.
3Эълон қилинг элатлар орасида Унинг шуҳратини,
Жамики халқлар орасида Унинг ажойиботларини.
4Эгамиз буюкдир, кўп мақтовга лойиқдир,
Жамики худолардан У иззатлидир.
5Зотан, халқларнинг ҳамма худолари бутлардир,
Эгамиз эса самоларни яратгандир.
6Шуҳрату улуғворлик Унинг ҳузуридадир,
Қудрату гўзаллик Унинг Муқаддас масканидадир.

 

7Эгамизга ҳамдлар айтинг, эй замин халқлари!
Эгамизнинг қудратию шуҳратига ҳамдлар ўқинг!
8Эгамизнинг шарафига ҳамдлар ўқинг!
Назрлар келтириб, Унинг ҳовлисига киринг!
9Муқаддас либосда[249] Эгамизга сажда қилинг!
Эй замин аҳли, Унинг олдида титраб туринг!
10Элатлар орасида айтингки: “Эгамиз шоҳдир!
Олам мустаҳкам ўрнашган, ҳеч қачон тебранмайди,
У халқларни ҳаққоний ҳукм қилар.”
11Самолар шод бўлсин, замин қувонсин,
Денгизу ундаги ҳамма жонзот гувилласин.
12Далалару ундаги ҳар нарса севинч ила жўшсин,
Шунда ўрмондаги ҳамма дарахт шодликдан қўшиқ айтсин.
13Эгамиз олдида улар қўшиқ айтар, ана, У келаётир,
Заминни бошқармоқ учун У келаётир,
Оламни адолат ила У бошқарар,
Халқларни Ўз ҳақиқати ила бошқарар.

 

96–САНО

 

1Эгамиз шоҳдир, замин қувонсин,
Денгиз ортидаги ҳамма юртлар шод бўлсин.
2Булутлар, зим–зиё зулмат Унинг атрофини ўраган,
Адолату ҳақиқат Унинг тахтига пойдевор бўлган.
3Эгамиз оловини Ўзидан олдин юборади,
Олови ҳар тарафдаги душманларни ютади.
4Чақмоқлари оламни ёритади,
Замин буни кўриб титрайди.
5Бутун оламнинг Раббийси олдида,
Эгамиз олдида тоғлар мумдай эрийди.

 

6Самолар эълон қилади Унинг адолатини,
Жамики халқлар кўради Унинг улуғворлигини.
7Бутларга сажда қилувчилар,
Беҳуда санамлари ила мақтанувчилар
Шарманда бўлади.
Барча худолар Эгамизга таъзим қилади.

 

8Эй Эгам! Сенинг адолатингдан
Яҳудо шаҳарлари шод бўлади,
Қуддус[250] эшитиб, қувонади.
9Эй Эгам, ер юзидаги буюк ҳукмдор Сенсан,
Ҳамма худолардан Сен юксалгансан.

 

10Эй Эгамизни севганлар!
Ёмонликдан нафратланинг.
У тақводорларининг жонларини Ўзи асрайди,
Фосиқларнинг қўлидан уларни халос этади.
11Солиҳларга нур сочилгай,
Юраги поклар узра шодлик ёйилгай.
12Эй солиҳлар, Эгамиз туфайли шодланинг,
Унинг муқаддас номини олқишланг!

 

97–САНО

 

1Сано.

 

Янги бир қўшиқ айтинг Эгамизга!
Ахир, У ажойиб ишлар қилди.
Ўзининг ўнг қўли, муқаддас билаги билан зафар қозонди.
2Эгамиз зафарининг донғини таратди,
Халқларга нажотини намоён қилди.
3Исроил халқига бўлган севгисию садоқатини ёдида тутди.
Ернинг тўрт томони Эгамиз берган нажотни кўрди.

 

4Эй замин аҳли, Эгамизни олқишлаб, хитоб қилинг,
Севинчли куй–қўшиқлар ила Унга хитоб қилинг.
5Лира чалиб, Эгамизга ҳамду сано куйланг,
Лира чалиб, қўшиқлар айтинг.
6Карнайу бурғуларни чалинг,
Шоҳни — Эгамизни олқишлаб, хитоб қилинг.

 

7Жўш урсин денгизу ундаги ҳамма жонзот,
Жўш урсин оламу унда яшовчи ҳамма махлуқот.
8Эгамиз олдида дарёлар қарсак чалсин,
Қирлар бирга шодланиб қўшиқ айтсин.
9Зотан Эгамиз ерда ҳукм этгани келмоқда,
У оламни тўғри ҳукм этади,
Адолат ила халқларни ҳукм қилади.

 

98–САНО

 

1Эгамиз шоҳдир, халқлар титрасин!
Карублар узра тахт қурган У!
Замин ларзага келсин!
2Эгамиз Қуддусда[251] улуғдир,
Жамики халқлар узра юксакдадир.
3Унинг номи улуғ, ҳайбатлидир!
Уни мадҳ қилсинлар,
Зеро, муқаддасдир У!

 

4Шоҳ қудратлидир, адолатпарвардир,
У одилликни ўрнатган!
Ёқуб насли орасида
Адолатли ва тўғри ҳукм чиқарган!
5Эгамиз Худони улуғланглар!
Унинг пойига сажда қилинглар.
Зеро, муқаддасдир У!

 

6Мусо ва Ҳорун Унинг руҳонийларидан эди,
Шомуил ҳам Эгамизга илтижо қилганлардан бири эди.
Улар Эгамизга илтижо қилди, У жавоб берди.
7Устун шаклидаги булут ичра улар билан гаплашди,
Улар Эгамизнинг фармонларига
Ҳамда У берган қонунларига риоя қиларди.

 

8Уларга жавоб бердинг, эй Эгамиз Худо!
Сен уларни кечирувчи Худо бўлдинг,
Уларни жазоладинг ёмон йўлдан кетганларида.

 

9Улуғланглар Эгамиз Худони!
Сажда қилинг Унга Ўз муқаддас тоғида[252].
Зеро, муқаддасдир Эгамиз Худо!

 

99–САНО

 

1Шукроналик саноси.

 

Эй замин аҳли, Эгамизга шодлик ила ҳайқиринг,
2Хурсанд бўлиб Эгамизга саждалар қилинг,
Шодланиб, қўшиқ айтиб, Унинг ҳузурига келинг.

 

3Билингки, Эгамиз Худодир,
Бизни яратган Удир, биз Уникимиз.
Биз унинг халқимиз, яйловидаги қўйларимиз.

 

4Шукрона айтиб, дарвозаларидан киринг,
Ҳамду сано айтиб, ҳовлиларига киринг.
Шукрона айтиб, Унинг номини олқишланг!

 

5Эгамиз яхшидир,
Унинг содиқ севгиси абадий давом этади,
Садоқати эса барча наслларга ўтади.

 

100–САНО

 

1Довуд саноси.

 

Садоқатингни, адолатингни куйлайман,
Сени, эй Эгам, тараннум этаман.
2Бенуқсон ҳаёт кечиришни ўрганаман,
Қачон бунга эришаман?

 

Пок юрак ила ўз уйимда умр кечираман.
3Кўз олдимга бирорта жирканч нарса қўймайман.
Қинғир ишлардан нафратланаман,
Мен уларга ҳеч қўшилмайман.
4Терс ишларни рад қиламан,
Ёмонлик мендан узоқ бўлади.
5Дўсти ортидан ғийбат қиладиганни йўқ қиламан,
Такаббурлик билан қарайдиган кўзларга,
Мағрур юракка асло тоқат қилмайман.

 

6Ёнимда истиқомат қилсинлар, дея
Юртимнинг содиқ одамларига хайрихоҳ бўламан.
Нуқсонсиз йўлдан юрадиган инсон
Менга хизмат қилади.
7Ҳийлагарлар менинг саройимда қолмайди,
Ёлғончилар қаршимда турмайди.
8Ҳар саҳар юртдаги фосиқларни қираман,
Эй Эгам, Сенинг шаҳрингдан бадкирдорларни йўқ қиламан.

 

101–САНО

 

1Дард–аламга ботганда, арзини Эгамиз олдига тўккан ғарибнинг ибодати.

 

2Эшитгин ибодатимни, эй Эгам,
Етиб борсин Сенга оҳу нолам.
3Кулфатда қолганимда мендан юз ўгирма,
Менга қулоқ тутгин.
Чақирганимда менга тез жавоб бергин.
4Умрим тутундай ўтиб кетди,
Суякларим тандирда кўмирга айлангандай бўлди.
5Юрагим қуриган ўтдай тамом бўлди,
Бирор нарса ейишга истак йўқолди.
6Фарёд қилиб оҳ–нола чекаман,
Шу боис этим суягимга ёпишган.
7Даштдаги қушга ўхшайман,
Вайронадаги бойўғли кабидирман.
8Бедор бўлиб ётаман,
Томда ёлғиз қолган қушга ўхшайман.
9Ғанимларим доимо мени ҳақорат қилади,
Мени масхараловчилар исмимни
Лаънат ўқиш учун ишлатади.
10Кулни нон каби емоқдаман,
Ичимлигимга кўз ёшларимни қўшмоқдаман.
11Сенинг қаҳру ғазабинг туфайли шундай қиляпман,
Ахир, мени кўтариб, бир ёнга улоқтирдинг.
12Оқшомги кўланкага ўхшайди умрим,
Қуриган майсадай бўлиб қолдим.

 

13Сен эса, эй Эгам, то абад ўтирасан тахтингда,
Насллар оша Сенинг номинг давом этар!
14Қўзғалиб, шафқат кўрсатасан Қуддусга[253],
Унга марҳамат кўрсатиш вақти келди,
Белгиланган вақти–соати етиб келди.
15Унинг тошлари ҳам сенинг қулларинг учун қимматбаҳодир,
Ҳатто унинг тупроғига меҳрибонлик қиламиз.

 

16Халқлар Эгамиздан қўрқади,
Унинг шуҳратидан ер юзи шоҳлари титрайди.
17Зеро, Эгамиз Қуддусни барпо қилади,
Ўзининг шуҳрати ила зоҳир бўлади.
18Йўқсилларнинг ибодатига У эътибор беради,
Уларнинг илтижоларини рад этмайди.

 

19Ҳали туғилмаган халқ ҳам Эгамизга ҳамду сано айтсин,
Келажак насл учун бу ёзиб қўйилсин:
20-21Асирларнинг ноласига қулоқ солай, деб
Эгамиз юксакдаги муқаддас маконидан қаради.
Ўлимга маҳкум бўлганларни қутқарай, деб
У осмондан заминга назар ташлади.
22Шу боис Эгамизнинг донғи Қуддусда эълон қилинсин,
Унга Сионда ҳамду сано айтилсин.
23Эгамизга бирга сажда қилгани
Халқлару шоҳликлар йиғилади.

 

24Ҳали ёш пайтимда Эгам мени заиф қилди,
Кунларимни Унинг Ўзи қисқартирди.
25Унга фарёд қилдим: “Эй Худойим,
Ёш умримни хазон қилмагин,
Барча насллар оша Сен доимо борсан.
26Азалда заминнинг пойдеворини[254] Сен қўйгансан,
Самоларни Ўз қўлларинг ила яратгансан.
27Улар йўқ бўлиб кетар, Сен тураверасан,
Уларнинг ҳаммаси кийим каби эскириб кетади,
Тўзиб кетган кийимдай уларни алмаштирасан,
Ҳаммасини ташлаб юборасан.
28Сен эса ҳеч ўзгармассан,
Сен то абад яшайсан.
29Қулларингнинг фарзандлари хавфсиз яшар,
Уларнинг насли Сенинг ҳузурингда барқарор бўлар.”

 

102–САНО

 

1Довуд саноси.

 

Эгамизни олқишлагин, эй жоним,
Унинг муқаддас номини олқишла, эй вужудим!
2Эгамизни олқишлагин, эй жоним,
У қилган ҳамма яхшиликларини унутма!
3Ҳамма гуноҳларимни У кечиради,
Барча хасталикларимга У шифо беради.
4Мени қабрдан У қутқаради,
Севги, шафқат ила менга тож кийгизади.
5Ҳаётимни[255] неъмат ила У қондиради,
Ёшлигим бургутникидай қилиб янгиланди.

 

6Эгамиз тўғри иш қилади,
Мазлумларга адолат қилади.
7Ўз йўлларини У Мусога маълум қилган,
Ишларини Исроил халқига намоён этган.
8Эгамиз раҳмдил, иноятлидир,
Жаҳли тез чиқмайди, содиқ севгиси мўлдир.
9У доимо бизни айбламайди,
Ёки то абад ғазабини сочмайди.
10Бизни У гуноҳларимизга қараб жазоламас,
Ёмонликларимизга қараб қайтармас.
11Самолар заминдан нақадар баланддир!
Эгамизнинг содиқ севгиси ҳам
Ундан қўрққанларга шундай юксакдир!
12Шарқ ғарбдан қанчалик узоқ бўлса,
Гуноҳларимизни биздан шу қадар узоқ қилади.
13Ота болаларига шафқат қилгандай,
Эгамиз Ўзидан қўрққанларга раҳм қилади.
14Биз қандай ясалганимизни У билади,
Биз тупроқ эканимизни[256] У ёдида тутади.

 

15Инсонмиз, майсага ўхшар умримиз,
Дашт гулига ўхшаб гуллаймиз.
16Шамол эсар, майса йўқ бўлар,
Уни ўз жойи эсламай қўяр.
17Аммо Эгамизнинг содиқ севгиси
Абадулабад Ундан қўрққанлар билан биргадир!
Унинг содиқлиги эса уларнинг наслига ўтади.
18Ҳа, Эгамизнинг садоқати Унинг аҳдига риоя қилганлару
Унинг амрларига садоқат ила итоат этганлар билан биргадир.

 

19Эгамиз тахтини ўрнатгандир самода,
Унинг шоҳлиги ҳукмрондир ҳамма ерда.
20Эгамизни олқишланг, эй Унинг фаришталари,
Унинг амрини ижро қилувчи баҳодирлар,
Унинг сўзларига итоат этувчилар!
21Эй Эгамизнинг самовий лашкарлари!
Унинг иродасини ижро этувчи хизматкорлари!
Эгамизни олқишланг!
22Эй Эгамиз яратганларнинг ҳаммаси!
У ҳукмрон бўлган ҳар бир жойда
Уни олқишланглар!
Эй жоним! Эгамизни олқишла!

 

103–САНО

 

1Эгамни олқишла, эй жоним.

 

Эй Эгам Худо! Сен нақадар буюксан,
Шуҳрату улуғворликка буркангансан.
2Ёпинчиққа ўралгандай нурга чулғангансан,
Самоларни бир чодир каби ёйгансан.
3Осмондаги сувлар[257] узра даргоҳингни қургансан,
Булутларни жанг араваси қиласан,
Шамол қанотларини миниб кетасан.
4Шамолларни Ўзингга хабарчилар қиласан,
Ловуллаган оловни хизматкорларинг этасан.

 

5Ҳеч қачон тебранмасин, дея
Сен заминнинг пойдеворини[258] қўйгансан,
6Заминни либосга ўрагандай,
Тубсиз сувлар ила ўраган эдинг,
Ҳатто тоғлар чўққисини сувлар кўмган.
7Сенинг таҳдидларингдан сувлар чекинар,
Сен гумбурлатган садодан улар қочар.
8Сувлар тоғлар устидан, водий бўйлаб оқарлар
Сен улар учун тайин этган жойга.
9Бу сувлар тошмасин, деб,
Яна ер юзини қайта қопламасин, деб
Сен чегара қўйгансан!

 

10Булоқларни тоширдинг Сен сойликлардан,
Булоқлар оқиб келар тоғлар орасидан.
11Жамики ёввойи ҳайвонларни булоқлар суғоради,
Ёввойи эшаклар ташналигини қондиради.
12Оқар сувлар бўйида қушлар ин қуради,
Шохлар орасидан улар сайрайди.
13Тоғларни суғорасан юқоридаги даргоҳингдан,
Замин тўла сен ўстирган мева билан.

 

14Чорва учун Сен ўт–ўлан ўстирасан,
Инсон фойдалансин, деб экинлар ўстиргансан,
Егулигини тупроқдан олсин, дейсан.
15Сен берасан инсон кўнглини чоғ қилувчи шаробни,
Юзга жило берувчи зайтун мойини,
Инсон ҳаётига қувват берувчи нонни.
16Эй Эгам, Сенинг дарахтларинг,
Ҳа, Ўзинг Лубнонда эккан садр дарахтларинг[259]
Сувга яхши қонади.
17Қушлар дарахтларда уя қуради,
Сарв дарахтида лайлак уй қилади.
18Тоғ эчкиси баланд тоғларда яшар,
Бўрсиқлар эса қояларда уя қурар.
19Вақтни белгиласин, деб ойни яратдинг,
Қуёш ҳам билади қачон ботишин.
20Қоронғулик чўктирганингда, тун бўлар,
Ўрмондаги бор ҳайвон кезгани чиқар.
21Шерлар ўлжа ахтариб бўкирар,
Ўз ризқ–рўзини, эй Худо, Сендан излар.
22Қуёш чиқар, улар ортга қайтарлар,
Ўзларининг инларида ётарлар.
23Одамлар ўз ишларига чиқарлар,
Оқшомгача юмушлари ила банд бўларлар.

 

24Эй Эгам, ишларинг ғоят турли–тумандир!
Ҳаммасини донолик ила яратгансан,
Замин Сен яратганларинг ила тўладир.
25Мана, буюк, бепоён денгиз,
Сон–саноқсиз яратилганлар билан тўла,
Катта–кичик жониворлар бор.
26Кемалар денгизларда қатнайди.
Сувларда ўйнасин, дея
Ўша махлуқ Левитанни[260] яратгансан.

 

27Эй Эгам! Ўз вақтида ризқимизни берсин, дея
Уларнинг ҳаммаси Сенга кўз тикади.
28Уларга ризқини берганингда, йиғиб олади,
Қўлларингни очганингда, улар еб тўяди.
29Юзингни яширганингда эса улар ваҳимага тушади,
Жонларини олганингда, ўлиб, тупроққа қайтади.
30Руҳингни[261] юборганингда улар яратилади,
Ер юзига янгидан ҳаёт берасан.

 

31Эгамизнинг шуҳрати то абад давом этсин,
Эгамиз Ўз яратганларидан хурсанд бўлсин.
32Ерга У боққанда, ер титрар,
Тоғларга текканда, тоғлар тутун чиқарар.
33Ҳаёт эканман, Эгамни тараннум этаман,
Бор эканман, Худойимга ҳамду сано куйлайман.
34У ҳақидаги ўйларим хуш келсин Ўзига,
Зотан, севинаман мен Эгам туфайли.
35Ер юзидан йўқ бўлсин гуноҳкорлар,
Бўлмасин бошқа энди фосиқлар.

 

Эгамни олқишла, эй жоним!
Эгамизга ҳамду санолар бўлсин!

 

104–САНО

 

1Эгамизга шукр айтинг, Унга сажда қилинг,
Бошқа халқлар орасида Унинг ишларини билдиринг.
2Тараннум қилиб Уни, ҳамду сано ила қўшиқ айтинг,
Унинг жамики ажойиб ишларини айтиб беринг.
3Эгамизнингмуқаддас номи ила фахрланинг,
Эгамизга юз бурганларнинг қалби шодликка тўлсин.
4Эгамизга юз буринг! Унинг қудратига,
Унинг ҳузурида бўлишга интилинг.
5-6Эй сизлар, Эгамизнинг қули Иброҳим насли,
Эй Ёқуб ўғиллари — Эгамизнинг танлаганлари,
Эсда тутинг Эгамиз қилган ажойиботларни,
Унинг мўъжизаларини, чиқарган ҳукмларини.

 

7У Эгамиз Худодир,
У чиқарган ҳукмлар бутун ер юзидадир.
8Ўз аҳдини У то абад ёддан чиқармас,
Минглаб наслларга берган ваъдасини унутмас.
9Риоя қилар У Иброҳим билан қилган аҳдига,
Исҳоққа қасам ичиб берган ваъдасига.
10Ёқуб учун бу аҳдни бир қонун қилди,
Ҳа, Исроил учун абадий бир аҳд қилди.
11Айтдики[262]: “Канъон юртини сенга бераман,
Уни мулк учун улуш қилиб бераман.”

 

12У замон уларнинг сони кам эди,
Ҳа, жуда кам эдилар.
Улар бу юртга келгинди эди.
13Кезарди бир халқдан бошқасига,
Бир шоҳликдан бошқа юртга.
14Ҳеч ким уларни эзишларига Эгамиз йўл қўймади,
Уларни деб шоҳларга танбеҳ берди.
15Айтдики: “Мен танлаганларга тегманглар,
Пайғамбарларимга[263] зарар келтирманглар.”

 

16Канъон юрти устига Эгамиз очарчилик юборди,
Битта қолдирмай егуликларга қирғин келтирди.
17Улардан олдин одам юборди,
Ҳа, Юсуф[264] қул каби сотилди.
18Унинг оёқларига занжир урилди,
Бўйнидан темир ҳалқа ўтказилди.
19Юсуфнинг сўзлари бажо бўладиган вақт келгунча,
Эгамизнинг каломи Юсуфни синади.
20Миср шоҳи одам юбориб, Юсуфни қутқарди,
Элларнинг ҳукмдори уни озод қилди.
21Юсуфни шоҳ саройининг бошқарувчиси қилиб тайин этди,
Жамики мулкининг ҳокими қилди.
22Хоҳласа саройдаги аъёнларимни занжирбанд қилсин[265],
Маслаҳатчиларимга донолик ила ўгит берсин, деб шундай қилди.

 

23Сўнгра Исроил Мисрга келди,
Ҳа, Ёқуб насли Хом[266] юртида мусофир бўлди.
24Унинг халқини Эгамиз баракали қилди,
Душманларига қараганда, кўпайтирди.
25Эгамиз Миср халқининг юракларини ўзгартирди,
Улар Эгамиз халқидан нафратланди,
Эгамизнинг қулларига қарши улар фитна уюштирди.

 

26Сўнгра Эгамиз қули Мусони юборди,
Танлаб олган Ҳорунни бирга жўнатди.
27Мисрликлар орасида, ўша Хом юртида
Иккаласи Эгамизнинг мўъжизаларини, ажойиботларини кўрсатди[267].
28Эгамиз зулмат юборди, Мисрни зулматга буркади,
Мусо, Ҳорун Эгамизнинг амрларига итоатсизлик қилмади[268].
29Мисрнинг сувларини Эгамиз қонга айлантирди,
Жамики балиқларини нобуд қилиб ташлади.
30Миср юрти тўлиб кетди қурбақаларга,
Етиб борди ҳатто ҳукмдорларнинг уйига.
31Эгамиз амр берганда, сўналар галаси келди,
Миср бўйлаб бургалар қайнаб кетди.
32Ёмғир ўрнига уларга Эгамиз дўл ёғдирди,
Бутун Миср бўйлаб чақмоқ чақтирди.
33Узумзору анжирзорларини қуритди,
Мисрдаги дарахтларни қўпориб ташлади.
34Эгамиз амр берганда, чигирткалар[269] келди,
Сон–саноқсиз майда чигирткалар чиқиб келди.
35Улар Мисрдаги бутун ўт–ўланни еб юборди,
Миср ўлкасидаги ҳосилни еб битирди.
36Мисрдаги жамики тўнғичларни Эгамиз урди,
Уларнинг қудратининг илк ҳосилини йўқ қилди.

 

37Сўнг Эгамиз Ўз халқини
Олтину кумушга бойитиб[270], олиб чиқди.
Исроил қабилаларининг орасида қоқилиб қолгани бўлмади.
38Мисрликлар Исроилдан қўрқиб, ваҳимага тушганди,
Улар кетганларида, Миср халқи севинди.
39Халқим устида ёпинчиқ бўлсин, деб
Эгамиз булутни ёйди,
Кечаси ёруғлик бўлсин, деб аланга берди[271].
40Исроил гўшт сўраганда Эгамиз беданалар берди,
Осмондан нон ёғдириб, уларни тўйғазди[272].
41Эгамиз қояни очди, сув отилиб чиқди[273],
Саҳро бўйлаб дарёдай сув оқди.
42Эгамиз Ўзининг муқаддас ваъдасини,
Ўз қули Иброҳимга берган ваъдасини ёдда тутди.
43Шу боис халқини олиб чиқди севинч ила,
Ўз танлаганларини шодлик ҳайқириқлари ила.
44Бегона халқларнинг юртларини уларга берди,
Ўша халқларнинг бойлигини Исроил мулк қилиб олди.
45“Исроил халқи Менинг фармонимга риоя қилсин,
Менинг қонунларимга итоат этсин”, дея
Эгамиз мана шуларнинг ҳаммасини қилди.

 

Эгамизга ҳамду санолар бўлсин!

 

105–САНО

 

1Эгамизга ҳамду санолар бўлсин!

 

Эгамизга шукрона айтинг, У яхшидир!
Унинг содиқ севгиси абадийдир.
2Эгамизнинг қудратли ишларини ким батафсил айта олади?!
Ким Унга мукаммал ҳамду сано айта олади?!
3Бахтлидир адолат ила иш тутганлар,
Ҳар доим тўғри иш қилганлар.

 

4Эй Эгам, халқингга мурувват кўрсатганингда мени эслагин,
Уларга нажот берганингда, менга ҳам ёрдам бергин,
5Токи танлаган халқингнинг иқболини кўрайин,
Халқингнинг шодлигини кўриб, мен ҳам қувонайин,
Улар билан бирга фахрланиб юрайин.

 

6Эй Исроил халқи, ота–боболаримиз каби биз гуноҳ қилдик,
Эгри йўлдан юрдик, ёмонлик қилдик.
7Ота–боболаримиз Мисрда бўлганларида,
Эгамизнинг ажойиб ишларига эътибор қилмадилар,
Унинг мўл содиқ севгисини эсламадилар,
Қизил денгизда[274] исён қилдилар.
8Қудратли кучини билдириш учун,
Ўз номи ҳақи,
Эгамиз уларни қутқарди.
9У Қизил денгизга дўқ урди, денгиз қуриди.
Қуп–қуруқ ердан етаклагандай,
Исроил халқини денгиз тубидан ўтказди[275].
10Эгамиз уларни ёв қўлидан қутқарди,
Ғаним қўлидан уларни озод қилди.
11Сувлар қайтиб, ғанимларни босиб қолди,
Душманларнинг биронтаси қутула олмади.
12Шунда Исроил халқи Эгамизнинг сўзига ишонди,
Унга ҳамду санолар куйлади.

 

13Улар тез орада Эгамизнинг ишларини унутди,
Эгамиздан бемаслаҳат иш қилдилар.
14Саҳрода улар нафси бузуқлик қилди,
Дашту биёбонда улар Худони синади[276].
15Эгамиз уларга сўраганини берди–ю,
Уларга ҳалокатли хасталикни ҳам юборди.

 

16Қароргоҳдаги халқ Мусога,
Эгамизга бағишланган Ҳорунга ҳасад қилди[277].
17Ер ёрилиб, Датанни ютиб юборди,
Абирам билан шерикларини ямлаб юборди.
18Шериклари устига олов тушди,
Ўша фосиқларни аланга ёндирди.

 

19Синай тоғида[278] улар бузоқ ясадилар,
Ўша олтин бутга сажда қилдилар[279].
20Улар Худонинг улуғворлигини
Ўт ейдиган буқа тасвирига алишдилар.
21Улар ўзларининг нажоткори Худони,
У Мисрда буюк ишлар қилганини унутдилар.
22Хом[280] юртида Эгамиз ажойиботлар кўрсатганди,
Қизил денгизда қўрқинчли ишлар қилганди.
Мана шуларни Исроил халқи унутди.
23Шу боис Эгамиз, уларни қираман, деди.
Аммо Мусо, Эгамизнинг танлагани ўртага тушиб,
Эгамиздан илтижо қилиб,
Уни қаҳрли ғазабидан қайтарди.

 

24Сўнгра улар мафтункор юртни хор қилдилар,
Эгамизнинг ваъдасига ишонмадилар[281].
25Ўз чодирларида минғирлаб нолидилар,
Эгамизга итоат этмадилар.
26Эгамиз қўлини кўтариб, онт ичди:
“Сизларни саҳрода яксон қиламан.
27Наслингизни халқлар орасига тарқатаман,
Бошқа юртларга уларни сочиб юбораман.”

 

28Сўнгра бизнинг ота–боболаримиз
Пиёр тоғидаги Баалга сажда қилишга қўшилдилар[282],
Ўликларга[283] келтирилган қурбонликдан едилар.
29Улар қилмишлари билан
Эгамизни ғазаблантирдилар,
Улар ўлатга гирифтор бўлдилар.
30Финхаз қўзғалиб, аралашди,
Шунда ўлат ҳам тўхтади.
31Шу боис Финхаз солиҳлик тимсоли бўлди,
Бу насллардан наслларга то абад давом этади.

 

32Марива сувларида[284] улар Эгамизнинг қаҳрини келтирди,
Уларнинг дастидан Мусонинг бошига қайғулар келди.
33Улар Мусонинг ғазабини қўзғатди,
Мусо ҳам ўйламай гапирди.

 

34Эгамиз, халқларни қиринглар, деб амр берганди,
Улар Эгамизнинг амрини бажармади.
35Бегона халқлар билан улар аралашиб,
Уларнинг одатларини ўргандилар.
36Улар бегона халқларнинг бутларига сажда қилдилар,
Уларнинг бутлари Эгамизнинг халқига тузоқ бўлди.
37Улар ўзларининг ўғил–қизларини
Иблисларга қурбон қилдилар.
38Ҳа, ўзларининг ўғил–қизларини
Канъон бутларига қурбон қилиб,
Бегуноҳ қон тўкдилар.
Уларнинг қони юртни ҳаром қилди.
39Ишлари билан ўзларини булғадилар,
Қилмишлари билан Эгамизга бевафолик қилдилар.

 

40Шунда Эгамиз Ўз халқидан ғазабланди,
Улардан жирканди.
41Уларни ёт халқларнинг қўлига берди,
Ғанимлари улар устидан ҳукмрон бўлди.
42Душманлари уларни сиқувга олди,
Куч билан уларни бўйин эгдирди.
43Кўп марта Эгамиз уларни қутқарди,
Улар эса атайлаб исён қилган эди,
Гуноҳлари туфайли паст кетдилар.
44Шунда ҳам Эгамиз Ўз халқининг нолаларини эшитиб,
Уларнинг кулфатларига эътибор берди.
45Улар ҳақи Ўз аҳдини ёдида тутди,
Мўл содиқ севгиси билан уларга шафқат кўрсатди.
46Уларни асир олганларни
Шафқатли бўлишга ундади.

 

47Эй Эгамиз Худо, бизларни қутқар,
Халқлар орасидан бизни тўплаб ол,
Ўзинг муқаддассан, Сенга шукр айтайлик,
Сенинг мадҳларинг билан фахрланайлик.

 

48Исроил халқининг Худоси — Эгамизга
То абад олқишлар бўлсин,
Жамики халқлар: “Омин”, десин.

 

Эгамизга ҳамду санолар бўлсин!

 

Китоб (5)

 

106–САНО

 

1“Эгамизга шукрона айтинг, У яхшидир,
Унинг содиқ севгиси абадийдир”, деб
2Эгамиз нажот берганлар ана шундай айтсин,
У кулфатдан қутқарганлар ана шундай айтсин.
3У шарқу ғарбдан, шимолу жанубдан[285] тўплаганлар ҳам,
Кўп юртлардан йиғиб келтирганлар ҳам ана шундай айтсин.

 

4Баъзилари чўлу биёбонда тентираб юрдилар,
Яшаш учун бирон шаҳарга йўл топмадилар.
5Оч, ташна ҳолда қолдилар,
Сал бўлмаса ўлаёздилар.
6Кулфатда қолганларида Эгамизга нола қилдилар,
Эгамиз уларни азоб–уқубатлардан қутқарди.
7Улар яшайдиган шаҳарга боргунга қадар,
Эгамиз уларни тўғри йўлдан етаклади.
8Содиқ севгиси учун улар Эгамизга шукрона айтсин!
Эгамизнинг инсониятга кўрсатган ажойиб ишлари учун шукр қилсин!
9Зотан У қондирар ташна бўлганларни,
Тўйдирар неъматлар билан очларни.

 

10Баъзилари зим–зиё зулматда ўтирардилар,
Асир бўлиб, кишанда азоб чекардилар.
11Улар Худонинг сўзларига қарши исён қилгандилар,
Худойи Таолонинг йўл–йўриқларини менсимадилар.
12Шу боис Худо уларни оғир ишларга мажбур этди,
Улар йиқилганда, ёрдам беришга бирон кимса бўлмади.
13Кулфатда қолганларида Эгамизга нола қилдилар,
Эгамиз уларни азоб–уқубатлардан қутқарди.
14Уларни зим–зиё зулматдан олиб чиқди,
Уларнинг кишанларини парча–парча қилди.
15Содиқ севгиси учун улар Эгамизга шукрона айтсин!
Эгамизнинг инсониятга кўрсатган ажойиб ишлари учун шукр қилсин!
16Зотан У бронза дарвозаларни синдирар,
Темир тамбаларни иккига бўлиб ташлар.

 

17Баъзилари аҳмоқ бўлиб, итоатсизлик қилдилар,
Гуноҳлари туфайли азобга дучор бўлдилар.
18Ҳар қандай овқатдан жирканар эдилар,
Ўлим оғзига яқинлашиб қолган эдилар.
19Кулфатда қолганларида Эгамизга нола қилдилар,
Эгамиз уларни азоб–уқубатлардан қутқарди.
20Эгамиз гапириб, уларга шифо берди,
Қабрдан уларни сақлаб қолди.
21Содиқ севгиси учун улар Эгамизга шукрона айтсин!
Эгамизнинг инсониятга кўрсатган ажойиб ишлари учун шукр қилсин!
22Шукрона қурбонлигини улар келтирсинлар,
Унинг ишларини севинч қўшиқлари ила айтсинлар.

 

23Баъзилари кемаларда денгизга чиқдилар,
Ваҳимали сувлар узра савдо қилдилар.
24Улар Эгамизнинг ишларини,
Чуқур сувда Унинг мўъжизаларини кўрдилар.
25У амр берганда, бўрон қўзғалди,
Денгиз тўлқинлари баланд кўтарилди.
26Кема осмонга кўтарилиб, яна чуқур сувга тушди,
Фалокатдан кемадагилар бемажол бўлиб қолди.
27Улар мастлар каби довдираб айланди,
Маҳоратлари фойда бермади.
28Кулфатда қолганларида Эгамизга нола қилдилар,
Эгамиз уларни азоб–уқубатлардан қутқарди.
29У бўронни шабадага айлантирди,
Денгиз тўлқинлари сукутга чўмди.
30Тўлқинлар жим бўлганидан улар севинди,
Истаган бандаргоҳга уларни келтириб қўйди.
31Содиқ севгиси учун улар Эгамизга шукрона айтсин!
Эгамизнинг инсониятга кўрсатган ажойиб ишлари учун шукр қилсин!
32Улар жамоа олдида Эгамизни улуғласин,
Оқсоқоллар йиғинида Унга ҳамду санолар айтсин.

 

33Эгамиз дарёларни саҳрога айлантирар,
Булоқларни қақраган ерга айлантирар.
34Аҳолининг фосиқлиги сабабли эса
Ҳосилдор ерларни шўр ерга айлантирар.
35Эгамиз саҳрони кўлларга айлантирар,
Қақраган ерни булоқларга айлантирар.
36Оч–юпунларни у ерга олиб келиб ўрнаштирар.
Улар эса яшаш учун шаҳарлар қурар.
37Далаларга уруғ экиб, узумзорлар яратар,
Далалардан мўл–кўл ҳосил олар.
38Эгамизнинг баракаси ила улар жуда кўпаяр,
Уларнинг чорваси камайишига Эгамиз йўл қўймас.

 

39-40Эгамиз аслзодаларни хор қилди,
Йўлсиз саҳрода уларни саргардон қилди.
Зулм, кулфат, ғамдан
Уларнинг сони камайди,
Улар қашшоқлашди.
41Йўқсилларни эса Эгамиз кулфатдан қутқарар,
Уларнинг оиласини қўй сурувидай кўпайтирар.
42Тўғри инсонлар буни кўриб, севинар,
Фосиқлар эса оғзини ёпиб, жим бўлар.

 

43Донолар буларга эътибор берсин,
Эгамизнинг содиқ севгисини англасин.

 

107–САНО

 

1Довуд саноси. Қўшиқ.

 

2Эй Худо, юрагим Сенга содиқ,
Жоним борича Сени куйлаб, қўшиқ айтаман.

 

3Уйғон, эй арфа, лира!
Тонгни ҳам мен уйғотаман!

 

4Эй Эгам, халқлар орасида Сенга шукрона айтаман,
Эллар орасида Сенга ҳамду сано куйлайман.
5Содиқ севгинг самолардай юксакдир,
Садоқатинг булутларга чўзилгандир.
6Эй Худо, фалакдан ҳам юқорида юксалавер!
Шуҳратинг бутун замин узра ёйилсин.
7Ўнг қўлинг ила ғалаба ато қилгин,
Менга жавоб бергин,
Ўзингнинг севганларинг топсин нажот.

 

8Эй Худо, Ўз муқаддас маконингдан ваъда бергансан[286]:
“Шодланиб Шакамни[287] бўлиб ташлайман,
Сухўт водийсини[288] тақсимлаб бераман.
9Гилад Меникидир, Манаше[289] Меникидир,
Эфрайим дубулғамдир, Яҳудо[290] салтанат ҳассамдир.
10Мўаб Менинг қўлювгичимдир,
Эдом узра чориғимни отаман[291],
Филистлар[292] узра зафар ила ҳайқираман.”

 

11Эҳ, қанийди мустаҳкам шаҳарга[293] мени олиб борсалар,
Эдомга мени бошлаб борсалар.
12Эй Худо, ахир, бизни Ўзинг рад этдинг–ку!
Лашкаримизга йўлбошчилик қилмаяпсан–ку энди!
13Душмандан қутқариб, бизга ёрдам бер,
Инсоннинг ёрдами бутунлай беҳуда.
14Эй Худо, Сен билан биз ғолиб бўламиз,
Душманларимизни Сен янчиб ташлайсан.

 

108–САНО

 

1Ижрочилар раҳбарига. Довуд саноси.

 

Сени олқишлайман, эй Худо,
Сукут сақламагин.
2Фосиқ, ёлғончилар менга қарши оғиз очган,
Ёлғончи тиллар билан менга қарши гапирар.
3Нафратга тўла сўзларни устимга ёғдирарлар,
Сабабсиз менга ҳужум қиларлар.
4Менга айб қўярлар дўстлигимга жавобан,
Ибодат қиламан ҳамон.
5Яхшилик эвазига менга ёмонлик қайтарарлар,
Дўстлигим эвазига менга адоват қиларлар.

 

6Фосиқни уларга қарши қўй,
Уларнинг ўнг томонида айбловчи турсин.
7Синалганда, улар айбдор бўлсин,
Уларнинг ибодати гуноҳ деб ҳисоблансин.
8Уларнинг умри қисқа бўлсин,
Йўлбошчилигини бошқаси олсин.
9Етим бўлиб қолсин болалари,
Бева бўлиб қолсин хотинлари.
10Болалари кулбасидан айрилиб, дарбадар бўлсин,
Нон излаб тиланчи бўлсин.
11Мол–ҳолини судхўрлар эгалласин,
Меҳнат самарасини бегоналар тортиб олсин.
12Бирон кимса уларга шафқат қилмасин,
Уларнинг етим болаларига ҳеч ким ачинмасин.
13Уларнинг насл–насаби қирилиб кетсин,
Бир наслдан сўнг номлари йўқ бўлсин.
14Эй Эгамиз! Оталари айбини эсга олгин,
Оналарининг гуноҳини ҳеч қачон унутмагин.
15Эй Эгамиз, уларнинг гуноҳидан доим хабардор бўлгин,
Ўша инсонларнинг хотирасини ер юзидан ўчиргин.
16Ахир, улар ҳеч қачон шафқат қилишни ўйламади.
Муҳтожларни, умидсизликка тушганларни,
Камбағалларни таъқиб қилди, ўлдирди.
17Улар лаънатлашни яхши кўрарди,
Энди лаънати ўзларининг бошига келсин.
Дуо қилишни ёқтирмасди,
Энди дуо улардан узоқ бўлсин[294].
18Лаънатни улар кийимдай киярди,
Уларнинг танасига лаънат сув каби кирарди,
Суякларига мой каби сингарди.
19Ҳа, кийим кийгандай, улар лаънатга ўраниб олсин,
Лаънатни ҳар куни белга тақадиган камардай қилиб олсин.

 

20Эй Эгам! Менга қарши ёмон гапирувчиларга,
Мени айбловчиларга Сендан ана шулар мукофот бўлсин.
21Сен, эй Эгам Раббий,
Ўз номинг ҳақи менга мадад бер,
Эзгудир содиқ севгинг, мени қутқар.
22Мен бир бечора, йўқсилман,
Ичимда юрагим яралангандир.
23Оқшомги соядай йўқ бўлиб боряпман,
Чигирткадай мен улоқтирилганман.
24Рўза тутганимдан тиззаларимда дармон йўқ,
Этим суягимга ёпишиб қолган.
25Душманларим ҳақоратининг нишониман,
Мени кўрганларида масхаралаб, бошларини чайқашар.

 

26Эй Эгам Худо, менга мадад бергин,
Содиқ севгинг ҳақи мени халос қилгин.
27Буни Сенинг қўлинг қилганини душманларим билсин,
Эй Эгам, менга нажот берган Сен эканингни улар билсин.
28Майли, улар мени лаънатласин,
Сен эса менга барака берасан.
Улар ҳужум қилганда, шарманда бўлишсин,
Мен, Сенинг қулинг эса шод–хуррам бўлай.
29Мени айбловчилар бадномликка буркансин,
Чопон кийгандай, шармандаликка ўрансин.

 

30Эгамга чексиз шукроналар айтаман,
Халойиқ орасида Унга ҳамду сано ўқийман.
31Эгамиз турар йўқсулларнинг ўнг томонида,
Уларни ўлимга маҳкум этганлардан қутқармоқ учун.

 

109–САНО

 

1Довуд саноси.

 

Эгамиз айтмоқда ҳазратимга:
“Душманларингни оёқларинг остига пойандоз қилмагунимча,
Сен Менинг ўнг томонимда[295] ўтиргин.”

 

2Эй ҳазратим! Эгамиз сенинг ҳукмронлигингни
Қуддусдан[296] бошлаб кенгайтирар!
Душманларинг ўртасида сен ҳукмронлик қил!
3Сен жанг қиладиган кунда
Жангчиларинг ўз хоҳиши билан майдонга чиқади.
Эрта тонг ёш йигитларинг
Шабнам каби атрофингда тўпланади,
Улар муқаддас улуғворликка бурканган[297].
4Эгамиз онт ичган, қарорини ўзгартирмас:
“Сен Маликсидиқ сингари
То абад руҳонийсан.”[298]
5Раббий ўнг томонингда ўтирар,
Ғазабланган кунда шоҳларни эзиб ташлар.
6У халқларни ҳукм қилиб, жасадларини уюм қилар,
Бутун ер юзидаги ҳукмдорларни эзиб ташлар.
7Эй ҳазратим, йўл бўйидаги ирмоқдан сув ичасан,
Кучга тўлиб, ғолиб бўлиб турасан.

 

[299]

110–САНО

 

1Эгамизга ҳамду санолар бўлсин!

 

Тўғри инсонлар жамоасида бўлганимда,
Бутун қалбимдан Эгамга шукр айтаман.
2Эгамизнинг ишлари буюкдир,
Улардан лаззат олувчилар улар ҳақда фикр юритадилар.
3Эгамизнинг ишлари муҳташам, ҳайбатлидир,
Унинг адолати то абад давом этади.
4Эгамиз унутилмас ажойиботларни яратди,
У раҳмдил ва шафқатлидир.
5Ўзидан қўрққанларга ризқ–рўзини беради,
Ўз аҳдини доимо ёдида тутади.
6Халқига қудратли ишларини кўрсатди,
Бошқа халқлар ерини уларга берди.
7Ҳамма ишларида содиқ, адолатлидир,
Унинг ҳамма амрлари ишончлидир.
8Уларнинг ҳаммаси то абад мустаҳкам туради,
Эгамиз уларни садоқат, тўғрилик ила ижро қилди[300].
9У халқини қутқарди,
То абад аҳди билан уларни Ўзига боғлади.
Унинг номи муқаддас, қўрқинчлидир.
10Эгамиздан қўрқиш доноликнинг бошидир,
Бундай йўл тутганларнинг ақли расодир,
Унинг ҳамду санолари то абад давом этади.

 

[301]

111–САНО

 

1Эгамизга ҳамду санолар бўлсин!

 

Бахтлидир Эгамиздан қўрқадиган одам,
Унинг амрларини бажариб завқ оладиган одам!
2Бундай одамнинг авлоди юртда қудратли бўлади,
Тўғри одамнинг насли барака топади.
3Унинг уйида мўлчилик, бойлик бўлади,
Унинг солиҳлиги то абад давом этади.
4Ҳатто зулматда ҳам тўғри инсонга нур ёғилади,
У раҳмдил, меҳрибон ва солиҳдир.
5Яхши одам сахий, қарз беради,
Адолат билан иш юритади.
6Солиҳ ҳеч қачон тебранмайди,
У то абад унутилмайди.
7У ёмон хабардан қўрқмайди,
Бутун юракдан Эгамизга умид боғлайди.
8Юраги барқарордир, қўрқув нималигини билмайди,
Охири душманлари мағлубиятини ўз кўзи билан кўради.
9Бойлигини муҳтожларга сахийлик ила тақсимлайди,
Унинг солиҳлиги то абад давом этади.
У қудратли, ҳурматли бўлади.
10Фосиқлар буни кўриб, ғазабга минади,
Тишларини ғичирлатиб, шалвираб қолади,
Фосиқларнинг истаги пучга чиқади.

 

112–САНО

 

1Эгамизга ҳамду санолар бўлсин!

 

Ҳамду сано айтинг, эй Эгамизнинг қуллари,
Ҳамду санолар бўлсин Эгамизнинг номига!
2Эгамиз номига ҳозир ҳам,
Абадулабад олқишлар бўлсин.
3Шарқдан ғарбга қадар
Эгамизнинг номига олқишлар бўлсин!
4Эгамиз барча халқлар устидан юксалган,
Унинг шуҳрати самолардан ҳам буюкдир.

 

5Эгамиз Худога ким ўхшайди?!
У юксакда тахт қурган.
6У самога, ер юзига эгилиб, қарайди.
7Тупроққа қорилган бечораҳолларни У кўтаради,
Фақирларни ахлат уюмидан олиб, юксалтиради.
8Уларга шаҳзодалар ёнидан жой беради,
Ўз халқининг шаҳзодалари билан бирга ўтқазади.
9Бефарзанд аёлни ўз уйида У шарафлайди,
Унга фарзанд ато этиб, бахтиёр қилади.

 

Эгамизга ҳамду санолар бўлсин!

 

113–САНО

 

1-2Исроил халқи Мисрдан чиқиб кетганда,
Яҳудо юрти Худонинг муқаддас маскани бўлди.
Ҳа, Ёқуб хонадони бегона юртдан кетганда,
Исроил юрти Худонинг шоҳлиги бўлди.

 

3Денгиз Худони кўрди–ю, қочди[302],
Иордан дарёси орқага қайтди[303].
4Тоғлар қўчқорлар каби сакради[304],
Тепаликлар қўзилар каби ирғиди.

 

5Не бўлди, эй денгиз, қочиб кетдинг?
Не бўлди, эй Иордан, орқага қайтдинг?
6Эй тоғлар, нечун сакрадингиз такалар каби?
Эй тепаликлар, нечун ирғидингиз қўзилар каби?

 

7Титрагин, эй замин, Раббий олдида,
Ёқубнинг Худоси ҳузурида.
8У қояни сув ҳовузига айлантирган,
Қаттиқ қояни булоққа айлантирган[305].

 

9Эй Эгам! Содиқ севгинг, садоқатинг ҳақи
Сенга шарафлар бўлсин!
Бизга эмас, Сенга шарафлар бўлсин!

 

10Нима учун бегона халқлар:
“Қани уларнинг Худоси”, дея айтарлар?
11Бизнинг Худойимиз самолардадир,
У истаганини қилаверади.
12Халқларнинг худолари эса кумуш, олтиндан,
Инсон қўлларининг маҳсулларидир.
13Бутларнинг оғизлари бор, сўзлай олмаслар,
Кўзлари бор, кўра олмаслар.
14Уларнинг қулоқлари бор, эшита олмаслар,
Бурунлари бор, ҳидлай олмаслар.
15Уларнинг қўллари бор, сеза олмаслар,
Оёқлари бор, юра олмаслар,
Бўғизларидан овоз чиқара олмаслар.
16Бутларни барпо қилганлар, бутларга ишонганлар
Худди уларга ўхшаган бўлиб қолар.

 

17Эй Исроил халқи! Ишонинг Эгамизга,
У мадад берар, қалқон бўлар сизга!
18Эй Ҳорун хонадони![306] Ишонинг Эгамизга,
У мадад берар, қалқон бўлар сизга!
19Эй Эгамиздан қўрққанлар! Ишонинг Эгамизга,
У мадад берар, қалқон бўлар сизга!

 

20Эгамиз бизни ёдда тутиб, барака беради,
Исроил халқига У барака беради,
Ҳорун хонадонига У барака беради.
21Эгамиз Ўзидан қўрққанларга барака беради,
Каттаю кичикка бир хилда барака беради.

 

22Эгамиз сизларни,
Болаларингизни кўпайтирсин.
23Осмону ерни яратган
Эгамиз сизларга барака берсин.
24Самолар Эгамизнинг самоларидир,
Ерни эса У инсонларга бергандир.
25Ўлим сукунатига ботганлар — ўликлар
Эгамизга ҳамду сано айтмаслар.
26Биз эса Эгамизга ҳозир ҳам, абадулабад
Олқишлар айтамиз.

 

Эгамизга ҳамду санолар бўлсин!

 

114–САНО

 

1Эгамни севаман, У мени эшитади,
Менинг илтижоларимни У тинглайди.
2Қулоқ бериб мени тинглагани учун
Умрим бўйи Эгамга илтижо қиламан.
3Мени ўлим тўрлари ўраб олди,
Ўликлар диёрининг[307] азоблари бошимга тушди,
Мени босди дарду ғам, аламлар.
4Шунда Эгамга илтижо қилдим:
“Эй Эгам, ёлвораман, мени қутқар!”

 

5Эгамиз меҳрибон, одилдир,
Худойимиз раҳмдилдир.
6Эгамиз содда инсонларни ҳимоя қилади,
Хавф–хатарда қолганимда, У мени қутқаради.

 

7Эй жоним, яна хотиржам бўлгин,
Эгам менга эзгулик қилган.

 

8Эгам жонимни ўлимдан қутқариб қолди,
Кўзларимни ёш тўкишдан,
Оёғимни қоқилишдан қутқарди.
9Тириклар диёрида эканман
Эгамнинг йўлидан юравераман.

 

115–САНО

 

1Жуда кўп азоб чексам ҳам,
Худога ишонавердим.
2Ўйламасдан[308]: “Ҳамма одамлар ёлғончидир”, дедим.

 

3Эгамга нима билан қайтарай
Менга қилган барча яхшиликлари учун?
4Нажот топганимни нишонлайман,
Эгамга сажда қиламан.
5Эгамиз халқининг кўзи олдида
Унга берган онтимни адо этаман.

 

6Эгамиз тақводорларининг ўлими
Унинг назарида жуда аччиқдир.

 

7Эй Эгам, мен Сенинг қулингман,
Чўрингнинг ўғлиман,
Ўзинг кишанлардан мени озод қилгансан.
8Шукрона қурбонлигини Сенга назр қиламан,
Сенга сажда қиламан.
9-10Қуддусда, Сенинг уйинг ҳовлиларида,
Жамики халқингнинг кўзи олдида
Эй Эгам, Сенга берган онтимни адо этаман.

 

Эгамизга ҳамду санолар бўлсин!

 

116–САНО

 

1Эй барча халқлар, Эгамизга ҳамду санолар бўлсин!
Эй жамики элатлар, Уни олқишланглар!
2Зеро, Унинг бизга бўлган содиқ севгиси улуғдир,
Эгамизнинг садоқати то абад давом этар.

 

Эгамизга ҳамду санолар бўлсин!

 

117–САНО

 

1Эгамизга шукрона айтинг, У яхшидир,
Унинг содиқ севгиси абадийдир.

 

2Исроил халқи шундай айтсин:
“Унинг содиқ севгиси абадийдир.”
3Ҳорун авлоди шундай айтсин:
“Унинг содиқ севгиси абадийдир.”
4Эгамиздан қўрққанлар шундай айтсин:
“Унинг содиқ севгиси абадийдир.”

 

5Кулфатда қолганимда Эгамга илтижо қилдим,
Жавоб бериб, У мени озод қилди.
6Эгам мен билан бирга, шу боис қўрқмайман.
Инсонлар менга нима қила олади?!
7Эгам мен билан бирга, У менга мадад беради,
Кўзларим душманларим мағлубиятини кўради.
8Инсондан умид қилгандан кўра,
Эгамиздан паноҳ излаш яхшидир.
9Шаҳзодалардан умид қилгандан кўра,
Эгамиздан паноҳ излаш яхшидир.

 

10Душман халқлар ўраб олган атрофимни,
Эгамнинг қудрати билан уларни улоқтирдим.
11Ҳар тарафдан ўраб, менга ҳужум қилганди,
Эгамнинг қудрати билан уларни улоқтирдим.
12Атрофимни арилардай ўраб олдилар,
Тикан алангасидай лов этдилар–да, ўчдилар,
Эгамнинг қудрати билан уларни улоқтирдим.
13Мени қаттиқ туртганларида, йиқилаёздим,
Эгам менга мадад берди.
14Эгам менинг куч–қудратимдир[309],
У менинг қутқарувчимдир.

 

15Солиҳларнинг чодирларида
Шодлик, зафар қўшиқлари жаранглайди:
“Эгамизнинг ўнг қўли мағлуб қилади.
16Эгамизнинг ўнг қўли баланд кўтарилади,
Ҳа, Эгамизнинг ўнг қўли мағлуб қилади.”

 

17Мен ўлмайман. Ҳа, мен яшайман,
Эгамнинг ишларини нақл қиламан.
18Эгам мени қаттиқ жазолади,
Лекин ўлишимга йўл қўймади.

 

19Адолат дарвозаларини менга очинглар,
Токи мен дарвозадан кириб,
Эгамга шукроналар айтайин.
20Бу Эгамизнинг дарвозасидир,
Солиҳлар шу дарвозадан кирсин.

 

21Эй Эгам, ибодатимга жавоб берганинг учун,
Менинг нажоткорим бўлганинг учун
Сенга шукрона айтаман.

 

22Бинокорлар рад этган тош
Бинонинг тамал тоши[310] бўлди.
23Бу Эгамизнинг қилган ишидир,
Кўз олдимиздаги ажойиботдир.
24Эгамиз яратган кундир бу,
Бу кунда шод бўлиб, севинайлик.

 

25Нажот бер бизга, ёлворамиз, эй Эгам!
Ёлворамиз, омад бер бизга, эй Эгам!

 

26Эгамиз номи билан келадиган зот барака топсин,
Эгамиз уйидан туриб, сени дуо қиламиз.
27Эгамиз Худодир, У бизга нур берган.
Байрам нишонлашни бошланг!
Пальма шохларини олиб, қурбонгоҳ олдига боринг[311].

 

28Сен Худойимсан, Сенга шукр айтаман,
Сен Худойимсан, Сени улуғлайман.

 

29Эгамизга шукрона айтинг, У яхшидир,
Унинг содиқ севгиси абадийдир.

 

[312]

118–САНО

 

1Бахтлидир йўллари пок бўлганлар,
Эй Эгам, Сенинг қонунинг бўйича юрадиганлар.
2Бахтлидир Сенинг шартларингга риоя қиладиганлар,
Бутун қалби билан Сенга интиладиганлар.
3Улар асло ноҳақ иш қилмайдилар,
Сенинг йўлларингдан юрадилар.
4Ўзинг бизга амр бериб,
Буйруқларимга диққат ила итоат этинг, дегансан.
5Қани, энди фармонларингни адо этишда барқарор бўлсам!
6Мен шарманда бўлиб қолмай, дея
Ҳамма амрларингга диққат қиламан.
7Сенинг одил қоидаларингни ўрганганимда,
Тоза қалб ила ҳамду сано айтаман Сенга.
8Сенинг қонунларингни бажараман,
Мени бутунлай тарк этмагин.

 

9Йигит қандай қилиб йўлларини пок сақлайди?
Каломинг бўйича яшаб, шунга эришади.
10Бутун қалбим билан Сенга интиламан,
Амрларингдан оғишимга йўл қўймагин.
11Сўзларингни юрагимда асрайман,
Токи Сенга қарши гуноҳ қилмайин.
12Эй Эгам, Сенга олқишлар бўлсин,
Фармонларингни ўргатгин менга.
13Оғзингдан чиққан барча қоидаларни
Ўз оғзим билан эълон қиламан.
14Шартларингга эргашиб, лаззат топаман,
Гўё катта бойлик топиб хурсанд бўламан.
15Буйруқларинг ҳақида чуқур фикр юритаман,
Сенинг йўлларингга диққат қиламан.
16Фармонларингдан лаззат оламан,
Каломингни мен унутмасман.

 

17Мен, Ўз қулингга яхшилик қилгин,
Токи яшаб, каломингга итоат этайин.
18Кўзларимни оч, токи кўрайин
Қонунингдаги ажойиботларни.
19Ер юзида мусофирдай яшайман,
Амрларингни мендан яширма.
20Жоним куяётир ҳасрат билан,
Қоидаларингни ўрганишни доим истайман.
21Лаънатланган такаббурларга,
Амрларингдан оғиб кетганларга Сен танбеҳ берасан.
22Ҳақорат, хўрликни мендан узоқлаштир,
Ахир, шартларингни доимо бажарганман.
23Ҳатто шаҳзодалар тўпланиб, менга бўҳтон қилсалар ҳам
Мен фармонларинг ҳақида чуқур фикр юритаман.
24Сенинг шартларинг менга лаззат бағишлайди,
Шартларинг мен учун маслаҳатчидирлар.

 

25Жоним чиқай деб турибди,
Ваъдангга кўра, ҳаётимни сақлагин.
26Ҳаётим ҳақида Сенга айтиб бердим,
Сен жавоб бердинг.
Энди фармонларингни менга ўргатгин.
27Менга буйруқларингни тушунтир,
Токи мўъжизаларинг ҳақида чуқур фикр юритай.
28Жоним адо бўлди ғам–ғуссадан,
Қувват бергин менга ваъдангга биноан.
29Сохта йўллардан мени сақлагин,
Илтифот ила қонунингни менга ўргатгин.
30Мен садоқат йўлини танлаганман,
Қоидаларингни юрагимга жо қилганман.
31Эй Эгам, шартларингни маҳкам ушлаганман,
Энди шарманда бўлишимга йўл қўймагин.
32Жоним билан амрларингни бажараман,
Зотан менга кўп заковат ато қиласан.

 

33Эй Эгам, менга фармонларингни ўргат,
Токи мен уларни охиригача бажарайин.
34Заковат бер менга, токи қонунингга риоя қилай,
Чин қалбимдан қонунингни бажарай.
35Амрларинг сўқмоғидан мени етаклагин,
Мен ундан лаззат топаман.
36Юрагимни ноҳақ фойда томон эмас,
Ўз шартларинг томон бургин.
37Кўзларимни бефойда нарсалардан қайтаргин,
Ваъдангга биноан ҳаётимни сақлагин[313].
38Мен, Ўз қулингга берган ваъдангда тургин,
Бу ваъданг Сендан қўрқадиганлар учундир.
39Шармандаликдан қўрқаман, мендан узоқ қил,
Зотан қоидаларинг эзгудир.
40Буйруқларингга нақадар талпинаман,
Адолатинг билан ҳаётимни сақлагин.

 

41Содиқ севгингни, эй Эгам, менга кўрсат,
Ваъдангга кўра, менга нажот бер.
42Шунда мени ҳақорат қилганларга жавоб бераман,
Сенинг каломингга умид қиламан.
43Оғзимдан ҳақиқат каломини тамом тортиб олма,
Сенинг қоидаларингга умидимни боғладим.
44Қонунингга доимо риоя қиламан,
Абадулабад риоя қиламан.
45Мен озод бўлиб юравераман,
Буйруқларингни излаб топганман.
46Шоҳлар олдида шартларингдан сўйлайман,
Шарманда бўлмасман.
47Амрларингдан лаззат топаман,
Мен амрларингни севаман.
48Амрларингга иззату севги кўрсатаман,
Фармонларинг ҳақида чуқур фикр юритаман.

 

49Эсла мен, қулингга берган ваъдангни,
Сен ваъда бериб, умидвор қилгансан мени.
50Кулфатда қолганимда шу менга тасалли беради,
Сенинг ваъданг менинг ҳаётимни сақлайди.
51Такаббур мени тамом масхара қилади,
Шунда ҳам қонунингдан юз ўгирмасман.
52Азалий қоидаларингни, эй Эгам, эслайман,
Бу қоидаларингдан мен тасалли топаман.
53Фосиқ қонунингдан юз ўгирган,
Шу боис мен қаттиқ ғазабланаман.
54Қаерда бошпана қилган бўлмайин,
Сенинг фармонларинг қўшиғим бўлди.
55Эй Эгам, тунда ҳам Сени эслайман,
Сенинг қонунларингга риоя этаман.
56Бу менга одат бўлган эди,
Буйруқларингга риоя қилдим.

 

57Эй Эгам, Сен менинг хавфсизлигим манбаисан,
Каломингга итоат этаман, деб ваъда бераман.
58Жамолингни изладим чин қалбимдан,
Меҳрибон бўл менга ваъдангга биноан.
59Йўлларимга диққат қилдим,
Шартларинг бўйича қадам босаман.
60Мен шошиламан, кечикмасман
Амрларингга итоат этмоқ учун.
61Фосиқлар мени арқонлар билан боғлайди,
Шунда ҳам Сенинг қонунингни унутмайман.
62Ярим тунда уйғониб, одил қоидаларинг учун
Сенга ҳамду сано айтаман.
63Сендан қўрққанларга мен дўстман,
Буйруқларингга риоя қилганларга шерикман.
64Эй Эгам, содиқ севгингдан замин тўлгандир,
Фармонларингни менга ўргат.

 

65Эй Эгам, Ўзинг берган ваъдангга мувофиқ
Мен, Ўз қулингга яхшилик қилдинг.
66Менга донолик, зукколик бергин,
Сенинг амрларингга ишондим.
67Жазо олмасимдан олдин адашар эдим,
Энди Сенинг сўзингга итоат этаман.
68Нақадар яхшисан, эзгулик қиласан,
Фармонларингни менга ўргатгин.
69Такаббур ёлғон сўйлаб, мени қорага чаплар,
Мен эса чин қалбдан буйруқларингга итоат этаман.
70Уларнинг қалбини ёғ боғлаган,
Мен эса қонунингдан лаззат оламан.
71Тортган жазоим менга сабоқ бўлди,
Шу орқали фармонларингни ўргандим.
72Минглаб кумуш, олтин бўлакларидан кўра,
Яхшидир мен учун оғзингдан чиққан қонун.

 

73Қўлларинг мени яратган, барпо қилган,
Амрларингни ўрганишга менга идрок бергин.
74Сендан қўрққанлар мени кўриб, севинсинлар,
Зотан, Сенинг каломингга умид қилганман.
75Эй Эгам, ҳукмларинг адолатлилигини биламан,
Менга жазо берганингда, Сен ҳақ эдинг.
76Мен, Ўз қулингга берган ваъдангга кўра,
Содиқ севгинг менга тасалли бўлсин.
77Менга шафқат қилгин, токи яшайин,
Ахир, Сенинг қонунинг мен учун лаззат.
78Ёлғон гапириб, менга зарар қилгани учун
Такаббурлар шарманда бўлсин.
Мен эса буйруқларинг ҳақида фикр юритаман.
79Мен томон келсин Сендан қўрққанлар,
Сенинг шартларингни биладиганлар.
80Фармонларингни битта қолмай бажарай,
Токи мен шарманда бўлиб қолмай.

 

81Нажотингни кутиб, жоним адо бўлмоқда,
Сенинг каломингдан умид қилмоқдаман.
82Ваъдаларингни кутиб, кўзимнинг нури сўнади,
“Қачон менга тасалли берасан?” дея сўрайман.
83Тутунда қорайиб, бужмайган мешдай[314] бўлсам ҳам,
Сенинг фармонларингни мен унутмаганман.
84Мен, Сенинг қулинг қачонгача кутишим керак?
Мени таъқиб қилувчиларни қачон ҳукм қиласан?
85Такаббурлар менга чуқур қазирлар,
Сенинг қонунингга улар қарши чиқарлар.
86Ҳамма амрларинг умидбахшдир.
Мени сабабсиз таъқиб этарлар, ёрдам бер!
87Улар мени ер юзидан йўқ қилай, деди,
Аммо буйруқларингни мен тарк этмадим.
88Содиқ севгинг ҳақи сақла ҳаётимни,
Токи оғзингдан чиққан шартларга риоя қилай.

 

89Каломинг, эй Эгам, то абаддир,
У самоларда мустаҳкам туради.
90Сенинг садоқатинг насллар оша давом этади,
Ерни барқарор қилгансан, у то абад тураверади.
91Қоидаларинг туфайли
Еру осмон бугун ҳам мустаҳкамдир,
Бутун олам қўлинг остидадир.
92Агар қонунинг мен учун лаззат бўлмасайди,
Тортган ғаму кулфатларимдан тамом бўлардим.
93Мен буйруқларингни ҳеч қачон унутмайман,
Булар орқали Сен ҳаётимни сақлагансан.
94Мен Сеникидирман, мени қутқаргин,
Зотан, мен буйруқларингни бажаришга интилганман.
95Фосиқлар мени ўлдиришга пайт пойлайди,
Мен эса шартларинг ҳақида чуқур фикр юритаман.
96Жамики комилликнинг чекланганини кўрдим,
Сенинг амрларинг эса чегарасиздир.

 

97О, нақадар севаман қонунингни!
Кун бўйи хаёлимда тутаман уни.
98Амрларинг мени ғанимларимдан кўпроқ доно қилди,
Амрларинг доимо мен билан бирга.
99Барча устозларимдан ҳам зийракроқ бўлдим,
Сенинг шартларинг устида фикр юритаман.
100Ёши улуғлардан ҳам донороқ бўлдим,
Чунки Сенинг буйруқларингга итоат этдим.
101Ҳар қандай ёмон йўлдан қадамимни тийдим,
Токи Сенинг каломингга итоат этай дедим.
102Қоидаларингдан мен қайтмадим,
Менга Ўзинг таълим бергансан.
103Сўзларинг мен учун нақадар мазалидир,
Асалдан ҳам ширин туюлар оғзимга.
104Буйруқларинг туфайли мен доно бўламан,
Ҳар қандай ёлғон йўлдан нафратланаман.

 

105Сенинг каломинг қадамларим учун чироқдир,
Йўлимга нур сочадиган ёруғликдир.
106Адолатли қоидаларингни бажарай, деб
Онт ичиб, онтимни мустаҳкам қилдим.
107Эй Эгам, мен кўп жафо чекдим,
Ваъдангга кўра, ҳаётимни сақла.
108Эй Эгам, мақтов назрларимни қабул этгин,
Менга қоидаларингни ўргатгин.
109Ҳаётим ҳар он хавфда бўлса ҳам,
Сенинг қонунингни мен унутмайман.
110Фосиқлар менга тузоқ қўйдилар,
Шунда ҳам буйруқларингдан оғиб кетмадим.
111Сенинг шартларинг то абад менинг мулкимдир,
Шартларинг қалбимнинг қувончидир.
112Фармонларингни то абад ижро этмоққа
Юрагимни мойил қилдим.

 

113Иккиюзламачилардан мен нафратланаман,
Сенинг қонунингни севаман.
114Сен менинг паноҳимсан, қалқонимсан,
Сенинг каломингга умид боғлайман.
115“Эй бадкирдорлар, йўқолинг кўз олдимдан,
Мен Худойимнинг амрларини бажарай”, деб айтаман.
116Ваъдангга кўра, менга таянч бўл, токи яшайин,
Умидим пучга чиқмасин, шарманда бўлмайин.
117Суянчиқ бўл менга, токи нажот топайин,
Фармонларингга доим диққат билан боқайин.
118Фармонларингдан тойганларни рад этдинг,
Уларнинг ҳийлаю найранглари беҳудадир.
119Ер юзидаги жамики фосиқларни
Ахлатдай улоқтириб ташлайсан,
Шу боис мен шартларингни севаман.
120Сендан қўрққанимдан вужудим титрайди,
Ҳукмларингдан мени ваҳима босади.

 

121Адолатли, тўғри ишлар қилганман,
Мени золимлар қўлида қолдирма.
122Мен, қулингнинг бахтига кафолат бергин,
Такаббурлар мени эзишларига йўл қўймагин.
123Нажотингни қидириб, кўзларим толди,
Ваъда қилган нажотинг учун кўзим нури тўкилди.
124Мен, Ўз қулингга содиқ севгингни кўрсатгин,
Фармонларингни менга ўргатгин.
125Сенинг қулингман, менга идрок бергин,
Токи мен шартларингни билиб олайин.
126Эй Эгам, вақти келди, Ўз ишингни қил,
Сенинг қонунинг бузилди.
127Чиндан ҳам Сенинг амрларингни
Олтиндан, энг соф олтиндан ҳам кўпроқ севаман.
128Сенинг буйруқларингга кўра, қадам босаман,
Ҳар қандай ёлғон йўлдан нафрат этаман.

 

129Сенинг шартларинг ажойибдир,
Шу боис уларга итоат этаман.
130Каломингнинг таълимоти зиё сочади,
Соддаларга ақл–идрок беради.
131Оғзим очилиб, оғир нафас оламан,
Чунки Сенинг амрларингга жуда интиламан.
132Сени севгучиларга ҳар доим қилганингдек
Мен томон юз бур, шафқат қилгин.
133Ваъдангга кўра, қадамларимни собит қил,
Ҳеч қачон устимдан гуноҳ ҳукмрон бўлмасин.
134Инсон зулмидан мени қутқаргин,
Токи Сенинг буйруқларингга итоат этайин.
135Жамолинг менга нурларини сочсин,
Фармонларингни менга ўргатгин.
136Кўзларимдан ёшлар дарё бўлиб қуйилар,
Ахир, одамлар қонунингга риоя қилмаяпти.

 

137Сен одилсан, эй Эгам,
Ҳукмларинг адолатлидир.
138Адолат ила шартларингни буюргансан,
Тамомила ишончлидир шартларинг.
139Ғазабим мени адо қилмоқда,
Душманларим каломингни рад этмоқда.
140Ваъдаларинг нақадар софдир!
Мен ваъдаларингни нақадар севаман!
141Мен кераксизман, хўрланганман,
Буйруқларингни унутмайман.
142Сенинг адолатинг мангудир,
Сенинг қонунинг ҳақиқатдир.
143Бошимга кулфату азоб келди,
Амрларинг менга завқ берар.
144Шартларинг то абад адолатлидир,
Идрок бергин менга, токи яшайин.

 

145Эй Эгам, чин кўнгилдан ёлвораман, жавоб бер,
Фармонларингга риоя қиламан.
146Сенга фарёд қиламан, мени қутқаргин,
Токи шартларингга мен риоя қилай.
147Кун чиқмасдан Сендан мадад сўраб фарёд қиламан,
Сенинг каломингга мен умид боғлайман.
148Сенинг ваъдангни чуқур англай, деб
Кўзларимга тун бўйи уйқу келмайди.
149Содиқ севгингга кўра, овозимни эшитгин,
Эй Эгам, адолатинг билан ҳаётимни сақлагин.
150Қабиҳ режа тузадиганлар яқин келмоқда,
Улар қонунингдан узоқда юради.
151Сен эса, эй Эгам, яқиндасан,
Ҳамма амрларинг ҳақиқатдир.
152Шартларингни то абад тайинлаганингни
Азалда уларнинг ўзидан билиб олдим.

 

153Азобларимга қарагин, мени қутқаргин,
Ахир, мен Сенинг қонунингни унутмадим.
154Менинг даъвоимни исбот қил, мени қутқар,
Ваъдангга кўра, ҳаётимни сақла.
155Фосиқдан нажот узоқдадир,
Сенинг фармонларингни улар изламаслар.
156Эй Эгам, шафқатинг буюкдир,
Адолатинг билан ҳаётимни сақла.
157Мени таъқиб қилувчи душманларим кўп,
Мен шартларингдан юз ўгирмайман.
158Маккорларга нафрат ила қарайман,
Улар Сенинг амрларингга риоя қилмайди.
159Қарагин, нақадар севаман буйруқларингни,
Содиқ севгингга кўра, сақлагин ҳаётимни.
160Каломинг моҳияти ҳақиқатдир,
Адолатли қоидаларинг то абад давом этади.

 

161Ҳукмдорлар мени сабабсиз таъқиб қилар,
Юрагим каломингдан қўрқиб титраб турар.
162Худди улкан хазина топган одамдай,
Сенинг сўзингдан шод бўламан.
163Ёлғондан нафратланиб, жирканаман,
Сенинг қонунингни эса севаман.
164Сенинг адолатли қоидаларинг туфайли
Етти марта кунига Сени мадҳ қиламан.
165Қонунингни севганлар буюк тинчликка етар,
Ҳеч нарса уларга тўсиқ бўла олмайди.
166Эй Эгам, мен нажотингга умид қиламан,
Мен Сенинг амрларингни бажараман.
167Шартларингга итоат этаман,
Мен уларни ғоятда севаман.
168Буйруқ, шартларингга риоя қиламан,
Ҳамма йўлларим Сенга маълумдир.

 

169Эй Эгам, оҳу нолам етсин Сенга,
Идрок бергин менга, каломингга кўра.
170Илтижоим етиб борсин Сенга,
Ўзинг берган ваъдангга кўра, мени қутқар.
171Лабларимдан ҳамду сано тўлиб–тошсин,
Менга ўргатасан фармонларингни.
172Тилим куйлайди Сенинг ваъдангни,
Зотан, адолатлидир барча амрларинг.
173Менга ёрдамга тайёр тургин,
Зотан танлаганман мен буйруқларингни.
174Эй Эгам, нажотингга талпинаман,
Сенинг қонунингдан лаззат топаман.
175Умр бер менга, ҳамду сано айтайин Сенга,
Қоидаларинг ёрдам берсин менга.
176Адашган қўйдай йўлдан озганман,
Излаб топ мени, Ўз қулингни.
Зотан, мен амрларингни унутмаганман.

 

119–САНО

 

1-2Зиёрат қўшиғи[315].

 

Қайғу–аламдан Эгамга фарёд қилдим:
“Эй Эгам, ёлғончи лаблардан,
Маккор тилдан жонимни асрагин!”
У фарёдимга жавоб берди.

 

3Эй маккор тил, Эгамиз бошингга не кунни солар экан?
Унинг устига яна нима қилар экан сенга?
4У жангчининг ўткир ўқлари билан сени жазолайди,
Ёнаётган юлғун бутасининг чўғлари билан сенга жазо беради.

 

5Ҳолимга вой, Мешехда мусофирман,
Кедар[316] чодирлари орасида яшайман.
6Тинчликдан нафрат этувчи халқ орасида
Яшашдан чарчадим.
7Мен тинчлик тарафдориман,
Аммо гапирай, деб оғиз очсам,
Улар урушни истайдилар.

 

120–САНО

 

1Зиёрат қўшиғи.

 

Тоғларга тикаман кўзларимни,
Қаердан келар мадад менга?
2Еру осмонни яратган
Эгамдан келар мадад менга.

 

3Қоқилишингга У йўл қўймас,
У Посбонингдир, асло мудрамас.
4Ҳа, Исроилнинг Посбонидир У,
Мудрамайди, ухламайди У.

 

5Эгамиздир сенинг посбонинг,
Эгамиздир ёнингдаги соянг сенинг.
6Кундузи офтоб сени урмас,
Кечаси ой сенга зарар бермас.
7Эгамиз сени барча зарардан асрайди,
Жонингни Эгамиз сақлайди.
8Ҳозир ва то абад қаерга борсанг ҳам,
Эгамиз сени доим асрайди.

 

121–САНО

 

1Довуднинг зиёрат қўшиғи.

 

“Эгамизнинг уйига борайлик”, деб
Менга айтганларида шод бўлдим.
2Мана турибмиз, эй Қуддус,
Дарвозаларинг ичкарисида.

 

3Қуддус яхши қурилган шаҳардир,
Деворлари бир–бирига туташтириб солингандир.
4Исроил халқига берилган қонунга кўра,
Қабилалар у ерга чиқиб борарлар!
Ҳа, Эгамизнинг қабилалари
Унга шукр айтмоқ учун чиқиб борарлар!
5У ерда ҳукм тахтлари ўрнашган,
Ҳа, Довуд хонадонининг тахтлари
У ерда жойлашган.

 

6Дуо қилинг Қуддуснинг тинчлиги учун:
“Уни севганлар ҳузур–ҳаловат топсин.
7Деворлари ичида тинчлик бўлсин,
Қалъалари бехатар бўлсин.”
8Қариндошларим, дўстларим ҳақи–ҳурмати,
Қуддусга тинчлик бўлсин, дея айтаман.
9ЭгамизХудонинг уйи ҳақи–ҳурмати
Қуддуснинг иқболини излайман.

 

122–САНО

 

1Зиёрат қўшиғи.

 

Эй самоларда тахт қурган Худо!
Кўзларимни Сенга тикаман.
2Эй Эгамиз Худо!
Бизга шафқатингни кўрсатгин, дея,
Биз Сендан умид қиламиз.
Хўжайини қўлига қараган
Қулларнинг кўзлари каби,
Бекасининг қўлига қараган
Чўри қизнинг кўзлари каби
Кўзларимиз Сенга қадалган.

 

3Шафқат қил, эй Эгам, шафқат қил бизга,
Кўрган ҳақоратимиз етиб ортар.
4Беғамларнинг масхаралаши жонимиздан тўйдирди,
Киборларнинг ҳақоратидан пичоқ бориб суякка етди.

 

123–САНО

 

1Довуднинг зиёрат қўшиғи.

 

Энди Исроил шундай десин:
“Эгамиз биз томонда бўлмаса эди,
2Ҳа, Эгамиз биз томонда бўлмаса эди,
Ғанимларимиз бизга ҳужум қилганда,
3Улар бизга ғазабини сочганда,
Бизни тириклайин ютган бўларди.
4Тўфон бизни гирдобига тортган бўларди,
Сел бизни босиб олган бўларди.
5Пишқирган сувлар устимиздан босган бўларди.”

 

6Эгамизга олқишлар бўлсин,
Йиртқич тишларга бизни ўлжа қилиб қўймади.
7Биз овчининг тузоғидан қутулган
Қушларга ўхшаймиз.
Тузоқ синиб, биз қутулдик.

 

8Еру осмонни яратган Эгамиздан
Бизга мадад келади.

 

124–САНО

 

1Зиёрат қўшиғи.

 

Эгамизга умид боғлаганлар Сион тоғига ўхшар,
Ҳеч қачон тебранмас, то абад мустаҳкам турар.
2Тоғлар Қуддусни ўрагандай,
Ҳозирдан бошлаб то абад
Эгамиз Ўз халқини ўраб олгандир.

 

3Фосиқ шоҳнинг салтанат ҳассаси
Доимо солиҳларнинг юртида қолмайди.
Бўлмаса солиҳлар қўлларини ёмон ишларга узатади.

 

4Эй Эгам, юраги тўғри бўлганларга,
Яхшиларга яхшилик қилгин.
5Эй Эгам, эгри йўлларга бурилганларни
Бадкирдорлар билан бирга ҳайдаб юборгин.
Исроил узра тинчлик бўлсин!

 

125–САНО

 

1Зиёрат қўшиғи.

 

Эгамиз Қуддусни[317] яна фаровонликка эриштирганда[318],
Туш кўраётган одамларга ўхшар эдик.
2Оғзимиз кулги билан,
Тилларимиз шодлик қўшиғи билан тўла эди.
Шунда халқлар айтдилар:
“Улар учун Эгамиз буюк ишлар қилди.”
3Ҳа, Эгамиз биз учун буюк ишлар қилганди,
Биз қувончга тўлгандик.

 

4Нагав чўлидаги сойликларни қайта сувга тўлдиргандай,
Эй Эгам, фаровонлигимизни қайта тиклагин.
5Кўз ёш билан уруғ экканлар
Шодлик қўшиқлари ила ҳосил ўради.
6Йиғлаб, уруғ халтасини олиб борувчилар
Шодлик қўшиқлари билан қайтиб келади,
Дон боғламларини олиб қайтади.

 

126–САНО

 

1Сулаймоннинг зиёрат қўшиғи.

 

Агарда уйни Эгамиз қурмаса,
Қурувчиларнинг иши бекор бўлади.
Агар Эгамиз шаҳарни қўриқламаса,
Қоровул беҳуда пойлоқчилик қилади.
2Эрта туриб, кеч ётганингиз ҳам,
Овқат топай, деб тортган машаққатингиз ҳам бекор.
Эгамиз Ўз севганларининг эҳтиёжини
Уйқуларида ҳам қондиради[319].

 

3Ўғиллар Эгамиздан меросдир,
Фарзандлар Ундан мукофотдир.
4Ёшлигингизда туғилган ўғилларингиз
Жангчининг қўлидаги ўқлардайдир.
5Ўқдони тўла шундай инсон бахтлидир!
Шаҳар дарвозаси олдида
Душмани билан даъволашганда,
У шарманда бўлиб қолмайди.

 

127–САНО

 

1Зиёрат қўшиғи.

 

Эй Эгамиздан қўрққанлар, ҳаммангиз бахтлисиз,
Эй Унинг йўлидан юрадиганлар, сизлар бахтлисиз.
2Меҳнатингиз самарасини ейсиз,
Бахтли бўлиб, ҳузур–ҳаловатга етасиз.
3Хотинингиз ҳовлингиздаги серҳосил
Узум токига ўхшаган бўлади.
Дастурхонингиз атрофидаги болаларингиз
Ёш зайтун кўчатига ўхшаган бўлади.
4Эй Эгамиздан қўрқадиганлар,
Шу тариқа барака топасиз.

 

5Эгамиз Қуддусдан туриб сизга барака берсин,
Умрингиз бўйи Сионнинг гуллаб–яшнашини кўринг.
6Яшайверинг сиз, невара–чевара кўринг,
Исроил узра тинчлик бўлсин!

 

128–САНО

 

1Зиёрат қўшиғи.

 

Исроил шундай деб айтсин:
“Улар ёшлигимдан менга кўп зулм ўтказиб келди.
2Ҳа, ёшлигимдан менга зулм ўтказиб келган,
Аммо мени енга олмаганлар.
3Гўё қўшчилар кифтимга қўш солиб,
Жўякларини узун қилгандай бўлди.
4Эгамиз адолатпарвардир,
Фосиқларнинг арқонини қирқиб, мени озод қилди.”

 

5Қуддусдан[320] нафратланганларнинг ҳаммаси
Шарманда бўлиб, ортига қайтсин.
6Том устидаги ўтларга[321] ўхшасин улар,
Ўсмасдан олдин қуриб қолсинлар.
7Бундай ўтга ўроқчиларнинг ҳовучи тўлмайди,
Боғловчиларнинг қучоғи тўлмайди.
8Ўтган–кетганлар уларга:
“Эгамиз сизларга барака берсин,
Эгамиз номи билан сизларни дуо қиламиз!” деб айтмасин.

 

129–САНО

 

1Зиёрат қўшиғи.

 

Эй Эгам, тубсиз сувлардан Сенга нола қиламан.
2Эй Раббий, менинг овозимни эшитгин!
Илтижоларимга диққат ила қулоқ солгин!

 

3Эй Эгам, гуноҳларни ҳисобга олсанг агар,
Эй Раббий, ким ҳам бардош бера олар?!
4Аммо Сен кечиримлисан,
Шу боис Сендан қўрқамиз.

 

5Эгамга умид боғлайман,
Ҳа, жоним Унга талпинади.
Унинг каломига умид боғлайман.
6Тонгни кутган посбондан ҳам кўпроқ,
Ҳа, тонгни кутган посбондан ҳам кўпроқ
Менинг жоним Раббийга талпинади.

 

7Эй Исроил! Умид қилгин Эгамиздан!
Эгамиз содиқ севгисини кўрсатади.
Қутқаришга У доим тайёр!
8Исроилни барча гуноҳларидан
Қутқарадиган Унинг Ўзидир.

 

130–САНО

 

1Довуднинг зиёрат қўшиғи.

 

Эй Эгам, юрагимда мағрурлик йўқ,
Кўзларим асло киборларча боқмайди.
Менга ғоят ҳайратли бўлган, буюк ишлар билан
Мен ўзимни банд қилмайман.
2Бола онаси бағрида тинчлангандай,
Мен ҳам енгил тортиб, тинчланганман.
Ҳа, жоним тинчланган.

 

3Эй Исроил! Ҳозир ҳам, абадулабад Эгамиздан умид қилгин!

 

131–САНО

 

1Зиёрат қўшиғи.

 

Эй Эгам, эслагин Довудни,
У тортган барча азоб–уқубатларни!
2Эй Эгам, у Сенга қасам ичганди.
Эй Ёқубнинг қудратли Худоси,
У Сенга ваъда берганди:
3“Мен асло уйимга кирмайман,
Ёки ўрнимга ётмайман.
4-5Кўзларимга уйқу бермайман,
Қовоқларим юмилишига йўл қўймайман.
Эгамиз учун бир жой топмагунимча,
Ёқубнинг қудратли Худоси учун
Бир маскан бўлмагунча ҳеч дам олмайман.”

 

6Аҳд сандиғи Эфратда[322], деб эшитгандик,
Биз уни Ёр[323] далаларида топиб олдик.
7“Эгамизнинг масканига борайлик,
Унинг пойига сажда қилайлик”, дедик.

 

8Қани, кел, эй Эгам, оромгоҳингга
Қудратинг рамзи бўлган сандиқ билан бирга.
9Руҳонийларинг солиҳликни кийсинлар,
Тақводорларинг шодликдан куйласинлар!

 

10Ўз қулинг Довуднинг ҳақи–ҳурмати,
Танлаган шоҳингни рад қилмагин.
11Эй Эгам, Сен Довудга онт ичган эдинг,
Сен шу онтингдан асло қайтмай дейсан:
“Ўзингдан бино бўлган ўғилларингдан
Бирини сенинг тахтингга ўтқазаман.
12Агар ўғилларинг Менинг аҳдимга риоя қилса,
Уларга ўргатган амрларимга итоат этса,
Уларнинг ўғиллари ҳам
Шоҳ бўлиб то абад сенинг тахтингда ўтиради.”

 

13Эй Эгам, Сен Қуддусни[324] танлагансан,
У ерни Ўзингга маскан қилишни истагансан.
14Сен шундай дединг:
“Мен то абад яшайдиган жой шу жойдир,
Бу ерда истиқомат қилишни истаганман.
15Унинг озуқаларига мўл қилиб барака бераман,
У ердаги фақирларни тўйдираман.
16Руҳонийларни нажотга буркайман,
Тақводорлари шодликдан куйлайдилар!
17Довуднинг наслини бу ерда кўкартираман,
Ўзим танлаган шоҳнинг чироғини ўчирмайман.
18Унинг ғанимларини шармандаликка ўрайман,
Шоҳнинг бошидаги тожи эса порлаб тураверади.”

 

132–САНО

 

1Довуднинг зиёрат қўшиғи.

 

Нақадар яхшидир, ёқимлидир
Биродарлар бирга аҳил яшасалар.
2Аҳиллик Ҳоруннинг бошига суртилиб,
Соқолигача оқиб тушган қимматбаҳо мойдайдир[325],
Кийимлари ёқасидан оқиб тушган мой кабидир.
3Сион тоғларига келадиган барака[326]
Хермон тоғидаги мўл шабнамга ўхшайди.
Сиондан Эгамиз Ўз баракасини ва абадий ҳаётни беради.

 

133–САНО

 

1Зиёрат қўшиғи.

 

Эй сизлар — Эгамизнинг қуллари,
Эгамизнинг уйида кечаси хизмат қиладиганлар,
Эгамизни олқишланг!
2Муқаддас маскан томон
Қўлларингизни кўтариб,
Эгамизни олқишланг!

 

3Осмону ерни яратган Эгамиз
Қуддусдан[327] туриб, сизга барака берсин.

 

134–САНО

 

1Эгамизга ҳамду санолар бўлсин!

 

Эгамизнинг номига мадҳиялар бўлсин!
Ҳамду сано айтинг, эй Эгамизнинг қуллари,
2Эй Эгамизнинг уйида хизмат қиладиганлар,
Эй Эгамиз уйининг ҳовлисида хизмат қиладиганлар!
3Эгамизга ҳамду санолар бўлсин,
У яхшидир!
Тараннум этинг Уни, бу[328] ёқимлидир.
4Эгамиз Ўзи учун Ёқуб наслини танлади.
Ҳа, Ўзимнинг хазинам, деб Исроил халқини танлади.

 

5Ҳа, биламан, Эгамиз улуғдир,
Раббимиз барча худолардан юксакдир.
6Осмонда ҳам, заминда ҳам,
Денгизларда, жамики тубсиз сувларда
Эгамиз истаганини қилади.
7У ернинг тўрт томонидан булутларни олиб келади,
Ёмғир билан бирга чақмоқ юборади,
Омборларидан шамол олиб келади.

 

8Эгамиз Мисрнинг тўнғичларини,
Инсон ҳамда ҳайвонларнинг биринчи туғилганини урди[329].
9Фиръавн ва унинг ҳамма аъёнларига қарши
Мисрнинг орасига Эгамиз аломату мўъжизаларни юборди[330].
10У кўп эллар, халқларни қирган,
Қудратли шоҳларни бўғизлаган.
11Амор халқининг шоҳи Сихўнни, Башан шоҳи Ўгни,
Ҳамда Канъоннинг барча шоҳларини қирган[331].
12Уларнинг ерини Исроил халқига мулк қилиб берди.

 

13Эгамизнинг номи то абад давом этар,
Эгамизнинг шуҳрати насллар оша давом этар.
14Эгамиз Ўз халқига адолат қилади,
Ўз қулларига раҳм–шафқат қилади.

 

15Халқларнинг худолари эса кумуш, олтиндан,
Инсон қўлларининг маҳсулларидир.
16Бутларнинг оғизлари бор, сўзлай олмаслар,
Кўзлари бор, кўра олмаслар.
17Қулоқлари бор уларнинг, эшита олмас,
Улар асло нафас ололмас.
18Бутларни барпо қилганлар, бутларга ишонганлар
Худди уларга ўхшаган бўлиб қолар.

 

19Эй Исроил халқи, олқишлар айтинг Эгамизга!
Эй Ҳорун хонадони[332], мадҳиялар айтинг Эгамизга!
20Эй Леви хонадони[333], олқишлар айтинг Эгамизга!
Эй Эгамиздан қўрққанлар, мадҳиялар айтинг Унга!
21Қуддусда истиқомат қиладиган Эгамизга
Сионда олқишлар айтинг!

 

Эгамизга ҳамду санолар бўлсин!

 

135–САНО

 

1Шукрона айтинг Эгамизга, У яхшидир!
Унинг содиқ севгиси абадийдир.
2Шукрона айтинг худоларнинг Худосига,
Унинг содиқ севгиси абадийдир.
3Шукрона айтинг эгаларнинг Эгасига,
Унинг содиқ севгиси абадийдир.

 

4Шукрона айтинг Унга,
Фақатгина У буюк ажойиботлар кўрсатади.
Унинг содиқ севгиси абадийдир.
5Шукрона айтинг донолик билан самоларни яратганга[334],
Унинг содиқ севгиси абадийдир.
6Шукрона айтинг сувлар узра ерни барпо қилганга[335],
Унинг содиқ севгиси абадийдир.
7Шукрона айтинг улкан ёритқичларни яратганга,
Унинг содиқ севгиси абадийдир.
8Кундузи нур сочиб турсин, дея
Қуёшни яратганга шукрона айтинг.
Унинг содиқ севгиси абадийдир.
9Тун узра нур сочиб турсин, дея
Юлдузлару ойни яратганга шукрона айтинг.
Унинг содиқ севгиси абадийдир.

 

10Шукрона айтинг Мисрнинг тўнғичларини урганга[336],
Унинг содиқ севгиси абадийдир.
11Шукрона айтинг Мисрдан Исроилни олиб чиққанга[337],
Унинг содиқ севгиси абадийдир.
12Шукрона айтинг йўғон билакларию
Кучли қўли ила Исроилни олиб чиққанга,
Унинг содиқ севгиси абадийдир.
13Шукрона айтинг Қизил денгизни[338] иккига бўлганга[339],
Унинг содиқ севгиси абадийдир.
14Шукрона айтинг Исроилни денгиз ўртасидан ўтказганга,
Унинг содиқ севгиси абадийдир.
15Шукрона айтинг фиръавн ва унинг лашкарини
Қизил Денгизга улоқтирганга,
Унинг содиқ севгиси абадийдир.
16Шукрона айтинг Ўз халқини саҳро бўйлаб олиб ўтганга,
Унинг содиқ севгиси абадийдир.
17Шукрона айтинг буюк шоҳларни ҳалок қилганга,
Унинг содиқ севгиси абадийдир.
18Шукрона айтинг қудратли шоҳларни қирганга,
Унинг содиқ севгиси абадийдир.
19Шукрона айтинг Амор халқининг шоҳи Сихўнни ўлдирганга,
Унинг содиқ севгиси абадийдир.
20Шукрона айтинг Башан шоҳи Ўгни ўлдирганга[340],
Унинг содиқ севгиси абадийдир.
21Шукрона айтинг уларнинг ерини
Ўз халқига мулк қилиб берганга,
Унинг содиқ севгиси абадийдир.
22Шукрона айтинг у ерларни
Ўз қули Исроилга мулк қилиб берганга,
Унинг содиқ севгиси абадийдир.

 

23Шукрона айтинг хор бўлганимизда бизни эслаганга,
Унинг содиқ севгиси абадийдир.
24Шукрона айтинг бизни душманларимиздан қутқарганга,
Унинг содиқ севгиси абадийдир.
25Шукрона айтинг барча жонзотларни озиқлантирадиганга,
Унинг содиқ севгиси абадийдир.

 

26Шукрона айтинг Самовий Худога,
Унинг содиқ севгиси абадийдир.

 

136–САНО

 

1Бобилдаги дарёлар бўйида ўтирардик,
Йиғлаб, у ерларда Қуддусни[341] эслардик.
2Лираларимизни ўша ердаги толларга
Осиб қўйгандик.
3Бизни у ерда асирга олганлар:
“Қўшиқ айтиб беринглар”, дердилар,
Бизга зулм қилганлар кўнгилларини чоғ қилгани:
“Бизга Қуддус қўшиқларидан куйланглар”, дердилар.

 

4Қандай қилиб бегона юртда
Биз Эгамизга қўшиқ куйлай олардик?!
5Эй Қуддус, агар сени унутсам,
Ўнг қўлим қуриб қолсин.
6Агар мен сени эсламасам,
Қуддусни энг катта шодлигим, деб билмасам,
Тилим танглайимга ёпишиб қолсин.

 

7Эй Эгам, Қуддус қулаган кунда
Эдомликлар[342] нима қилганини ёдда тутгин.
Ахир, улар: “Қулатинг, йиқитинг уни!
Пойдеворигача қулатиб ташланг!” деб бақирган.

 

8Эй Бобил шаҳри! Қирғинга маҳкум бўлгансан[343].
Бизга не қилган бўлсанг, ўшани
Бошингга соладиганлар бахтлидир.
9Сенинг гўдакларингни ушлаб, қояга уриб,
Тилка–пора қиладиганлар бахтлидир.

 

137–САНО

 

1Довуд саноси.

 

Эй Эгам, чин дилдан Сенга шукрона айтаман,
Фаришталар[344] олдида Сенинг мадҳингни куйлайман.
2МуқаддасМаъбадинг олдида сажда қиламан,
Содиқ севгинг, садоқатинг учун Ўзингга шукрона айтаман,
Номингни ҳам, сўзингни ҳам ҳар нарсадан юқори қўйгансан.
3Чақирганимда, менга жавоб бергансан,
Қудратинг билан мени жасур қилгансан.

 

4Эй Эгам, замин шоҳлари Сенга шукр айтади,
Оғзингдан чиққан сўзларни улар эшитганлар.
5Эй Эгам, қилганларингни улар куйласинлар!
Сенинг шуҳратинг буюкдир!
6Гарчи Сен юксак бўлсанг–да, хор бўлганларга боқасан,
Киборларни Сен узоқдан ҳам биласан.

 

7Кулфатда юрсам ҳам, душманларим ғазабидан сақлайсан,
Ўнг қўлингни узатиб, мени қутқарасан.
8Эй Эгам, мен учун қасос оласан[345].
Содиқ севгинг то абад давом этар,
Ўзинг яратганларни тарк этмагин.

 

138–САНО

 

1Ижрочилар раҳбарига. Довуд саноси.

 

Эй Эгам, мени Ўзинг синаб кўриб, билгансан,
2Қачон ўтириб, қачон туришимни Ўзинг биласан,
Ўй–хаёлларимни узоқдан туриб англаб оласан,
3Юришимни, ётишимни Сен текширасан,
Барча йўлларим Сенга ойдай равшандир.
4Бирон сўз тилимга келмасдан олдин,
Эй Эгам, Сен ҳаммасини биласан.
5Мени ҳамма томондан ўраб олгансан,
Қўлларингни устимга қўйгансан.
6Донолигинг мен учун жуда ажойибдир,
Шу қадар юксакки, мен англай олмасман.

 

7Сенинг Руҳингдан қочиб, қаерга ҳам бора оламан?!
Сенинг ҳузурингдан қаерга ҳам қоча оламан?!
8Агар осмонга чиқсам, Сен ўша ердасан!
Ўликлар диёрига[346] тушсам ҳам, Сен ўша ердасан!
9Саҳарнинг қанотларини олиб парвоз қилсам,
Денгизнинг энг узоқ четларига ўрнашсам,
10Ҳатто у ерда ҳам қўлларинг мени етаклар,
Ўнг қўлинг мени қувватлар.
11Агарда: “Шубҳасиз, мени зулмат қамраб олади,
Атрофимда кундуз тунга айланади”, деб айтсам,
12Ҳатто зулмат ҳам Сен учун қоронғи эмас,
Тун кундуз каби нур сочар,
Туну кундуз Сен учун бирдир.

 

13Ички аъзоларимни Сен яратгансан,
Онамнинг қорнида менга шакл бергансан.
14Сенга шукрона айтаман.
Ахир, қандай ажойиб қилиб яратилганман!
Сенинг барча ишларинг нақадар ажойиб,
Буни мен жуда яхши биламан.
15Мен пинҳон яратилганимда,
Ернинг тубида[347] маҳорат ила тўқилганимда,
Суякларим Сендан яширин эмас эди.
16Кўзларинг кўрганди ҳомила эканимни.
Менга ажратилган кунлар келмасдан,
Ҳаммаси китобингга ёзилганди.
17Сенинг ниятларинг, эй Худо, менга қадрлидир,
Ниятларингнинг сон–саноғи нақадар кўпдир.
18Қумдан ҳам кўп бўларди агар уларни санаганимда,
Уйғонганимда қарасам, ҳамон мен билан экансан бирга.

 

19Эй Худо, кошки фосиқни ўлдирсанг эди,
Қонхўр мендан узоқлашса эди,
20Сен ҳақингда улар фитна қиладилар,
Душманларинг Сенинг номинг билан ёлғон қасам ичадилар.
21Эй Эгам! Сендан нафратланганлардан мен нафратланмайманми?!
Сенга қарши исён қилганлардан мен жирканмайманми?!
22Улардан бутунлай нафратланаман,
Уларни ўзимнинг душманим, деб биламан.

 

23Текшириб кўр мени, эй Худо, юрагимни бил,
Синаб кўр мени, ташвишларимни бил.
24Билгин–чи, менинг бирон қабиҳлигим бормикан?
Мени абадий[348] йўлдан етаклаб боргин.

 

139–САНО

 

1Ижрочилар раҳбарига. Довуд саноси.

 

2Ёмонлардан мени қутқар, эй Эгам,
Зўравонлардан ҳимоя қил мени.
3Улар юракларида қабиҳликни қасд қилади,
Доимо уруш–жанжалларни қўзғайди.
4Улар тилларини илондай ўткир қилади,
Тилларидан илон заҳри томади.

 

5Эй Эгам, мени қабиҳларнинг қўлидан қутқар,
Йиқитмоқчи бўлган зўравонлардан мени ҳимоя қил.
6Такаббурлар мен учун тузоқ қўйганлар,
Улар тўрларининг ипларини ёйганлар,
Йўлим бўйлаб менга қопқон қўйганлар.

 

7Эй Эгам, Сенга айтаман: “Сен Менинг Худойимсан.”
Қулоқ сол, эй Эгам, Сенга илтижо қиламан.
8Эй Эгам Раббий, қудратли нажоткорим!
Жанг кунида бошимни омон сақладинг.
9Эй Эгам, фосиқнинг истагини бажо қилмагин,
Уларнинг қабиҳ режаларига омад бермагин,
Улар мағрурланиб кетмасин.

 

10Атрофимни ўраб олганларнинг таҳдидлари,
Ўзларининг бошига келсин.
11Ёнаётган кўмир чўғи ўзларига ёғилсин,
Улар оловга, ифлос чуқурларга улоқтирилсин,
Асло қайтиб чиқмасин.
12Туҳматчиларга юртда асло жой бўлмасин, кўкармасин,
Фалокат золимнинг изидан тушиб, уни йўқ қилсин.

 

13Биламан, эй Эгам, мазлумни ҳимоя қиласан,
Бечораҳолни адолат ила қўллаб–қувватлайсан.
14Солиҳлар албатта Сенга шукрона айтади,
Тўғри инсонлар ҳузурингда истиқомат қилади.

 

140–САНО

 

1Довуд саноси.

 

Сенга ёлвораман, эй Эгам, ёнимга тез келгин,
Сенга ёлворганимда овозимга қулоқ солгин.
2Ибодатимни тутатқи назридай қабул қилгин,
Қўлларимни кўтарганимни кечки қурбонлик деб билгин.

 

3Эй Эгам, оғзимга посбон қўйгин,
Лабларим эшигини қўриқлагин.
4Юрагимни қабиҳликка бурмагин,
Ёмон ишларга қўшилишимга йўл қўймагин,
Бадкирдорларнинг жамоасида
Зиёфатларини ейишимга йўл қўймагин.
5Майли, солиҳ одам мени ураверсин,
Содиқ одам мени тўғриласин,
Бошим шундай аъло мойни рад қилмасин.

 

Менинг ибодатим муттасил
Бадкирдорларнинг қабиҳ ишларига қаршидир.
6Уларнинг ҳакамлари қоядан улоқтирилади,
Шунда фосиқлар сўзларим ҳақ эканлигини билиб олишади.
7Бадкирдорлар айтар: “Шудгор қилиниб, парчаланган ердай,
Суякларимиз қабр[349] оғзида майдаланиб, сочилиб ётибди.”

 

8Кўзларим Сендадир, эй Эгам Раббий,
Сендан паноҳ излайман,
Мени ташлаб қўймагин.
9Бадкирдорларнинг қопқонларидан,
Улар қўйган тузоқдан мени сақлагин.
10Мен соғ–омон ўтиб кетайин,
Фосиқлар ўзлари қўйган тўрга тушсин.

 

141–САНО

 

1Ғорда бўлган пайтда[350] Довуднинг айтган қасидаси. Ибодат.

 

Эй Эгам, Сенга қаттиқ фарёд қиламан,
Эй Эгам, Сенга қаттиқ ёлвораман.
2Дардларимни Сенга тўкиб соламан,
Қайғуларимни Сенинг олдингда айтаман.
3Руҳим сўлғин бўлганда,
Йўлларимни Сен биласан.

 

Мен юрадиган сўқмоқларда
Ғанимларим менга тузоқ қўйишган.
4Ўнг томонимга қараб кўр:
Менга эътибор берадиган бирон кимса йўқ.
Ҳеч қаерга қочиб кета олмайман,
Мен учун ҳеч ким қайғурмас.

 

5Сенга ёлвориб айтаман, эй Эгам:
“Сен менинг паноҳимсан,
Бу дунёдаги хавфсизлигим Сенсан.”
6Фарёдимга қулоқ солгин,
Ахир, оёқ ости бўлиб кетдим–ку.

 

Мени таъқиб қилувчилардан қутқар,
Улар мендан ғоят кучлидирлар.
7Мени тутқунликдан чиқариб олгин,
Токи Сенга шукрона айтай.
Менга эзгулик қилганинг учун
Солиҳлар атрофимни ўраб олади.

 

142–САНО

 

1Довуд саноси.

 

Эшитгин, эй Эгам, ибодатларимни,
Сен содиқсан, ёлворишларимга қулоқ сол,
Сен одилсан, жавоб бер.
2Мен, Ўз қулингни ҳукм қилмагин,
Ҳузурингда ҳеч ким солиҳ эмас.

 

3Душманлар мени таъқиб қилган,
Менинг танамни тупроққа қорган,
Азалда оламдан ўтганлар каби
Мени зулматда яшашга мажбур қилар.
4Шу боис ичимда руҳим сўлган,
Юрагим қўрқувдан увишиб қолган.

 

5Мен олдинги кунларни эслайман,
Сенинг ҳамма ишларинг ҳақида ўйлайман,
Қўлларинг ижодини хаёлимга келтираман.
6Қўлларимни Сенга ибодат учун очаман,
Қақраган ер каби жоним Сенга ташна.

 

7Эй Эгам, менга тез жавоб бер,
Руҳим тушиб кетмоқда,
Юзларингни мендан яширмагин,
Токи қабрга кирганлардай бўлиб қолмай.
8Саҳарда содиқ севгингни менга билдиргин,
Умидимни Сенга боғлайман.
Юрадиган йўлимни Ўзинг кўрсатгин,
Юрагимни Сенга очаман.
9Эй Эгам, мени ғанимларимдан қутқар,
Паноҳ истаб Сенга қочиб борганман.
10Сенинг хоҳишингни қилмоққа мени ўргат,
Сен Худойимсан, Сенинг эзгу Руҳинг
Мени текис сўқмоқдан етаклаб борсин.

 

11Эй Эгам, Ўз номинг ҳақи мени сақлагин,
Адолатинг билан мени кулфатдан қутқаргин.
12Содиқ севгинг ҳақи қиргин ғанимларимни,
Йўқ қилиб ташлагин ҳамма душманларимни,
Ахир, мен Сенинг қулингман–ку.

 

143–САНО

 

1Довуд саноси.

 

Эгамга, суянган қоямга олқишлар бўлсин,
У қўлларимни урушга, бармоқларимни жангга ўргатган.
2Эгам менинг суянган қоямдир, қалъамдир,
У қўрғоним, халоскоримдир.
Ҳа, Эгам менинг қалқоним,
Унда мен паноҳ топаман,
Халқларни[351] У менга бўйсундиради.

 

3Эй Эгам, инсон зоти кимдирки, унга эътибор берсанг!
Бандалар[352] кимдирки, улар ҳақда ўйласанг!
4Инсон умри оғиздан чиққан нафасга ўхшар,
Одамзоднинг ҳаёти ўткинчи сояга ўхшар.

 

5Эй Эгам, кўкларни ёриб, пастга тушгин,
Тоғларга теккин, улардан тутун чиқсин.
6Чақмоқ чақтир, ёвларни тирқиратгин,
Ўқларингни от, уларни саросимага солгин.
7Юқоридан узат қўлингни, мени қутқаргин,
Азим сувлардан мени чиқариб олгин,
Бегоналар қўлидан мени қутқаргин.
8Уларнинг сўзлари беҳуда,
Қўлини кўтариб, улар ёлғон қасам ичади.

 

9Эй Худо, Сенга янги қўшиқ куйлайман,
Ўн торли арфа чалиб Сени тараннум этаман.
10Шоҳларга Сен зафар ато этасан,
Қулинг Довудни шафқатсиз қиличдан қутқарасан.
11Келгиндиларнинг қўлидан
Мени халос қил, қутқаргин.
Уларнинг сўзлари беҳуда,
Қўлини кўтариб, улар ёлғон қасам ичади.

 

12Ўғилларимиз ёшлигида яхши ўсган кўчатга ўхшасин,
Қизларимиз саройнинг ўймакор устунларига ўхшасин.
13Омборларимиз ноз–неъматларга тўлиб–тошсин,
Қўйларимиз минглаб, ўн минглаб яйловларда кўпайсин.
14Ҳўкизимиз оғир юкларни тортсин[353],
Деворларимиз дарз кетмасин,
Одамларимиз сургун бўлмасин,
Кўчаларимизда оҳ–воҳ, ғаму кулфат бўлмасин.

 

15Нақадар бахтлидир бундай инсонлар!
Бахтлидир Худони Эгамиз деб билган халқ!

 

144–САНО

 

1Довуднинг ҳамду саноси.

 

[354]Эй Худойим, Шоҳим! Сени улуғлайман!
То абад Сенинг номингни олқишлайман!
2Ҳар кун Сени олқишлайман,
Сенга то абад ҳамду сано айтаман.

 

3Эгамиз буюкдир, мадҳ этилсин янада,
Ақл етмас Унинг буюклигига.

 

4Эй Эгам, бир насл бошқасига мақтар ишларингни,
Улар эълон қилар қудратли ишларингни.
5Улар шонли дабдабангни, улуғворлигингни сўйлайдилар,
Мен эса ажойиб мўъжизаларинг ҳақида ўйлайман[355].
6Одамлар қўрқинчли ишларинг қудрати ҳақида айтадилар,
Мен эса буюклигингни эълон қилгайман.
7Инсонлар чексиз эзгулигингни хотирлаб, гапираверадилар.
Адолатингни улар севинч ила куйлайдилар.

 

8Эгамиз иноятли, раҳмдилдир,
Жаҳли тез чиқмайди, содиқ севгиси мўлдир.
9Эгамиз ҳар кимсага ҳиммат қилар,
Яратганларининг ҳар бирига шафқат айлар.

 

10Эй Эгам, жамики яратганларинг Сенга шукр айтар,
Жамики тақводорларинг Сенга олқишлар куйлар.
11Салтанатинг шуҳратини улар ҳикоя қилар,
Сенинг қудратинг ҳақида улар сўйлаб юрар.
12Ҳаммани қудратли ишларингдан,
Салтанатинг шуҳратию дабдабасидан хабардор қилар.
13Сенинг салтанатинг абадий шоҳликдир,
Ҳукмронлигинг насллар оша давом этар[356].

 

14Йиқилаётганларга Эгамиз таянч бўлади,
Икки букилганларнинг қаддини ростлайди.

 

15Эй Эгам, ҳамманинг кўзи умид билан Сенга тикилар,
Ўз пайтида уларнинг ризқини берасан.
16Сен қўлингни очиб,
Жамики жонзотнинг истагини қондирасан.

 

17Эгамиз ҳамма йўлларида адолат қилар,
Ҳамма ишларида севгисини кўрсатар.
18Эгамиз Ўзига ёлворганларнинг ёнидадир,
Чин дилдан ёлворганларнинг ёнидадир.
19Ўзидан қўрққанларнинг тилагини Эгамиз қондирар,
Уларнинг ноласини эшитиб, уларга нажот берар.
20Эгамиз Ўзини севгучиларни асрайди,
Ҳамма фосиқларни қириб ташлайди.

 

21Эгамизнинг ҳамду саноси доимо тилимда бўлади,
Жамики жонзот Унинг муқаддас номини то абад олқишлайди.

 

145–САНО

 

1Эгамизга ҳамду санолар бўлсин!

 

Эгамни мадҳ қил, эй жоним!
2Тирик эканман, Эгамга ҳамду сано айтаман,
Умрим борича Худойимга ҳамду сано куйлайман.

 

3Умид боғламанг шаҳзодаларга,
Нажот беролмайдиган инсон зотига.
4Улар жон бергач, тупроққа қайтар,
Ўша ондаёқ уларнинг режаси йўққа чиқар.

 

5Ёқубнинг Худосини мададкорим, деб айтганлар бахтлидир,
Ўзларининг Эгаси Худодан умид қилганлар бахтлидир.
6Ҳа, Ёқубнинг Худоси
Осмону ерни ҳамда денгизни яратган.
Денгизу ундаги ҳамма жонзотни У яратган,
У то абад содиқ бўлиб қолади,
7Мазлумларга адолат қилади,
Очларга У нон беради.
Асирларни озод қилувчи Эгамиздир.
8Эгамиз кўрнинг кўзларини очади,
Икки букилганларнинг қаддини ростлайди,
Эгамиз солиҳларни севади.
9Эгамиз мусофирларни асрайди,
Етим, беваларни қўллайди,
Фосиқнинг йўлларига халақит беради.

 

10Эгамиз то абад ҳукмдордир,
Эй Қуддус[357], сенинг Худойинг насллар оша ҳукмдордир!

 

Эгамизга ҳамду санолар бўлсин!

 

146–САНО

 

1Эгамизга ҳамду санолар бўлсин!

 

Нақадар яхшидир Худойимизни тараннум этмоқ!
Нақадар лаззатли, муносиб Унга ҳамду сано айтмоқ!
2Эгамиз Қуддусни қайтадан қуради,
Сургундагиларни Исроилга йиғади.
3Эзилган кўнгилларга У шифо беради,
Уларнинг яраларига малҳам қўяди.
4Юлдузларнинг сонини У аниқлаб чиқади,
Уларнинг ҳаммасига ном беради.
5Раббимиз буюкдир, қуввати кўпдир,
Унинг донолиги чексиздир.
6Эгамиз мазлумларни юксалтиради,
Фосиқларни эса ерга уриб эзади.

 

7Эгамизга шукрона айтиб тараннум қилинг,
Худойимизга атаб лирада куй чалинг.
8У самоларни булутлар ила қоплайди,
У ерни ёмғир билан таъминлайди,
Қир–адирларда ўт–ўлан ўстиради.
9У ҳайвонларнинг ризқ–рўзини беради,
Қарға болалари қағиллаганда уларга озиқ беради.
10У отларнинг кучидан завқ олмайди,
Сипоҳнинг кучли оёқларидан хушланмайди.
11Эгамиз Ўзидан қўрққанлардан хушланади,
Унинг содиқ севгисига умид қилганлардан мамнун бўлади.

 

147–САНО

 

1Эгангни олқишлагин, эй Қуддус!
Худойингга ҳамду сано айт, эй Сион!
2Дарвозаларинг тамбаларини У мустаҳкам қилади,
Ичингдаги болаларингга У барака беради.
3Шоҳлигингга У тинчлик ато қилади,
Буғдойнинг энг яхшиси билан тўйдиради.

 

4Худо амрларини ер юзига юборади,
Унинг айтган сўзлари тез ёйилади.
5У қорни момиқ каби ёяди,
Қировни кул каби сочади.
6Дўлни ушоқ каби ёғдиради,
Унинг совуғи олдида ким бардош бера олади?!
7Каломини юбориб, Эгамиз музларни эритади,
Шамолини эсдириб, сувлар оқизади.

 

8Ёқуб наслига сўзини аён қилади,
Қонун–қоидаларини Исроилга билдиради.
9Бошқа халқларга Эгамиз шундай қилмади,
Ўша халқлар Унинг қонунларини билмайди.

 

Эгамизга ҳамду санолар бўлсин!

 

148–САНО

 

1Эгамизга ҳамду санолар бўлсин!

 

Эгамизга ҳамду санолар бўлсин самолардан,
Унга ҳамду санолар бўлсин фалаклардан!
2Эй Унинг фаришталари,
Эгамизга ҳамду санолар бўлсин!
Эй Унинг самовий лашкарлари,
Эгамизга ҳамду санолар бўлсин!

 

3Унга ҳамду санолар бўлсин, эй қуёш, эй ой,
Ҳамду санолар бўлсин Унга, нурли юлдузлар!
4Ҳамду санолар бўлсин Унга, эй фалаклар тоқи,
Эй самолар узра жойлашган сувлар![358]

 

5Эгамизга ҳамду сано айтсин улар,
Эгамизнинг амри билан яратилган улар.
6Эгамиз бир фармон билан уларни то абад жойига ўрнаштирди,
Бу фармон бекор қилинмайди.

 

7Ер юзидан Эгамизга ҳамду санолар бўлсин!
Эй жамики тубсиз сувлар, денгиз махлуқлари,
8Эй чақмоқ, қор, дўл, булутлар,
Унинг амрига бўйсунувчи бўронлар
Эгамизга ҳамду санолар айтинг!

 

9Мадҳиялар айтинг Унга, эй тоғлар, жамики қирлар,
Мевали дарахтлар, жамики садр дарахтлари!
10Ҳамду сано айтинг Унга,
Эй ёввойи ҳайвонлар, жамики чорва,
Судралиб юрувчилару учар қушлар!

 

11Мадҳиялар айтинг Унга,
Эй заминдаги шоҳлар, жамики халқлар,
Шаҳзодалар, заминдаги ҳамма ҳукмдорлар!
12Унга ҳамду сано айтинг йигитлар, қизлар,
Ёшу қари — ҳаммангиз бирга.

 

13Ҳаммаси Эгамизга ҳамду сано айтсин,
Фақатгина Унинг номи буюкдир,
Шуҳрати замину осмондан баланддир.
14Эгамиз Ўз халқини қудратли қилди[359].
Тақводорлари — қадрдони Исроил халқи
Унга ҳамду сано айтишларига сабаб берди.

 

Эгамизга ҳамду санолар бўлсин!

 

149–САНО

 

1Эгамизга ҳамду санолар бўлсин!

 

Эгамизга янги бир қўшиқ айтинг,
Тақводорлар жамоасига ҳамду сано айтинг.
2Исроил ўз Яратувчиси туфайли қувонсин,
Қуддус[360] халқи ўз Шоҳидан шод бўлсин.
3Эгамизга улар рақс ила ҳамду сано айтсин,
Доира, лира Унга атаб куй чалсин.
4Эгамиз ўз халқидан хушнуддир,
Мазлумларга нажотни тож қилиб кийдиради.
5Эришган шарафи туфайли тақводорлар шод бўлсин,
Тўшакларида ётганларида шодланиб қўшиқ айтсин.
6Оғизларида Худога ҳамду санолар бўлсин,
Қўлларида дудама қиличлар бўлсин,
7Токи ёт халқлардан қасос олсин,
Элатларга жазосини берсин,
8Уларнинг шоҳларини занжирбанд қилсин,
Аслзодаларига темир кишанлар солсин.
9Улар устидан Худонинг ҳукмини ижро этсин,
Тақводорлари учун шараф шудир.

 

Эгамизга ҳамду санолар бўлсин!

 

150–САНО

 

1Эгамизга ҳамду санолар бўлсин!

 

Худога ҳамду санолар бўлсин Муқаддас масканида,
Унга ҳамду санолар бўлсин
Самода — мустаҳкам қалъасида.
2Қудратли ишлари учун Унга ҳамду санолар бўлсин,
Тенгсиз буюклиги учун мадҳиялар бўлсин.

 

3Унга ҳамду сано айтинг бурғу чалиб,
Унга ҳамду сано айтинг арфа, лира чалиб.
4Доира чалиб, рақс ила Унга ҳамду сано айтинг,
Торли асбоб, най чалиб, Унга мадҳиялар айтинг.
5Жарангдор зиллар чалиб, Унга ҳамду сано айтинг,
Оҳангдор зилларни қаттиқ чалиб, Унга мадҳиялар айтинг.
6Эгамизга ҳамду сано айтинг,
Эй жамики тирик жонзотлар!

 

Эгамизга ҳамду санолар бўлсин!

 

 

 

СУЛАЙМОННИНГ ҲИКМАТЛАРИ

Кириш

 

“Сулаймоннинг ҳикматлари” китоби мақол, маталлар шаклидаги ахлоқий ва диний таълимотлардан иборат. Уларнинг кўплари кундалик ҳаётда учрайдиган муаммолар ҳақида сўз юритади. Бу китоб “Эгамиздан қўрқиш илму маърифатнинг бошидир” деган насиҳат билан бошланади ва фақатгина диний ишлар эмас, балки яхши ахлоқ ва ақл билан қилиш лозим бўлган ишлар ҳақида гапиради. Қадимги Исроил муаллимларининг бу маталларда доно киши маълум бир вазиятда нима қилиши лозимлиги ҳақида берган маслаҳатлари уларнинг донолигини кўрсатади. Бу ҳикматларнинг баъзилари оила ва оиладан ташқаридаги муносабатлар, қандай қилиб иш бажариш ҳақида, яна баъзилари эса жамиятдаги муносабатлар ва ўзини тута билиш ҳақидадир. Бу китобда камтаринлик, сабр–тоқат, камбағалларни ҳурмат қилиш ва дўстга содиқлик каби фазилатлар ҳақида кўп фикрлар айтилган.

 

1–БОБ

 

Ҳикматларнинг қадри

 

1Исроил шоҳи Довуд ўғли Сулаймоннинг[1] Ҳикматлари.

 

2Бу ҳикматлар донолик ва насиҳатни ўргатади,
ҳикматли сўзларни тушунтиради,
3Ақлли кўрсатмаларга,
тўғрилик, адолат, одилликка эга қилади,
4Соддаларга[2] идрок,
ёшларга билим, фаҳму фаросат беради.
5Донолар тинглаб билимини кўпайтирсин,
идрокли эса йўл–йўриқ олсин.
6Бу ҳикматлар — маталларни, жумбоқларни,
дононинг сўзларини ва топишмоқларини тушуниш учундир.

 

7Эгамиздан қўрқиш[3] илму маърифатнинг бошидир[4].
Донолик ва насиҳатдан нафратланган эса нодондир[5].

 

Ёшларга маслаҳат

 

8Ўғлим[6], отанг насиҳатларига қулоқ сол,
онанг ўгитларини рад этма,
9Чунки улар бошингга гўзал гулчамбар,
бўйнингга маржондайдир.
10Ўғлим, агар гуноҳкорлар сени йўлдан урмоқчи бўлса,
бўйин берма.
11Агар улар: “Кел, бизга қўшил, пистирма қўйиб қон тўкайлик,
айбсизнинг йўлини важсиз тўсайлик,
12дўзахга[7] ўхшаб уни тириклайин ўз қаъримизга тортайлик,
чуқур каби бутунлайин ютиб юборайлик,
13ҳар хил бойликларни тортиб олиб,
уйимизни ўлжа билан тўлдирайлик,
14ҳамма нарса ўртада бўлсин,
ҳамёнимиз битта бўлсин”, — деб айтсалар,
15ўғлим, уларнинг йўлидан юрма,
бир қадам ҳам босма.
16Чунки улар қон тўкишга тайёрдирлар,
оёқлари ёвузликка шошилади.
17Қушларнинг кўзи олдида тўр қўйиш фойдасиздир.
18Ёвузлар ўзларининг қони тўкилишини кутадилар,
ўзларининг жонларини пойлайдилар.
19Очкўзлик билан тортиб оладиганларнинг аҳволи шу!
Улар ўз ҳаётига зомин бўлади.

 

Донолик чақиради

 

20Донолик[8] кўчада чақиради.
Майдонда баланд овоз билан ҳайқиради.
21Гавжум кўчанинг бошида,
шаҳар дарвозаларида[9] жар солади.
22“Эй, нодонлар, қачонгача нодон бўлиб юраверасиз?!
Сиз–чи, мазах қилувчилар, қачонгача мазах қилишдан завқланасиз?!
Ақлсизлар, қачонгача илму маърифатдан нафратланасиз?!
23Панд–насиҳатларимга қулоқ солинглар.
Мана, сизларга руҳимни бераман.
Сўзларимни очаман.
24Лекин сизларни чақирганимда рад этдингиз,
қўлларимни узатганимда, эътибор бермадингиз.
25Маслаҳат, панд–насиҳатларимнинг
ҳеч бирини қабул қилмадингиз.
26Шунинг учун бошингизга фалокат келганда, мен ҳам куламан.
Ваҳимага тушганингизда, мазах қиламан.
27Ваҳима бўрондай, фалокат эса тўфондай келганда,
кулфату машаққатлар бошга тушганда,
28улар мени чақирадилар, лекин жавоб бермайман.
Улар мени қидирадилар, излайдилар, лекин тополмайдилар.
29Чунки улар илм–маърифатдан нафратландилар,
Эгамиздан қўрқишни танламадилар.
30Маслаҳатларимни, ўгитларимни қабул қилмадилар.
31Шунинг учун ўз қилмишларининг мевасини еб,
пушаймон бўлиб қоладилар.
32Нодонлар йўлдан адашиб ўзини ўлдиради,
ақлсизларнинг беғамлиги эса ўзларини ҳалок қилади.
33Лекин менга қулоқ солганлар осойишта ҳаёт кечиради,
ёмонликнинг ваҳимасидан халос бўлади.”

 

2–БОБ

 

Донолик Эгамиздандир

 

1Ўғлим[10], насиҳатларимни қабул қилиб,
амрларимни юрагингда сақласанг,
2Доноликка қулоқ солиб,
қалбингни фаҳм–идрокка очсанг,
3Фаросатга ташна,
идрокка чанқоқ бўлсанг,
4Уни кумуш излагандай изласанг,
яширин хазина қидиргандай қидирсанг,
5Эгамиздан қўрқиш[11] нималигини тушунасан,
Худо кимлигини биласан.
6Чунки доноликни Эгамиз беради,
билим ва идрок Унинг оғзидан чиқади.
7У тўғри одам учун нажот сақлайди,
тўғри юрадиганга Ўзи қалқон бўлади.
8Адолатли инсонни ҳимоя қилади,
Унга содиқ бўлганнинг йўлини қўриқлайди.
9Шунда сен тўғрилик, адолат, одиллик,
яъни тўғри йўл нима эканлигини тушунасан.
10Чунки юрагингга донолик киради,
руҳинг эса билимдан завқланади.
11Фаҳм–фаросат сени ҳимоя қилади,
ақл–идрок эса қўриқлайди.
12Ёмон йўлдан,
ёвуз гапирадиганлардан асрайди.
13Улар тўғри йўлни ташлаб,
қоронғиликда юради.
14Ёмон ишлардан хурсанд бўлади,
ёвузликдан қувонади.
15Улар йўлдан адашган,
сўқмоқлари эса эгридир.

 

16Сени зинокордан,
тилёғлама бузуқ аёлдан сақласин.
17У ёшлигидаги умр йўлдошини ташлаб,
Худо олдида берган аҳдини бузган.
18Унинг уйи ўлимга[12],
йўллари эса ўликларнинг олдига олиб боради.
19Унинг олдига борган қайтиб келмайди,
ҳаёт сўқмоқларига етмайди.

 

20Шунинг учун яхши одамларнинг йўлидан юргин,
солиҳларнинг йўлидан чиқмагин.
21Чунки тўғри одам ўша ерда яшайди,
пок одам у ерда қолади.
22Фосиқ эса ердан қириб ташланади,
вафосиз йўқ қилинади.

 

3–БОБ

 

Ёшларга маслаҳат

 

1Ўғлим[13], сўзларимни унутма,
амрларимни юрагингда сақла.
2Улар умрингга умр қўшади,
ҳаётинг тинч бўлади.

 

3Абадий севгини асло тарк этма.
Бўйнингга маржон қилиб тақиб ол,
юрагинг қаърига ёзиб қўй.
4Шунда Худонинг ҳам, одамларнинг ҳам меҳрини қозонасан,
Улардан иззат–ҳурмат топасан.

 

5Ўз ақл–идрокингга суянма,
бутун қалбинг билан Эгамизга ишон.
6Ҳар ишингда Эгамизни эътироф эт,
шунда У йўлларингни тўғрилайди[14].
7Ўзингни доно ҳисоблама.
Эгамиздан қўрқ[15].
Ёмонликдан юз ўгиргин.
8Шундай қилсанг жисминг соғ,
жонинг эса омон бўлади.

 

9Ўз бойлигинг,
биринчи ҳосилинг билан Эгамизни улуғла.
10Шунда омборинг тўлиб–тошади,
янги шаробинг етиб ортади.

 

11Ўғлим, Эгамизнинг тарбиясини рад қилмагин,
Унинг танбеҳидан руҳинг тушиб кетмасин.
12Ота яхши кўрган фарзандини[16] жазолагандек,
Худо[17] ҳам севганини жазолайди[18].

 

13Доноликка эришган,
ақл–идрок топган қандай бахтлидир!
14Чунки унинг нафи кумушдан,
фойдаси эса олтиндан ҳам афзалроқдир.
15У жавоҳирлардан ҳам азиздир,
сен тилаган бирор нарса Унга тенг келмайди.
16Унинг ўнг қўлида узоқ умр,
чап қўлида эса бойлик ва шон–шуҳрат бор.
17Йўли — шодлик йўли,
барча сўқмоқлари тинчдир.
18Донолик уни ушлаб турганлар учун ҳаёт дарахти кабидир,
Уни асраганлар эса бахтлидир.

 

19Эгамиз донолик билан ерни яратди,
ақл–идроки билан осмонни ўз ўрнига жойлаштирди.
20Унинг ақли билан чуқурликлар бўлинган,
булутлардан шудринг тушган.
21Ўғлим, донолик ва фаҳм–фаросатни маҳкам ушла,
назарингдан қочирмагин.
22Ўшанда улар жонингга ҳаёт бахш этади,
бўйнингга безакдай бўлади.
23Йўлингда эсон–омон юрасан,
оёғинг эса қоқилмайди.
24Бехавотир ётасан,
уйқунг ширин бўлади.
25Бехосдан келадиган офатдан қўрқма.
Ёвуз ҳужум қилганда ҳам қўрқма.
26Чунки Эгамиз ёнингда бўлади,
сени қоқилишдан асрайди.

 

27Яхшилик қилиш қўлингдан келса,
муҳтожлардан ёрдамингни аяма.
28Ўзингда бор бўлса,
қўшнингга “кечроқ кел”, “эртага бераман”, деб айтма.
29Сенга ишониб, ёнингда тинчгина яшаётган
қўшнингга қарши ёмон ният қилма.
30Сенга ёмонлик қилмаган одам билан сабабсиз уришма.
31Зўравонга ҳасад қилма,
у қиладиган ишларни қилма.
32Чунки Эгамизга ёвузлар жирканчдир,
У тўғри одамга яқин бўлади.
33Фосиқнинг уйи Эгамизнинг лаънатига,
солиҳнинг уйи эса қут–баракага тўлади.
34У мазах қилувчиларни мазах қилади,
камтарга эса иноят қилади.
35Донолар шон–шуҳратга эришадилар,
нодонлар эса шармандаликка дучор бўладилар.

 

4–БОБ

 

Доноликдан келадиган фойдалар

 

1Ўғилларим, отангизнинг панд–насиҳатларига қулоқ солинглар,
эътибор бериб фаросатли бўлинглар.
2Сизларга яхши сабоқ бераман,
сўзларимдан юз ўгирманглар.
3Мен ота–онамнинг ёлғиз, ёш ўғли эдим.
4Болалигимда отам менга шундай дерди:
“Сўзларимни юрагингга жо қилиб,
амрларимни бажаргин, шунда яшайсан.
5Доно бўл, идрокли бўл,
уларни унутма, сўзларимдан чиқма.
6Доноликдан юз ўгирма, сени ҳимоя қилади,
уни севгин, сени асрайди.
7Доноликнинг боши шудир, доно бўл,
бор–йўғингни бериб бўлса ҳам, идрок ол[19].
8Уни ҳурмат қил, сени кўкка кўтаради.
Уни қучгин, сени шон–шуҳратга эриштиради.
9Бошингга илтифот гулчамбари,
шуҳрат тожини кийдиради.”

 

10Ўғлим[20], айтганларимга қулоқ солиб қабул қил,
шунда умринг узоқ бўлади.
11Сенга донолик йўлларини ўргатдим,
тўғри йўлдан олиб юрдим.
12Юрганингда тўсиққа учрамайсан,
югурганингда қоқилмайсан.
13Йўл–йўриқларимни қаттиқ ушла, қўйиб юборма,
уларни қўриқла, чунки улар ҳаётингдир.
14Фосиқнинг сўқмоқларига оёқ босма,
ёвузлар йўлидан юрма.
15Ҳатто назар солма,
ёнидан ҳам ўтма,
қайрилиб узоқдан юргин.
16Чунки улар ёмонлик қилмасдан ухлай олмайди,
бирортасига зарар келтирмагунча уйқулари келмайди.
17Улар фосиқлик нонини ейди,
зўравонлик шаробини ичади.
18Солиҳнинг йўли тонгга ўхшайди,
тонг кун чиққунча ёришаверади.
19Фосиқнинг йўли эса зулмат кабидир,
нимага қоқилиб кетишини билмайди.
20Ўғлим, сўзларимни эшит,
айтганларимга қулоқ сол.
21Уларни кўз олдингдан қочирма,
юрагингнинг қаърида сақлагин.
22Чунки уларни топганларга ҳаёт,
бутун тани–жонига малҳам бўлади.
23Бор кучинг билан қалбингни асра,
чунки у ҳаёт булоғидир.
24Оғзингдан эгриликни,
тилларингдан айёрликни олиб ташла.
25Кўзларинг тўғрига қарасин,
нигоҳларинг олдингга қаратилган бўлсин.
26Тўғри йўлни танлаб юргин[21],
барча сўқмоқларинг мустаҳкам бўлсин.
27Ўнгга ҳам, чапга ҳам оғма,
ёвузликдан узоқлаш.

 

5–БОБ

 

Зинога қарши огоҳлантириш

 

1Ўғлим[22], донолигимга эътибор бер,
ақл–идрокимга қулоқ сол,
2токи фаҳм–фаросатинг йўқолмасин,
билиминг сақлансин.
3Бузуқ аёлнинг тилидан бол томади,
сўзлари — малҳамдай юмшоқ,
4аммо оқибати заҳардай аччиқ,
ханжардай ўткирдир.
5Оёқлари ўлим томон юради,
қадамлари ўликлар диёрига[23] етаклайди.
6У ҳаётга олиб борадиган йўлга эътибор бермайди,
йўллари беқарор, ўзи буни билмайди.

 

7Ўғлим[24], менга қулоқ сол,
сўзларимдан чиқма.
8У аёлдан узоқроқ юр,
унинг эшигига яқинлашма.
9Бўлмаса ўз обрўингни бегоналарга,
ҳаётингни эса ёвузларга берасан.
10Бойлигингдан бегоналар баҳраманд бўлади,
меҳнат билан топган мол–мулкинг ўзгаларнинг уйида бўлади.
11Умринг охирида,
вужудингу танангдан асар қолмагач,
фарёд қиласан.
12Ўшанда шундай дейсан:
“Мен интизом ва танқиддан қанчалик нафратланар эдим–а,
13На устозларимга,
на насиҳат берганларга қулоқ солибман.
14Ана, оқибат жамоа ичида
ҳалокат қирғоғига келиб қолдим.”

 

15Ўз сардобангдаги,
ўз қудуғингдаги сувни[25] ичавер.
16Булоқларинг ташқарида,
ирмоқларинг кўчада оқсинми?
17Уни бегоналар билан баҳам кўрма,
фақат ўзингники бўлсин.
18Булоғинг сувлари муборак бўлсин,
кўз очиб кўрганинг билан қувонгин.
19Жозибали оҳу ва гўзал кийик!
Унинг оғуши сени қониқтирсин,
доим унинг севгиси билан қаноатлангин.
20Нега энди, ўғлим, бегона хотинни кўнглинг қўмсайди?
Нимага бегона аёлнинг оғушини қучасан?
21Инсоннинг хатти–ҳаракатлари
Эгамизнинг кўзи олдида,
одамнинг барча ишларини кузатиб туради.
22Фосиқнинг ишлари унинг ўзини ушлайди,
гуноҳлари эса занжирга солади.
23У интизомсизлигидан ўлади,
аҳмоқлиги туфайли йўлдан озади.

 

6–БОБ

 

Яна огоҳлантиришлар

 

1Ўғлим[26], ўзгага кафиллик қилиб,
бегона билан аҳдлашган бўлсанг[27],
2Ўз тилингдан илиниб,
сўзларинг тузоққа етаклаган бўлса,
3ўғлим, ўзганинг қўлига тушиб қолибсан,
ўзингни қутқар, бор, тиз чўкиб ёлвор.
4Кўзларингга на уйқу, на мизғиш бер.
5Овчидан қочган оҳу каби,
беданавоз қўлидан қочган беданадай ўзингни қутқар.

 

6Эй, танбал, чумолиларга бир қара,
уларнинг хатти–ҳаракатларини кўриб доно бўл.
7Уларнинг на раҳбари,
на назоратчиси, на ҳукмдори бор.
8Лекин улар ёзда озиқ тўплайди,
ўрим пайтида эса дон–дун йиғишади.
9Сен–чи, танбал, қачонгача ухлайсан?!
Қачон ўрнингдан турасан?
10“Бироз ухлай, бир мизғиб олай,
ёнбошлаб бирпас дам олай”, — дейсан.
11Шунинг учун қашшоқлик йўлтўсардай,
муҳтожлик эса қароқчидай устингга келади.

 

12Айёр ва нопоклар бузуқ сўзларни гапириб юрадилар.
13Кўз қисадилар,
оёқ–қўллари билан имо–ишора қиладилар.
14Юракларида доим ёвуз ният қилиб,
одамлар орасида жанжал чиқарадилар.
15Шунинг учун тўсатдан офатга учрайдилар,
шифо топмай тўсатдан ҳалок бўладилар.

 

16Олти нарса Эгамизга нафратли,
етти нарса жирканчдир. Булар:
17манманлик нигоҳи, ёлғончи тил,
бегуноҳ қонни тўкадиган қўллар,
18ёмон ниятли юрак,
ёвузликка югурадиган оёқлар,
19ёлғон гапирадиган сохта гувоҳ,
ака–укалар орасига нифоқ солувчилардир.

 

Зинога қарши огоҳлантириш

 

20Ўғлим, отанг насиҳатларига қулоқ сол,
онанг ўгитларини рад этма,
21уларни доим юрагингда сақла,
бўйнингга тақиб ол.
22Юрганингда сенга йўл кўрсатади,
ухлаганингда қўриқлайди,
уйғоқлигингда сенга гапиради.
23Чунки амрлар — чироқ,
танбеҳ — ҳаёт йўли,
панд–насиҳатлар эса нурдир.
24Улар сени бошқаларнинг хотинидан,
зинокор аёлнинг ширин сўзидан сақлайди.
25Юрагингда унинг гўзаллигини орзу қилмагин,
кўзларига маҳлиё бўлма.
26Фоҳишага биттагина нон ҳақи етарли,
аммо зино қилувчи бутун ҳаётингни олади.
27Кийимларни куйдирмасдан қўйинга чўғ солиб бўладими?!
28Оёқни куйдирмасдан чўғ устида юриб бўладими?!
29Ўзганинг хотини олдига кирганнинг аҳволи ҳам шундай,
бегона аёлга теккан жазосиз қолмайди.
30Қорни очлигидан ўзини тўйдириш учун ўғирлик қилса,
одамлар ундан нафратланмайди.
31Лекин қўлга тушиб қолганда ўғирланган молининг ҳақини
етти баробар қилиб қайтариши керак.
32Зино қилган ақлсиздир,
ўзини ўзи нобуд қилади.
33У кўп калтак еб шарманда бўлади,
бир умрга бадном бўлади.
34Чунки рашк эрни ғазаблантиради,
эр қасос олганда шафқат қилмайди.
35Ҳар қандай ҳадяни рад этади,
қанча пора берсанг олмайди.

 

7–БОБ

 

1Ўғлим[28], сўзларимни асра,
амрларимни дилингда сақла.
2Амрларимни сақлаб яша,
таълимотимни кўз қорачиғингдек асра.
3Уларни бармоғингга боғла,
юрагинг қаърига ёзиб қўй.
4Доноликни синглим,
ақл–идрокни эса қардошим деб атагин.
5Улар сени зинокордан,
тилёғлама бузуқ аёлдан асрайди.

 

Ахлоқи бузуқ аёл

 

6Уйимнинг дераза панжараси ортидан қарадим,
7содда[29] ёшларнинг орасида,
бир ақлсиз йигитни кўриб қолдим.
8Йигит кўчадан ўтиб,
зинокор аёлнинг уйи томон кетаётган эди.
9Оқшом. Кеч.
Тун қоронғи эди.
10Шунда фоҳишага ўхшаб кийинган,
маккор ниятли аёл уни кутиб олгани чиқди.
11У шаллақи, ўжар, ҳеч қачон уйида турмайди.
12Бир қарасанг кўчада, бир қарасанг майдонда,
яна бир қарасанг ҳар хил бурчакда турган бўлади.
13У йигитни қучоқлаб, ўпиб,
беномусларча шундай деди:
14“Бугун қурбонлик келтирдим,
ваъдаларимни бажардим[30].
15Шунинг учун сени кутиб олишга чиқдим,
сени қидириб топдим.
16Ўрнимни Мисрдан келтирилган рангли мато билан безадим.
17Мирра, долчин, хушбўй атирлар сепдим.
18Қани, юр, тонгга қадар куёв–келиндай роҳат қилайлик,
ҳузур–ҳаловат қилайлик.
19Эрим ҳозир уйда эмас,
узоқ сафарга кетган.
20Бир ҳамён кумуш танга олиб кетган,
ой тўлмагунча қайтиб келмайди.”

 

21Кўп ширин сўзлар ва мулойим гаплар билан
у йигитни йўлдан урди.
22Йигит ўша заҳотиёқ, қушхонага кетаётган ҳўкиздай,
тузоққа оёқ қўяётган кийикдай[31] унинг орқасидан эргашди.
23У тузоққа кираётган қушдай,
найза жигарига тегмагунча ҳаётини йўқотишини билмайди.

 

24Ўғилларим, менга қулоқ солиб,
сўзларимга эътибор беринглар.
25Юрагингиз ўша аёлнинг йўлига бурилмасин,
унинг сўқмоқларида адашманг.
26У кўпларни ҳалок қилди,
қурбонлари ҳам кўп.
27Унинг уйи ўликлар диёрига[32] етакловчи йўлдир,
ўлимга олиб боради.

 

8–БОБ

 

Доноликнинг улуғлиги

 

1Донолик[33] чорламайдими?!
Идрок овозини баланд қилиб чақирмайдими?!
2Қир–адирларда, йўл бўйларида,
чорраҳаларда,
3шаҳар дарвозаларида[34],
эшиклар олдида туриб жар солади:
4“Эй, инсонлар, сизларни чақиряпман,
одамзодга гапирмоқдаман.
5Соддалар[35], фаҳм–фаросатли бўлинг,
сиз, нодонлар, эса идрокли.
6Қулоқ солинг,
мен аъло гапларни гапираман, ростини айтаман.
7Чунки тилим ҳақиқатни гапиради,
фосиқликдан эса нафратланади.
8Ҳамма сўзларим тўғридир,
уларда на эгрилик, на бузуқлик бор.
9Фаросатлиларга равшан,
билим оладиганларга эса тўғридир.
10Кумуш ўрнига насиҳатларимни,
олтин ўрнига эса илм–маърифатни танланг.
11Чунки донолик қўҳинурдан аълороқдир,
ҳеч қандай шодлик У билан тенглаша олмайди.
12Мен, Донолик[36], ақл–идрок билан яшайман,
билим ва фаҳм–фаросат мендадир.
13Эгамиздан қўрқиш[37] ёмонликдан нафратланиш демакдир.
Мен мағрурлик ва манманликдан,
ёвузлик ва бузуқ тилдан нафратланаман.
14Менда маслаҳат ва ҳақиқат бор,
Мен идрокман,
қуввату куч ҳам Мендадир.
15Шоҳлар мен орқали ҳукм сурадилар,
ҳукмдорлар тўғри қонунлар чиқарадилар.
16Мен орқали раҳбарлар бошқарадилар,
амалдор ва барча одил ҳакамлар ҳукм чиқарадилар.
17Ким Мени севса ўшани севаман,
астойдил излаганлар Мени топадилар.
18Бойлик, шуҳрат, битмас–туганмас хазина,
фаровонлик Мендадир.
19Менинг ҳосилим тоза олтиндан ҳам,
танланган кумушдан ҳам яхшироқ.
20Мен тўғри йўлдан,
адолат сўқмоқларидан юраман.
21Мени севганлар бойликни мерос қилиб оладилар,
уларнинг хазинасини тўлдираман.
22Эгамиз ишини бошламасидан олдин,
Ўз ишларининг бошида Менга эга эди.
23Қадимдаёқ, энг бошида,
дунё яратилмасдан олдин,
Мен тайинланган эдим.
24Тубсиз денгизу, бепоён уммон,
ё бирорта булоқ кўз очмай туриб,
Мен дунёга келтирилганман.
25Тоғу тош, қир–адир барпо бўлмасдан олдин
Мен таваллуд топганман.
26У ҳали на ер, на далаларни,
на ернинг тупроғини яратган эди.
27Худо осмонни яратганда,
бепоён уммон узра фалакни барпо этганда,
Мен ўша ерда эдим.
28Осмонга булутларни жойлаб,
денгизларни сув билан тўлдирган чоғда,
29У сув тошиб кетмасин деб амр берганда,
ерга асос солганда[38],
30Мен унинг ёнида мусаввир эдим,
қошида кундан–кунга завқланиб,
доимо қувонардим.
31Дунёда, Унинг ерида одамзод билан хурсанд бўлардим.

 

32Ўғилларим, менга қулоқ солинглар,
йўлимдан юрганлар бахтлидир.
33Панд–насиҳатларимни тинглаб
доно бўлинглар, уни рад этманглар.
34Ҳар кун остонамда кутиб, эшигимни пойлаб,
сўзларимга қулоқ соладиган бахтлидир.
35Чунки Мени топган ҳаёт топади,
Эгамизнинг марҳаматига сазовор бўлади.
36Кўздан йўқотган ўзига зарар етказади,
Мендан нафратланган ўлимни севади.”

 

9–БОБ

 

Донолик ва аҳмоқлик

 

1Донолик уй қурди,
уйининг етти устунини қўйди.
2Қурбонлик келтирди,
шароб тайёрлаб, дастурхон ёзди.
3Хизматкорларини шаҳарнинг энг баланд жойига юбориб,
улар орқали:
4“Ким содда[39] бўлса, бу ёққа келсин”, — деб чақирди,
ақлсизларга шундай деди:
5“Келинглар, таомимдан енглар.
Мен тайёрлаган шаробдан ичинглар.
6Ғафлатдан воз кечинглар, шунда яшайсизлар,
идрок йўлидан юринглар.”

 

7Мазах қилувчига танбеҳ берган таҳқирланади,
фосиқнинг хатосини айтган ҳақоратланади.
8Мазах қилувчига танбеҳ берма, бўлмаса сендан нафратланади.
Донога танбеҳ бер, шунда сени севади.
9Донога ўргатсанг, янада донороқ бўлади.
Солиҳни ўқитсанг, билимини кўпайтиради.
10Эгамиздан қўрқиш[40] доноликнинг бошидир[41],
Худони билиш идрокдир.
11Чунки Мен туфайли умрингга умр қўшилади.
12Доно бўлсанг ўзингга фойда,
мазах қилсанг ўзинг жабр тортасан.

 

13Аҳмоқ аёл шаллақи ва фаросатсиздир,
ҳеч нарсани билмайди.
14Уйининг эшиги олдида,
шаҳарнинг энг баланд жойида ўтириб,
15йўлида тўғри юрган,
ёнидан ўтиб кетаётганларни:
16“Кимки содда бўлса, бу ёққа келсин”, — деб чақиради,
ақлсизларга шундай дейди:
17“Ўғирланган сув шириндир,
беркитиб ейилган нон эса мазали.”
18Лекин у ерда арвоҳлар борлигини,
унинг меҳмонлари ўликлар диёрининг[42] қаърида эканлигини билмайдилар.

 

10–БОБ

 

Сулаймоннинг ҳикматлари

 

1Сулаймоннинг ҳикматлари.

 

Доно фарзанд отага шодлик келтиради,
нодон фарзанд[43] эса онага қайғу.
2Ёвузлик билан топилган бойликдан наф йўқ,
тўғрилик эса ўлимдан қутқаради.
3Эгамиз солиҳнинг оч қолишига йўл қўймайди,
лекин фосиқнинг хоҳишини бажо қилмайди.
4Дангаса қўллар қашшоқлик келтиради,
тиришқоқ қўллар эса бойлик.
5Ёз пайтида ҳосил йиққан — доно ўғил,
ўрим пайти ухлаган эса отасига уят келтиради.
6Солиҳнинг бошида — барака,
фосиқнинг тили эса ёвузлик конидир.
7Солиҳнинг хотираси муборак бўлади,
фосиқнинг номи ёддан кўтарилади.
8Юрагида донолик бўлган амрларни қабул қилади,
эзма нодон эса ҳалок бўлади.
9Тўғри юрган хавф–хатарни билмайди,
йўлдан қайрилган эса жазо топади.
10Кўз қисган қайғуга сабаб бўлади,
эзма нодон ҳалок бўлади.
11Солиҳнинг тили — ҳаёт булоғи,
фосиқнинг тили — ёвузлик кони.
12Нафрат жанжал қўзғайди,
севги–муҳаббат эса ҳамма гуноҳларни беркитади.
13Идроклининг сўзларида — донолик,
нодоннинг орқасида эса қамчи.
14Донолар билимини орттиради,
нодоннинг тили эса ҳалокат келтиради.
15Бойнинг қалъаси — бойлиги,
камбағалнинг ҳалокати эса камбағаллигидадир.
16Солиҳнинг ҳақи — ҳаёт,
фосиқники эса жазо.
17Насиҳатга қулоқ солган ҳаёт йўлидадир,
танбеҳни тан олмаган йўлдан адашади.
18Нафратини яширган — ёлғончи,
ғийбат тарқатувчи эса аҳмоқдир.
19Гап–сўз кўп бўлса, жанжал ҳеч қачон тўхтамайди,
тилини тийган эса донодир.
20Солиҳнинг тили олтин кабидир,
фосиқнинг қалби эса ҳеч нарсага арзимайди.
21Солиҳнинг тили кўпларни озиқлантиради,
нодон эса ақлсизлиги туфайли ҳалок бўлади.
22Эгамизнинг марҳамати бойлик келтиради,
У бойликка ғам–ташвиш қўшмайди[44].
23Аҳмоқ ёмонлик қилишдан,
ақлли эса доноликдан завқланади.
24Фосиқ нимадан қўрқса, ўшанга дучор бўлади,
солиҳ эса орзусига етишади.
25Қуюндан кейин фосиқлар йўқ бўлади,
солиҳлар эса абадий мустаҳкамдир.
26Дангаса унга иш буюрганларга тишга қўйилган сирка,
кўзга кирган тутун кабидир.
27Эгамиздан қўрқиш[45] умрга умр қўшади,
фосиқнинг умри эса қисқаради.
28Солиҳнинг орзуси қувонч келтиради,
фосиқнинг нияти эса пучга чиқади.
29Эгамизнинг йўли солиҳлар учун қалъа,
ёмонлик қиладиганлар учун эса ҳалокатдир.
30Солиҳ ҳеч қачон ўрнидан қўзғатилмайди,
фосиқ эса ўша ерда яшамайди.
31Солиҳнинг тили донолик келтиради,
ёмон тил эса кесиб ташланади.
32Солиҳнинг тили марҳамат келтиради,
фосиқнинг тили эса эгрилик.

 

11–БОБ

 

1Ёлғон тарози Эгамиз учун жирканчдир,
аниқ тарози тошлари эса Унинг қувончидир.
2Мағрурлик билан шармандалик келади,
донолик эса камтарлар биландир.
3Тўғриларнинг софдиллиги йўл кўрсатса,
хоинларнинг иккиюзламачилиги ҳалок қилади.
4Қиёмат кунида бойлик фойда бермайди,
солиҳлик эса ўлимдан сақлайди.
5Покдилнинг солиҳлиги йўлини тўғрилайди,
фосиқ эса фосиқлиги туфайли қоқилади.
6Tўғрининг солиҳлиги нажот беради,
сотқин эса ёмон ниятлари туфайли тутилади.
7Ёвуз ўлса, орзу–умидлари ҳам ўлади,
фосиқнинг ҳам хоҳиш–тилаклари поймол бўлади.
8Солиҳ ғам–ғуссадан қутулади,
фосиқ эса ғамга дучор бўлади.
9Имонсиз тили билан қўшнисини ҳалок қилади,
солиҳ эса илм–маърифати туфайли нажот топади.
10Солиҳнинг иши юришса, эл–юрт қувонади,
фосиқ ҳалок бўлса, тантана бўлади.
11Тўғри одамлар туфайли шаҳар баракали бўлади ва юксалади,
фосиқнинг тилидан эса эл–юрт вайрон бўлади.
12Қўшнисини камситган ақлсиздир,
идрокли сукут сақлайди.
13Ғийбатчи сирларни очади,
содиқ эса сир сақлайди.
14Йўл–йўриқ кўрсатувчиси бўлмаган халқ ҳалок бўлади,
маслаҳатчилар кўп бўлса, ғалаба келади.
15Бегонага кафиллик қилган кўп жабр кўради,
кафил бўлишдан нафратланадиган эса тинчгина юради.
16Меҳрибон хотин иззат–ҳурмат топади,
зўравон эса бойлик.
17Раҳмдил ўз жонига манфаат келтиради,
бағритош эса ўзига зарар етказади.
18Солиҳлик тарқатадиганлар ҳақиқий мукофот,
фосиқлар эса ёлғон мукофот оладилар.
19Солиҳликни кўзлаган инсон ҳаётга,
ёмонликни кўзлаган эса ўз ўлимига эришади.
20Эгри юрак Эгамизга жирканч,
покларнинг ишлари эса Унинг қувончидир.
21Фосиқ албатта жазосиз қолмайди,
солиҳнинг эса авлодлари ҳам нажот топадилар.
22Чиройли, аммо фаросатсиз аёл,
бурнига тилла сирға таққан чўчқа мисол.
23Солиҳнинг хоҳиши фақат эзгулик,
фосиқнинг кутганлари эса қаҳр–ғазабдир.
24Баъзиларнинг қўли очиқ, аммо бойлиги кўпаяверади.
Баъзилар лозим бўлганни беришга қизғанса ҳам қашшоқлашаверади.
25Сахийнинг бири икки бўлади,
бошқаларга яхшилик қилганнинг ўзи ҳам яхшилик кўради.
26Ғалласини қизғанганни халқ қарғайди,
сотганларга эса барака ёғилади.
27Эзгуликка интилган илтифот топади,
ёмонлик қидирганга эса ёмонлик келади.
28Бойлигига ишонган хонавайрон бўлади,
солиҳ эса барг каби яшнайди.
29Ўз оиласига ғам–ташвиш келтирадиган мерос олмайди,
нодон эса донога қул бўлади.
30Солиҳларнинг маҳсули — ҳаёт дарахти,
оқилу донолар одамларнинг юрагидан жой олади.
31Дунёда солиҳ қанча тақдирланса,
фосиқ билан гуноҳкор ундан ҳам кўпроқ жазоланади.

 

12–БОБ

 

1Насиҳатни севган илм–маърифатни севади,
танбеҳдан нафратланадиган эса аҳмоқдир.
2Яхши одам Эгамизнинг марҳаматига сазовор бўлади,
нияти бузуқни эса У жазога ҳукм этади.
3Инсон ёвузлик билан камол топмайди,
солиҳ ҳеч қачон ўрнидан қўзғатилмайди.
4Яхши хотин эрининг бошидаги тожидир,
эрини уялтирадиган хотин бошга балодир.
5Солиҳнинг фикри–зикри — адолат,
фосиқнинг маслаҳати эса ёлғондир.
6Фосиқнинг сўзи қонга ташна,
тўғрининг тили эса қутқаради.
7Фосиқ ҳалокатга учраб йўқ бўлади,
солиҳнинг уйи эса мустаҳкам туради.
8Инсонни ақл–идрокига қараб улуғлайдилар,
эгри одам эса нафратга дучор бўлади.
9Ўзини катта тутиб нонга зор бўлгандан,
оддий бўлиб хизматкор бўлиш яхшироқ.
10Солиҳ ҳайвонга ҳам меҳрибонлик қилади,
фосиқнинг раҳмдиллиги ҳам золимликдир.
11Ерга ишлов берган тўйиб нон ейди,
бекор нарсани кўзлаган эса ақлсиздир.
12Фосиқ ёвузлик тўрига илинтирай дейди,
солиҳнинг илдизи яшнайди.
13Фосиқ тилининг гуноҳи билан тутилади,
солиҳ эса ғамдан фориғ бўлади.
14Одам сўзлари туфайли яхши нарсага эришади,
меҳнати уни тақдирлайди.
15Нодон ўз йўлини тўғри деб ўйлайди,
доно эса маслаҳатга қулоқ солади.
16Нодон ғазабини дарҳол билдиради,
ақли расо эса ҳақоратланганини беркитади.
17Тўғри гапирадиган ҳақиқатни айтади,
сохта гувоҳ ёлғон гапиради.
18Ўйламасдан айтилган сўз қиличдай жароҳатлайди,
дононинг гаплари эса шифо беради.
19Ростгўй лаблар абадийдир,
ёлғон тил эса бир лаҳзаликдир.
20Ёмон ният қиладиганнинг юрагида ёлғон,
тинчлик ўрнатганда эса қувонч бор.
21Солиҳга ҳеч қандай зарар тегмайди,
фосиқ эса ғам–ғуссадан қутулмайди.
22Ёлғончи тил Эгамизга жирканч,
тўғрилик билан иш қиладиганлар эса Унинг севинчидир.
23Ақлли билимини кўз–кўз қилмайди,
нодон ўз нодонлигини ошкор қилади.
24Тиришқоқ ҳукм суради,
дангаса эса қул бўлади.
25Юракдаги қайғу–алам одамни эзади,
ширин сўз эса юракни шод этади.
26Солиҳ ўзгаларга йўл кўрсатади[46],
фосиқ эса йўлдан адаштиради.
27Дангаса ўлжасини пиширишга ҳам эринади,
ғайратли эса қимматбаҳо бойликка эга бўлади[47].
28Солиҳликнинг йўлида ҳаёт,
бу йўлда ўлим йўқдир.

 

13–БОБ

 

1Ақлли фарзанд[48] отасининг насиҳатларини қабул қилади,
мазах қилувчи эса танбеҳга қулоқ солмайди.
2Яхши одам сўзлари билан яхшиликка эришади,
хоин эса зўравонликка.
3Тилини тийган жонини асрайди,
тилига эрк берган эса ҳалокатга учрайди.
4Дангасанинг кўнгли хоҳлайди–ю,
аммо ҳеч нарсага эриша олмайди,
тиришқоқ эса орзусига етишади.
5Солиҳ ёлғондан нафратланади,
фосиқ эса уятли ва шармандали ишлар қилади.
6Солиҳлик тўғри юрадиганни ҳимоя қилади,
фосиқлик эса гуноҳкорни ҳалок қилади.
7Шундай одам бор, ҳеч нарсаси йўғ–у, ўзини бой кўрсатади.
Яна шундай одам бор, бойлиги кўп–у, ўзини қашшоқ кўрсатади.
8Жоннинг ҳақи — унинг бойлиги,
камбағал эса дўқ–пўписадан қўрқмайди.
9Солиҳларнинг чироғи доим чароғон,
фосиқники эса ўчиб қолади.
10Мағрурликдан фақат уруш чиқади,
насиҳатга қулоқ солган одамда эса донолик бор.
11Ҳийла билан топилган давлат йўқолади,
меҳнат билан топилгани эса кўпаяди.
12Рўёбга чиқмаган умид юракни эзади,
ушалган орзу эса ҳаёт дарахтидир.
13Панд–насиҳатлардан нафратланган
ўзига ҳалокат келтиради,
амрга қулоқ солган эса тақдирланади.
14Дононинг таълимоти — ҳаёт манбаи,
одамни ўлим тузоғидан халос этади.
15Идрокли инсон марҳаматга эришади,
хоиннинг йўли эса машаққатлидир[49].
16Зукко одам ақл билан иш қилади,
ақлсиз эса аҳмоқлигини кўрсатади.
17Ёмон хабарчи кулфат олиб келади,
содиқ хабарчи эса юракка шифо келтиради.
18Насиҳатга қулоқ солмаганларга қашшоқлик ва уят,
танбеҳга қулоқ солганларга эса ҳурмат–иззат.
19Амалга ошган тилак жонга роҳат беради,
нодон одам ёмонликдан айрилишни рад этади.
20Доно билан юрган доно бўлади,
аҳмоққа йўлдош бўлган эса ҳалок бўлади.
21Бахтсизлик гуноҳкорнинг кетидан қувиб юради,
солиҳнинг мукофоти эса бахт–саодатдир.
22Яхши одам болаларининг болаларига ҳам мерос қолдиради,
фосиқнинг бойлиги эса солиҳга насиб этади.
23Камбағалнинг даласида ғалла мўл,
лекин адолатсизлик туфайли вайрон бўлади.
24Калтакни аяган одам ўғлини ёмон кўради,
ўғлини севган эса ёшликдан тартиб–интизомга ўргатади.
25Солиҳ қорни тўйиб овқат ейди,
фосиқ эса оч қолади.

 

14–БОБ

 

1Доно хотин ўз оиласини мустаҳкамлайди,
нодон хотин эса оиласини ўзи бузади.
2Тўғри йўлдан юрадиган Эгамиздан қўрқади[50],
эгри юрадиган эса Уни рад этади.
3Аҳмоқнинг сўзлари ўзига калтак келтиради,
дононики эса уни ҳимоя қилади.
4Ҳўкиз бўлмаса охур тоза,
лекин ҳўкизнинг кучи туфайли ҳосил кўп бўлади.
5Содиқ гувоҳ ёлғон гапирмайди,
сохта гувоҳ ёлғон гапиришдан тўхтамайди.
6Мазах қилувчи доноликни қидиради, аммо тополмайди,
идроклига эса билим олиш осон.
7Ақлсиздан узоқлаш,
чунки ундан маъноли сўз чиқмайди.
8Зийракнинг донолиги ўз йўлини билишидадир,
ақлсизнинг аҳмоқлиги эса уни йўлдан адаштиради.
9Аҳмоқ айб қурбонлиги устидан кулади[51],
тўғри одам эса Худонинг марҳаматига сазовор бўлади.
10Юрак ўз дардини ўзи билади,
хурсандлигига бошқалар кафиллик беролмайди.
11Фосиқларнинг уйи хароба бўлади,
тўғриларнинг чодири эса гуллаб–яшнайди.
12Шундай йўл борки, инсонга тўғри бўлиб кўринади,
аммо охири ўлимга олиб боради.
13Кулса ҳам юракда қайғу бор,
хурсандчиликнинг охири ғамдир.
14Юраги қинғир ўз эгрилигидан,
яхши одам эса тўғрилигидан мамнун.
15Содда[52] ҳар бир сўзга ишонаверади,
ақлли эса қадамини ўйлаб босади.
16Доно қўрқиб ёмонликдан узоқлашади,
нодон эса жаҳли тез ва бепарво[53].
17Баджаҳл ақлсизлик қилади,
бадният эса нафратга учрайди.
18Соддаларнинг насибаси — нодонлик,
ақллиларнинг тожи эса илму маърифатдир.
19Ёмонлар яхшиларнинг олдида,
фосиқлар эса солиҳларнинг дарвозасида таъзим қилади.
20Камбағалдан қўшнилари ҳам нафратланади,
бойнинг эса ўртоқлари кўп.
21Қўшнисини хор қилган — гуноҳкор,
муҳтожга марҳамат қилган эса бахтлидир.
22Нияти бузуқлар йўлдан адашмайдими?!
Яхши ниятлилар абадий севгига сазовор бўлади.
23Ҳар бир меҳнатдан фойда бор,
қуруқ гап эса камбағаллик келтиради.
24Оқилларнинг тожи — донолиги,
ақлсизнинг нодонлиги эса аҳмоқлигидир.
25Ростгўй гувоҳ жонни қутқарса,
ёлғончи гувоҳ алдайди.
26Эгамиздан қўрқиш — мустаҳкам қалъа,
фарзандларига ҳам Ўзи паноҳдир.
27Эгамиздан қўрқиш ҳаёт манбаидир,
у ўлимдан қутқаради.
28Халқининг кўплиги — шоҳнинг шуҳрати,
камлиги эса ҳокимнинг ҳалокатидир.
29Сабр–тоқатли одам ақл–идроклидир,
жаҳлдорлик аҳмоқликни билдиради.
30Хотиржам юрак танага ҳаёт бахш этади,
ҳасадгўйлик эса суякларни чиритади.
31Камбағалга зулм қилган уларни Яратганни таҳқирлаган,
муҳтожга ёрдам берган эса Худони улуғлаган бўлади.
32Фосиқ ўз қилмишлари туфайли ҳалокатга учрайди,
солиҳга эса ўлимида ҳам паноҳ бор.
33Донолик оқилнинг қалбида яшайди,
нодонлар орасида ҳам ўзини билдиради[54].
34Солиҳлик халқни юксалтирса,
гуноҳ шарманда қилади.
35Донолик билан иш қиладиган қул шоҳнинг марҳаматига сазовордир,
шармандали иш қиладиган эса унинг ғазабига учрайди.

 

15–БОБ

 

1Юмшоқ жавоб ғазабни қайтаради,
қаттиқ сўз эса жаҳл чиқаради.
2Донолар тилидан илм–ҳикмат ёғилса,
нодонлардан аҳмоқлик чиқади.
3Эгамизнинг кўзлари ҳамма жойда,
У яхшию ёмонни кўриб туради.
4Ширин сўз — ҳаёт дарахти,
бузуқ тил — жоннинг ҳалокати.
5Аҳмоқ отасининг насиҳатини рад этади,
танбеҳга қулоқ солган эса идроклидир.
6Солиҳнинг уйида бойлик кўп,
фосиқнинг ҳосили эса ташвиш келтиради.
7Дононинг тили билим тарқатади,
аҳмоқнинг қалби эса ундай эмас.
8Фосиқнинг қурбонлиги Эгамизга жирканчдир,
тўғрининг ибодати эса Унинг қувончи.
9Фосиқнинг ишлари Эгамизга жирканчдир,
солиҳликка интилганни эса У севади.
10Тўғри йўлни ташлаб кетган қаттиқ жазо олади,
танбеҳдан нафратланган эса ўлади.
11Ҳатто Ўлим[55] ва Ҳалокат[56] ҳам Эгамиз нигоҳи остида экан,
одамзоднинг қалби Унга ҳеч нарса эмас.
12Масхара қилувчи танбеҳ берганларни ёқтирмайди,
у донолар олдига ҳам бормайди.
13Юрак шод бўлса, чеҳра очиқ,
ғамгин бўлса, руҳ тушкундир.
14Заковатли юрак илм қидиради,
ақлсизнинг оғзи аҳмоқлик излайди.
15Қийналганларга ҳар кун ташвиш,
лекин юрагида шодлик бўлса, доимо байрам.
16Кўп бойликка эга бўлиб ваҳима билан яшагандан кўра,
Эгамиздан қўрқиб[57] озгина бойлик билан яшаш яхшироқ.
17Гўшт еб нафрат билан яшашдан,
сабзавот еб севги билан яшаган афзалроқ.
18Баджаҳл жанжал чиқаради,
жаҳлни тиядиган эса тинчлантиради.
19Дангасанинг йўли тиканли четан девор каби,
тўғрининг сўқмоғи эса катта равон йўлдир.
20Ақлли фарзанд[58] отасини қувонтиради,
ақлсиз эса онасини хор қилади.
21Аҳмоқлик виждонсизга қувончдир,
ақлли эса тўғри юради.
22Маслаҳат бўлмаган жойда иш юришмайди,
маслаҳатчи кўп бўлса, муваффақиятли бўлади.
23Одам яхши жавоби туфайли қувонади,
ўз вақтида айтилган сўз қанчалик яхши.
24Донога тепадаги ҳаёт сўқмоғи
пастдаги ўликлар диёридан узоқлашиш учундир.
25Эгамиз такаббурнинг уйини хонавайрон қилади,
беванинг мол–мулкини сақлайди.
26Фосиқнинг ниятлари Эгамизга жирканч,
ёқимли сўзлар эса покдир.
27Очкўз ўз уйига ташвиш келтиради,
порадан нафратланадиган эса яшайди.
28Солиҳ ўйлаб жавоб беради,
фосиқнинг оғзидан эса ёмонлик чиқаверади.
29Эгамиз фосиқлардан узоқда,
лекин солиҳларнинг ибодатини эшитади.
30Кўздаги нур кўнгилни хушнуд этади,
хушхабар эса тан–жонга озиқ беради.
31Ҳаётбахш насиҳатга қулоқ солган
доноларнинг орасида бўлади.
32Насиҳатни рад қилган ўз жонини хор қилади,
танбеҳга қулоқ солган эса идрокли бўлади.
33Эгамиздан қўрқиш доноликни ўргатади,
камтарлик иззату икромдан олдинда.

 

16–БОБ

 

1Режалар одамнинг юрагида,
тилдаги жавоб эса Эгамиздан.
2Одамнинг қилмишлари унинг назарида тўғри,
лекин Эгамиз юракнинг поклигини ўлчайди.
3Ишларингни Эгамизга топшир,
шунда режаларинг мустаҳкам бўлади.
4Ҳамма нарсани Эгамиз ўз мақсади билан яратди,
ҳатто фосиқлар ҳам кулфат куни учун яралган.
5Барча такаббурлар Эгамизга жирканч,
улар жазосиз қолмайдилар.
6Абадий севги туфайли гуноҳ кечирилади,
Эгамиздан қўрқиш[59] ёмонликдан узоқлаштиради.
7Эгамизга инсоннинг йўллари маъқул келганда,
душманлари билан ҳам яраштиради.
8Адолатсиз келган кўп даромаддан,
ҳалол меҳнат билан топилган озгинаси яхшироқ.
9Одам юрагида ният қилади,
Эгамиз эса унинг йўлини мустаҳкамлайди.
10Худонинг сўзлари шоҳнинг тилида,
ҳукм қилганда хато қилмайди.
11Тўғри тарозию паллалар Эгамизникидир,
тарози тошларини ҳам Худо яратган.
12Шоҳнинг ёмонлик қилиши қабиҳликдир[60],
чунки унинг тахти адолат туфайли мустаҳкам.
13Тўғри сўз шоҳнинг қувончидир,
у ростгўйларни яхши кўради.
14Шоҳнинг ғазаби ўлим даракчисидир,
доно уни тинчлантиради.
15Шоҳ юзидаги табассум ҳаётдан нишона,
Унинг марҳамати эса ёмғир келтирадиган булут кабидир.
16Доно бўлиш — олтиндан,
идрок топиш эса кумушдан ҳам яхшироқдир.
17Тўғрининг йўли ёмонликдан узоқлаштиради,
йўлини қўриқлаган эса ўз жонини асрайди.
18Мағрурликнинг ортидан ҳалокат келади,
такаббурликдан сўнг эса одам қоқилади.
19Такаббурлар билан ўлжа бўлишгандан кўра,
камтарин бўлиб камбағаллар орасида бўлиш яхшироқ.
20Гапга тушунадиган яхшилик топади,
Эгамизга умид боғлаган бахтли бўлади.
21Қалбида донолик бўлган фаросатли деб аталади,
ширинсуханлик ақл–идрокни кўпайтиради.
22Идрок ўзининг соҳиби учун ҳаёт булоғи,
аҳмоқлик эса аҳмоққа жазодир.
23Дононинг юраги тилига идрок беради,
сўзларини ишончли қилади.
24Ёқимли сўз асал кабидир,
жонга роҳат, суякларга малҳамдир.
25Шундай йўл борки, инсонга тўғри бўлиб кўринади,
аммо охири ўлимга олиб боради.
26Меҳнат қиладиган одам ўзи учун ишлайди,
чунки оч қорни уни ундайди.
27Фосиқ ёмонликни қўзғайди,
сўзлари куйдирадиган олов кабидир.
28Маккор жанжал чиқаради,
ғийбатчи эса яқин дўстларни ажратади.
29Ёвуз ўзгани алдаб, ёмон йўлга бошлайди.
30Кўзини қисган — ёмон ниятда,
лабини тишлаган эса ёвузлик қилган.
31Оқарган сочлар — шарофат тожи,
солиҳлик йўлида юрган унга эришади.
32Жаҳлини тийган — қудратлидан,
ўзини тута биладиган эса шаҳарни енггандан яхшироқ.
33Қуръа ташланади[61],
аммо барча қарор Эгамиздандир.

 

17–БОБ

 

1Дастурхони тўла жанжалли уйдан,
бир тишлам қаттиқ нони бор тинч хонадон яхшироқ.
2Шармандали иш қиладиган ўғил устидан фаросатли қул ҳукмронлик қилади,
у ака–укалар қатори меросга шерик бўлади.
3Кумуш, олтин оловда синалади,
одамларнинг қалбини эса Эгамиз синайди.
4Фосиқлар ёвуз одамларнинг гапига киради,
ёлғончи эса ғийбатга қулоқ солади.
5Камбағални мазах қилган уларни Яратганни таҳқирлайди,
қийинчиликда қувонадиган жазосиз қолмайди.
6Набиралар — кексаларнинг тожу тахти,
ўғилларнинг шон–шуҳрати оталаридир.
7Яхши сўз нодонга ярашмагандек,
ёлғончилик улуғсифат одамга асло тўғри келмайди.
8Пора эгасининг назарида сеҳрли қимматбаҳо тош,
гўё ҳамма ерда омад келтиради.
9Гуноҳни беркитган дўстликни сақлайди,
уни кавлаштирган эса дўстни узоқлаштиради.
10Донога берилган битта танбеҳ
нодоннинг бошида синган юзта калтакдан таъсирлироқ.
11Фосиқ фақат ғалаён пайида бўлади,
шунинг учун унга ёвуз элчи юборилади.
12Тентакнинг аҳмоқлигига йўлиққандан кўра,
болаларидан айрилган она айиққа дуч келган яхшироқ.
13Яхшиликка ёмонлик қилганнинг хонадонидан
ёмонлик аримайди.
14Жанжалнинг бошланиши — сув уриб кетишидай,
чиқмай туриб уни тўхтат.
15Фосиқни оқлаш, солиҳни айблаш —
иккови ҳам Эгамизга жирканчдир.
16Бу нима?!
Нодоннинг қўлида бойлик бор,
“Донолик сотиб олай”, — дейди, лекин унда ақл йўқ.
17Дўст ҳар қачон севиш учундир,
ака–укалар ҳам оғир кун учун туғилган.
18Қўл ташлаб бировга кафиллик қиладиган ақлсиздир[62].
19Гуноҳни яхши кўрган уруш–жанжални севар,
ўзига бино қўйган[63] ҳалокат қидирар.
20Маккор юракли яхшиликка эришмайди,
эгри тил эса кулфатга дучор бўлади.
21Нодон фарзандли бўлиш қайғу келтиради,
аҳмоқнинг отаси эса шодлик нималигини билмайди.
22Шод юрак — шифобахш дори,
ғам–кулфат эса жоннинг эговидир.
23Фосиқ қўйнидан пора олиб
адолат йўлини ўзгартиради.
24Фаҳм–фаросатли инсон доноликка қарайди,
нодоннинг кўзи эса дунёнинг нариги четида.
25Аҳмоқ фарзанд[64] — отасига қайғу,
уни туққан онага эса ғамдир.
26Солиҳни жазолаш,
амалдорни одиллиги учун койиш яхши эмас.
27Кам гапирган — доно,
оғир, вазмин эса идроклидир.
28Аҳмоқ ҳам индамай ўтирса доно,
тилини тийган эса фаросатли ҳисобланади.

 

18–БОБ

 

1Бошқалардан ажралган ўз истагини қондиришни хоҳлайди,
у бутун доноликка қаршидир.
2Нодон ақл–идрокни ёқтирмайди,
фақат ўзини кўрсатади.
3Фосиқ билан шармандалик келади,
ҳурматсизлик билан эса уят.
4Одамнинг сўзлари чуқур сувга ўхшайди,
донолик булоғи эса ошиб–тошган ирмоқдир.
5Фосиқнинг тарафини олиш,
ҳукмда солиҳни айблаш яхши эмас.
6Аҳмоқнинг тили жанжал чиқаради,
сўзлари эса калтак келтиради.
7Аҳмоқнинг тили ўзига ҳалокат,
сўзлари жонига тузоқдир.
8Ғийбатчининг сўзи ширин овқат кабидир,
одамнинг бутун аъзойи баданига сингиб кетади.
9Ишда дангаса бўлган одам бузғунчига оғайнидир.
10Эгамизнинг номи мустаҳкам қалъадир,
солиҳ у ерга бориб эсон–омон бўлади.
11Бойнинг бойлиги қалъасидир,
унинг назарида шаҳарнинг баланд девори.
12Такаббурлик ҳалокатга олиб боради,
камтаринлик эса шон–шуҳрат келтиради.
13Охиригача тингламай жавоб берган аҳмоқдир,
у шарманда бўлади.
14Одамнинг руҳи касалликка чидай олади,
лекин тушкун руҳга ким тоқат қила олади?!
15Ақллининг қалби билим олади,
доно илму маърифатга интилади.
16Совға эгасига ҳамма эшикларни очади,
катта одам олдига олиб боради.
17Биринчи гапирган одам бошқаси келиб,
текширмагунча, ҳақ кўринади.
18Қуръа[65] жанжални тўхтатади,
кучли рақибларни ҳам ажратади.
19Хафа бўлган биродарга яқинлашиш
кучли шаҳарни олишдан ҳам қийин,
ўртадаги жанжал қалъанинг қулфига ўхшайди.
20Одамнинг қорни оғзининг маҳсули,
тилининг самараси билан тўяди.
21Ўлим ҳам, ҳаёт ҳам тилнинг ҳукмидадир,
бирисини севган мевасини ейди.
22Хотин топган бахт топиб,
Эгамизнинг марҳаматига сазовор бўлади.
23Камбағал илтижо билан гапиради,
бой эса қўпол жавоб беради.
24Шундай дўст борки, у ҳалокат келтиради,
дўст борки, у туғишгандан ҳам яқинроқдир.

 

19–БОБ

 

1Тўғри юрадиган камбағал эгри тилли аҳмоқдан яхшироқ.
2Билимсиз истак яхши эмас,
шошқалоқлар эса қоқилади.
3Нодоннинг нодонлиги ҳаётини бузади–ю,
Эгамиздан жаҳли чиқади.
4Бойлик дўстлар устига дўст келтиради,
камбағал эса дўстидан ҳам айрилади.
5Сохта гувоҳ жазосиз қолмайди,
ёлғон гапирувчи эса қочиб қутулмайди.
6Аъёнларнинг марҳаматини истайдиган кўп,
совға берувчига эса ҳамма дўстдир.
7Камбағалдан ҳамма ака–укалари нафратланади,
дўстлари ҳам узоқлашади,
қидирганда уларнинг изи ҳам йўқ.
8Доноликка эришган ўз жонини севади,
фаросатли бўлган эса яхшилик топади.
9Сохта гувоҳ жазосиз қолмайди,
ёлғончи ҳалок бўлади.
10Ҳашаматли яшаш аҳмоққа ярашмаганидек,
хўжайин устидан ҳокимлик қилиш
қулга ҳам тўғри келмайди.
11Одамнинг ақли жаҳлини тияди,
гуноҳни кечириш унга шуҳрат келтиради.
12Шоҳнинг ғазаби шернинг ўкиришига ўхшайди,
муруввати эса майсадаги шабнам кабидир.
13Нодон ўғил отасига ташвиш,
хотиннинг жанжали эса бетўхтов томадиган томчидайдир.
14Уй ва бойлик — отадан мерос,
фаросатли хотин эса Эгамиздандир.
15Дангасалик одамни уйқучи қилади,
ялқов эса оч қолади.
16Амрларга амал қилган ўз жонини асрайди,
ўз ҳаётини хор қилган эса ўлади.
17Камбағалга раҳм қилиш — Эгамизга қарз беришдай,
У яхшиликни қайтаради.
18Умид бор экан, фарзандингни[66] тарбия қил,
бузилиб, нобуд бўлишига йўл қўйма.
19Жаҳлдор жазосини олади,
уни бир қутқарсанг яна қутқаришингга тўғри келади.
20Насиҳатга қулоқ сол, панд–ўгитни қабул қил,
шунда умринг бўйи оқил бўласан.
21Инсоннинг юрагида ният кўп,
лекин фақат Эгамизнинг айтгани амалга ошади.
22Инсоннинг истаги — садоқатли севги,
камбағал ёлғончидан яхшироқдир.
23Эгамиздан қўрқиш[67] ҳаётга элтади,
одам ҳузур–ҳаловатда яшаб ташвишга учрамайди.
24Дангаса қўлини косага чўзади–ю,
оғзига олиб келишга эринади.
25Мазах қилувчини уриш!
Шунда содда[68] одамларга ақл киради.
Фаросатлига танбеҳ берсанг, билими ошади.
26Отасига зўравонлик қилиб, онасини ҳайдаган ўғил
уят ва шармандалик келтиради.
27Эй, ўғлим[69], агар насиҳатга қулоқ тутмасанг,
илм–маърифатдан юз ўгирган бўласан.
28Маккор гувоҳ адолат устидан кулади,
фосиқнинг оғзи ёвузликни ўзига олади.
29Мазах қилувчиларга ҳукм,
нодонларга эса калтак тайёрдир.

 

20–БОБ

 

1Шароб — мазахчи, ароқ — жанжалкаш,
уларга алданганлар нодондир.
2Шоҳнинг ғазаби — шернинг ўкиришидай,
жаҳлини чиқарган жонини йўқотади.
3Жанжалдан ўзини тортиш — инсоннинг ҳурмати,
аҳмоқ эса жанжалга аралашади.
4Дангаса кузда[70] ер ҳайдамайди,
ўрим пайти эса қидириб ҳеч нарса тополмайди.
5Инсоннинг фикрлари — чуқур сув кабидир,
фаҳмли одам ташқарига чиқара олади.
6Кўпчилик ўзини содиқ деб айтади,
ҳақиқатан ҳам садоқатли бўлганни топиб кўр–чи!
7Солиҳ ҳалол яшайди,
унинг болалари нақадар бахтлидир!
8Ҳукмронлик қилаётган шоҳ
ўз кўзи билан барча ёмонликларни ажратади.
9“Қалбимни тозаладим, гуноҳимдан холиман”, деб
ким айта олади?!
10Икки турли тарози тоши ва нотўғри ўлчов —
иккови ҳам Эгамизга жирканчдир.
11Ҳатто ёш болани ҳам хулқидан,
тўғри ё поклигини ишларидан билса бўлади.
12Эшитадиган қулоқ, кўрадиган кўз —
икковини ҳам Эгамиз яратган.
13Уйқуни яхши кўрма,
бўлмаса камбағал бўласан,
кўзларингни оч, қорнинг тўяди.
14Харидор: “Яхши эмас, яхши эмас!” — дейди–ю,
нарироққа бориб мақтанади.
15Олтин бор, ёқут тошлар ҳам кўп,
бироқ энг қимматбаҳо нарса — билимли тил.
16Бегонага кафиллик қилганнинг[71] кийимини ечиб ол,
чет элликдан эса гаров ол.
17Ноҳақлик билан топилган нон ширин,
аммо кейин оғиз тупроқ билан тўлади.
18Маслаҳат билан режа туз,
ақлли йўл–йўриқ билан уруш олиб бор.
19Чақимчи сирларни очади,
оғзи бўш одам билан алоқада бўлма.
20Ким ота–онасини лаънатласа,
унинг чироғи зулматда ўчиб қолади.
21Бошида шошилиб олинган мерос
охирида баракали бўлмайди.
22Ёвузлик учун қасос оламан демагин,
Эгамизга умид боғлаб кутгин,
У сени қутқаради.
23Икки хил тарози тоши Эгамизга жирканчдир,
ёлғон тарози ҳам яхши эмас.
24Инсоннинг қадами — Эгамиздан,
шундай экан, у ўз йўлини қандай тушунсин?!
25Ўйламасдан Худога ваъда берган киши,
аҳд қилгандан кейин иккиланган одам тузоқдадир.
26Доно шоҳ ёвузларни ажратиб,
уларнинг устидан тегирмон тоши юргизади.
27Одамнинг руҳи — Эгамизнинг чироғи,
вужуднинг барча чуқурликларини текшириб туради.
28Абадий севги шоҳни асрайди,
ўша иноят туфайли унинг тахти мустаҳкамдир.
29Йигитнинг ғурури қувватида,
оқарган сочлар эса кексанинг шуҳратидир.
30Қамчининг жароҳати ёмонликка даводир,
калтак зарби вужуднинг энг чуқур жойларини тозалайди.

 

21–БОБ

 

1Шоҳнинг юраги Эгамизнинг қўлида,
уни ирмоқдай хоҳлаган томонга буради.
2Одамнинг қилмишлари ўзининг назарида тўғри,
аммо Эгамиз юракларни синайди.
3Адолату ҳақиқатга амал қилиш
Эгамизга қурбонликдан афзалроқдир.
4Такаббур кўзлар ва мағрур юрак чироқ каби фосиқнинг гуноҳини кўрсатади.
5Меҳнаткашнинг режаси фақат мўл–кўлчилик келтиради,
шошқалоқ камбағалликка учрайди.
6Ёлғон билан бойлик топадиганлар
чиқиб кетадиган буғ кабидир, ўз ўлимини излайди.
7Ёвузнинг зўравонлиги бошига етади,
чунки адолат билан иш қилишни рад этади.
8Гуноҳкорнинг йўли — эгри,
софдилнинг иши — тўғри.
9Уришқоқ хотин билан кенг уйда умр кечиргандан кўра,
чордоқда яшаган афзал.
10Ёвузнинг кўнгли ёмонликка ташна,
қўшниси ундан раҳм–шафқат топмайди.
11Мазах қилувчи жазоланса, содда[72] одамлар доно бўлади,
донога йўл–йўриқ берилса, билими ошади.
12Худо одилдир, фосиқнинг уйини У кузатиб туради,
у фосиқни ҳалокатга мубтало қилади.
13Камбағалнинг йиғисига ким қулоқ солмаса,
ўзи йиғлаганда ҳам ҳеч ким жавоб бермайди.
14Яширинча берилган совға жаҳлни юмшатади,
енг ичидаги пора эса қаттиқ ғазабни.
15Адолатга амал қилиш солиҳларга севинч,
фосиқларга эса қўрқинчдир.
16Ақл–идрок йўлидан чиққанлар ўликлар орасидадир.
17Зиёфатни севган қашшоқлашади,
шароб билан мойни яхши кўрган одам бой бўлмайди.
18Фосиқ солиҳдан,
хоин эса тўғри кишилардан кўра, кўпроқ азоб чекади.
19Уришқоқ ва баджаҳл хотин билан яшагандан кўра,
чўлу биёбонда яшаш яхшироқ.
20Дононинг уйида ёғ ҳам, энг яхши нарсалар ҳам бор,
ақлсиз эса уни сарфлаб юборади.
21Тўғрилик ва иноят пайида бўлганлар
узоқ умр, солиҳлик ва шон–шуҳратга эришади.
22Доно энг қудратли шаҳарга бориб,
таянч бўлган қалъани ҳам вайрон қилади.
23Оғзини ва тилини қўриқлаган
ўз жонини ташвишлардан асрайди.
24Такаббур ва мағрурнинг номи “мазахчи”,
ҳамма нарсани манманлик билан қилади.
25Дангасанинг орзуси ўлимга олиб келади,
чунки қўллари ишга бормайди.
26Дангасанинг куни баднафслик билан ўтади,
солиҳ эса аямасдан беради.
27Фосиқларнинг қурбонлиги жирканчдир,
ёвуз ният билан келтирилгани эса ундан ҳам баттар.
28Сохта гувоҳ йўқ бўлади,
ҳақиқатга қулоқ солган эса қолади.
29Фосиқнинг юзи қаттиқ,
тўғри одам эса ўз йўлини билади.
30Эгамизга қарши донолик ҳам,
идрок ҳам, режа ҳам йўқ.
31От жанг куни учун тайёрланади,
ғалаба эса Эгамизнинг қўлида.

 

22–БОБ

 

1Яхши ном — энг катта бойликдан ортиқ,
марҳаматга сазовор бўлиш эса
кумушу олтиндан ҳам яхши.
2Бой билан камбағалнинг бир ўхшашлиги бор,
икковини ҳам Эгамиз яратган.
3Эс–ҳушли хавф–хатарни кўриб яширинади,
содда[73] эса тўхтамасдан бораверади, шунинг учун қийналади.
4Камтарлик ва Эгамиздан қўрқиш[74]
бойлик, ҳурмат ва ҳаёт келтиради.
5Эгрининг йўлида тиканзор ва тузоқлар бор,
ўз жонини асраган ундан узоқлашади.
6Болани тўғри йўлга солиб тарбияла,
шунда қариганда ҳам йўлидан адашмайди.
7Бойлар камбағаллар устидан ҳукмронлик қилади,
қарздор эса қарз берганнинг қулидир.
8Фосиқликни эккан ташвиш йиғади,
жаҳл қамчиси эса синади.
9Сахий барака топади,
чунки ўз нонини камбағаллар билан баҳам кўради.
10Мазах қилувчини орадан қув!
Шунда ғавғо кетади,
жанжалу ҳақорат ҳам барҳам топади.
11Покдилликни севиб,
хушмуомала бўлганга шоҳ дўст бўлади.
12Эгамиз илм–маърифатли инсонни асрайди,
У хоиннинг сўзларини пучга чиқаради.
13Дангаса: “Ташқарида шер бор,
кўчада мени ўлдиради”, — дейди.
14Бузуқ аёлнинг оғзи тубсиз чоҳдир,
Эгамизнинг ғазабига учраганлар унга тушади.
15Ақлсизлик боланинг дилига ўрнашган,
танбеҳ қамчиси уни ажратиб юборади.
16Бой бўламан деб қашшоқни эзган ҳам,
бойга совға қилган ҳам камбағаллашади.

 

Ўттизта доно насиҳат

 

17Доноларнинг сўзларига қулоқ тут,
қалбингни билимимга оч.
18Чунки бу сўзларни қалбингда сақласанг,
дилинг яшнайди,
улар доим тилингда тайёр бўлсин.
19Эгамизга умид боғлагин деб
бугун шуларни ўргатяпман.
20Сенга билим ва маслаҳат билан
ўттизта насиҳат ёзиб бермаганмидим?!
21Бу ҳақиқат сўзларини ўрганиб,
сени юборганларга айтиб беришинг учун эди.

 

Биринчи насиҳат

 

22Камбағалдан камбағаллиги учун ўғирлама,
бахтсизни дарвоза олдида ҳукм қилганда қийнама.
23Чунки Эгамиз ҳимоя қилиб,
улардан олганнинг жонини олади.

 

Иккинчи насиҳат

 

24Уришқоқ билан дўстлашма,
баджаҳл билан юрма.
25Бўлмаса сен ҳам уларнинг йўлига тушиб қоласан,
жонингни тузоққа илинтирасан.

 

Учинчи насиҳат

 

26Бегона билан қўл ташлашма,
ўзганинг қарзига кафиллик берадиганларнинг бириси бўлма[75].
27Тўлаш учун ҳеч нарсанг бўлмаса,
нега тагингдаги тўшагингни олиб кетиши керак?!

 

Тўртинчи насиҳат

 

28Ота–боболаринг қўйган қадимий чегараларни бузма[76].

 

Бешинчи насиҳат

 

29Ўз ишига моҳир устани кўрганмисан?
У оддий одамларга эмас, шоҳга хизмат қилади.

 

23–БОБ

 

Олтинчи насиҳат

 

1Ҳоким билан овқатланишга ўтирганда,
олдингга қўйилган нарсаларга назар сол.
2Агар иштаҳанг катта бўлса,
бўғзингга пичоқ қўй.
3Унинг неъматларини кўнглинг тусамасин,
чунки у алдайдиган таомдир.

 

Еттинчи насиҳат

 

4Бой бўлай деб кўп ҳаракат қилма,
фаҳму фаросат билан бу фикрингдан воз кеч.
5Бойлик кўз очиб–юмгунча йўқ бўлади,
қанот қоқиб бургутдай осмонга учиб кетади.

 

Саккизинчи насиҳат

 

6Хасиснинг овқатидан ема,
унинг неъматларини кўнглинг тусамасин.
7Чунки у кўнглида ўзининг фойдасини ҳисоблайди[77],
“Егин, ичгин”, — дейди–ю, кўнгли сен билан эмас.
8Еган луқмангни қайт қиласан,
ширин сўзларинг ҳавога учиб кетади.

 

Тўққизинчи насиҳат

 

9Аҳмоққа гап гапирма,
ҳикматли сўзларингни рад этади.

 

Ўнинчи насиҳат

 

10Қадимий чегараларни бузма[78],
етимларнинг даласини тортиб олма.
11Чунки уларнинг Ҳимоячиси қудратли,
У етимларнинг тарафини олади.

 

Ўн биринчи насиҳат

 

12Юрагингни насиҳатга,
қулоқларингни эса идрок сўзларига оч.

 

Ўн иккинчи насиҳат

 

13Боладан танбеҳни аяма,
чунки таёқ билан урсанг ўлмайди.
14Таёқ билан уриб жазоласанг,
жонини дўзахдан[79] сақлайсан.

 

Ўн учинчи насиҳат

 

15Ўғлим[80], қалбингда донолик бўлса,
юрагим қувонади.
16Тилингдан тўғри сўз чиқса,
кўнглим ҳам шодланади.

 

Ўн тўртинчи насиҳат

 

17Гуноҳкорларга ҳавас қилма,
доим Эгамиздан қўрқиб[81] юр.
18Чунки албатта келажак бор,
умидинг рўёбга чиқади.

 

Ўн бешинчи насиҳат

 

19Ўғлим, тинглаб доно бўл,
юрагингни тўғри йўлга сол.
20Майхўр ва очкўзлик билан гўшт ейдиганлар орасида бўлма.
21Чунки майхўр ва очкўз қашшоқ бўлади,
уйқучилик эса жулдур кийим кийдиради.

 

Ўн олтинчи насиҳат

 

22Сени дунёга келтирган отангга қулоқ сол,
онанг қариганда хор қилма.
23Ҳақиқатни сотиб ол,
донолик, йўл–йўриқ, идрок ҳам ол, уларни сотма.
24Солиҳ отасининг бошини кўкка етказади,
доно фарзанд[82] уни хурсанд қилади.
25Ота–онанг сендан хурсанд бўлсин,
сенга ҳаёт берган онанг шод бўлсин.

 

Ўн еттинчи насиҳат

 

26Ўғлим, менга қалбингни оч,
кўзларинг ишларимни кузатсин.
27Чунки бузуқ хотин — тубсиз чоҳ,
зинокор хотин тор қудуқдир.
28У қароқчи каби пойлаб туради,
одамлар орасида вафосизликни орттиради.

 

Ўн саккизинчи насиҳат

 

29Қайғу кимда, ким ғам–ташвиш тортади,
ким жанжал қилади, шикоят қилган ким?
Ким сабабсиз яраланади?
Кимнинг кўзлари қип–қизил?
30Шароб ичишга берилганлар,
хуш ҳидли майни тотиб кўришга кўп борган.
31Шаробнинг қизиллигига,
қадаҳда чўғдай товланишига,
текис қуйилишига қарама.
32Охирида у илон каби чақади,
қора илондай заҳар сочади.
33Кўзларинг ғалати нарсаларни кўради,
юрагингда эгри фикрлар бўлади.
34Денгиз ўртасида ётгандай,
кема устунида ухлагандай бўласан.
35“Мени урдилар, оғримади,
калтакладилар, лекин билмадим.
Қачон уйғонаман?!
Яна бир ичай”, — дейсан.

 

24–БОБ

 

Ўн тўққизинчи насиҳат

 

1Фосиқларга ҳавас қилма,
улар билан бирга бўлишга интилма.
2Чунки улар зўравонликни ният қилади,
тиллари эса ёмонликни гапиради.

 

Йигирманчи насиҳат

 

3Уй донолик билан қурилади,
идрок билан мустаҳкам бўлади.
4Хоналар эса билим билан турли қимматбаҳо,
қимматли бойликка тўлади.

 

Йигирма биринчи насиҳат

 

5Доно сипоҳлар кучли сипоҳлардан[83],
илм–маърифатлилар эса кучи борлардан қудратлироқдир.
6Яхши одам йўл–йўриқ билан урушга боради,
маслаҳатчилар кўплиги туфайли ғалаба қилади.

 

Йигирма иккинчи насиҳат

 

7Аҳмоқ доноликка етишмайди,
ҳукмда оғзини оча олмайди.

 

Йигирма учинчи насиҳат

 

8Ёмон ният қилувчининг номи шаккокдир.
9Аҳмоқлик билан тузилган режа гуноҳдир,
мазахчидан одамлар жирканади.

 

Йигирма тўртинчи насиҳат

 

10Ташвишли кунда ожиз бўлганнинг кучи камдир.

 

Йигирма бешинчи насиҳат

 

11Ўлимга маҳкум бўлганларни,
дорга олиб кетилаётганларни қутқар.
12“Билмайман”, — десанг ҳам,
юракни синайдиган Худо кўрмайдими,
жонни асрайдиган буни билмайдими?
Ҳаммага уларнинг ишига яраша қайтармайдими?

 

Йигирма олтинчи насиҳат

 

13Ўғлим[84], асал еб кўргин, у яхши,
асалари муми оғзингга шириндир.
14Донолик жонингга асалдайдир,
унга эришсанг келажагингни топасан,
умидинг рўёбга чиқади.

 

Йигирма еттинчи насиҳат

 

15Эй, фосиқ, солиҳнинг уйига пистирма қурма,
уй–жойига тегма.
16Солиҳ етти марта йиқилса ҳам туриб кетаверади,
фосиқ эса ҳалокатга учрайди.

 

Йигирма саккизинчи насиҳат

 

17Душманинг йиқилганда севинма,
қоқилгани учун юрагинг қувонмасин.
18Бўлмаса Эгамиз буни кўриб ёқтирмай,
ғазабини ундан ўгиради.

 

Йигирма тўққизинчи насиҳат

 

19Фосиқлардан жаҳлинг чиқмасин,
ёмонларга ҳавас қилма.
20Чунки ёмонларнинг келажаги йўқ,
фосиқларнинг чироғи эса ўчиб қолади.

 

Ўттизинчи насиҳат

 

21Эй, ўғлим, Эгамиздан ҳам, шоҳдан ҳам қўрқ,
уларга қарши бош кўтарма[85].
22Чунки улардан кулфат кутилмаганда келади,
икковидан келадиган ҳалокатни ким билади?!

 

Доно ўгитлар

 

23Қуйидаги сўзлар ҳам донолардан.

 

Ҳукмда тарафгарчилик қилиш яхши эмас.
24Фосиққа “солиҳсан” деганни эл лаънатлайди,
халқлар ундан нафратланади.
25Унга танбеҳ берганлардан хурсанд бўлади,
улар қут–барака топадилар.
26Тўғри жавоб берадиганларни эса ҳамма севади.

 

27Ташқаридаги юмушингни бажар,
даладаги барча ишларингни тартибга сол,
кейин уйингни қургин.

 

28Сабабсиз ўзгага қарши гувоҳлик берма,
тилинг билан алдама.
29“Менга нима қилган бўлса, мен ҳам шундай қиламан,
қилмишига яраша қайтараман”, — дема.

 

30Дангасанинг даласидан,
нодоннинг узумзори ёнидан ўтдим.
31Ана, ҳамма ёқ тиканзор,
ҳамма ерда қичитқи ўт,
тош девор ҳам қулаб, ер билан битта бўлиб ётибди.
32Қараб, ўйлаб кўрдим,
уни кўриб сабоқ олдим.
33“Бироз ухлай, бир мизғиб олай,
ёнбошлаб бирпас дам олай”, — дейди.
34Шунинг учун қашшоқлик йўлтўсардай,
муҳтожлик эса қароқчидай устига келади.

 

25–БОБ

 

Сулаймоннинг бошқа ҳикматлари

 

1Қуйидагилар ҳам Сулаймоннинг ҳикматларидир. Бу ҳикматлар Яҳудо шоҳи Ҳизқиёнинг[86] одамлари томонидан ёзиб олинган.

 

2Сирли қилиш — Худонинг шуҳрати[87],
ишларни текшириб билиш эса шоҳ шарафидир.
3Осмон баланд, денгиз чуқур,
шоҳнинг юраги ҳам шундай,
уни тушуниш қийин.
4Кумушдан чиқиндини олиб ташла,
ўшанда яхши идиш қолади.
5Фосиқни шоҳ олдидан чиқариб ташла,
шунда шоҳнинг тахти ҳақиқат билан мустаҳкам бўлади.
6Шоҳнинг олдида ўзингни юқори қўйма,
улуғ одамлар турганда тўрига чиқма.
7Чунки ўзинг кўриб турган амирлар олдида
биров сени пойгакка туширгандан кўра,
“Тўрига ўтинг” дегани яхшироқ.

 

8Шошилиб арз қилма,
охирида қўшниларнинг олдида уялиб қолсанг нима бўлади?
9Қўшнингнинг ўзи билан гаплаш,
сирни бошқаларга очма.
10Бўлмаса, эшитганлар сени уятга қўяди,
номинг бир умрга ёмон бўлади.

 

11Ўз ўрнида айтилган сўз тилла узукка қўйилган ёқут кўздайдир.
12Дононинг танбеҳи тинглаган қулоққа
тилла сирға ва олтин безакдайдир.
13Садоқатли хабарчи уни юборганларга ўрим пайтидаги қордайдир,
хўжайинининг қалбини севинтиради.
14Қилмаган совғаси билан мақтанадиган одам
ёмғирсиз булут ва шамол кабидир.
15Сабр–тоқат билан гапирилса амалдор ҳам кўнади,
мулойим сўз эса тошни ҳам синдиради.
16Асал топсанг, етарлича егин,
ортиқчаси қайт қилдиради.
17Қўшнингникига ҳадеб кираверма,
бўлмаса сендан безиб, ёмон кўриб қолади.
18Ўзгага қарши сохта гувоҳлик берган одам
болта, қилич, ўткир ўққа ўхшайди.
19Ташвишли кунда вафосизга суяниш,
синган тиш ва чўлоқ оёққа ишониш кабидир.
20Ғамгин одам олдида қўшиқ айтиш
аёзда уст–бошини ечиб ташлагандай, жароҳатга сирка суртиш кабидир.
21Душманинг оч бўлса, овқат бер,
чанқаган бўлса, сув ичир.
22Шунда унинг бошига ёнаётган чўғ йиққандай бўласан,
Эгамиз эса сени тақдирлайди.
23Шимолдан эсадиган шамол жала,
ғийбат эса ғазаб келтиради.
24Кенг уйда уришқоқ хотин билан яшашдан кўра,
чордоқда яшаган яхшироқ.
25Узоқ юртдан келган хушхабар
чарчаган одамга совуқ сув кабидир.
26Фосиққа бош эгган солиҳ
лойқаланган булоқ ва бузилган қудуқдайдир.
27Кўп асал ейиш яхши эмас,
иззатталаб бўлиш ҳам ҳурмат келтирмайди.
28Ўзини тута олмайдиган одам
деворсиз вайрона шаҳар кабидир.

 

26–БОБ

 

1Ақлсизга иззат–ҳурмат кўрсатиш
ёзда ёққан қор, йиғим–терим пайтидаги ёмғир кабидир.
2Қушлар бекорга осмонга кўтарилмагандай,
сабабсиз лаънат ҳам одамга тегмайди.
3Отга — қамчи, эшакка — сувлуқ,
ақлсизнинг орқасига эса — таёқ.
4Нодонга нодонлигига яраша жавоб берма,
бўлмаса сен ҳам унга ўхшаб қоласан.
5Нодонга нодонлигига яраша жавоб бер,
тағин ўзича доно бўлиб кетмасин.
6Ақлсиз орқали хабар юборган одам
оёғини кесиб ташлагандай азоб чекади.
7Аҳмоқнинг оғзидаги матал чўлоқ оёқдайдир.
8Ақлсизга иззат–ҳурмат кўрсатиш
палахмонга тош боғлаб қўйиш кабидир.
9Нодоннинг тилидаги матал
мастнинг қўлидаги тикандайдир.
10Аҳмоқни ва йўлдан ўтган ҳар бир мастни ёллаган одам
тўғри келганни отадиганга ўхшайди.
11Ўз қусуғига қайтиб келадиган ит каби,
нодон ҳам ўз ақлсизлигини такрорлайди.
12Ўзини доно деб ўйлаганни кўрганмисан?
Ундан кўра, ақлсиздан умид кўпроқ.
13Дангаса: “Кўчада шер бор,
у очиқ майдонда юрибди”, — дейди.
14Эшик ўз ўқида айланади,
танбал эса ўз ўрнида.
15Дангаса қўлини косага чўзади–ю,
оғзига олиб келишга эринади.
16Танбал ўз назарида
фаросат билан гапирадиган етти кишидан ҳам донороқ.
17Бошқаларнинг жанжалига аралашган
дайди итнинг қулоғидан чўзгандайдир.
18Телба ўт, найза ва ўлим ёғдиради.
19Бировни алдаб: “Фақат ҳазиллашган эдим” деган ҳам шундай.
20Ўтин бўлмаса, ўт ўчиб қолади,
чақимчи бўлмаса, жанжал тўхтайди.
21Кўмир — чўғ учун, ўтин — олов учун,
уришқоқ эса жанжал чиқариш учундир.
22Ғийбатчининг сўзи — энг ширин овқат,
бутун аъзойи баданга сингиб кетади.
23Ширин сўзли ёмон ниятли одам
кумуш[88] суви юритилган сопол идиш кабидир.
24Душман тилида бошқача сўзлайди,
дилида эса алдашни ният қилади.
25У юмшоқ сўзлаганда ишонма,
чунки юраги қабиҳликка тўла.
26Нафрат ёлғон билан яширилган бўлса ҳам,
ёмонлиги эл–юртга ошкор бўлади.
27Бировга чуқур қазиганнинг ўзи унга тушади,
тош думалатганга эса ўша тош қайтади.
28Ёлғончи тил ўзи яралаганни ёмон кўради,
хушомадгўй эса ҳалокат келтиради.

 

27–БОБ

 

1Эртанги кун билан мақтанма,
унинг нима олиб келишини билмайсан–ку!
2Сени ўзинг эмас, бошқалар,
ўз оғзинг эмас, ўзгалар мақтасин.
3Тош ҳам, қум ҳам оғир,
ақлсизнинг ғазаби эса икковидан ҳам оғирроқ.
4Жаҳл — золим, ғазаб бир тошқиндир,
рашк олдида ким бардош бера олади?!
5Ошкора танбеҳ пинҳона меҳрдан яхшироқ.
6Душманнинг ширин сўзи эмас,
дўстнинг калтаклаши садоқатни кўрсатади.
7Тўқ одам асални ҳам оёқ ости қилади,
очга эса аччиқ нарса ҳам ширин.
8Ўз уйини ташлаб кетган одам
инидан айрилган қушга ўхшайди.
9Хушбўй мой ва муаттар атир кўнгилни шод қилади,
дўстнинг самимий маслаҳати эса қувонч келтиради.
10Ўз дўстингни ва отангнинг дўстини ташлама,
оғир кунда акангникига чопма,
яқин қўшни узоқдаги акадан яхшироқ.
11Эй, ўғлим[89], доно бўл, қалбимни қувонтир,
шунда биров мени танқид қилса ҳам,
жавоб қайтара оламан.
12Эс–ҳушли одам хавф–хатарни кўриб яширинади,
содда[90] эса тўхтамасдан бораверади, шунинг учун қийналади.
13Бегонага кафиллик қилсанг, кийимини ечиб ол,
чет элликдан эса гаров ол[91].
14Тонг–саҳарлаб дўстига ҳамду сано айтган одам
унга лаънат ўқиган бўлади.
15Жанжалкаш хотин
ёмғирли кунда тўхтамай томаётган чаккага ўхшайди.
16Уни бошқариш шамолни бошқариш
ёки ўнг қўл билан мойни ушлаш демакдир.
17Темир темирни ўткирлайди, инсон эса дўстини.
18Анжирни парвариш қилган одам
унинг мевасидан баҳраманд бўлади,
соҳибига яхши қараган эса иззат–ҳурматли бўлади.
19Сув инсоннинг юзини акс эттиргани каби,
юраги ҳам унинг кўзгусидир.
20Ўлим ва Ҳалокат[92] ҳеч тўймаганидай,
инсоннинг кўзи ҳам асло тўймайди.
21Кумуш, олтин оловда синалади,
одам эса мақтовда.
22Аҳмоқни келига солиб дон билан бирга янчсанг ҳам,
аҳмоқлиги ундан ажралмайди.

 

23Қўйларингнинг аҳволини яхши бил,
подаларингга яхши қара.
24Чунки бойлик ҳам, тож ҳам абадий эмас.
25Ўтлар қуриб, янги кўкатлар ўсиб чиққанда,
қир–адирдаги ўт–ўланлар йиғиб олинганда,
26қўзилар кийим–кечагингни,
эчкилар эса дала баҳосини қоплайди.
27Эчкиларнинг сути кўп,
сенга ҳам, уй аҳлингга ҳам,
ҳатто хизматкорларингга ҳам етарли.

 

28–БОБ

 

1Фосиқни ҳеч ким қувмаса ҳам қочаверади,
солиҳ эса шердай ботир.
2Юртда исён бўлганда бошлиқ кўпаяди,
ақл–идрокли туфайли эса тинчлик бўлади.
3Ожизларни эзадиган камбағал
овқат қолдирмайдиган селдайдир.
4Қонунни тан олмайдиганлар фосиқларни мақтайди,
қонунга амал қиладиганлар эса улар билан курашади.
5Фосиқ адолатни тушунмайди,
Эгамизга интилган эса ҳамма нарсани тушунади.
6Камбағал бўлиб тўғри юриш,
бой бўлиб эгри юргандан яхшироқ.
7Доно фарзанд[93] қонунга риоя қилади,
ярамасга улфат бўлган эса отасини шарманда қилади.
8Судхўр ва очкўз
қашшоқларга ачинадиганга бойлик йиққан бўлади.
9Қонундан юз ўгирганнинг ибодати ҳам жирканчлидир.
10Тўғри одамни ёмон йўлга бошлаган одам
қазиган чуқурига ўзи тушади,
покдил эса яхшилик топади.
11Бой ўзининг назарида доно,
ақлли камбағал эса ўзини текширади.
12Солиҳ мартабага эришганда катта байрам,
фосиқ лавозимга келса одамлар яширинади.
13Ўз гуноҳларини яширган ютуққа эришмайди,
уларни тан олиб, воз кечган марҳамат топади.
14Доим Худодан қўрққан[94] бахтлидир!
Бағри тош одам эса балога учрайди.
15Ожиз халқ устидаги ёвуз ҳукмдор
ириллаётган шер ва ҳужум қилаётган айиқдайдир.
16Ақлсиз ҳукмдор жуда золим,
адолатсиз фойдадан нафратланадиган узоқ яшайди.
17Агар биров одам ўлдирган бўлса, ўлгунча қочиб юрсин,
унга ҳеч ким ёрдам бермасин.
18Тўғри юрадиган нажот топади,
эгри йўлдан юрадиган эса йиқилади.
19Ўз ерига ишлов берганнинг нони мўл бўлади,
орзу–хаёлларга берилган эса қашшоқликка учрайди.
20Содиқ баракали бўлади,
бойишга шошилган жазосиз қолмайди.
21Тарафкашлик яхши эмас,
бир тўғрам нон деб одам вафосизлик қилади.
22Хасис одам бойлик орқасидан қувиб,
бошига қашшоқлик келишини билмайди.
23Танқид қиладиган одам
хушомадгўйга қараганда кўпроқ марҳамат топади.
24Ота–онасининг мулкини ўғирлаб,
“Бу гуноҳ эмас” деган одам бузғунчига шерикдир.
25Очкўз жанжал чиқаради,
Эгамизга ишонган эса тўқ яшайди.
26Ўзигагина ишонган аҳмоқдир,
ақл билан юрадиган эса нажот топади.
27Камбағалга берган одам кам бўлмайди,
кўриб кўрмасликка олган эса кўп лаънатга учрайди.
28Фосиқлар мартабага эришса одамлар яширинади,
ҳалокатга йўлиққанда эса солиҳлар кўпаяди.

 

29–БОБ

 

1Танбеҳ олса ҳам ўжарлигича қоладиган одам
бирданига ҳалокатга учрайди, шифо топмайди.
2Солиҳлар кўпайганда халқ севинади,
фосиқ ҳукмрон бўлганда эса фиғон чекади.
3Доноликни севган ўғил отасини севинтиради,
фоҳиша билан алоқада бўлган мол–мулкини барбод қилади.
4Шоҳ юртни адолат билан мустаҳкамлайди,
совғани севадиган эса хароб қилади.
5Дўстига хушомад қилган одам
ўз[95] оёқларига тузоқ қўйгандай бўлади.
6Фосиқнинг гуноҳи қопқон,
солиҳ эса қўшиқ айтиб қувонади.
7Солиҳ ожизнинг ҳақ–ҳуқуқини билади,
фосиқда эса бундай тушунча ҳам йўқ.
8Мазах қилувчилар шаҳарда тўполон қилади,
донолар эса ғазабни тинчлантиради.
9Доно аҳмоқ билан судлашганда,
аҳмоқ аччиқланса ҳам, кулса ҳам ҳаловат нима билмайди.
10Қонхўр покдил инсондан нафратланади,
тўғрининг жонини олмоқчи бўлади[96].
11Нодон бор жаҳлини тўкиб солади,
доно эса ичида сақлайди.
12Ҳукмдор ёлғонга қулоқ солса,
барча хизматкорлари фосиқ бўлади.
13Золим билан ожизнинг бир ўхшашлиги бор:
икковига ҳам Эгамиз кўз нури берган.
14Шоҳ камбағални адолат билан ҳукм қилса,
унинг тахти абадий мустаҳкам туради.
15Қамчи билан насиҳат ақл беради,
ўз ҳолига ташлаб қўйилган бола эса
онасига уят келтиради.
16Фосиқ кўпайганда гуноҳ ҳам кўпаяди,
солиҳ эса фосиқнинг ҳалокатини кўради.
17Фарзандингга[97] тарбия бер:
у сенга ором беради,
қалбингни шодликка тўлдиради.
18Ваҳий бўлмаса эл–юрт йўлдан озади,
Худонинг қонунига амал қилган бахтлидир!
19Қул фақат сўз билан тарбияланмайди,
сўзни тушунса ҳам амал қилмайди.
20Шошилиб гапирадиганни кўрганмисан?
Ундан кўра, нодонда умид кўпроқ.
21Қулни ёшлигидан эркалатиб ўстирса,
оқибатда хўжайинига қайғу бўлади[98].
22Сержаҳл одам жанжал чиқаради,
серзарда эса кўп гуноҳ қилади.
23Одамнинг мағрурлиги уни паст қилади,
камтарин эса иззат–ҳурмат топади.
24Ўғрига шерик бўлган ўз жонини ёмон кўради,
у танбеҳ эшитса ҳам чурқ этмайди.
25Одамдан қўрқиш тузоққа илинтиради,
Эгамизга умид боғлаган эса
хавф–хатардан холи бўлади.
26Ҳукмдор марҳаматини қидирган кўп,
лекин инсонни ҳукм қиладиган Эгамиздир.
27Фосиқ солиҳга жирканч,
тўғри юрадиган эса фосиққа жирканчдир.

 

30–БОБ

 

Ағурнинг сўзлари

 

1Ёхининг ўғли Ағурнинг Ихтиёлга берган, Ител ва Ўхалга айтган сўзлари[99]:

 

2“Ростдан ҳам одамлар орасида энг ақлсизи эканман,
инсоннинг ақл–идроки менда йўқ.
3На доноликни ўрганибман,
на Худони билибман.
4Ким осмонга кўтарилган, осмондан тушган?
Шамолни ҳовучларига йиққан ким?
Ким сувни ўз кийимига ўраган?
Ернинг барча чегараларини ўрнатган ким?
Унинг исми нима?
Ўғлининг исми–чи?
Биласан–ку!

 

5Худонинг ҳар бир сўзи ҳақиқатдир,
Ўзи эса Унга умид боғлаганнинг қалқони.
6Унинг сўзларига қўшма,
У жазоласа, ёлғонинг фош этилса нима қиласан?

 

7Сендан икки нарсани сўрайман,
ўлмасимдан олдин қилгин.
8Сохталик ва ёлғонни мендан узоқлаштир,
менга қашшоқлик ҳам, бойлик ҳам эмас,
фақат насибамни бергин.
9Қорним тўйганда: “Эгам ким ўзи?” деб айтмайин,
камбағалликдан ўғирлик қилиб Уни бадном қилмайин.

 

10Қул сени лаънатламаслиги учун эгасига ёмонлама,
бўлмаса жазоланасан.

 

11Шундай насл борки, отасига лаънат ўқийди,
онасини дуо қилмайди.
12Шундай насл борки, ўзининг назарида пок,
лекин ифлослигидан тозаланмаган.
13Шундай насл бор, кўзлари қанчалик такаббур,
қарашлари эса мағрур.
14Шундай насл борки, тишлари — қилич,
қозиқ тишлари эса пичоқ,
ер юзидан камбағални,
одамлар орасидан муҳтожни йўқотади.

 

15Зулукнинг икки қизи бор:
“Бер, бер!” — деб айтади.
Ҳеч қачон қониқмайдиган уч нарса,
етарли, демайдиган тўрт нарса бор.
16Дўзах[100], бепушт бачадон,
сувсираган тупроқ ҳамда олов, етарли, демайди.

 

17Отани мазахлайдиган,
онага бўйсунишни рад этадиган кўзларни қузғунлар чўқийди,
калхат болалари ейди.

 

18Мени ҳайрон қолдирадиган уч нарса бор,
тўрт нарса борки, ақлимга сиғмайди:
19Ҳаводаги бургутнинг йўли,
тош устидаги илоннинг йўли,
денгиз ўртасидаги кеманинг йўли ҳамда
қизга юрадиган эркакларнинг йўли.
20Зинокор аёлнинг йўли ҳам шундайдир:
у еб бўлгач, оғзини артиб:
“Ҳеч бир эгрилик қилмадим–ку!” — дейди.

 

21Ер уч нарсадан ларзага келади,
тўрт нарсани кўтара олмайди:
22Қул шоҳлик қилганда,
аҳмоқ тўйганда,
23Ёмон кўрилган аёл эрга текканда,
чўри бекасининг ўрнини олганда.

 

24Ер юзида тўртта кичкина нарса бор,
лекин ўта доно:
25Чумолилар заиф,
лекин егулигини ёзда тайёрлайди.
26Бўрсиқ камқувват,
лекин инини қояга қуради.
27Чигирткаларнинг[101] сардори йўқ,
лекин барчаси ҳамжиҳат юриш қилади.
28Ўргимчакни[102] қўл билан ушласа бўлади,
лекин саройда ҳам юради.

 

29Юриши салобатли уч нарса,
қадами улуғвор тўрт нарса бор:
30Шер ҳайвонлар ичида энг кучлиси,
ҳеч нимадан қочмайди.
31Мақтаниб юрадиган хўроз[103],
серка ва ғолиб шоҳ[104].

 

32Ўзингни юқори қўйиб аҳмоқлик
ёки ёмон ният қилган бўлсанг,
оғзингни қўлинг билан юм.
33Чунки кув пишса ёғ чиқади,
бурунга урса қонайди,
жаҳлни қўзғатса жанжал чиқади.”

 

31–БОБ

 

Шоҳга маслаҳат

 

1Шоҳ Лемулнинг сўзлари. Бу сўзларни унга онаси ўргатган:

 

2“Ўғлим, нима десам экан?
Нима дейин, эй, жигарбандим?
Худодан тилаб олган ўғлим, сенга не айтай?
3Қувватингни хотинларга берма,
шоҳни бузадиганларга ҳаётингни сарф қилма.
4Эй, Лемул, шоҳлар учун эмас шароб,
май амалдорлар учун эмас!
5Улар ичиб қонунни унутади,
эзилган халқнинг ҳукмида эгрилик қилади.
6Майни ҳалок бўлаётганга,
шаробни эса қайғу чекканга бергин.
7Улар ичиб камбағаллигини унутсин,
фалокатларини эсламасин.
8Оғзингни гунг учун очгин,
бошига кулфат тушганларнинг тарафини олгин.
9Гапир, адолат билан ҳукм қил,
бечора ва камбағалларни ҳимоя қил.”

 

Фаросатли хотин

 

[105]
10 Фаросатли хотинни ким топа олади?
Унинг баҳоси гавҳардан ҳам баланд.
11Эри унга юракдан ишонади,
ҳеч нарсага муҳтож бўлмайди.
12У эрига ёмонлик эмас,
бир умр яхшилик қилади.
13Жун ва сурп топади,
хурсанд бўлиб ўз қўли билан ишлайди.
14Савдо кемалари каби узоқдан нонини келтиради.
15Қоронғуда ўрнидан туриб,
уй аҳлини овқатлантиради,
хизматкорларига топшириқ[106] беради.
16Ўйлаб дала сотиб олади,
ўз қўли билан узумзор яратади.
17Белини маҳкам боғлаб,
қўлларига қувват беради.
18Қилган ишининг роҳатини кўради,
тунлари ҳам чироғи ўчмайди.
19Қўлини чархга қўяди,
бармоқлари дукни тутади.
20Камбағалларга қўлини узатади,
муҳтожларга раҳм қилади.
21Уй аҳли учун қиш–қировдан қўрқмайди,
чунки улар ҳаммаси қалин кийинтирилган.
22Ўзи учун сўзана тикади,
либоси эса кимхоб ва шойидандир.
23Эри юрт оқсоқоллари орасида ўтиради,
шаҳар дарвозасида[107] танилган.
24Яна шойидан кийим тикиб сотади,
савдогарларга белбоғ етказиб беради.
25Либоси — қувват, шараф,
у келажакка қараб қувонади.
26Донолик билан сўзлайди,
меҳр билан насиҳат қилади.
27Уй аҳлига яхши қарайди,
дангасалик қилмайди.
28Болалари туриб дуо қилади,
эри ҳам мақтайди.
29“Фаросатли аёллар кўп,
аммо сен ҳаммасидан аълосан.”
30Жозиба алдамчи, чирой эса ўткинчидир,
аммо Худодан қўрқадиган аёл кўкка кўтарилади.
31Меҳнатининг мевасини кўрсин,
ишлари дарвозаларда уни шарафласин.

 

 

 

ВОИЗ

Кириш

 

“Воиз” китоби инсон ҳаётининг мақсади ва моҳияти ҳақида чуқур ўйлаган донишманд Воизнинг{1} фикрларидан иборат. Анъанага кўра, Воиз — шоҳ Сулаймондир, деб айтишади. Ҳаётининг асосий қисмини ортда қолдирган Воиз ўз бошидан кечирганларига назар ташлаб, дунё ҳақида фикр юритади. Унинг ўзи ҳаёт ва ўлим чегарасида эди. Ўлимнинг ортига ҳеч ким назар ташлай олмайди. Воизнинг назарида дунё инсон тушунмайдиган, бошқаларга тушунтириш қийин бўлган масалаларга тўладир.
Воиз ўз тушунчаси бўйича инсонларни ва уларнинг қобилиятларини ўрганиб чиқади. У инсон донолигининг, ҳатто художўй инсон донолигининг ҳам чегаралари бор, деган хулосага келади. Бу донолик билан инсон Худонинг буюк мақсадларини тушуна олмайди, ҳаётнинг маъносини била олмайди, тагига етолмайди.
Воиз дунёга назар ташлар экан, инсон гоҳ у нарсанинг, гоҳ бу нарсанинг орқасидан қувганини кўрди. Дунёни ўзига бўйсундириб, унинг сирларини била олиши, дунёдаги энг муҳим қонун–қоидаларни ўзгартиришию ўзини чегаралаб қўйган тўсиқлардан ўта олиши, ўз тақдирини ҳал қила олиши мумкиндай, инсон меҳнат қилишдан ҳоримайди. Воиз инсоннинг ўз орзу–умидларини рўёбга чиқаришга бекорга интилаётганини кўрди, лекин бу орзу–умидлар ҳам Воизнинг назарида “беҳуда, шамолнинг орқасидан қувишдай экан.”
Воизнинг имони унга Худо тайинлаган ҳамма нарсани қабул қилишни ўргатди. Барча нарсаларни Худо ўз мақсадига кўра жойлаган, уларнинг ҳаммасини, ҳатто инсоннинг камчиликларини ҳам Худо белгилаган. Шунинг учун инсон сабр–тоқатли бўлиб, Худо берган ҳаётдан завқланиши керак. Инсон ўз қобилиятларининг чегараланганини тан олиши керак. У ўз олдига бажариб бўлмайдиган режалар қўйиб, қайғуларини орттирмаслиги керак. Аммо энг муҳими Воизнинг хулосасидир: “Худодан қўрқ, Унинг амрларини бажар, чунки бу ҳамманинг бурчидир. Ҳар бир ишни, ҳатто яширин қилинган ишларни ҳам, яхши ёки ёмон бўлишидан қатъий назар, Худо ҳукм қилади.” (12:13-14)

 

 

{1} Воиз — ўзбекчада бу сўз кўпчиликка қарата ибратли воқеаларни, ҳикматларни айтиб, таъсир ўтказа оладиган билимдон, донишманд одамга нисбатан ишлатилган. Шубҳасиз, кенг омма орасида бундай одамлар катта обрў–эътиборга сазовор бўлганлар. Яна 1:1 изоҳига қаранг.

 

1–БОБ

 

Ҳаёт беҳудадир

 

1Қуйидагилар Довуд ўғли, Қуддусда ҳукмронлик қилган Воизнинг[1] сўзларидир.

 

2“Беҳуда![2] Беҳуда!
— дейди Воиз. —
Ҳаммаси беҳудадир!”

 

3Одам бу дунёда қилган меҳнатидан
Қандай фойда топар?
4Авлод келиб, авлод кетар,
Бу дунё эса шундайлигича қолаверар.
5Қуёш чиқиб яна ботар,
Чиққан жойига қайтишга шошар.
6Шамол жанубга эсар,
Шимол тарафга елар,
Такрор–такрор айланиб,
Ўз йўлидан юраверар.
7Барча дарёлар денгизга оқар,
Денгиз эса ҳеч тўлмас,
Шунда ҳам ўз макони сари
Оқаверар дарёлар.
8Ҳамма нарса чарчатар, ҳолдан тойдирар,
Уларни тасвирлашга сўзлар ҳам етмас.
Кўзларимиз кўраверар, аммо тўймас,
Қулоқларимиз эшитаверар, аммо қониқмас.
9Олдин нима бўлган бўлса, яна содир бўлгай,
Нима қилинган бўлса, яна қайтарилгай,
Бу дунёда ҳеч қандай янги нарса йўқ.

 

10Бирор нарса бормидики, биз бу ҳақда: “Қаранглар, бу янгилик–ку!” — деб айта олсак?! У олдиндан бор эди, биз таваллуд топмасдан олдин ҳам шу ерда эди. 11Қадимда бўлганлар эсга олинмас, ҳатто бундан кейин бўладиганлар ҳам келажакда эсланмас.

 

Воизнинг тажрибаси

 

12Мен, Воиз — Исроил устидан Қуддусда шоҳман. 13Ўзимни донолик билан изланишга, мана шу дунёда бўлаётган ҳамма ишларни тушунишга бағишладим. Худо инсонга берган бу иш қандай қайғули–а! 14Мен бу дунёда бўлаётган ҳамма нарсани кўрдим, қаранглар, ҳаммаси беҳуда, шамолнинг орқасидан қувишдай экан.

 

15Эгри нарсани тўғрилаб бўлмас,
Йўқ нарсани санаб бўлмас.

 

16Ўзимга шундай дедим: “Мана, мен буюк бўлиб, доноликда мендан олдин Қуддусда ҳукмронлик қилганларнинг ҳаммасидан ўзиб кетдим. Кўп донолик орттирдим, илму маърифатни яхшилаб ўргандим.” 17Донолик ва илм–маърифатнинг фойдаси телбалик ва аҳмоқликдан устунлигини англаб етишга ўзимни бағишладим, аммо бу ҳам шамолнинг орқасидан қувишдай эканлигини тушундим.

 

18Қайғу ҳам ортаркан, донолик қанча кўп бўлса,
Дард кўпаяр экан гар билим ошса.

 

2–БОБ

 

1Мен, Воиз, ўзимга: “Қани, роҳатланиб, бир маза қилай–чи”, — дедим, лекин бу ҳам беҳуда[3] экан. 2“Кулги телбалик экан, роҳат қандай фойда келтиради?” — дедим. 3Донолик мени бошқарар экан, кўнглимни шароб билан чоғ қилиб кўрай–чи, деб аҳмоқликка ўз бағримни очдим. Бу дунёда одамлар ўз қисқа ҳаётлари давомида қандай иш қилсалар уларга фойда келишини билмоқчи бўлдим. 4Буюк ишлар қилдим: ўзимга уйлар қурдим, узумзорлар барпо қилдим, 5полизлар ва боғлар яратдим, у ерларга ҳар хил мевали дарахтлар экдим. 6Ўсаётган дарахтларни суғориш учун ҳовузлар қаздирдим. 7Ўзим учун қуллар ва чўрилар сотиб олдим, уйимда қул–чўрилар туғилиб, уларнинг сони ортиб бораверди. Подаларим шунчалик кўп эдики, Қуддусда мендан олдин яшаган ҳеч кимда бунчалик кўп мол–қўй бўлмаган. 8Ўзим учун кумушу олтин, шоҳларга лойиқ ажойиб бойликлардан йиғдим, жуда кўп ерларга эга бўлдим. Аёл ва эркак қўшиқчилар менга хизмат қилишар эди, менга завқ келтирадиган ҳарамим ҳам катта эди[4].
9Мен буюк бўлиб, буюкликда Қуддусда мендан олдин яшаганларнинг ҳаммасидан ўтдим. Донолигим менга панд бермади. 10Ўзим хоҳлаган ҳамма нарсани олдим, кўнглим истаганини қилдим. Қилган ҳар бир ишимдан жоним роҳатланди, бу қилган меҳнатларим эвазига келган мукофот эди. 11Аммо қарасам, ўз қўлларим билан қилган ишларим, қилган ҳамма меҳнатим — буларнинг ҳаммаси беҳуда экан, шамолнинг орқасидан қувишдай экан. Бу дунёда бирорта фойдали нарса топилмаслигини билдим.
12Шундан кейин яна донолик, телбалик ва аҳмоқликни солиштиришга қарор қилдим. Ворисим меникидан ҳам яхшироқ хулосага кела олармиди?! 13Ёруғлик қоронғиликдан яхшироқ бўлганидай, донолик ҳам аҳмоқликдан яхшироқлигини тушундим:

 

14Дононинг кўзи бор,
Нодон эса қоронғиликда юради.

 

 

Аммо ҳамманинг тақдири бир[5] эканлигини ҳам тушундим. 15Ўзимча: “Нодоннинг бошига тушган нарса, менинг ҳам бошимга тушар экан. Шундай экан, доно бўлишнинг нима фойдаси бор?!” — деб ўйладим. “Бу ҳам беҳуда!” — дедим. 16Донолар ҳам, нодонлар унутилгани каби, унутилади, келажакда ҳамма бирдай унутилади. Нима учун донолар нодонлардай ўлиши керак?! 17Шунинг учун ҳам мен ҳаётдан нафратландим, чунки бу дунёда қилинган ҳар бир иш менга қайғу келтирди. Ҳаммаси беҳуда, шамолнинг орқасидан қувишдайдир.
18Бу дунёда меҳнат қилиб топган ҳамма нарсамдан нафратландим, чунки ҳаммаси барибир мендан кейин келадиганларга қолишини билардим. 19Улар доно бўладими ёки аҳмоқми, ким билади? Mен бу дунёда меҳнат қилиб, донолик билан топганларимга барибир ўшалар эгалик қилишади. Бу ҳам беҳудадир. 20Шунда бу дунёда қилган барча меҳнатим учун юрагим ачиб, қайғура бошладим. 21Ахир, барибир донолик, билим ва моҳирлик билан топилган нарсалар мана шу нарсалар учун ишламаганларга қолар экан. Бу ҳам беҳуда, қандай фалокат! 22Бу дунёда қилган меҳнати ва тиришқоқлиги учун одам қандай фойда оларкан–а?! 23Ахир, унинг кунлари дардга тўла бўлса, қайғудан боши чиқмаса, ҳаттоки кечалари ҳам дам ололмаса. Эҳ, бу ҳам беҳуда!
24Одам учун ейиш, ичиш ва қилган меҳнатидан роҳатланишдан яхшироқ нарса йўқ. Бу ҳам Худодан эканлигини тушундим, 25ахир, Худосиз ким овқат ея олади, ким роҳат топади?! 26Худога маъқул бўлганларга Худонинг Ўзи донолик, билим ва қувонч беради. Гуноҳкорларга эса бойлик йиғиш иштиёқини беради–ю, уларнинг ишлаб топганларини олиб, Худо Ўзига маъқул бўлганларга ато этади. Гуноҳкорларнинг бу ишлари ҳам беҳуда ва шамолнинг орқасидан қувишдайдир.

 

3–БОБ

 

Ҳар нарсанинг вақти бор

 

1Бу дунёда ҳамма нарсанинг ўз тайинланган пайти бор, ҳар бир ишнинг ўз вақти бор[6].

 

2Туғилишнинг ҳам, ўлишнинг ҳам ўз вақти бор.
Экишнинг ҳам, экилганни ўришнинг ҳам ўз вақти бор.
3Ўлдиришнинг ҳам, шифо беришнинг ҳам ўз вақти бор.
Бузишнинг ҳам, қуришнинг ҳам ўз вақти бор.
4Йиғлашнинг ҳам, кулишнинг ҳам ўз вақти бор.
Азанинг ҳам, рақснинг ҳам ўз вақти бор.
5Тош отишнинг ҳам, тош йиғишнинг ҳам ўз вақти бор.
Бағрига босишнинг ҳам, ундан ўзини тийишнинг ҳам ўз вақти бор.
6Қидиришнинг ҳам, йўқотишнинг ҳам ўз вақти бор.
Сақлаб қўйишнинг ҳам, ташлаб юборишнинг ҳам ўз вақти бор.
7Йиртишнинг ҳам, тикишнинг ҳам ўз вақти бор.
Сукут сақлашнинг ҳам, сўзлашнинг ҳам ўз вақти бор.
8Яхши кўришнинг ҳам, нафратнинг ҳам ўз вақти бор.
Урушнинг ҳам, тинчликнинг ҳам ўз вақти бор.

 

9Шунча меҳнат қилиб инсон қандай фойда топади? 10Инсонлар қилиши учун Худо берган мушкул ишни кўрдим. 11Худо айтгани бўйича ҳамма нарса ўз вақтида содир бўлади. Худо юрагига солгани учун инсон вақт ўтишини сезади, лекин Худо бошидан охиригача қилган ишларни инсон тушуна олмайди. 12Инсон учун бахтли ҳаёт кечириш, ўз ҳаётидан роҳатланишдан бошқа яхшироқ нарса йўқ эканлигини тушуниб етдим. 13Ҳамма еб, ичиб, ўз қилган меҳнатининг роҳатини кўрсин. Бу Худонинг инъомидир. 14Худо қилган ҳар бир иш то абад ўзгармас, бу ишга ҳеч нарса қўшиб бўлмайди, ундан ҳеч нарсани айириб бўлмайди. Худо бу ишларни, ҳамма Мендан қўрқсин, деб қилди. 15Ҳозир нима бўлса, олдин ҳам бўлган, келажакда бўладигани ҳозир ҳам бордир. Худо ўз вақтида ўтмишни яна қайтарар[7].

 

Дунёдаги адолатсизлик

 

16Мен яна бу дунёда адолат ҳукм суриши керак бўлган жойда — қозихонада ҳам, тўғрилик ўрнида ҳам эгрилик кўрдим. 17Ўзимга: “Яхшини ҳам, ёмонни ҳам Худо ҳукм қилади, чунки Худонинг Ўзи ҳар бир нарсанинг, ҳар бир ишнинг вақтини белгилаган”, — дедим. 18Мен яна одамзод ҳақида шуни тушундим: “Инсонлар ҳам худди ҳайвонлардай экан. Шуни кўрсатиш учун Худо инсонларни синар экан.” 19Ахир, одамлар билан ҳайвонларнинг тақдири бир хил, униси ҳам буниси ҳам ўлади. Инсонларга ҳам, ҳайвонларга ҳам Худо жон[8] берган, одамлар ҳайвонлардан устун эмас. Ҳаммаси беҳуда[9] экан. 20Ҳамма битта жойга боради, тупроқдан яралганлар тупроққа қайтади. 21Инсоннинг руҳи тепага чиқадими, ҳайвонларнинг руҳи[10] пастга — ернинг остига тушадими, ким билади?! 22Шунда мен тушундим: инсон учун ўз меҳнатидан роҳат олишдан бошқа яхшироқ нарса йўқ экан, чунки бу унинг тақдири. Инсон ўтиб кетгандан кейин нима бўлишини ким унга кўрсата олади?!

 

4–БОБ

 

1Мен яна бу дунёда бўлаётган зулмни кўрдим. Мана эзилганларнинг кўз ёшлари, лекин уларнинг юпатувчиси йўқ. Уларга зулм қилаётганларда куч бор, эзилганларнинг эса юпатувчиси йўқ. 2Шунда мен: “Марҳумлар тириклардан бахтлироқдир”, — дедим. 3Аммо ҳали туғилмаганлар марҳумлардан ҳам бахтлироқдир, чунки улар бу дунёда қилинаётган қайғули ишларни кўрмаганлар.
4Мен яна бир нарсани кўрдим: инсон ҳамма ишни моҳирлик билан қилади, лекин бу ишни бировга ғайирлик билан қилса, бу ҳам беҳуда[11], шамол орқасидан қувишдайдир. Аммо:

 

5Нодон қўлларини қовуштириб ўтириб ўзини ўзи хароб қилади.
6Вақтни елга совуриб, машаққатли меҳнат билан икки ҳовуч нарсага эришиш мумкин, лекин хотиржамлик билан бир ҳовуч нарсага эга бўлиш ундан афзалроқдир.

 

7Бу дунёда яна бир беҳудаликни кўрдим. 8Мана, бир киши — ёлғиз, унинг фарзандлари ҳам, ака–укалари ҳам йўқ. У тиним билмай меҳнат қилади, кўзи эса бойликка тўймайди. У: “Ким учун ишлаяпман, нима учун ўзимни роҳат қилишдан қисяпман?!” — демайди. Бу ҳам беҳудадир, қайғули ишдир.
9Икки киши бир кишидан кўпроқ иш бажара олади, улар ўз меҳнатлари учун яхши тақдирланадилар. 10Агар биттаси йиқилса, иккинчиси турғизади, лекин ёлғиз бўлганнинг аҳволи чатоқдир, у йиқилса, турғизишга ёнида ҳеч ким бўлмайди. 11Икки киши бирга ётса, совуқ қотмайдилар, агар киши бир ўзи ётса қандай қилиб исинади?! 12Киши бир ўзи бўлса, уни йиқитиш осон, лекин икки киши ўзларини ҳимоя қила олади. Учта ипдан эшилган арқонни узиш қийиндир.
13Қари, маслаҳатга қулоқ солмайдиган нодон шоҳдан камбағал, лекин доно бўлган йигит яхшироқдир. 14Шунга ўхшаш бир йигит ўз юртида камбағал бўлиб туғилиб, қарзини тўлай олмай қамоққа тушиб қолиши мумкин. Лекин қамоқдан чиққандан кейин[12] келажакда шоҳ бўлиши ҳам мумкин. 15Шоҳнинг вориси бўлган ўша йигитни қўллаб–қувватлашга тайёр бўлган, мана шу дунёда яшаётганларни кўрдим. 16Унга эргашганлар сон–саноқсиз бўлиб кетиши, унинг обрўси ортиши мумкин. Шундай бўлса ҳам, келажак авлод уни рад қилади. Ҳа, бу ҳам беҳуда экан, шамолнинг орқасидан қувишдай экан.

 

Шошқалоқлик билан ваъда берманг

 

17Худонинг уйига борганда қадамингизни ўйлаб босинг. Нодонлардай ҳаракат қилмасдан, аксинча қулоқ солиш учун боринглар. Нодонлар Худога ўйламасдан қурбонлик келтирадилар[13]. Ўйламасдан, бепарволик билан қурбонлик келтириш фосиқлик эканлигини эса тан олмайдилар.

 

5–БОБ

 

1Ҳеч қачон гапиришга шошилма, қалбингда Худога ваъда беришга ховлиқма. Худо жаннатда, сен эса ердасан, шунинг учун камгап бўлгин.

 

2Ташвиш кўп бўлганда, пуч ниятлар ҳам кўпаяди,
Кўп гапирганда, оғиздан аҳмоқона сўзлар чиқади.

 

3Худога назр атаганингдан кейин уни бажаришни орқага сурмагин. У нодонларни ёқтирмайди. Албатта ваъдангда тургин. 4Ваъда бериб, уни бажармасликдан кўра, умуман ваъда бермаслик яхшироқдир. 5Шундай пайтда тилинг сени гуноҳга етакламасин. Руҳонийга[14]: “Назр атаб, хато қилдим”, — деб айтмагин. Шундай деб Худонинг қаҳрини келтирсанг, ўз қўлларинг билан қилган ишларингни Худо бузиб ташлаши мумкин. 6Пуч ниятлару кўп гапириш беҳуда[15] оқибатларга олиб боради. Шундай қилиш ўрнига Худодан қўрққин.

 

Ҳаёт беҳудадир

 

7Агар камбағалларга зулм қилинаётганини, адолат ва ҳақиқат йўқлигини кўрсанг, ҳайрон бўлмагин, ҳар бир амалдорнинг устидан ундан ҳам каттароғи бор, уларнинг устидан яна ҳам каттароғи бордир. 8Ҳаммаси, ҳатто шоҳ ҳам, даланинг ҳосилига кўз тикиб, улуш талаб қилиб олади[16].
9Пулга ружу қўйган ҳеч қачон пулга, бойликни яхши кўрган эса бойликка тўймайди. Бу ҳам беҳудадир. 10Буюм, нарсалар кўпайганда, уларни ишлатиб юборадиганлар ҳам кўпаяди. Бойликнинг эгаси фақат ўз бойлигига термулиб қарашдан бошқа яна қандай фойда топади?! 11Меҳнаткашлар кам еса ҳам, кўп еса ҳам тинч ухлайди, бойлар эса бойлиги кўплигидан хавотирланиб ухлай олмайди.
12Бу дунёда шундай бир қайғули фожиа кўрдим: йиғилган бойлик эгасига зарар келтиради, 13яъни ўша бойлик қандайдир омадсизлик туфайли йўқолади. Ўз болаларига қолдириш учун эса бой одамнинг ҳеч нарсаси бўлмайди. 14Онадан қандай туғилган бўлса, шундайлигича бу дунёдан кетади, қилган меҳнатларининг меваларидан бирортасини қўлларида олиб кета олмайди. 15Бу ҳам қайғули фожиадир: инсон қандай келган бўлса, шундайлигича кетади, шамол учун меҳнат қилиб қандай фойда топади? 16Бутун умрини қоронғиликда ўтказади, қайғу–алам, ғазаб ва хасталиклар билан яшайди.
17Мана, мен бир нарсани тушундим: инсон учун Худо берган қисқа умри давомида ейиш, ичиш ва бу дунёда қилган ўз меҳнатидан завқланиш яхши экан, чунки бу инсоннинг тақдиридир. 18Худо кимга бойлик ва мулк бериб, унга мана шу нарсалардан роҳатланишга имконият ҳам берса, инсонга ўз қилган меҳнатидан мамнун бўлиб, ундан завқланишига йўл берса, мана шу Худонинг инъомидир. 19Бундай инсон ҳаёти ҳақида қайғурмайди ҳам, чунки Худо унинг қалбини завқланиш билан банд қилади.

 

6–БОБ

 

1Бу дунёда шундай бир фожиани кўрдим, у инсон зотини тошдай босиб туради: 2Худо баъзиларга бойлик, мулк ва обрў беради, бу инсонлар кўнгли хоҳлаган нарсага эга бўлади. Лекин Худо уларга бу нарсалардан завқ олишга йўл бермаса, бир бегона бу нарсаларнинг роҳатини кўради. Бу беҳуда[17], қайғули фожиадир. 3Инсон юзта фарзандли бўлиши ҳам мумкин, узоқ умр кўриши ҳам мумкин, лекин у қанча кўп яшаса ҳам, мана шу ҳаётнинг роҳатини кўрмаса ёки ҳурмат билан кўмилмаса, менимча, ўлик туғилган боланинг тақдири уникидан яхшироқдир. 4Бу бола беҳуда дунёга келиб, оламдан ўтади. Ҳеч ким уни билиб танимайди. 5-6У қуёш юзини кўрмаган, ҳаёт нималигини билмаган. Шундай бўлса ҳам, икки минг йил яшаб ҳаётнинг роҳатини кўрмаган кишидан кўра, кўпроқ ўша бола ором олади. Барибир ҳамма бир жойга[18] боради–ку!
7Инсоннинг барча меҳнатию интилишлари ўз қорнини тўйдириш учундир, шунда ҳам у ҳеч қачон қониқмайди. 8Доноларнинг нодонлардан қандай устунлиги бор? Камбағаллар бу ҳаётни уддалаб яшашга ақллари етса ҳам, уларга бундан нима фойда бор?! 9Кўз олдингда турган нарса ҳавас қилингандан яхшироқдир. Доимо мол–мулким кўпайсин, деб ҳавас қилиш беҳудадир, шамолнинг орқасидан қувишдайдир.

 

Ҳамма нарсани Худо белгилайди

 

10Дунёда нима бўлса, ҳаммаси аллақачон белгиланган, инсоннинг тақдири ҳам маълум, ҳеч бир киши ҳаммадан кучли бўлган Худо билан баҳслаша олмайди. 11Қанча кўп баҳслашсанг, шунча беҳудадир, сенга ҳеч қандай фойдаси йўқ. 12Ҳаёт елдай ўтиб кетар[19], инсон учун нима яхшилигини ким билади?! Худо ҳаётимизни ўтиб кетадиган соядек қилиб қўйган, ким ҳам бизга келажакда нима бўлишини айтиб бера оларди?!

 

7–БОБ

 

Доноларнинг маслаҳати

 

1Яхши ном қимматбаҳо хушбўй мойдан[20], ўлим куни эса туғилган кундан яхшироқдир.
2Тўй бўлаётган уйга боришдан кўра, азадор хонадонга бориш яхшироқ, чунки ҳамманинг тақдири бир, ҳаёт бўлганлар буни унутмасинлар.
3Қайғу кулгидан яхшироқдир, қайғули юз юракка яхши.
4Дононинг қалби азадор уйдагилар биландир, нодон эса доимо хурсандчилик ҳақида ўйлайди.
5Доно одамнинг танбеҳини эшитиш нодоннинг мақтовларидан яхшироқ, 6чунки нодоннинг мақтов куйи қозоннинг остида ёниб турган янтоқнинг чирсиллашига ўхшайди. Аммо бу ҳам беҳуда[21], чунки 7дўқ–пўписа донони ҳам телба қилади, пора эса юракни эгри қилади.
8Ҳамма нарсанинг охири — бошидан, сабр–тоқат — мағрурликдан яхшироқдир.
9Жаҳлдор бўлмагин, чунки жаҳл нодонларнинг юрагида уй қуради.
10“Нима учун ўтмиш кунлар ҳозиргилардан яхшироқ эди?” — деб сўрамагин, бу саволни сўраш доноликдан эмас.
11Донолик худди мерос каби яхшидир, бу дунёда ҳаёт бўлганларга фойдалидир. 12Донолик ҳам пул каби вақтинчалик ором беради, донолик ҳаётга чидашга ёрдам беради, илм–маърифат фойда келтиради.
13Худо қилган ишларга қарагин, У эгри қилган нарсаларни ким ҳам тўғрилай оларди?! 14Бахтли кунларингда қувонгин, қайғули кунларингда эса шуни эсингда тут, қувончни ҳам, қайғуни ҳам Худо яратган. Ҳеч ким келажакда нима бўлишини айтиб бера олмайди[22].

 

Инсон донолигининг меъёри

 

15Мана шу беҳуда ҳаётим давомида ҳамма нарсани кўрдим. Солиҳ инсонлар солиҳ бўлсалар ҳам ҳалок бўладилар, фосиқлар эса ўз фосиқликлари билан узоқ умр кўрадилар. 16Қонунпараст бўлма, донолигингга жуда ҳам ишонаверма, нима учун ўзингни ўзинг ҳалок қилишинг керак?![23]. 17Аммо шаккок ёки аҳмоқ ҳам бўлмагин, нима учун ажалинг етмай туриб вафот этишинг керак?! 18Бу насиҳатларнинг бирини тутиб, иккинчисини унутма. Худодан қўрққан иккисини ҳам эсда тутади.
19Донолик инсонни шаҳардаги ўнта ҳукмдордан қудратлироқ қилади. 20Лекин бу дунёда ҳар доим солиҳлик қилиб, умуман гуноҳ қилмайдиган инсон йўқдир. 21Хизматкоринг сени ёмонлаётганини эшитиб қолмаслигинг учун, одамлар гапираётган ҳамма нарсага ҳам эътибор беравермагин. 22Ўзинг биласан, сен ўзинг ҳам бошқаларни жуда кўп ёмонлагансан–ку!
23Буларнинг ҳаммасини донолигим билан синаб кўрдим, ўзимга: “Доноликка эришаман”, — дедим, лекин унга ета олмадим. 24Ҳамма содир бўладиган нарсаларнинг маъноси жуда чуқур, етиб бўлмасдир. Ким ҳам уни топа оларди?! 25Шунда мен доноликни қидириб топишга, ҳар бир содир бўлган нарсани тушунишга ўзимни бағишладим. Фосиқлик нодонлик эканлигини, аҳмоқлик телбалик эканлигини ўз ҳаётимда исботламоқчи бўлдим. 26Мен мана бу нарсани билдим. Аҳмоқлик бир аёлга ўхшайди. У ўзи тузоқ, юраги тўр, қўллари эса занжирдайдир. У ўлимдан ҳам аччиқроқ экан. Худога маъқул келадиган ишларни қиладиганлар ундан қоча оладилар, лекин гуноҳкор унинг қўлларига тушади.
27-28Воиз[24] шундай деди: “Бекорга ҳар бир содир бўлган нарсанинг маъносини қидириб (бу маънони жуда синчковлик билан излаган бўлсам ҳам), мана шу нарсани тушуниб етдим: минглар орасида битта солиҳ кишини топдим, шуларнинг орасидан битта ҳам солиҳ аёл топа олмадим. 29Аммо мана бу бир нарсани англадим, қаранг, Худо инсонни тўғри қилиб яратган, лекин у ҳар хил қабиҳ режалар тузади.”

 

8–БОБ

 

Шоҳга итоат этинглар

 

1Ким доно кишига ўхшайди? Ким бирор нарсанинг маъносини билади?

 

Донолик кишининг юзини яшнатади,
Юз қаттиқлигини юмшатади.

 

2Худога берган қасамингни бажарганингдай, шоҳнинг ҳам амрига итоат қил[25]. 3Унинг олдида қўрқиб туравермасдан, бориб айтганини қил. Ёмон ишларнинг тарафдори бўлма, чунки шоҳ ўзи хоҳлаган ишни қилади. 4Шоҳнинг сўзи эътиборлидир, ҳеч ким унга: “Нима қиляпсиз?” — деб айта олмайди. 5Фармонларга итоат қилганларга зарар етмайди.
Доно киши ҳамма нарсанинг, ҳатто ҳукмнинг ҳам ўз вақти борлигинию 6инсоннинг қилган ёвузликлари уни тошдек босиб туришини билади. 7Доно киши яна шуни билади: ҳеч ким келажакда нима бўлишини, қачон содир бўлишини билмайди. 8Ҳеч кимнинг шамолни[26] ушлашга кучи етмаганидай, ўлим кунини орқага суришга ҳам ҳеч кимнинг кучи етмайди. Жангчи ўрнига бировни қўйиб, урушдан қоча олмагандай, фосиқлар ҳам фосиқликдан қочиб қутулолмайди.

 

Фосиқлар ва солиҳлар

 

9Бу дунёда бўлаётган ҳамма нарса ҳақида чуқур ўйлаб, буларнинг ҳаммасини кўрдим, бир киши иккинчисининг устидан зулм ўтказиб, ҳукмронлик қиладиган бир замон бу. 10Яна шу нарсани кўрдим, фосиқ кишининг жасади муқаддас жойдан олиб чиқилди. Орқасидан оломон борарди, ўша фосиқ киши ҳурмат билан кўмилди. Солиҳларнинг жасадлари эса сочилиб ётарди[27]. Бу ҳам беҳудадир[28].
11Жиноятга тез жазо берилмагани учун, инсонларнинг юраги ёвузликлар қилишга доим тайёр. 12-13Гуноҳкорлар юз марта жиноят қилсалар ҳам, узоқ умр кўришлари мумкин. Ҳа, “Худодан қўрқадиганларга ундан ҳам яхшироқ бўлади, чунки улар Худодан қўрқадилар. Фосиқларга эса яхши бўлмайди, ҳаётлари соядай тез ўтиб кетади, чунки улар Худодан қўрқмайдилар”, деган гапни биламан. 14Қаранглар–а, бу дунёда мана шундай бемаъни[29] нарсалар ҳам содир бўлади, солиҳлар фосиқларга лойиқ бўлган жазони оладилар, фосиқларга эса худди солиҳлардай муносабатда бўладилар. Мен: “Бу ҳам беҳудадир”, — дедим.
15Шунинг учун мен бу ҳаётдан роҳат олишни маслаҳат бераман. Бу дунёда одамларга ейиш, ичиш ва хурсанд бўлишдан бошқа яхшироқ нарса йўқдир. Худо инсонга берган бу дунёдаги ҳаёти давомида қиладиган меҳнатида шодлик у билан бўлади.
16-17Доноликни билишга, ер юзида бўлаётган ишларни ўрганишга ўзимни бағишладим. Худонинг ҳамма ишларини кўрдим, ҳақиқатан ҳам ҳеч ким бу дунёда Худо нима қилаётганини тушунмайди. Ҳатто уйқудан воз кечиб ҳам, қанча ҳаракат қилмайлик, билолмаймиз, маъносини топа олмаймиз. Донолар: “Биламиз”, — деб айтади, аммо улар ҳам ҳақиқатан тушунмайдилар.

 

9–БОБ

 

1Буларнинг ҳаммасини юрагимга жойлаб, улар ҳақида яхшилаб ўйладим: солиҳлар ҳам, донолар ҳам, уларнинг ишлари ҳам Худонинг қўлида экан, ҳатто уларнинг севгиси ҳам, нафрати ҳам Худонинг қўли остида экан. Ҳеч ким келажакда нима бўлишини билмайди. 2Ҳамманинг тақдири бир хил, солиҳнинг ҳам, фосиқнинг ҳам, яхшининг ҳам, ёмоннинг[30] ҳам, ҳалолнинг ҳам, ҳаромнинг ҳам, қурбонлик қиладиганларнинг ҳам, қурбонлик қилмайдиганларнинг ҳам тақдири бирдир. Гуноҳкорларга нима бўлса, яхшиларга ҳам шундай бўлади, художўйлик билан назр қиладиганларнинг ҳам, чин кўнгилдан назр қилмайдиганларнинг ҳам қисмати бир. 3Бу дунёда бўлаётган ҳамма ишларнинг қайғулилиги шундадир: ҳамманинг тақдири бир хил. Шунинг учун ҳамманинг юраги ғазабу аламга тўла, ҳаётликларида юраги телбалик билан тўла. Кейин эса улар бу оламдан ўтадилар. 4Лекин ҳаёт бўлганнинг умиди бор, ахир: “Тирик ит ўлик шердан яхшироқ”, — дейишади–ку. 5Ҳаёт бўлганлар ҳеч бўлмаса ўлишларини биладилар, марҳумлар эса ҳеч нарсани билмайдилар. Марҳумлар учун ҳеч қандай мукофот йўқ, вақти келиб ҳеч ким уларни ёдга ҳам олмайди. 6Улар севган, нафратланган ва жон куйдирган нарсаларнинг ҳаммаси ўтиб кетган. Бундан кейин улар ҳеч қачон бу дунёда бўлаётган нарсаларга қўшила олмайдилар.
7Марҳамат, нонингизни шодлик билан еяверинг, шаробингизни қувноқ юрак билан ичаверинг, чунки Худо шундай қилишингизни маъқул кўрган. 8Кийимларингиз ҳар доим оппоқ бўлсин, бошингиздан хушбўй мой аримасин. 9Бу дунёдаги сизга берилган умр давомида ўз севган хотинингиз билан тез ўтиб кетадиган[31] бу ҳаётдан завқланинг. Ҳаётингиз ва дунёда қиладиган меҳнатларингиз давомида сизга шундай имкониятни Худо берган. 10Нима қилсангиз ҳам бор кучингиз билан қилинг, чунки сиз бораётган жой — ўликлар диёрида[32] ҳеч қандай иш, фаҳм–идрок, илм–маърифат ёки донолик йўқдир.
11Мен яна бир нарсани тушундим, бу дунёда:

 

Мусобақада ғалаба доимо тез югурганга,
Жангда ғалаба доим кучлига насиб этмас экан.
Мол–мулк доимо донога,
Бойлик ҳам доим уддабуронга насиб этмас экан.
Омад доимо билимдонга келавермас экан.

 

 

Ҳа, куни келиб, ҳамманинг ҳам омади кетади. 12Кулфат қачон келишини ҳеч ким билмайди. Тўрга тушиб қолган балиқ ва тузоққа илинган қушлардай, инсонлар ҳам бошларига кулфат тушганда бирданига тутилиб қоладилар.

 

Донолик ва нодонлик ҳақида ўйлар

 

13Бу дунёда мен донолик ҳақида қуйидаги берилган намунани кўрдим. Менимча бу жуда ҳам муҳим эди. 14Кичкина бир шаҳарча бўлган экан, унда яшовчиларнинг сони ҳам кўп эмас экан. Бир қудратли шоҳ бостириб келиб, мана шу шаҳарчани қуршовга олибди. Шаҳарчани қўлга киритиш учун катта тайёргарликлар кўриб, баланд қурилмалар ясабди. 15Бу шаҳарда бир киши яшар экан. Ўзи камбағал, лекин доно экан. У ўзининг донолиги билан шаҳарни қутқариб қолиши мумкин эди, лекин бу камбағал кишини ҳеч ким эсга олмади[33]. 16Мен ўзимга: “Донолик қудратдан яхшироқ бўлса ҳам, камбағал кишининг донолигини ҳеч ким қадрламайди, унинг сўзларига қулоқ солмайди”, — дедим. 17Шундай бўлса ҳам,

 

Доно кишининг хотиржамлик билан айтган сўзлари нодон ҳукмдорнинг баланд овоз билан айтган сўзларидан афзалроқдир.
18Донолик уруш қуролларидан яхшироқдир, лекин бир бефаросат кўп яхшиларни бузади.

 

10–БОБ

 

1Ўлик пашшалар хушбўй мойни саситиб юборади, шунингдек, озгина аҳмоқлик кўп доноликдан оғирроқ чиқади.
2Дононинг юраги ўнгга — тўғри ишларни қилишга, нодонники эса чапга — фосиқликка тортади. 3Аҳмоқларнинг ақли етмай, қилган қилиқлари билан ҳам ҳаммага аҳмоқлигини кўрсатади.
4Агар ҳукмдорнинг сендан жаҳли чиқса, жойингни ташлаб кетмагин, чунки вазминлик туфайли хафагарчиликлар ҳам босилиб кетади.
5Мана мен бу дунёда кўрган фожиа, ҳукмдордан бошланган катта хато: 6аҳмоқлар баланд лавозимга кўтарилади, бойлар эса пастда ўтиришади. 7Мен яна шуни кўрдим: зодагонлар худди қуллардай пиёда юрганда, қуллар отда юрарди.
8Чуқур қазиганнинг ўзи унга тушиши, деворни бузганни эса илон чақиши мумкин. 9Тош кесган ўзига зарар етказиши, хода ёрган эса оғриққа дучор бўлиши мумкин. 10Агар болта ўтмас бўлса–ю, уни ўткирламасанг, уни ишлатиш учун кўпроқ куч керак бўлади. Мана, доноликдан қандай фойда бор экан. 11Аммо илон ўйнатилмасдан олдин чақиб олса, илон ўйнатувчига донишмандликнинг нима фойдаси бор?!
12Доноларнинг сўзлари уларга ҳурмат келтиради, нодонларнинг сўзлари эса ўзларини ҳалок қилади. 13Уларнинг сўзлари аҳмоқлик билан бошланиб, ғирт телбалик билан тугайди, 14шунда ҳам аҳмоқлар гапираверадилар. Ҳеч ким нима бўлишини билмайди, ким бизга келажакни айтиб бера олади?! 15Нодоннинг ҳаракатлари уни жуда чарчатади, чунки у шунчалик аҳмоқки, шаҳарга борадиган йўлни ҳам қайта топа олмайди.
16Эй, шоҳи ёш бўлган, ҳукмдорлари эрталабдан зиёфат қиладиган юрт, сенга афсус–надоматлар бўлсин. 17Шоҳи асилзода бўлган, ҳукмдорлари мастлик учун эмас, куч тўплаш учун ўз вақтида зиёфат қиладиган юрт бахтлидир.

 

18Дангасаликдан уйнинг томи чўкади,
Ялқовлик туфайли томдан чакки ўтади.
19Зиёфат берилганда кўнгил шодликка тўлади,
Шароб инсонни хушнуд этади.
Лекин иккаласи учун ҳам пул керак.

 

 

20Ҳатто сирдош дўстларинг орасида ҳам шоҳни лаънатлама, ўз ётоқхонангда ҳам бойларни ёмонлама. Яхши гапнинг ҳам, ёмон гапнинг ҳам қаноти бордир. Осмондаги қуш сўзларингни етказиб бориши мумкин.

 

11–БОБ

 

Доно кишининг ишлари

 

1Нонингни сувга ташла, бир неча кундан кейин уни яна топасан. 2Бу дунёда қандай кулфат келишини билмайсан, шунинг учун нарсаларингни етти, ҳатто саккиз кишига бўлиб бергин[34].
3Булутлар тўлганда, ерга ёмғир ёғади, дарахт шимол томонга ёки жануб томонга йиқилса ҳам, ўша йиқилган жойида ётаверади. 4Шамолни кўриб қўрққан ҳеч қачон уруғ экмайди, ёмғирдан хавфсираб, булутни кузатган ҳеч қачон ҳосил ўрмайди. 5Онанинг бачадонидаги болага қандай қилиб жон[35] киришини билмаганингдек, ҳамма нарсани содир қиладиган Худонинг ишларини билмайсан. 6Уруғларингни эрталаб эккин, кечқурун ҳам қўлларинг бўш ўтирмасин, чунки сен қайси бири — унисими ёки бунисими яхши ўсишини билмайсан, балки иккаласи ҳам яхши ўсар.

 

Ёшларга маслаҳат

 

7Ёруғлик лаззатлидир, қуёшни кўриш кўзлар учун ҳам ёқимлидир. 8Узоқ йиллар яшайдиганлар ҳам ҳар бир яшаган кунларидан завқ олсин, ҳали кўп қоронғилик кунлари бўлишини эсда тутсин. Ҳамма келадиган нарсалар елдай ўтиб кетади[36]. 9Эй, йигит, ёшлигингда роҳатлан, юрагинг сени завқлантирсин. Кўнглинг орзу қилган, кўзларинг хоҳлаган ишни қилгин, лекин билиб қўй, ҳар бир қилган ишинг учун Худо сени ҳукм қилади. 10Қайғурмагин, тананг оғриқни билмасин, чунки ёшлик, ҳаёт тонги елдай тез ўтиб кетади.

 

12–БОБ

 

1Ёшлигингда, қайғули кунлар келишидан олдин Яратганни ёдда тут, шундай йиллар келадики, сен: “Бу вақт менга ҳеч қандай роҳат келтирмайди”, — дейсан. 2Ҳаётингнинг ўша йилларида:

 

Қуёш, ёруғлик, ой ва юлдузлар қораяр,
Ёмғирли булутлар ўтиб кетмас.
3Сени ҳимоя қилган қўлларинг қариликдан қалтирар,
Кучли оёқларинг заифлашар,
Тишларинг камлигидан чайнай олмассан,
Кўзларинг яхши кўрмайдиган бўлиб қолар.
4Қулоқларинг ҳам кўчада буғдой янчилаётганинию
Ашулачилар овозини эшитолмайдиган даражада кар бўлиб қолар.
Қушларнинг овози эса сени уйғотиб юборар.
5Баландликлардан қўрқадиган бўлиб қоларсан,
Эҳтиётлик билан қадам ташларсан.
Сочларинг гулга кирган бодом дарахтидай оппоқ бўлиб қолар,
Туриб юришга қийналарсан,
Белингнинг қуввати кетиб судралиб юрарсан.
Ҳар бир инсон дунёдан ўтгандай, сен ҳам вафот этарсан,
Азадорлар кўчаларни тўлдирарлар.
6Кумуш занжир узилар,
Ҳаётнинг тилла чироғи тушиб кетиб, бузилар.
Булоқ бошидаги сув кўзаси синиб кетар,
Қудуқнинг арқони узилиб кетар.
7Сенинг ўткинчи тананг
Ернинг тупроғига қайтар,
Худо берган руҳинг[37] ҳам
Унинг Ўзига қайтар.

 

8“Беҳуда![38] Беҳуда!
— дейди Воиз[39]. —
Ҳаммаси беҳудадир!”

 

Хулоса

 

9Воиз доно одам эди. У ўз билганларини одамларга ўргатди, сабр–тоқат билан ҳикматларни ўрганиб, уларни тўғрилаб ёзди. 10Воиз маъқул келадиган сўзлар топишга ҳаракат қилиб, ҳақиқат сўзларини очиқ ёзди.
11Доноларнинг ҳикматлари ўткир таёққа ўхшайди, ҳикматли сўзлар маҳкам қоқилган михларга ўхшайди. Буларнинг ҳаммасини барчамизнинг Чўпонимиз берган. 12Булардан бошқа насиҳатларга эҳтиёткорлик билан қарагин, болам[40].

 

Кўп китоб ёзишнинг охири йўқ,
Кўп ўқиш одамни чарчатади.

 

13Ҳамма нарса айтилди, мана энди хулоса: Худодан қўрқ, Унинг амрларини бажар, чунки бу ҳамманинг бурчидир. 14Ҳар бир ишни, ҳатто яширин қилинган ишларни ҳам, яхши ёки ёмон бўлишидан қатъий назар, Худо ҳукм қилади.

 

 

 

СУЛАЙМОННИНГ ГЎЗАЛ ҚЎШИҒИ

Кириш

 

Баъзи таржималарда бу китоб “Қўшиқларнинг қўшиғи”, деб ҳам аталган. Китобнинг номи эса ибронийчада “энг гўзал қўшиқ” деган маънога эгадир.
Бу китоб бир қиз билан йигитнинг бир–бирларига севги изҳор қилиб айтган қўшиқ ва шеърлардан иборатдир. Бу китобда йигит ва қиз баъзан ўзларига ўзлари гапирадилар. Баъзан эса бир–бириларига ёки дўстларига гапирадилар. Баъзи шеърларда улар ўз муносабатларининг бошида содир бўлган воқеаларни эслаётганга ўхшайдилар.
Бу қўшиқларни ҳар хил тушуниш мумкин. Баъзилар, қўшиқлардаги йигит Сулаймоннинг ўзи, дейдилар. Бошқалар эса бу қўшиқни Сулаймоннинг саройида юз бераётган воқеадай тушунадилар. Яъни қиз шоҳнинг саройига келтирилган, лекин ўз қишлоғида севгилиси бор. Китобда баён этилиши бўйича севишганлар охири топишадилар. Баъзилар бу қўшиқдаги йигит ва қизни, “Худо ва Унинг халқининг ёки Масиҳ ва Унинг жамоатининг тасвири”, деб тушунадилар.
Бу китобни йигит ва қиз бир–бирига нисбатан қанчалик чуқур ва кучли севгига эга бўлиши мумкинлигини изҳор этадиган қўшиқлар тўплами деб айтиш ҳам мумкин. Бу қўшиқлар қадимги Исроилда тўйларда айтилган бўлиши ҳам мумкин. Бу китобнинг саккизинчи боб, олтинчи, еттинчи оятларида шундай дейилади:

 

Қўлингдаги муҳр узугингдай,
Мени ҳам юрагингга муҳрлаб олгин.
Ахир, севги ўлимдай кучли,
Ишқ ажалдай шиддатлидир.
Севгининг учқунлари олов учқунларидай,
Ловуллаган алангадайдир.
Сув севгини ўчиролмайди,
Тўфонлар уни чўктиролмайди.
Бирортаси севги учун
Уйидаги бор бойлигини берса ҳам,
Мазахдан бошқа ҳеч нарсага эришмайди.

 

1–БОБ

 

1Сулаймоннинг энг гўзал қўшиғи.

 

Биринчи қўшиқ

 

Қиз:

 

Ўпгин мени лабларинг билан,
Сенинг севгинг шаробдан ҳам ширинроқдир.
2Атир мойларинг қанчалик хушбўй!
Ёқимли атир каби номинг ҳар тарафга таралар.
Шунинг учун қизлар сени севарлар.
3Мени ўзинг билан олиб кет, тезроқ борайлик.
Эй шоҳим, мени ўз ётоғингга олиб киргин.

 

Қуддус қизлари:

 

Эй шоҳимиз, биз қувонамиз. Сиз билан севинамиз,
Шаробдан ҳам кўпроқ сизнинг севгингизни мақтаймиз.

 

Қиз:

 

Эй севгилим! Қизлар сени севиб, тўғри қилишади.
4Эй Қуддус қизлари!
Мен қорачадан келган бўлсам ҳам гўзалман,
Кедар чодирларидай қора бўлсам ҳам,
Сулаймон пардаларидай чиройлидирман.
5Қоралигим учун менга паст назар билан қараманглар.
Қуёш нурлари мени қорайтирди.
Ака–укаларимнинг мендан жаҳли чиқиб,
Мени узумзорлар қоровули қилиб қўйишди,
Аммо ўз узумзоримга қарай олмадим!
6Севгилим, менга айтгин–чи,
Қаерда ўз подангни боқасан?
Туш вақти уларни қаерга ётқизасан?
Айт менга, яна подачи дўстларинг олдида
Уятсиз аёллардай бўлиб юрмай ахир.

 

Йигит:

 

7Қаердалигимни билмасанг,
Эй гўзалларнинг гўзали,
Поданинг изларидан боргин.
Чўпонларнинг чодирлари олдида
Ўз эчкиларингни ўтлатгин.
8Эй севгилим,
Сен фиръавн аравасига қўшилган учқур отдай гўзалсан.
9Зиракларинг туфайли ёноқларинг гўзалдир,
Марваридлар бўйнингни қандай чиройли қилар.
10Сенга атаб тилладан безаклар,
Кумушдан тақинчоқлар ясаттираман.

 

Қиз:

 

11Шоҳим ёнбошлаб ётганда,
Атирларим ўз ҳидини таратди.
12Кўкракларим орасида ётган,
Хушбўй миррага тўла халтача кабидир менинг севгилим.
13У мен учун Энгеди боғларидаги
Хина гулларидайдир.

 

Йигит:

 

14Гўзалдирсан, эй севгилим,
Сен гўзалсан!
Кўзларинг кабутар кўзларидай назокатлидир.

 

Қиз:

 

15Чиройлисан, эй севгилим,
Жуда ҳам хушрўйдирсан,
Ям–яшил майсалар бизнинг тўшагимиздир.
16Садр дарахтлари томимиз бўлса,
Арчалар томимиз синчларидир.

 

2–БОБ

 

Қиз:

 

1Мен Шарон атиргулиман,
Водийлар нилуфаридирман.

 

Йигит:

 

2Менинг севгилим қизлар орасида,
Тиканлар орасидаги нилуфар гулидайдир!

 

Қиз:

 

3Менинг севгилим йигитлар орасида,
Ўрмон дарахтлари орасидаги олма дарахтидай ажралиб турар.
Мен унинг соясида ўтириб завқ оламан,
Унинг меваси жуда шириндир.
4У мени ўз меҳмонхонасига олиб кирди,
Мени ўз севгиси билан қоплади.
5Майизлар едириб, менга куч бергин,
Олмалар билан қувватга тўлдиргин,
Ахир, севгилимнинг ишқи дардида ёнмоқдаман.
6Унинг чап қўли бошим остидадир,
Ўнг қўли билан эса мени қучоқлайди!
7Эй Қуддус қизлари,
Кийигу ёввойи оҳулар ҳақи онт ичинг.
Вақт–соати келмагунча,
Севгини қўзғатманг, уйғотманг.

 

Иккинчи қўшиқ

 

Қиз:

 

8Севгилим овози эшитиляпти,
Ана қаранглар, у келяпти.
Тоғлару қирлар оша келяпти.
9Севгилим оҳудай, ёш кийикдайдир.
Мана, у девор ортида турибди.
Ойналардан мўралаб,
Панжаралар орасидан қараб турибди.
10Севгилим менга шундай дейди:
“Тура қол, севгилим, оппоғим,
Мен билан юргин.
11Мана қиш ўтди, ёмғирлар тўхтади.
12Ер юзи гуллар билан қопланмоқда,
Юрт бўйлаб кабутарлар куйи эшитилмоқда,
Қўшиқ куйлаш вақти етиб келди.
13Анжир мева тугишни бошлади,
Токлар ҳам гулга кирди.
Улар хушбўй ҳидларини таратмоқда.
Тура қол, севгилим, оппоғим,
Мен билан юргин.”

 

Йигит:

 

14Севгилим, сен тоғларда яшайдиган,
Қояларда яширинадиган кабутардайсан.
Юзингни кўрсатгин, овозингни эшитай.
Овозинг жуда ширин, юзинг гўзалдир.
15Қаранг, узумзоримиз гуллаб ётибди,
Кичкина тулкиларни ушланглар.
Ахир, улар узумзорларни вайрон қилади.

 

Қиз:

 

16Севгилим меникидир, мен эса уникиман,
У нилуфарлар териб, ўз боғидан завқ олади.
17Тонг отмай туриб, борақол жоним.
Баланд тоғларда сакрайдиган оҳу, кийикдай бўлиб,
Қоронғулик чекинмасдан олдин, қайтиб кета қол.

 

3–БОБ

 

Қиз:

 

1Кечқурун ўрнимда ётганимда,
Бутун қалбим билан севган ошиғимни қўмсадим.
Жуда қўмсадим, лекин уни тополмадим.
2Энди туриб, шаҳарга чиқаман.
Шаҳар майдонларию, кўчаларида юриб,
Севгилимни излайман.
Изладим–у, аммо уни тополмадим.
3Қўриқчилар шаҳарни кезиб юриб,
Мени кўриб қолишди.
Улардан: “Севгилимни кўрмадингизми?” деб сўрадим.
4Уларнинг олдидан кетишим биланоқ,
Севгилимни топдим.
Уни маҳкам қучиб, қўйиб юбормадим.
Онамнинг уйига олиб келдим.
Уни ўз туққан онамнинг хонасига олиб кирдим.
5Эй Қуддус қизлари,
Кийигу ёввойи оҳулар ҳақи онт ичинг.
Вақт–соати келмагунча,
Севгини қўзғатманг, уйғотманг.

 

Учинчи қўшиқ

 

Қуддус қизлари:

 

6Даштда тутундай кўтарилиб,
Кўринаётган нарса нимадир?
Ундан аттор растасидаги барча хушбўй атирларнинг ҳиди,
Мирра ва хушбўй тутатқиларнинг ҳиди келиб турибди.
7Қаранглар, у Сулаймоннинг тахтиравонидир,
Унинг атрофида олтмишта паҳлавони бор.
Улар Исроил халқи орасидаги энг баҳодир жангчилардир.
8Қилич ўйнатишда ҳаммаси моҳир,
Жангда ҳам жуда маҳоратлидирлар.
Тунда бўладиган ҳужумлардан сақланиш учун
Уларнинг ҳаммаси қилич билан қуролланган.
9Шоҳ Сулаймон ўз тахтиравонини
Лубнон ёғочларидан ясаттирган.
10Бу тахтиравон дасталари кумушдан,
Орқаси тилладан ясалган,
Ўриндиғига эса сафсар кимхоб тўшалган.
Қуддус қизлари тахтиравоннинг ичини
Муҳаббат билан безатганлар.
11Чиқинглар, эй Сион қизлари!
Шоҳ Сулаймонга қаранглар.
Тўйи куни, юраги шодлик билан тўлган куни
Онаси кийдирган тожга қаранглар.

 

4–БОБ

 

Йигит:

 

1Қандай гўзалсан, эй севгилим,
Қанчалик гўзалсан!
Чачвонинг ортидаги кўзларинг
Кабутарлардай мулойимдир.
Гилад қирларидан ёйилиб тушаётган
Қоп–қора қўйлардайдир сенинг сочларинг.
2Ювиб–таралган, жуни қирқиладиган,
Оппоқ эчкилардайдир сенинг тишларинг.
Ҳар бирининг эгизи бор,
Ўрни ҳеч бўш қолмаган.
3Лабларинг қирмизи ғунчалардайдир,
Оғзинг ҳам жуда гўзал.
Чачвонинг ортидаги ёноқларинг эса
Анорлардай қип–қизил.
4Бўйнинг тик қурилган Довуд минорасидай,
Маржонларинг тизим–тизим,
Жангчиларнинг мингларча қалқонларидайдир.
5Кўкракларинг эгизак кийиклардайдир.
Ҳа, нилуфарлар орасида ўтлайдиган
Икки кийикдайдир улар.
6Қоронғулик чекинмасдан олдин,
Тонг отмай туриб,
Ўша хушбўй мирра тоғига,
Ладан қирига чиқаман.
7Ҳар жиҳатдан гўзалдирсан, севгилим,
Сенда ҳеч қандай нуқсон йўқ.
8Кела қол, келинчагим,
Лубнондан менга кел.
Эмона ва Санир тоғларидан,
Хермон тоғларию шерлар маконидан,
Қоплонларнинг масканидан туш.

 

9Эй жоним, келинчагим,
Қалбимни асир қилдинг.
Кўзларингнинг нигоҳи билан,
Бўйнингдаги маржонинг билан
Қалбимни асир қилдинг.
10Севгинг қандай шириндир,
Эй жоним, келинчагим.
Сенинг севгинг шаробдан ҳам яхшироқдир.
Атир мойларинг эса
Ҳар қандай зиравордан ҳам хушбўйроқдир.
11Келинчагим, лабларингдан бол томар.
Aсал ва сут тилинг остида,
Kийимларинг ҳиди Лубнон ҳидига ўхшар.

 

12Жоним менинг, келинчагим.
Қулфланган боғ, девор билан ўралган булоқдайсан,
Ёпиб қўйилган чашмадайсан сен.
13Аъло мевалар берадиган
Анор боғига ўхшайсан.
Бу боғда хина ва сунбуллар ўсади.
14Ҳа, бу боғда сунбулу сафрон,
Хушбўй игир ва долчин,
Ҳар хил хушбўй дарахтлар,
Мирра ва сабурлар,
Энг аъло зираворлар ўсади.
15Севгилим, сен боғдаги чашмага,
Ҳаётбахш сув булоғига ўхшайсан.
Лубнон тоғларининг оқар сувларидайсан.

 

Қиз:

 

16Эй шимол шабадаси, қўзғал,
Жануб шамоли, келгин!
Боғимда эсгин,
Токи хушбўй ҳидлари
Ҳамма жойга таралсин.
Севгилим ўз боғига келиб,
Аъло меваларидан есин.

 

5–БОБ

 

Йигит:

 

1Эй жоним, келинчагим, боғимга келиб,
Мирра ва зираворларимни тўплайман.
Асалари мумини ҳамда асалимни ейман,
Сут ва шаробимни ичаман.
Тўйгунингча егин, севгилим,
Севгидан ичиб, қониққин.

 

 

Тўртинчи қўшиқ

 

Қиз:

 

2Ухладим, лекин юрагим уйғоқ эди.
Ана, севгилим чақирмоқда:
“Очгин эшигингни, жоним, севгилим,
Кабутарим, комилим.
Бошим ҳўлдир шудрингдан,
Сочларим эса тун шабнамидан.”
3Кийимларимни ечиб қўйганман,
Қандай қилиб яна кияман?!
Оёқларим ювилган,
Уларни кир қилайми?!
4Севгилим қўлини эшик тешигидан киргизганда,
Бутун вужудим титраб кетди.
5Севгилимни кирғизай, дея турдим.
Қўлларимдаги мирра,
Эшикнинг тутқичларига оқиб тушди.
6Севгилимга эшикни очдим,
Лекин у кетиб қолибди.
У кетганига юрак–бағрим эзилди.
Қидириб, уни топа олмадим,
Чақирдим, лекин у жавоб бермади.
7Шаҳарни айланиб юрган қўриқчилар
Мени кўриб қолдилар.
Улар мени уриб яраладилар.
Ўша шаҳар қўриқчилари
Устимдаги рўмолимни олиб қўйдилар.
8Эй Қуддус қизлари, ваъда беринглар,
Севгилимни топсангиз, айтиб қўйинглар,
Унинг ишқи дардида ёнмоқдаман.

 

Қуддус қизлари:

 

9Эй аёллар гўзали,
Севгилингнинг бошқалардан нимаси ортиқ?!
Унинг бошқалардан нимаси ортиқки,
Сен бизга, ваъда беринглар, деб айтасан?!

 

Қиз:

 

10Севгилим қўҳлик, чиройлидир,
Ўн мингтанинг ичида ажралиб турар.
11Боши энг аъло тилладай гўзал,
Жингалак сочлари қарғадай қоп–қорадир.
12Кўзлари эса булоқлар бўйидаги кабутарлардай,
Чашмалар бўйидаги, сутга чўмдирилган каптарлардайдир.
13Унинг ёноқлари муаттар ҳидли
Зиравор боғлари каби жуда хушбўйдир.
Лаблари эса мирра оқиб турган
Нилуфарлар каби шириндир.
14Қўллари тилладан ясалиб,
Топаз тошлар билан безатилганга ўхшайди.
Танаси эса зангори ёқутлар ўрнатилган
Теп–текис фил тишидай чиройлидир.
15Оёқлари тилла тагликка ўрнатилган
Мармар устунлари каби кучлидир.
Унинг қиёфаси улуғвор Лубнондай,
Қудратли аъло садр дарахтларидайдир.
16Унинг овози жуда ширин,
Ўзи эса ҳар жиҳатдан мафтункор.
Эй Қуддус қизлари, мана шундай йигит
Менинг севгилим, дўстимдир.

 

6–БОБ

 

Қуддус қизлари:

 

1Севгилинг қаерга кетди,
Эй гўзалларнинг гўзали?
Айт–чи, қайси томонга йўл олди,
Биз сен билан уни қидирайлик.

 

Қиз:

 

2Севгилим ўз боғига,
Хушбўй зираворлар боғига келди.
У нилуфар гуллар териб,
Ўз боғидан завқ олгани келди.
3Мен севгилимники, севгилим эса меникидир!
У нилуфарлар териб, ўз боғидан завқ олади.

 

Бешинчи қўшиқ

 

Йигит:

 

4Сен Тирза шаҳридай гўзалдирсан, севгилим,
Қуддус шаҳридай хушрўйдирсан,
Байроқлари кўтарилган қўшиндай савлатлисан.
5Кўзларингни олиб қоч мендан,
Улар мени мафтун қилганлар.
Гилад қирларидан ёйилиб тушаётган
Қоп–қора қўйлардайдир сенинг сочларинг.
6Ювиб–таралган оппоқ
Эчкилардайдир сенинг тишларинг.
Ҳар бирининг эгизи бор,
Ўрни ҳеч бўш қолмаган.
7Чачвонинг ортидаги ёноқларинг эса
Анорлардай қип–қизил.
8Ана, олтмишта малика, саксонта канизак,
Сон–саноқсиз қизлар!
9Аммо менинг кабутарим,
Комил севгилим ўзгачадир.
Онасининг эркаси,
Туққан онасининг ягонасидир.
Қизлар уни кўриб, у бахтлидир, дейишади,
Маликаю канизаклар уни кўриб, мақташади.
10Маҳбубамнинг нигоҳлари тонгдайдир.
Ўзи эса тўлин ойдай гўзал, қуёшдай ёрқин,
Байроқлари кўтарилган қўшиндай савлатлидир.
11Мен бодомзорга,
Водий чечакларини кўришга бордим.
Токлару анорлар гуллаганмикин, дея бордим.
12Шоҳона аравада ўтиргандай,
Ҳаяжондан титрар эдим.

 

7–БОБ

 

Қуддус қизлари:

 

1Қайтгин, қайтиб келгин, эй Шуламлик қиз!
Қайтиб кел, сени яна бир бор кўрайлик.

 

Йигит:

 

Нима учун бу Шуламлик қизга қарайсизлар?!
У икки қатор қизлар орасида рақсга тушяптими?!
2Эй маликага ўхшаган қиз!
Кафш кийган оёқларинг қандай чиройли!
Думалоқ сонларинг жавоҳирлардай,
Худди моҳир устанинг қўли билан ишлангандай!
3Доимо хушбўй шаробга тўла бўлган,
Дум–думалоқ косадайдир сенинг киндигинг.
Юмалоқ қорнинг эса нилуфарлар билан ўралган,
Тилларанг буғдой уюми кабидир.
4Кўкракларинг эгизак кийиклардайдир.
5Фил суягидан қурилган минорадай гўзалдир бўйнинг,
Батрабим дарвозаси ёнидаги
Хашбон булоқларидай ёрқиндир кўзларинг.
Бурнинг эса Дамашқ шаҳрига қараган
Лубнон минорасидай текисдир.
6Бошинг Кармил тоғидай баланд туради,
Сочинг кимхобдай гўзал,
Ҳатто шоҳ ҳам унга асирдир.

 

7Қандай гўзал ва хушрўйсан,
Ҳузурбахш севгилим менинг.
8Пальма дарахтидай савлатлисан,
Кўкракларинг унинг меваларидай тўлиқдир.
9Мен шундай дедим: “Пальма дарахтига чиқиб,
Меваларидан ушлайман.”
Кўкракларинг мен учун узумдай мазали,
Нафасинг эса олмалардай ширин бўлсин.
10Ўпичларинг энг аъло шаробдай шириндир,
Бундай шароб лаб ва тишлар орасидан текис ўтади.

 

Қиз:

 

11Мен севгилимникиман,
У фақат мени қўмсайди.
12Келгин, севгилим, далаларга борайлик.
Хина гуллар орасида ётиб қолайлик.
13Вақтли туриб, узумзорларга кирайлик.
Улар гулга кирдимикин?!
Токлару анорлар гуллаганмикин?!
Ўша ерда мен сенга ўз севгимни тўла кўрсатаман.
14Меҳригиёлар ҳид таратиб турибди.
Эшигимиз тепасига ҳар хил мевалардан осиб,
Сен учун сақлаб қўйдим, севгилим.

 

8–БОБ

 

Қиз:

 

1Қанийди, онам эмизган акамдай бўлсанг эди.
Кўчада кўрганимда, сени ўпган бўлардим,
Ҳеч ким мени бу учун айбламаган бўларди.
2Мен сени онамнинг уйига бошлаб келардим.
Менга ўгит берган онамнинг ётоғига олиб кирардим,
Сенга хушбўй шаробу анорларим шарбатини берардим.
3Мана, севгилимнинг чап қўли бошим остидадир,
Ўнг қўли билан эса мени қучоқлайди!
4Эй Қуддус қизлари, ваъда беринглар,
Вақт–соати келмагунча,
Севгини қўзғатманг, уйғотманг.

 

Олтинчи қўшиқ

 

Қуддус қизлари:

 

5Ўз севгилиси билан қучоқлашиб,
Чўл тарафдан келаётган ким?

 

Қиз:

 

Олма дарахти остида мен сени уйғотдим.
Онанг шу ерда сенга ҳомиладор бўлган,
Мана шу ерда сени дунёга келтирган.
6Қўлингдаги муҳр узугингдай,
Мени ҳам юрагингга муҳрлаб олгин.
Ахир, севги ўлимдай кучли,
Ишқ ажалдай шиддатлидир.
Севгининг учқунлари олов учқунларидай,
Ловуллаган алангадайдир.
7Сув севгини ўчиролмайди,
Тўфонлар уни чўктиролмайди.
Бирортаси севги учун
Уйидаги бор бойлигини берса ҳам,
Мазахдан бошқа ҳеч нарсага эришмайди.

 

Қизнинг акалари:

 

8Бизнинг бир синглимиз бор,
Унинг кўкраклари ҳали бўртмаган.
Уни сўраб келишса,
Биз нима қиламиз?
9Агар у девор бўлса,
Унинг атрофида кумушдан қалъа қурамиз.
Агар у эшик бўлса,
Уни садр ёғочлари билан тўсиб қўямиз.

 

Қиз:

 

10Мен ҳам девордай эдим.
Энди эса кўкракларим миноралардайдир.
Шунинг учун севгилим мени
Тўлиқ етилган, деб билади.
11Сулаймоннинг Баал–Ҳомонда узумзори бор эди.
Узумзорини боғбонларга ишониб топширди.
Уларнинг ҳар бири узумзор учун
Минг кумуш танга тўлашлари керак эди.

 

Йигит:

 

12Сулаймон, сен минг танга ол,
Қоровулларга эса икки юз тангадан берилсин.
Менинг узумзорим ўзимникидир.
13Эй боғларда яшовчи қиз,
Дўстларим овозингни эшитишни кутмоқда.
Қани, мен ҳам овозингни бир эшитай.

 

Қиз:

 

14Худди кийикдай, ёш оҳудай бўлгин,
Зираворлар тоғларига тезроқ келгин, севгилим.

 

 

ИШАЁ

Кириш

 

Ишаё пайғамбар қирқ йил давомида фаолият кўрсатган. Мана шу даврда Яҳудо шоҳларидан тўрттаси бирин–кетин ҳукмронлик қилди. Ўша қирқ йил давомида Оссурия шоҳлиги кенгайиб бораверди. Кўп халқлар Оссурияга қарши жанг қилиш ниятида бирлашдилар, аммо Оссурия барибир Исроил ва унинг ён атрофидаги юртлар устидан ғалаба қозонди. Минглаб одамлар асирга олинди. Яҳудо шоҳлиги бутунлай босиб олинмаган бўлса–да, Оссурияга жуда кўп бож–солиқлар тўлар эди.
Ишаё пайғамбарнинг китоби уч қисмдан иборат. Китобнинг биринчи қисмида (1-39–боблар) Худонинг муқаддаслиги ҳамда У бутун оламнинг шоҳи бўлиб, катта қудратга эга эканлигига алоҳида урғу берилган. Эгамиз муқаддас Шоҳ бўлгани учун, Яҳудода бўлаётган фосиқликлар Унинг ғазабини келтирарди. Давлат аъёнлари бузуқ эди. Юртда бузғунчилигу адолатсизлик ҳукм сурарди. Яҳудо халқини ва бошқа элларни жазолаш ниятида Оссурия ва Бобил шоҳликларини Эгамиз уларнинг устига юборди. Аммо шунда ҳам Эгамиз Ўз халқига келажак учун умид берди. Агар улар Худога қайтиб, яна Унга умид боғласалар улар албатта Худодан ҳимоя топардилар.
Китобнинг иккинчи (40-55–боблар) қисмида Эгамиз жазоланган халқларга гапиради (40:1-2). Ўша халқлар жуда ҳам тушкун аҳволда эдилар, Эгамиз уларга умид берди. Ўша халқларнинг бутлари кучсиз эканлигини Худо тушунтирмоқчи бўлди. Унинг Ўзи танҳо Худо эканлигини айтди. Агар Исроил халқи Худога қайтса У ўз халқини ва бошқа халқларни Бобилликлар қўлидан қутқарарди. Исроил халқи ўз юртига қайтиб, Эгамиздан баракалар оларди, фаровон яшардилар. Эгамиз бутун оламни яратган, бу олам Унинг қўли остида бўлгани учун ўша ваъдаларни беришга қодирдир.
Китобнинг учинчи қисмида (56-66–боблар) Эгамиз Ўзига содиқ бўлганларга жуда ҳам ажойиб келажак ваъда қилади. Китобнинг мана шу қисмида фақат Исроил халқи ҳақида эмас, балки бошқа халқлар ҳақида ҳам сўз юритилади. Ўша ажойиб келажакка назар ташлаш учун Эгамизнинг ваъдалари бир дарча сифатида хизмат қилади. Бу келажакда Эгамиз шундай бир дунё яратадики, бу дунё қувончга тўла бўлиб, унда бирорта ҳам қийинчилигу дард бўлмайди:

 

“Мана, қаранг! Янги осмон, янги ер яратяпман.
Илгари бўлганлар энди эсланмайди,
Улар ҳеч қачон ёдга олинмайди.
Яратаётган ишларим туфайли
То абад шодланинг, хурсанд бўлинг.
Мен Қуддусни шодлик қилиб,
Халқини қувонч қилиб яратяпман.
Мен Қуддус туфайли севинаман,
Халқим Менга қувонч келтиради.
Энди Қуддусда ҳеч қачон
Йиғи, фарёд товуши эшитилмайди.” (65:17-19)

 

 

1–БОБ

 

1Омиз ўғли Ишаёнинг Яҳудо[1] ҳамда Қуддусга оид башорати. Бу даврларда Яҳудода Уззиё, Йўтом, Охоз ва Ҳизқиё каби шоҳлар ҳукмронлик қиларди[2].

 

Худо Ўз халқига танбеҳ беради

 

2Эшитинг, эй самолар, тингла, эй замин,
Шудир Эгамизнинг каломи:
“Бино қилдим болаларни[3], улғайтирдим уларни,
Аммо улар исён қилдилар Менга.
3Ҳўкиз билади ўз эгасини,
Ҳатто эшак билар ким уни боқишини,
Аммо халқим Исроил билмайди,
Улар тушунмайди Мени, ўз Эгасини.”

 

4Эҳ, гуноҳкор элат, айби муқаррар халқ,
Эҳ, қабиҳ насллар!
Номуссизларча иш қилар бу болалар,
Эҳ, Эгамизни тарк этган улар,
Исроил халқининг муқаддас Худосига
Шаккоклик қилган,
Эгамизга орқа ўгирган улар!

 

5Эгам айтар: “Нега яна мунча калтак истайсиз?!
Не учун исённи давом эттирурсиз?!
Яраланган бутун бош,
Мадордан кетган бутун юрак.
6Бошдан оёқ соғ жойи йўқ,
Йиринг ила қопланган, кўкариб кетган,
Яраларидан қон оқиб ётар,
Тозаланмаган, боғланмаган, ёғ суртилмаган.
7Вайроналар ичра ётар юртингиз,
Оловда ёниб кетган шаҳарларингиз!
Олдингизда ерингизни
Еб битирар келгиндилар,
Бегоналар юртингизни вайрон қилар[4].
8Аммо азиз Қуддус[5]
Қамал қилингандай бўлар,
У ўхшаб қолар
Узумзордаги ёлғиз чайлага,
Полизда тиккайган капага.”

 

9Эҳ, агарда Сарвари Олам
Қолдирмаганда эди беш–олтитамизни,
Садўм шаҳрига ўхшаб қолган бўлардик,
Ғамўра шаҳрига[6] ўхшаган бўлардик.

 

10Эгамизнинг каломини эшитинг,
Садўм йўлбошчиларининг издошлари!
Худойимизнинг ўгитига қулоқ солинг,
Ғамўра халқининг шериклари!
11“Нима кераги бор Менга?!
Кўплаб қурбонлигингиз?!
Тўйиб кетдим энди
Куйдирилган қўчқорлар назри,
Бўрдоқи ёғларидан,
— деб айтмоқда Эгамиз. —
Менга хуш келмади буқаларнинг,
Қўзилар ва эчкиларнинг қони.
12Ҳузуримда ҳозир бўлганингизда,
Муқаддас Ҳовлимни булғасин, деб ким айтди?
Буларни сизлардан ким сўради?!
13Энди сохта назрлар қилманглар Менга,
Тутатқингиз ҳам Менга жирканчдир!
Тоқат қилмасман энди
Чорловларингизни, фосиқ йиғинингизни,
Янги ой байрамию Шаббат кунингизни.
14Нафратландим янги ой байрамингиздан
Ҳамда ‘муқаддас’ кунларингиздан.
Булар Менга оғир юк бўлди,
Толиққанман буларни кўтаришдан.
15Ҳатто кўп ибодат қилганингизда ҳам,
Эшитмасман Мен сизларни.
Менга очганингизда қўлларингизни,
Сизлардан яшираман Мен кўзларимни.
Қўлларингиз қонга ботгандир.
16Покланг, тозаланг ўзингизни,
Кўз олдимдан йўқотинг!
Қабиҳ қилмишларингизни,
Қабиҳликни энди бас қилинг!
17Ўрганинг эзгулик қилишни,
Адолатни изланг,
Йўлга солинг золимни[7],
Ҳимоя қилинг етимни,
Бева ҳақи учун курашинг.”

 

18Эгамизнинг каломи шудир:
“Қани, энди биргалашиб ўйлайлик:
Гуноҳларингиз қизил рангга ўхшаса ҳам,
Сизлар қордай оппоқ бўласиз.
Гуноҳларингиз қирмизи рангга ўхшаса ҳам,
Сизлар момиқдай оппоқ бўласиз.
19Агар Менга итоат этсангиз чин кўнгилдан,
Ейсиз, албатта заминнинг сара ҳосилидан.
20Аммо рад этиб, Менга бўйсунмасангиз,
Қиличнинг дамига рўпара бўлгайсиз.”
Эгамизнинг Ўзи шундай деб айтди.

 

Қуддус халқи садоқатсизлик қилди

 

21Қандай қилиб содиқ шаҳар фоҳишага айланди?!
Солиҳлик жойлашиб, адолатга тўла бўлмаганмиди?!
Энди эса бу ерда қотиллар қолди!
22Кумушинг тошқол[8] бўлди,
Шаробинг сув билан аралашди.
23Ҳа, исёнкордир йўлбошчиларинг,
Ўғриларга шерикдир улар.
Ҳар бири порани севар,
Ҳадянинг ортидан қувар.
Етимни улар ҳимоя қилмас,
Беванинг арзи уларга етиб бормас.

 

24Энди Исроил халқининг қудратли Худоси,
Сарвари Олам — Раббий айтади:
“Ҳа, душманларимга ғазабимни сочарман,
Ғанимларимдан ўч олиб, тасалли топарман.
25Яна сизларга қарши қўл кўтараман.
Ишқор билан тозалагандай,
Жамики қоришмани йўқ қилиб,
Тошқолларни ажратаман.
26Азалда бўлганидай
Одил ҳакаму маслаҳатчиларни бераман.
Шундан сўнг сенга ном қўйилар:
‘Солиҳлик шаҳри, Садоқат шаҳри’, дея.”

 

27Шунда Қуддус адолат орқали қутқарилади,
Тавба қилганлар солиҳлик туфайли нажот топади.
28Исёнкору гуноҳкорлар бирга қирилади,
Эгамиздан воз кечганлар ҳалок бўлади.

 

29Сизлар шарманда бўларсиз
Ўзингиз хуш кўрган эманлар сабабли.
Мана, уялиб қоларсиз
Ўзингиз танлаган саждагоҳ боғлар[9] туфайли.
30Ҳа, сизлар ўхшаб қоласиз
Япроғи қовжираган эманга,
Ҳамда сувсиз қақраган боққа.
31Кучлилар ҳам чўпга ўхшаб қолади.
Ишлари лов этган оловга ўхшайди.
Ўзларию ишлари бирга ёниб кетади,
Ҳеч ким бу оловни ўчиролмайди.

 

2–БОБ

 

Абадий тинчлик

 

1Омиз ўғли Ишаёга ваҳийда Яҳудо ва Қуддус ҳақида аён бўлган башорат.

 

2Шундай кунлар келадики,
Эгамизнинг уйи турган тоғ
Тоғларнинг энг юксаги бўлиб, қарор топади.
Бу тоғ ҳаммасидан ҳам баланд бўлади,
Ҳамма халқлар у ерга дарёдай оқиб келади.
3Кўплаб эллар келади,
Улар шундай деб айтади:
“Қани, юринглар!
Чиқайлик Эгамизнинг тоғига![10]
Қани, юринглар!
Борайлик Ёқуб наслининг Худоси уйига!
Токи У бизга ўргатсин Ўзининг йўлларини,
Токи юрайлик бизлар Унинг сўқмоқларидан.”
Ахир, Эгамизнинг каломи келиб чиқар Қуддусдан,
Ҳа, Худонинг таълимоти келиб чиқар Сиондан.
4Эгамиз ҳукм қилади халқларнинг орасида,
Ажрим қилади кўп миллатлар орасида.
Қиличларини айлантиришади омочга,
Найзаларини эса ток қайчиларига.
Қилич кўтармайди бир–бирига халқлар,
Ҳеч қачон жанг қилмайди улар.

 

Ишаёнинг Исроил халқига мурожаати

 

5Эй Ёқуб хонадони! Келинглар, Эгамизнинг нурида юрайлик. 6Эй Ёқуб хонадони! Халқингизнинг йўлларини сиз тарк этдингиз![11] Бу юрт шарқдан келган башоратгўйларга[12], Филистлар юртига[13] ўхшаб фолбинларга тўла. Улар бегона халқлар билан ҳамтовоқ бўлдилар.

 

7Қаранг, Ёқуб хонадони тўла кумуш, олтинга,
Чек–чегараси йўқ хазиналарининг,
Уларнинг юрти тўладир отларга,
Чек–чегараси йўқ жанг араваларининг.
8Уларнинг юрти тўла беҳуда бутларга!
Улар таъзим этарлар
Қўлларининг ижодига,
Ўзлари ясаб, яратганларга.
9Эвоҳ, мана инсон паст бўлди,
Шу тариқа одамзод тиз чўктирилди,
Уларнинг қаддини кўтарма, эй Эгам!

 

10Эгамдан қўрқиб қочинглар,
Қоянинг ичига кириб олинглар,
Тупроқ остига яширининглар,
Эгамнинг улуғворлиги буюкдир!
11Ҳа, инсоннинг мағрурлиги ерга урилади,
Одамзоднинг юксаклиги паст бўлади,
Ёлғиз Худо ўша куни юксалади.

 

12Зотан, Сарвари Оламнинг бир куни бор,
Қарши чиқар У жамики кибор, кеккайганларга.
Ўша мағрурларга қарши бўлар,
Уларнинг ҳар бирини ерга урар.
13Қарши бўлар У барча юксак, мағрурларга!
Ҳа, ўша Лубнон садрларию
Башан[14] эманларининг ҳаммасига.
14Қарши бўлар У ҳамма баланд тоғларга,
Ҳамма юксак тепаликларга.
15Қарши бўлар У ҳар бир баланд минорага,
Ҳар бир мустаҳкам қалъага.
16Қарши бўлар ўша машҳур Таршиш[15] кемаларию
Инсон яратган барча ажойиботларга.
17Ҳа, ерга урилади ўша одамзод фахри,
Паст бўлади инсоннинг юксаклиги!
Ёлғиз Худо ўша куни юксалади!
18Беҳуда бутлар тамомила йўқ бўлиб кетади.
19Эгамиз қўзғалганда
Ерни ларзага солай, дея
Инсон кириб кетар қоялардаги ғорларга
Эгамиздан қўрққанидан,
Кириб кетар ердаги чуқурларга
Унинг буюк улуғворлигидан.

 

20Одам, ўзим сажда қилай, деб ясаган
Олтину кумуш бутларини
Берар ўша куни юмронқозиқ
Ҳамда кўршапалакларга.
21Ҳа, Эгамиз қўзғалганда
Ерни ларзага солай, дея
Инсон қоялардаги ғорларга кирар
Эгамиздан қўрққанидан,
Чўққиларнинг ёриқларига яширинар
Унинг буюк улуғворлигидан.

 

22Энди узоқда юринг
Тупроқдан яратилганлардан.
Борми уларнинг бирон қиймати?!

 

3–БОБ

 

Қуддусдаги бетартиблик

 

1Сарвари Олам — Раббий энди Қуддус ва Яҳудо халқига ҳар турли таъминот ҳамда мадад бермай қўяди. Уларни нон ва сувдан бебаҳра қиляпти. 2Жангчилар ва аскарлардан, ҳакамлар ва пайғамбарлардан, фолбинлар ва оқсоқоллардан маҳрум қиляпти. 3Элликбоши ва амалдорлардан, маслаҳатчилардан, моҳир усталар ва “доно” афсунгарлардан жудо қиляпти.

 

4Эгам айтар: “Болалар ҳукмрон бўлар бу халқ устидан,
Ақлсизлар ҳукмронлик қилар улар тепасидан.”

 

5Халқ бир–бирига зулм қилади,
Ҳар ким дўстига душман бўлади.
Ҳақорат қилар ёш йигит оқсоқолни,
Шарманда одам эса обрўли одамни.

 

6Одамлар ўз яқинини ушлаб олиб,
Ўша қариндошига шундай дейдилар:
“Устингда кийиминг бор экан,
Бизга бош бўла қол.
Мана бу вайроналар уюми
Сенинг қўл остингда бўлади.”
7У эса ўша куни қасам ичиб айтар:
“Ахир, мен шифо бера олмайман,
Мени қилманг халққа бошлиқ,
Уйимда бор на нон, на кийим.”

 

Ҳукмнинг натижаси

 

8Ҳа, Қуддус ҳам, Яҳудо ҳам қулади.
Халқининг тиллари, ишлари Худога қаршидир.
Эгамнинг шуҳратини улар ерга булғади.
9Юзлари гувоҳлик бериб турар,
Улар Садўм[16] каби гуноҳларини ошкор қилар.
Ҳа, гуноҳларини улар яширмас.
Эҳ, ўзлари бошларига келтирар кулфат!
Уларнинг ҳолига вой!

 

10Солиҳларга эса яхшилик кўрасан, деб айтинг,
Улар ўз ишларининг самарасидан лаззат топади.
11Аммо фосиқларнинг ҳолига вой! Бошларида кулфат,
Ахир, қилмишларига яраша қайтади ўзларига.

 

12Ёш болалари эзади халқимни,
Аёллар ҳукмронлик қилади улар устидан.
Эй халқим, йўлбошчиларинг сени чалкаштиради,
Сўқмоқларингдан сени адаштиради.

 

Эгамизнинг даъвоси

 

13Эгамиз Ўз даъвосини исбот қилмоққа киришаётир,
Ҳа, халқларни ҳукм қилмоққа У қўзғалаётир.
14Ўз тахтига ўтириб Эгамиз
Ўз халқининг оқсоқолларию
Шаҳзодалари билан ҳукмга киришар:
“Сизлар Менинг узумзоримни[17] хароб қилгансиз.
Камбағалдан олган ўлжа билан тўла уйингиз.
15Нимаси бу?! Халқимни эзаверасиз!
Камбағални исканжага олаверасиз!”
Сарвари Олам — Раббийнинг сўзидир бу.

 

Қуддус аёллари тимсоли орқали огоҳлантириш

 

16Эгам айтар: “Мағрурдир Қуддус[18] аёллари,
Бўйинларини ликиллатиб, кўзларини сузиб юрар,
Майда қадам ташлаб юриб,
Тўпиғидаги халқаларни жиринглатар.”
17Шу боис Раббий яра қилар
Қуддус аёлларининг бошларини,
Шарманда қилар очиб уятли жойларини.
18Ўша куни Раббий тортиб олар уларнинг
Гўзаллиги — тўпиғидаги безакларини,
Тиллақошларию зеб–зийнатларини,
19Сирғалари, билагузук ва ҳарир рўмолларини,
Тортиб олар бошидаги тожини,
Билагузук, маржон, хушбўй мой, туморларини,
20Муҳр узукларини, бурундаги сирғаларини,
21Тортиб олар шоҳона либосини,
Ҳарир парда, нимчалари, кармонларини,
22Кўзгулари, зиғир либосларини,
Тиллақошларию нафис либосларини.
23Хушбўй ҳид ўрнига улардан сассиқ ҳид келади,
Камарлар ўрнига арқон боғлаб юради,
Турмакланган соч ўрнига кал бош бўлади,
Башанг кийим ўрнига қанор кияди,
Ҳа, гўзаллик ўрнига асирлик тамғаси бўлади.
24Мана, йигитлари қиличдан йиқилиб қолади,
Ботир эркаклари жангда қирилиб кетади.
25Қуддус дарвозалари йиғлаб, аза тутади.
Сион бўм–бўш бўлиб, ерда ўтирибди.

 

4–БОБ

 

1Ўша куни етти аёл бир эркакни тутиб олиб, шундай дейди:
“Ўз нонимизни еймиз,
Ўз кийимимизни киямиз.
Шармандалигимиздан бизни қутқаринг,
Бизни сизники, деб билишса бўлди.”

 

2Ўша куни Исроилдаги омон қолганларга
Юртнинг ҳосили ифтихор, улуғворлик бўлади.
Ҳа, Эгамнинг новдаси кўркам, улуғвор бўлади.
3Қуддусда омон қолганлар,
Ўша Сион шаҳрида қолганлар
“Муқаддас”, деб аталади.
Улар Қуддусда ҳаёт китобига ёзилган.
4Адолат руҳи, оташ руҳи ила
Раббий ювиб ташлайди
Қуддус халқининг ҳаром–харишини,
Поклайди Сионнинг қон доғларини.
5Жамоа узра кундузи булутни,
Тунлари тутунни, ёруғ алангани[19]
Эгам барпо қилади бутун Сион тоғида[20].
Ҳа, ҳашамат узра Эгам Ўзи соябон бўлади.
6У соя, кўланка бўлади кундузи иссиқдан,
Паноҳ, бошпана бўлади бўрону ёмғирдан.

 

5–БОБ

 

Узумзор қўшиғи

 

1Қўшиқ айтай суюклигимга,
Айтай муҳаббат қўшиғимни
Унинг узумзори ҳақида.
Суйганимнинг узумзори бор эди
Тупроғи унумли тепаликда.
2Ерни ағдариб, тошлардан тозалади,
Ўтқазди энг сара узум токини,
Қоровул минорасини ўртага қурди.
Яна узум сиқишга ҳозирлик кўрди,
Узумларнинг пишишини у кутди,
Аммо ҳосил итузум бўлди.

 

3Энди, эй Қуддус аҳли, Яҳудо халқи,
Ҳакам бўлинг Мен билан узумзорим ўртасида.
4Яна нима қилишим керак эди узумзор учун?
Унга қилмаганим яна не қолди?!
Узумларнинг пишишини кутганимда,
Нега ҳосил итузум бўлди?!

 

5Энди Мен сизларга айтаман
Нима қилишимни узумзоримни.
Четан деворини олиб ташлайман,
Ҳамма бор нарсаси еб битирилсин.
Унинг деворини бузиб ташлайман,
Узумзорим пайҳон қилинсин.
6Мен уни харобазор қиламан,
Энди токларим буталмайди,
Ери ҳеч юмшатилмайди.
Тиканлар, чангалзор билан қоплансин,
Булутларга ҳам амр бераман,
Узумзоримга ёмғир ёғдирмасин.

 

7Сарвари Оламнинг узумзори — Исроил хонадони,
Эгамнинг хуш кўрган кўчати — Яҳудо одамлари.
Улардан тўғрилик кутганди, қотиллик кўрди,
Улардан адолат кутганди, фарёд эшитди.

 

Ишаё адолатсизликни қоралайди

 

8Эй кўплаб уй сотиб оладиганлар!
Ҳолингизга вой!
Эй даласига яна дала қўшиб оладиганлар!
Ҳолингизга вой,
Ҳа, бошқаларга жой қолдирмайсиз,
Энди бу юртда ёлғиз ўзингиз қолиб кетасиз.

 

9Сарвари Оламнинг сўзи аён бўлди менга:
“Кўплаб уйлар, шубҳасиз, хароб бўлади,
Катта, чиройли уйлар кимсасиз қолади.
10Йигирма таноб[21] узумзор икки кўза[22] шароб беради,
Ўн сават[23] уруғ аранг бир сават[24] ҳосил беради.”

 

11Ҳолингизга вой, эй эрта тонгда туриб,
Ўткир ичимлик ортидан қувадиганлар!
Ҳолингизга вой, эй тунда алламаҳалгача
Шароб ичиб қизийдиганлар!
12Зиёфатларингизда лира, арфа,
Чилдирма, най чалинар, шароб ичилар!
Бироқ Эгамнинг ишларини англамайсизлар,
Унинг қўллари ижодини кўрмайсизлар!
13Шу боис, халқим Мени билмагани туфайли сургунга кетди.
Амалдорлари очликдан ўлиб кетди,
Кўплари ташналикдан ўртаниб ёнди.
14Ҳа, беҳад очилиб кетди
Ўликлар диёрининг[25] иштаҳаси,
Чексиз очилиб кетди унинг оғзи,
Тушиб кетди у ерга Қуддуснинг обрўси,
Ўликлар диёрига кетди кўп одами,
Шовқин–сурони, юксалгани ҳам.
15Шундай қилиб, инсон паст кетди,
Одамзод тиз чўктирилди,
Киборлиларнинг кўзлари ерга қаради.
16Бироқ Сарвари Олам адолати ила юксалади.
Мана, муқаддас Худо солиҳлиги ила
Муқаддаслигини кўрсатди.
17Қўзилар ўтлайди энди ўзларининг
Яйловида ўтлагандай,
Сарсон бўлиб юрган бўрдоқилар еб тўяди вайроналарда[26].

 

18Ҳолингизга вой! Эй ёлғонни арқон қилиб
Айбларини тортиб келадиганлар!
Эй араванинг арқони билан
Гуноҳларини судраб келадиганлар!
19Сизлар айтасиз: “Қани, тез бўлсин,
Қиладиганини дарров қилсин,
Токи биз буни кўрайлик.
Исроил халқининг муқаддас Худосининг мақсади
Зудлик билан амалга ошсин,
Токи биз буни билиб олайлик.”

 

20Ҳолингизга вой, эй ёмонни яхши,
Яхшини ёмон деб айтадиганлар,
Зулматни нур билан,
Нурни эса зулмат билан алмаштирадиганлар!
Эй аччиқни ширин,
Ширинни аччиқ дейдиганлар!

 

21Ҳолингизга вой, эй ўзини доно деб билганлар,
Ўзларини идрокли деб ҳисоблаганлар!

 

22Ҳолингизга вой, эй шароб ичишда
Қаҳрамон бўлганлар,
Ичкиликни аралаш–қуралаш ичишда
Баҳодирлик кўрсатганлар.
23Пора эвазига айбдорни ҳақ деб топганлар,
Солиҳларнинг тўғрилигини инкор қилади улар!
24Шу боис аланганинг тили сомонни ютгандай,
Уларнинг илдизи чириб кетади,
Қуруқ хашак оловда куйиб битгандай,
Уларнинг ғунчаси чангдай учиб кетади.
Сарвари Оламнинг таълимотини улар рад қилди,
Исроил халқининг муқаддас Худосининг сўзидан нафратланди.
25Ҳа, Эгамнинг ғазаби Ўз халқига қарши алангаланди,
У халққа қарши қўл кўтариб, уларни урди.
Шунда тоғлар ларзага келди,
Кўчаларда жасадлари ахлат бўлди.
Шунда ҳам Эгам ғазабидан тушмади,
Унинг қўли ҳамон
Исроилга қарши кўтарилганча турарди.

 

Худо Исроилга ҳужум қилсин, деб бошқа халқларни олиб келади

 

26Узоқдаги халқларга[27] У белги беради,
Ернинг четидаги халқларга ишора юборади.
Ана, улар келаётир бу ерга тез, шиддат ила!
27Улар на чарчайди, на йиқилади,
На мудрайди, ё на ухлайди,
На камари бўшалади,
На чориғининг иплари узилади.
28Уларнинг ўқлари ўткирланган,
Ҳамма ёйлари тортиб боғланган,
Отларининг туёқлари чақмоқтошга ўхшар,
Араваларининг ғилдираклари қуюн кабидир.
29Улар шерга ўхшаб бўкиради,
Шервачча каби ўкиради,
Ўкириб, ўлжасини ушлайди, олиб кетади,
Ҳеч ким уни қутқариб ололмайди.
30Ўша куни гувиллаган денгизга ўхшаб
Юрт узра ўкириш эшитилади.
Ўша юртга назар солади.
Ана зулмат, мана кулфат,
Булутлар туфайли нур хира бўлди.

 

6–БОБ

 

Худо Ишаёни пайғамбарликка чақиради

 

1Шоҳ Уззиё вафот этган йили[28] мен юқорига юксалган Раббийнинг тахтда ўтирганини кўрдим. Унинг либосининг этаклари Маъбадни тўлдирган эди. 2Унинг тепасида серафлар[29] шай турарди, ҳар бирининг олтита қаноти бор эди. Улар икки қаноти ила юзларини тўсганди, икки қаноти ила оёқларини тўсганди, қолган икки қаноти билан учаётган эди. 3Улар бир–бирига ҳайқиришарди:

 

“Муқаддасдир, муқаддасдир,
Муқаддасдир Сарвари Олам!
Унинг улуғворлиги
Бутун оламни тўлдирган!”

 

 

4Уларнинг ҳайқирган овозлари Маъбадни пойдеворигача титратиб юборди, Маъбад тутун билан тўлиб борарди. 5Мен шундай дедим: “Шўрим қурсин! Ўлдим энди! Ўз кўзларим билан ўша Шоҳни, Сарвари Оламни кўрдим. Ахир, мен оғзи нопок бир одамман, оғзи нопок халқ орасида яшайман!”
6Серафлардан бири мен томон учди, қўлида кўмир чўғи бор эди, оташкурак билан қурбонгоҳ устидан ўша чўғни олган эди. 7Кўмир чўғини оғзимга теккизиб, у шундай деди: “Қара, бу чўғ лабларингга тегди, энди айбларинг ювилди, гуноҳларингдан фориғ бўлдинг.”
8Шунда эшитдим Раббийнинг овозини: “Кимни юбораман? Биз учун ким боради?” Мен айтдим: “Мен шу ердаман, мана, юборгин мени.” 9У шундай деди: “Бор, мана шу халққа:

 

‘Тинглайверасиз, лекин англаб етмайсиз,
Қараб турибсизу, аммо билмайсиз’, — деб айтгин.
10Ўша халқнинг ақлини ўтмас қил,
Қулоқларини қилгин гаранг,
Кўзларини эса кўр қилгин.
Токи кўрмай қолсин кўзлари,
Эшитмай қолсин қулоқлари.
Англамай қолсин ақллари,
Токи яна Менга қайтиб,
Шифо топмасин улар.”

 

11Сўрадим: “Эй Раббий, қачонгача?” У айтди:

 

“Шаҳарлар вайрон бўлиб,
Кимсасиз қолгунларича,
Хонадонларда бирон жон қолмай,
Юрт тамом вайрон бўлгунча.
12Охири, Мен, Эгангиз, ҳаммани узоққа жўнатаман,
Юртда эса кўплаб ташландиқ жойлар бўлади.
13Халқнинг ўндан бири қолса ҳам
Ёндириб юборилади.
Аммо қайрағоч, эман дарахтлар кесилганда
Тўнкалари қолгани каби
Ундан ҳам тўнка қолади.
Унинг тўнкаси Муқаддас уруғдир.”

 

7–БОБ

 

Шоҳ Охозга хабар

 

1Уззиёнинг набираси, Йўтомнинг ўғли Охоз[30] ҳукмронлиги даврида Орам шоҳи Ратан ва Рамалиё ўғли Исроил шоҳи Пеках Қуддусга келиб, саф тортдилар. Аммо уни босиб ололмадилар. 2Довуд хонадонига[31]: “Орам лашкари Эфрайим[32] халқи билан иттифоқ тузибди”, деган хабар етиб келди. Шоҳ Охоз ҳамда халқ шунчалик ваҳимага тушдиларки, ҳаммалари шамолда тебранган дарахтдай титрадилар.
3Шунда Эгамиз Ишаёга деди: “Сен ўғлинг Шерёсуб[33] билан катта йўлга чиққин. У йўл кир ювувчининг даласи томон кетган. Юқори ҳовуз ариғининг охири бўлган ўша жойда Охозни кутиб олиб, 4унга шундай деб айтинглар: ‘Ўзингни бос, тинчлан, қўрқма! Орам шоҳи Ратан ва Рамалиё ўғли ғазабга минган, аммо уларни деб қўрқувдан титрамагин. Иккови ҳам ёниб битаётган ғўладай. 5Эфрайим ва Рамалиё ўғли билан бирга, Орам сенга қарши фитна қилиб, шундай деди: 6«Яҳудога бостириб борамиз. Халқини ваҳимага солиб, қўлга оламиз. Сўнг Тўвал ўғлини[34] Яҳудо шоҳи қилиб тайинлаймиз». 7Аммо Эгамиз Раббий айтмоқда:

 

«Бу фитна амалга ошмас,
Бу ҳеч қачон юз бермас.
8Орамнинг боши Дамашқдир,
Дамашқнинг боши Ратандир,
Олтмиш беш йилдан сўнг Эфрайим
Қирилиб битар, асло халқ бўлмас.
9Эфрайимнинг боши Самариядир,
Самариянинг боши Рамалиё ўғлидир.
Агарда сўзимга ишонмасангиз,
Мустаҳкам тура олмайсиз».’”

 

Иммануил тўғрисида башорат

 

10Эгамиз яна Охозга шундай деди:
11— Мен, Эганг Худодан ўзингга нишона сўра, ўша нишона ўликлар диёридан[35] чуқур ёки фалак тоқидан баланд бўлсин.
12Шунда Охоз:
— Сўрамайман, Эгамни синамайман, — деди.
13Шунда Ишаё деди:
— Эшитинг, эй Довуд хонадони! Одамларни бездирганингиз сизларга камлик қилгандай, Худойимни ҳам бездирасизларми?! 14Энди Раббийнинг Ўзи сизларга нишона беради: ана, қиз[36] ҳомиладор, у ўғил туғади ва Унинг исмини Иммануил[37] қўяди. 15Ўша бола ёмонни рад этиб, яхшини танлашни биладиган ёшга етганда қатиқ ва асал ейди[38]. 16Ҳа, ўша вақт келмасдан олдин, сизларни ваҳимага солаётган иккала шоҳнинг ерлари ташландиқ бўлади. 17Эгам сизнинг ва халқингизнинг, ота–боболарингизнинг хонадони бошига шундай кунларни соладики, Эфрайим Яҳудодан ажралиб чиққандан бери[39] бундай кунлар уларнинг бошига тушмаган: эвоҳ, Оссурия шоҳи келмоқда!
18Ўша куни Эгам Миср дарёларининг юқори оқимидаги пашшаларга, Оссурия юртидаги ариларга ишора қилади. 19Шундан кейин уларнинг ҳаммаси келиб, чуқур сойликларга, қояларнинг ёриқларига жойлашадилар. Ҳамма чакалакзорларга, ҳамма яйловларга ўрнашиб оладилар.
20Ўша куни Раббий Оссурия шоҳини ишлатади. У Раббийнинг қўлида Фурот дарёсининг ортида кирага олинган устара каби бўлади. Ҳа, соқолингизни бутунлай қириб ташлайди, бошу оёғингизда бирорта тук қолмайди[40]. 21Ўша куни бир одам икки қўй ва бир ғунажинни тирик сақлаб қолади. 22У одамда шунча кўп сут бўладики, у сузма қатиқ ейди. Юртда қолганларнинг ҳаммаси сузма қатиқ ва асал ейди. 23Минг кумуш тангага[41] арзийдиган, токларга тўла бир узумзор бор. Ўша куни мана шу узумзор ҳам чакалакзору тиканзорларга айланади. 24Шундан кейин одамлар у ерга камону ўқлари билан борадиган бўлади. 25Бир замонлар ишлов берилган, экин экилган барча тепаликларга энди сизлар бормайсизлар. Ахир, чакалакзору тиканзорлардан қўрқасизлар–да. У ерларда моллар ўтлайди, у ерларни қўй–эчкилар топтайди.

 

8–БОБ

 

Ишаёнинг ўғли халқ учун нишона

 

1Шунда Эгамиз менга айтди:
— Катта лавҳа олиб, унга: “Мохиршалолхошбозга[42] тегишли”, деб тушунарли қилиб ёз. 2Мен руҳоний Уриё билан Ябаракиё ўғли Закариёни Ўзимга ишончли гувоҳлар қилиб тайинлайман.
3Шундан кейин мен хотиним билан ётдим. У ҳомиладор бўлиб, ўғил туғди. Шунда Эгамиз менга деди:
— Унинг исмини Мохиршалолхошбоз, деб қўй. 4Бола ҳали “ота”, “она”, деб айтишни ўрганмасдан олдин, Оссурия шоҳи Дамашқнинг бойликларини ва Самариядан тортиб олган ўлжаларини олиб кетади.
5Эгамиз яна менга гапириб:
— 6Бу халқ тинч оқадиган Шилўвах сувларидан[43] воз кечди, Ратан ва Рамалиё ўғли Пекахдан кўнгиллари шод бўлди, — деди. 7— Шунинг учун, Мен, Раббий, халқимга қарши Оссурия шоҳини ва унинг бутун шавкатли лашкарини бошлаб келмоқдаман. Улар Фурот дарёсининг баҳайбат тўлқинлари кабидир. Ҳамма ирмоқлардан ошиб, ҳамма қирғоқлардан тошиб кетади. 8Сел каби Яҳудони босади, унинг бўғзига етиб келади. Эй Иммануил![44] Ёйилган қанотлари бутун ерингни тўлдиради!

 

9Эй халқлар, йиғилаверинг, ҳалокатга йўлиқасиз!
Эй жамики узоқ юртдагилар, эшитинг!
Белингизни боғлайверинг, аммо ҳалокатга йўлиқасиз!
Белингизни боғлайверинг, аммо ҳалокатга йўлиқасиз!
10Пухта режа қилаверинг, аммо пучга чиқади,
Сўз бераверинг, аммо амалга ошмайди,
Чунки Худо биз биландир![45]

 

11Эгам қудрати билан мени Ўзига тортиб, менга кўрсатма берди:
— Бу халқнинг йўлидан борманглар. 12Бу халқ, исён, деб айтадиган ҳамма нарсани сизлар, исён, деб билманглар. Уларни қўрқувга соладиган нарсалардан сизлар қўрқманглар, ваҳимага тушманглар. 13Сизлар Мен, Сарвари Оламнимуқаддас деб иззат қилинглар. Фақат Мендан қўрқинг, фақатгина Мен сизни ваҳимага солай. 14Ўшанда Менинг Ўзим паноҳ бўламан. Аммо Исроилнинг иккала хонадони учун Мен қоқилтирадиган тош, тўсқинлик қиладиган қоя, Қуддус аҳолиси учун тузоқ ва тўр бўламан. 15Улардан кўплари қоқилади, йиқилиб, бурда–бурда бўлади. Улар тузоққа тушиб, асир бўлади.
16Далилимни ўраб боғла, шогирдларим орасида таълимотимни муҳрла. 17-18Сарвари Олам Сион тоғида маскан қилган. У Ёқуб халқидан юзини яширяпти, аммо мен Уни кутаман, умидим Ундадир. Мана, қаранг, Эгам берган фарзандларим билан бирга мен шу ердаман! Исроилда биз белги ва нишонамиз[46].
19Халқлар сизларга: “Оталар руҳига, фолбинларга, азайимхонларга ва афсунгарларга боринглар”, деб айтсалар, сизлар ўз Худойингизга бормайсизми?! Ахир, тириклар ўликлардан насиҳат излаб борадими?! 20Шундай деганларга ёруғлик бўлмайди. Худонинг йўл–йўриқлари ва таълимотига маслаҳат солинг[47]. 21Улар бу юрт бўйлаб ўтади, улар оч, изтиробда. Оч қолиб, ғазабланиб, шоҳини ва худоларини лаънатлайди. Юқорига қарайди, 22ерга қарайди. Ана, кулфат ва зулмат, ғам ва офат. Улар йўқ бўлиб кетади.

 

9–БОБ

 

Ишаё бўлажак шоҳ ҳақида башорат қилади

 

1Бироқ кулфатли жойда энди азоб бўлмайди. Бошида Забулун ва Нафтали юрти[48] шарманда бўлган эди. Аммо келажакда ўша денгиз бўйи, Иорданнинг нариги томонидаги ғайрияҳудийлар Жалиласи улуғланади.

 

2Зулматда юрган халқ ёрқин зиёни кўрди,
Ўлим соя солган юрт аҳолиси устига нур сочилди.
3Бу халқни Сен кўпайтиргансан,
Уларга кўп шодлик ато қилгансан.
Ҳосил пайтидаги мамнунлик каби,
Ўлжаларин бўлишиб олган пайтдаги каби,
Улар ҳузурингда қувончга тўлган.
4Бу халқнинг оғир бўйинтуруғини,
Елкасидаги таёғини
Сен синдириб ташлагансан.
Золимларнинг калтагини
Мидиён халқи каби[49]
Мағлуб қилгансан.
5Жангда кийилган этиклар,
Қонга беланган ҳамма кийим
Оловга ташланиб, ёқилажак.

 

6Мана биз учун бола туғилди,
Ўғил бизга берилди.
Ҳукмронлик Унинг зиммасидадир,
Номи Ажойиб маслаҳатчи[50], Қудратли Худо,
Абадий ота, Тинчлик шаҳзодасидир.
7Довуднинг тахтида
Унинг ҳукмронлиги ортиб бораверади.
Тинчлик то абад ҳукм суради.
Ҳозирдан бошлаб, то абад
Адолат ва солиҳлик ила
Шоҳлигини мустаҳкамлаб, барқарор қилади.
Сарвари Олам жон куйдириб,
Буни бажо айлайди.

 

Худонинг Исроилга бўлган ғазаби

 

8Ёқуб наслига қарши Раббий бир сўз юборди,
Унинг сўзи Исроил халқига етиб келди.
9Эфрайимда[51], Самарияда яшайдиганлар,
Жамики халқ бундан хабардор бўлди.
Улар димоғдорлик, киборлик ила айтмоқда:
10“Ғиштин иморатлар вайрон бўлса,
Йўнилган тошлар билан қурамиз.
Шикамора–анжир дарахтлари кесилган бўлса,
Уларнинг ўрнига садр дарахтлари[52] экамиз.”
11Ана, Орам шоҳи Ратанга қарши
Эгам унинг душманларини қўзғатди,
Ғанимларини даъват қилди.
12Шарқдан Орамлар, ғарбдан Филистлар
Оғизларин катта очиб, Исроилни ютиб юборди.

 

Аммо шундай бўлса ҳам,
Эгам тушмас ғазабидан,
Унинг қўли ҳамон
Исроилга қарши кўтарилган.

 

13Бу халқ Сарвари Оламга юз бурмади,
Жазо берганга қайтмади.
14Шунда Эгам бир кунда
Исроилдан бошини ва қуйруғини,
Хурмосини ва фойдасиз қамишини кесиб олди.
15Оқсоқоллар, амалдорлар бошдир,
Сохта пайғамбарлар қуйруқдир.
16Улар бу халқни йўлдан адаштирган,
Уларга эргашганлар боши берк кўчага кириб қолган.
17Ҳаммаси шаккок, қабиҳлик қилар,
Барча оғизлардан аҳмоқона сўз чиқар.
Раббий ёшлардан мамнун бўлмади,
Етим, беваларга шафқат кўрсатмади.

 

Аммо шундай бўлса ҳам,
Эгам тушмас ғазабидан,
Унинг қўли ҳамон
Исроилга қарши кўтарилган.

 

18Фосиқлик оловга ўхшаб ёнар,
Еб битирар бутазору тиканзорларни.
Ўрмондаги чангалзорларни ёндириб,
Баландларга тутунини ўрлатади.
19Сарвари Оламнинг қаҳридан
Юрт ёниб битар,
Халқ оловга ёнилғи бўлар,
Одам ўз яқинига шафқат қилмас.
20Ўнг тарафга ҳамла қилар,
Аммо оч қолаверарлар.
Ҳа, чап тарафда, ютаман, дер,
Аммо тўймаслар.
Ўз қўлининг гўштини ейди инсонлар.
21Манаше қабиласи ейди Эфрайим қабиласини,
Эфрайим эса Манашени,
Иккови бирлашиб Яҳудога[53] ҳужум қилади.

 

Аммо шундай бўлса ҳам,
Эгам тушмас ғазабидан,
Унинг қўли ҳамон
Исроилга қарши кўтарилган.

 

10–БОБ

 

1Эй сиз, ёвуз фармонлар чиқарадиганлар,
Қонунлар ёзиб, жабр келтирадиганлар.
2Камбағални адолатдан маҳрум қиляпсиз,
Мазлум халқимни талаяпсиз,
Овингиз бўлаётир бевалар,
Ўлжангиз бўлаётир етимлар.
3Қиёмат куни келганда, сиз нима қиласиз?
Узоқдан бало келганда, нима қиласиз?
Ёрдам сўраб кимга қочиб борасиз?!
Бойлигингизни қаерга олиб кетасиз?!
4Йўқ, асир бўлиб йиқилиб қоласиз,
Ё жасадлар тагида қолиб кетасиз.

 

Аммо шундай бўлса ҳам,
Эгам тушмас ғазабидан,
Унинг қўли ҳамон
Исроилга қарши кўтарилган.

 

Худо такаббур Оссурияни ҳам ҳукм қилади

 

5Эгам айтар: “Мана Оссурия![54] Ғазабимнинг ҳассаси!
Унинг қўлидадир қаҳримнинг таёғи!
6Мен уни шаккок элга қарши юбораман,
Ғазабимни ўша халққа қарши сочаман,
Овлаб, ўлжа қил, деб унга амр қиламан.
Халқларни лойдай оёқ ости қилади у.
7Унинг фикри–ёди
Халқларни қириб ташлашдир,
Битта қўймай уларни йўқ қилишдир.
Аммо Оссурия фақат буни хаёл қилмаган,
Булар ҳақида ўйламас ҳам.
8Оссурия шоҳи шундай ўйлайди:
‘Лашкарбошиларим шоҳлар эмасми?!
9Хално шаҳрини Кархамиш шаҳридай вайрон қилмадикми?!
Хомат ҳам Арпаддай[55] қулади–ку!
Самария Дамашқ[56] каби эмасми?!
10Олганимдай беҳуда бутлар шоҳликларини,
Оламан Қуддусу Самариянинг санамларини.
11Не қилган бўлсам Самария ва унинг санамларини,
Шундай қиламан Қуддусу унинг бутларини.’”

 

12Аммо Сион тоғида ва Қуддусда Раббий ҳамма ишларини тугатиб бўлганда, шундай дейди: “Оссурия шоҳи билан унинг такаббурлиги, киборларча боқишлари натижасига қараб, ҳисоб–китоб қиламан. 13Оссурия шоҳи шундай деган эди:

 

‘Ўз кучим билан буларни амалга оширдим,
Донолигим билан қилдим, ахир, идроклиман.
Халқларнинг чегарасини йўқ қилдим,
Уларнинг хазиналарини ўлжа қилиб олдим.
Қудратли шоҳларини тахтдан улоқтирдим.
14Қуш инига қўл суқиб тухум йиққан каби,
Халқларнинг бойликларини тўпладим.
Ташлаб кетилган тухумларни қандай тўпласалар,
Жамики юртларни мен шундай йиғиб олдим.
Ё қанот қоққан, оғзин очган,
Ё овозин чиқарган биров бўлмади.’”

 

Ишаёнинг Оссурия шоҳига жавоби

 

15Болта мақтанарми уни ишлатганга?!
Арра ўзини мақтайдими уни қўлга олганга?!
Калтак ушлаганни калтакнинг ўзи кўтарадими?!
Ҳасса ўзини ушлаганни кўтарадими?!
16Шу боис Сарвари Олам — Раббий
Оғир хасталикни юборар паҳлавонларингиз орасига.
Улар авжда экан, баданидан ўт чиқади,
Улар гўё лов–лов этиб ёнади.
17Шунда Исроилнинг нури ёлқин бўлади,
Исроил халқининг муқаддас Худоси олов бўлади.
Олов ёндириб, тиканзору чангалзорларини
Бир кунда ямлаб ютади.
18Унинг ўрмонларининг фахри
Ва унумдор далалари
Оғир хасталикка йўлиққан инсондай,
Тамомила хароб бўлади.
19Шунчалик оз қоларки ўрмонидаги дарахтлар,
Ҳаттоки ёш бола ҳам уларни санай олади.

 

Худо Ўз халқини тинчлантиради

 

20Ўша куни Исроилнинг қолган–қутгани,
Ёқуб хонадонининг қутулганлари
Бошқа суянмайди ўз зулмкорларига[57],
Улар садоқат билан таянади
Исроил халқининг муқаддас Худоси — Эгамга.
21Ёқуб наслининг қутулганлари, омон қолганлари
Қайтади[58] Қудратли Худога.
22Эй Исроил, сенинг халқинг
Денгиз қумидай кўп бўлган бўлса ҳам,
Энди улардан бор–йўғи саноқли одамлар қайтади.
Зеро, “Қирғин бўлсин”, дея қарор қилинган,
Худо одил ҳукмни Ўз халқининг бошига солади.

 

23Шубҳасиз, бутун ер юзида қиёмат бўлади, зотан, Сарвари Олам — Раббий шундай қарор қилган.
24-25Шу боис Сарвари Олам — Раббий шундай айтмоқда: “Эй халқим, Қуддус[59] аҳли! Мисрликлар каби Оссурияликлар сизларга таёқ кўтарадилар, сизларни қамчи билан урадилар. Аммо ҳадемай ғазабимни босаман, улардан қўрқманглар. Энди Оссурияликларга қаҳримни сочиб, уларни қираман. 26Ҳа, Мидиёнларни Орив қоясида шундай қирган эдим[60]. Ҳассамни кўтариб, Миср лашкарини денгизда ғарқ қилдим[61]. Энди худди шундай қилиб, Мен, Сарвари Олам, уларга қарши қамчимни кўтараман. 27Ўша куни Оссуриянинг юкини елкангиздан улоқтираман. Унинг бўйинтуруғи бўйнингиздан олиб ташланади. Ҳа, бўйинтуруқ йўқ қилинади, чунки сизлар кучга тўлдингиз[62].”

 

28Оссурия лашкари Ояз шаҳрига[63] келди,
Мигрон бўйлаб ўтди,
Қурол–аслаҳасини Михмашда шай қилди.
29Улар Ғибо сўқмоғини кесиб ўтдилар–у,
Рама халқи ваҳимага тушиб қолди,
Улар Шоулнинг шаҳри Гивода омонат тўхтади–ю,
Шаҳар аҳли қочиб кетди.
30Фарёд қилинг, эй Галим аҳли!
Эшит, эй Лайшо!
Эй шўрлик Онотўт!
31Мадменах аҳли қочиб кетди,
Гебим аҳли, паноҳ топай, деб учиб кетди.
32Ўша куни у Нав шаҳрида туради.
Қуддус шаҳри жойлашган тепалик —
Азиз Сион тоғига қараб қўл кўтаради.

 

33Қара, Сарвари Олам — Раббий
Қудратли кучи ила шохларни кесиб ташлайди,
Баланд дарахтларни қирқиб ташлайди,
Юксалганларини ерга уради.
34У болта билан кесиб ташлайди ўрмондаги чангалзорни,
Қудратли Худо қулатиб юборади Лубнон дарахтларини.

 

11–БОБ

 

Тинч шоҳлик ҳақида башорат

 

1Эссайнинг[64] томиридан новда ўсиб чиқади,
Ҳа, унинг илдизидан кўчат ёйилади.
2Унинг устида бўлади Эгамизнинг Руҳи.
Бу донолик ҳамда ақл–идрок,
Насиҳат ва куч–қудрат Руҳидир,
Эгамизни билиш ва Ундан қўрқув Руҳидир.
3Ўша Эссай фарзанди
Эгамиздан қўрқишдан завқ олар,
Ҳукм қилмас кўзлари кўргани ила,
Ажрим қилмас эшитганлари ила.
4У адолат ила бечорани ҳукм қилади,
Тўғрилик ила ер юзи мазлумларини ажрим қилади.
Бир оғиз сўзи билан золимни жазолайди,
Нафаси ила фосиқни ўлдиради.
5Адолат унинг белидаги камар бўлади,
Ҳаққоният унинг белидаги белбоғ бўлади.

 

6Шунда бўри қўзи билан яшар,
Сиртлон билан улоқча бирга ётар,
Бузоқ, шер, бўрдоқи биргадир,
Ёш бола уларни етаклаб юрар.
7Сигир билан айиқ бирга ўтлайди,
Болалари ҳам бирга ётади,
Шер ҳўкизга ўхшаб сомонни ейди.
8Гўдак қора илон уяси устида ўйнар,
Чақалоқ қўлини илон инига суқар.
9Муқаддас тоғимнинг[65] гир атрофида
Улар зарар келтирмас ё чақмас.
Ҳа, сувлар тўлдирганидай денгизни,
Ер юзи тўлиқ билади Эгамизни.

 

10Мана, Эссайнинг илдизидан чиққан[66] шоҳ ўша куни халқларга байроқ бўлиб туради. Элатлар уни излаб келадилар, Унинг маскани улуғворликка тўлади.
11Ўша куни Раббий қўлини иккинчи марта узатади. У Ўз халқидан қолганларини қутқаради. Уларни Оссуриядан, Мисрнинг шимолий ва жанубий ҳудудларидан[67], Ҳабашистондан[68] йиғиб келади. Эламдан[69], Бобилдан[70], Хоматдан[71] ва денгиз соҳилларидан олиб келади.

 

12Элатларга У белгисини кўрсатиб,
Исроилнинг қувилганларини тўплайди.
Ер юзининг тўрт бурчагидан йиғади
Яҳудонинг тарқалиб кетганларини.
13Эфрайимнинг[72] ҳасадгўйлигини қирқади,
Яҳудонинг хусуматини тўхтатади,
Эфрайим Яҳудога ҳасад қилмас,
Яҳудо Эфрайимга хусумат қилмас.
14Ғарбда улар филистларга чангал солади,
Биргаликда Шарқ халқини талайди,
Эдом, Мўаб[73] уларга бўйин эгади,
Оммон халқи[74] тиз чўкади.
15Эгамиз тамомила қириб юборар
Қизил денгизнинг қўлтиғини[75].
Фурот дарёсига қарши қўл кўтаради.
Гармсел келтириб, жизғанак қилиб,
Дарёни етти саёз ирмоққа бўлиб ташлайди,
Ирмоқлардан бир–бир ҳатлаб ўтса бўлади.
16Ҳа, Исроил Мисрдан чиққанда,
Уларга йўл очилганидай
Эгамизнинг халқидан қолганларга
Оссуриядан катта йўл очилади.

 

12–БОБ

 

Шукрона қўшиғи

 

1Ўша куни сен айтасан:
“Сенга шукр айтаман, эй Эгам,
Мендан ғазабланган эдинг,
Ғазабинг босилди, эй Эгам,
Менга Сен тасалли берасан!”
2Сен яна айтасан: “Ҳа, Худо нажотимдир,
Қўрқмасман, У менинг умидимдир.
Эгам[76] менинг куч–қудратимдир[77],
У менинг қутқарувчимдир.”

 

3Шод бўлиб, Нажот чашмасидан сув оласиз.
4Ўша куни айтасиз:
“Шукроналар айтайлик Эгамизга.
Сажда қилайлик Унга!
Қилган буюк ишларини
Халқлар орасида овоза қилайлик,
Номи юксалганини ёдга солайлик!”

 

5Ҳамдлар айтинг Эгамизга!
Бутун ер юзида бўлган овоза
Унинг қилган ажойиб ишлари!
6Хитоб қилинг, ҳайқиринг шодликдан, эй Қуддус[78] аҳли,
Буюкдир орангиздаги Исроил халқининг Худоси.

 

13–БОБ

 

Худо Бобилни жазолайди

 

1Омиз ўғли Ишаёга ваҳийда Бобил тўғрисида аён бўлган башорат.

 

2Яланг тепалик узра ишора юборинг,
Уларга қараб ҳайқиринг!
Қўлларингизни кўтариб, уларга ишора беринг.
Шунда улар аслзодалар дарвозасига келар.
3Эгам айтар: “Мен Ўзим танлаганларга амр бериб,
Қаҳримни кўрсатсин, деб жангчиларимни йиғдим,
Ғалабамдан севинадиганларни тўпладим.”

 

4Қирлардаги оломоннинг товуши
Ўхшайди буюк халқнинг овозига.
Ана, шоҳликларнинг шовқин–сурони!
Элатлар йиғилмоқда.
Сарвари Олам тайёрламоқда
Жанг қилмоққа лашкарини.
5Келаётир улар узоқ ерлардан,
Ҳа, осмон гумбазининг бир бурчидан.
Эгам ва Унинг ғазаб қуроллари
Қириб юборади бутун ер юзини.

 

6Фарёд қил, Эгамизнинг куни яқин!
Ҳа, Қодир Худо кулфат юборади!
7Ҳамма қўллардан дармон кетади,
Ҳар бир инсон ваҳимага тушади.
8Улар даҳшатга тушарлар,
Дарду изтироб уларни чулғар,
Тўлғоқ тутган аёлдай букчайиб қолар.
Бир–бирига қўрқув ичра қарар,
Уларнинг юзлари ловуллаб ёнар.

 

9Мана, келаётир Эгамизнинг куни!
Аланга олаётир ғазабу қаҳр, даҳшат.
Вайронага айлантирар ер юзини,
Ер юзидан қириб ташлар гуноҳкорларни.
10Ҳа, самодаги юлдузлар, буржлар
Таратмайди ўз ёруғлигини.
Қуёш чиқса ҳам, зулмат бўлади,
Ой нурини сочмайди.

 

11Эгам айтар: “Олам билан ҳисоб–китоб қиламан қабиҳлиги учун,
Фосиқлар билан уларнинг гуноҳи учун,
Манманларнинг киборлигига чек қўяман,
Такаббурларни димоғдорлиги учун ерга ураман.
12Инсонни камёб қилурман соф олтиндан ҳам,
Одамни Офир олтинидан ҳам.
13Ғазабим алангаланган кун
Самони титратиб юборурман.
Мен, Сарвари Оламнинг ғазабидан
Замин қўзғалади ўз ўрнидан.

 

14Шунда инсон овдаги жайрондай бўлар,
Чўпонсиз қолган сурувдай бўлар,
Ҳар бири ўз халқига қайтиб кетади,
Ҳар бири ўз юртига қочиб боради.
15Топилганларнинг ҳар бири найзага илинади,
Қўлга тушган ҳар ким қиличдан ўтказилади.
16Ўзларининг кўз ўнгида
Чақалоқлари тилка–пора бўлади.
Уйлари талон–тарож бўлади,
Хотинларига тажовуз қилинади.

 

17Мана, Мидияликларни[79] уларга қарши қўяман,
Мидияликларга кумушнинг ҳеч кераги йўқ,
Улар олтинни ҳам истамаслар.
18Уларнинг ўқлари ёшларни қиради,
Шафқат кўрсатмайди улар болаларга,
Раҳм қилмайди она қорнидагиларга.
19Бобилдир шоҳликларнинг гўзали,
Бобилликлар[80] улуғворлигининг дурдонаси.
Аммо Мен, Худо, ер билан яксон қиламан
Худди Садўм, Ғамўра[81] каби уни.
20Энди у ерда ҳеч ким яшамас,
То абад ҳеч ким уни маскан қилмас.
У ерда ҳатто чодир қурилмас,
Чўпонлар сурувларини ўтлатмас.
21Аммо ёввойи ҳайвонлар бу ерда ётар,
Уйлар йиртқичлар билан тўлар,
У ерда бойқушлар жойлашар,
Эчкилар у ерда шаталоқ отар.
22Увиллашар сиртлонлар қалъаларда,
Чиябўрилар гўзал саройларда.

 

Ўша вақт яқин орада келади,
Ўша кун келмасдан қолмайди.”

 

14–БОБ

 

Исроил халқи сургундан қайтади

 

1Аммо Ёқуб хонадонига Эгам шафқат қилади,
У яна Исроил хонадонини танлаб олади.
Ёқуб наслига ўз ерида ором беради,
Бирлашади мусофирлар улар билан,
Қўшилади Ёқуб хонадони билан.
2Халқлар ўз юртларига Исроилни бошлаб боради,
Улар Исроил хонадонининг мулки бўлади.
Исроил Эгамнинг ерида халқларни қул, чўри қилади.
Ўзини асир қилганларни Исроил халқи асир қилади,
Золимлар устидан у ҳукмронлик қилади.

 

Бобил шоҳини мазах қилиш

 

3Эгам сизни қайғу, қий–чувдан қутқарганда, сизга азоб берган оғир ишдан халос қилганда, 4Бобил шоҳига қарши бу сўзларни қўллайсиз:

 

“Мана, золимнинг куни битди–я!
Зўравон[82] тамом бўлди–я!
5Эгам синдирди фосиқларнинг таёғини,
Ҳукмдорларнинг ҳассасини!
6Бу ҳасса халқларни роса урарди,
Тўхтовсиз калтакларди,
Халқларга ғазаб ила ҳукмронлик қиларди,
Шафқат қилмай таъқиб қиларди.
7Жамики замин тинч, осуда,
Улар севинч ила қўшиқ айтмоқда.
8Ҳатто сарв дарахтлари ҳалокатингдан мамнун,
Лубнон садрлари ҳам айтар:
‘Энди сен чуқурда ётибсан,
Ҳеч ким бизни кесгани келмас.’

 

9Ўликлар диёри[83] жонланиб қолди:
Ана, келди, кутиб олайлик, дея.
Қара, уйғонди сени деб
Ер юзи йўлбошчиларининг руҳлари.
Тахтларидан оёққа қалқиди
Жамики халқларнинг шоҳлари.
10Эй Бобил шоҳи!
Ҳаммалари сенга қараб айтади:
‘Ҳатто сен ҳам биздай ночор бўлдинг–а,
Бизнинг кунимиз тушди сенинг бошингга.’
11Улуғворлигинг, кайфу сафолар товуши
Улоқтирилди ўликлар диёрига!
Остингдаги қуртлар кўрпачангдир,
Чувалчанглар сенинг тўшагингдир.

 

12Қандай қилиб тушиб кетдинг самодан,
Эй Зуҳра юлдуз, Тонг ўғли?!
Халқларни ерга улоқтирган эдинг!
Ерга қулаб тушдинг–ку ўзинг!
13Ҳа, ўзингча айтган эдинг:
‘Мен чиқиб бораман самоларга,
Тахтимни кўтараман
Худонинг юлдузлари тепасига.
Ўтираман худолар йиғиладиган тоғда,
Шимолнинг энг чеккасида.
14Булутлар тепасига чиқиб бораман,
Худойи Таолодай бўламан.’
15Аммо сен улоқтирилгансан ўликлар диёрига,
Чуқурликнинг туб–тубига.
16Кўрганлар сенга тикилиб қолади,
Кўнгилларида шундай ўй кечади:
‘Ўша одамми бу заминни титратган,
Шоҳликларни ларзага солган?!
17Шуми оламни саҳрога айлантирган?!
Шаҳарларни ер билан яксон қилган,
Асирларни қўйиб юбормаган?!’
18Ўзларининг қабрларида ҳар бири,
Халқларнинг шоҳи бўлганларнинг ҳаммаси
Ҳурмат билан ётибди.
19Аммо сен улоқтирилгансан
Жирканч чирик шохчадай қабрингдан.
Тош чуқурга тушадиган жасадлар,
Қиличдан қулаган жасадлар
Бўлар сенинг кафанинг.
20Ахир, ўз юртингни вайрон қилгансан,
Халқингни ўзинг ўлдиргансан.
Энди улар қатори дафн қилинмассан.
Эй фосиқ, сенинг наслинг
То абад тилга олинмас!

 

21Отасининг[84] гуноҳлари учун
Ўғилларини жаллодга топширинг.
Улар асло кўтарилмас.
Энди ерга эгалик қилмас,
Ер юзида шаҳарлар барпо қилмас.”

 

Худо Бобилни вайрон қилади

 

22Қуйидагилар Сарвари Оламнинг сўзидир. “Мен Бобилга қарши қўзғаламан. Мен Бобилдагиларнинг номини ҳам, қолган–қутганини ҳам, уруғ–аймоғини ҳам йўқ қиламан”, — деб айтмоқда Эгамиз. 23“Мен Бобилни типратиканларга мулк қилиб бераман. Уни ботқоққа айлантираман. Харобазор қилиб, супуриб ташлайман”, — деб айтмоқда Сарвари Олам.

 

Худо Оссурия халқини вайрон қилади

 

24Сарвари Олам онт ичиб айтди:

 

“Ҳа, Менинг белгилаганим бажо бўлади,
Менинг режалаштирганим юз беради.
25Оссурия халқини Ўз еримда синдираман,
Тоғларимда уни оёқ ости қиламан.
Унинг бўйинтуруғи юртимдан олинади,
Юки Исроилнинг елкаларидан улоқтирилади.
26Бутун олам учун шу режани туздим,
Бутун халқларга қарши қўлимни кўтардим.”

 

27Сарвари Олам режа қилган!
Қани, буни ким бекор қила олади?!
Унинг қўли кўтарилган!
Қани, уни ким ортига қайтара олади?!

 

Худо Филистларни вайрон қилади

 

28Шоҳ Охоз вафот этган йили[85] бу башорат аён қилинди:

 

29“Бизни урган таёқ[86] синди”, деб
Севинмангиз, эй Филистлар!
Ахир, илоннинг тухумидан қора илон чиқади!
Унинг боласи ваҳимали аждар бўлади!
30Мана, қашшоқларнинг тўнғичи тўйяпти,
Муҳтожлар эсон–омон ётибди.
Аммо сизнинг илдизингизни очликдан қуритаман,
Қолган–қутганларингиз эса қирилиб кетасиз.
31Эй Филистлар, ҳаммангиз
Азадан адойи тамом бўласиз.
Фарёд қил, эй дарвоза! Йиғла, эй шаҳар![87]
Шимолдан[88] уруш ҳиди чиқаётир,
Ўша лашкар сафдан чиқмай келаётир.

 

32Халқларнинг элчиларига қандай жавоб берилар?
“Эгамиз Қуддусни[89] барқарор қилди.
Ўз халқи орасида муҳтож бўлганлар
У ерда паноҳ топади”, — жавоб шудир.

 

15–БОБ

 

Худо Мўабни вайрон қилади

 

1Мўаб[90] ҳақида башорат.

 

Вайрона бўлди тунда,
Мўабдаги Ор шаҳри нидосиз ётар.
Вайрона бўлди тунда,
Мўабдаги Хир шаҳри[91] нидосиз ётар.
2Мўаб халқи ўз худосининг уйига чиқди фарёд қилгани,
Ҳа, Дибонликлар саждагоҳига чиқди нола қилгани.
Ҳар бирининг боши қирилган,
Ҳар бирининг соқоли олинган,
Наво ва Мидаво шаҳарлари учун Мўаб нола чекар.
3Кўчаларда халқ қанорга ўранган[92].
Томларда, хиёбонларда фарёд қилиб,
Ҳаммаси кўз ёшларини тўкар.
4Хашбон, Элалей аҳли фарёд чекар,
Уларнинг овози Яхазгача эшитилар.
Мўабнинг қуролланганлари фарёд этар,
Улар қўрқувдан қалтирар.

 

5Юрагим Мўаб учун фарёд қилади,
Қочоқлар қочиб борар Зўварга,
Эглат–Шалишиё шаҳрига.
Лухит тепалигига ҳам улар йиғлаб боради.
Ҳатто Хўронайм йўлида
Улар ҳалокат туфайли фиғон чекади.
6Ҳа, ўтлар қуриб адо бўлди,
Майсалар тамом бўлди.
Яшилликдан асар қолмади,
Нимрим суви хароб бўлди.
7Энди улар ўзлари эришган бойликларни,
Ўзларининг ҳамма мол–мулкларини
Арабим сойлиги орқали олиб кетади.
8Фарёд етиб борган Эхлайим шаҳригача,
Йиғи етиб борган Бэр Элим шаҳригача,
Мўаб юрти оҳу нолага тўлди!
9Ана, Дибондаги сувлар[93] қон билан тўла!
Аммо энди Худо Дибонга[94] баттарини қилади.
Мўабнинг қочиб қутулганларига,
Юртдаги қолган–қутганларининг бошига
Шерларни олиб келаман.

 

16–БОБ

 

Мўаб умидсиз қолади

 

1Қўзилар юборгин юртнинг ҳукмдорига,
Саҳро йўли орқали,
Села шаҳридан[95] азиз Сион тоғига.
2Худди дарбадар қушлардай
Бўлиб қолар ахир, Мўаб аҳли.
Улоқтирилади қуш уяси
Арнон сойлиги[96] кечувига.
3Улар шундай дейди:
“Маслаҳат бер бизга, қарор чиқар!
Куннинг ўртасида соянгни тун каби тушир.
Яширгин қувилганларни,
Ошкор қилма қочоқларни!
4Қочоқларимиз орангизда яшасин,
Қирғин келтирувчи зўравонлардан
Мўабга бошпана бўлгин.”

 

Золимлар йўқ бўлганда,
Зўравонлик барҳам топади.
Талончилар юртдан ғойиб бўлади.
5Тахт ўрнатилар садоқат ила.
Тахтда ўтирар ҳақиқатгўй бир ҳукмдор.
Бу ҳукмдор Довуд хонадонидан келиб чиқар.
У адолатпарвар, одиллик билан ҳукм чиқарар.

 

6Ҳа, эшитганмиз Мўабнинг мағрурлигини,
Унинг киборлиги, чиройи, бойлигини!
Нақадар мағрурдир у!
Аммо буларнинг ҳаммаси ёлғон!
7Энди Мўаб фарёд чексин,
Ҳамма Мўаб учун нола қилсин.
Ҳа, ўша Хир–Харасот[97] майизларини
Қўмсаб, аза тутасиз.
8Мана, ҳолдан тойди Хашбон далалари,
Сивмо узумзорлари ҳам.
Халқларнинг ҳукмдорлари эзган
Сивмонинг узум бошларини.
Улар Язиргача етиб бордилар,
Улар саҳрода кезиб юрдилар.
Новдалари бир вақтлар ўсиб кетиб,
Денгиздан ҳам ошиб ўтди.
9Шу боис Язир йиғлаганда, мен ҳам йиғлайман,
Эй Сивмо узумзорлари!
Кўз ёшларим ила сизларни шалаббо қиламан,
Эй Хашбон, Элалей шаҳарлари!
Ахир, ёзги ҳосилингиз барҳам топди,
Дон ҳосили пайтидаги ўйин–кулгилар тўхтади.
10Шодлик, хурсандчиликка
Барҳам берилган боғларда,
Узумзорларда қўшиқ айтилмас,
Шодлик қийқириқлари кўтарилмас.
Узум сиқиш чуқурларида
Ишлайдиган ҳеч ким қолмас.
Шодлик қийқириқларини Худо бостирди.
11Шу боис юрагим Мўаб учун
Арфа каби нола қилар.
Хир–Харасот[98] учун вужудим фарёд чекар.

 

12Мўаб халқи келиб, ўзини толиқтирса ҳам,
Саждагоҳига келиб, илтижолар қилса[99] ҳам,
Ҳеч нарсага эришмас.

 

13Раббий бу сўзларни илгаридан айтган эди Мўаб ҳақида. 14Энди Раббий айтар: “Ҳозир жуда кўп бўлганига қарамай, уч йилдан кейин ёлланган ишчининг муддати каби, Мўабнинг обрўси тўкилар. Халқидан қолганлари эса жуда оз, заиф бўлар.”

 

17–БОБ

 

Худо Дамашқ ва Исроилни жазолайди

 

1Дамашқ[100] ҳақида башорат.

 

“Ана, Дамашқ энди шаҳар бўлмайди!
У вайроналар уюмига айланади!
2Арор шаҳарлари тарк этилади,
Сурувлар масканига айланади,
Ҳеч ким уларни ҳуркитмайди.
3Эфрайим юртининг[101] қалъаси йўқ бўлади,
Дамашқнинг шоҳлиги кетади.
Орам халқининг қолганлари ғойиб бўлади,
Буларнинг ҳаммаси Исроил халқининг
Шуҳрати сингари барҳам топади,
— деб айтмоқда Сарвари Олам. —

 

4Ўша куни Ёқуб наслининг шуҳрати йўқолади,
Танаси озиб–тўзиб кетади.
5Мана, ўроқчилар бошоқларни ўриб олади,
Ўз қўллари билан дон ҳосилини йиғиштириб олади.
Ўша далаларда терилган буғдой бошоқларидай
Рафа сойлигида[102] Ёқуб наслидан ҳам оз қолади.
6Ҳа, зайтун дарахти қоқилганда
Дарахт учида икки–уч мева қолгандай,
Ҳосилдор шохчаларда тўрт–беш мева қолгандай
Ўша бошоқларда бир–икки дон қолади”,
— деб башорат қилар Исроил халқининг Худоси — Эгамиз.

 

7Ўша куни ҳар одам Яратганга қарайди, уларнинг кўзлари Исроил халқининг муқаддас Худосини кўради. 8Инсон қурбонгоҳларга, қўлларининг ижодига қарамайди, ўз қўли билан ясаган нарсалар — Ашерага[103] аталган устунларни, тутатқи қурбонгоҳларини кўрмайди.
9Ўша куни мустаҳкам шаҳарлари ўрмонлардаги ташландиқ жойларга ўхшаб қолади. Одамлар ташлаб кетган қир тепаликлар каби бўлади. Исроил халқи дастидан бу шаҳарлар харобазорга айланади.

 

10Ахир, сен нажоткоринг Худони унутдинг,
Паноҳ бўладиган Қоянгни эсламадинг.
Мана, сен ёқимли ўсимликлар экасан,
Бегона кўчатларни ўтқазасан.
11Уларни авайлаб–асраб ўстирасан,
Тонгда уруғдан куртак чиқартирасан,
Аммо ҳосилинг хасталигу оғир дард бўлар.

 

12Қаранг, халқларнинг кўплигини!
Улар денгиз каби гувиллайди!
Лашкарларнинг ҳайқириғи
Тўлқинлар товушидай баланддир.
13Аммо Эгам уларга танбеҳ беради,
Халқлар ҳам тўлқинлар каби йўқолиб кетади.
Улар узоқларга қочиб қолади.
Тоғлардаги шамолда учган хас–чўп каби қувилади,
Қуюн олдидаги гирдоб каби ҳайдалади.
14Оқшом пайти! Қаранглар, кулфат!
Тонг отмасдан улар йўқ бўлиб кетади.
Бизни талайдиганларнинг қисмати шундай бўлади,
Биздан тортиб олганларга мана шу насиб қилади.

 

18–БОБ

 

Худо Ҳабашистонни жазолайди

 

1Ҳолингга вой! Эй Ҳабашистон[104] дарёлари ортидаги
Қанотлар гувиллашига тўлган юрт![105]
2Нил дарёси орқали хабарчиларини жўнатадиган,
Денгиз орқали папирус кемаларини юборадиган юрт!
Сенинг ҳолингга вой!
Боринглар, эй чаққон хабарчилар,
Баланд бўйли, тиниқ терили халққа,
Узоқдан ҳам, яқиндан ҳам қўрқинчли бўлган халққа,
Кучли, забт этувчи халққа,
Юртида дарёлари бор халққа.

 

3Эй олам аҳли, юрт халқи!
Тоғларда байроқ кўтарилганда, кўрасиз,
Бурғу чалинганда, эшитасиз.

 

4Мана, Эгам менга шундай демоқда:
“Қоқ тушда куйдирай, деган ёрқин қуёш нури каби,
Ҳосил мавсумида осмонни босай, деган қора булут каби
Энди жим бўлиб, Ўз масканимдан кузатиб тураман.”
5Ҳосил йиғилмасдан олдин, ғунча очилганда,
Узум пишиб етилай деганда
Эгам новдаларни ток қайчи ила кесади,
Куртакларни эса узиб ташлайди.
6Уларнинг ҳаммаси қолиб кетади
Тоғлардаги йиртқич қушларга,
Даштдаги ёввойи ҳайвонларга.
Улар ем бўлади ёзда йиртқич қушларга,
Қишда ёввойи ҳайвонларга.

 

7Ўша пайтда ҳадялар келтирар Сарвари Оламга
Баланд бўйли, тиниқ терили Ҳабаш халқи,
Узоқдагилар ҳам, яқиндагилар ҳам қўрқадиган халқ,
Кучли, забт этувчи халқ,
Юртида дарёлари бўлган халқ.
Ҳа, бу халқ ҳадялар келтирар Сион тоғига
Сарвари Оламга аталган жойга.

 

19–БОБ

 

Худо Мисрни жазолайди

 

1Миср ҳақида башорат.

 

Ана, Эгам миниб олган учқур булутга,
У келади Мисрга.
Мисрнинг беҳуда бутлари
Унинг олдида титрар,
Мисрнинг юраги эса орқага тортар.

 

2“Миср халқини бир–бирига сапчитаман.
Ака–укалару дўстлар,
Шаҳарлару шоҳликлар
Бир–бирига қарши чиқар.
3Мисрдаги руҳлар битта қолмай қочиб кетади.
Мен Мисрнинг режаю ниятларини пучга чиқараман.
Улар қидириб қолар
Беҳуда бутларнию сеҳргарларни,
Фолбинлару оталари руҳларини.
4Мен Мисрни бераҳм хўжайинларга топшираман,
Ҳа, кучли шоҳ уларни бошқаради”,
— демоқда Сарвари Олам — Раббий.

 

5Нил суви қуриб қолади,
Дарё қуриб бораверади,
У жизғанак ер бўлади.
6Оқар сувлар бадбўй ҳид чиқаради,
Мисрдаги Нил пасайиб, қурийди.
Поялару қамишлар чирийди.
7Нил қирғоғидаги, дарё бўйидаги қамишлар,
Нил бўйига экилган ҳамма экинлар
Қуриб кетади, совурилади,
Улардан ҳеч нарса қолмайди.
8Балиқчилар аза тутар,
Нилга қармоқ ташлаганлар йиғлар,
Сувга тўр ёйганлар умидсиз бўлар.
9Зиғир толасига ишлов берадиганлар
Шарманда бўладилар,
Оқ мато тўқийдиганлар[106]
Уятга қолиб кетадилар.
10Уларнинг дастгоҳлари ишдан чиқади,
Барча ишчилари тушкунликка тушади.

 

11Эй Зўван[107] шаҳзодалари, ғирт аҳмоқсиз ахир,
Эй Фиръавн маслаҳатчилари, сизнинг донолигингиз ҳам шундай.
Маслаҳатларингиз даф бўлади.
Қандай қилиб сиз фиръавнга:
“Биз доноларнинг ўғлимиз,
Қадим шоҳлар наслиданмиз”, дея айта оласиз?!
12Эй Фиръавн, қани ўша доно одамларингиз?!
Сарвари Олам Мисрга нима режа қилганини
Улар сизга билдирсин, айтсин.
13Мана, Зўван шаҳзодалари аҳмоқ бўлдилар,
Нуф[108] шаҳзодалари алдандилар.
Мисрни ўз қабила бошлиқлари йўлдан урдилар,
14Уларнинг ақлини Эгам чалкаштирди,
Қусиғига думалайдиган маст қандай бўлса,
Мисрни улар шундай йўлдан оздирар.
15Мисрга ҳеч ким ёрдам бера олмас,
На боши, на қуйруғи, на хурмоси, на қамиши.

 

Миср Эгамизга сажда қилади

 

16Ўша куни Миср хотин кишига ўхшаб қолади. Сарвари Олам унга қарши қўлини кўтаради, шунда Миср титраб даҳшатга тушади. 17Яҳудо Мисрликларни даҳшатга солади. Сарвари Олам уларни ваҳимага солганини эслаган ҳар бир одам даҳшатга тушади.
18Ўша кунга келиб, Мисрдаги бешта шаҳар иброний тилида[109] гапирадиган бўлади. Улар Сарвари Олам олдида онт ичадилар. Бу шаҳарлардан бири “Қуёш шаҳри”[110], деб аталади.
19Ўша куни Мисрнинг ўртасида Эгамиз учун бир қурбонгоҳ, чегарада бир муқаддас тош ўрнатилади. 20Булар Сарвари Олам учун Мисрда бир белги ва гувоҳ бўлади. Халқ золимлар дастидан ёлворганда, Эгамиз уларни қутқарадиган бир ҳимоячи юборади. У халқни қутқаради. 21Эгамиз Ўзини Мисрликларга зоҳир қилади. Мисрликлар ҳам ўша куни Уни танийдилар. Эгамизга қурбонликлар келтириб, назрлар атаб, сажда қиладилар. Унга ваъда бериб, ваъдаларини адо этадилар. 22Эгамиз Мисрликларни хасталик келтириш билан жазолайди, кейин шифо беради. Улар Эгамизга ёлворадилар, Эгамиз уларга шифо беради. 23Ўша куни Миср билан Оссурия ўртасида бир йўл бўлади. Оссуриялик Мисрга, Мисрлик Оссурияга бориб келаверади. Оссурияликлар билан Мисрликлар биргаликда сажда қиладилар.
24Ўша куни Миср билан Оссурия қаторида Исроил учинчи халқ бўлади. Учалови ер юзига барака бўлади. 25Ҳа, Сарвари Олам шундай деган: “Барака топинглар! Эй халқим Миср, қўлларимнинг ижоди Оссурия, Ўзимнинг мулким Исроил!”

 

20–БОБ

 

Яланғоч Ишаё халқ учун нишонадир

 

1Оссурия шоҳи Саргон ўз лашкарбошисини Ашдод шаҳрига юборди. Лашкарбоши келиб Ашдодни қўлга олди[111]. 2Ўша пайтда Омиз ўғли Ишаёга Эгамиз шундай деди:
— Қани, эгнингдаги қанорни[112] еч, оёқларингдаги чориқларингни еч.
Ишаё айтилганларни қилди. У яланғоч, ялангоёқ юрадиган бўлди. 3Шунда Эгамиз деди:
— Қулим Ишаё уч йил яланғоч, ялангоёқ юргани Миср ва Ҳабашистон[113] тўғрисида белги ва нишона бўлди. 4Оссурия шоҳи Миср асирларини, Ҳабашистон тутқунларини, ёшу қарисини яланғоч, ялангоёқ, уятли жойлари очиқ ҳолда ҳайдаб кетади. Миср шарманда бўлади. 5Ҳабашистонга умид боғлаган, Мисрдан фахрланган халқ иснодга қолади. 6Ўша куни қирғоқдаги юртнинг аҳолиси[114] шундай деб айтади: “Биз ишонганларнинг аҳволини кўриб қўйинг. Улар бизга ёрдам бериб Оссурия шоҳининг қўлидан қутқаради, деб юрардик. Энди қандай қутуларканмиз?!”

 

21–БОБ

 

Бобилнинг қулаши ҳақида башорат

 

1Денгиз бўйидаги саҳро[115] ҳақида башорат.

 

Нагав узра кетма–кет эсаётган бўронлар каби,
Чўл — қўрқинчли юртдан келаётир у.

 

2Оғир бир ваҳий кўрдим:
Хоин хоинлик қилаётир,
Босқинчи талон–тарож қилаётир.
Эгамнинг сўзларини эшитдим:
“Эй Элам халқи, ҳужум қил,
Эй Мидия[116] халқи, қамал қил!
Жамики нолаларга барҳам бераман!”

 

3Эвоҳ, кўрганларимдан ичимда оғриқ турди,
Туғаётган аёл каби азоблар мени қамради.
Икки букилдим эшитганларимдан,
Даҳшатга тушдим кўрганларимдан.
4Юрагим увишиб кетди,
Қўрқувдан титраб кетдим.
Оқшомни кутгандим,
У эса қўрқувга тўла.

 

5Дастурхон ҳозирламоқдалар,
Гиламлар тўшаб, еб–ичмоқдалар.
Қўзғалинг, эй раҳнамолар, қалқонларни ёғланг!

 

6Раббий менга шундай деди:
“Қани, бир қоровул қўй,
Кўрганини етказсин.
7Жанг араваларининг, отлиқларнинг,
Эшакларга, туяларга минганларнинг
Жуфт–жуфт бўлиб келганини кўради.
Яхшилаб эътибор берсин.”
8Шу лаҳзада қоровул шердай ўкириб қолди[117]:
“Эй тўрам, мен кундузи ҳар доим
Қоровул минорасида тураман,
Ҳар тун ҳам жойимдаман.
9Ана, жанг аравалари, отлиқлар
Жуфт–жуфт бўлиб келаётир!”
Шу он у бақириб хабар берди:
“Қулади, Бобил қулади![118]
Бутлари синиб, ер билан битта бўлди!”

 

10Эҳ, халқим!
Хирмонда буғдой каби янчилган[119] халқим!
Исроил халқининг Худоси — Сарвари Оламдан
Эшитганларимни сизга билдирдим.

 

Эдом ҳақида башорат

 

11Думах[120] ҳақида башорат.

 

Сеирдан[121] мени чақиришар:
“Эй посбон, қачон тонг отар?
Қачон тонг отар?”
12Жавобим шудир: “Тонг отаётир,
Аммо яна кеч киради.
Кўпроқ билмоқчи бўлсангиз,
Яна қайтиб келинг.”

 

Арабистон ҳақида башорат

 

13Арабистон ҳақида башорат.

 

Ғарб ўрмонларида тунайсиз,
Эй Дедон[122] карвонлари!
14Эй Темо[123] аҳолиси!
Сув келтиринг, ташналарга пешвоз чиқинг!
Қутулиб омон қолганларга нон беринг!
15Ахир, улар қочаётирлар қиличдан,
Яланғочланган қиличдан,
Таранг тортилган ёйлардан,
Шафқатсиз урушлардан.

 

16Раббий менга шундай деди: “Яна бир йилдан кейин, ёлланган ишчининг муддати каби Кедарнинг[124] улуғворлиги барҳам топади. 17Кедарнинг камонкашу ёйандозларидан озгинаси қолади.” Ҳа, Исроил халқининг Худоси — Эгамиз шундай деди.

 

22–БОБ

 

Қуддус ҳақида башорат

 

1-2Ваҳий водийси[125] ҳақида башорат.

 

Эй шовқин–сурондан шод бўлган шаҳар аҳли,
Нима бўлди сизга, томларга чиқиб олдингиз?[126]
Орангиздан ўлганлар қиличдан эмас,
Улар жанг қилиб ўлган эмас.
3Йўлбошчиларингиз ёйини ташлаб,
Ҳаммаси асирга тушди.
Улар узоққа қочганди,
Аммо ҳаммаси асирга тушди.
4Шунда мен дедим:
“Ёлғиз қолдиринг мени,
Аччиқ–аччиқ йиғлайин.
Тасалли беришга уринманг менга,
Ахир, учради халқим қирғинга!”

 

5Зотан, Сарвари Олам — Раббий бир кун белгилади,
У куни Ваҳий водийсида қий–чув, зулм ва саросима ҳукм суради.
Деворлар қулаётир,
Одамлар тоғларга қараб фарёд қилаётир.
6Элам[127] лашкари ўқдонларини тайёрлади,
Жанг аравалари, отлиқлари билан келди,
Хир лашкари қалқонларини очди.
7Мана, гўзал водийларингиз жанг аравалари билан тўлди,
Отлиқлар шаҳар дарвозалари олдига йиғилди.
8Эвоҳ, Яҳудо ҳимоясиз қолди!

 

Ўша куни сизлар “Лубнон Ўрмони” деган уйдаги[128] қуролларга ишондингиз. 9Довуд қалъаси деворларининг ёриқлари жуда кўп. Буни кўриб сизлар Қуйи ҳовуздан сув тўпладингиз. 10Қуддусдаги уйларни санаб чиқдингиз. Шаҳар деворларини мустаҳкамлаш учун уйларни буздингиз. 11Эски ҳовуз сувларини тўплаш учун икки девор ўртасида[129]сардоба қурдингиз. Аммо буни илгаридан режа қилган Худони ёдга олмадингиз. Амалга оширадиган Худони хаёлингизга ҳам келтирмадингиз.

 

12Ўша куни Сарвари Олам — Раббий:
“Йиғланг, аза тутинг”, деб айтди.
“Сочларингизни кесиб, қанорга ўранинг[130]”, деди У.
13Аммо буни қаранг!
Шодлигу кайфу сафо!
“Эрта–индин ўлиб кетамиз,
Келинглар, еб–ичиб қолайлик”, деб
Сизлар буқа, қўйлар сўйдингиз,
Гўшт еб, майхўрлик қилдингиз.
14Шунда Сарвари Оламнинг Ўзи менга шундай деди:
“Бу гуноҳларингиз кечирилмас ўлгунингизгача.”
Ҳа, буни Сарвари Олам — Раббий айтмоқда.

 

Шавнага берилган огоҳлантириш

 

15Сарвари Олам — Раббий шундай айтмоқда: “Қани, шоҳнинг ўнг қўл вазири, сарой аъёни Шавнанинг[131] олдига бориб, шундай деб айт: 16‘Бу ерда нима ишинг бор?! Бу ерда сенинг киминг борки, ўзингга қабр қазибсан?! Юксакда ўзингга қабр қазибсан, қояда ўзингга маскан қилибсан?! 17Мана, Мен, Эганг, сени улоқтираман. Эй кучли инсон! Мен сени чирпирак қилиб шиддат билан улоқтираман. 18Мен сени айлантириб–айлантириб, тўп каби кенг бир юртга учириб юбораман. Сен ўша ерда ўлиб кетасан. Улуғвор жанг араваларинг ўша ерда қолиб кетади. Хўжайининг хонадонига сен шармандалик келтирасан! 19Мен сени ўз жойингдан қўзғатаман. Сен ўз лавозимингдан олинасан.
20Ўша куни Хилқиёнинг ўғли қулим Элияқимни[132] чақираман. 21Сенинг либосларингни унга кийдираман. Камарингни унга боғлаб, сенинг бутун ҳукмронлигингни унга бераман. У Қуддус аҳолисига, Яҳудо халқига ота бўлади. 22Довуд хонадонининг калитини[133] унга бераман. У очганда, ҳеч ким беркитолмайди. У беркитганда, ҳеч ким очолмайди. 23Мен уни мустаҳкам жойга қоқилган қозиқ қиламан, у ўз уруғи учун шуҳрат тахти бўлади. 24Уруғидан чиққан ҳар ким, косадан пиёлаларгача бўлган ҳар бир кичик идиш ўша қозиққа юкланади.’
25Ўша куни мустаҳкам жойга қоқилган қозиқ жойидан чиқиб, синиб кетади, — демоқда Сарвари Олам. — Унга осилган юк ҳам йўқ бўлиб кетади.” Эгамиз шундай деб айтди.

 

23–БОБ

 

Худо Тир шаҳрини жазолайди

 

1Тир[134] ҳақида башорат.

 

Эй Таршиш[135] кемалари, фарёд қилинг!
Энди йўқ бошпанангиз!
Кипр[136] соҳилида эшитган хабарлар.
Мана, уларнинг ҳаммаси равшан.

 

2Сукут сақланг, эй орол халқи!
Эй Сидон[137] савдогарлари!
Бир пайтлар кемаларга тўла эдингиз.
3Шихор[138] дони, Нилнинг ҳосили
Тирнинг даромади бўлган эди,
У элатлардан фойда қиларди.
4Уят сенга, эй Сидон!
Ахир, Тир, денгиз бўйидаги қалъа шундай демоқда:
“На тўлғоқ азобин чекдим, на туғдим,
На ўғиллар, на қизлар улғайтирдим.”
5Тир тўғрисида эшитганда,
Мисрнинг юраги қинидан чиқай дейди.

 

6Таршишга жўнанг, эй қирғоқ аҳолиси,
Фарёд қилинг!
7Қадимда барпо бўлган,
Такаббур шаҳрингизнинг ҳоли не бўлди?
Энди дарбадар бўласиз,
Узоқ, бегона юртни ватан қиласиз.
8Тирга қарши ким бундай қарор чиқарди?
Бу шаҳар шоҳларга тож кийдирганди,
Савдогарлари ҳукмдор эди,
Бутун дунё уларни иззат қиларди.
9Сарвари Олам қабул қилди бу қарорни:
“Такаббурлиги, улуғворлиги йўқ бўлсин,
Бутун олам иззат қилганлар ерга урилсин.”

 

10Эй Таршиш аҳли!
Нил бўйидаги деҳқонлар каби
Ерларингга ишлов бер[139].
Ахир, бандаргоҳинг йўқ энди[140].
11“Канъон қалъалари вайрон бўлсин”, деб
Эгамиз амр берди.
Ҳа, У денгизга қарши қўл кўтарди,
Шоҳликларни титратди.
12Эгамиз шундай деди:
“Зулм чеккан, эй Сидон аҳли,
Энди хурсандчилик билмай ўтасан.
Қани, Кипрга жўна,
У ерда роҳат нималигин билмай ўтасан.”

 

13Ана Бобил[141] юртига боқ, энди унинг халқи йўқ. Оссурияликлар қуршов миноралари қурдилар, Бобилликларнинг саройларини яксон қилдилар. Юртни вайронага айлантирдилар, ёввойи ҳайвонларга бердилар.

 

14Фарёд қилинг, эй Таршиш кемалари,
Энди йўқ бошпанангиз![142]

 

15Шундан кейин Тир шаҳри бир шоҳнинг умрича — етмиш йилга унутилади. Етмиш йил ўтгандан кейин, Тир ҳам қуйидаги қўшиқда айтилган фоҳишадай бўлади.

 

16Арфангни ол, шаҳар бўйлаб кез,
Эй ҳамма унутган фоҳиша!
Қани, гўзал қилиб чал–чи!
Қўшиқ кетидан қўшиқ куйла–чи!
Балки сени эслаб қоларлар.

 

17Етмиш йил ўтгач, Эгамиз Тир билан яна алоқада бўлади. Аммо Тир пул учун яна фоҳишалик қила бошлайди. Дунёнинг ҳамма шоҳликларига фоҳиша бўлади. 18Шаҳар тижоратдан ва фаҳшдан олган даромадларини Эгамизга атайди. Даромадлар йиғилмайди ҳам, сақланмайди ҳам. Тижоратдан олганларини тўйгунча есинлар, чиройли кийинсинлар, деб даромад Эгамизнинг ҳузурида яшаётганларга берилади.

 

24–БОБ

 

Эгамиз ер юзини жазолайди

 

1Ана, Эгамиз хароб этади ер юзини,
Вайронага айлантиради уни,
Остин–устин қилади ер юзини,
Тарқатиб юборади замин аҳлини.
2Бир тақдир кутмоқда
Халқу руҳонийни,
Қул ва унинг эгасини,
Чўрию унинг бекасини,
Харидору сотувчиларни,
Қарздору қарз берувчини,
Судхўру қарз олганни.
3Дунё тамом вайрон бўлади,
Ер юзи ўлжага айланади.
Ҳа, Эгамизнинг каломи шудир.

 

4Дунё қуриб, вайрон бўлади,
Ер юзи қайғуриб, тамом бўлади,
Дунёнинг мағрур халқи кучдан қолади.
5Замин булғанди,
Ахир, унинг аҳли қонунларни бузди,
Худонинг кўрсатмаларини оёқ ости қилди.
Ҳа, абадий аҳд бузилди.
6Шу боис лаънат оламни еб битиради,
Олам аҳли гуноҳи жазосин тортади,
Шу сабабдан улар йўқолиб бормоқда,
Жуда оз одамлар қутулиб қолди.
7Янги шаробинг тугади, токларинг қуриди,
Илгари шод бўлганлар оғир нафас олмоқда.
8Доиранинг жўшқин садоси кесилди,
Шодон овозлар энди эшитилмайди,
Арфанинг шўх садоси сукутга толди.
9Энди шароб ичиб, қўшиқ айтмаслар,
Ичганга шаробнинг таъми аччиқ туюлар.
10Вайрона шаҳар ташландиқ бўлди,
Ҳамма уй беркилган, кириб бўлмайди.
11Шароб йўқлигидан кўчаларда шовқин–сурон.
Эвоҳ, шодликдан асар ҳам қолмади,
Дунёни севинч тарк этди.
12Шаҳар харобазор,
Дарвозалари эса парча–парча.
13Ҳа, ҳосил мавсумидан кейин,
Зайтун дарахти ёки узумзор қандай бўлса,
Дунёдаги халқлар ҳам шундай яланғоч бўлиб қолади.

 

14Мана, ғарбдагилар
Эгамизнинг буюклигини овоза қиладилар.
Улар овозларини юксалтириб,
Севинчдан ҳайқирадилар.
15Шу боис, эй шарқ аҳли, Эгамизга ҳамду сано айтинг,
Эй денгиз оролларида яшовчилар,
Исроил халқининг Худоси — Эгамизга ҳамду сано айтинг.
16Дунёнинг энг четидан қўшиқлар эшитурмиз:
“Одил Худога шарафлар бўлсин!”

 

Аммо мен: “Тамом бўлдим! Тамом бўлдим!
Энди ҳолимга вой! — дедим. —
Хоинлар сотмоқдалар,
Ҳа, улар хоинлик қилмоқдалар!”
17Эй олам аҳли, сизни ваҳима,
Тузоқ ва чоҳ кутмоқда.
18Ваҳимали овозни эшитиб қочган чуқурга тушар,
Чуқурдан чиққан эса тузоққа илинар,
Самоларнинг қопқаси очилади,
Оламнинг пойдевори титраб кетади.

 

19Ер парча–парча бўлиб,
Майдаланиб кетади.
Ер қаттиқ тебранади.
20Замин маст одамдай гандираклайди,
Даладаги чайладай тебранади.
Гуноҳларнинг оғирлигидан букчайиб қолади,
Йиқилади–ю, қайтиб тура олмайди.

 

21Ўша куни Эгамиз юқоридаги самовий кучларга,
Пастдаги замин шоҳларига жазо беради.
22Улар чоҳдаги асирлар каби
Бир жойга йиғиб олинади,
Зиндонга қамаб қўйилади,
Кейинроқ улар жазоланади.

 

23Ой хижолат бўлар, қуёш шарманда бўлар,
Сарвари Олам Қуддусдаги Сион тоғида ҳукмрон бўлар.
Халқ оқсоқолларига У Ўз улуғворлигини намоён қилар.

 

25–БОБ

 

Шукрона қўшиғи

 

1Эй Эгам, Сен менинг Худойимсан.
Сен ажойиб ишлар қилгансан,
Мен Сени шарафлайман.
Қадим даврлардан режалар тузгансан,
Улар садоқатли ва ишончлидир.
2Яксон қилдинг душманларимиз қалъаларини,
Вайронага айлантирдинг мустаҳкам шаҳарларини,
Йўқ қилдинг узоқ юртдаги ажойиб саройларини,
Улар ҳеч қачон қайта тикланмас.
3Энди кучли халқлар Сени иззат қилади,
Шафқатсиз халқлар Сенга сажда қилади.
4Камбағал, бечоралар кулфатда қолганда,
Сен уларга бошпана бўлдинг.
Пешиндаги жазирамадан соя,
Жаладан паноҳ бўлдинг.
Ваҳший ғанимларнинг ҳужуми бўрондай бўлди.
Сен эса бизнинг паноҳимиз бўлдинг.
5Душман шовқин–сурони
Саҳро иссиғи каби бўлганда,
Жазирама иссиқни Сен
Булутлар сояси ила босдинг.
Душманнинг севинч қўшиғи
Садоларини ўчирдинг.

 

Худо зиёфат тайёрлайди

 

6Бу тоғда[143]Сарвари Олам
Жамики халқлар учун
Ажойиб зиёфат тайёрлар.
Бой дастурхон, сара шароблар,
Ёғли гўштлар, тиниқ шароб тортилади.
7Ўша куни Эгам жамики халқлар устидан
Кафанларини ечиб ташлайди.
Мана шу тоғда Эгам
Халқларни ўраган, элатлар устидаги
Ёпинчиқни олиб ташлайди.
Ҳа, У ўлимни бутунлай ютиб юборади.
8Эгам Худо ҳамманинг кўз ёшларини артиб қўяди,
Бутун ер юзида Ўз халқининг уятини олиб ташлайди.
Ҳа, Эгам шундай деб айтган!

 

9Ўша куни улар шундай дейдилар:
“Мана, бизнинг Худойимиз,
Қутқарсин, деб уни кутгандик,
У бизга нажот берди.
Келинглар, қувонайлик, севинайлик!
Умид қилиб кутгандик,
Мана, бизнинг Эгамиз.”

 

Худо Мўабни жазолайди

 

10Эгамнинг Ўзи бу тоғни ҳимоя қилар.
Мўаб[144] халқи янчилган сомондай эзилар,
Чиритиш учун гўнг чуқурга улоқтирилар.
11Ҳа, улар бор кучи билан
Сузувчига ўхшаб чуқурдан чиқишга интилар.
Аммо Худо уларнинг ғурурини яксон қилар,
Қўлларининг моҳирлиги фойда бермас.
12Мўабнинг қалъа деворлари бузиб ташланар,
Вайронага айланар, ер билан яксон бўлар.

 

26–БОБ

 

Худо Ўз халқига ғалаба беради

 

1Ўша куни Яҳудо юртида ушбу қўшиқ куйланар:

 

“Мана, шаҳримиз қудратлидир!
Эгамиз бизнинг қалъамиздир,
Унинг Ўзи бизга нажот беради.
2Очинг шаҳар дарвозаларини!
Садоқатли солиҳ халқ ичкари кирсин!
3Эй Эгамиз, Сенга ишониб,
Фикри–зикри Сендан узилмайдиганга
Ўзинг комил тинчлик ато қиласан.
4Эгамизга то абад ишон,
Унинг Ўзи[145] абадий Қоямиздир.
5Юксалганларни У йиқитди,
Такаббур шаҳарни вайрон қилиб,
Ер билан битта қилди.
6Ўша шаҳарни мазлумлар оёқ ости қилди,
У бечораларнинг қадамлари остида эзилди.”

 

7Солиҳнинг йўли текисдир,
Тўғри йўлни Сен унга тайёрлайсан.
8Эй Эгамиз, йўл–йўриқларинг ила
Сенга умид қиламиз.
Сенинг номингни шарафлаш
Кўнглимиз истагидир.
9Тун бўйи юрагим Сени қўмсайди,
Ҳа, мен Сенга интиламан.
Ер юзида Сенинг ҳукминг бўлганда,
Олам аҳли адолатни билади.
10Фосиқлар марҳамат кўрганда
Улар асло солиҳликни ўрганмас.
Ҳаққонийлик ўрнига улар эгрилик қилаверади,
Сенинг улуғворлигингни улар кўрмайди.
11Эй Эгамиз, қўлинг кўтарилган,
Жазолашга тайёр,
Аммо улар буни кўрмайди.
Халқингни деб жон куйдирганингни кўриб,
Улар шарманда бўлсин.
Ғанимларингга аталган олов уларни ютсин.

 

12Эй Эгамиз, бизга Сен тинчлик ато этасан,
Қилган ишларимизнинг барчасига
Етишганмиз Сенинг қудратинг ила.
13Эй Эгамиз Худо, сендан бошқалар
Устимиздан ҳукмронлик қилдилар,
Аммо биз ёлғиз Сенинг номингни тилга оламиз.
14Ўликлар яшамаслар,
Улар асло қайтиб келмас.
Уларни Сен жазолаб, қириб ташладинг,
Уларни тамомила хотирадан ўчирдинг.
15Эй Эгамиз, халқимизни Сен кўпайтирдинг,
Халқни кўпайтириб, Ўзинг юксалдинг,
Юртнинг барча чегараларини кенгайтирдинг.

 

16Эй Эгамиз, кулфатда қолганларида
Улар Сенга юз бурдилар,
Сенинг танқидларинг остида эгилдилар.
17Тўлғоқ тутаётган аёл оғриқдан қичқиргандай,
Тўлғониб, дод–фарёд қилгандай,
Биз ҳам Сенинг олдингда шундай бўлдик, эй Эгамиз!
18Ҳомиладор бўлиб, дард тортдик,
Аммо шамолдан бошқа ҳеч нарса кўрмадик.
На ер юзида биз ғолиб бўлдик,
На авлодлар дунёга келтирдик.

 

19Аммо Сенинг ўлик халқинг тирилади,
Таналари ўрнидан туради.
Эй тупроқ остида ётганлар, қўзғалинг,
Шодликдан ҳайқиринг!
Эй Эгамиз, шабнаминг тонгги шабнамга ўхшайди,
Замин мурдаларига ҳаёт бағишлайди.

 

Ҳукм ва қайта тикланиш

 

20Келинг, эй халқим, бир оз яшириниб туринг!
Эгамизнинг ғазаби босилгунча,
Киринг ичкарига,
Ортингиздан эшикларни ёпиб қўйинг!
21Ана, Эгамиз келаётир масканидан
Замин аҳлини гуноҳлари учун жазолагани.
Ер тўкилган қонларни фош этади,
Қотиллик қурбонларини энди яширмайди.

 

27–БОБ

 

1Ўша куни Эгамиз қиличи билан жазолар,
Шафқатсиз, баҳайбат, қудратли қиличи билан.
Жазолар Левитанни[146], ўша қочаётган илонни,
Левитанни, ҳа, ғимирлаётган илонни,
Ўлдирар денгиздаги ўша аждарҳони.

 

2Эгам айтар: “Ўша куни ажойиб узумзор[147] тўғрисида куйланг!
3Мен, Эгангиз, узумзор қўриқчисиман,
Доимо уни суғораман.
Кечаю кундуз узумзорни қўриқлайман,
Ҳеч ким унга зарар келтиролмайди.
4Мен ғазабда эмасман!
Лекин тиканлару буталар Менга қарши чиқса,
Улар билан жанг қиламан.
Уларни ёндириб ташлайман.
5Улар Мендан паноҳ излаб келсин!
Ҳа, Мен билан тинчлик ўрнатсин,
Улар Мен билан тинчлик ўрнатсин.”

 

6Вақти келиб, Ёқуб насли илдиз отади,
Исроил куртак отиб, гуллайди,
Ер юзини мевалари билан тўлдиради.

 

7Исроилнинг душманларини Эгамиз эзди!
Эгамиз Исроилни шунчалик урдими?!
Исроилнинг ғанимларини ўлдирди!
Эгамиз Исроилни шунчалик жазоладими?!
8Йўқ, Эгамиз ўз халқини жазолаганда
Уларни юртидан ҳайдаб, сургун қилди.
Шарқдан эсган бўрон каби
Уларни узоққа олиб кетди.
9Шундай қилиб, Ёқуб наслининг гуноҳлари
Тамомила унутилади.
Эгамиз шу ишни қилади.
Қурбонгоҳнинг тошлари парчаланса
Исроил кечирилади.
Тикка турган Ашерага[148] аталган устуну
Тутатқи қурбонгоҳи қолмаса,
Исроилнинг гуноҳлари ювилади.
10Мана, Исроилнинг мустаҳкам шаҳарлари ташландиқ бўлди,
Тарк этилган саҳродай, ҳувиллаган юрт бўлди.
Вайроналар орасида чорва ўтлаб юради,
Дарахтларнинг баргини еб, шип–шийдам қилади.
11Шохлари қуриб, синиб ётибди,
Аёллар келиб, уларни ёқади.
Бу халқ ақл–ҳушидан айрилган,
Яратган ҳам уларга ачинмайди,
Худо уларга марҳамат кўрсатмайди.

 

12Ўша куни, эй Исроил халқи, Эгамиз сизларни Фурот дарёсидан Миср сойлигигача бўлган ерда янчади[149]. Ҳаммангизни битта–битта йиғиб келади. 13Ўша куни катта карнай чалинади. Оссурия юртида йўқолганлар, Миср юртига қувилганлар келиб, Қуддусдаги муқаддас тоғда[150] Эгамизга сажда қилади.

 

28–БОБ

 

Худо Самарияни жазолайди

 

1Эй улуғворлик тожи бўлган шаҳар! Ҳолингга вой!
Эфрайим[151], маст–аластларининг улуғворлиги эдинг сен!
Эҳ, ажойиб, гўзал шаҳар эдинг! Шуҳратинг гулдай сўлмоқда!
Серҳосил водийдаги унумдор шаҳар эдинг.
Тубанлашдинг шаробдан!
2Мана, Раббийнинг кучли бир баҳодири бор[152].
У селга, вайрон келтирадиган қуюнга ўхшайди.
Ювиб кетадиган, тошқин жалаларга ўхшайди.
Ўз қўллари билан у Эфрайимни яксон қилади.
3Эҳ, Эфрайим маст–аластларининг улуғворлик тожи!
Ана энди оёқ остида топталади!
4Серҳосил водийдаги унумдор шаҳар эди!
Энди уларнинг шуҳрати гуллар каби сўнади.
Улар илк пишган анжирларга ўхшайди,
Пишган заҳоти юлиниб, ютиб юборилади.

 

5Ўша куни Сарвари Олам
Ўзининг халқидан қолганлари учун
Шуҳрат тожию ажойиб гулчамбар бўлади.
6Ҳукм курсисида ўтирганларга
У адолат руҳини беради.
Дарвозадан душманга зарба берадиганга
У жасорат манбаи бўлади.

 

Худо бузуқ йўлбошчиларни жазолайди

 

7Руҳоний, пайғамбарлар шароб туфайли,
Ўткир ичимликлардан гандираклаб юради.
Ҳа, шароб, бўзалардан уларнинг боши айланади,
Май дастидан улар йўлларидан адашади,
Ўткир ичимликдан гандираклаб юради.
Улар ваҳий кўрганларида хато қилади,
Қиладиган ҳукмларида адашади.
8Уларнинг дастурхони қусуққа тўла,
Бирорта ҳам тоза жой йўқ.

 

9Хўш, Худо кимларга ўргатяпти?
Кимга хабарини тушунтиряпти?
Мана шу халққа!
Энди кўкракдан ажратилган,
Сутдан айрилган гўдакларга!
10Ҳа, улар тушунарсиз гаплар,
Мазмунсиз сўзлар[153] эшитадилар.
Озгина у ерда, озгина бу ерда.
11Худо бу халққа бегона тилларда,
Тушунарсиз тилда[154] гапиради.
12Уларга шундай деган:
“Мана, ором! Чарчаганларга дам беринг.
Мана шу роҳат, ахир.”
Аммо улар эшитишдан бош тортди.
13Эгам сўзи улар учун тушунарсиз гаплар,
Мазмунсиз сўзлардай бўлади.
Озгина у ерда, озгина бу ерда.
Шундай қилиб, юрай деганингизда
Орқага йиқилиб, яраланасиз,
Тузоққа тушиб, олиб кетиласиз.

 

Қуддус ҳукмдорларига мурожаат

 

14Шу боис Эгамдан келган бу хабарни эшитинг,
Эй Қуддусдаги масхарабоз ҳукмдорлар!
15Сизлар шундай дедингиз: “Биз
Ўлим билан аҳд қилганмиз,
Ўликлар диёри[155] ила битим тузганмиз.
Даҳшатли офат келиб бошимизга тушмайди.
Ахир, ёлғонни паноҳ қилиб олганмиз,
Сохталикни чодир қилиб олганмиз.”
16Шу боис Эгамиз Раббий айтмоқда:
“Мана, Мен жойлаштиряпман Қуддусда[156]
Синалган бир тошни, пойдевор тошини.
Бу қадрли тамал тоши[157], ишончли пойдевордир.
Ҳа, унга таянганлар ҳеч қачон умидсиз бўлмайди.
17Мен адолат билан ҳукм қиламан,
Тўғрилик ўлчовим бўлади.
Сохта паноҳингизни дўл ювиб кетади,
Чодирингизни селлар ювиб кетади.
18Ўлим билан тузган аҳдингиз бекор бўлади,
Ўликлар диёри ила қилган битимингиз барбод бўлади.
Даҳшатли офат юртдан ўтаётганда,
Сизлар ер билан яксон бўласиз.
19Ҳа, ҳар тонгда, туну кун
Ўша тўфон сизни ювиб кетади.”

 

Эшитганингизни англаб етганингизда,
Бу хабар ғоят катта хавфдан дарак беради:
20Ётгани тўшагингиз калталик қилади,
Ёпингани кўрпангиз энсизлик қилади[158].
21Перазим тоғидагидай[159]
Ўз ишимни қилай, деб Эгам қўзғалади.
Гивон водийсидагидай[160] У ғазабга минади.
Ҳа, У Ўзининг ажойиб ишини қилади.
Унинг ишлари ҳайратда қолдиради.
22Масхаралашни бас қилинг энди,
Бўлмаса занжирларингиз яна оғирлашади.
Сарвари Олам — Раббий менга:
“Бутун юртни вайрон қиламан”, деб айтди.

 

Барча донолик Эгамиздандир

 

23Тингланг, овозимга қулоқ солинг,
Диққат қилинг, гапларимни эшитинг!
24Деҳқонлар экиш учун ерга ишлов бераверадими?!
Тупроқ ковлайверади–ю, ҳеч қачон экмайдими?!
25Йўқ, улар ерни текислайди,
Кейин укроп, зира уруғини сепади.
Белгиланган жойларига
Ҳар турли буғдой, арпа уруғини экади.
26Ҳа, деҳқонлар нима қилишини билади,
Худо уларга ақл–идрок берган!

 

27Ахир, укропни болға билан янчмайди,
Зирани арава ғилдираги билан эзмайди.
Мана, укропни калтак билан янчиб олади,
Зирани таёқ билан эзиб олади.
28Буғдойдан ун қилинади,
Аммо у то абад янчилмайди[161].
Арава ғилдираги буғдой устидан
Чанг бўлгунча юрғизилмайди.
29Бу донолик келар Сарвари Оламдан,
Унинг маслаҳатлари ажойиб, донолиги буюкдир.

 

29–БОБ

 

Қуддус қамалга олинади

 

1Эгам айтар: “Ҳолингга вой, эй Довуд яшаган шаҳар!
Эй Ориёл[162], Ориёл!
Йиллар ортидан йиллар ўтаверади,
Байрамларни нишонлашаверади.
2Аммо бошингга кулфат келтираман,
Фарёд қилиб, нола чекасан,
Сени қурбонгоҳ[163] қиламан.
3Атрофингда сенга қарши лашкар тўплайман,
Қамал иншоотларини ўрнатаман.
Миноралар қуриб, сени ўраб оламан.
4Ернинг остидан сен гапирасан,
Тупроқ остидан сўзларинг келади,
Овозинг шарпа овозидай ер остидан чиқади,
Гапларинг тупроқ остидан шивирлаб келади.

 

5Аммо шунда шафқатсиз душманларинг
Бирданига чанг каби учиб кетади,
Тўсатдан бўрондаги хас–чўпдай
Улар тўзиб кетади.
6Келади Мен, Сарвари Олам, гумбур–гумбур,
Зилзила, шовқин–сурон, довул,
Бўрону ютиб юборувчи аланга билан.
7Эй Қуддус[164], сизга қарши чиққан халқлар йўқ бўлиб кетади.
Сизнинг қалъангизга ҳужум қилган ваҳший элатлар
Тундаги туш каби ўтиб кетади.
8Ҳа, оч одам тушида овқат еса ҳам,
Уйғонганда, очлигича қолаверади.
Чанқаган одам тушида сув ичадию
Чанқоғи қонмасдан уйғонади.
Эй Сион тоғи, сизга қарши чиққан
Жамики элатлар ҳам шу аҳволга тушади.”

 

9Ўзингизни кар қилинг, донг қотиб қолинг,
Ўзингизни кўр қилинг, кўрмас бўлинг,
Маст бўлинг, аммо шаробдан эмас,
Гандираклаб юринг, аммо бўзадан эмас.
10Эгам сизни қаттиқ ухлатиб қўйди,
Эй пайғамбарлар, Эгам кўзларингизни уйқуга бостирди.
Эй валийлар, Эгам бошу кўзларингизни ўраб қўйди.

 

11Мана, бу ваҳийнинг ҳаммаси сизлар учун муҳрланган ўрама қоғоздай[165] бўлиб қолди. Бу ўрама қоғоз ўқий оладиганларга берилиб: “Буни ўқинг!” деб буюрилса, улар: “Йўқ, муҳрланган экан”, дейдилар. 12У ўқий олмайдиганларга берилиб: “Буни ўқинг”, деб айтилган бўлса, улар: “Биз ўқишни билмаймиз”, деб жавоб берадилар.

 

13Ҳа, Раббий айтди: “Бу халқ фақат сўздагина Менга яқинлашади,
Тилдагина Мени иззат қилади,
Юраклари эса Мендан узоқдир.
Инсон яратган қоидалар орқали Менга сажда қилади.
14Мана, Мен яна шундай бир иш қиламанки,
Бу халқ ҳайратда қолади,
Лол бўлиб, донг қотади.
Донолари доноликдан маҳрум бўлади,
Идроклилари идрокидан айрилади.”

 

15Ҳолингизга вой!
Эгамиздан режаларингизни яширяпсиз,
Ишларингизни қоронғиликда қиляпсиз.
“Ким бизни кўрарди, ким бизни биларди?” дейсиз.
16Ҳаммасини ағдар–тўнтар қиляпсиз,
Ахир, кулолни лойга тенглаштириб бўладими?!
Наҳотки буюм ўзини яратганга:
“Мени яратганинг йўқ”, деб айтса?!
Наҳотки идиш кулолга:
“Сен тушунмайсан”, деб айтса?!

 

Келажакка умид

 

17Мана, қисқа вақт ичида
Лубнон ўрмони[166] далага айланади.
Дала эса қалин ўрмон бўлади.
18Ўша куни китобдаги сўзларни карлар эшитар,
Кўрларнинг кўзлари зулматда нур кўрар.
19Бечораларга Эгам янги қувонч ато этади,
Исроил халқининг муқаддас Худоси туфайли
Муҳтожлар шод бўлади.
20Золимлар то абад йўқ бўлади,
Мазахчилар ҳалок бўлади,
Ёмонлик истовчилар қириб ташланади.
21Улар одамларга туҳмат ёғдирар,
Ҳакамларга тузоқ қўяр,
Солиҳларни адолатдан маҳрум қилар.

 

22Шу боис Иброҳимни қутқарган Эгам
Ёқуб хонадонига шундай деб айтмоқда:
“Ёқуб насли энди ҳеч қачон шарманда бўлмайди,
Қўрқувдан унинг ранги оқармайди.
23Мен яратганларни, ҳа, фарзандларини
Исроил халқи ўзининг орасида кўрганда,
Менинг номимни муқаддас деб билади,
Мен, Ёқуб наслининг Худосини муқаддас деб билади.
Ҳа, Исроил халқининг Худоси — Менинг олдимда ҳайратда туради.
24Йўлидан адашганлар ўшанда тушуниб етади,
Нолиганлар йўл–йўриқларимни ўрганади.”

 

30–БОБ

 

Мисрдан ёрдам кутиш бефойда

 

1Эгам айтар: “Эҳ, итоатсиз халқим!
Уларнинг ҳолига вой!
Менсиз маслаҳатлар қилишади.
Сулҳлар тузади, лекин Менинг Руҳим йўқ–ку уларда!
Ҳа, халқим гуноҳ устига гуноҳ орттираверади.
2Ахир, Мендан сўрамасдан Мисрга боряптилар,
Фиръавндан паноҳ сўряптилар,
Мисрдан бошпана истаяптилар.
3Аммо фиръавннинг ҳимояси уларга шармандалик бўлади,
Мисрнинг бошпанаси уларни уятга қолдиради.
4Мана, халқимнинг аъёнлари Зўванга етиб келдилар,
Элчилари Ханесга[167] кириб келдилар.
5Лекин уларнинг ҳаммаси шарманда бўлади,
Ахир, Миср уларнинг халқига ёрдам бермайди.
Ҳеч қандай мадад, фойда йўқ,
Улар шарманда бўлиб, таъна тагида қолади.”

 

6Нагав чўлидаги ҳайвонлар ҳақида башорат:

 

Эшагу туяларга хазиналарини ортиб,
Мисрга олиб кетмоқда.
Ваҳимали саҳро бўйлаб секин
Миср томон бормоқда.
Улар бормоқдалар шерлару заҳарли илонлар
Яшайдиган саҳро бўйлаб.
Аммо Миср уларга ёрдам бермайди.
7Миср берган мадад бекор, фойдасиз,
Шу боис Мен Мисрни
“Жим ўтирган Раҳоб[168]”, деб атайман.

 

Исроил қулоқ солишдан бош тортади

 

8Эгам айтар: “Энди бор, сўзларимни бир лавҳага ёзиб,
Бу халқ учун китоб қилиб бер.
Бу келгуси вақтлар учун бўлсин,
Ёзилганлар то абад бўлсин.”
9Улар исёнкор халқ, ёлғончи болалар!
Эгасининг йўл–йўриқларига
Қулоқ солишни рад этган болалар улар.
10Улар валийларга айтар:
“Энди ваҳий кўрманглар.”
Улар пайғамбарларга айтар:
“Бизларга ҳақиқий башоратларни айтманглар.
Бизга ширин сўзлару сохта ваҳийлар айтинг.
11Бу йўлдан юрманг энди! Қайтинг бу йўлдан.
Исроил халқининг муқаддас Худоси ҳақида энди
Эшитмайлик ҳеч бир нарса!”

 

12Шу боис Исроил халқининг муқаддас Худоси айтар:
“Сизлар Менинг сўзларимни рад қилдингиз,
Зулмга, ёлғонга умид боғладингиз,
Уларга ишондингиз.
13Шу боис сизлар учун бу гуноҳингиз
Ёрилган, шишиб кетган девор каби бўлади.
Бирдан, бир лаҳзада қулаб тушади.
14Сопол идиш каби у парча–парча бўлиб кетади.
Шунчалик эзилиб кетадики
Ўчоқдан чўғ ёки ҳовуздан сув олгани
Бирон парчасини ҳам топиб бўлмайди.”

 

15Эгамиз Раббий, Исроил халқининг муқаддас Худоси шундай демоқда:
“Менга қайтсангиз нажот топасиз,
Ҳаловатли бўлсангиз қутқариласиз.
Сокинлигу ишончингиз сизнинг кучингиз бўлади.
Аммо сизлар буни хоҳламадингиз.
16Айтдингизки: ‘Йўқ, отларга миниб учиб кетамиз’,
Мана, энди отларга миниб учиб кетасиз!
Айтдингизки: ‘Учқур отларга миниб кетамиз’,
Энди эса сизни таъқиб қиладиганлар учқур бўлади!
17Қаранглар, халқингиздан беш–олтитаси қолмагунча
Бир кишининг таҳдиди мингтангизни қочиради.
Беш кишининг таҳдиди сизларни қочиради.
Аммо қолганлар тепаликдаги байроқ дастасидай бўлади.
Улар тоғ чўққисидаги байроқ каби ишора бўлади.”

 

18Шунинг учун Эгам кутмоқда,
Сизларга шафқат кўрсатай, деб.
Мана У қўзғалмоқда,
Ўз меҳрини кўрсатай, деб.
Ахир, Эгам адолатли Худодир.
Унга умид боғлаганлар бахтиёрдир.

 

19Эй Қуддусда макон қилган Сион халқи! Сизлар энди йиғламайсизлар. Фарёдингизни эшитиб, Эгам албатта марҳамат кўрсатади. Овозингизни эшитиб, жавоб беради. 20Раббий сизларга кулфатни нон қилиб, қайғуни сув қилиб берса ҳам, энди Ўша Устозингиз Ўзини яширмайди. Сизлар ўз кўзларингиз билан Уни кўрасизлар. 21Сизлар ўнгга ёки чапга бурилганингизда, шундай овозни эшитасизлар: “Мана йўл, шу йўлдан юринглар.” 22Кейин ҳамма кумуш бутлар, олтин тасвирларингизни йўқ қилиб ташлайсиз. Сиз ўша нарсаларни ифлос латта–путтадай улоқтириб ташлайсиз. “Эй, даф бўл кўзимдан!” дейсиз ўша нарсаларга.
23Эгам ерга эккан уруғингизга ёмғир беради. Ердан келадиган озиқ–овқат мўл, баракали бўлади. Ўша куни чорвангиз кенг яйловларда ўтлайди. 24Тупроққа ишлов берган ҳўкиз, эшаклар энг яхши емни ейдилар. 25Ўша куни, душманларингиз ўлдирилган, миноралар қулаган куни ҳар бир тоғдан, ҳар бир тепаликдан ирмоқ оқиб тушади. 26Ой қуёшга ўхшаб нур сочади. Қуёш эса етти баробар кўпроқ нур беради, етти кунлик ёруғлигини сочади. Эгам Ўз халқининг яраларини боғлаб, Ўзи келтирган жароҳатларга шифо берган кун шундай бўлади.

 

Эгамиз Оссурияни жазолайди

 

27Ана, Эгамизнинг Ўзи узоқдан келмоқда,
Қалин булут ичида[169], ғазабга миниб келмоқда.
Лаблари ғазабга тўла,
Тили — ямламай ютадиган оловдай.
28Унинг нафаси бўйингача келадиган
Тошқин дарёга ўхшар,
У халқларни ҳалокат элагида элайди.
У элатларнинг оғзига сувлуқ солади–да,
Уларни йўлдан адаштиради.

 

29Сизлар эса муқаддас байрам[170] оқшомидагидай қўшиқлар куйлайсиз. Эгамизнинг тоғига[171], Исроил халқининг Қоясига най садолари остида бораётганлардай юракларингиз шодликка тўлади. 30Эгамиз Ўз улуғвор овозини эшиттиради. Ҳа, қўлининг зарбаси оғирдир. Унинг кучли ғазаби, ямламай ютай деган оловга ўхшайди. Ҳа, Унинг ғазаби бўрону довул, момақалдироқ кабидир. 31Эгамиз ҳассаси билан Оссурияни уради. Ўз овози билан уни даҳшатга туширади. 32Эгамиз қайта–қайта Оссурияни доира ва арфа садолари остида ҳассаси билан жазолайди. Эгамиз Ўз қўлининг зарби билан жанг қилиб, улар билан уришади. 33Тофат[172] аллақачон тайёрланган. Ҳа, у ҳатто Оссурия шоҳи учун ҳам тайёр турибди. Бу кенг чуқурда алангаю ўтин мўл–кўл. У ерда Эгамизнинг нафаси вулқондан чиққан олов каби ёндиради.

 

31–БОБ

 

Мисрнинг кучига ишонма

 

1Ҳолингизга вой! Эй Мисрдан ёрдам сўраб бораётганлар!
Ҳолингизга вой! Эй отларга ишонаётганлар!
Улар жанг араваларининг кўплигию
Кучли отлиқларга умид боғлайдилар.
Исроил халқининг муқаддас Худосига эса
Назар ҳам ташламайдилар,
Унга юз бурмадилар.
2Ахир, Эгам ҳам доно.
У кулфат олиб келади.
Сўзларини У қайтиб олмайди,
Фосиқларнинг хонадонига қарши қўзғалади,
Бадкирдорларга ёрдам берганларга қарши туради.
3Мисрликлар Худо эмас, инсонлардир,
Уларнинг отлари руҳ эмас, танадир.
Эгам уларга қарши қўл кўтарганда,
Мададкор қоқилади,
Мададга зор йиқилади.
Иккови биргаликда ҳалок бўлади.

 

4Ҳа, Эгам менга айтмоқда:
“Кучли шер қўйни бўғизлаганда,
Чўпонлар шовқин–суронига эътибор бермас,
Уларга ҳатто назар ҳам ташламас.
Шу сингари, Мен, Сарвари Олам,
Сион тоғи, ўша тепаликда
Жанг қилишга келаман.
5Ўз ини устида учаётган қуш каби,
Мен, Сарвари Олам, Қуддусни қўриқлайман.
Мен Қуддусни қўриқлаб, озод қиламан,
Ҳимоя қилиб, нажот бераман.”

 

6Эй Исроил халқи! Гарчи сизлар шу қадар фосиқ исёнчи бўлсангиз ҳам, энди Эгамизга қайтинг! 7Ҳа, ўша куни ҳар бирингиз олтин бутлар ва кумуш тасвирларни рад этасиз. Уларни гуноҳкор қўлларингиз билан ясаган эдингиз.

 

8Оссурия вайрон бўлади, аммо инсоннинг қиличидан эмас.
Худонинг қиличи Оссурияликларни уради.
Оссурияликлар ваҳимага тушиб қочадилар.
Кучли, ёш йигитларини қул қилиб олиб кетадилар.
9Оссуриянинг суянган қояси[173] ваҳима ичида қочади,
Лашкарбошилари жанговар байроқдан қўрқиб, қочиб кетади.
Ҳа, Эгамизнинг алангаси Қуддусда,
Унинг ўчоғи Сиондадир.
Эгамизнинг каломи шудир.

 

32–БОБ

 

Солиҳлик ҳукмронлик қилади

 

1Ана, шоҳ солиҳлик билан ҳукмронлик қилади,
Ҳукмдорлар адолат билан бошқаради.
2Ҳар бир одам шамолдан асрайдиган паноҳдай бўлади,
Бўрондан сақлайдиган бошпана каби бўлади.
Улар саҳродаги сув ўзанига ўхшайди,
Ташна ердаги улкан қоянинг соясидай бўлади.
3Кўрадиганларнинг кўзлари энди юмилмайди,
Эшитадиганлар энди қулоқ солади.
4Идроксизнинг ақли англайдиган бўлади,
Дудуқ одамнинг тили равон бўлади.
5Аҳмоқни энди аслзода деб чақирмайдилар,
Ярамасни, ҳурматга сазовор, деб айтмайдилар.
6Мана, аҳмоқ калтафаҳмлик билан гапиради,
Фикри–зикри эса ёвузлик билан банд.
Қилганлари — нопоклик,
Эгам ҳақида хато гапиради.
Оч одамни у очлигича қолдиради,
Чанқаганга сув бермайди.
7Баттолнинг усуллари ёвуздир,
У ёмонликлар режалаштиради,
Фақирларнинг илтижолари тўғри бўлса ҳам,
Ёлғон гап–сўзлар билан уларни вайрон қилади.
8Олижаноб одамлар эса яхши режалар тузади,
Яхши ният қилиб, ўз сўзида туради.

 

Аёллар тимсолидаги башорат

 

9Эй сиз, беғам аёллар,
Туринглар, Менга қулоқ солинглар!
Эй сиз, ўзига ишонган қизлар,
Менинг гапларимни эшитинглар!
10Эй сизлар, бепарво юрганлар,
Бир йил ўтар–ўтмас титрай бошлайсиз.
Узум ҳосили яхши бўлмайди,
Мева ҳосили бўлмайди.
11Қўрқинг, эй сиз, беғам аёллар,
Қалтиранг, эй ўзига ишонган қизлар!
Тавба қилиб, кийимингизни ечиб ташланг.
Қанорга ўраниб, белингизни боғланг!
12Кўкрагингизга уриб йиғланг
Ажойиб далаларингиз,
Серҳосил узумзорларингиз учун!
13Халқимнинг ери учун йиғланг!
У ерни тикан, янтоқ буталари босиб кетади.
Ҳа, шодликка тўла бўлган уйлар учун,
Қувноқ шаҳар учун аза тутинг!
14Мана, сарой ташландиқ бўлиб қолди,
Гавжум шаҳар саҳрога айланди.
Қалъаю минора то абад
Ёввойи эшаклар яйрайдиган жой,
Чорва учун яйлов бўлди.
15Токи юқоридан устимизга
Руҳ ёғилмагунча шундай бўлади.
Ундан кейин саҳролар серҳосил далага айланади,
Серҳосил дала ўрмон сифат бўлади.
16Шунда одиллик саҳрода макон қилади,
Солиҳлик серҳосил далада маскан қилади.
17Солиҳлик меваси тинчлик бўлади,
Солиҳлик самараси то абад хотиржамлик, ишонч бўлади.
18Халқим яшайди сокин жойларда,
Бехавотир уйларда, хотиржам масканларда.
19Ўша ўрмонни дўл яксон қилади,
У шаҳар эса тамомила йўқ бўлади.
20Шундай бўлса ҳам, нақадар бахтлисиз!
Ирмоқлар бўйида экин экасиз.
Чорваю подангиз яйловларни кезиб юради.

 

33–БОБ

 

Нажот ва умид ҳақида башорат

 

1Эй таланмаган талончи! Ҳолингга вой!
Эй хиёнатни татимаган хиёнаткор! Ҳолингга вой!
Роса талаб бўлганингдан сўнг,
Ўзингни талон–тарож қиладилар.
Хиёнатни бас қилганингда,
Сенга хиёнат қиладилар.

 

2Эй Эгамиз, бизга марҳамат қил,
Биз Сенга умид боғлаймиз.
Бизга ҳар кун куч ато қил,
Кулфат чоғи эса бизга нажот бер.
3Гумбурлаган овозингдан халқлар тарқаб кетар,
Сен қўзғалганингда элатлар қочиб кетар.
4Чигирткалар[174] йиғилгандай ўлжаларинг йиғилар,
Чигирткалар уюми каби ўлжаларингни талон–тарож қилишар.

 

5Эгамиз юксалгандир. Ҳа, Унинг маскани юксакда.
Тўлдиргандир У Қуддусни[175] адолату солиҳлик ила.
6Эй Қуддус, У кунларингиз тинчлигини маҳкам тутади,
Унинг Ўзи нажот, илм–маърифат, доноликнинг бой манбаидир.
Эгамиздан қўрқиш сизларнинг хазинангиздир.

 

7Ана қаранг! Яҳудонинг жасур йигитлари
Кўчаларда фарёд қилади,
Тинчлик элчилари[176] аччиқ–аччиқ йиғлайди.
8Катта йўллар ҳувиллаб қолган,
Бу йўллардан юрмайди ҳеч кимса,
Аҳдлар бузилди, шаҳарлар вайрон бўлди[177],
Инсон ўз қадрини йўқотди.
9Юрт аза тутди, азоб чекди.
Лубнон ўрмонлари иснодга қолиб, қуриб қолди.
Шарон текислиги[178] саҳрога ўхшаб қолди,
Башан[179], Кармил тоғидаги дарахтларнинг япроқлари қолмади.

 

10“Энди қўзғаламан,
— демоқда Эгамиз. —
Энди Мен юксаламан,
Ҳа, Ўзимни баланд кўтараман.
11Сизлар эса сомонга ҳомиладор бўлгандай,
Фойдасиз поялар туққандай бўласиз.
Руҳингиз сизларни олов каби еб битиради.
12Халқлар ёниб, кул бўлади,
Кесилиб, оловга ташланган тикандай бўлади.
13Эй узоқдагилар, Менинг қилганларимни эшитинг,
Эй яқиндагилар, қудратимни билиб олинг!”

 

14“Орамизда ким ямламай ютадиган олов билан тура олади?
Орамиздаги ким ёниб битмас аланга ёнида қола олади?” дея
Қуддусда гуноҳкорлар ваҳимага тушди,
Нопокларни қўрқув эгаллаб олди.
15Мана, қаранг солиҳ яшаётганларга!
Улар тўғри гапни гапиради,
Тамагирлик фойдасидан юз ўгиради,
Пора олишдан қўлларини тияди.
Қотилларнинг фитналарига қўшилмайди,
Кўзларини ёвузлик жалб қила олмайди.
16Ҳа, шундайларнинг маскани юксакларда бўлади,
Тоғлардаги қоялар бошпанаси бўлади.
Нону суви ҳеч қачон етмай қолмайди.

 

17Мана, кўзларингиз улуғвор шоҳни,
Кенг ёйилган юртни кўради.
18Шунда ўтмишдаги қўрқувни эслаб, дейсиз:
“Қани экан ўша бош лашкарбоши?
Қани ўша ўлжаларни ўлчаган одам?
Қани энди минораларни санаганлар?”
19Сизлар тилларини тушунмайдиган,
Гапларини англамайдиган,
Ўша такаббур халқни энди кўрмайсиз!

 

20Мана, қаранг Қуддусга!
Байрамларимиз шаҳрига боқинг.
Ўз кўзларингиз билан Сионни,
Ўша осуда масканни кўрасиз.
Бу чодир ҳеч қачон кўчмайди,
Унинг қозиқлари сурилмайди,
Биронта арқони узилмайди.
21Ҳа, у ерда қудратли Эгамиз бизнинг шоҳимиз бўлади,
У ерда кенг дарёлару ирмоқлар бўлади.
Эшкакли уруш кемалари кечиб ўта олмайди,
Елканли жанг кемалари ҳам у ерда суза олмайди.
22Ахир, Эгамиз ҳукмронлик қилади,
Унинг Ўзи қонун–қоидани ўрнатади.
Эгамиз бизнинг шоҳимиздир,
Унинг Ўзи бизга нажот беради.

 

23Кемангизнинг мачтаси мустаҳкам эмас,
Унинг арқонлари заифлашган,
Унинг елкани ёйилмайди[180].
Сўнг мўл–кўл ўлжа бўлинади,
Ҳатто чўлоқ ҳам ўлжага шерик бўлади.
24Орангизда ҳеч кимса, “Мен хастаман”, демайди,
Қуддусдагиларнинг гуноҳлари кечирилади.

 

34–БОБ

 

Эгамиз элатларни жазолайди

 

1Эй элатлар, яқинроқ келинг, қулоқ солинг!
Эй халқлар, диққат қилинг!
Эшитинг, эй замин, заминдаги бор жонзот!
Оламу унинг маҳсули, эшитинг!
2Ҳа, Эгамиз бутун элатлардан ғазабда,
Уларнинг лашкарларига қаҳри келди.
Эгамиз уларни тамомила қириб ташлайди.
Уларни бўғизлашга ҳукм этган.
3Мурдалари кўмилмай қолиб кетади,
Жасадларидан қўланса ҳид анқийди,
Уларнинг қони қирларда дарё бўлиб оқади.
4Самодаги ҳамма юлдузлар чириб кетади,
Осмон ўрама қоғоздай[181] эшилиб кетади.
Токдан қуриб тушган барглар сингари,
Дарахтидан тўкилган анжир сингари
Самовий жисмлар тўкилиб кетади.

 

5Эгам айтар: “Ҳа, самоларда қиличим Менинг пайдо бўлди[182].
Мана, у Эдомга[183],
Мен ҳалокатга ҳукм қилган халқнинг бошига тушади.”

 

6Эгамизнинг қиличи қонга булғанган.
Қўзилар, эчкилар ёғига, қонига,
Қўчқор буйрагининг ёғига тўйган.
Ҳа, Бозрах шаҳрида[184] Эгамизга қурбонлик бор,
Эдом юртида катта қирғин бошланди.
7Ёввойи буқалар, новвослар, катта ҳўкизлар ҳам
Улар билан бирга қулайди.
Уларнинг ери қон билан суғорилади,
Тупроғи ёғни шимиб олади.

 

8Ҳа, бу кун Эгамизнинг қасос кунидир.
Қуддус[185] учун Эгамиз қасос оладиган йилдир бу.
9Эдом ирмоқлари қатронга айланади,
Тупроғи олтингугуртга айланади,
Бутун юрт эса аланга ичида қолади.
10Аланга кечаю кундуз ўчмайди,
Тутун абадий кўтарилаверади.
Бу юрт авлодлар оша
Вайрона бўлиб қолаверади.
Ҳеч ким уни то абад босиб ўтмайди.
11У ер бойқушлару кирпиларнинг мулки бўлади,
Уккию[186] қарғалар у ерда макон қилади.
Ҳа, Эгамиз бу юртни ўлчаб,
Вайронаю харобага лойиқ топди.
12Бу юртда аслзодалар йўқ энди,
У ердан бирорта шоҳ чиқмайди,
Барча шаҳзодалари йўқ бўлиб кетади.
13Қалъаларида тиканлар ўсади,
Саройларида янтоқлар, қушқўнмас буталар битади.
У ер чиябўриларга маскан бўлади,
Туяқушларнинг бошпанаси бўлади.
14Ёввойи мушуклару сиртлонлар
Бир–бирига дуч келади,
Ёввойи эчкилар бир–бирини чақириб маърайди,
У ерда тун шарпалари дам олади,
Ўша ер уларга оромгоҳ бўлади.
15Илонлар[187] у ерда ин қуриб, тухум қўяди,
Соя жойларда болаларини йиғади.
Қузғунлар у ерда жуфтланиб тўпланади.
16Мана, Эгамизнинг китобидан[188] топиб, ўқинг:
Улардан биронтаси йўқ бўлмайди,
Ҳаммаси жуфт–жуфт бўлади,
Эгамизнинг Ўзи шундай амр этган,
Унинг Руҳи ҳаммасини тўплади.
17Эгамиз қуръа ташлаб, ҳар бирининг улушини берди,
Арқон билан ўлчаб, юртни уларга бўлиб берди.
Бу юрт то абад уларнинг мулки бўлади,
Авлодлар оша улар бу ерда яшайди.

 

35–БОБ

 

Нажот топишга умид

 

1Чўлу биёбон шод бўлади,
Саҳро қувониб, атиргулдай гуллайди.
2Ҳамма ёқда гул–чечаклар очилади,
Чўл шодланиб, қувончдан ҳайқиради.
Лубноннинг чиройи, Кармил тоғининг,
Шарон текислигининг[189] улуғворлиги Унга берилади.
Улар Эгамизнинг шуҳратини,
Худойимизнинг улуғворлигини кўради.

 

3Қўллари чарчаганларга далда бергин,
Тиззалари букилганларга мадад бергин.
4Қўрқоқ юракларга шундай деб айтгин:
“Дадил бўлинг, қўрқманг!
Мана, Худойингиз!
Қасос келмоқда илоҳий интиқом ила,
Унинг Ўзи сизларга нажот беради.”

 

5Ўша пайтда кўрларнинг кўзлари очилади,
Карларнинг қулоқлари эса эшитади.
6Чўлоқ ҳам оҳудай сакрайди,
Соқов тил шодликдан ҳайқиради.
Мана, ахир, саҳрода сув шариллаб оқмоқда,
Чўл жойлар эса ирмоқларга тўла.
7Қизиб ётган қум ҳовузга айланади,
Қақраган ер қайнаётган булоқ бўлади.
Олдин чиябўрилар яшаган масканларда
Энди майса, қамиш, папируслар ўсади.

 

8Ўша ердан катта йўл ўтади,
Муқаддас Йўл деб аталган йўл бўлади.
Нопоклар у йўлга қадам босмайди,
Бу йўл мана шу йўлдан юрадиганларникидир.
Бу йўлдан юрадиганлар,
Ҳатто идроксизлар ҳам адашмайди[190].
9Ўша ерда шер бўлмайди.
Йиртқич ҳайвон юрмайди.
Улар бу ерда топилмайди.
Ҳа, фақат нажот топганлар ўша ерда юради.
10Эгамиз қутқарганлар қайтиб келади,
Улар қўшиқ айтиб, Қуддусга[191] киради.
Бошларида абадий шодлик тожи бўлади,
Шод–хуррамлик уларни қамраб олади,
Қайғу, ғамлар йўқ бўлиб кетади.

 

36–БОБ

 

Оссурия қўшини Қуддусни ўраб олади

 

1Ҳизқиё шоҳлигининг ўн тўртинчи йилида[192]Оссурия шоҳи Санхарив[193]Яҳудо юртига ҳужум қилди. Унинг ҳамма мустаҳкам шаҳарларини босиб олди. 2Лахиш шаҳридан[194] Оссурия шоҳи ўз мулозимини катта лашкар билан Қуддусдаги шоҳ Ҳизқиёга юборди. У Юқори ҳовуз ариғи ёнида тўхтади. Бу ариқ кир ювувчининг даласига борадиган йўлда эди. 3Шунда Хилқиё ўғли Элияқим, Шавна ва Осиф ўғли Йўх Қуддусдан чиқиб, мулозимнинг ёнига бордилар. Шоҳ Ҳизқиёнинг саройида Элияқим бош вазир бўлиб, Шавна котиб, Йўх эса мушовир бўлиб хизмат қилар эдилар.
4Мулозим уларга шундай деди:

 

“Улуғ Оссурия шоҳининг шу гапларини Ҳизқиёга етказинг: ‘Нимангга ишоняпсан ўзи? 5Ҳарбий маҳоратингдан ва куч–қудратингдан гапиряпсан, лекин булар қуруқ гаплар–ку! Кимингга ишониб менга итоат этмаяпсан? 6Ҳа, сен Мисрга ишоняпсан. Лекин Миср ёриқ қамишдан қилинган ҳассага ўхшайди–ку! Унга суянсанг, қўлингга санчилади. Миср фиръавнига ишонганларнинг ҳаммаси шу аҳволга тушади. 7Балки сизлар: «Биз Эгамиз Худога ишонамиз», деб айтарсизлар менга. Ахир, Ҳизқиё ўша Эгангизнинг саждагоҳу[195]қурбонгоҳларини бузиб ташлаб, Яҳудо халқи ва Қуддусликларга: «Фақатгина Қуддусдаги қурбонгоҳнинг олдида сажда қилинглар», деб айтган–ку![196]’
8Келинглар! Энди жаноби олийлари Оссурия шоҳи номидан сизлар билан бир гаров ўйнайлик. Мана, сизларга икки мингта от берамиз, қани, уларни минишга одам топинглар–чи! 9Қани, кўрайлик–чи, шоҳимнинг қуллари орасидаги энг кичик бир лашкарбошисини мағлуб қила оласизми?! Ахир, ўзингиз Мисрнинг жанг араваларию отлиқларига[197] умид боғлаб ўтирибсиз. 10Қолаверса, бизни Эгангизнинг хоҳишисиз бу юртни вайрон қилишга келган, деб ўйлайсизларми? Эгангизнинг Ўзи бизга: ‘Ўша юртга бориб, у ерни вайрон қилинглар’, деб амр берган–ку!”

 

11Элияқим, Шавна ва Йўх мулозимга:
— Бу қулларингга орамийча[198] гапиравер, орамийчани тушунамиз. Ибронийча гапирма. Тағин девор устидагилар бизнинг гапимизни эшитиб қолмасин, — дедилар. 12Мулозим эса шундай жавоб берди:
— Шоҳим бу сўзларни фақат ҳукмдорингизга ва сизларга гапирсин, деб мени юборибдими?! Девор устида тўпланган одамларга ҳам гапиряпман–да. Улар ҳам, сизлар каби, тезакларини еб, сийдикларини ичишга гирифтор қилинган.
13Сўнгра у тик туриб, баланд овоз билан ибронийча гапирди: “Улуғ шоҳ — Оссурия шоҳининг гапларини эшитинг! 14Шоҳ ҳазратлари шундай айтмоқда: ‘Ҳизқиё сизларни йўлдан урмасин. У барибир сизларни қутқара олмайди. 15«Эгамиз бизни албатта қутқаради, бу шаҳар Оссурия шоҳи қўлига берилмайди», деб Ҳизқиё сизларни Эгангиздан умидвор қилмасин.’
16Шоҳингиз Ҳизқиёга қулоқ солманглар. Мана Оссурия шоҳи айтмоқда: ‘Мен билан сулҳ тузиб, менинг олдимга келинглар. Шунда ҳар ким ўз узумзорию анжир дарахти ҳосилидан еяверади, ўз сардобасидан сув ичаверади. 17Келганимдан кейин эса мен сизларни ўз ўлкангизга ўхшаган бир юртга олиб бораман. У жой буғдой, шароб, нон, узумзорларга бой юртдир. 18Яна Ҳизқиё: «Эгамиз бизни қутқаради», деб сизларни алдамасин. Қани, қайси халқнинг худоси ўз юртини Мен, Оссурия шоҳининг қўлидан қутқарибди?! 19Хомат билан Арпад шаҳрининг худолари қани?! Сефарвайимнинг[199] худолари–чи?! Бирорта худо Самарияни[200] менинг қўлимдан қутқара олмадилар–ку! 20Жамики халқларнинг худоларидан қайси бири ўз юртини менинг қўлимдан қутқарибдики, Эгангиз Қуддусни қутқара олса?!’”
21Аммо халқ жим тураверди. Биронтаси ҳам жавоб бермади. Чунки шоҳ Ҳизқиё: “Унинг гапига жавоб қайтарманглар”, деб фармон берган эди. 22Бош вазир бўлган Хилқиё ўғли Элияқим, котиб Шавна ва мушовир бўлган Осиф ўғли Йўх эса қайғудан либосларини йиртиб, Ҳизқиёнинг олдига келдилар. Улар мулозиминг гапларини Ҳизқиёга айтиб бердилар.

 

37–БОБ

 

Шоҳ Ҳизқиё Ишаёдан маслаҳат сўрайди

 

1Шоҳ Ҳизқиё буларни эшитгач, қайғудан либосларини йиртди. Қанорга ўраниб[201], Эгамизнинг уйига борди. 2Ҳизқиё бош вазир Элияқимга, котиб Шавна ва оқсоқол руҳонийларга, қанорга ўранинглар, деди–да, уларни Омиз ўғли Ишаё пайғамбар олдига юборди. 3Улар Ишаёга шундай дедилар:
— Ҳизқиё айтяптики: “Бугун жафо чекяпмиз, танбеҳ эшитяпмиз, шарманда бўляпмиз. Биз кўзи ёриётган, лекин туғиш учун мадори қолмаган аёлга ўхшаймиз. 4Балки Оссурия мулозимининг сўзларини Эганг Худо эшитар. Барҳаёт Худони таҳқирласин, деб Оссурия шоҳи ўзининг мулозимини юборибди. Балки Эганг Худо эшитиб, бу сўзлар учун уни жазолар. Энди юртда қолган халқ учун илтижо қил.”
5Шоҳ Ҳизқиёнинг аъёнлари Ишаёнинг олдига келганда, 6Ишаё уларга шундай деди:
— Шоҳингизга шу гапларни етказинглар: “Эгамиз шундай айтмоқда: ‘Оссурия шоҳининг қуллари Мени ҳақоратлаб айтган сўзларидан қўрқма. 7Мен Оссурия шоҳига бир руҳ юбораман. Шоҳ бир миш–мишни эшитиб, ўз юртига қайтиб кетади. Унга ўз юртида ажал келтираман.’”

 

Оссурияликларнинг мактуби

 

8Оссурия шоҳи Санхаривнинг Лахиш шаҳридан[202] кетганини шоҳнинг мулозими эшитди. Кейин у ҳам қайтиб кетди. Шоҳни Либна шаҳрига қарши уришаётган ерида топди. 9Санхарив: “Ҳабашистон[203] шоҳи Тирхоқо сен билан уруш қилгани отланди”, деган бир хабарни эшитди. У бу гапни эшитиб, Яҳудо шоҳи Ҳизқиёга элчилар орқали шу гапни етказди:

 

10“Умид қилган Худойинг, ‘Қуддус Оссурия шоҳига таслим бўлмайди’, деб сени алдамасин. 11Мана, ўзинг эшитгансан–ку! Оссурия шоҳлари ҳамма юртларни ер билан яксон қилган. Энди сен қутуламан, деб ўйлаяпсанми?! 12Оталарим қанча халқларни хонавайрон қилди. Уларни худолари қутқармади–ку! Гозан, Хорон, Разаф аҳолиси, Талассарда яшаган Эден халқлари қутула олдими?! 13Қани, айт–чи, Хомат шаҳрининг шоҳи қани энди?! Арпад, Сефарвайим, Хана, Иввах шаҳарларининг шоҳлари қани?!”

 

14Ҳизқиё хабарчиларнинг қўлидан мактубни олиб ўқигач, Эгамизнинг уйига кирди. Мактубни Эгамизнинг олдида ёйди. 15Кейин у Эгамизга ёлвориб ибодат қилди: 16“Эй икки каруб орасида тахт қурган Исроил халқининг Худоси — Сарвари Олам! Бутун ер юзидаги шоҳликларнинг танҳо Худоси Сенсан. Осмонни ва ерни Сен яратгансан. 17Эй Эгамиз! Қулоқ солиб, эшит. Эй Эгамиз, кўзларингни очиб, қара. Санхаривнинг ҳамма айтганларини, у барҳаёт Худони қандай ҳақоратлаганини билиб қўй. 18Эй Эгамиз! Биз биламизки, Оссурия шоҳлари ҳамма халқларни ва уларнинг юртларини вайрон қилганлар. 19Ўша халқларнинг худоларини оловда ёқиб, йўқ қилганлар. Чунки ўша нарсалар худолар эмас, балки инсон қўли билан ёғочдан, тошдан ясалган нарсалар эди. 20Эй Эгамиз Худо! Энди Сен бизни Санхаривнинг қўлидан қутқаргин. Токи бутун ер юзидаги шоҳликлар билсин, Сен танҳо Эгамизсан![204]”

 

Ишаё шоҳ Ҳизқиёга Худонинг сўзини етказади

 

21Омиз ўғли Ишаё Ҳизқиёга шундай хабар юборди:

 

“Исроил халқининг Худоси — Эгамиз айтмоқда: ‘Оссурия шоҳи Санхарив ҳақида қилган илтижоларингни эшитдим.’ 22Эгамиз унга қарши шу сўзларни менга аён қилди:

 

‘Бокира қиз[205] Қуддус[206] сендан нафратланади,
Устингдан кулади.
Гўзал Сион орқангдан масхара қилади,
Бошини чайқайди.

 

23Кимни ҳақорат қилдинг ўзи?
Кимни таҳқирладинг?
Кимга қўрс гапирдинг?
Киборларча боқдинг, ҳей?
Исроил халқининг муқаддас Худосига!
24Ўз қулларинг орқали Мен, Раббийни ҳақорат қилдинг.
Ўзинг ҳақингда айтдингки:
«Тоғ чўққиларини жанг аравалари билан забт этдим.
Лубнондаги инсон қадами етмаган жойларга етиб бордим.
Энг баланд садр дарахтларини,
Энг аъло сарв дарахтларини қўпордим.
Лубноннинг энг узоқ тепаликларига,
Ҳатто энг қалин ўрмонларига етиб бордим.
25Мен қудуқлар қазиб, сувларидан ичдим.
Мисрнинг ҳамма дарёларини
Оёғим кафти билан қуритдим».

 

26Эшитмаганмисан, эй Санхарив,
Анча олдин мўлжаллаб қўйган эдим,
Буни азалдан режа қилган эдим.
Энди амалга оширдим.
Қалъаларни вайронага айлантирсин, деб
Мен сенга куч бердим.
27Қўл, қаноти қирқилди шаҳар аҳлининг,
Ваҳимага тушиб, уятга қолдилар.
Улар далада ўсган ўт, янги майсалардайдир.
Томларда ўсган майсаларга[207] ўхшаб,
Етилмасдан олдин қуриб қолдилар[208].

 

28Сени ҳар томондан биламан, эй Санхарив!
Қачон урушга чиқиб,
Уйингга қачон қайтишингни ҳам биламан.
Биламан: Мендан ғазабдасан.
29Мендан қаттиқ ғазабдасан.
Манманлигинг қулоғимга етиб келди.
Энди мен бурнингдан ҳалқамни,
Оғзингдан сувлиғимни ўтказаман[209].
Келган йўлингдан сени қайтариб олиб кетаман.’

 

30Эй Ҳизқиё, мана булар сен учун нишона бўлади: бу йил ўз–ўзидан ердан ўсиб чиққанларни тановул қиласиз. Иккинчи йил биринчисининг ўрнидан ўсиб чиққанини ейсизлар. Учинчи йил эса уруғ экиб, ҳосил ўрасиз. Узумзорлар барпо қилиб, мевасин тановул қиласиз. 31Яҳудо халқининг қутулиб қолганлари яна илдиз отади, юқорида мева беради. 32Халқнинг қолгани Қуддусдан, қутулганлари Сион тоғидан келади. Сарвари Олам Ўз ғайрати билан буни амалга оширади.
33Оссурия шоҳи тўғрисида Эгамиз шундай айтмоқда: ‘Санхарив бу шаҳарга киролмайди, ўқлар отолмайди. Қалқони билан шаҳарга яқинлашмайди, шаҳар деворига қиялатиб тупроқ уйдирмайди[210]. 34Келган йўлидан қайтиб кетади, шаҳарга кирмайди, — деб айтмоқда Эгамиз. 35— Ўзимнинг ҳақи–ҳурматим, қулим Довуднинг ҳақи–ҳурмати бу шаҳарни ҳимоя қилиб, сақлайман.’”

 

36Эгамизнинг фариштаси Оссурияликларнинг қароргоҳига бориб, 185.000 кишини ўлдирди. Мана, тонг саҳарда уларнинг ҳаммаси ўлик жасад! 37Оссурия шоҳи Санхарив қароргоҳни ташлаб, орқага қайтди. Ўз уйи Найнавога қайтиб, ўша ерда яшади. 38Санхарив ўз худоси Нисрохнинг уйида сажда қилаётган эди. Ўғиллари Одраммалек билан Саризар унга бир қилич уриб ўлдирди. Иккови ҳам Арарат юртига[211] қочиб кетди. Санхаривнинг ўрнига ўғли Исархаддўн шоҳ бўлди[212].

 

38–БОБ

 

Ҳизқиё касал бўлиб қолади

 

1Ўша кунлари Ҳизқиё қаттиқ касал бўлиб қолди. Омиз ўғли Ишаё унинг ҳузурига келиб, шундай деди: “Эгамиз шундай айтмоқда: ‘Тайёргарлигингни кўриб қўявер, тузалмайсан энди, ўласан.’”
2Ҳизқиё юзини деворга буриб, Эгамизга ёлворди: 3“Эй Эгам! Эсла! Доимо содиқлик ва бутун қалбим билан ҳузурингда юрдим! Кўз ўнгингда ўша яхши ишларни қилдим.” Шундай деб аччиқ–аччиқ йиғлади.
4Шундан кейин Ишаёга Эгамизнинг қуйидаги сўзи аён бўлди: 5“Бориб, Ҳизқиёга шундай деб айт: ‘Бобонг Довуднинг Худоси — Эгамиз шундай айтмоқда: «Илтижоларингни эшитдим, кўз ёшларингни кўрдим. Умрингни яна ўн беш йилга узайтираман. 6Ўзингни ва бу шаҳарни Оссурия шоҳининг қўлидан халос қиламан. Ҳа, бу шаҳарни ҳимоя қиламан. 7Эй Ҳизқиё! Мана сенга Мендан нишона. Мен, Эганг, берган ваъдамни бажараман. 8Мана қара! Ботаётган қуёш Охознинг зинапоясига[213] соя тушириб турибди. Ўша сояни ўн қадам орқага сурдираман».’”
Шундай қилиб, соя ўн қадам орқага кетди.

 

9Шоҳ Ҳизқиё соғайгандан кейин қуйидаги шеърни ёзди:

 

10Мен айтдим: “Ҳаётим чўққисида
Ўликлар диёрига[214] бораманми?
Умримнинг қолгани хазон бўлсинми?
11Мен Эгамни кўрмайман.
Ҳа, Уни кўрмасман бу ёруғ ер юзида.
Тирик зотларни энди кўрмайман.
Бу дунёдагилар билан бўлмайман.
12Чўпоннинг чодири йиғилганидай
Менинг умрим узилди,
Мендан тортиб олинди.
Умрим тўқувчининг матоси каби битди.
Унинг дастгоҳидаги ипдай
Менинг умрим ҳам қирқилди.
Эй Раббий, туну кун мени қийнайсан.
13Тонггача фарёд қилдим,
Шердай ҳамма суякларимни синдирасан.
Эй Раббий, туну кун мени қийнайсан.
14Қалдирғочу турнадай нола қилдим,
Мусичадай оҳ–воҳ қилдим.
Юқорига қарайвериб, кўзларим толди,
Эй Раббий, эзилдим, ёрдам бер менга!

 

15Энди мен нима десам экан?!
Эгам менга нима айтган бўлса,
Унинг Ўзи ўшани қилди.
Жоним тортган бу азоблар туфайли
Умрим бўйи итоат этиб юраман[215].
16Эй Раббий, Сенинг тарбиянг яхшидир,
Чунки у ҳаёту соғликка етаклайди.
Сен менга соғлигимни қайтардинг,
Менга қайта ҳаёт бахш этдинг.
17Мана, ҳамма қийинчилигим
Яхшиликка айланди.
Қабрдан мени сақладинг[216],
Ҳамма гуноҳларимни кечирдинг.
18Ахир, ўликлар диёри[217] Сенга шукр қилмайди,
Ўлим Сенга ҳамду сано айтмайди.
Қабрга борадиганлар
Сенинг садоқатингдан умид қилмайди.
19Мана, мен сенга шукр айтмоқдаман.
Ахир, тириклар, фақатгина тириклар
Сенга шукр айтадилар–ку!
Оталар ўзларининг фарзандларига
Сенинг садоқатингни билдирадилар.

 

20Эгам мени қутқаради.
Бутун умримиз бўйи торли асбоблар ила
Эгамнинг уйида биз куйлаймиз.”

 

21Ишаё: “Анжир ширасини олиб келиб, яранинг устига қўйинглар. Шунда Ҳизқиё соғаяди”, — деган эди.
22Ҳизқиё эса: “Эгамизнинг уйига боришимни қандай биламан? Буни нима исботлайди?” — деб сўраганди[218].

 

39–БОБ

 

Бобилдан келган элчилар

 

1Ўша пайтларда Баладон ўғли, Бобил шоҳи Мардухбаладон[219] шоҳ Ҳизқиёга мактублару ҳадялар жўнатди. У Ҳизқиёнинг хасталаниб, кейин соғайганини эшитганди. 2Ҳизқиё элчиларни кўриб хурсанд бўлди. Хазинасидаги бор нарса — омборлардаги ҳамма қимматбаҳо ашёларини, олтинни, кумушни, хушбўй ҳидли зираворларни ва мойларни, бутун қурол–яроғ омборини уларга кўрсатди. Ҳизқиёнинг саройидаю ўз шоҳлигида уларга кўрсатмаган ҳеч нарсаси қолмади.
3Ишаё пайғамбар шоҳ Ҳизқиёнинг ҳузурига келиб:
— Бу одамлар қаердан келибди? Сенга нималар деди? — деб сўради.
— Узоқ бир юртдан, Бобилдан менинг ҳузуримга келибдилар, — деб жавоб берди Ҳизқиё.
4— Улар саройингда нималарни кўрди? — деди Ишаё.
— Саройимдаги ҳамма нарсани кўрдилар. Хазиналардан мен уларга кўрсатмаган ҳеч нарса қолмади, — дея жавоб берди Ҳизқиё.
5Шунда Ишаё айтди:
— Энди Сарвари Оламнинг сўзига қулоқ сол. 6Эгамиз айтмоқдаки: “Бир кун келиб, саройингдаги ҳамма нарса, ота–боболарингнинг бугунгача тўплаб қолдирганлари Бобилга ташиб кетилади. Ҳеч нарса қолмайди. 7Сенинг пушти–камарингдан бўлган ўғилларингдан баъзилари ҳам олиб кетилади. Улар Бобил шоҳининг саройида бичилган қуллар бўлиб хизмат қилади.”
8Ҳизқиё Ишаёга:
— Эгамиз сен орқали айтган сўзлар яхши экан, — деди–да, ичида: “Умрим охиригача тинч, хотиржам яшар эканман”, деб ўйлади.

 

40–БОБ

 

Худонинг халқини юпатиш

 

1“Юпатинг, халқимни юпатинг,
— демоқда Худойингиз. —
2Қуддуснинг руҳини кўтариб, унга айтинг:
‘Азоб косанг тўлиб бўлди,
Айбларинг учун жазо олиб бўлдинг.
Ҳамма гуноҳларинг эвазига
Мен, Эгангдан икки карра олдинг.’”

 

3Бир овоз шундай ҳайқирмоқда:
“Саҳрода[220]Эгамизга йўл ҳозирланг,
Чўлда Худойимизга тўғри йўл очинг.
4Ҳар бир жарлик юксалади,
Ҳар бир тоғу тепалик пасаяди.
Ўнқир–чўнқир жойлар текис бўлади,
Ўйдим–чуқур ер текислик бўлади.
5Ўшанда Эгамизнинг улуғворлиги зоҳир бўлади,
Бутун жонзот биргаликда буни кўради.
Ҳа, Эгамиз Ўз оғзи билан шуни айтди.”

 

6Бир овоз: “Эълон қил!” деб айтди,
Иккинчиси: “Нимани эълон қиламан?” деб сўради[221].
Биринчи овоз шундай деди:
“Инсон зотининг ҳаммаси майсадай,
Уларнинг барча содиқлиги дала гули кабидир.
7Уларнинг устидан Эгамизнинг нафаси эсганда
Ўтлар қурийди, гуллар сўлиб қолади.
Мана, бу халқ майсанинг ўзи.
8Ўтлар қурийди, гуллар сўлиб қолади,
Худойимизнинг каломи эса абадий туради.”

 

9Эй хушхабар келтирган Қуддус,
Баланд тоққа чиқ!
Эй хушхабар келтирган Сион[222],
Баланд овозда эълон қил!
Қўрқмагин, жар солгин!
Яҳудо шаҳарларига:
“Мана сизнинг Худойингиз”, деб айтгин.
10Мана, Эгамиз Раббий қудрат ила келади,
Қудрати ила ҳукмронлик қилади.
Унинг Ўзи тақдирлайди,
Мукофотини Ўзи билан олиб келмоқда.
11Чўпон каби У Ўз сурувини боқади,
Қўзиларни қўлларида кўтаради.
Уларни кўтариб, бағрига босади,
Қўзилари билан бирга она қўйни
Эҳтиётлаб ҳайдаб боради.

 

Исроилнинг тенги йўқ Худоси

 

12Ким ҳовучи ила сувларни ўлчаган?!
Ким қаричлаб осмонни ўлчаган?!
Замин тупроғини ўлчаган борми?!
Ким тоғларни тарозида тортиб кўрган?!
Тепаликларни тарози палласида тортган?!
13Ким Эгамизнинг Руҳига[223] йўл кўрсатади?!
Ким Унга маслаҳат беради?!
14У кимга маслаҳат солган?!
Ким Унга насиҳат берган?!
Ким Унга адолат йўлини ўргатган?!
Унга билим берган борми?!
Идрок йўлларини Унга кўрсатган борми?!

 

15Ахир, элатлар челакдаги бир томчи сувдайдир,
Улар тарози палласидаги чанг кабидир.
Мана, оролларни ҳам Эгамиз чангдай кўтаради.
16Лубнон юртидаги ҳайвонлар қурбонликка озлик қилади,
Ўрмонларининг дарахтлари эса етарли ўтин бўлмайди.
17Жамики элатлар Эгамиз олдида ҳеч нима эмас,
Эгамиз назарида улар арзимас, бўшлиқдир.

 

18Хўш, Худони кимга ўхшатасиз?!
Унга қандай қиёфани берасиз?!
19Ҳунарманд ясаган бутними?!
Ахир, уста уни олтин билан қоплаган.
Унга кумуш занжирлар ясаб берган.
20Ундай қилишга қурби етмаган эса
Чиримайдиган ёғоч топади.
Моҳир уста танлаб,
Йиқилиб тушмайдиган бут ясатади.

 

21Билмайсизми?! Эшитмаганмисиз?!
Бошидан сизга айтилмаганми?!
Дунё пойдеворига қараб ҳам тушуниб етмайсизми?!
22Худо осмон гумбази устида ўтиради,
Замин аҳли чигиртка кабидир.
Худо осмонни парда каби ёйган,
Одамзод макон қилсин, дея чодир каби қурган.
23Шаҳзодаларни У пастга уради,
Замин ҳукмдорларини йўққа чиқаради.
24Эвоҳ, улар экилиши биланоқ қуриб қолади.
Ерга ўтқазилиши биланоқ сўлиб қолади.
Илдиз отиши биланоқ қуриб қолади.
Ҳа, Эгамизнинг нафаси уларни қуритади.
Бўрон уларни сомондай учириб кетади.

 

25“Мени кимга қиёслайсиз?
Ким Менга тенг кела олар?”
— деб айтади муқаддас Худо.
26Кўзларингизни осмонга тикинг, қаранг:
Ахир, буларни ким яратган?
Худо осмонга юлдузларни териб қўйган–ку!
Унинг Ўзи ҳар бирига ном берган–ку!
Ўзининг буюк кучи, улуғ қудрати билан
Ҳар бирини ўз жойига чиқармай қўймайди.

 

27Эй Ёқуб насли, нима учун сен:
“Бошимга тушганни Эгамиз кўрмайди”, дейсан?
Эй Исроил халқи, нима учун сен:
“Машаққатларимни Худойим унутган”, деб айтасан?
28Наҳотки билмайсан? Наҳотки эшитмагансан?
Эгамизнинг Ўзи абадий Худо–ку!
Бутун оламни У яратган–ку!
У чарчамайди, ҳолдан тоймайди,
Унинг донолигини билиб бўлмайди.
29У толиққанга куч беради,
Заифнинг кучига куч қўшади.
30Ҳатто ёшлар чарчайди, ҳолдан тояди,
Йигитлар қоқилиб, йиқилади.
31Худодан умид қилганлар эса
Янгидан куч олади,
Бургут сингари қанот қоқади.
Улар югуриб, чарчамайди,
Юриб ҳам ҳеч толиқмайди.

 

41–БОБ

 

Худонинг Исроил халқига берган ваъдаси

 

1Эгам айтар: “Менинг олдимда сукут сақланг,
Эй денгиз ортидаги юртлар!
Халқларнинг кучи қайта тиклансин.
Улар яқинроқ келиб, гапирсинлар.
Ҳукм қилишга бирга йиғилайлик.

 

2Ким шарқдан ғолиб шоҳни[224] чақирди?
Ким уни ўз хизматига чақирди?
Ким унга элатларни бўйсундиради?
Ким шоҳларни оёғи остида эзади?
Қиличи билан уларни чопиб ташлайди,
Ёйи билан уларни сомондай учиради.
3Уларни таъқиб қилади,
Оёқ босмаган йўлдан юради,
Ўша жойлардан эсон–омон ўтади.
4Буларни қиладиган ким, бажарадиган ким?!
Бошидан авлодларни дунёга келтирган ким?!
Мен эмасми?!
Азалдан Мен сизнинг Эгангизман,
Охиргача ҳам Эгангиз бўламан.

 

5Денгиз ортидаги юртлар
Буни кўриб, қўрқади.
Ер юзининг тўрт бурчидан титраб,
Улар яқинлашиб келади.
6‘Қўрқмагин’, дея ҳамма
Бир–бирига далда беради.
7Мана, ҳунарманд одам
Тилла устасига далда беради.
‘Ҳа, яхши чиқди’, деб мисгар
Темирчига далда беради.
Йиқилиб тушмасин, деб бутни михлаб қўяди.

 

8Аммо сен–чи, эй қулим Исроил,
Эй Ўзим танлаган Ёқуб насли,
Дўстим Иброҳимнинг авлоди!
9Сени ернинг тўрт бурчидан олиб келдим,
Ернинг олис бурчакларидан чақирдим.
Айтдимки: ‘Сен Менинг қулимсан,
Сени танладим, рад этмадим.’
10Қўрқма, Мен сен билан биргаман,
Ваҳимага тушма, Мен сенинг Худойингман.
Сенга куч бераман, Ўзим ёрдамга келаман,
Ғолиб ўнг қўлим билан сени қўллайман.
11Ҳа, сенга қарши бўлганларнинг ҳаммаси
Шармандаю шармисор бўлиб қолади,
Душманларинг йўқ бўлади, нобуд бўлади.
12Уруш қиладиганларни излаб ҳам топа олмайсан,
Сен билан жанг қилганлар тамомила тугаб битади.
13Мен Ўзим, Эганг Худо, ўнг қўлингни кучайтираман,
Сенга: ‘Қўрқма, Ўзим ёрдамга келаман’, деган Менман.”

 

14Эгамиз шундай айтмоқда:
“Қўрқма, эй Исроил халқи, Ёқуб насли!
Сен кичкина бир чувалчангдайсан.
Аммо Ўзим сенга ёрдам бераман.
Мен, Исроил халқининг муқаддас Худоси,
Сенинг Қутқарувчингман.
15Сендан буғдой янчадиган хўптир[225] ясайман,
Янги, ўткир, тишли хўптир қиламан,
Сен тоғларни янчасан, эзасан,
Тепаликларни[226] сомон қиласан.
16Сен уларни совуриб ташлайсан,
Уларни шамол учириб кетади.
Бўрон уларни тўзғитади,
Сен эса Мен, Эганг, туфайли севинч топасан,
Исроил халқининг муқаддас Худоси ила мақтанасан.

 

17Қашшоқлару муҳтожлар сув излар,
Аммо сув йўқ.
Оғизлари чанқоқдан қуриб кетган.
Мен, Эгангиз, уларга жавоб бераман,
Мен, Исроил халқининг Худоси, уларни тарк этмайман.
18Яланғоч тепаликлар устидан дарёлар ўтказаман,
Водийлар ўртасида булоқлар очаман.
Саҳроларни сув тўла ҳовузларга айлантираман,
Қақраган ерда булоқлар очаман.
19Чўлда садр, акас, зайтун дарахтларини,
Ҳамда мирта буталарини ўстираман,
Саҳрода сарв, арча, қарағай дарахтларини ўстираман.
20Мана, ҳамма кўриб билсин,
Буларни Мен, Эгасининг қўли қилганини тушунсин.
Мен, Исроил халқининг муқаддас Худоси,
Буларни яратганимни улар англаб етсин.”

 

Бутлар фойдасиздир

 

21Ёқуб наслининг Шоҳи — Эгамиз, шундай дейди:
“Даъволарингизни айтинг,
Исботингизни келтиринг.
22Қани, бутларингизни олиб келинг,
Келажакда нима бўлишини
Бутларингиз айтиб берсин.
Ўтмишда бўлганларни тушунтирсин–чи!
Ўшалар ҳақида ўйлаб кўрайлик.
Охири нима бўлишини билайлик.
Ҳа, бўладиганларни бизга айтсин.
23Эй бутлар! Келажакни бизга билдиринг,
Шунда худо эканлигингизни биламиз.
Бирон яхшилик ёки ёмонлик қилиб кўринг–чи,
Кўриб, биргаликда ваҳимага тушайлик.
24Ахир, сизлар ҳеч нима эмассиз,
Ишларингиз эса ундан ҳам баттар.
Сизни танлаганнинг ўзи жирканчдир.

 

25Мен шимолдан бир етакчи[227] чақирдим.
Ана, у келади.
Шарқдан келиб, Менинг номимга шуҳрат келтиради.
Ҳукмдорларни у тупроқдай оёқ ости қилади,
Кулолнинг лойидай қилиб тепкилайди.
26Ким буни олдиндан айтибдики, биз билибмиз?!
Ким буни илгари билдирибдики, ‘У ҳақ эди’, деб айтсак?!
Сизлар гапирганингизни ҳеч ким эшитмади,
Ҳеч ким айтмади, хабар бермади.
27Қуддусга башорат қилинганлар,
Қаранг, мана ўшалар!
Ҳа, Сионга яна хушхабар элчисини Мен юбордим.
28Қарадим, лекин биронтаси йўқ,
Орасида бирорта маслаҳатчи йўқ,
Сўраганда жавоб берадигани йўқ.
29Қаранг, бутларининг ҳаммаси сохта,
Қилган ишлари ҳеч нима эмас,
Ҳамма бутлари шамолдай беҳуда.”

 

42–БОБ

 

Эгамиз танлаган қул

 

1Эгам айтар: “Мана Менинг қулим,
Ўзим уни қўллаб–қувватлайман.
Мен Ўзим уни танлаганман.
Ундан жуда мамнунман.
Мен унга Ўз Руҳимни бердим,
У элатларга адолат келтиради.
2У бақир–чақир қилмайди, қаттиқ гапирмайди,
Кўчаларда овозини баланд кўтармайди.
3Эзилган қамишни синдирмайди,
Тутаётган пиликни ўчирмайди,
Содиқ бўлиб, адолат келтиради.
4Ер юзида адолат ўрнатмагунча
У ҳолдан тоймайди,
Унинг жасорати сўнмайди.
Денгиз ортидаги юртлар
Унинг йўл–йўриқларини кутади.”

 

5Осмонни яратиб, уни ёйган[228],
Ерни яратиб, уни тўлдирган,
Ер юзидаги инсонларга жон берган,
Ер юзида яшайдиганларга ҳаёт берган
Худо, бизнинг Эгамиз шундай айтмоқда:
6“Мен, Эганг, нажот олиб келиш учун сени чақирдим.
Мен сенинг қўлингни кучайтираман,
Ўзим сени ҳимоя қиламан.
Халқим билан тузган аҳдимни
Сен орқали амалга ошираман,
Жамики элатларга сен орқали нур сочаман.
7Сен кўрларнинг кўзларини очасан,
Маҳбусларни зиндондан озод қиласан,
Зулматда ўтирганларни қутқарасан.
8Мен Эгангизман!
Менинг номим шудир!
Мен шуҳратимни бировга бермайман,
Ўзимга муносиб бўлган ҳамду санони
Бутлар билан баҳам кўрмайман.
9Мен сизларга келажакдаги воқеаларни
Юз бермасдан олдин айтяпман.
Олдин аён қилганларимга қаранг.
Ана, ўшалар бажо бўлди–ку!”

 

Ҳамду сано мадҳияси

 

10Эгамизга янги бир қўшиқ айтинг!
Ер юзининг ҳар бир четидан
Эгамизни тараннум этинг!
Эй кемаларда сузиб келадиганлар,
Денгиздаги барча жонзотлар,
Эгамизга қўшиқ айтинг!
Эй денгиз ортидаги юртлару
Бу юртларни тўлдирганлар,
Эгамизга қўшиқ айтинг!
11Саҳролар, у ердаги шаҳарлар хитоб қилсин,
Кедар[229] қишлоқларининг аҳли шод бўлсин!
Села[230] аҳли шодликдан куйласин,
Тоғ чўққиларидан ҳайқирсин!
12Улар Эгамизни улуғласин,
Денгиз ортидаги юртларда ҳам
Унга ҳамду санолар айтсин!
13Эгамиз баҳодир йигитдай олға босади,
У ғайратли жангчидай келади, хитоб қилади.
Ҳайқириб, душманларидан устунлигини кўрсатади.

 

Худонинг мададкор сўзи

 

14Эгам айтар: “Узоқ вақт сукут сақладим,
Жим турдим, Ўзимни тутдим.
Энди эса туғаётган аёлдай
Оғир нафас оламан, фарёд қиламан.
15Тоғу тепаликларни вайрон қиламан,
Жамики ўт–ўланни қуритаман,
Ирмоқларни қуруқ ерга[231] айлантираман,
Ҳатто ботқоқликларни қуритаман.
16Кўзи ожизларни билмаган йўлларидан юрдираман,
Уларни нотаниш сўқмоқлардан олиб бораман.
Кўзларидаги зулматни ёруғликка айлантираман,
Ўнқир–чўнқир йўлларни текислайман.
Мана шу айтганларимни қиламан,
Уларни тарк этмайман.
17Бутларга ишонганлар уятга қолади.
Ҳа, бутларни ‘худоларимиз’ дейдиганлар
Шармандаю шармисор бўлади.

 

Ношуд Исроил халқи

 

18Эшитинг, эй карлар,
Қаранг, кўриб қўйинг, эй кўрлар!
19Менинг қулимдай кўр бўлган борми?!
Мен юборган хабарчидай кар бўлган борми?!
Мен танлаганларимдай кўр бўлган борми?!
Мен, Эгангизнинг қулидай кўр бўлган борми?!
20Эй халқим! Кўп нарсаларни кўрасиз–у, эътибор бермайсиз,
Қулоқларингиз очиғу эшитмайсиз.”

 

21Ўз адолати ҳақи,
Эгамиз Ўз қонунларини
Улуғ ва шарафли қилмоқни истади[232].
22Аммо бу халқ талон–тарож қилинган[233],
Ҳаммаси зиндонда тутқун, қамоққа ташланган.
Улар қўлга тушди, қутқарадиган йўқ.
Улар ўлжа бўлди, “Қайтариб бер”, дейдиган йўқ.
23Қайси бирингиз буларни эшитасиз,
Эътибор бериб, ўтмишга қулоқ соласиз?!
24Ёқуб наслини ўлжа қилиб қўйган ким?
Исроил халқини талончиларга берган–чи?
Эгамиз эмасми?!
Ахир, биз Унга қарши гуноҳ қилдик–ку!
Унинг йўлидан юришни истамадик,
Унинг йўл–йўриқларига қулоқ солмадик.
25Шу боис Эгамиз қақшатқич ғазабини,
Шафқатсиз урушни бошингизга келтирди.
Аланга сизни ўраб олса ҳам тушунмадингиз,
Сизларни куйдирса ҳам, англаб етмадингиз.

 

43–БОБ

 

Исроил халқининг қутқарувчиси Эгамиздир

 

1Энди эй Ёқуб насли, сени яратган Эгамиз гапирмоқда!
Эй Исроил халқи, сени барпо қилган
Эгамиз шундай айтмоқда:
“Мен сени қутқардим,
Сенинг исмингни айтиб чақирдим,
Сен Меникисан, қўрқма!
2Сувлардан ўтганингда
Мен сен билан бирга бўламан.
Дарёлардан ўтганингда
Сувлар сени кўммайди.
Оловдан ўтганингда ёнмайсан,
Олов сени куйдирмайди.
3Ҳа, Мен сенинг Эганг Худоман,
Исроил халқининг муқаддас Худоси — Қутқарувчингман.
Сен учун тўлов қилиб Мисрни бердим,
Ҳабашистон[234], Саво[235] юртларини сенинг ўрнингга бердим.
4Кўз олдимда азизсан, қадрлисан,
Мен сени севаман.
Шу боис сенинг эвазингга одамни,
Жонинг эвазига халқларни бераман.
5Қўрқма, Мен сен билан биргаман,
Наслингни шарқдан олиб келаман,
Сизларни ғарбдан йиғиб келаман.
6Шимолга: ‘Уларни бер’, дейман.
Жанубга: ‘Уларни ушлаб қолма’, деб айтаман.
Ўғилларим узоқлардан,
Қизларим ернинг четларидан келсин.
7Менга тегишли бўлганларни
Ўз шуҳратим ҳақи яратдим,
Ўзим ижод қилиб, уларни бино қилдим.”

 

8Ўша халқни озод қилгин.
Кўзи бор, аммо кўр бўлган,
Қулоғи бор, аммо кар бўлган
Ўша халқни озод қилгин.
9Жамики элатлар бирга йиғилди.
Қани, халқлар келиб қўшилсин.
Уларнинг орасидан ким буни айтиб беради?!
Ўтиб кетган нарсаларни ким бизга билдиради?!
Гувоҳларини чақириб, ҳақлигини исботласин,
Бошқалар эшитиб: “Бу тўғри”, деб айтсин.
10Эгамиз шундай айтмоқда:
“Сизлар менинг шоҳидимсизлар,
Сизлар менинг қулимсизлар.
Мени билсин, Менга ишонсин, деб
Танҳо Худо Мен эканлигимни билсин, деб
Сизларни танладим.
Мендан олдин бирон худо бўлмаган,
Мендан кейин ҳам бўлмайди.

 

11Мен Эгангизман!
Ёлғиз Мен Эгангизман,
Мендан бошқа қутқарувчи йўқ.
12Мен Ўзим айтдим, қутқардим, билдирдим,
Орангизда бошқа бирон худо йўқ.”
Эгамизнинг каломи шудир:
“Мен Худоман, сизлар Менинг шоҳидимсиз.
13Ҳа, азалдан буён Мен Ўшаман,
Ҳеч ким Менинг қўлимдан қутқара олмайди.
Мен қилганимни ким бекор қила олади?!”

 

Бобилдан халос бўлиш

 

14Исроил халқининг муқаддас Худоси, Қутқарувчингиз —
Эгамиз шундай демоқда:
“Сизларни деб Бобил устига лашкар юбораман,
Ўзлари фахрланган кемаларда
Бобилликлар[236] қочишга мажбур бўладилар.
15Мен муқаддас Худойингиз — Эгангизман,
Исроил халқининг Яратувчиси — Шоҳингиз Менман.”

 

16Эгамиз шундай демоқда:
“Мен денгизни бўлиб, йўл қилдим,
Баҳайбат сувлар ичра сўқмоқ очдим[237].
17Жанг араваларию отларни,
Лашкару жангчиларни олиб чиқдим.
Ана улар ётибдилар, турмайдилар.
Пиликдай милтираб, ўчиб қолганлар.

 

18Ўтмишдагиларни ёдга олманг,
Қадимгиларни ўйлайверманг.
19Мана, Мен янги бир иш қиляпман.
Шу пайтнинг ўзидаёқ содир бўляпти! Кўрмаяпсизми?!
Мен саҳрода йўллар очаман,
Ҳа, чўлда дарёлар яратаман.
20Ҳатто ёввойи ҳайвонлар Мени улуғлайди,
Чиябўри, туяқушлар ҳам Мени шарафлайди.
Зотан, танлаган халқимга сув берай, дея
Саҳрога сувлар юбордим,
Чўлда дарёлар яратдим.
21Бу халқни Ўзим учун яратганман.
Улар Менга ҳамду сано айтсинлар.

 

Исроил халқининг гуноҳлари

 

22Сен эса, эй Ёқуб насли, Менга сажда қилмадинг!
Эй Исроил халқи! Сен Мендан безор бўлдинг.
23Куйдириладиган қурбонлик қилиб,
Қўйларингни Менга олиб келмадинг.
Қилган қурбонликларинг билан Мени улуғламадинг.
Дон назрларини оғир юк қилмадим–ку!
Тутатқилар сўраб, сени чарчатмадим–ку!
24Менга хушбўй ҳидли қамиш сотиб олмадинг.
Қурбонликлар ёғи билан Мени тўйдирмадинг.
Эвоҳ, гуноҳларинг билан Менга юк бўлдинг,
Айбларинг билан Мени чарчатдинг.

 

25Ўзимнинг ҳақи–ҳурматим
Айбларингни кечирадиган Менман.
Гуноҳларингни ёдга олмайман.
26Қани, бирга даъволашайлик.
Гапир! Айбсизлигингни исботла–чи!
Ёдимга сол–чи!
27Ахир, энг катта бобонг[238] гуноҳ қилганди.
Пайғамбару руҳонийларинг Менга қарши чиққанди.
28Шу боис муқаддас масканнинг
Бошлиқларини ҳаром қиламан.
Ҳа, Ёқуб наслини ҳалокатга,
Исроил наслини ҳақоратга ҳукм этаман.”

 

44–БОБ

 

Худо Исроил халқини марҳаматлайди

 

1Эгам айтар: “Энди эшит, эй қулим Исроил!
Эй Ёқуб насли! Мен сени танлаганман.
2Мен, Эганг, сени яратганман, она қорнида сенга шакл берганман.
Сенинг мададкоринг, Мен, шундай айтмоқдаман:
‘Қўрқма, эй азиз Исроил![239]
Эй Ёқуб насли, Мен сени танлаганман.
3Чанқоқ ерга Мен сув бераман,
Қақраган тупроқда ирмоқлар оқизаман.
Наслингга Руҳимни бераман,
Зурриётинг устига Ўз баракамни ёғдираман.
4Улар оқар сув бўйидаги тол дарахти каби,
Майсалар орасидан ўсиб чиқади.
5Бири: «Мен Эгамникиман», деб айтади,
Бошқаси Исроил халқига[240] қўшилай, деб келади.
Яна бири қўлига: «Эгамники», деб ёзади–да,
Исроил халқининг бириман, деб айтади.’”

 

Бутпарастлар аҳмоқдир

 

6Исроилнинг Шоҳи, унинг Қутқарувчиси,
Сарвари Олам — Эгамиз шундай айтмоқда:
“Биринчию охирги Мен Ўзимман,
Мендан бошқа ҳеч бир худо йўқ!
7Ким Менга ўхшайди? Қани, гапирсин–чи!
Қадимий халқни яратганимдан бери
Нима бўлганларини бошдан айтиб берсин!
Келажакда нима бўлишини билдирсин.
8Ваҳимага тушманг, қўрқманг!
Сизга қадимдан эълон қилиб, билдирмадимми?!
Сизлар Менинг гувоҳларимсиз!
Мендан бошқа худо борми?!
Йўқ, бошқа қоя йўқ.
Мен бошқа ҳеч бирини билмайман!

 

9Бут ясайдиганларнинг ҳаммаси ҳеч нарсадайдир. Хуш кўрган бутлари ҳеч фойда келтирмайди. Ўша бутларнинг гувоҳлари кўр, жоҳилдир. Шунинг учун улар шарманда бўлиб қолади! 10Ахир, ким фойдасиз худоларнинг тасвирларини ясайди! 11Ҳали ўша бутпараст дўстларнинг ҳаммаси шарманда бўлади. Бут тайёрловчиларга қаранг. Улар ҳам оддий одамлар–ку! Қани, ҳаммаси тўплансин! Улар қўрқувга тушиб, биргаликда шармандаю шармисор бўлади.
12Бут ясайдиган темирчи асбобини олади. Буюмни кўмир чўғи устида қиздиради. Болғаси билан уни ясайди. Қўлининг кучи билан ишлайди. Қорни очиб, ҳолдан тояди. Ташналикдан силласи қурийди. 13Дурадгор ип билан ёғочни ўлчайди. Хоҳлаган шаклини чизиб олиб, ранда билан ишлов беради. Уни инсон шаклида ясайди. Унга инсон чиройини беради–да, саждагоҳга ўрнатади. 14Ўрмонда сарв, эман дарахтларини танлайди. У ўзи учун садр дарахтларидан кесиб олади. Ёки қарағай дарахтини ўтқазади. Ёмғир эса ўша дарахтни ўстиради. 15Кейин булар одамга ўтин бўлади. Одам ёғочнинг баъзиларини олиб исинади. Баъзиларини эса ёқиб, нон ёпади. Яна ўзига худо ҳам ясаб, унга сажда қилади. Бут ясаб, унга мук тушиб, таъзим қилади! 16У ўтинларнинг ярмини ёқади. Оловда гўшт пишириб, қорнини тўйдиради. Исиниб бўлгач: ‘Оҳ, оҳ, исиниб олдим, оловнинг тафтидан жоним ором оляпти’, — дейди. 17Ёғочнинг қолганидан эса худосини, ўзининг бутини ясайди. ‘Мени ўзинг қутқар, ахир, сен менинг худойимсан!’ деб бутга ибодат қилади, мук тушиб сажда этади.
18Улар ҳеч нарсани билмайдилар, тушунмайдилар. Кўзларию юракларида тўсиқ бор, улар кўрмайди, тушунмайди. 19Бирортаси ҳам ўйлаб кўрмайди. ‘Ўтиннинг бир қисмини ёқдим. Оловида нон ёпдим, гўшт пишириб едим. Энди қолганидан жирканч нарса ясайманми?! Ёғоч ғўласига таъзим қиламанми?!’ — деб айтишга ақл–идрок йўқ. 20Эҳ, кул ейдиганлар! Алданган қалби уни адаштиради. У ўз жонини қутқара олмайди. ‘Қўлимдаги шу нарса сохта–ку!’ — деб ўзига айтмайди.

 

21Эй Ёқуб насли! Эй Исроил халқи!
Буларни ёдда тут!
Сизлар Менинг қулимсиз.
Мен сизларни яратдим,
Ҳа, сизлар Менинг қулимсиз!
Эй Исроил, Мен сизларни унутмайман!
22Гуноҳларингизни булутдай ҳайдадим,
Айбларингизни тумандай тарқатдим,
Сизларни қутқарганман,
Менга қайтинг.”

 

Қуддус қайта тикланади

 

23Эй самолар, шодликдан ҳайқиринг!
Мана, Эгамиз ажойиб бир иш қилди!
Ҳайқиринг, эй заминнинг тубсиз жойлари!
Шодликдан ҳайқиринг, эй тоғлар,
Эй ўрмон, ўрмондаги ҳар бир дарахт!
Ҳа, Эгамиз Ёқуб наслини қутқариб, Ўзига олди.
У Исроил халқи орасида улуғланмоқда.

 

24Қутқарувчингиз, онангиз қорнида сизга шакл берган
Эгамиз шундай айтмоқда:
“Ҳаммасини яратган Мен Эгангизман,
Ёлғиз Ўзим самоларни ёйганман![241]
Бир Ўзим заминни яратганман!
25Фолбинларнинг аломатларини беҳудага чиқараман,
Башоратгўйларни лақиллатаман,
Донишмандларга зарба бериб,
Билган нарсаларини нодонликка чиқараман.
26Ўз қулимнинг башоратини ижро этаман,
Элчиларимнинг айтганларини қиламан.
Мен Қуддус ҳақида:
‘Бу ерда яна инсон яшайди’, деб айтмоқдаман.
Яҳудо шаҳарлари ҳақида:
‘Улар қайтадан қурилади,
Вайроналарини тиклайман’, деб айтмоқдаман.
27Чуқур сувларга шундай дейман:
‘Қуриб бит! Дарёларингни қуритаман.’
28Шоҳ Куруш[242] ҳақида шундай дейман:
‘У Менинг чўпоним.
Менинг барча хоҳишимни у бажаради.’
Куруш шундай дейди:
‘Қуддус қайта қурилсин,
Маъбад яна тиклансин.’”

 

45–БОБ

 

Шоҳ Куруш — Эгамизнинг танлагани

 

1Эгам айтар: “Мен шоҳ Курушнинг[243] ўнг қўлини кучайтирдим.
Халқларни унга итоат эттирай, дея
Шоҳларни қуролсизлантираман.
Унинг олдида эшиклар очиқ туради,
Дарвозалар ёпилмайди.”
Эгамиз Ўзининг танлагани — Курушга шундай айтмоқда:
2“Мен Ўзим Сенинг олдингда бораман,
Тоғларни[244] текисликка айлантираман,
Бронза эшикларни парчалайман,
Темир тамбаларни синдираман.
3Мен Эганг эканлигимни билиб олгин,
Сенинг исмингни айтиб чақираётган Мен
Исроил халқининг Худоси эканлигимни англагин, деб
Яшириб қўйилган бойликларни,
Зулматдаги хазинани сенга бераман.
4Қулим Ёқуб ҳақи,
Ўзим танлаган Исроил ҳақи,
Сенинг исмингни айтиб чақирдим.
Сенга ном ато қилдим,
Аммо сен Мени билмайсан.
5Мен Эгангман, бошқаси йўқ,
Мендан бошқа худолар йўқ!
Сенга мадад бераман,
Аммо Мени билмайсан.
6Мендан бошқа бири йўқлигини
Шарқу ғарбда ҳамма билсин, дедим.
Мен Эгангман, бошқаси йўқ!
7Мен ёруғлик яратаман, зулмат бино қиламан,
Фаровонлик юбораман, кулфат ёғдираман.
Мен Эгангман!
Буларнинг ҳаммасини Мен қиламан!

 

8Эй самолар, юқоридан солиҳлик ёғдиринг,
Ҳа, солиҳлик булутлардан қуйилсин.
Ер очилиб, нажот келиб чиқсин,
Солиҳлик билан бирга яшнасин.
Мен Эгангизман! Мен уни яратганман.”

 

9Ҳолингизга вой!
Эй Яратувчи билан баҳслашадиганлар!
Тупроқдан ясалган кўзаю хумлар!
Ахир, лой кулолга: “Нима қиляпсан?” дейдими?!
“Ясаётган нарсангнинг қўллари йўқ–ку!” деб айтадими?!
10Эй отасига: “Нимага туғдиряпсиз?” деган болалар!
Онасига: “Нимага туғяпсиз?” деган фарзандлар!
Сизларнинг ҳолингизга вой!
11Исроил халқининг муқаддас Худоси,
Унинг Яратувчиси — Эгамиз шундай айтмоқда:
“Хўш, энди Ўз фарзандларимнинг
Тақдири ҳақида Мени сўроққа тутасизми?!
Ўз қўлларим ижоди тўғрисида
Менга кўрсатмалар берасизми?!
12Заминни барпо қилган,
Ер юзида инсонни яратган Менман.
Мен Ўз қўлим билан осмонни ёйдим,
Барча самовий жисмларга Мен буйруқ бердим.
13Мен Ўзим Курушни қўзғатиб,
Унга ғалаба бераман.
Унинг барча йўлларини текислайман.
У Менинг шаҳримни қуради.
Пораю мукофот олмасдан
Менинг асирларимни қўйиб юборади.”
Сарвари Олам шундай деди.

 

Фақатгина Эгамиз Худо ва нажоткордир

 

14Эгамиз айтмоқда: “Мисрнинг бойликлари,
Ҳабашистоннинг[245] тижорат фойдалари сеники бўлади!
Саво юртининг[246] баланд бўйли одамлари сенга келади.
Улар сенга эргашади.
Занжирбанд бўлиб, сенга таъзим қилади.
Ёлвориб: ‘Ҳа, Худо сизнинг орангизда!
Бошқа ҳеч бир худо йўқ!’ дейди.”

 

15Эй Исроил халқининг Худоси — Қутқарувчи!
Ҳақиқатан ҳам, Сен Ўзини яширадиган Худосан.
16Бут ясайдиганлар биргаликда уятга қолди.
Ҳаммаси шармандаю шармисор бўлди.
17Исроилни эса Эгамиз қутқарди,
То абад нажот берди!
Сизлар шарманда бўлмайсиз,
То абад уятга қолмайсиз!

 

18Эгамиз Самоларни яратган
У Худодир!
У ерни барпо қилган, мустаҳкамлаган.
Ерни бўш қилиб эмас,
Яшашга лойиқ қилиб яратган.
У шундай деб айтмоқда:
“Мен Эгангизман, бошқаси йўқ.
19Мен сизларга яширин жойда,
Зулматли юртда гапирмадим.
Мен Ёқуб наслига: ‘Бўш жойлардан
Мени қидиринг!’ деб айтмадим.
Мен Эгангизман.
Ҳақиқатни айтаман,
Тўғрисини эълон қиламан.

 

20Эй халқларнинг омон қолганлари,
Йиғилинглар, яқинлашиб, бирга келинглар!
Ёғоч бутларини олиб юрадиганлар,
Қутқармайдиган худога ибодат қиладиганлар
Ҳеч нарсани англаб етмайдилар.
21Гапиринг, исбот келтиринг.
Ўзаро маслаҳатлашинг.
Бу тўғрида ким қадимдан хабар берди?
Азалдан ким айтиб берган эди?
Мен Эгангиз эмасми?!
Мендан бошқа худолар йўқ!
Мен одил Худоман, Қутқарувчиман!
Мендан бошқаси йўқ.
22Менга юз буринг, нажот топасиз,
Эй заминнинг барча четлари!
Ҳа, Мен Худоман, бошқаси йўқ.
23Ўзим ҳақим онт ичдим[247],
Оғзимдан тўғри сўз чиқди, беҳуда кетмас.
Чунки Менинг олдимда ҳар бир тизза чўкка тушади,
Ҳар бир тил Менга садоқат қасамини ичади.
24Мен ҳақимда: ‘Фақатгина Эгамизда адолат, қудрат бор’, деб айтадилар.
Мендан ғазабланганларнинг ҳаммаси
Менга келадилар, улар уялиб қоладилар.
25Аммо бутун Исроил насли
Мен, Эгаси туфайли нажот топади.
Улар мақтовга сазовор бўлади.”

 

46–БОБ

 

1Эгам айтар: “Бэл тиз чўкди, Наво[248] букилди.
Уларнинг бутлари молу ҳайвонга юк бўлди.
Олдин кўтариб юрганларингиз
Энди толиққанга юк бўлди.
2Улар эгилди, бирга тиз чўкди,
Улар энди юкни қутқара олмайди,
Ўзлари эса асир бўлиб кетади.

 

3Эй Ёқуб хонадони! Менга қулоқ солинг!
Эй Исроил хонадонининг омон қолганлари!
Эй халқим! Туғилганингдан бери сени онадай кўтариб юрдим,
Ҳа, дунёга келмасингдан олдин Мен таянчинг бўлдим.
4Кексайгунингча ҳам Мен Ўшаман,
Сочинг оқарганда ҳам сени кўтариб юраман.
Мен сени яратганман, Ўзим сени кўтараман.
Ўзим сени кўтариб, қутқараман.

 

5Мени кимга ўхшатасан?!
Кимга тенглаштирасан?!
Мени кимга таққослайсан?!
Нима, Мен ўшалар билан тенг бўлиб қолдимми?!
6Мана, одамлар ҳамёндан тилла чиқарадилар.
Кумушни тарозиларда тортадилар.
Уста ёллаб, худо ясатадилар.
Улар ўша худосига таъзим қиладилар.
Ҳа, унга сажда қиладилар.
7Ўша худосини опичлаб олиб борадилар,
Уни жойига ўрнатиб, турғизиб қўядилар.
У жойидан қимирламай тураверади.
Кимдир унга ёлворганда, жавоб бермайди,
Машаққатидан халос қила олмайди.

 

8Буни ёдда тутинг, маҳкам бўлинг!
Эй исёнкорлар, буни эсга олиб туринг!
9Азалдан бўлганларни ёдда тутинг!
Ахир, Мен Худоман, бошқаси йўқ!
Мен Худоман, Менга ўхшагани йўқ!
10Охирида нима бўлишини бошидаёқ айтаман.
Юз бермаганларни олдиндан билдираман.
‘Ниятларим бажо бўлади,
Барча истакларимни ижро этаман’, деб айтмоқдаман.
11Шарқдан йиртқич қушни чақиряпман.
Ҳа, хоҳишимни бажарадиганни
Узоқ юртдан чақиряпман[249].
Мен Ўз айтганимни бажо қиламан!
Ҳа, ўйлаганимни амалга ошираман!

 

12Менга қулоқ солинг, эй ўжарлар!
Ғалаба узоқ, деб ўйлаганлар!
13Мана, ғалаба келтираман.
У узоқда эмас, нажотим кечикмайди.
Мен Қуддусга[250] нажот ато қиламан,
Исроилга Ўз улуғворлигимни бераман.”

 

47–БОБ

 

Гўзал аёлга ўхшаган Бобил ҳукм қилинади

 

1Эгам айтар: “Пастга туш, тупроққа ўтир,
Эй бокира қиз[251]Бобил!
Ерга ўтир, энди тахтинг йўқ,
Эй Бобилликлар![252]
Мана, энди сен тўғрингда:
‘Нақадар нозик, майиндир’, деб айтмаслар.
2Қани, тегирмон тошини ол, дон янчгин.
Ёпинчиғингни еч, этагингни йиғиштир,
Болдирингни оч, дарёлардан кечиб ўт[253].
3Яланғоч жойларинг очилади,
Шармандалигинг кўриниб қолади.
Мен қасос оламан,
Ҳеч кимга шафқат қилмайман.”

 

4Қутқарувчимиз Исроил халқининг муқаддас Худосидир.
Унинг номи Сарвари Оламдир.

 

5Эгам айтар: “Жим ўтир, қиз Бобил![254] Зулматга жўна!
Энди сени: ‘Юртларнинг маликаси’, деб айтмайдилар.
6Мен халқимдан ғазабландим,
Ўз мулкимни ҳаром қилдим.
Уларни сенинг қўлингга бердим.
Сен эса уларга шафқат қилмадинг,
Ҳатто кексаларнинг елкасига ҳам
Ғоят оғир бўйинтуруқ солдинг.
7Шунда: ‘Мен то абад оламнинг маликаси бўламан’, деб айтдинг.
Аммо буларнинг нима билан тугашини
Ўйлаб кўрмадинг, ақлингга келтирмадинг.

 

8Энди бунга қулоқ сол! Эй ҳашаматни севувчи!
Бехатар ўтириб, ўзингча айтасан:
‘Мендан бошқа малика йўқ,
Тул қолмасман, фарзанд доғини кўрмасман.’
9Мана шу иккаласи ҳам
Бир кунда бошингга тушади:
Ҳа, кўп сеҳр–жодулар қилардинг,
Афсунларингнинг кучи кўп эди.
Шунда ҳам тамомила болаларингдан айриласан,
Тул бўлиб қоласан.

 

10Ўз ёвузлигингга ишондинг,
‘Мени ҳеч ким кўрмайди’, дединг.
Донолигинг, билиминг сени йўлдан адаштирди,
Ўзингга: ‘Мана, мен!
Мендан бошқаси йўқ’, дединг.
11Мана, бошингга кулфат тушади,
Уни сеҳр–жоду билан даф қилолмайсан.
Бошингга бахтсизлик ёғилади,
Сен уни қайтара олмайсан.
Ҳалокат сенга бирданига келади,
Бу тушингга ҳам кирмаган.

 

12Қани, сеҳр–жодуингни ишга сол,
Кўпроқ афсунгарлик қил,
Ахир, ёшлигингдан бундай ишларга
Сен одатлангансан.
Балки бирон нарсага эришарсан,
Балки биронтасини қўрқитарсан.
13Олган маслаҳатларинг кўплигидан
Сен чарчаб қолдинг.
Қани, энди ўша мунажжимларинг, таъбирчиларинг?
Ҳар янги ой чиққанда тақдирингдан башорат қиладиганлар қани?
Улар келсин–чи!
Энди ўшалар сени қутқарсин.

 

14Ана, ҳаммалари сомонга ўхшаб қолди–ку!
Олов уларни ямламай ютади!
Жонларини оловдан қутқаролмайди.
Исиниш учун кўмирлари бўлмайди.
Олдида ўтирай, деса олови бўлмайди[255].
15Ёшлигингдан сен билан олди–берди қилган ҳар бир одам,
Сен билан бирга ишлаганларнинг ҳаммаси шундай бўлиб қолади.
Улар ўз йўлига қараб кетади!
Сени қутқарадиган бирор кимса бўлмайди.”

 

48–БОБ

 

Худонинг исёнкор халқи

 

1Эшитинг буни! Эй Ёқуб хонадони!
Эй Исроил номи билан аталадиганлар,
Яҳудо уруғидан чиққанлар!
Сизлар Эгамизнинг номи билан қасам ичасизлар,
Исроил халқининг Худосини тилга оласизлар,
Аммо ҳақиқат ва солиҳлик билан эмас.
2Ҳа, сизлар ўзингизни муқаддас шаҳар[256] номи ила атадингиз,
Исроил халқининг Худосига таяндингиз,
Ахир, Унинг номи Сарвари Оламдир.

 

3Эгамиз сизларга шундай деди:
“Бўлиб ўтганларни олдиндан Мен айтдим,
Оғзимдан чиқиши билан буларни билдирдим,
Бирданига ҳаракат қилдим ва улар содир бўлди.
4Ахир, қайсарлигингни Мен биламан–ку!
Бўйнинг темирдай, пешананг бронзадай қаттиқдир!
5‘Буларни менинг санамим қилди,
Қуйма, ўйма бутларим амр қилди’, деб
Айтмагин, дея Мен олдиндан айтдим,
Бажо бўлмасдан олдин, бўлиб ўтганларни билдирдим.
6Буларнинг ҳаммасини эшитдинг,
Наҳотки энди эътироф этмасанг?!
Ҳозирдан бошлаб янгиларини,
Ўзинг билмаган яширин нарсаларни
Сенга эшиттирдим.
7Булар ҳозир яратилди, қадимда эмас,
Бу тўғрида сен илгари эшитмагансан.
Йўқ! Сен: ‘Мен буларни биламан–ку!’
— деб айта олмайсан.
8Ҳа, эшитмагансан, билмайсан ҳам,
Ҳатто азалдан ҳам қулоқларинг очилмаганди.
Мен биламан–ку хиёнаткор эканлигингни,
Туғилганингданоқ сен исёнкор деб аталгансан.
9Ўзимнинг исмим ҳақи ғазабимни босяпман,
Шарафим ҳақи Ўзимни тутяпман,
Бўлмаса, сени йўқ қилган бўлардим.
10Мана, Мен сени покладим,
Аммо кумушдай қилиб эмас.
Сени кулфат ўчоғида синадим.
11Ўз ҳақим, ҳа, Ўз ҳақим учун шундай қиламан!
Ахир, нимага Мен бадном бўлишим керак?!
Шуҳратимни бировга бериб қўймайман.

 

Бобилдан қутулиш

 

12Менга қулоқ тут, эй Ёқуб хонадони!
Ўзим чақирган Исроил халқи, эшит!
Мен Ўшаман!
Боши ҳам, охири ҳам Мен Ўзимман.
13Ҳа, Менинг қўлим заминнинг пойдеворини[257] қўйган,
Самоларни ёйган Менинг қўлимдир.
Мен уларни чақирганимда
Улар биргаликда туради.
14Ҳаммангиз тўпланиб, эшитинг!
Бутларнинг қайсиси буларни билдирди?!
Курушни[258] Мен, Эгангиз, яхши кўраман.
У Бобилда Менинг ниятимни бажо келтиради.
Менинг қўлим Бобилликларга[259] қарши бўлади.
15Мен айтдим! Ҳа, Мен Ўзим айтдим!
Уни Мен чақирганман!
Уни Мен олиб келдим,
У ғалабага эришади.
16Менга яқинлашинг! Бунга қулоқ солинг!
Азалдан ҳеч нарсани яширмай айтдим,
Бошиданоқ Мен ўша ердаман.”

 

Мана энди Эгамиз Раббий мени
Ҳамда Ўз Руҳини юбормоқда[260].
17Қутқарувчингиз, Исроил халқининг муқаддас Худоси —
Эгамиз шундай айтмоқда:
“Мен Эгангиз Худоман!
Яхши бўлинг, деб сизларга йўл–йўриқ кўрсатаман,
Юрадиган йўлларингиздан етаклайман.
18Қани, энди амрларимга қулоқ солганингизда!
Фаровонлигингиз дарёдай бўларди,
Зафарингиз денгиз тўлқинларидай бўларди.
19Уруғингиз қум каби бўларди,
Наслингиз қум зарраларидай сон–саноқсиз бўларди.
Уларнинг номи ўчиб кетмаган бўларди,
Менинг олдимдан йўқотилмаган бўларди.”

 

20Энди Бобилдан чиқиб кетинг,
Бобилликлардан қочинг.
Шодлик ҳайқириқлари ила эълон қилинг!
Дунёнинг тўрт четига бу хабарни етказинг!
“Эгамиз Ўз қуллари, Ёқуб наслини қутқарди”, деб айтинг!
21Эгамиз уларни саҳродан олиб борганда,
Улар ташналикдан қийналмадилар.
Худо улар учун қоядан сув чиқарди[261].
У қояни ёрди, сувлар пишқириб чиқди.

 

22“Ёвузларга омонлик йўқ”, дейди Эгамиз.

 

49–БОБ

 

Исроил бошқа халқларга чироқ бўлади

 

1Қулоқ солинг, эй денгиз ортидаги юртлар!
Эътибор беринг, эй узоқдаги халқлар!
Туғилмасимдан олдин Эгам мени чақирди,
Она қорнидалигимдаёқ У исмимни айтиб чақирди.
2У тилимни ўткир қиличдай қилди,
Қўлининг соясида У мени яширди.
У мени учли ўқдай қилди,
Ўқдонига мени яширди.
3У менга шундай деди:
“Сен Менинг қулимсан,
Эй Исроил, Мен сен туфайли шуҳрат топаман.”
4Мен шундай дедим:
“Мен бекорга меҳнат қилдим,
Кучимни беҳуда, бефойда сарф этдим.”
Аммо Эгам мени ҳукм қилади–ку,
Мукофотлаш Худойимнинг қўлидадир.

 

5Энди Эгам гапирди.
Ёқуб наслини Унга қайтарсин, деб
Исроилни Унинг олдига тўпласин, деб
Онам қорнидаёқ мени Ўз қули қилиб яратди.
Эгамнинг кўз олдида мен шуҳрат топаман,
Худойим менинг куч–қудратим бўлди.
6У шундай деди:
“Ҳа, Ёқуб қабилаларини қайта тиклайсан,
Исроилдан қолганларини қайтарасан.
Мен сени фақат шунинг учунгина қулим қилмадим.
Сени бошқа халқларга ҳам нур қиламан,
Токи Менинг нажотим ернинг четигача етиб борсин.”

 

7Халқлар[262] қаттиқ нафратланиб, рад қилганга,
Ҳукмронларнинг қули бўлганга
Исроилнинг Қутқарувчиси, муқаддас Худоси —
Эгамиз шундай айтмоқда:
“Сени кўриб, шоҳлар ўрнидан туради,
Ҳукмдорлар тиз чўкиб таъзим қилади.
Исроил халқининг муқаддас Худоси —
Содиқ Эгангиз ҳақи–ҳурмати шундай қилади.
Ахир, У сени танлаган–ку!”

 

Исроил қайта тикланади

 

8Эгамиз шундай айтмоқда:
“Мурувват пайти келганда,
Мен сенга жавоб бердим,
Нажот куни келганда,
Мен сенга ёрдам бердим.
Ўзим сени ҳимоя қиламан,
Халқим билан тузган аҳдимни
Сен орқали амалга ошираман.
Токи юрт қайта тиклансин,
Ташландиқ мулклар тақсимлансин.
9Маҳбусларга: ‘Чиқинглар!’ демоқдаман.
Зулматдагиларга: ‘Кўрининглар!’ демоқдаман.
Йўл бўйида улар ўтлоқлар топади,
Тап–тақир қирлар уларнинг яйлови бўлади.
10Улар на очликни, на ташналикни билади,
На гармсел, на жазирама қуёшдан азоб чекади.
Меҳр–шафқат кўрсатиб, уларни етаклайман,
Уларни булоқларга бошлаб бораман.
11Ҳамма тепаликларимни йўлга айлантираман,
Катта, шоҳ йўлларим кўтарилади.
12Мана, улар узоқлардан келади.
Қаранг, улар шимолдан, ғарбдан,
Синим юртидан[263] ҳам келади.”

 

13Шодликдан куйланг, эй самолар,
Хурсанд бўл, эй замин!
Қўшиққа жўр бўлинг, эй тоғлар!
Эгамиз халқига тасалли берди,
Эзилган халқига раҳм қилди!

 

14Аммо Қуддус[264] шундай деди:
“Эгам мени тарк этди,
Раббим мени унутиб қўйди.”
15Эгам айтар: “Ахир, аёл киши эмизикли боласини унутадими?!
Ўзи туққан боласига раҳм қилмайдими?!
Агар хотинлар боласини унутсалар ҳам,
Мен сени асло унутмайман!
16Қара, сенинг номингни кафтимга ёзиб қўйдим,
Деворларинг доимо кўз олдимдадир.
17Ҳадемай, фарзандларинг қайтиб келади,
Сени вайрон қилиб, йўқотмоқчи бўлганлар
Сендан чиқиб кетади.
18Бошингни кўтариб, атрофга қара,
Ҳамма фарзандларинг тўпланиб, олдингга келишди.”
Эгамиз шундай демоқда:
“Мен барҳаёт Худо бўлганим ҳақи айтаманки,
Ҳаммаси зебу зийнатдай сени безатиб туради,
Келинчакдай уларни тақинчоқ қилиб тақасан.
19Ҳа, еринг кимсасиз, ҳувиллаб қолганди,
Юртинг вайронага айланганди.
Энди эса одам кўплигидан тор бўлиб қолади,
Бузғунчилар сендан узоқда юради.
20Асирликда туғилган фарзандларинг
Ҳали сенга шундай дейди:
‘Бу жой бизга торлик қиляпти,
Жой беринг, биз ҳам яшайлик.’
21Шунда ўзингга ўзинг дейсан:
‘Уларни менга ким туғиб берди?
Фарзандсиз эдим, туғмас бўлиб қолгандим.
Сургунда эдим, хор бўлгандим.
Уларни ким менга катта қилиб берди?
Ёлғиз ўзим қолгандим–ку,
Энди улар қаердан келиб қолди?’”

 

22Эгамиз Раббий шундай айтмоқда:
“Мана, Мен халқларга қўл кўтариб, ишора бераман,
Элатларга байроғимни кўтараман.
Болаларингни улар қўлларида кўтариб келади,
Қизларингни улар опичлаб келади.
23Шоҳлар сенга хизмат қилиб, боқади,
Маликалар сенга энагалик қилади.
Бошлари ерга теккудай бўлиб,
Улар сенга таъзим қилади,
Оёқларинг чангини ялаб–юлқайди.
Ўшанда Мен Эганг эканлигимни биласан.
Менга умид боғлаган шарманда бўлмайди.”

 

24Бирор кимса кучли жангчидан
Ўлжани олиб қўя оладими?!
Наҳотки золимнинг[265] қўлига асир тушган қутула олса?!
25Эгамиз эса шундай айтмоқда:
“Мана, кучли жангчидан асирлар тортиб олинади,
Золимга ўлжа бўлганлар қутқарилади!
Сенга қарши чиққанларга Мен қарши чиқаман,
Сенинг болаларингни Мен Ўзим қутқараман!
26Сенга зулм қилганларга ўз танасини едираман,
Улар шароб ичгандай бўлиб, ўз қонидан маст бўлади.
Шунда жамики одамзод
Мен нажоткоринг — Эганг эканлигимни,
Ёқуб наслининг қудратли Худоси — Қутқарувчинг эканлигимни билиб олади.”

 

50–БОБ

 

Исроил халқининг гуноҳи

 

1Эгамиз шундай айтмоқда:
“Мен онангизни ҳайдаб юборган эдим,
Унинг талоқ хати қани?
Хўш, сизни қайси қарз берувчимга сотибман?
Мана, гуноҳларингиз туфайли сотилдингиз,
Итоатсизлигингиз дастидан онангиз ҳайдалди.
2Келганимда нега бирон кимса йўқ эди?
Чақирганимда нега ҳеч ким жавоб бермади?
Сизни қутқаришга менинг қўлим қисқами?
Ёки сизни озод қилишга кучим етмасми?
Бир таҳдид қилсам денгиз қурийди,
Дарёларни чўлга айлантираман.
Сувлар қуриб, балиқлари сасийди,
Сув йўқлигидан балиқлар ўлиб кетади.
3Самоларга қора кийдираман,
Қанорни уларнинг ёпинчиғи қиламан.”

 

Эгамиз қулининг итоаткорлиги

 

4Толиққанларга сўз билан мадад берсин, деб
Эгам Раббий менга доно тил берди.
Ҳар тонг У мени уйғотади,
Донолардай тингласин, деб қулоғимни очади.
5ЭгамРаббий қулоғимни очди,
Мен итоатсизлик қилмадим,
Мен Ундан юз ўгириб кетмадим.
6Мени урганларга кифтимни очдим,
Соқолимни юлганларга юзимни тутдим,
Ҳақорат, тупуришлардан юзимни яширмадим.
7Эгам Раббий менга мадад беради,
Шу боис мен ҳеч шарманда бўлмадим.
Азобларга бардош беришга қарор қилдим,
Биламан, шарманда бўлмайман.
8Мени оқлайдиган яқинимдадир,
Мен билан даъволашадиган ким, юзлашайлик–чи!
Қани рақибларим? Менга қарши чиқсин!
9Мана, Эгам Раббий менга мадад беради,
Қани ким мени айбдор, деб айта олади?!
Қаранг, уларнинг ҳаммаси кийим каби эскиради,
Уларни куя еб тамом қилади.

 

10Орангиздан ким Эгамиздан қўрқади?
Эгамизнинг қули овозига қулоқ солади?
Зулматда юрганлар, нурдан маҳрум бўлганлар
Эгамизнинг номига умид боғласин,
Ҳа, ўзининг Худосига таянсин!
11Ахир, ҳаммангиз аланга ёқяпсиз,
Машъалалар ёқяпсиз.
Алангангиз ёруғида юраверинг,
Ўзингиз ёққан машъала ёруғида юраверинг.
Қаранг, унинг қўллари сизни нима қилади:
Азоб–уқубат ичида ётасиз.

 

51–БОБ

 

Худо ўз халқига тасалли беради

 

1Эгам айтар: “Эй нажотга умид боғлаганлар,
Мен, Раббийга интилаётганлар,
Менга қулоқ солинг!
Ўзингиз кесиб олинган қояга қаранг,
Ўзингиз қазиб олинган конга қаранг.
2Отангиз Иброҳимга боқинг,
Сизни туққан Сорага қаранг.
Иброҳимни чақирганимда, у ёлғиз эди,
Мен унга барака бериб, кўпайтирдим.

 

3Мана, Мен, Эгангиз, Қуддусга[266] тасалли бераман,
Унинг барча вайроналарига тасалли бераман.
Унинг саҳросини Адан боғига айлантираман,
Унинг чўлини Менинг боғимдай қиламан.
У ерда шодлик, севинч бўлади,
Шукроналик, қўшиқ садоси янграйди.

 

4Эй халқим! Менга қулоқ солинг!
Қулоқ тутинг Менга, эй элатим!
Мана, таълимот Мендан чиқиб боради,
Бирпасда адолатим халқларга нур бўлади.
5Менинг нажотим ўз йўлига чиқди,
Мен ғалаба қозонадиган вақт яқинлашмоқда.
Халқлар орасида қўлим ила адолат ўрнатаман,
Денгиз ортидаги юртлар Менга умид боғлайди,
Улар қўлимнинг қудратидан умид қилади.
6Кўзларингизни самоларга қаратинг,
Пастга, ер юзига назар солинг.
Самолар тутун каби йўқолади,
Замин кийим каби тўзиб битади.
Замин аҳли чивиндай ўлиб кетади,
Менинг нажотим эса то абад бўлади,
Менинг ғалаба бекор қилинмайди.

 

7Эй таълимотимни қалбига жо қилганлар,
Сизлар нима тўғри эканлигини биласизлар.
Менга қулоқ солинг!
Инсон ҳақоратларидан қўрқманглар,
Уларнинг таҳқирларидан хафа бўлманглар.
8Куя кийимни, қурт жунни еб битиргандай
Улар ҳам йўқ бўлиб кетади.
Менинг ғалаба эса абадий бўлади,
Нажотим насллар бўйи давом этади.”

 

9Уйғон, уйғон, эй Эгамизнинг қўли!
Куч–қудратга тўлгин!
Уйғон қадимги пайтлардагидай,
Азалий насллар давридагидай.
Махлуқ Раҳобни[267] парчалаган Сен эмасмидинг?!
Аждарни санчиб ташлаган Сен эмасмидинг?!
10Сен эмасмидинг денгизни қуритган,
Ғоят тубсизликдаги сувларни қуритган?!
Ўзимга тегишли бўлганлар ўтсин, деб
Денгиз тубини йўл қилган Сен эмасмидинг?!
11Эгамиз қутқарганлар қайтиб келади,
Қўшиқ айтиб Қуддусга келади.
Абадий шодлик уларнинг бошида тож бўлади.
Улар шодлик, севинчга етишади,
Қайғу, надомат улардан узоққа қочади.

 

12Эгам айтар: “Мен Ўзим сизларни юпатаман!
Кимдан қўрқасиз? Ўладиган бандаданми?
Майсага ўхшаб сўлийдиган инсон зотиданми?!
13Самоларни ёйган[268], замин пойдеворини[269] ўрнатган,
Сизларни Мен, Яратган Эгангизни унутиб қўйдингиз.
Сизни қирмоқчи бўлган золимнинг ғазабидан
Ҳар доим титраб–қақшаб турасиз.
Аммо қани энди золимнинг ғазаби?!
14Мазлумлар тез орада озод бўлади,
Улар ўлмайди, қабрга тушмайди,
Нонга зор бўлмайди.
15Мен Эгангиз Худоман.
Денгизни қўзғатадиган,
Тўлқинларни гувиллатадиган Менман.
Менинг номим Сарвари Оламдир!
16Оғзингизга сўзларимни солдим,
Сизларни қўлим соясида яширдим.
Самоларни ўрнатганман,
Замин пойдеворини қўйганман.
Қуддусга: ‘Сен Менинг халқимсан’, деганман.”

 

Қуддуснинг азоблари тугайди

 

17Уйғон, уйғон эй Қуддус, оёққа тур!
Сен Эгангнинг қўлидан ғазаб косасидан[270] ичдинг!
Тагидаги қуйқумигача ичиб,
Гандираклаб қолдинг.
18Ўзинг туққан шунча ўғиллар орасидан
Сени етаклайдиган биронтаси ҳам йўқ.
Ўзинг ўстирган шунча ўғиллар орасидан
Қўлингдан тутадиган биронтаси йўқ.
19Бошингга қўш фалокат келди,
Ким сенга тасалли беради?!
Атрофингда талончилигу ҳалокат, очлигу қилич,
Ким сени юпата олади?![271]
20Ҳар бир кўча бошида
Ўғилларинг сулайиб ётибди.
Улар тўрга тушган кийиклар кабидир.
Эгангиз бор қаҳр–ғазабию Ўз танбеҳи билан
Уларни шу аҳволга солди.

 

21Шу боис энди бунга қулоқ солинг,
Эй азоб чекканлар!
Сизлар мастсиз, аммо шаробдан эмас!
22Ўз халқини ҳимоя қиладиган Худойингиз,
Эгангиз Раббий шундай айтмоқда:
“Мана, сенинг қўлингдан
Гандираклатадиган косани олдим.
Энди ғазабим косасидан бошқа ичмайсан.
23Уни сенга азоб берганлар қўлига бераман.
Улар сенга: ‘Ерга ёт, устингдан
Босиб ўтайлик’, деган эди.
Елкаларинг уларга ер каби бўлди.
Сен ўзинг йўлдай бўлдинг,
Улар устингдан босиб ўтди.”

 

52–БОБ

 

Худо Қуддусни қутқаради

 

1Уйғон, уйғон, эй Қуддус,
Куч–қудратга тўлгин.
Ажойиб кийимларингни кийгин,
Эй Сион, муқаддас шаҳар!
Мана энди суннатсизлар, нопоклар
Дарвозаларингдан ичкари кирмайди!
2Тупроқни қоқиб ташла, тур!
Эй Қуддус, ўз жойингда ўтир!
Бўйнингдаги занжирни узиб ташла,
Эй асира қиз[272] Сион!

 

3Мана Эгамиз шундай демоқда: “Сизлар бепул сотилган эдингиз, энди пулсиз қутқариласиз.” 4Ҳа, Эгамиз Раббий шундай демоқда: “Олдин халқим Мисрга борди. У ерда мусофир бўлди. Кейин Оссурияликлар сабабсиз уларга зулм ўтказди. 5Бу нимаси? — демоқда Эгамиз. — Халқим беҳудага босиб олинди. Ҳукмдорлари фарёд қилмоқда, — демоқда Эгамиз. — Менинг номим доимо, кун бўйи ҳақорат қилинмоқда. 6Шу боис халқим номимни билиб олади. Ҳа, Мен гапираётганимни ўша куни улар билиб олади. Мана, Мен Ўшаман.”

 

7Тоғлар оша тинчликни эълон қилган
Хабарчининг қадамлари нақадар гўзал!
У хушхабар олиб келмоқда,
У нажотни эълон қилмоқда,
У Қуддусга[273]: “Худойинг ҳукмрондир”, демоқда.
8Қулоқ солинг! Соқчиларингиз овозини кўтармоқда,
Биргаликда улар шодликдан куйламоқда!
Ахир, Эгамиз Қуддусга қайтиб келганда
Улар ўз кўзлари билан кўради.
9Эй Қуддус вайроналари!
Биргаликда севинч ила ҳайқиринг.
Эгамиз Ўз халқига тасалли берди,
Қуддусни қутқариб, Ўзига олди!
10Ҳамма халқларнинг кўз ўнгида
Эгамиз муқаддас қўлини кўрсатди.
Худойимизнинг нажотини
Ернинг тўрт бурчи кўради.

 

11Кетинг, кетинг, у ердан чиқинг!
Ҳаром бўлганларга тегиб кетманг!
Эй Эгамизнинг муқаддас ашёларини кўтарадиганлар[274],
У ердан чиқинглар, покланинглар!
12Мана, сиз шошилмай йўлга чиқасиз,
Қочишингизга асло ҳожат қолмайди.
Ахир, Эгамиз олдингиздан бормоқда,
Исроил халқининг Худоси ортингиздан
Сизни қўриқламоқда.

 

Эгамизнинг азобланаётган қули

 

13Эгам айтар: “Мана, Менинг қулим яшнайди,
У кўтарилиб, юксалади,
Ғоят баландга кўтарилади.
14Илгари унинг қиёфаси шундай бадбашара эдики,
Инсон зотига ўхшаш жойи қолмаган эди.
Шу боис кўплар унинг[275] олдида даҳшатга тушди,
15Энди эса у кўп халқларни ҳайратда қолдиради,
Уни деб шоҳлар ҳам лол бўлиб қолади.
Ахир, уларга айтилмаганларни кўрадилар,
Эшитмаганларини улар англаб етадилар.”

 

53–БОБ

 

1Бизнинг[276] хабаримизга ким ишонди?
Эгамизнинг қудратли кучи кимга аён бўлди?
2Эгамизнинг қули Эгамиз олдида янги кўчатдай,
Қуруқ тупроқдаги илдиздай ўсди.
Бизни ўзига жалб қиладиган
Гўзаллиги, улуғворлиги йўқ эди.
Бизни ўзига ром этадиган
Ҳеч бир жозибаси йўқ эди.
3Ундан нафратланганлар, уни рад этганлар.
У қайғу нималигини, азоб–уқубатни биларди.
Ундан одамлар юз ўгириб, нафратланган,
Уни биз одам қаторида санамаганмиз.
4Ҳа, дардларимизни у ўзига олди,
Оғриқларимизни у ўз зиммасига олди.
Биз эса ўйладик: “Уни Худо урган,
Аламдийда, жабрланган у!”
5У эса бизнинг гуноҳларимизни деб ярадор бўлди,
Бизнинг айбларимиз туфайли эзилди.
Бизга тинчлик келтирадиган жазо унга тушди,
Унинг яралари бизга шифо берди.
6Ҳаммамиз қўйлардай йўлдан адашдик,
Ҳаммамиз ўз йўлимиздан кетдик.
Ҳаммамизнинг айбларимизни
Эгамиз унинг зиммасига юклади.

 

7У жабр кўрди, ўзи уқубат чекди,
Аммо миқ этмади, оғзини очмади.
Бўғизланишга олиб борилган қўзидай,
Жун қирқувчи олдида жим турган қўйдай
У миқ этмади, оғзини очмади.
8Ҳукм билан, куч билан[277] олиб кетилди.
Унинг насли ҳақида ким ўйлайди?[278]
Тириклар юртидан у улоқтирилди,
Халқимизнинг[279] гуноҳи туфайли унга зарба тушди.
9Гарчи у ёвузлик қилмаган бўлса ҳам,
Оғзидан ёлғон сўз чиқмаган бўлса ҳам,
Унга ёвузлар қатори қабр берилганди,
Аммо ўлимда у бойлар ёнига қўйилди.

 

10Эгамиз уни эзишни, азоблашни маъқул кўрди.
Агар у ўзини гуноҳ учун қурбонлик қилса,
Ўз наслини кўриб, узоқ умр кўради.
У орқали Эгамизнинг хоҳиши бажо бўлади.
11Чеккан азобларининг натижасини кўриб[280],
У мамнун бўлади.
Менинг солиҳ қулим ўз билими туфайли
Кўпчиликни оқлаб, уларнинг айбини ўзига олади.
12Шу боис буюклар қаторида унга улуш бераман[281],
У кучлилар билан ўлжаларни бўлишади.
Ахир, у ўзини ўлимга тутиб берди,
Гуноҳкорлар қаторида саналди.
Кўпларнинг гуноҳини у ўзига олди,
Гуноҳкорлар учун васийлик қилди.

 

54–БОБ

 

Худонинг Ўз халқига бўлган севгиси

 

1Эгам айтар: “Эй бола кўрмаган бепушт аёл!
Шодликдан ҳайқир!
Эй тўлғоқ оғриғини билмаган аёл!
Севинчдан ҳайқир!
Ахир, ташлаб кетилган аёлнинг болалари
Эри бор хотинникидан ҳам кўпроқ бўлади.
2Чодиринг жойини кенгайтиргин,
Чодиринг пардаларини кенг чўздиргин!
Ҳеч нарсани аяма!
Арқонларингни узун ташлагин,
Қозиқларингни маҳкам қоққин!
3Ахир, мулкинг ўнгу сўлга кенгайиб кетади.
Авлодинг халқларни мулк қилиб олади,
Улар ташландиқ шаҳарларни тўлдиради.
4Қўрқма, уятга қолмайсан,
Уялма, шарманда бўлмайсан!
Ахир, сен ёшлигингдаги шармандаликни унутасан,
Бевалигингдаги шармандаликни бошқа эсламайсан.
5Зотан, Мен, Яратувчинг, сенинг эринг бўламан.
Менинг номим Сарвари Оламдир!
Мен, Исроил халқининг муқаддас Худоси, Қутқарувчингман,
Мен бутун ер юзининг Худоси, деб аталаман.
6Эй Исроил! Сен ташлаб кетилган,
Руҳи азобланган аёлдайсан.
Рад этилган, ёш хотиндайсан.
Аммо Мен, Эганг, сени чақириб оламан,
— демоқда Худойинг. —
7Қисқа вақтга Мен сени тарк этгандим,
Буюк шафқат ила сени қайтариб оламан.
8Қаттиқ ғазабда сендан бир лаҳзага юз ўгиргандим,
Энди туганмас меҳр билан сенга раҳм қиламан,
— демоқда Қутқарувчинг — Эгамиз. —

 

9Ҳа, Мен учун бу Нуҳ даври кабидир.
Энди ер юзини Нуҳ тўфони каби,
Ҳеч қачон сув босмайди, деб онт ичганман.
Худди шундай қилиб, яна онт ичаман:
‘Ҳеч қачон сендан ғазабланмайман,
Сенга жаҳл қилмайман!’
10Тоғлар ўрнидан қўзғалса ҳам,
Тепаликлар тебранса ҳам,
Менинг содиқ севгим сендан кетмайди,
Менинг тинчлик аҳдим ўзгармайди,
— демоқда сени севгувчи — Эгамиз. —

 

Бўлажак Қуддус

 

11Эй мазлум шаҳар!
Бўронларда қолдинг, аммо ҳеч ким сени юпатмади!
Мана, Мен фируза тошлар ишлатиб, сени қайта қураман.
Зангори ёқут тошлардан сенга пойдевор қўяман.
12Минораларингни ёқутлардан қураман,
Дарвозаларингни гавҳарлардан қиламан,
Барча деворларингни қимматбаҳо тошлардан қураман.
13Ҳамма болаларингга Мен, Эганг, таълим бераман,
Фарзандларингнинг тинчлиги буюк бўлади.
14Мен сени душманларингдан халос қилганимда
Сен бехатар бўласан.
Зулм сендан узоқда бўлади,
Ҳалокатдан қўрқмайсан,
Чунки у сенга яқинлашмайди.
15Агар кимдир сенга ҳужум қилса,
Билгинки, уни Мен қилмаган бўламан.
Сенга ҳужум қилган ҳар ким мағлуб бўлади.
16Темирчига қара!
У тошкўмир чўғини пуфлайди,
Иши учун асбобларини ясайди.
Уни Мен яратганман.
Вайрон қилсин, деб
Босқинчини ҳам Мен яратдим.
17Сенга қарши ясалган
Ҳеч қандай қурол ғалаба қилмайди.
Сен билан даъволашган ҳар бир одамнинг
Даъволарини сен йўққа чиқарасан.
Ана шулар Менинг қулларимнинг улушидир,
Уларни Мен оқлайман.”
Эгамизнинг каломи шудир.

 

55–БОБ

 

Худонинг меҳр–шафқати

 

1Эгам айтар:
“Эй ташна бўлганлар! Ҳаммангиз сувга келинглар!
Эй сиз, пулсизлар, келинг, сотиб олиб, енглар!
Келинг, шаробу сут сотиб олинг пулсиз, текинга!
2Нима учун нон бўлмаган нарсага пул сарф қиласиз?
Нима учун ишлаб топганингизни
Қониқтирмайдиган нарсаларга сарф қиласиз?
Эшитинг, Менга қулоқ солинг!
Шунда аъло таомларни ейсиз,
Ёғли таомлар еб, маза қиласиз.

 

3Қулоқ солинг, менга келинг,
Тингланг, шунда яшайсиз.
Довудга ваъда берган содиқ севгим ҳақи
Сиз билан абадий аҳд тузаман.
4Мана Мен Довудни халқларга гувоҳ қилдим,
Уни халқларнинг ҳукмдори, раҳнамоси қилдим.
5Ўзингиз танимаган халқларни чақирасиз,
Сизни танимаган халқлар олдингизга келади.
Мен, Исроил халқининг муқаддас Худоси —
Эгангиз Худони деб
Бу халқлар келади,
Зотан, Мен сизни улуғворликка буркаганман.”

 

6Эгангиз ёнингизда экан, Унга интилинг,
У яқинингизда экан, Уни чақиринг!
7Бадкирдор йўлидан қайтсин,
Гуноҳкор ниятидан қайтсин,
Улар Эгамизга қайтсин,
Эгамиз шафқат кўрсатади,
Улар Худойимизга қайтсин,
Унинг юраги кечиримга бой.

 

8Эгамиз шундай демоқда:
“Сизларнинг фикрингиз Меники эмас,
Менинг йўлларим сизларники эмас.
9Осмон ердан қанчалик баланд бўлса,
Менинг йўлларим ҳам, ўйларим ҳам,
Сизларнинг йўлларингиз, ўйларингиздан
Шунчалик баланддир.

 

10Осмондан қор, ёмғир ёғади.
Улар осмонга қайтмай, ерни суғоради,
Токи ер ўсимлик ўстирсин,
Эккани дон, егани нон берсин.
11Менинг оғзимдан чиққан сўз шундай бўлади,
Менга бўм–бўш қайтиб келмайди.
Менинг хоҳиш–иродамни ўша сўз бажаради,
Қайси ниятда юборсам,
Ўшани бажо қилади.

 

12Ҳа, сиз хурсанд бўлиб борасиз,
Соғ–омон қайтиб келасиз.
Олдингизда тоғлар, тепаликлар
Севинч ила ҳайқиради,
Даладаги ҳамма дарахтлар қарсак чалади.
13Тиканзорлар ўрнига сарв дарахтлари ўсади,
Газанда ўт ўрнига мирта буталар ўсади.
Шундай қилиб, булар Мен, Эгангга шараф бўлади.
Туганмас, абадий нишона бўлиб қолади.”

 

56–БОБ

 

Ҳамма халқлар Худонинг халқига қўшилади

 

1Эгамиз шундай айтмоқда:
“Адолатни ҳимоя қилинг,
Тўғри ишларни қилинг.
Зотан, нажотим яқинда келади,
Адолатим тез орада зоҳир бўлади.
2Шаббат кунини таҳқирламай,
Унга риоя қиладиган инсон бахтлидир!
Ҳар қандай ёвузликдан қўлини тийиб,
Барқарор бўлган инсон бахтлидир!”

 

3Бегона халқдан бўла туриб,
Ўзини Эгамизга бағишлаган одам:
“Эгамиз мени албатта Ўз халқидан ажратади”, деб айтмасин.
Бичилган эркак ҳам:
“Мен қуриган дарахтман”, деб айтмасин.
4Зотан, Эгамиз ўша эркакларга шундай айтмоқда:
“Шаббат кунига риоя қилинг.
Мени мамнун қиладиганларни танланг.
Менинг аҳдимга содиқ бўлинг.
5Шунда сизларга уйимда
Ўғилу қизларимникидан ҳам кўра,
Яхшироқ ном, хотира бераман.
Бу ном йўқолмайдиган, абадий бир ном бўлади.”

 

6Эгамизни севиб, хизмат қиладиган,
Шаббат кунига риоя этадиган,
Эгамизнинг аҳдига содиқ бўлган,
Бегона халқдан бўлиб туриб,
Ўзини Эгамизга бағишлаганларга
Эгамиз шундай демоқда:
7“Мен сизларни муқаддас тоғимга[282] олиб келаман.
Маъбадимда сизларни мамнун қиламан.
Куйдириладиган қурбонликларуназрларингиз
Қурбонгоҳимда қабул бўлади.
Менинг уйим, барча халқларнинг Ибодат уйи, деб аталади.”
8Тарқалиб кетган Исроил халқини йиғадиган
Эгамиз Раббий айтмоқда:
“Уйимда йиғилганлар ёнига
Мен яна бошқаларни йиғиб келаман.”

 

Исроил халқининг йўлбошчилари ҳукм қилинади

 

9Эй даштдаги ҳамма ҳайвонлар,
Эй ўрмондаги барча ҳайвонлар!
Келинглар, халқимни еб битиринглар!
10Исроилнинг соқчилари кўрдир!
Уларнинг ҳаммаси идроксиз,
Вовилламайдиган тилсиз итлар кабидир.
Ётиб олиб, туш кўрадилар,
Улар уйқуни яхши кўрадилар.

 

11Улар тўйганини билмаган
Очкўз итларга ўхшар,
Бу чўпонлар идроксиз!
Ўз фойдасини кўзлаб,
Ҳар бири ўз йўлидан кетди.
12Улар шундай дейди:
“Қани, келинглар, шароб ичайлик,
Ичкиликка роса тўяйлик.
Эрта ҳам бугун каби бўлади,
Ҳатто ундан ҳам яхшироқ бўлади.”

 

57–БОБ

 

Исроил халқининг бутпарастлиги ҳукм қилинади

 

1Эгам айтар: “Солиҳ одамлар ўлиб кетяпти,
Ҳеч ким бу ҳақда фикр юритмайди.
Тақводорлар йўқ бўляпти.
Ёвузликдан қутқарилсин, деб
Солиҳлар оламдан ўтади.
Ҳеч ким бу ҳақда ўйлаб кўрмайди.
2Солиҳ инсонлар тинчликка эришади,
Тўғри юрганлар ўлимда ҳам ором топади.
3Сизлар эса, эй фолбиннинг ўғиллари,
Яқинроқ келинг!
Бу ёққа келинг, эй зинокор, фоҳишалар уруғи!
4Хўш, сизлар кимнинг устидан куляпсиз?
Кимга қарши оғиз очяпсиз?
Кимга қараб тилингизни чиқаряпсиз?
Ахир, итоатсизларнинг болаларисиз–ку!
Ёлғончининг уруғидан келиб чиққансизлар–ку!
Шундай эмасми?!
5Ҳар бир ям–яшил дарахт остида[283]
Шаҳват билан гуноҳга берилдингиз![284]
Дарё бўйларида, қоялар ковагида
Ўз фарзандларингизни қурбонлик қилдингиз!
6Сизлар севган бутлар дарёнинг силлиқ тошлари орасидадир!
Ҳа, ўша бутларга сизлар кўнгил қўйгансиз!
Ана ўшаларга ичимлик назрлари бердингиз,
Уларга дон назрларини атадингиз.
Хўш, булар Мени қондирсинми?!
7Баланд, буюк тоғда ётоқ қурасиз,
Қурбонлик келтирай, деб ўша ерга чиқасиз.
8Эшикларингиз орқасига,
Эшикларингизнинг кесакиси[285] ортига
Жирканч тамғаларингизни қўйдингиз.
Ҳа, Мендан юз ўгирдингиз,
Яланғоч бўлиб ётоғингизга кирдингиз,
Ўйнашларингиз билан аҳд туздингиз,
Улар билан ётишни жуда ёқтириб қолдингиз.
Уларнинг яланғоч баданидан кўз узмадингиз.
9Зайтун мойи билан кўпгина хушбўй атирлар олиб,
Ўз шоҳингизга[286] ҳадялар қилдингиз.
Узоқларга, ҳатто ўликлар диёрига[287]
Элчиларингизни юбордингиз.
10У ёқдан–бу ёққа юравериб, толиқдингиз,
Аммо шунда ҳам умидингизни узмадингиз.
Қайтадан куч тикладингиз,
Шу боис ҳеч заифлашмадингиз.
11Ким сизларни ваҳимага солди?
Ким сизларни шунчалик қўрқитди?
Ёлғон гапирдингиз. Мени эсламадингиз!
Мен ҳақимда ўйлаб ҳам кўрмадингиз!
Узоқ сукут сақлаганим сабабли
Мендан қўрқмай қўйдингиз!

 

12Мана энди, ўзингизча тўғри, деб билган
Ўша ишларингизни очиб ташлайман.
Улар сизга битта ҳам фойда келтирмайди.
13Ёрдам сўраб, фарёд қилганингизда
Атрофингиздаги бутлар сизларни қутқарсин!
Уларнинг ҳаммасини шамол супуриб кетади,
Шабада уларни учириб кетади.
Мендан паноҳ топганлар эса юртни мулк қилиб олади,
Улар Менинг муқаддас тоғимга[288] эгалик қилади.”
14Эгам шундай айтмоқда:
“Тупроқ йиғиб, йўлни тайёрланг,
Халқим йўлидаги тўсиқларни олиб ташланг.”

 

Худо, мадад ва шифо бераман, деб ваъда қилади

 

15Юксак, юқори бўлган, абадий яшайдиган Эгамиз,
Номи муқаддас Эгамиз шундай айтмоқда:
“Мен юксакда, муқаддас масканда яшайман.
Камтарлар руҳини қайта тиклай, деб
Итоаткорлар қалбини жонлантирай, деб
Руҳи камтар, итоаткор одамлар билан биргаман.
16Ахир, Мен то абад даъволашмайман,
Абадий қаҳр–ғазабда бўлмайман.
Акс ҳолда Мен яратган тирик жонзот,
Инсон зоти олдимда тура олмасди.
17Уларнинг гуноҳу ҳасадгўйлиги туфайли
Ғазабланиб, уларни жазоладим.
Қаҳр билан улардан юз ўгирдим,
Аммо барибир истаган йўлларидан кетдилар.
18Уларнинг юрган йўлларини кўрдим,
Майли, энди шифо бериб, йўл кўрсатаман,
Уларга ҳам, аза тутаётганларга ҳам
Ўзим тасалли бераман.
19Уларнинг тилларини мадҳияга тўлдираман.
Узоғу яқиндагиларга тинчлик бўлсин!
— демоқда Эгамиз. —
Мен уларга шифо бераман.
20Фосиқлар эса тўлқинланган денгиздайдир.
Ҳа, улар тинч тура олмайдиган денгизга ўхшайди.
Ўша денгизнинг сувлари лой, балчиқ келтиради.”
21Худойим шундай дейди:
“Ёмонларга тинчлик йўқ.”

 

58–БОБ

 

Ҳақиқий рўза

 

1Эгам айтар:
“Ўзингни тутмай, қаттиқ ҳайқиргин,
Карнайга ўхшаб, овозингни баланд кўтар.
Халқимга итоатсизлигини айтгин,
Ёқуб хонадонига гуноҳкорлигини кўрсат.
2Худди тўғри йўлдан юрган халққа ўхшаб,
Улар ҳар кун Менга интилгандай бўлади.
Худосининг амрларини унутмаган халқдай,
Йўлларимни билмоқ истайди.
Мендан одил ҳукм сўрайди,
Мен, Худога яқинлашишни истаганга ўхшайди.

 

3Эй халқим, сизлар Менга:
‘Рўза тутяпмиз–ку, Сен кўрмаяпсан,
Сенга итоат қиляпмиз–ку, нега билмайсан?!’ деб айтасизлар.
Ахир, рўза тутган кунингизда хоҳлаганингизни қиляпсиз,
Ишчиларингиздан оғир меҳнат талаб этяпсиз.
4Мана, рўза тутсангиз ҳам
Жанжал, ғавғо қилаверасиз.
Зўравонлик билан қўл кўтараверасиз.
Бундай рўзаларингиз билан
Овозингизни самоларга етказа олмайсиз!
5Рўза тутганингизда ўзингизни қийнайсиз,
Эгилган қамишдай бошингизни эгиб юрасиз,
Қанор ёйиб, кул сочиб устига ётасиз[289].
Шуни рўза деб атайсизми?!
Мана шулар Мен, Эгангизни мамнун қилади, деб ўйлайсизми?!
6Мен истаган рўза қуйидагидайдир:
Адолатсизлик кишанларини парчаланг,
Бўйинтуруқ арқонларини узиб ташланг,
Мазлумларни озодликка чиқаринг,
Ҳар қандай бўйинтуруқни синдиринг!
7Овқатингизни очлар билан баҳам кўринг,
Уйсизларга уйингиздан жой беринг.
Яланғочни кўрганингизда кийим беринг,
Яқинларингиздан ёрдамингизни аяманг.”

 

8Шунда нурингиз тонг каби порлайди,
Ўзингиз тезда шифо топасиз.
Эгамиз доим олдингизда юриб, сизларни асрайди,
Ортингиздан Унинг улуғворлиги сизни қўриқлайди.
9Шунда ёрдам сўраганингизда, Эгамиз жавоб беради,
Фарёд қилганингизда, “Шу ердаман”, деб айтади.
Орангиздан бўйинтуруқни йўқ қилганингизда,
Ёвуз гаплару қўл кўтаришларни бас қилганингизда,
10Очлар учун жон куйдирганингизда,
Мазлумларнинг жонига оро кирганингизда,
Нурингиз зулматда ҳам порлайди,
Энг қоронғи даврингиз ёп–ёруғ кундуздай бўлади.
11Эгамиз доимо сизга йўл кўрсатади,
Қақраган ерларда ҳам жонингизга озиқ беради,
Шунда сиз суғорилган боғдай,
Сувлари қуримас булоқдай бўласиз.
12Қадимги вайроналарингиз қайта тикланади,
Кўҳна пойдеворларни қайта кўтарасиз.
Шунда сизларни: “Бузуқ деворни Тикловчи,
Кўчаларни қайта Қурувчи”, деб чақиришади.

 

Шаббат кунига риоя қилганнинг мукофоти

 

13Шаббат кунини оёқ ости қилманг,
Шу муқаддас кунда хоҳишингизни қилишдан ўзингизни тийинг.
Шаббат кунини завқли, деб билинг.
Эгамизнинг муқаддас кунини шарафли, деб билинг.
Бу кунда ўзингиз истаган йўлдан юрманг,
Хоҳлаганларингизни қилаверманг,
Истаган гапларингизни гапираверманг.
14Шаббат кунига риоя қилсангиз,
Эгамиз туфайли шодлик топасиз,
У сизларни юртнинг баланд чўққиларига олиб чиқади,
Отангиз Ёқубнинг мулкига тўйдиради.
Эгамизнинг каломи шудир!

 

59–БОБ

 

Ишаё халқнинг гуноҳларини ҳукм қилади

 

1Нима, Эгамизнинг қўли қисқами? Қутқаролмаса!
Қулоғи оғирми? Эшитмай қолса!
2Ахир, ўз айбларингиз сизни Худойингиздан айирди,
Гуноҳларингиз туфайли У сиздан юз ўгирди,
Ибодатларингизга қулоқ солмайди.
3Ана, қўлларингиз қонга булғанган,
Бармоқларингиз гуноҳга ботган,
Оғзингиздан ёлғон чиқаверади,
Тилингиз ҳақсизликни гапиради.

 

4Ҳеч кимса адолат бўлсин, деб айтмайди,
Ҳеч кимса ҳақиқат учун курашмайди.
Беҳуда гаплардан умид қилиб, ёлғонлар айтади,
Бузуқликка ҳомиладор бўлиб, ёвузлик туғади.
5Сизлар илоннинг тухумини босасиз,
Ўргимчак уясини тўқийсиз,
Сизларнинг тухумингизни еганлар ўлади.
Агар битта тухумини босиб олсалар,
Ундан заҳарли илон ўрмалаб чиқади.
6Тўқиган уянгиздан кийим чиқмайди,
Сиз тўқиганлар билан ҳеч ким устини ёпа олмайди.
Сизларнинг ишингиз ярамас ишлардир,
Сизларнинг қўлларингиз зўравонликка тўла.
7Фосиқларнинг оёғи ёмонликка шошилади,
Улар беҳуда қон тўкишга жуда уста.
Уларнинг фикри–зикри гуноҳ билан банд,
Қадамидан ҳалокату вайрона келади.
8Улар тинчлик йўлларини билмайди,
Юрган йўлида адолат йўқ.
Ўзларига эгри йўллар қилдилар,
Бу йўлдан юрганлар тинчлик билмайди.

 

Халқ гуноҳларини тан олади

 

9Шу боис адолат биздан узоқ,
Худо бизни қутқармайди.
Нур излаймиз, аммо фақатгина зулмат бор,
Ёруғлик излаймиз, аммо зулматда юрамиз.
10Кўрлардай деворни ушлаб юрамиз,
Кўзи кўрмайдиганлардай пайпасланамиз.
Куппа–кундузи тундагидай қоқиламиз,
Тириклар орасида ўликлардаймиз.
11Ҳаммамиз айиқ каби бўкиряпмиз,
Ҳаммамиз мусича каби нола қиляпмиз.
Адолат кутяпмиз, аммо у йўқдир,
Нажот кутяпмиз, аммо у биздан узоқда.
12Ҳа, Худо олдида кўп итоатсизлик қилдик,
Гуноҳларимиз бизга қарши гувоҳлик бериб турибди.
Итоатсизлигимиз кўз ўнгимизда,
Айбларимизни ўзимиз биламиз.
13Итоатсизлик қилдик, Эгамизни алдадик,
Худойимиздан юз ўгирдик,
Зулм қўзғадик, хиёнат қилдик,
Юракда ёлғон гаплар тўқиб гапирдик.
14Адолат чекинди, солиҳлик узоққа кетди.
Ахир, ҳақиқат қувиб чиқарилди,
Ҳаққонийлик орамизга кира олмайди.
15Ҳеч қаерда ҳақиқат йўқ,
Ёмонликдан чекинган ҳалокатга йўлиқди.

 

Эгамиз буларни кўриб,
Адолат йўқлигидан озор чекди.
16Мазлумларга ёрдам берадиган
Ҳеч кимса йўқлигини кўрди,
Ҳеч ким йўқлигидан У ҳайратда қолди.
Шунда Эгамиз Ўз қўли билан қутқаришга киришди,
Худонинг Ўзи уларга нажот берди.
17У адолатни совутдай кийиб олди,
Нажот дубулғасини бошига кийди,
Эгамиз қасосни либосдай кийиб олди,
Рашкни чопон қилиб ўраб олди.
18Ҳар кимга қилганига яраша жавоб беради,
Ўз душманларига ғазаб сочади,
Ғанимларидан қасос олади,
Денгиз ортидаги юртларга
Қилганларига яраша тўлиқ қайтаради.
19Ғарбда Эгамизнинг номидан қўрқадилар,
Шарқда Унинг шуҳратидан қўрқувга тушадилар.
Мана, Эгамиз дарёдай келади.
Ўзининг Руҳи даъват этаётган
Кучли дарёдай келади.

 

20Эгамиз шундай айтмоқда:
“Қутқарувчи Қуддусга[290] келади,
Ёқуб наслининг гуноҳдан қайтганларига келади.”

 

21Эгамиз шундай дейди: “Сиз билан қиладиган аҳдим шудир: Сизга берган Руҳим, оғзингизга солган сўзларим сизларни тарк этмайди. Ҳозирдан бошлаб то абад сизларни, болаларингизни, набираларингизни ҳеч тарк этмайди.”

 

60–БОБ

 

Қуддуснинг келажакдаги улуғворлиги

 

1Эй Қуддус халқи, тур, порлагин! Ахир, нуринг келди,
Эгамизнинг улуғворлиги устингга ёғилди.
2Мана, ер юзини зулмат қоплади,
Халқларни қуюқ зулмат босди.
Аммо Эгамиз сенга келади,
Сен узра Унинг улуғворлиги порлайди.
3Халқлар сенинг нурингга келади,
Тонгги ёруғлигингга шоҳлар келади.
4Бошингни кўтариб, атрофингга боқ!
Ҳаммаси тўпланиб, сенга келмоқда.
Ўғилларингни узоқлардан олиб келадилар,
Қизларингни чақалоқлардай қўлларда кўтариб келадилар.
5Ўшанда шуларни кўриб, нур сочасан,
Юрагинг ҳаприқиб, қинидан чиққудай бўлади.
Зотан, денгиз орқали келадиган бойликлар сенга насиб этади,
Халқларнинг бойлиги сенга келади.
6Юртинг туя сурувларига тўлиб кетади,
Мидиён, Эфахнинг[291] бўталоқлари билан тўлади.
Уларнинг ҳаммаси Шава юртидан[292] келади,
Олтину тутатқилар олиб келади.
Улар Эгамизга мадҳлар айтади.
7Кедарнинг ҳамма қўй сурувлари сенга келади,
Наваётнинг[293] қўчқорлари сенга хизмат қилади.
Эгамизнинг қурбонгоҳида
Улар қурбонлик, деб қабул қилинади.
Эгамиз Ўз уйини янада улуғвор қилади.

 

8Булутлар каби учаётган нима у?
Инларига учаётган каптарларга ўхшаш нима у?
9Шубҳасиз, денгиз ортидаги юртлар
Эгамизга мунтазир бўлади.
Исроил халқининг муқаддас Худоси —
Эгангиз Худонинг шарафига
Таршиш[294] кемалари бошчилигида
Болаларингни узоқдан олиб келишади,
Олтину кумушлари билан бирга олиб келишади.
Зотан, Эгамиз сени улуғворлик билан қоплаган.

 

10Эгамиз Қуддусга шундай дейди:
“Бегоналар деворларингни тузатади,
Шоҳлари сенга хизмат қилади.
Ғазабланганимда сенга жазо берган бўлсам ҳам,
Энди марҳамат қилиб, сенга шафқат қиламан.
11Дарвозаларинг доимо очиқ бўлади,
Улар кечаю кундуз ёпилмайди.
Шунда халқлар сенга бойликларини олиб келади,
Уларни ўз шоҳлари бошлаб келади.
12Сенга хизмат қилмаган элату шоҳлик йўқ бўлади,
Ҳа, у халқлар бутунлай вайронага айланади.
13Лубноннинг фахрланган дарахтлари сенга келади.
Сарв, чинор, садр ёғочлари
Муқаддас масканимни безатиш учун келтирилади.
Оёғим турган шу жойга Мен шуҳрат келтираман.
14Сенга зулм қилганларнинг ўғиллари келиб,
Сенга таъзим қиладилар.
Сендан нафратланганларнинг ҳаммаси
Оёқларингга йиқилади.
Улар сени: ‘Эгамизнинг шаҳри,
Исроил халқининг муқаддас Худосининг шаҳри — Сион’, деб аташади.
15Илгари сен ташлаб кетилган,
Ҳамма нафрат этган,
Бирор кимса ўтмайдиган жой эдинг.
Энди Мен сени абадий улуғвор қиламан,
Жамики наслларнинг шодлиги қиламан.
16Элатлар, шоҳлар сени она каби эмизадилар,
Ўшанда Мен, Эганг, сенинг нажоткоринг эканлигимни билиб оласан,
Ёқуб наслининг қудратли Худоси —
Қутқарувчинг Мен эканлигимни англайсан.
17Сенга бронза ўрнига олтин,
Темир ўрнига кумуш,
Ёғоч ўрнига бронза,
Тош ўрнига темир келтираман.
Тинчлик сенинг ҳакаминг,
Солиҳлик ҳукмдоринг бўлади.
18Юртингда энди зўравонлик товуши эшитилмайди,
Чегаранг ичида вайронагарчилик, ҳалокат бўлмайди.
Деворларингга, Нажот, дея ном қўясан,
Дарвозаларингга, Шараф, дея ном берасан.

 

Худонинг Ўзи Қуддуснинг улуғворлигидир

 

19Энди кундузи нурингни қуёш бермайди,
Ой ҳам ёруғлик манбаинг бўлмайди.
Сенга Менинг Ўзим то абад нур манбаи бўламан,
Мен, Худойинг, сенинг улуғворлигинг бўламан.
20Қуёшинг ҳеч қачон ботмайди,
Ойинг энди бошқа яширинмайди.
Ҳа, Мен сенинг то абад нуринг бўламан,
Қайғули кунларинг тамом бўлади.
21Халқингнинг ҳаммаси солиҳ бўлади,
Улар юртни то абад мулк қилиб олади.
Ўзим ўтқазган ниҳолдир улар,
Менга шуҳрат келтирсин, деб яратган
Қўлларимнинг ижоди улар.
22Энг кичик одамингдан мингта одам чиқади,
Энг заиф одамингдан кучли халқ пайдо бўлади.
Мен, Эганг, буни ўз вақтида тез бажо қилдираман.”

 

61–БОБ

 

Нажот ҳақида хушхабар

 

1Эгамиз Раббийнинг Руҳи мени қамраб олган,
Чунки У мени танлаган.
“Йўқсилларга хушхабар етказсин,
Хаста қалбларга шифо берсин,
Зиндондагиларга, ‘қутуласиз’, десин,
Асирларга озодлик эълон қилсин”, деб
Эгам мени юборди.
2“Эгамнинг марҳамат йилини,
Худонинг қасос оладиган кунини эълон қилсин,
Азадорларнинг ҳаммасини овутсин”, деб
Эгам мени юборди.
3“Қуддусда[295] нола қилаётганларга тасалли берсин,
Уларга кул ўрнига зеб–зийнат,
Аза ўрнига шодлик мойи,
Маъюс руҳ ўрнига мадҳия берсин”, деб
Эгам мени юборди.
Энди уларни, “Эгамиз Ўз шуҳрати учун эккан кўчатлар,
Солиҳлик эманлари”, деб аташади.
4Энди улар қадимги вайроналарни қайта тиклайди,
Азалий вайрона ерларни яна ўнглайди,
Насллар оша вайрон ётган шаҳарларни қайта қуради.

 

5Эй халқим, бегоналар келиб, мол–қўйларингизни боқади,
Ёт халқ ўғиллари деҳқонингиз, боғбонингиз бўлади.
6Сизларни эса Эгамизнинг руҳонийлари, деб аташади,
Худойимизнинг хизматкорлари, деган ном оласизлар.
Элатларнинг бойликлари сизларники бўлади,
Ўзга халқлардан келган мол–мулк билан фахрланасиз.
7Уят ўрнига сизлар икки ҳисса улуш оласиз.
Шарманда бўлмайсиз, олган мулкингиздан шодланасиз.
Ҳа, ўз юртингизда икки ҳисса улуш оласиз,
Абадий шодликка эга бўласиз.

 

8Эгам айтар: “Мен, Эгангиз, адолатни севаман,
Талончилик, ҳақсизликдан нафратланаман.
Садоқат билан халқимга мукофотини бераман.
Улар билан абадий аҳд тузаман.
9Уларнинг насли халқлар орасида машҳур бўлади,
Уларнинг зурриёти эллар орасида машҳур бўлади,
Кўрганларнинг ҳаммаси уларни,
‘Эгамиз барака берган халқ’, деб тан олади.”

 

10Эгам туфайли мен буюк шодлик топаман,
Худойим деб қалбим жўш уради.
Зотан, У мени нажот либоси билан ўради,
Зафар кийимини менга кийдирди.
Мен тож кийган куёвга ўхшайман,
Зеб–зийнат билан безанган келиндайман.
11Ер ўсимликни етиштиргани каби,
Боғ экилганларни ўстиргани сингари,
Эгамиз Раббий барча халқлар кўз ўнгида
Солиҳлик ва мадҳияларни етиштиради.

 

62–БОБ

 

Қуддуснинг янги номи

 

1Қуддус ҳақи, мен сукут сақламайман,
Сион ҳақи, мен жим турмайман.
Унинг зафари тонг каби нур сочмагунча,
Унинг нажоти машъала каби ёнмагунча,
Мен асло жим турмайман.
2Эй Қуддус халқи, халқлар сизнинг ғалабангизни,
Ҳар бир шоҳ шуҳратингизни кўради.
Эгамиз Ўз оғзи билан берган
Янги ном билан чақириласиз.
3Сизлар Эгамизнинг қўлида гўзаллик тиллақоши,
Худойингизнинг қўлида шоҳлик тожи бўласиз.
4Энди сизни: “Тарк этилган”, деб айтмаслар,
Сизнинг юртингизни: “Ташландиқ”, деб атамаслар.
Энди сизга: “Ундан мамнунман”, деган ном берилади,
Юртингизни эса: “Оилали”, деб айтишади.
Зотан, Эгангиз сиздан мамнун бўлади,
Юртингиз ҳам оилали бўлади.
5Йигит қиз билан турмуш қургандай,
Ўғилларингиз юртингизга боғланиб,
Унга эгалик қилади.
Куёв келин билан қандай шод бўлса,
Худойингиз сиз билан шундай севинади.

 

6Эй Қуддус, деворларингга соқчилар қўйдим,
Улар кечаю кундуз ибодатни бас қилмайди.
Эй Эгамизга ибодат қиладиганлар!
Сизлар ҳам ҳеч жим турманг.
7Қуддусни барқарор қилгунга қадар,
Уни ер юзининг фахри қилмагунга қадар,
Эгамизга ҳеч тинчлик берманглар.

 

8Эгамиз ўнг қўлини кўтариб,
Ўз қудрати билан онт ичди:
“Ҳеч қачон душманларингизга
Донингизни емиш қилиб бермайман.
Меҳнатингиз сингган шаробни
Бегоналар ичмайди.
9Ҳа, дон йиққанларнинг ўзи дон ейди–да,
Мен, Эгасига ҳамду сано айтади.
Узумни йиғиб–терганлар
Шаробни муқаддас ҳовлимда ичади.”

 

10Эй Қуддус аҳолиси, дарвозалардан чиқинг!
Қайтаётган халққа йўлни тайёрланг!
Тупроқ йиғиб йўл қилинг,
Тошларни териб ташланг,
Халқлар учун байроқ тикинг!
11Мана, Эгамиз ернинг тўрт четига эълон қилмоқда:
“Гўзал Қуддусга[296] шундай деб айтинг:
‘Қара, нажоткоринг келмоқда,
Ана, Унинг Ўзи тақдирлайди,
Мукофотини Ўзи билан олиб келмоқда.’”
12Эй Қуддус, сенинг халқингни: “Муқаддас”, деб айтадилар,
“Эгамиз қутқарган халқ”, деб айтадилар.
Сени: “Эгамиз излаб топган, тарк этилмаган шаҳар”, деб атайдилар.

 

63–БОБ

 

Худонинг қасоси ва нажоти

 

1Эдомдан келаётган ким?
Қизил либос кийиб,
Бозрах шаҳридан[297] келаётган ким?
Кўзни қамаштирувчи кийимлар кийиб,
Катта куч билан қадам босган ким?

 

“Бу Мен, Эгангизман! Қутқариш кучига эгаман.
Ғалабани эълон қилишга келмоқдаман.”

 

2Нечун кийимларинг қип–қизил?
Нима учун чуқурда узум эзган одамга[298] ўхшайсан?

 

3“Чуқурда бир ўзим эздим,
Ёнимда халқлардан биронтаси йўқ эди.
Ғазаб билан уларни эздим,
Қаҳр билан уларни оёқ ости қилдим.
Уларнинг қони кийимларимга сачради,
Бутун усти бошимни ифлос қилди.
4Ҳа, Мен қасос кунини тайинлаб қўйган эдим,
Халқимни қутқарадиган кун етиб келди.
5Қарадим, ёрдам берадиган бирор одам йўқ эди,
Қўллаб–қувватлайдиган ҳеч кимса йўқлигидан ҳайратда қолдим.
Шунда Ўзимнинг қўлим ёрдамга келди,
Ўз ғазабим Менга мадад бўлди.
6Ғазаб билан халқларни тепкиладим,
Жаҳл билан уларни эзиб ташладим.
Уларнинг қонини ерга тўкдим.”

 

Худонинг Исроил халқига қилган яхшилиги

 

7Эгамизнинг содиқ севгиси ҳақида айтаман,
Қилган ишлари учун Эгамизга ҳамдлар айтаман.
Ўзининг меҳр–шафқати, буюк севгиси билан
Исроил хонадонига қилган буюк эзгуликлари ҳақида айтаман.
8Эгамиз шундай деди:
“Ҳа, улар Менинг халқимдир,
Бевафолик қилмайдиган фарзандлардир.”
Шундай қилиб, Худо уларнинг нажоткори бўлди.
9Улар қийналганларида, У ҳам азоб чекди,
Эгамизнинг фариштаси уларни қутқарди.
Севгиси, шафқати туфайли Унинг Ўзи уларни қутқарди.
Эгамиз уларни кўтариб, азалдан опичлаб юрарди.

 

10Аммо улар исён қилдилар,
Эгамизнинг Муқаддас Руҳини ранжитдилар.
Шунинг учун Эгамиз уларнинг душмани бўлди.
Эгамизнинг Ўзи уларга қарши курашди.
11Шунда халқ ўтган кунларни,
Мусонинг даврини эслаб, шундай деди:
“Чўпонлари билан бирга ота–боболаримизни денгиздан ўтказган қани?
Ўз Муқаддас Руҳини уларнинг орасига юборган қани?
12Ажойиб қудратли қўли билан
Мусонинг ўнг қўлидан тутган қани?
Ўзининг номини шарафлай, деб
Уларнинг олдидаги сувни иккига бўлган қани?”
13Эгамиз уларни денгиз тубидан олиб ўтди.
Текис жойда юрган отдай
Улар ҳеч қоқилмасдан ўтди.
14Водийга ёйилган подага ўхшатиб,
Эгамизнинг Руҳи уларга ором берди.
Ўзининг буюк номи улуғлансин, дея
Эгамиз Ўз халқига йўл кўрсатди.

 

Меҳр–шафқат ва мадад учун ибодат

 

15Эй Эгамиз, осмондан қара,
Муқаддас, улуғворликка тўла
Масканингдан боқ!
Қани энди ғайратинг, қудратинг?
Сен меҳрибонлигингни, шафқатингни
Биздан дариғ тутдинг.
16Ахир, Сен бизнинг отамизсан, эй Эгамиз!
Иброҳим бизни билмайди,
Ёқуб[299] бизни танимайди.
Сен бизнинг отамизсан!
Азалдан номинг “Қутқарувчимиз”дир.
17Эй Эгамиз, нега бизни йўлингдан адаштирасан?
Нега бизга Сендан қўрқмайдиган тош юрак бергансан?
Биз Сенинг қулларингмиз.
Бизнинг ҳақи–ҳурматимиз,
Ўзингнинг азиз халқинг ҳақи–ҳурмати
Бизга юз бургин!
18Сенинг муқаддас масканингга
Биз, азиз халқинг, фақат оз вақт эгалик қилдик.
Энди эса душманларимиз
У ерни оёқ ости қилиб ташлади[300].
19Биз аллақачон Сенга тегишли бўлмаган,
Сен устидан ҳукмрон бўлмаган халқларга ўхшаб қолдик.

 

64–БОБ

 

1Эй Эгам, қанийди самоларни ёриб, пастга тушсанг,
Тоғлар олдингда титрасайди!
2Аланга ўтинни ёндириб, сувни қайнатгандай,
Сен ҳам пастга тушиб, халқларни титрат.
Токи ғанимларинг номингни билсин.
3Биз кутмаган ажойиб ишлар қилдинг!
Пастга тушдинг, олдингда тоғлар титради!
4Ахир, Сенга умид боғлаганларни, деб
Ажойиб иш қиладиган Худо Сенсан.
Сенга ўхшаган худо ҳақида
Азалдан ҳеч ким эшитмаган,
Ҳеч бир қулоққа ҳам кирмаган.
Сенга ўхшаган худони ҳеч бир кўз кўрмаган.
5Қувонч билан тўғри йўлдан юрганларга,
Сенинг амрларингни бажарганларга
Сен пешвоз чиқасан.
Мана, Сен ғазабдасан,
Биз эса гуноҳ қилдик.
Биз азалдан гуноҳга ботганмиз,
Энди нажот топа оламизми?
6Ҳаммамиз ҳаром бўлиб қолдик,
Яхши ишларимизнинг ҳаммаси ҳайз латталари кабидир.
Япроқлар каби сўлиб боряпмиз,
Айбларимиз шамол каби бизни учириб кетяпти.
7Ҳеч ким Сенга сажда қилмайди,
Ҳеч ким, Эгамга ўзимни боғлай, демайди.
Ахир, Сен биздан юз ўгирдинг,
Бизни ўз гуноҳларимиз измига топширдинг!
8Аммо энди Сен бизнинг отамизсан, эй Эгамиз!
Биз лоймиз, Сен эса кулолсан,
Ҳаммамиз қўлларингнинг ижодимиз!
9Эй Эгамиз, бизга бунчалик ғазабингни сочаверма,
Гуноҳларимизни то абад ёдда тутма.
Қара, ахир, ҳаммамиз Сенинг халқингмиз!
10Муқаддас шаҳарларинг[301] саҳрога айланди,
Қуддус ҳам вайронага айланди,
Сион ҳам биёбон бўлиб қолди.
11Бизнинг муқаддас Маъбадимиз, фахримиз,
Ота–боболаримиз Сенга мадҳлар куйлаган жой
Энди ёниб битди.
Бизга қадрли бўлганларнинг ҳаммаси
Вайронага айланди.
12Эй Эгам! Наҳот шунда ҳам Ўзингни тутиб тураверсанг?!
Сукут сақлаб, бизни қаттиқ жазолайверсанг?!

 

65–БОБ

 

Худо ҳукмининг одиллиги

 

1Эгам айтар: “Мени сўрамаганларга кўриндим,
Мени изламаганлар топди.
Менга илтижо қилмаган бир халққа:
‘Мана Мен! Шу ердаман!’ деб айтдим.
2Итоатсиз халқни
Кун бўйи қучоқ очиб кутдим.
Ана, улар ўзлари хоҳлаган,
Тўғри бўлмаган йўллардан юради.
3Улар юзимга қараб туриб,
Жаҳлимни чиқаради.
Саждагоҳ боғларда[302] ҳеч тўхтовсиз қурбонликлар келтиради,
Ғишт қурбонгоҳларда[303] тутатқилар тутатади.
4Улар қабрлар орасида ўтириб,
Яширин жойларда арвоҳларга маслаҳат солади[304].
Улар чўчқа гўштини ейди,
Қозонларида ҳаром гўшт қайнатади.
5Улар бошқаларга шундай дейди:
‘Нарироқ тур, менга тегма,
Яна муқаддаслигим юқиб қолмасин.’
Буларнинг ҳаммаси кун бўйи ёниб турган олов кабидир.
Уларнинг тутуни бурнимни ачитади.

 

6Мана, ҳаммаси кўз ўнгимда ёзиб қўйилган.
Мен жим турмайман, уларни жазолайман.
Қилмишларига яраша уларга тўлиқ қайтараман.
7Уларни ўзларининг гуноҳлари учун,
Ҳамда оталарининг гуноҳлари учун жазолайман,
— демоқда Эгамиз. —
Ахир, улар тоғларда тутатқилар тутатдилар,
Тепаликларда Мени ҳақорат қилдилар.
Шу боис қилмишларига яраша
Уларга жазосини бераман.”

 

8Эгамиз шундай айтмоқда:
“Агар бир бош узумда ҳали шарбати бор бўлса,
Одамлар: ‘Уни ташлаб юборманг,
Ҳали фойдаси тегади’, деб айтади.
Мен ҳам Ўз қулларим ҳақи шундай қиламан,
Ўз халқимнинг ҳаммасини йўқ қилмайман.
9Тоғларимни мулк қилиб олсин, деб
Исроил[305] ва Яҳудо халқига авлод бераман.
Танлаган халқим тоғларимга эгалик қилади,
Менинг қулларим у ерда яшайди.
10Шарон текислиги қўйлар сурувлари учун яйлов бўлади,
Охор сойлиги[306] мол–қўйлар учун ўтлоқ бўлади.
Ҳа, бу ерлар Менга интилганларники бўлади.

 

11Аммо баъзиларингиз Мени тарк этдингиз,
Муқаддас тоғимни[307] унутдингиз!
‘Омад’ бути учун дастурхон ёздингиз,
‘Қисмат’ бути учун қадаҳларга шароб қуйдингиз!
12Шундайларни Мен қиличнинг дамига рўпара қиламан.
Ҳаммангиз тиз чўкасиз, бўғизланасиз.
Ахир, Мен чақирганимда жавоб бермадингиз,
Гапирганимда қулоқ солмадингиз.
Менинг олдимда қабиҳликлар қилдингиз,
Мен хоҳламаган нарсаларни танладингиз.”

 

13Шу боис Эгамиз Раббий айтмоқда:
“Менинг қулларим ейди, сизлар эса оч қоласиз,
Қулларим ичади, сизлар ташналикдан азоб чекасиз,
Қулларим шод–хуррам бўлади,
Сизлар эса шармандаю шармисор бўласиз.
14Мана, қалблари шодликка тўлиб,
Менинг қулларим қўшиқлар куйлайди.
Сизлар эса юрагингиздаги қайғудан дод–вой қиласиз,
Эзилган руҳингиз туфайли увиллаб йиғлайсиз.
15Танлаган халқим орасида номингиз лаънат сўзи бўлади,
Мен, Эгангиз Раббий, сизларни ўлдираман,
Ўзимнинг қулларимга эса бошқа ном бераман.
16Ким ўзига бу юртда барака тиласа,
Менинг, яъни содиқ Худонинг номи билан дуо қилади.
Юртда ким онт ичадиган бўлса,
Менинг номим билан онт ичади.
Олдинги қайғулар унутилади,
Қайғу кўз олдимдан йўқотилади.

 

Улуғвор янги ижод

 

17Мана, қаранг! Янги осмон, янги ер яратяпман.
Илгари бўлганлар энди эсланмайди,
Улар ҳеч қачон ёдга олинмайди.
18Яратаётган ишларим туфайли
То абад шодланинг, хурсанд бўлинг.
Мен Қуддусни шодлик қилиб,
Халқини қувонч қилиб яратяпман.
19Мен Қуддус туфайли севинаман,
Халқим Менга қувонч келтиради.
Энди Қуддусда ҳеч қачон
Йиғи, фарёд товуши эшитилмайди.
20У ерда энди гўдаклар ўлмайди,
Бирор қария ёшини яшамай ўтмайди.
Биронтаси юз ёшга кириб оламдан ўтса,
У ҳақда: ‘Эвоҳ, ёш кетди’, деб айтадилар.
Юзга етмай ўлганни лаънати экан, деб биладилар[308].
21Халқим уйлар қуриб, ўзлари ўша ерда яшайди,
Токзорлар ўтқазиб, ҳосилини ўзлари ейди.
22Энди улар қурган уйларда бошқалар яшамайди,
Эккан дарахтларининг ҳосили бошқаларга насиб бўлмайди.
Халқимнинг умри чинор умридай узоқ бўлади,
Танлаган халқим ўз қўлларининг маҳсулидан узоқ вақт баҳраманд бўлади.
23Уларнинг меҳнати беҳуда кетмайди,
Насллари бахтсизликка мубтало бўлмайди.
Улар Мен, Эгасидан барака топган халқдир,
Уларнинг авлодига ҳам Мен барака бераман.
24Менга ёлвормасларидан ҳам олдин
Халқимга жавоб бераман.
Гапираётган пайтининг ўзидаёқ
Уларга қулоқ тутаман.
25Бўри билан қўзичоқ бирга ўтлаб юради,
Шер ҳам ҳўкиз каби сомон ейди,
Илон эса тупроқ ялайди.
Муқаддас тоғимнинг бирон ерида
Ҳеч бир ёвузлигу ёмонлик қилинмайди.”
Эгамизнинг каломи шудир.

 

66–БОБ

 

Худо халқларни ҳукм қилади

 

1Эгамиз шундай айтмоқда:
“Осмон Менинг тахтимдир,
Ер оёғим тагидаги курсидир.
Менга қандай уй қуриб бера оласиз?!
Қайси жой Менга маскан бўла олади?!
2Ахир, ҳаммасини Ўз қўлларим билан яратганман,
Ҳа, буларнинг ҳаммаси шундай пайдо бўлган,
— демоқда Эгамиз. —

 

Камтар, мўмин бўлган одамга,
Каломим олдида титрайдиганга
Мен эътибор билан қарайман.
3Аммо, буқани қурбонлик қиладиган одам,
Одам ўлдирган қотил кабидир.
Қўзини қурбонлик қиладиган одам
Итнинг бўйнини синдирган одам кабидир.
Дон назри қиладиган одам
Чўчқа қонини назр қиладиган одам кабидир.
Тутатқи тутатган одам
Бутга топинадиган одам кабидир[309].
Ўшалар ўз йўлларини танладилар,
Қилган жирканч ишларидан жонлари лаззат олар.
4Мен ҳам уларни қаттиқ жазолашни танлайман.
Улар нимадан қўрқса, ўшани бошларига соламан.
Ахир, чақирганимда, ҳеч ким жавоб бермади,
Гапирганимда, ҳеч ким қулоқ солмади.
Улар Менинг олдимда қабиҳлик қилдилар,
Мени мамнун қилмайдиганларни танладилар.”

 

5Эй Эгамизнинг каломини эшитиб, титрайдиганлар,
Унинг сўзларига қулоқ тутинглар:
“Қардошларингиз сиздан нафратланади,
Менинг номимни деб улар сизни ҳайдаган.
Сизларни мазах қилиб, шундай деган эди:
‘Қани, Эгангиз улуғворлигини кўрсатиб,
Сизларни қутқарсин.
Хурсанд бўлганингизни кўрайлик–чи!’
Энди ўшалар шарманда бўлади.”
6Шаҳардан кучли шовқин–сурон келмоқда!
Маъбаддан бир овоз эшитилмоқда!
Бу Эгамизнинг овозидир!
У Ўзининг душманларига
Қилмишларига яраша қайтаради.

 

7Мана, Қуддус тўлғоқ тутмасдан олдин туғди,
Тўлғоқ тутмай туриб, бир ўғил туғди.
8Ким бундай воқеани эшитган?!
Ким бундай ҳодисани кўрган?!
Хўш, юрт бир кунда пайдо бўладими?!
Бир онда бутун бир халқ дунёга келадими?!
Қаранг, тўлғоғи тутар–тутмас
Қиз Қуддус[310] ўғиллар туғди.
9“Туғадиган пайтгача олиб келаману
Туғишга куч бермайманми?!
— демоқда Эгамиз. —
Туғишга куч бераману
Бачадонни ёпиб қўяманми?!”
— деб айтмоқда Худойингиз.
10Эй Қуддусни севадиганлар,
Қуддус билан бирга севининг,
Ҳаммангиз у билан бирга шодланинг.
Эй Қуддус учун аза тутганлар,
У билан бирга хурсанд бўлинг!
11Сиз унинг кўкрагидан эмгандай бўлиб,
Тўйиб, тасалли топасиз.
Қониб–қониб ичиб,
Унинг мўл–кўл баракасидан завқ оласиз.

 

12Ҳа, Эгамиз шундай айтмоқда:
“Қараб туринг, Қуддусга тинчликни дарё каби,
Элатларнинг бойлигини тошқин ирмоқ каби оқизаман.
У сизларни эмизикли боладай қўлларида кўтариб юради,
Сизларни тиззаларига ўтирғизиб, парвариш қилади.
13Боласини овутган бир она каби
Мен ҳам сизларни овутаман.
Сизлар Қуддусда тасалли топасиз.”
14Буларни кўриб, қалбингиз шодликка тўлади,
Танангиз янги майса каби ҳаёт билан тўлиқ бўлади.
Эгамиз Ўз қулларига қудратини,
Душманларига эса ғазабини кўрсатади.
15Мана, қаранг! Эгамиз олов билан келмоқда,
Унинг жанг аравалари қуюндай келмоқда.
У аёвсиз қасос олади,
Ғазаби олов каби ёнади.
16Ҳа, Эгамиз олову қилич билан
Жамики жонзотларга қарши курашади.
Унинг қўлидан кўплари ҳалок бўлади.

 

17Эгамиз шундай айтмоқда: “Ўзларини поклаб, бутларга бағишлаганлар, саждагоҳ боғларга[311] бориб, йўлбошчиларига эргашганлар йўқ бўлади. Чўчқа ва бошқа ҳаром, макруҳ ҳайвонларнинг гўштини ейдиганлар, уларнинг ҳаммаси биргаликда ҳалок бўлади. 18Уларнинг ишларидан, ўйларидан нафратланаман[312]. Ҳамма халқларни, элатларни йиғиш вақти келди[313]. Улар келиб, Менинг улуғворлигимни кўрадилар. 19Мен уларнинг орасида нишона кўрсатаман. Омон қолганларини қуйидаги халқлар орасига юбораман: Таршиш[314], Ливия[315] халқларига, камончилари билан машҳур бўлган Лидия[316] халқига, Тувал[317] ва Грек[318] халқларига, денгиз ортидаги Мен ҳақимда эшитмаган, Менинг улуғворлигимни кўрмаган халқларга. Улар Менинг буюклигимни ўзга халқларга билдирадилар.”
20Эгамиз шундай дейди: “Ўшанда улар барча халқлар орасидан қолган ҳамма биродарларингизни олиб келишади. Исроил халқи тоза идишда Мен, Эгангизга назр олиб келади. Биродарларингизни ҳам худди шундай қилиб, олиб келишади. Уларни отларда, жанг араваларида, от араваларда, хачирларда, туяларда муқаддас тоғим[319] — Қуддусга назр сифатида олиб келишади.” 21Эгамиз шундай дейди: “Уларнинг орасидан баъзиларини руҳоний, баъзиларини эса леви қилиб тайинлайман.”
22Эгамиз шундай айтмоқда: “Мен яратадиган янги ер ва янги осмон кўз олдимда қанча турадиган бўлса, авлодларингиз ҳам, номингиз ҳам шунча туради. 23Ҳар янги ой байрамида, ҳар Шаббат кунида жамики инсонлар ҳузуримга келиб, Менга сажда қиладилар, — демоқда Эгамиз. 24— Улар ташқарига чиққанларида Менга қарши чиққанларнинг жасадларини кўрадилар. Ўша жасадларни ейдиган қуртлар ўлмайди, уларни ёндирадиган олов ҳеч қачон ўчмайди. Ҳаммаси барча инсон зотига жирканч бўлади.”

 

 

 

ЕРЕМИЁ

Кириш

 

Еремиё пайғамбар уруш даврида яшаган. Вужудга келган янги кучли шоҳликлар атрофидагиларини забт этарди. Кичкинагина Яҳудо шоҳлиги жанг қилаётган иккита кучли шоҳликнинг орасида қолиб кетган эди. Орадан кўп вақт ўтмай Бобил шоҳлиги Яҳудони забт этди. Яҳудо халқи озодликни қўлдан бериб, Бобил шоҳлигининг мустамлакасига айланди. Еремиё пайғамбар бу воқеаларнинг гувоҳи эди.
Еремиё йигирма ёшга тўлар–тўлмас, Яҳудо халқига Худонинг сўзини етказа бошлади. Унинг фаолияти милоддан аввалги 586 йилгача, яъни Бобил Яҳудо юртини забт этгунча давом этди. Сўнг эса Мисрга қочиб кетаётган одамлар Еремиёни мажбуран ўзлари билан олиб кетишди. Аммо Еремиё Мисрда ҳам одамларга Худонинг сўзини етказишда давом этди.
Еремиёнинг кўп башоратларида ёзилган санаси кўрсатилган. Аммо бу башоратлар хронологик тарзда жойлашмай, мавзулар бўйича жойлаштирилган.
Кўпинча Еремиё Худонинг сўзини одамларга аниқ ва тўғри етказиб бериш учун ўз башоратларини нафақат оғзаки, балки ҳаракатлар орқали ҳам тасвирлаб берган (13:1-11, 19:1-11, 27:1-28:17, 32:1-44, 43:7-13 га қаранг).
Яҳудо халқини Худо жазоламоқчи эканлигини Еремиё одамларга айтади. Уларни Бобилликларга таслим бўлишга чақиради. Шу сабабдан ичи қора одамлар Еремиёни хоинга чиқаради. Улар Еремиёни зиндонга ташлашади, ҳатто унинг жонига суиқасд уюштирмоқчи бўлишади. Шунда пайғамбар Еремиё Худога ёлвориб, ичидаги ҳамма дардини айтади. Китобнинг бу қисмлари одамлар орасида “Муножот” деб ном олган (11:18-23, 12:1-6, 15:10-11, 15:15-21, 17:14-18, 18:19-23, 20:7-18 га қаранг).
Еремиё пайғамбар Яҳудо халқига: “Сизлар Эгамиз билан тузган аҳдни буздингиз, ёлғиз Унга хизмат қилмай, бутпарастликка берилиб кетдингиз”, дея уларга кўп танбеҳ беради. Шу қилмишлари учун Яҳудо халқи Худонинг қаҳрига учраб, Бобилликларга таслим бўлишларини, сўнг эса Бобилга сургун қилинишларини башорат қилади. Аммо бир кунмас — бир кун Худо сийлаган халқини ўз юртига қайтариб олиб келишини, улар билан янги аҳд тузишини айтади: “Мен келажакда Исроил халқи билан тузадиган аҳд шундай бўлади: Мен қонунимни одамларнинг ичига солиб қўяман, қонунни одамларнинг юракларига ёзаман. Мен уларнинг Худоси бўламан, улар эса Менинг халқим бўладилар. Шундан кейин одамлар бир–бирига “Эгамизни таниб–билинг”, деб айтмайдиган бўлишади. Чунки уларнинг ҳаммаси — каттасидан тортиб кичигигача Мени биладиган бўлади. Мен уларнинг айбларини кечираман, гуноҳларини ҳеч қачон эсга олмайман.” Эгамизнинг каломи шудир.” (31:33–34)

 

1–БОБ

 

1Ушбу китобда Хилқиё ўғли Еремиёнинг сўзлари баён этилган. Еремиё Бенямин ҳудудидаги Онотўт шаҳрида яшаган руҳонийлардан бири эди. 2Омон ўғли Йўшиё Яҳудода ҳукмронлик қилган даврнинг ўн учинчи йилида, Эгамизнинг сўзи илк бор Еремиёга аён бўлган эди. 3Шундан сўнг, Яҳудо шоҳи Йўшиё ўғли Ёҳайиқим давридан тортиб, то Яҳудо шоҳи Йўшиё ўғли Зидқиё ҳукмронлигининг ўн биринчи йилигача, Эгамиз Еремиёга Ўз сўзини бир неча марта аён қилган эди. Зидқиё ҳукмронлигининг ўн биринчи йили, бешинчи ойида Қуддус аҳолиси Бобилга сургун қилинди.

 

Эгамиз Еремиёни танлайди

 

4Эгамиз менга Ўз сўзини аён қилди:

 

5“Онанг қорнида сенга шакл бермасимдан олдин сени билган эдим,
Туғилмасингдан олдин сени Ўзим учун ажратиб олган эдим.
Халқларга сени пайғамбар этиб тайинлаган эдим.”

 

6Мен Унга шундай жавоб қайтардим:
— Ё, Эгам Раббий! Мен тузук гапира олмайман. Ҳали жуда ёшман.
7Эгамиз эса менга шундай деди:
— Ўзингни, ёшман, деб айтма! Мен сени кимнинг олдига юборсам, ўшаларнинг олдига борасан. Сенга амр қилган ҳамма гапларимни уларга айтасан. 8Сен улардан қўрқма. Мен сен билан бирга бўламан, сени халос қиламан. Эгангнинг каломи шудир.
9Сўнг Эгамиз қўлини узатиб, лабимга теккизди–ю деди:
— Мана, сўзларимни оғзингга солиб қўйдим. 10Халқлар ва шоҳликларни қўпориб, йўқ қилишинг учун, вайрон қилиб, ағдаришинг учун, бунёд этиб, мустаҳкамлашинг учун бугун сенга изн бердим.

 

Иккита ваҳий

 

11Эгамиз менга Ўз сўзини аён қилиб, шундай деди:
— Эй Еремиё, нимани кўряпсан?
— Бодом шохини, — деб жавоб бердим мен.
12— Тўғри кўрдинг, — деди Эгамиз. — Бодом шохи Менинг ҳушёр туришимни билдиради. Айтган сўзларимни Мен тез орада бажо келтираман.
13Эгамиз менга Ўз сўзини яна аён қилиб, деди:
— Нимани кўряпсан?
— Шимолда қайнаб турган бир қозонни. Қозон биз томонга ағдарилай–ағдарилай деб турибди, — дедим.
14Эгамиз менга шундай деди:
— Бу юртнинг бутун аҳолиси устига шимолдан фалокат ёғилади.
15Эгамиз шундай демоқда: “Мен шимолдаги шоҳликларининг барча халқларини чақириб оляпман. Уларнинг шоҳлари келиб, ўз тахтларини Қуддус дарвозаларининг ёнига ўрнатадилар. Қуддус деворларини қуршаб оладилар, Яҳудо шаҳарларининг ҳаммасига ҳужум қиладилар. 16Шу йўсин Мен халқимга қарши ҳукмимни эълон қиламан, чунки Ўз халқим Мени тарк этиб, қабиҳлик қилди. Улар бегона худоларга қурбонликлар келтириб, ўз қўлларининг ижодига сажда қилдилар. 17Сен эса бўлақол, белингни боғла. Буюрганларимнинг ҳаммасини уларга бориб айт. Улардан қўрқма. Акс ҳолда уларнинг олдида сени даҳшатга соламан. 18Бугун Мен сени бир қалъадай, темир устундай ва бронза девордай мустаҳкам қилдим. Сен бутун юртга — Яҳудо шоҳларига, шаҳзодаларига, руҳонийларига, юрт аҳолисига қарши чиқасан. 19Улар сенга ҳужум қилишади, лекин сени енга олишмайди. Мен сен билан бирга бўламан, сени халос қиламан.” Эгамизнинг каломи шудир.

 

2–БОБ

 

Худо Исроил халқига ғамхўрлик қилади

 

1Эгамиз менга Ўз сўзини аён қилди:
2— Қуддусга бориб, жар сол. “Эгангиз шундай деб айтмоқда:

 

Ёшлигингдаги вафодорлигинг ёдимда,
Келинчаклигингдаги севгинг эсимда.
Сен саҳрода Менга эргашган эдинг,
Экин экилмаган ерда орқамдан юрар эдинг.
3Эй Исроил, сен Менга бағишланган эдинг,
Ўримимнинг илк ҳосилига ўхшаган эдинг.
Ўша ҳосилни еган ҳар ким айбдор ҳисобланарди,
Бундайларнинг бошига кулфат келар эди”, деб айтмоқда Эгамиз.

 

Исроил аждодларининг гуноҳи

 

4Эй Ёқуб хонадони, жамики Исроил уруғлари, Эгамизнинг сўзларини эшитинглар. 5“Эгамиз шундай демоқда:

 

Ота–боболарингиз Мендан нима айб топдилар?
Нима учун Мендан узоқлашдилар?
Улар бетайин бутларга сиғиндилар,
Ўзлари ҳам бетайин бўлиб қолдилар.
6Улар Менга интилмайдилар.
Мен эса уларни Мисрдан олиб чиққан эдим,
Чўлдан, чуқурликларга тўла саҳродан олиб ўтгандим,
Зулмат қамраган қақроқ ерда олиб юрган эдим.
Одам яшамаган, оёқ етмаган жойдан олиб ўтган эдим.
7Мен сизларни ҳосилдор юртга олиб келгандим,
Меваларидан, мўл ҳосилидан енглар, деган эдим.
Аммо сизлар келиб, юртимни ҳаром қилдингизлар,
Мулкимни жирканч бир жойга айлантирдингизлар.
8Руҳонийлар Менга интилмайдилар,
Қонун ҳимоячилари Мени билмадилар,
Ҳукмдорлар Менга қарши бош кўтардилар,
Пайғамбарлар Баал номидан башорат қилдилар,
Ҳеч нарсага ярамайдиган бутларга кўнгил боғладилар.

 

Эгамиз Ўз халқини айблайди

 

9Эгамиз шундай демоқда:
— Мен сизларни яна бир бор айблайман,
Набираларингизни ҳам айблайман.
10Ғарбдаги Кипр қирғоқларига бориб кўринглар,
Шарқдаги Кедарга одам жўнатиб, билиб келинглар.
Бундай воқеа ҳеч юз берганмикан?
11Бирон халқ ўз худоларидан воз кечганмикан?!
Xудoлари ҳақиқий бўлмаса–да, улардан юз ўгирганмикан?!
Менинг халқим эса ўз улуғвор Худосидан воз кечди,
Қадрсиз бутларга Мени алмаштирди.
12Эй осмон, бундан ҳайратлангин,
Ваҳима ичра титрагин.
— Эгамизнинг каломи шудир. —
13Менинг халқим иккита гуноҳ қилди:
Улар Мени — ҳаётбахш сув булоғини тарк этдилар.
Ўзлари учун сардобалар қазидилар,
Сувни ушлаб туролмайдиган ёриқ сардобалар қурдилар.

 

Бевафоликнинг оқибати

 

14Исроил қулмиди?! Ёки қулликда туғилганмиди?
Нечун унда у ғанимларига ўлжа бўлди?
15Ғанимлари унга шердай ўкирди,
Овози борича унга бўкирди.
Ўшалар дастидан Исроил юрти хароб бўлди,
Шаҳарлари вайрон бўлиб, ҳувиллаб қолди.
16Нуф ва Тахпанхасдаги халқлар
Сочингни қириб ташладилар.
17Эй Исроил, сенга йўл кўрсатган Худони тарк этдинг,
Шу қилмишинг билан ўз бошингни ўзинг единг.
18Энди нега Мисрга борасан?
Нил сувидан ичиш учунми?!
Нечун Оссурияга йўл оласан?
Фурот сувидан ичиш учунми?!
19Қабиҳлигинг ўзингнинг бошингга етади,
Хиёнатинг сени маҳкум қилади.
Эганг Худони тарк этганинг
Нақадар ёмон ва аламли эканини
Кўриб, билиб қўйгин.
Сен Мендан қўрқмас экансан”, демоқда
Парвардигори Олам — Раббий.

 

Исроил халқи Худога сажда қилишдан бош тортади

 

20“Эгамиз шундай демоқда:
— Эй Исроил, сен анча олдин бўйинтуруғингни синдирган эдинг,
Кўп вақт олдин кишанларингни узган эдинг.
“Сенга хизмат қилмайман!” деб айтган эдинг.
Ҳар бир баланд тепаликда бутларга сажда этдинг,
Ҳар бир яшил дарахт остида фоҳишадай ётдинг.
21Мен сени аъло токдай эккан эдим,
Сен энг сара уруғдан пайдо бўлган эдинг.
Нечун энди айниб қолдинг?
Нега ёввойи токка айланиб қолдинг?
22Сен ўзингни ишқор билан ишқаласанг ҳам,
Кўп совун ишлатиб, ўзингни ювсанг ҳам,
Айбдорлик доғларинг кетмайди,
Булар доим кўз ўнгимда бўлади”,
Эгамиз Раббийнинг каломи шудир.
23Шундай экан, қандай қилиб:
“Булғанмадим”, деб айтасан?!
Нега “Баалга сиғинмадим”, дейсан?!
Водийда қилган ишларингга қара,
Қилган қилмишларинг ҳақида ўйлаб кўр,
Сен ҳирси қўзиган она туяга ўхшайсан,
Ўзингни у ёқдан–бу ёққа урасан.
24Саҳрода улғайган бир қулонга ўхшайсан,
Шаҳватинг қўзиганда, ҳавони искайсан.
Сенинг ҳирсингни ким қондира олади?
Ҳеч бир эркак сенга эришиш учун ўзини уринтириши шарт эмас,
Жуфтлашиш даврида сени осонликча топиб олишади.
25Эй Исроил, бошқа худоларнинг кетидан югураверма,
Чориғинг йиртилгунча, томоғинг қуригунча улар кетидан юравермагин.
Лекин сен шундай дединг:
“Гапирганинг бефойда,
Ахир, мен ўша худоларни севиб қолдим,
Уларнинг кетидан бормасам бўлмайди.”

 

Исроил халқи жазоланади

 

26Қўлга тушган ўғри шарманда бўлгандай,
Исроил халқи ҳам шарманда бўлади.
Уларнинг ўзлари, шоҳлари, аъёнлари уятга қолади,
Руҳонийлару пайғамбарлари шарманда бўлади.
27Улар ёғочга: “Менинг отам сенсан” дейишади,
Тошга: “Туққан онам сенсан”, деб айтишади.
Аммо Менга юз бурмай, орқа ўгиришади,
Бошларига кулфат келганда эса,
“Бизга нажот бер!” дея Менга ёлворишади.
28Хўш, ўзларингиз учун ясаган худоларингиз қани?
Кулфат чоғида сизларни қутқара олса, келсин.
Шаҳарларингиз қанча кўп бўлса,
Худоларингиз ҳам шунчадир, эй Яҳудо халқи.

 

29“Нечун Мен билан даъволашасиз?!
Ҳаммангиз Менга қарши бош кўтардингиз!” деб айтмоқда Эгамиз.
30Эй халқим, сени жазолаганим зое кетибди.
Сен барибир гапимга кирмадинг.
Сенинг қиличинг йиртқич арслондай,
Пайғамбарларингни қириб ташлади.
31Эй бу насл, Эгангнинг гапларига қулоқ сол!
Наҳотки Мен Исроил учун саҳродай бўлган бўлсам?!
Наҳотки, зулмат қоплаган қоронғи ердай бўлган бўлсам?!
Нечун халқим: “Энди озодмиз, олдингга қайтиб бормаймиз”, деб айтади?
32Қиз бола тақинчоқларини унутадими?!
Келинчак ўз либосини эсдан чиқарадими?!
Йўқ! Аммо халқим Мени унутди,
Орадан сон–саноқсиз кунлар ўтиб кетди.

 

33Ошиқларни топишга нақадар устасан!
Энг бузуқ аёл ҳам сендан ўрганса бўлади.
34Сен кийимларингни доғ қилдинг,
Айбсиз қашшоқларнинг қонига беладинг,
Улар уйингга ўғри бўлиб тушмаган эди.
Шунга қарамай сен:
35“Айбсизман”, деб айтасан.
“Эгамиз ғазабидан тушгани аниқ”, дейсан.
“Гуноҳ қилмадим”, деганинг учун,
Мен сени жазолайман.
36Нега сен енгилтаклик қиласан?
Нега иттифоқчиларингни ўзгартирасан?
Сен Оссуриядан ёрдам олмаганингдай,
Мисрдан ҳам ҳеч қандай ёрдам олмайсан.
37Сен Мисрдан чиқиб келасан,
Уялганингдан юзингни қўлинг билан тўсасан.
Зеро, сен умид боғлаган халқни Эгамиз рад этди.
Сен улардан ҳеч қандай наф кўрмайсан.”

 

3–БОБ

 

Бевафо Исроил

 

1Эгамиз шундай демоқда: “Бир одам хотини билан ажрашди, дейлик. Агар хотини бориб, бошқасига турмушга чиқса, олдинги эри уни қайта никоҳига олиши мумкинми?! Бундай бемаънигарчилик юртни ҳаром қилиб юбормайдими?! Эй Исроил, сен кўп ўйнашлар орттириб фоҳишалик қилдинг. Энди қайси юз билан олдимга қайтиб келмоқчисан?!

 

2Атрофингдаги яланг қирларга назар солиб, қара!
Сен фоҳишалик қилмаган бирор жой қолдими?!
Сен йўл бўйларида ўтириб, ўйнашларингни кутдинг.
Чўлда босқинчилик қилишга шай турган қароқчидай бўлдинг.
Менга қилган бевафолигинг ва фосиқлигинг билан,
Бутун юртни ҳаром қилдинг.
3Шу сабабдан ёмғир ёғмади,
Баҳорда ёғингарчилик бўлмади.
Сен фоҳишадай безбетсан,
Уят деган нарсани билмайсан.
4Энди эса Менга: “Отажонимсан”, деяпсан,
“Ёшлигимдан буён дўстимсан”, деб айтяпсан!
5“Ҳадеб мендан жаҳлинг чиқаверадими?” дейсан,
“Бир умр менга ғазабингни сочасанми?” деб айтасан,
Ўзинг эса имконинг борича ёвузлик қилаверасан.”

 

Исроил ва Яҳудо халқлари тавбага чақирилади

 

6Шоҳ Йўшиё даврида Эгамиз менга шундай деди: “Бевафо Исроилнинг қилмишларини кўрдингми? Ҳар бир баланд тепаликда ва ҳар бир яшил дарахт остида у фоҳишалик қилди. 7-8Барча қилмишларидан кейин ҳам, олдимга қайтиб келади, деб ўйлаган эдим. Лекин у қайтиб келмади. Шунинг учун Мен садоқатсиз Исроилга талоқ хатини бериб, жўнатиб юбордим. Унинг синглиси Яҳудо эса буни кўрган эди. Шунга қарамай бу мунофиқ заррача ҳам қўрқмади, у Менга вафо қилмай, фаҳшга берилди. 9Исроил тош ва ёғочдан ясалган худоларга сиғиниб, зино қилган эди. Енгилтаклик билан фоҳишалик қилиб, юртни ҳаром этган эди.” 10“Буларга қарамай, унинг мунофиқ синглиси Яҳудо, Менга соф кўнгил билан қайтмади. У кўзбўямачилик қилди”, деб айтмоқда Эгамиз.
11Кейин Эгамиз менга шундай деди: “Бевафо Исроил мунофиқ Яҳудога қараганда ўзини солиҳ қилиб кўрсатди. 12Қани, шимолга бор, у ерда ушбу сўзларимни жар солиб айт:
— Эгамиз шундай деб айтмоқда: Эй бевафо Исроил, Менга юз бур! Энди Мен сенга ғазабимни сочмайман, Мен раҳмдилман. Сендан то абад ғазабланмайман.” Эгамизнинг каломи шудир. 13“Фақатгина гуноҳингни тан олгин: сен Эганг Худога қарши бош кўтардинг, ҳар бир яшил дарахт остида бегона худоларга сажда этиб, зино қилдинг, Менинг гапимга кирмадинг”, деб айтмоқда Эгамиз.
14Эгамиз шундай демоқда: “Эй садоқатсиз фарзандлар, олдимга қайтинглар! Зеро, Мен хўжайинингизман. Ҳар бир шаҳардан биттангизни, ҳар бир хонадондан иккитангизни олиб, Қуддусга олиб келаман. 15Мен сизларга кўнглимдаги чўпонларни бераман. Улар сизларни донолик ва билим билан бошқаришади. 16Сизлар юртда кўпайиб, ували–жували бўласизлар. Шунда халқ Менинг аҳд сандиғим ҳақида гапирмайдиган бўлади. Улар сандиқ ҳақида ўйлашмайди, уни эсга ҳам олишмайди. Уларга зарурати бўлмагани учун, янгисини ясашмайди. 17Зеро, ўша вақтда Қуддус “Эгамизнинг Тахти”, деб аталади. Ҳамма халқлар Менга сажда қилиш учун Қуддусда, Менинг ҳузуримда тўпланадилар. Шундан кейин улар ҳеч қачон ёвуз юракларининг ўжарликларини қилмайдилар. 18Ўша кунларда Яҳудо ва Исроил халқлари бирлашади. Улар шимолдаги юртдан Мен ота–боболарингизга мулк қилиб берган юртга бирга қайтиб келишади.”

 

 

Худо халқининг зинокорлиги

 

19Мен, Эгангиз, ичимда шундай деган эдим:

 

“Сени жон–жон дея Ўзимга фарзанд қилиб олган бўлар эдим,
Сенга ажойиб юртни совға қилган бўлар эдим,
Халқларнинг энг гўзал мулкини сенга берган бўлар эдим.
Мени “Отажоним дейсан”, дея ният қилган эдим,
Мендан ҳеч қачон юз ўгирмайсан, деб ўйлаган эдим.
20Аммо, эй Исроил, Менга бевафолик қилдинг!
Сен эрига хиёнат қилган аёлдай бўлдинг”, деб айтмоқда Эгамиз.

 

21Яп–яланг қирлар узра фиғон эшитилмоқда,
Исроил халқи доду фарёд солмоқда.
Зотан, улар ҳақ йўлдан озган эдилар,
Ўзларининг Эгаси Худони унутиб юборган эдилар.
22Эй, садоқатсиз фарзандларим, орқага қайтинглар!
Бевафо қалбингизга Мен шифо бераман.”

 

Сизлар шундай дейсизлар:
“Мана, олдингга қайтяпмиз,
Ахир, Эгамиз Худо Сенсан.
23Биз қирларда бутларга сажда қилар эдик,
Қаттиқ шовқин–сурон кўтарар эдик.
Аммо ҳаммаси беҳуда экан.
Ягона Нажоткоримиз Сенсан.
24Бу ярамас бутлар болалигимиздан буён,
Oталаримизнинг меҳнатини йўққа чиқарди,
Уларни мол–қўйларидан айирди,
Ўғил–қизларидан жудо қилди.
25Келинг, шармандаликни ўзимизга тўшак қилайлик,
Уятни ёпинчиқ қилиб, устимизга ёпайлик!
Ахир, ота–боболаримиз билан биз
Эгамиз Худога қарши гуноҳ қилдик.
Ёшлигимиздан то бугунгача
Эгамиз Худонинг гапига кирмадик.”

 

4–БОБ

 

Тавбага ундов

 

1Эгамиз шундай демоқда:

 

“Эй Исроил, қани энди қайтсанг,
Қани энди, Менга қайтиб келсанг!
Ҳузуримдан жирканч бутларингни улоқтириб ташласанг,
Қани энди, Менинг йўлимдан озмай юрсанг.
2Қани энди, ҳақиқат, адолат ва тўғрилик ила
“Эгамиз шоҳид!” дея қасам ичсанг.
Шунда халқлар Мен орқали барака топади,
Улар Мен билан фахрланади.”

 

3Эгамиз Яҳудо халқига ва Қуддус аҳолисига шундай деб айтмоқда:

 

“Ерингизни шудгор қилинг,
Тиканлар орасига уруғ сепманг.
4Эй Яҳудо халқи ва Қуддус аҳолиси,
Ўзингизни Мен, Эгангизга, бағишланг,
Юрагингизни суннат қилинг.
Акс ҳолда, ёвуз қилмишингиз учун
Ғазабимни устингизга оловдай ёғдираман,
Оловни ҳеч ким ўчира олмайди.

 

Яҳудо халқига келадиган фалокатлар

 

5Яҳудода эълон қилинг, Қуддусда жар солинг.

 

Бутун юрт бўйлаб бурғу чалинсин,
Баланд овозда ҳайқиринг: “Тўпланинглар!
Мустаҳкам шаҳарларга қочайлик!”
6Қуддусга қочиб келиш учун ишора беринг,
Имилламай, тезроқ қочинг!
Мен шимолдан кулфат келтирмоқдаман,
Даҳшатли ҳалокат олиб келмоқдаман.
7Ана, халқларни ҳалок этувчи йўлга тушди,
У шер каби чакалакзордан чиқди.
Юртингизни хароб қилгани уясини тарк этди.
Эвоҳ, энди шаҳарларингиз вайрон бўлади,
Ҳаммаси ҳувиллаб қолади.
8Марсия айтиб, фарёд қилинглар,
Қанорга ўраниб олинглар.
Ахир, Эгамизнинг алангали ғазаби
Бизни четлаб ўтмади.

 

9Эгамиз шундай демоқда: “Ўша куни шоҳ билан аъёнларнинг юраги орқага тортиб кетади. Руҳонийлар билан пайғамбарлар даҳшатга тушади.” 10Шунда мен дедим: “Ё, Эгам Раббий, Сен Қуддус аҳолисини ёмон лақиллатдинг! Қилич уларнинг бўғзида турган бир пайтда, Сен уларга тинчлик ваъда қилдинг.”
11Ўша пайт келганда Эгамиз Қуддус аҳолисига шундай деб айтади: “Саҳродаги яланг қирлардан чиққан гармсел халқим томон эсмоқда. У донни хашакдан тозалайдиган майин шабада эмас, 12балки Мен юборган кучли бир гармселдир. Мен сизларга қарши Ўз ҳукмимни эълон қилмоқдаман.”

 

Яҳудо душманлар қуршовида

 

13Қаранг! Душман булутдай кўтарилмоқда.
Уларнинг жанг аравалари қуюн кабидир,
Отлари бургутдан ҳам чаққондир.
Эвоҳ, шўримиз қурисин! Хонавайрон бўлдик!
14“Эй Қуддус, нажот топишинг учун юрагингни покла.
Қачонгача юрагингда ёвуз ният сақлайсан?!
15Ана, Дан шаҳридан хабарчининг овози эшитилмоқда,
Эфрайим қирларидан бир шум хабар келмоқда.
16Халқларга буни айтинглар,
Қуддусда шундай эълон қилинглар:
“Олис юртдан босқинчилар келмоқда,
Улар Яҳудо шаҳарларига қарши ҳайқирмоқда.
17Босқинчилар дала қўриқчиларига ўхшаб,
Қуддусни қуршаб олишади.
Зотан Қуддус аҳли Менга қарши бош кўтарди”, демоқда Эгамиз.
18Тутган йўлингиздан, қилган қилмишингиздан
Бу кулфат бошингизга келди–ку!
Жазоингиз шудир.
Оҳ, нақадар аччиқ бўлмаса бу кулфат!
Нақадар юракни эзади–я!”

 

Еремиё ўз халқи учун қайғуради

 

19Вой жоним, адойи тамом бўлдим!
Вой юрагим! Қинидан чиққудай бўляпти!
Сукут сақлаб тура олмайман,
Эшитяпман бурғу садоларини,
Эшитяпман урушга даъватларни.
20Кулфат кетидан кулфат келди,
Бутун юрт хонавайрон бўлди.
Бир зумда чодирларим бузилиб кетди,
Чодиримнинг пардалари йўқ бўлди.
21Қачонгача ёв байроғи кўзим олдида ҳилпираб тураверади?!
Қачонгача бурғу овози қулоғимга чалинаверади?!
22Эгамиз шундай жавоб берди:
“Ахир, Менинг халқим бефаросат,
Улар Мени танишмайди.
Улар нодон, ақлсиз фарзандлардир.
Ёмонлик қилишга уста,
Яхшилик қилиш эса қўлларидан келмайди.”

 

 

Келаётган кулфат ҳақидаги ваҳий

 

23Мен ерга қарадим, ер айқаш–уйқаш эди,
Кўзимни осмонга тикдим, осмонда нур кўринмасди.
24Тоғларга қарадим, тоғлар силкинаётган эди,
Ҳамма қирлар ларзага келган эди.
25Қарадим, аммо инсон зоти кўринмади,
Ҳатто кўкдаги қушлар ҳам учиб кетган эди.
26Қарадим, ҳосилдор ерлар чўлга айланган эди,
Ҳамма шаҳарлар вайрон бўлган эди.
Бунга сабаб Эгамизнинг қаттиқ қаҳри эди.

 

27Зеро, Эгамиз шундай деган эди:

 

“Бутун юрт вайрон бўлади,
Лекин юртни бутунлай йўқ қилиб юбормайман.
28Бутун дунё аза тутади,
Осмон ҳам қоп–қора бўлиб кетади.
Буни Мен айтдим, шахтимдан қайтмайман.
Қарор қилдим, қароримни ўзгартирмайман.”

 

29Отлиқ ва камончилар ҳайқириғидан
Ҳар бир шаҳар аҳолиси қочиб қолади.
Улар чакалакзорлар оралаб югуришади,
Қояларга чиқиб, ораларига яшириниб олишади.
Ҳамма шаҳарлар ҳувиллаб қолади,
У ерларда яшайдиган одам бўлмайди.
30Сен эса, эй харобазорга айланган шаҳар,
Нега устингга қирмизи либос кийиб олдинг,
Oлтин тақинчоқлар билан безандинг?
Нега кўзларингни бўяб олдинг?
Бекорга безаниб олибсан!
Ўйнашларинг сендан нафратланади,
Жонингга қасд қилмоқчи улар.

 

31Ана, кимдир тўлғоқ тутган аёлдай бақирмоқда,
Кимдир илк бор туғаётган аёлдай инграмоқда.
Қиз Қуддус энтикиб қичқирмоқда,
Қўлларини чўзиб шундай демоқда:
“Шўрим қурисин! Қотилларим олдида мадорим қолмади.”

 

5–БОБ

 

Қуддус аҳолисининг гуноҳлари

 

1Эгамиз шундай дейди:
“Қуддуснинг ҳар бир кўчасига кириб чиқинглар,
Атрофингизга қараб, билиб олинглар,
Шаҳар майдонларида қидириб кўринглар,
Бирон адолатли, ростгўй одам бормикан.
Агар шундай одамни топиб келсангиз,
Мен Қуддус аҳолисининг гуноҳидан ўтаман.
2Улар “Эгамиз шоҳид!” дея қасам ичадилар,
Аммо ичган қасамлари ёлғон.”
3Эй Эгам, Сен ҳақиқатни излайсан.
Сен бу халқни урган эдинг,
Аммо улар оғриқ сезмадилар.
Уларни деярли йўқ қилиб юборганингда ҳам,
Гапингга кирмадилар.
Бетларини тошдан ҳам қаттиқ қилдилар,
Тавба қилишни хоҳламадилар.

 

4Шунда мен ичимда дедим:
“Эҳа, булар камбағал–ку!
Шунинг учун уларнинг фаросати йўқ,
Улар Эгамизнинг йўлини билмайди,
Худосининг қонунини танимайди.
5Қани, бойларнинг олдига борай–чи,
Улар билан гаплашиб кўрай–чи,
Эгамизнинг йўлини улар албатта билади,
Улар Худосининг қонунини танишади.”
Аммо уларнинг ҳаммаси бўйинтуруғини синдирган экан,
Эгамизга итоат этишдан бош тортган экан.

 

6Шунинг учун ўрмондан чиққан шер уларни ўлдиради,
Чўлдан келган бўри уларни ғажиб ташлайди.
Қоплон шаҳарлари олдида писиб туради,
Шаҳардан чиққан ҳар бир одамни тилка–пора қилади.
Ахир, улар кўп гуноҳ қилдилар,
Худога кўп хиёнат этдилар.

 

7“Сизларни қандай қилиб кечираман?!
Фарзандларингиз Мени тарк этдилар–ку!
Худо бўлмаган бутларнинг номини ўртага қўйиб онт ичдилар.
Мен уларнинг эҳтиёжларини қондирар эдим,
Улар эса зино қилаверар эдилар,
Фоҳишаларнинг уйига тўдалашиб борар эдилар.
8Улар ҳирси қўзғаган айғир отлар каби эди,
Ҳар бири қўшнисининг хотинига кишнар эди.
9Мен уларни бунинг учун жазоламайми?!
Шундай бир халқдан ўч олмайми?!”
Эгамизнинг каломи шудир.

 

10“Қани, уларнинг узумзорларига киринглар,
Токларини кесиб ташланглар.
Аммо бутунлай йўқ қилманглар.
Новдаларини синдиринглар,
Энди улар Меники эмас.
11Ахир, Исроил ва Яҳудо халқлари
Менга бутунлай ҳиёнат қилишди.”
Эгамизнинг каломи шудир.

 

Эгамиз Исроилни тарк этади

 

12Исроил халқи Худо ҳақида ёлғон гапирди,
Улар шундай деди: “Худо барибир ҳеч нарса қилмайди.
Ҳеч қандай кўргилик бошимизга тушмайди!
Қаҳатчилик, уруш бўлмайди!
13Пайғамбарларининг бемаъни сўзлари шамолга ўхшайди,
Худонинг сўзи уларга аён бўлмаган.
Бу кулфатлар ўзларининг бошига тушсин!”

 

14Шунинг учун Парвардигори Олам — Эгамиз шундай демоқда:

 

“Эй Еремиё, халқим айтган бу сўзлари учун,
Мен Ўз сўзларимни сенинг оғзингда оловдай қиламан.
Бу халқ эса ўтин каби бўлади,
Олов уларни ёндириб ташлайди.”
15Эгамиз шундай демоқда:
“Эй Исроил халқи,
Мен олисдаги бир халқни қўзғатаман.
Уларни сизга қарши юбораман.
Улар кучли, қадимги бир халқдир.
Бу халқнинг тилини сизлар билмайсизлар,
Уларнинг гапларини тушунмайсизлар.
16Уларнинг ҳаммаси моҳир жангчилардир,
Ўқлари ўлим элчиларидир.
17Улар ҳосилингизни, нонингизни еб битиришади,
Ўғил–қизларингизни ўлдиришади.
Мол–қўйларингизни бўғизлашади,
Узумзору анжирзорларингизни йўқ қилишади.
Суянган мустаҳкам шаҳарларингизни
Қилич билан вайрон қилишади.”

 

18Эгамиз шундай демоқда: “Шундай кунларда ҳам Мен Ўз халқимни бутунлай қириб юбормайман. 19Халқим сендан: “Нима учун Эгамиз Худо бундай ишларни қилди?” деб сўраганда, сен, эй Еремиё, уларга шундай жавоб бер: “Сизлар Худони тарк этиб, юртимизда бегона худоларга хизмат қилдингизлар. Энди ўзга юртда бегоналарга худди шундай хизмат қиласизлар.”

 

Худо халқни огоҳлантиради

 

20“Бориб, Ёқуб наслига шундай деб айт,
Яҳудо халқига шундай деб эълон қил:
21Сизларнинг кўзингиз бор, аммо кўрмайсизлар,
Қулоғингиз бор, аммо эшитмайсизлар.
Эй ақлсиз, бефаросат одамлар,
Гапларимни эшитинглар!”
22Эгамиз шундай демоқда:
“Наҳотки Мендан қўрқмасангизлар?!
Менинг олдимда титрамасангизлар?!
Ахир, Мен қумни денгизга чегара қилиб қўйдим,
Қумни ўтиб бўлмайдиган абадий тўсиқ қилдим.
Тўлқинлар кўпириб, кўтарилса ҳам,
Тўсиқдан устун келолмайди.
Ҳайқириб ўкирса ҳам,
Ундан ошиб ўтолмайди.
23Аммо бу одамлар ўжар ва исёнкордир,
Улар йўлдан озиб, Мени тарк этдилар,
24Улар ичларида ҳеч қачон айтмайдилар:
“Эгамиз Худодан қўрқайлик,
У ўз вақтида ёмғир ёғдиради–ку.
Kузда ҳам, баҳорда ҳам еримизни суғоради–ку.
Ўрим–терим мавсумини ўз вақтида беради–ку”, деб.
25Гуноҳларингиз сизларни булардан маҳрум этди,
Айбларингиз сизларни баракадан жудо этди.
26“Ҳа, халқим орасида ярамас одамлар бор.
Улар қуштутар каби писиб ётишар,
Тузоқ қўйиб, одамларни ўз домига тортишар.
27Овчи қафасни қушларга тўлдиргандай,
Улар уйларини ҳийлага тўлдирдилар.
Шу туфайли кучайиб, давлат орттирдилар,
28Семириб, ялтираб кетдилар.
Қабиҳ ишларининг чеки–чегараси йўқ.
Улар етимни оқлашга ҳаракат қилмайди,
Йўқсилнинг ҳақини ҳимоя этмайди.
29Уларни бу учун жазоламайми?!
Шундай бир халқдан ўч олмайми?!”
Эгамизнинг каломи шудир.

 

30“Қўрқинчли ва даҳшатли ишлар
Бу юртда содир бўлмоқда:
31Пайғамбарлар ёлғондан башорат қилмоқда,
Руҳонийлар ўзларича халқни бошқармоқда,
Халққа буларнинг ҳаммаси хуш келмоқда.
Аммо охирида улар нима қилар экан–а?”

 

6–БОБ

 

Қуддус душманлар қуршовида

 

1Эй Бенямин насли,
Жонингизни қутқаринглар!
Қуддусдан қочиб чиқинглар!
Тахува шаҳрида бурғу чалинглар!
Байт–Xакерем шаҳрида олов ёқиб, белги кўрсатинглар.
Ана, шимолдан бир фалокат келяпти,
Даҳшатли бир ҳалокат яқинлашяпти.
2Қиз Қуддус гўзал ва латофатлидир,
Аммо Мен уни йўқ қилиб ташлайман.
3Шаҳар атрофига жойлашиб олган чўпонлардай,
Душманлар Қуддусни қамал қилади.
Ҳар бири ўз лашкари учун жой танлайди.
4Улар шундай деб айтишади:
“Қуддусга қарши жангга тайёрланинглар!
Бўла қолинглар, кундуз куни уларга ҳужум қиламиз!
Шўримиз қурисин! Кун ҳам ботяпти,
Oқшом соялари бўй чўзиб қолди.
5Энди тунда ҳужум қиламиз,
Шаҳардаги қалъаларни вайрон этамиз!”
6Сарвари Олам душман лашкарига шундай демоқда:
“Дарахтларини кесиб ташланглар,
Қуддус деворига қиялатиб тупроқ уйинглар.
Бу шаҳар жазоланиши керак,
Шаҳар зўравонликка тўлиб–тошган.
7Булоқдан сув қайнаб чиққани сингари,
Қуддусдан қабиҳликлар қайнаб чиқяпти.
Зўравонлигу бузғунчилик садолари эшитиляпти.
У ерда кўрганим хасталигу яралар.
8Эй Қуддус, эсингни йиғиб олгин,
Йўқса Мен сендан юз ўгираман.
Сени ташландиқ бир жойга айлантираман,
Юртингни ҳувиллатиб қўяман.
9Душманларингга айтаман,
Улар сени шип–шийдам қиладилар,
Бир шингил узуми қолмаган токка ўхшатиб қўядилар.”
Сарвари Оламнинг каломи шудир.

 

Исёнкор Исроил

 

10Эй Эгам! Кимга гапирай, кимни огоҳлантирай?!
Ким менинг гапларимга қулоқ солади?!
Қара, уларнинг қулоқлари ёпиқ,
Улар ҳеч нарсани эшитмайди.
Сенинг сўзингдан улар хафа бўлади,
Уни эшитишни хуш кўрмайди.
11Аммо ичим Сенинг ғазабингга тўлган эди,
Жаҳлимни тийишдан чарчадим.

 

Эгамиз менга шундай деди:
“Ғазабимни кўчадаги болаларга сочгин,
Тўдалашиб турган йигитларга сочгин.
Ғазабим эркагу аёлларга тушади,
Мункиллаган қариялар ҳам ундан қочиб қутулмайди.
12Уйлари, далалари ва хотинлари
Бошқа бировларга берилади.
Мен бу юрт аҳолисига қарши қўл кўтараман.”
Эгамизнинг каломи шудир.

 

13“Улар кичкинасидан тортиб каттасигача,
Нафсини тиёлмай ҳаром йўл билан пул топишади.
Пайғамбардан тортиб руҳонийгача —
Ҳаммаси товламачилик қилишади.
14Халқимнинг яраларини юзаки даволашади.
Аҳвол оғир бир пайтда “ҳаммаси яхши”, деб айтишади.
15Жирканч ишлари учун уяладиларми?
Йўқ, уялмайдилар!
Қизариш деган нарсани билмайдилар.
Шунинг учун бошқалардай ҳалок бўладилар,
Уларни жазолаб, хонавайрон қиламан”, деб айтмоқда Эгамиз.

 

Исроил Худонинг йўлини тарк этади

 

16Эгамиз Ўз халқига шундай деб айтмоқда:
“Чорраҳаларда туриб қаранг,
Қадимги йўллар ҳақида сўранг,
Яхши йўл қаерда эканлигини билиб олинг.
Ўша йўлдан юринг,
Шунда кўнглингиз таскин топади.”
Аммо улар: “Йўқ, у йўлдан юрмаймиз”, дедилар.

 

17Эгамиз қўриқчиларни қўйиб, уларга: “Бурғунинг жанговар садоларига қулоқ солинглар”, деб тайинлади. Улар эса “Қулоқ солмаймиз”, деб айтдилар.

 

18“Шунинг учун, эй халқлар, эшитинг!
Халқим не ҳолга тушишини билиб олинг.
19Эй замин, қулоқ сол!
Мен бу халқнинг бошига кулфат келтираман,
Ёмон ниятларининг оқибатидир шудир.
Зотан улар сўзларимга кирмадилар,
Қонунларимни рад этдилар.
20Шава юртидан келтирилган зираворларни нима қиламан?!
Олис юртдан олиб келинган хушбўй қамишни нимага ишлатаман?!
Куйдириладиган назрларингизни Мен қабул қилмайман,
Қурбонликларингиздан хушнуд бўлмайман.”
21Шу сабабдан Эгамиз демоқда:
“Мен бу халққа тўғоноқ соламан,
Оталар фарзандлари билан бирга қоқилиб тушадилар,
Қўшнилар ёр–биродарлари билан бирга ҳалок бўладилар.”

 

Шимолдан босқинчилар келади

 

22Эгамиз шундай демоқда:
“Ана, шимолдаги юртдан одамлар келмоқда,
Дунёнинг четидан буюк бир халқ қўзғалмоқда.
23Камону найзалар билан қуроллангандир улар,
Шафқат қилмайдиган золимдир у одамлар.
Улар отларини елдиради,
Тўлқинланган денгиздай гувиллаб келади.
Эй қиз Қуддус, улар қаршингда саф тортадилар,
Жанг қилишга шай бўлиб турадилар.”

 

24“Улар ҳақидаги бу хабарни эшитдик,
Мадоримиз қолмади.
Азобу изтироб чекдик
Дард тутган аёл каби.
25Далаларга борманглар,
Кўчаларда юрманглар!
Душман қиличини тутган.
Атрофни даҳшат қамраган.”

 

26Эй халқим, қизалоғим!
Қанорга ўраниб, кулга белангин.
Ёлғиз фарзанд учун аза тутгандек,
Аччиқ–аччиқ йиғлагин.
Ана, ҳалок этувчи келяпти,
У тўсатдан сенга ҳужум қилади.

 

27Эй Еремиё, халқимни текширгин,
Темирни синагандай уларни синагин,
Тутган йўлларини билиб олгин.
28Уларнинг ҳаммаси ўжар ва бебошдир,
Бировларга туҳмат қилиб юрадилар.
Бағрлари мис ва темир каби қаттиқ,
Ҳаммаси бузғунчилик қиладилар.
29Ана, босқонга тўхтовсиз дам берилмоқда,
Ўчоқдаги олов ловуллаб ёнмоқда.
Аммо бундай олов ҳам уларни тозалай олмади,
Улар фосиқлигича қолди.
30Уларни “сифатсиз кумуш”, деб атайдилар,
Ахир, Эгамиз уларни рад этди.

 

7–БОБ

 

Еремиё Маъбадда воизлик қилади

 

1Еремиёга Эгамизнинг қуйидаги сўзи аён бўлди: 2“Эганг уйининг дарвозаси олдига бор. Ўша ерда туриб, баланд овозда шундай деб айт: Эй жамики Яҳудо халқи — Эгамизга сажда қилиш учун мана бу дарвозалардан кирганлар! Эгамизнинг гапларини эшитинглар. 3Исроил халқининг Худоси — Сарвари Олам шундай демоқда: “Ёмон йўлингиздан қайтинглар. Турмуш тарзингизни ўзгартиринглар. Шундагина бу юртда яшашингизга ижозат бераман. 4“Эгамизнинг Маъбади шу ерда! Мана, Эгамизнинг Маъбади, шунинг учун ҳеч қандай хавф–хатар йўқ!” деган ёлғон сўзларга ишонманг.
5Агар ҳақиқатан ёмон йўлингиздан қайтсангиз, турмуш тарзингизни ўзгартирсангиз, бир–бирингизга нисбатан адолатли бўлсангиз, 6мусофирларга, етим ва беваларга зулм қилмасангиз, бу юртда айбсиз одамнинг қонини тўкмасангиз, бошингизга фалокат келтирадиган бошқа худоларга эргашмасангиз, 7бу ерда қолишингизга ижозат бераман. Мен ота–боболарингизга абадий мулк қилиб берган бу юртда сизлар яшайверасизлар.
8Аммо сизлар ёлғон сўзларга ишоняпсизлар. 9Ўғирлик қиляпсизлар, одам ўлдиряпсизлар, зино қиляпсизлар, ёлғондакам қасам ичяпсизлар, Баалга назрлар атаб, ўзингиз билмаган худоларга эргашяпсизлар. 10Шундай экан, нима учун сизлар Менинг номим билан аталган уйимга келиб, “Биз хавф–хатардан холимиз!” деб айтяпсизлар?! Бундай жирканч ишларни давом эттириш учунми?! 11Айтинглар–чи, Менинг номим билан аталган бу уй сизлар учун қароқчилар уяси бўлиб қолдими?! Қилган барча ишларингизни Мен Ўз кўзим билан кўриб турибман–ку!” деб айтмоқда Эгамиз. 12“Қани, Шилў шаҳрига боринглар! Мен илк бор ўша жойни улуғланишим учун танлаган эдим. Аммо халқим Исроилнинг қабиҳликлари туфайли ўша жойни не аҳволга солганимни кўриб қўйинглар. 13Бундай ёвуз ишларни қилаётганингизда, Мен сизларга қайта–қайта гапирдим. Аммо сизлар гапларимга қулоқ солмадингиз. Сизларга хитоб қилдим, аммо жавоб бермадингиз”, деб айтмоқда Эгамиз. 14“Шундай экан, Мен Шилўни не кўйга солган бўлсам, Ўз номим билан аталган уйимни ҳам ўша аҳволга соламан. Сизлар умид боғлаган бу уйимни ва ота–боболарингизга берган бу юртни Шилўнинг аҳволига тушираман. 15Қондошингиз Эфрайим халқини улоқтирганимдай, сизларни ҳам Ўз ҳузуримдан улоқтириб ташлайман.”

 

Халқнинг итоатсизлиги

 

16Эгамиз шундай деди: “Эй Еремиё, сен бу халқ учун ибодат қилма! Улар учун фарёд қилиб, илтижо қилма! Уларни деб, Менга ёлворма! Мен сенга қулоқ солмайман. 17Яҳудо шаҳарларида, Қуддус кўчаларида улар нималар қилаётганини кўрмаяпсанми?! 18Болалар ўтин йиғишади, оталари олов ёқишади, хотинлар эса хамир қориб, Само Қироличасига атаб нонлар ёпишади. Ғазабимни келтириш учун бегона худоларга шароб назрини келтиришади.” 19Эгамиз шундай демоқда: “Бу қилмишлари билан улар Менга эмас, ўзларига зарар келтирмоқда–ку! Ўзларини шарманда қилишмоқда–ку!” 20Шу сабабдан, Эгамиз Раббий демоқда: “Мен қаҳру ғазабимни бу заминга, инсонлару ҳайвонларга, даладаги дарахтлару экинларга сочаман. Ғазабим сўнмас оловдай ёнади.”
21Исроил халқининг Худоси — Сарвари Олам шундай демоқда: “Сизлар қурбонликларнинг гўштини ейсизлар, куйдириладиган қурбонликларингизнинг гўштини ҳам ўзларингиз еяверинглар. 22Мен ота–боболарингизни Мисрдан олиб чиққанимда уларга нафақат қурбонликлар ва куйдириладиган қурбонликларга оид амрлар берган эдим, 23балки уларга яна шундай амр берган эдим: “Менга итоат қилинг! Шунда Мен сизнинг Худойингиз, сизлар эса Менинг халқим бўласизлар. Фақат Мен кўрсатган йўлдан юринглар, шунда бахтиёр бўласизлар.” 24Аммо улар итоат қилишни ҳам, қулоқ солишни ҳам хоҳламадилар. Ёвуз юракларининг ўжарликларини қилдилар. Олдинга юрмай, орқага кетдилар. 25Аждодларингиз Мисрдан чиққан кунидан бошлаб шу кунга қадар, кетма–кет пайғамбар қулларимни уларнинг олдиларига жўнатдим. 26Аммо улар Менга қулоқ ҳам солмадилар, эътибор ҳам бермадилар. Улар қайсар эдилар, ёвуз қилмишлари билан ота–боболаридан ҳам ўтиб тушдилар.
27Эй Еремиё, сен бориб, айтганларимнинг ҳаммасини уларга етказасан, лекин улар сенга қулоқ солишмайди. Уларга хитоб қиласан, аммо улар сенга жавоб беришмайди. 28Шунинг учун сен уларга шундай деб айт: “Сизнинг халқингиз Эгаси Худога итоат қилмади, Унинг гапига кирмади. Ҳақиқат қолмабди, оғзингиздан ҳақ сўз чиқмайдиган бўлди.”

 

Хиннум сойлигида қилинган гуноҳлар

 

29“Эй Қуддус аҳолиси, аза тутинг!
Сочингизни қириб ташланг.
Марсиянгиз яланг қирлар узра нола қилсин,
Зеро, Эгамизнинг тоқати тоқ бўлди,
У бу наслни рад этиб, ташлаб кетди.

 

30Эгамиз шундай демоқда: “Яҳудо халқи ўзининг Эгаси олдида қабиҳликлар қилди. Улар Менинг номим билан аталган уйимга макруҳ бутларини ўрнатдилар. Уйимни ҳаром қилдилар. 31Шуниси етмагандек, Хиннум сойлигидаги Тофатда саждагоҳлар қурдилар. У ерда ўз ўғилу қизларини оловда куйдирдилар. Аммо Мен уларга буни амр қилмаганман, бунақасини хаёлимга ҳам келтирмаганман.” 32Эгамиз шундай демоқда: “Қараб туринг! Шундай кунлар келадики, одамлар бу жойни Тофат ёки Хиннум сойлиги, деб атамайди. Бу жой “Қирғин водийси” деб ном олади. У ерда кўп мурдалар дафн қилинади, мурдалар кўплигидан қабрларга жой етмай қолади. 33Бу халқнинг жасадлари қушларга ва ёввойи ҳайвонларга ем бўлади, ҳеч ким уларни ҳайдамайди. 34Яҳудо шаҳарларида ва Қуддус кўчаларида шоду хуррамлик садолари бўлмайди, келин–куёвнинг овози эшитилмайди. Бу юрт ҳувиллаб қолади.”

 

8–БОБ

 

1Эгамиз шундай демоқда: “Ўша вақтда Яҳудо шоҳларининг суяклари, аъёнларнинг, руҳонийларнинг, пайғамбарларнинг ва Қуддус аҳолисининг суяклари қабрлардан олиб чиқилади. 2Уларнинг суяклари қуёш, ой ва осмон юлдузлари олдида сочиб ташланади. Зотан бу одамлар осмон жисмларини севар эдилар, ўшаларга хизмат қилар эдилар, уларга эргашиб, маслаҳат солар эдилар, ўшаларга сажда этар эдилар. Уларнинг суякларини ҳеч ким йиғиб кўммайди, гўнгдай ер устида ётаверади. 3Бу ёвуз наслнинг омон қолганларини Мен турли жойларга сургун қиламан. Ўшанда улар яшашдан кўра ўлимни афзал кўрадиган бўладилар.” Сарвари Оламнинг каломи шудир.

 

Гуноҳ ва жазо

 

4Уларга бориб айт: Эгамиз шундай деб айтмоқда:

 

Йиқилган одам турмайдими?!
Йўлдан адашган ортига қайтмайдими?!
5Нима учун бу халқ Мен кўрсатган йўлдан озди?
Нима учун Қуддус аҳли тўғри йўлга қайтмаяпти?
Улар ёлғонга қаттиқ ёпишиб олдилар,
Ҳузуримга қайтишдан бош тортдилар.
6Мен уларнинг гапларига яхшилаб қулоқ солдим,
Биронтаси тўғри гап айтмайди.
Ҳеч бири қилмишидан пушаймон бўлмайди,
“Нималар қилиб қўйдим?” демайди.
Улар жангга чопган отга ўхшайдилар
Ўз йўлларидан қайтмайдилар.
7Ҳаттоки осмондаги лайлаклар
Қайтиб келиш вақтини билади.
Каптар, қалдирғочу турналар
Мавсумда кўчиш вақтига амал қилади.
Менинг халқим эса ўз Эгасининг
Қонун–қоидаларини билмайди.

 

8Сизлар: “Биз дономиз” деб айтасиз,
“Бизда Эгамизнинг қонунлари бор”, деб мақтанасиз.
Аслида тафсирчилар қаллоблик қилиб,
Қонунимни ўзгартирдилар.
9Бундай донолар шарманда бўлади,
Саросимага тушиб, тузоққа илинади.
Эгамизнинг сўзини рад этганларни
Доно, деб бўладими?!
10Шунинг учун уларнинг хотинларини бошқаларга бераман,
Далаларини босқинчиларга топшираман.
Зотан уларнинг кичигидан тортиб каттасигача
Нафсини тиёлмай ҳаром йўл билан пул топишади.
Пайғамбаридан тортиб руҳонийсигача —
Ҳаммаси товламачилик қилишади.
11Халқимнинг яраларини юзаки даволашади.
Аҳвол оғир бир пайтда “ҳаммаси яхши”, деб айтишади.
12Жирканч ишлари учун улар уяладиларми?
Йўқ, улар уялмайдилар!
Қизариш деган нарсани билмайдилар.
Шунинг учун бошқалардай ҳалок бўладилар,
Уларни жазолаб, хонавайрон қиламан”, деб айтмоқда Эгамиз.
13“Мен уларнинг ҳосилини тортиб оламан.
Токларида узум қолмайди,
Анжир дарахтлари мева тугмайди,
Барглари тўкилиб хазон бўлади.
Уларга нима берган бўлсам,
Ҳаммасидан жудо бўлишади.”
Эгамизнинг каломи шудир.

 

14Яҳудо одамлари бир–бирига айтишади:
“Бу ерда нима қилиб ўтирибмиз ахир?
Қани бўлинглар, йиғилишиб,
Мустаҳкам шаҳарларга қочиб борайлик,
Ўша ерда жон таслим қилайлик.
Эвоҳ, Эгамизга қарши гуноҳ қилдик!
Эгамиз Худо бизни ўлимга маҳкум этди,
Заҳарли сувдан бизга ичирди.
15Биз тинчликни изладик,
Аммо яхшилик келмади.
Шифо топмоқчи эдик,
Аммо ваҳимага дучор бўлдик.

 

16Ана, душман Дан шаҳрига етиб келди,
У ердан отларининг пишқиргани эшитилмоқда.
Айғирларнинг кишнагани
Бутун юртни титратмоқда.
Душман юртимизни яксон қилмоқчи,
Шаҳарларни вайрон этиб, одамларни ўлдирмоқчи.”
17Эгамиз шундай демоқда:
“Мен орангизга илонларни юборяпман,
Бу заҳарли илонлар сизларни чақади,
Бу илонларни ўйнатиб бўлмайди.”

 

Еремиёнинг халқи учун тортган жафоси

 

18Қайғуларимга тасалли топа олмаяпман,
Юрак–бағрим эзилиб кетди.
19Халқим фарёд этмоқда,
Юрт бўйлаб дод–войлари эшитилмоқда:
“Наҳотки Эгамиз Қуддусни тарк этган бўлса?!
“Наҳотки Шоҳимиз Сионда бўлмаса?!”

 

Эгамиз шундай жавоб берди:

 

“Улар бутлари билан қаҳримни келтирдилар–ку!
Яроқсиз бегона тасвирлари билан Мени ғазаблантирдилар–ку!”

 

20Халқ эса шундай деб нолимоқда:

 

“Ўрим вақти ўтди,
Ёз ҳам тугади,
Биз эса ҳануз қутқарилмадик!”

 

21Халқим тортган азоблардан эзилиб кетдим,
Қайғуриб, ваҳимага тушдим.
22Нима, Гиладда малҳам йўқмиди?!
Табиб йўқмиди?!
Ундай бўлса, нега халқим шифо топмаяпти?

 

9–БОБ

 

1Кошкийди, бошим бир булоқ бўлса,
Кўзларим ёшлар чашмаси бўлса.
Халқим ҳалокатга учрагани учун,
Кечаю кундуз йиғлаган бўлар эдим!
2Қанийди, саҳрода бир қўнолғам бўлсайди,
Мен халқимни тарк этган бўлардим,
Уларнинг орасидан чиқиб кетардим!
Ахир, уларнинг ҳаммаси зинокор, хоинлар тўдасидир.
3Эгамиз шундай демоқда:
“Халқим тилларини камон каби қайириб,
Ёлғон сўзларни ўқдек отишади.
Халқим ноҳақлик қилиб, юртда кучайиб бормоқда,
Ёмонлик кетидан ёмонлик қилмоқда,
Улар Мени тан олмайдилар.”

 

4“Қўшнингиздан эҳтиёт бўлинг,
Қариндошингизга ишонманг.
Ҳамма қариндошингиз ёлғончи,
Ҳамма қўшнингиз туҳматчи.
5Қўшни қўшнисини алдайди,
Биронтаси тўғри гап гапирмайди.
Тили ёлғон гапиришга ўрганиб қолган.
Ҳолдан тойгунча гуноҳ қилишади.
6Эй Еремиё, сен ёлғончилар орасида яшаяпсан,
Улар ёлғонлари дастидан
Мени тан олишни хоҳламаяптилар.”
Эгамизнинг каломи шудир.

 

7Шу сабабдан Сарвари Олам демоқда:
“Мен халқимни синовдан ўтказиб, поклайман.
Уларни бошқа нима ҳам қилар эдим?!
8Уларнинг тили ҳалокат келтирадиган ўққа ўхшайди,
Оғзидан фақат ёлғон сўзлар чиқади.
Қўшниларига ширин гапиришади,
Ичларида эса уларни тузоққа туширмоқчи бўлишади.
9Шундай экан, булар учун уларни жазоламайми?! — деб айтмоқда Эгамиз,
Шундай бир халқдан ўч олмайми?!”

 

10Мен тоғлар учун фарёд қилиб, йиғлайман,
Даштдаги яйловлар учун марсия айтаман,
Чунки яйловларнинг ҳаммаси қуриб қолган.
У ердан ҳеч ким ўтмайди,
Сигирларнинг маъраши эшитилмайди.
Қушлару ҳайвонлар бу ерларни тарк этган.
11Эгамиз шундай деди:
“Мен Қуддусни вайрон қиламан,
Бу ерни чиябўриларнинг маконига айлантираман.
Яҳудо шаҳарлари ҳувиллаб қолади,
У ерда биронта ҳам одам қолмайди.”

 

12Мен Эгамиздан сўрадим: “Эй Эгам, нечун бу юрт шу қадар вайрон бўлиб кетди? Нечун саҳро каби ҳувиллаб қолди? У ерда биронта ҳам сайёҳ кўринмайди. Қайси фаросатли одамнинг бунга ақли етади?! Сен буларни ким орқали халққа етказасан?”
13Эгамиз шундай жавоб берди: “Мен халқимга қонунлар берган эдим, лекин улар рад этдилар, Менга итоат этмадилар, қонунларимга риоя қилмадилар. 14Аксинча, юракларининг ўжарликларини қилдилар, ота–боболари ўргатгандек Баалга сиғиндилар.” 15Шунинг учун Исроил халқининг Худоси — Сарвари Олам демоқда: “Мен бу халққа аччиқ ўтдан едириб, заҳарли сувдан ичираман. 16Ўзлари ва ота–боболари билмаган халқлар орасига Мен уларни тарқатиб юбораман. Уларнинг кетидан қилич жўнатиб, қирдириб ташлайман.”

 

Қуддус аҳолиси аза тутади

 

17Сарвари Олам шундай демоқда:
“Энди қулоқ солинг!
Йиғичиларни чақириб келинг,
Уларнинг энг моҳирлари келсин.”
18Халқ шундай деди:
“Уларга айтинг, тезроқ келсин.
Биз учун марсия айтишсин,
Кўзимиздан ёшлар оқсин,
Киприкларимиздан сувлар тўкилсин
19Ана, Қуддусдан фарёд эшитилмоқда:
“Хонавайрон бўлдик!
Қандай шармандагарчилик!
Юртимизни тарк этишга мажбурмиз,
Уйларимиз вайрон бўлди.”

 

20Эй аёллар, Эгамизнинг сўзини эшитинг,
Унинг оғзидан чиққан ҳар бир сўзига қулоқ солинг.
Қизларингизга марсия айтишни ўргатинг,
Бир–бирингизга йиғи қўшиғини ёдлатинг.
21Ана, деразалардан ўлим ўрмалади,
Қалъаларимизга кириб олди.
Кўчалардаги болаларни йўқ қилиб ташлади,
Майдонлардаги ёшларни қириб юборди.
22Эй аёллар, сизлар айтинг:
— Эгамиз шундай демоқда:
“Одамларнинг жасадлари ётади
Даладаги гўнг каби,
Ўроқ солинган буғдой каби.
Уларни ҳеч ким йиғиштириб олмайди.”

 

23Эгамиз шундай деб айтмоқда: “Донолар донолиги билан мақтанмасин. Кучлилар кучи билан мақтанмасин. Бойлар бойлиги билан мақтанмасин. 24Ким мақтанмоқчи бўлса, Худони биламан, деб мақтансин, Худони тушунаман, деб мақтансин. Мен Эгангизман. Мен меҳр–шафқат кўрсатаман, ер юзида адолату ҳақиқат ила иш тутаман. Бундай қилишдан Мен завқланаман.” Эгамизнинг каломи шудир.
25Эгамиз шундай демоқда: “Шундай кунлар келадики, бадани суннат қилинган, юраги эса суннат қилинмаган одамларнинг ҳаммасини Мен жазолайман. 26Ҳа, Мен Мисрликларни, Эдом наслини, Оммон халқини, Мўабликларни, сочини олдириб юрадиган чўл қабилаларининг ҳаммасини ва улар билан бирга Ўз халқим Яҳудони жазолайман. Чунки аслида, бу халқларнинг ҳаммаси суннатсиз, уларнинг юраги суннат қилинмаган.”

 

10–БОБ

 

Бутлар ҳақида

 

1Эй Исроил халқи, Эгамиз сизларга айтаётган сўзларга қулоқ солинг. 2Эгамиз шундай демоқда:

 

“Бошқа халқларга тақлид қилманглар,
Бошқа халқлар сингари
Осмондаги аломатлардан қўрқманглар.
3Халқларнинг удумлари беҳуда!
Улар ўрмондан дарахт кесади,
Ҳунарманд болтаси билан унга шакл бериб,
4Кумушу олтин билан безатади.
Йиқилиб кетмасин, дея мих билан маҳкамлайди,
5Бутлари полиздаги қўриқчиларга ўхшайди.
Улар гапира олмайди.
Уларни кўтариб юриш керак бўлади,
Ўзлари юра олмайди.
Улардан қўрқманглар,
Уларнинг қўлидан ҳеч қандай ёмонлик келмайди,
Яхшилик ҳам қила олмайди.”

 

Еремиё Худонинг шаънига ҳамду санолар айтади

 

6Эй Эгамиз, Сенга ўхшаши йўқ!
Сен буюкдирсан,
Сенинг номинг улуғ ва қудратлидир.
7Эй элларнинг Шоҳи,
Сендан қўрқмайдиган бирор зот борми?!
Сен бунга лойиқдирсан.
Халқларнинг донишмандлари орасида,
Уларнинг шоҳлари орасида
Сенга ўхшаши йўқ.
8Аҳли донишу шоҳлар аҳмоқ ва бефаросат.
Улар бетайин ёғоч бутларидан маслаҳат олишади.
9Бутларини ясаш учун кумушни Таршишдан,
Олтинни Уфаздан келтиришади.
Бутларни ҳунарманду заргарлар ясаган.
Кўк ва сафсар либослар билан безаган,
Ҳаммаси — моҳир усталарнинг ишидир.
10Аммо Эгамиз ҳақ Худодир.
У барҳаёт Худо ва абадий Шоҳдир.
Ғазабланганда ер силкинади,
Унинг қаҳрига халқлар дош бермайди.

 

11— Бошқа халқларга шундай деб айт: “Бу худолар еру осмонни яратмаган. Улар ер юзидан ва осмон остидан йўқ бўлиб кетади.”

 

12Эгамиз қудрати ила ерни яратди,
Донолиги ила дунёни бунёд этди,
Идроки ила осмон гумбазини ўрнатди.
13Унинг овозидан осмондаги сувлар гулдурайди,
У дунёнинг тўрт бурчидан булутлар олиб келади.
Ёмғир ёғдиришдан олдин момақалдироқни гулдиратади,
Омборларидаги шамоллардан эсдиради.
14Унинг олдида ҳамма одамлар аҳмоқ ва нодондир.
Заргарлар ўз бутлари туфайли шарманда бўлади,
Уларнинг санамлари жонсиз ва сохтадир.
15Бу бетайин бутлар алдамчидир.
Уларни жазолаганим заҳоти йўқ бўлишади.
16Ёқубнинг Худоси эса ундай эмас.
Бутун борлиқни У яратган,
Исроил қабиласини Ўзига мулк қилган.
Унинг номи Сарвари Оламдир.

 

Сургун вақти яқинлашиб келмоқда

 

17Эй қуршовда яшаганлар!
Бор–йўғингизни йиғиштириб олинг.
18Зеро, Эгамиз шундай демоқда:
“Мен сизларни Исроил юртидан улоқтириб ташлайман,
Бошингизга кулфат ёғдираман,
Токи сизлар буни сезинглар.”

 

19Шўрим қурисин! Шунчалик азобларга қолдим!
Оғир яраланган эканман.
Аммо ўзимга ўзим “Бошимда шу дард бор экан,
Унга чидашим керак”, дедим.
20Чодирим йиқитилган, иплари узиб ташланган.
Фарзандларим кетди, улар йўқ бўлди.
Энди чодиримни ким тикади?!
Чодиримнинг пардаларини ким осади?!
21Ахир, чўпонлар аҳмоқ,
Улар Эгамиздан маслаҳат олмадилар.
Шунинг учун ҳам ишлари ўнгидан келмади,
Қўйлари ҳар ёққа тарқалиб кетди.

 

22Эшитинглар! Бир хабар келмоқда!
Ана, шимолдан шовқин–сурон кўтарилмоқда!
Лашкарлар Яҳудо шаҳарларини хароб қилар эмиш,
Чиябўрилар яшайдиган маконга айлантирар эмиш.

 

23Эй Эгам, биламан,
Одам зоти ўз тақдирини ўзи белгилай олмайди,
Ўз қадамини ўзи бошқара олмайди.
24Эй Эгам, мени жаҳл устида жазоламагин.
Адолатинг ила ҳақ йўлга солгин,
Акс ҳолда мени йўқ қилиб юборасан.

 

25Сени тан олмайдиган халқлар устига қаҳрингни соч,
Сенга сажда қилмайдиган эллар устига соч,
Ахир, улар Ёқуб наслининг бошини едилар.
Ҳаммасини ҳалок этиб, йўқ қилдилар,
Юртини харобазорга айлантирдилар.

 

11–БОБ

 

Еремиё ва Аҳд

 

1Еремиёга Эгамизнинг қуйидаги сўзи аён бўлди: 2“Менинг Исроил халқи билан тузган аҳд шартларимга қулоқ сол. Буларни Яҳудо халқи ва Қуддус аҳолисига етказ. 3Уларга айт: Исроил халқининг Худоси — Эгамиз шундай демоқда: “Ушбу аҳд шартларига риоя қилмаган ҳар бир одам лаънати бўлсин! 4Мен ота–боболарингизни Мисрдан, ўша темир ўчоқ ичидан олиб чиққан эдим. Уларга, гапларимга қулоқ солинглар, ҳамма амрларимни бажаринглар, деб айтган эдим. Агар шундай қилсангиз, сизлар Менинг халқим, Мен эса сизнинг Худойингиз бўламан, деб айтдим. 5Мен ота–боболарингизга берган қасамимни бажариш учун шу сўзларни айтган эдим. Мана, Мен уларга ваъда қилган, сут ва асал оқиб ётган юртда сизлар яшаб юрибсизлар.”
“Омин, эй Эгам, айтганинг келсин”, дедим мен.
6Эгамиз менга шундай деди: “Айтадиган гапларимнинг ҳаммасини Яҳудо шаҳарларида ва Қуддус кўчаларида шундай деб эълон қилгин: Ушбу аҳднинг шартларини эшитинглар, уларга риоя қилинглар. 7Мен ота–боболарингизни Мисрдан олиб чиққанимдан бери уларни огоҳлантириб келдим. Уларга: “Менинг гапларимга қулоқ солинглар”, деб қайта–қайта айтдим. 8Аммо улар итоат қилмадилар, Менга қулоқ солмадилар. Аксини қилиб, ёвуз юракларининг ўжарликларини бажардилар. Шунинг учун аҳдда ёзилган ҳамма лаънатларни уларнинг бошига солдим. Мен уларга буюрган аҳдимнинг шартларини бажармаганлари учун шундай қилдим.”
9Эгамиз менга деди: “Яҳудо халқи ва Қуддус аҳолиси Менга қарши фитна уюштиришмоқда. 10Улар ота–боболарининг эски гуноҳларига қайтишди. Ота–боболари сингари гапларимга қулоқ солмай, бегона худоларга эргашиб, сажда қилишди. Яҳудо халқи Исроил халқига тақлид қилди, Мен ота–боболари билан тузган аҳдимни улар бузишди.” 11Шунинг учун Эгамиз шундай деб айтмоқда: “Уларнинг бошларига шундай кулфат келтираманки, биронтаси ҳам қутулиб қололмайди. Менга илтижо қилишса ҳам, уларнинг илтижоларига қулоқ солмайман. 12Ўшанда Яҳудо халқи билан Қуддус аҳолиси худоларига илтижо қилишади. Улар бу худоларига қурбонликлар келтиришар эди. Аммо кулфат куни ўша худолари уларни асло қутқаролмайди. 13Эй Яҳудо халқи, шаҳарларингиз сони қанча бўлса, худоларингиз ҳам шунчадир. Қуддусдаги кўчалар қанча кўп бўлса, қурбонгоҳларингиз ҳам шунчадир. Сизлар бу қурбонгоҳларни жирканч Баалга қурбонликлар келтириш учун қургандингизлар.”
14“Эй Еремиё, сен бу халқ учун ибодат қилма. Улар учун илтижо қилиб ёлворма. Уларнинг бошларига кулфат тушиб, илтижо қилганларида, Мен уларга қулоқ солмайман. 15“Aзиз халқим шунча жирканч ишлар қилди. Энди уйимга киришларига нима ҳақлари бор?! Ваъдалару қурбонликлар билан кулфатнинг олдини олиб бўлармиди?! Ахир, халқим қабиҳликлар қилаётганда севинди–ку!”
16Эгамиз Ўз халқини “Яхши мева берадиган, мафтункор ям–яшил зайтун дарахти”, деб атаган эди. Аммо энди Эгамиз бўроннинг даҳшатли товуши остида дарахтга ўт қўяди, унинг шох–шаббалари ёниб кетади. 17Бу дарахтни эккан Сарвари Оламнинг Ўзи уни йўқ қилишга амр берди. Зеро, Исроил ва Яҳудо халқлари қабиҳликлар қилдилар. Баалга қурбонликлар келтириб, Худони ғазаблантирдилар.

 

Еремиёнинг жонига қасд қилишади

 

18Эгамиз менга душманларимнинг фитнасини аён қилди. Эгамиз уларнинг ёвуз қилмишларини кўрсатгани учун, мен бу ҳақда хабар топдим. 19Мен бўғизланишга олиб кетилаётган ювош қўзидай бўлган эканман. Душманларим менга қарши фитна уюштирганларини пайқамаган эканман. Улар шундай деб айтишган эди:

 

“Дарахт ва унинг мевалари кесилгандай,
Келинглар, уни ҳам бу дунёдан даф қилайлик,
Унинг хотирасини ўчирайлик!”
20Эй Сарвари Олам,
Сен адолат билан ҳукм қиласан,
Инсоннинг юрагини, хаёлларини синайсан.
Душманларимдан ўч олганингни кўрай,
Даъвоимни Ўзинг ҳал қил!

 

21Шунда Эгамиз менга шундай деди: “Эй Еремиё, Онотўт аҳолиси сенга: “Эгамизнинг номидан гапирма, бўлмаса ўласан”, деб айтиб юришибди.” 22Аммо Мен, Сарвари Олам, шундай демоқдаман: “Мен уларни жазолайман! Йигитлари қиличдан ўлади. Ўғил–қизлари қаҳатчиликдан нобуд бўлади. 23Уларнинг биронтаси омон қолмайди. Белгиланган вақтда Онотўт аҳолисининг бошига кулфат келтираман.”

 

12–БОБ

 

Еремиё Эгамизга саволлар беради

 

1Сен билан даъволашганимда, эй Эгам,
Сен ҳар доим ҳақ бўлиб чиқасан.
Шундай бўлса–да, Сен билан яна гаплашмоқчиман,
Адолат хусусида савол бермоқчиман.
Нечун фосиқларнинг иши юришади?
Нечун мунофиқлар роҳатда яшайди?
2Уларни Сен экиб ундирдинг,
Улар ўсиб ҳосилга кирдилар.
Номинг уларнинг оғзидан тушмайди,
Аммо диллари Сендан узоқдир.
3Лекин Сен, эй Эгам, мени биласан.
Сен мени синагансан,
Дилим Сенга мойил эканини Ўзинг кўрдинг.
Энди ёвларимни бўғизланадиган қўйлардай судрагин!
Бўғизлашга тайёрлаб, ажратиб қўйгин!

 

4Оҳ, қачонгача ер қақраб ётади?
Қачонгача ҳамма даладаги ўтлар қурийди?
Бу ерда яшайдиган фосиқларнинг дастидан,
Қушлару ҳайвонлар нобуд бўлди.
Бу одамлар: “Бизга нима бўлишини
Еремиё қаердан ҳам биларди?!” деб айтишади.

 

5Эгамиз менга деди: “Эй Еремиё,
Сен одамлар билан пойга қилиб ҳолдан тойган бўлсанг,
Қандай қилиб отлар билан пойга қиласан?!
Фақат осойишта юртда ўзингни бехатар сезсанг,
Иордан бўйидаги чакалакзорда нима қиласан?!
6Ҳатто қариндошларинг ҳам сендан юз ўгирди,
Ўз оиланг сенга хиёнат қилди.
Овози борича сенга дўқ урди.
Улар сенга ширин гапиришса ҳам,
Уларнинг сўзларига ишонма.”

 

Эгамиз Ўз халқи учун қайғуради

 

7Эгамиз шундай деб айтди:
“Мен хонадонимни тарк этдим,
Мулк қилиб олган халқимни рад этдим.
Севган халқимни душманларининг қўлига бердим.
8Ўз халқим Менга
Ўрмондаги шердай бўлиб қолди.
У Менга қараб бўкирди,
Шунинг учун ундан нафратландим.
9Ўз халқим Менга
Олачипор калхатдай бўлиб қолди.
Бошқа калхатлар халқимни ўраб олди!
Боринг, барча ёввойи ҳайвонларни йиғинг,
Халқимни ғажиб ташлашсин.

 

10Тўда–тўда чўпонлар узумзоримни хароб қилдилар,
Даламни улар пайҳон қилдилар.
Ҳа, гўзал даламни ташландиқ чўлга айлантирдилар.
11Улар еримни хароб қилдилар,
Ташландиқ ерим кўз олдимда қақраб ётибди.
Бутун юртим вайрон бўлди,
Аммо бу билан ҳеч кимнинг иши йўқ.
12Босқинчилар саҳродаги
Ҳамма яланг қирларни эгаллаб олдилар.
Энди Менинг қиличим бутун юртни вайрон қилади,
У бошидан бу бошигача ҳаммани қириб ташлайди.
Бехатар яшаётган биронта одам қолмайди.
13Менинг халқим буғдой экди,
Аммо тикан ўриб олди,
Зўр бериб ишлади,
Аммо ҳеч нарсага эришмади.
Қаттиқ қаҳрим ҳосилини нобуд қилди.
Улар ҳосилсиз қолиб, шарманда бўлишди.”

 

Эгамиз қўшни халқларга ваъда беради

 

14Эгамиз шундай демоқда: “Мен халқимга Исроил юртини мулк қилиб берган эдим, аммо унинг ёвуз қўшнилари халқимга ҳужум қилиб, юртимни талон–тарож қилдилар. Мен бу ёвуз халқларни ўз юртларидан суғуриб ташлайман. Яҳудо халқини уларнинг исканжасидан суғуриб оламан. 15Ўша ёвуз халқларни суғуриб ташлаганимдан кейин, уларга яна раҳм–шафқат қиламан. Ҳаммасини ўз юртларига, ўз мулкларига қайтариб олиб келаман. 16Илгари бу халқлар Исроил халқига Баал номи билан қасам ичишни ўргатган эдилар. Агар энди улар халқим Исроилнинг йўлини астойдил ўргансалар, “Эгамиз шоҳид” дея Менинг номим билан қасам ичсалар, халқим орасида ўрнашиб оладилар. 17Борди–ю, биронта халқ Менга итоат этмаса, ўша халқни таг–томири билан қўпориб ташлайман.” Эгамизнинг каломи шудир.

 

13–БОБ

 

Зиғир толасидан тўқилган қийиқча

 

1Эгамиз менга шундай деди: “Бор, ўзинг учун зиғир қийиқча сотиб ол. Уни белингга боғла, аммо сувга теккизма.” 2Эгамизнинг амрига биноан мен қийиқча сотиб олиб, белимга боғлаб олдим. 3Кейин Эгамиз менга шу сўзини аён қилди: 4“Сотиб олган белингдаги қийиқчани қўлингга олгину Поро анҳорининг бўйига туш. Қийқчани қоянинг ёриқ жойига яшириб қўй.” 5Мен Эгамиз буюрганидек қилдим. Қийиқчани Поро анҳорининг бўйига яшириб қўйдим. 6Орадан анча кун ўтгандан сўнг, Эгамиз менга шундай деди: “Қани, Поро анҳорининг бўйига бор, Менинг амримга биноан у ерда яшириб қўйган қийиқчани олиб кел.” 7Шунда мен бориб, қийиқчани ўзим яшириб қўйган жойдан ковлаб олдим. Аммо қийиқча чириб кетган, ҳеч нарсага ярамайдиган бўлиб қолган эди.
8Шунда Эгамиз менга Ўз сўзини аён қилди. 9Эгамиз шундай демоқда: “Мен Яҳудо халқининг мағрурлигини ва Қуддус аҳолисининг такаббурлигини қийиқча каби чиритаман. 10Бу фосиқ халқ сўзларимни эшитишдан бош тортди, ўжар юрагининг хоҳишини бажарди. Бегона худоларга эргашди, уларга хизмат қилиб, сажда этди. Улар ўша чириб кетган қийиқча каби, ҳеч нарсага ярамайдиган бўладилар. 11Қийиқча одамнинг белига ёпишиб тургани каби, Мен жамики Исроил ва Яҳудо халқларини Ўзимга яқин тутар эдим: Улар Менинг халқим бўлишади, Менга шон–шуҳрат, олқишлар ва шараф келтиришади, деб шундай қилган эдим. Аммо улар қулоқ солмадилар.” Эгамизнинг каломи шудир.

 

Шароб мешлари

 

12Исроил халқининг Худоси — Эгамиз менга шундай деди: “Еремиё, халққа айт: Шароб мешлари шароб билан тўлдирилиши керак. Борди–ю, улар сенга: “Шароб мешлари шароб билан тўлдирилиши кераклигини ўзимиз ҳам биламиз”, деб айтишса, 13сен уларга шундай деб жавоб бер: “Эгамиз демоқда: Мен бу юртдаги ҳамма одамларни маст қиламан. Довуд тахтида ўтирган шоҳдан тортиб, руҳонийлар, пайғамбарлар ва Қуддуснинг бутун аҳолисигача — ҳаммани маст қиламан. 14Мен уларни бир–бирларига, ота–оналарни болаларига қарши қилиб қўяман. Уларни аямай йўқ қилиб ташлайман, уларга ачинмайман, раҳм–шафқат қилмайман.” Эгамизнинг каломи шудир.

 

Еремиё мағрурлик ҳақида огоҳлантиради

 

15Эшитинглар, қулоқ солинглар,
Катта кетманглар,
Зотан, Эгамиз гапирмоқда.
16Худо устингизга зулмат юбормасдан олдин,
Қоронғи қирларда қоқилмасингиздан олдин,
Эгангиз Худони улуғланг.
Акс ҳолда сиз кутаётган ёруғликни
У зулматга айлантиради,
Уни тим қоронғи қилади.
17Агар сиз гапларимга қулоқ солмасангиз,
Мағрурлигингиз учун қалбим пинҳон йиғлайди.
Мен аччиқ–аччиқ кўз ёш тўкаман,
Ахир, Эгамизнинг қўйлари
Aсирликка олиб кетилади.

 

18Эгамиз менга деди:
“Шоҳга ва она маликага шундай дегин:
Тахтдан тушинглар,
Ахир, чиройли тожингиз
Бошингиздан тушиб кетди.
19Нагав чўлидаги шаҳарлар беркитилган,
Дарвозаларни очадиган кимса йўқ.
Яҳудо халқи асирликка олиб кетилди,
Ҳа, бутун халқ сургун қилинди.”

 

20Эй Қуддус, шимолдан келаётганларга бир қара!
Қани сенинг чиройли қўйларинг?
Қани сенга топширилган сурувинг?
21Сен иттифоқдошларингга ўзинг устозлик қилган эдинг,
Эгамиз ўшаларни бошингга чиқарганда, нима дер экансан?
Шунда сен тўлғоқ тутган аёлдай бўлиб қоласан–ку!
Дард азобида қолиб кетасан–ку!
22“Нега булар бошимга тушди?” дерсан.
Сен кўп гуноҳ қилдинг,
Этагинг кўтарилди, хўрландинг.
23Ҳабашистонлик терисининг рангини ўзгартира оладими?!
Қоплон терисидаги холларини йўқота оладими?!
Шу сингари сизлар ҳам яхшилик қила олмайсизлар,
Ёмонлик қилишга одатланиб қолгансизлар!
24Гармсел сомонни тўзғитгандай,
Эгамиз ҳам сизларни сочиб ташлайди.
25Бу сизларнинг қисматингиздир,
Бошингизга ёғиладиган кулфатингиздир.
Сизлар Эгамизни унутдингизлар,
Сохта худоларга инондингизлар.
26Худо кўйлагингиз этагини баланд кўтаради,
Шармандангизни чиқаради.
27У кўрди далаларда, қирларда
Қилган жирканч ишларингизни,
Зино ва шаҳвоний қийқириқларингизни.
Кўрди уятсизларча қилган фоҳишабозлигингизни.
Эй Қуддус, ҳолингга вой!
Қачонгача булғаниб юрасан?!

 

14–БОБ

 

Даҳшатли қурғоқчилик

 

1Еремиёга Эгамизнинг қурғоқчилик ҳақидаги сўзи аён бўлди:

 

2“Яҳудо аза тутмоқда,
Шаҳарлари адойи тамом бўлди.
Одамлар қайғуга ботган,
Бағрларини ерга бериб ётибди,
Қуддусдан фарёд кўтарилмоқда.
3Асилзодалар хизматкорларини сувга юбордилар.
Хизматкорлар сардобаларга борган эдилар,
Аммо сув топа олмадилар.
Идишлари бўм–бўш қайтиб келдилар.
Улар тушкунликка тушдилар,
Шарманда бўлиб қолдилар,
Уятдан юзларини беркитиб олдилар.
4Ёмғир ёғмагани–чун ер ёрилиб кетди,
Деҳқонлар умидсизликка тушди,
Юзларини беркитиб олишди.
5Ҳатто чўлдаги она оҳу ҳам,
Ўт–ўлан бўлмагани учун,
Янги туғилган оҳучаларини ташлаб кетмоқда.
6Қулонлар яланг қирларда туриб,
Чиябўрилар каби ҳансираяпти,
Ўт йўқлигидан қулонларнинг кўзлари киртайиб қолган.”

 

7Гуноҳларимиз бизга қарши гувоҳлик берса–да,
Ўз номинг ҳақи–ҳурмати бизга раҳм қил, эй Эгам.
Ахир, биз Сенга кўп хиёнат қилдик,
Сенга қарши гуноҳ ишлар қилдик.
8Эй, Исроилнинг ёлғиз умиди,
Кулфат вақтида Қутқарувчиси!
Нечун юртимизда мусофирга ўхшайсан,
Бир кечагина тунайдиган сайёҳга ўхшайсан?
9Нега саросимага тушган одамга ўхшайсан?
Нега ёрдам бера олмайдиган жангчига ўхшайсан?
Эй Эгам, Сен бизнинг орамиздасан–ку!
Биз Сеникимиз.
Бизни тарк этма!

 

10Эгамиз бу халқ ҳақида шундай демоқда:
“Улар ўзларини сира тия олмайдилар,
Дайдиб юришни ҳақиқатан яхши кўрадилар.
Шунинг учун Мен улардан рози эмасман,
Энди қабиҳликларини ёдга оламан,
Гуноҳлари учун уларни жазолайман.”

 

11Сўнг Эгамиз менга шундай деди: “Бу халқ учун ибодат қилма. 12Улар рўза тутишса ҳам, Мен уларнинг илтижоларига қулоқ солмайман. Менга атаб қурбонликлар куйдиришса ҳам, дон назрларини олиб келишса ҳам қабул қилмайман. Аксинча, уларни қаҳатчилик, уруш ва ўлат орқали қириб ташлайман.”
13Мен эса шундай дедим: “Ё Эгам Раббий, пайғамбарлар бу халққа, уруш ва қаҳатчилик бўлмайди, сизлар бу юртда чинакамига осойишта ҳаёт кечирасизлар, деб айтишмоқда–ку.”
14Эгамиз менга шундай жавоб берди: “Пайғамбарлар Менинг номимдан ёлғон гапиришмоқда. Мен уларни юбормаганман, уларга гапиришни буюрмаганман. Улар сизларга уйдирмаларни ўзларича башорат қилишяпти, беҳуда фол очиб, хаёлларига келган ёлғонларни гапиришяпти. 15Ўша пайғамбарлар Менинг номимдан гапиришса ҳам, уларни Мен жўнатмаганман. Улар: “Юртда уруш ва қаҳатчилик бўлмайди”, деб айтаётган эканлар, аммо Мен айтаманки, ўша пайғамбарлар уруш ва қаҳатчиликдан нобуд бўлишади. 16Уларнинг гапларини тинглаётган одамлар ҳам уруш ва қаҳатчиликдан ўлади. Жасадлари Қуддус кўчаларида ётади. Уларнинг, хотинларининг, ўғил–қизларининг жасадларини кўмадиган одам бўлмайди. Қилган қабиҳликларини Мен ўзларининг бошларига соламан.”

 

17Сен уларга шундай деб айт:
“Кечаю кундуз кўзларимдан ёш оқяпти,
Ўзимни тўхтата олмаяпман.
Зеро, бокира қизим — Менинг халқим,
Қаттиқ зарба еди, оғир яраланди.
18Далага чиқаман,
Эвоҳ, ана, қиличдан ҳалок бўлганлар ётибди.
Шаҳарга кираман,
Ана, очарчиликдан ўлганлар ётибди.
Пайғамбару руҳонийлар эса пул дардида юрибдилар,
Одамларга бефойда сўзлар беряптилар.”

 

Одамлар Худога илтижо қилишади

 

19Эй Эгамиз, наҳотки Яҳудони бутунлай рад этган бўлсанг?!
Наҳотки Қуддусдан ҳазар қилсанг?!
Нечун бизни оғир яраладинг?
Шифо топа олмаяпмиз–ку!
Биз тинчликни изладик, аммо яхшилик келмади,
Шифо топмоқчи эдик, аммо ваҳимага дучор бўлдик.
20Эй Эгамиз, Сенга қарши гуноҳ қилдик!
Қабиҳликларимизга иқрор бўлдик,
Ҳа, ота–боболаримизнинг айбларини тан оламиз.
21Номинг ҳақи–ҳурмати бизни рад этма,
Улуғвор тахтинг турган жойни хор қилма.
Биз билан тузган аҳдингни ёдингда тут,
Ўтинамиз, аҳдингни бузма.
22Халқларнинг бетайин бутлари ёмғир ёғдира олармиди?!
Ёғингарчилик осмоннинг хоҳиши билан бўлармиди?!
Буларни қилишга қодир Сен эмасми, эй Эгамиз Худо?!
Биз умидимизни Сенга боғлаганмиз,
Зотан буларнинг ҳаммасини қила оладиган Сенсан.

 

15–БОБ

 

Яҳудо халқининг қисмати

 

1Эгамиз менга деди: “Ҳатто Мусо билан Шомуил ҳузуримда туриб, ёлворганда ҳам, Мен бу халққа ачинмаган бўлардим. Бу халқни ҳузуримдан ҳайда! Йўқолишсин! 2Улар сендан “Қаерга борамиз?” деб сўрашса, уларга шундай деб айт: Эгамиз шундай демоқда:

 

Ҳамма пешанасидагини кўрсин,
Баъзилар ўлатга йўлиқиб нобуд бўлсин,
Баъзилар қиличдан ўтказилсин,
Баъзилар очликдан қирилиб кетсин,
Баъзилар асирликка тушиб, сургунга кетсин.

 

3Эгамиз демоқда: “Уларнинг бошига тўрт хил бало–офатни келтираман: улар қиличдан ҳалок бўлишади, жасадларини итлар судрайди, қушлар ва ёввойи ҳайвонлар уларни ғажиб ташлайди. 4Ҳизқиё ўғли Манаше Яҳудо шоҳлиги тахтида ўтириб, Қуддусда кўп қабиҳликлар қилган эди. Ўша қабиҳликлар туфайли дунёдаги барча шоҳликлар халқимдан ҳазар қиладиган бўлади.”

 

5Эгамиз шундай демоқда:
“Эй Қуддус, ким сенга ачинар экан?!
Ким сен учун мотам тутар экан?!
Биронтаси сенга келиб,
Ҳол–аҳвол сўрармикан?!”
6Эгамиз шундай демоқда:
“Сен Мени рад этдинг,
Менга орқа ўгирдинг.
Сенга раҳм қилавериб чарчадим.
Энди сенга қарши қўл кўтараман,
Сени йўқ қилиб юбораман.
7Мен сени юртнинг ҳар бир шаҳрида
Буғдойни совургандай совураман.
Сени фарзандларингдан жудо қиламан.
Эй халқим, сени нобуд этаман,
Ахир, сен ўз йўлингдан қайтмадинг.
8Мен беваларингни денгиз қумидан ҳам кўп қиламан,
Йигитларингнинг оналарига қарши
Куппа–кундуз куни қирғин этувчини жўнатаман.
Тўсатдан бошларига даҳшат ва азоб–уқубат соламан.
9Етти фарзанднинг онаси ҳолдан тойиб, жон беради.
Унинг қуёши кундуз куни ботади,
У хўрланиб, шарманда бўлади.
Омон қолганлари душман қиличидан ўлади.”
Эгамизнинг каломи шудир.

 

Еремиё Эгамизга шикоят қилади

 

10Шўрим қурисин! Нега онам мени дунёга келтирган экан–а?! Мен бутун юрт билан тортишиб, жанжаллашяпман. Қарз олмаган, қарз бермаган бўлсам ҳам, ҳамма мени қарғамоқда.
11Эгамиз шундай деди: “Эй Қуддус аҳли, Мен айримларингизни омон қолдираман, ўшаларга яхшироқ тақдир ато қиламан. Қолганингизнинг устига эса душман тортиб келаман, бошингизга кулфату оғир кунлар соламан. 12Эй Яҳудо халқи, сиз бронза ва темирни синдира олмаганингиз каби, шимолдан сизга ҳужум қиладиган душманларни ҳам синдира олмайсизлар.”
13“Сизлар юртингизнинг ҳамма жойида кўп гуноҳлар қилдингизлар. Шунинг учун бойликларингиз ва хазиналарингиз душманларга текин ўлжа бўлади. 14Ўзингиз билмаган юртда душманларингизга хизмат қиласизлар. Менинг ғазабим оловдай сизларни ямламай ютади”, деб айтмоқда Эгамиз.

 

15Шунда мен дедим:
Эй Эгам, Сен ҳаммасини биласан,
Ёдга ол мени, ёрдам бергин,
Мени қувғин қилганлардан ўч олгин.
Ғанимларимга сабр–тоқат қилиб,
Тағин мени ҳалок қилиб юборма.
Сени деб хўрланганимни эсингдан чиқарма.
16Айтган ҳар бир сўзингга ташна эдим.
Сўзларингдан шодланар эдим,
Сўзларинг дилимга қувонч бағишлар эди.
Зеро, мен Сенга тегишлиман,
Эй Парвардигори Олам — Эгамиз.
17Мен хушчақчақ улфатлар даврасида ўтирмадим,
Уларнинг хурсандчилигига шерик бўлмадим.
Қўлинг остида ёлғиз ўзим ўтирар эдим,
Сен мени ғазабга тўлдирган эдинг.
18Нега менинг дардим зўрайяпти?
Нега оғир ярам тузалмаяпти?
Наҳотки ёзда қуриган булоқ каби
Умидларимни барбод қилсанг?!

 

19Эгамиз демоқда:
“Агар тавба қилсанг, сени яна хизматимга оламан.
Бўлмағур гаплар ўрнига тўғри сўзлар гапирсанг,
Сени Ўзимнинг сўзловчим қиламан.
Шунда сен уларнинг олдига бормайсан,
Улар сенинг олдингга келишади.
20Мен сени бу халқ қаршисида
Мустаҳкам бронза девордай қиламан.
Улар сенга ҳужум қилишади,
Лекин сени енга олишмайди.
Ўзим сен билан бирга бўламан,
Сени халос қилиб, қутқараман.
21Ҳа, фосиқлар қўлидан халос қиламан,
Золимлар чангалидан озод этаман.”
Эгамизнинг каломи шудир.

 

16–БОБ

 

Еремиёнинг ҳаёти учун Эгамизнинг режаси

 

1Эгамизнинг қуйидаги сўзи менга аён бўлди: 2“Оила қурма, бу юртда ўғил–қизларинг бўлмасин. 3Бу юртда туғилган ўғил–қизлар ҳақида ва уларни дунёга келтирган ота–оналар ҳақида Мен, Эганг, шундай деяпман: 4Улар оғир хасталиклардан ҳалок бўлишади. Улар учун ҳеч ким аза тутмайди, жасадларини кўмадиган ҳеч–ким бўлмайди, жасадлари гўнг каби ер устида ётаверади. Улар қиличдан ва қаҳатчиликдан ҳалок бўлишади, жасадлари қушлар ва ёввойи ҳайвонларга ем бўлади.”
5Зеро, Эгамиз шундай деб айтмоқда: “Азадор уйга кирма, мотам тутма, таъзия билдирма. Мен бу халқни тинчлик–хотиржамлигимдан маҳрум қилдим. Мен бу халқни севмайман, уларга меҳр–шафқат кўрсатмайман. 6Бу юртнинг каттаю кичиги ўлиб кетади, уларни ҳеч ким кўммайди. Ҳеч ким улар учун аза тутмайди, қайғудан баданини тилмайди, сочини олдирмайди. 7Азадорларга тасалли бериш учун ҳеч ким овқат олиб чиқмайди. Ҳеч ким ота ёки онасидан жудо бўлганларга тасалли бериш учун бир коса шароб узатмайди.
8Зиёфат бўлаётган уйга кирма, улар билан ўтириб, еб–ичма.” 9Зеро, Исроил халқининг Худоси — Сарвари Олам шундай демоқда: “Сенинг замонингда шоду хуррамлик садоларига, келин–куёвнинг хурсандчилик овозларига чек қўяман. Буни ўз кўзинг билан кўрасан.
10Айтганларимнинг ҳаммасини одамларга гапириб берганингда, улар сендан шундай деб сўрайдилар: “Нега Эгамиз бизга бундай кулфатларни раво кўряпти? Айбимиз нима? Эгамиз Худога қарши нима гуноҳ қилдик?” 11Сен уларга шундай жавоб бер: Эгамиз айтмоқда: Ота–боболарингиз Мени тарк этдилар. Мендан юз ўгириб, қонунларимга риоя қилмадилар. Бошқа худоларга эргашдилар, уларга хизмат қилиб, сажда этдилар. 12Сизларнинг гуноҳларингиз эса ота–боболарингизникидан ҳам ошиб тушди. Мана, ҳар бирингиз ёвуз юрагингизнинг ўжарликларини бажаряпсиз, Менга қулоқ солмаяпсиз. 13Шунинг учун Мен сизларни бу ердан бошқа бир юртга улоқтириб юбораман. У юртни ўзингиз ҳам, ота–боболарингиз ҳам билмайдилар. У ерда сизлар кечаю кундуз бошқа худоларга хизмат қиласизлар. Энди Мен сизларга раҳм қилмайман.”

 

Халқ сургундан қайтади

 

14Эгамиз демоқда: “Шундай кунлар келадики, одамлар онт ичганда: “Исроил халқини Мисрдан олиб чиққан Эгамиз шоҳид”, деб айтмайдиган бўлади. 15Бунинг ўрнига улар: “Исроил халқини шимолдаги юртдан ва Ўзи сургун қилган барча бошқа юртлардан олиб чиққан Эгамиз шоҳид”, деб онт ичадиган бўлишади. Мен халқимни Ўзим ота–боболарига берган юртга қайтариб олиб келаман.”

 

Яқинлашиб келаётган жазо

 

16Эгамиз шундай демоқда: “Мана, Мен талай душманни юборяпман. Улар халқимни балиқчилар каби тутиб оладилар. У душманлар кетидан бошқаларни жўнатаман, улар овчилар каби халқимни ҳар бир тоғда, ҳар бир тепаликда, қояларнинг жарликларида овлайдилар. 17Мен халқимнинг тутган ҳамма йўлларини кўриб турибман. Уларнинг ёвуз йўллари Мендан яширин эмас. Ҳамма гуноҳлари кўз ўнгимда. 18Қилган гуноҳлари ва қилмишлари учун халқимга икки баробар қилиб қайтараман. Зотан улар жонсиз, жирканч худолари билан юртимни ҳаром қилдилар, Менинг мулкимни макруҳ бутларга тўлдирдилар.”

 

Еремиёнинг ибодати

 

19Эй Эгам, менинг қудратим, қўрғонимсан,
Кулфат кунида паноҳимсан.
Дунёнинг тўрт бурчагидан халқлар
Сенинг олдингга келиб, айтади:
“Аждодларимизнинг сохта бутларидан бўлак ҳеч нарсаси йўқ эди,
Бу бетайин бутларидан фойда бўлмаган эди.
20Инсон ўзи учун худоларни ясай оладими?!
Бундай худолар ҳақиқий Худо эмас–ку!”

 

21“Шундай экан, уларга сабоқ берай,
Куч–қудратимни уларга кўрсатиб қўяй.
Шунда Эгангиз Mен эканлигимни билиб олишади.”

 

17–БОБ

 

Яҳудо халқининг гуноҳи ва жазоси

 

1Эй Яҳудо халқи, сизларнинг гуноҳингиз темир қалам билан ўйиб ёзилган. Сизларнинг гуноҳингиз тош юракларингиз устига ва қурбонгоҳларингиз шохларига олмос учи билан ўйиб битилган. 2Ҳатто фарзандларингиз ҳам баланд қирлардаги ва серсоя дарахтлар остидаги қурбонгоҳларга бориб, Ашеранинг устунларига сажда қилишади. 3Бутун юртда қилган гуноҳларингиз эвазига Мен Ўз тоғимни, сизнинг ҳамма бойликларингизни, хазиналарингизни ва барча саждагоҳларингизни душманга ўлжа қилиб бераман. 4Сизларга Мен мулк қилиб берган юртдан ўз айбингиз туфайли айриласизлар. Мен сизларни ўзингиз билмаган бир юртга жўнатаман, душманларингизга ҳаммангизни қул қилиб бераман. Сизлар Мени ғазаблантирдингиз, ғазабим сўнмас олов каби ёнмоқда.

 

Ҳикматли сўзлар

 

5Эгамиз шундай демоқда:
“Умидини инсонга боғлаган,
Фоний банданинг кучига ишонган,
Юраги Эгамиздан узоқлашган одам лаънатидир.
6Бундай одам саҳродаги бутадай бўлади,
Фаровон ҳаёт кўрмайди.
Чўлнинг қақроқ жойларида,
Шўр босган бўм–бўш ерларда яшайди.”

 

7“Эгамиздан умид қилган киши бахтлидир,
Ёлғиз Унга инонган саодатлидир!
8Бундай киши сув бўйига ўтқазилган дарахтга ўхшайди,
Оқар сувлар томон илдиз отади.
Куннинг жазирамасидан қўрқмайди,
Барглари доим ям–яшил бўлади.
Қурғоқчилик келганда ҳам безовта бўлмайди,
Мева беришдан тўхтамайди.”

 

9“Одамнинг юраги шунчалик айёр–ки,
Унинг давоси йўқ!
Унинг ичидагини ким билади?!
10Аммо Мен, Эгангиз, одамнинг юрагини биламан,
Унинг ўй–фикрларини текшираман.
Қилмишига яраша жазолайман,
Қилган ишига яраша тақдирлайман.”

 

11Ноҳақлик билан бойлик орттирган киши,
Ўзи қўймаган тухумларни босиб ётган какликка ўхшайди.
Бундай киши умрининг ярмида
Бойликларидан маҳрум бўлади,
Ҳаёти охирлаб қолганда аҳмоқ бўлиб чиқади.

 

12Муқаддас маконимиз
Азалдан юксалтирилган улуғвор тахтдир!
13Эй Эгамиз, Сен Исроилнинг ёлғиз умидисан!
Сени тарк этганларнинг ҳаммаси шарманда бўлур,
Сендан юз ўгирганларнинг исмлари тупроққа ёзилур.
Эй Эгамиз, улар Сени тарк этдилар.
Ҳа, ҳаётбахш сувлар булоғидан воз кечдилар.

 

Еремиё Эгамиздан мадад тилайди

 

14Эй Эгам, менга шифо бер, соғайиб кетай.
Мени қутқаргин, нажот топай.
Ахир, ёлғиз Сени олқишлайман.
15Қара, бу одамлар устимдан кулишяпти,
“Эгамизнинг таҳдидли сўзлари қани?!
Айтганлари бажо бўлсин–чи энди!” деб айтишяпти.
16Мен эса халқингга чўпон бўлдим,
Хизмат қилишдан бош тортмадим.
Офат куни келишини хоҳламаганимни биласан.
Оғзимдан чиққан ҳар бир сўз Сенга аёндир.
17Мени ваҳимага солмагин,
Кулфат кунида паноҳим Сенсан.
18Мени қувғин қилганлар шарманда бўлсин,
Мени эса шарманда қилма.
Душманларим саросимага тушсин,
Мени эса довдиратиб қўйма.
Уларнинг бошларига кулфат келтир,
Жазосини икки баробар оғирроқ қилгин.

 

Шаббат кунига риоя қилиш

 

19Эгамиз менга шундай деди:
— Яҳудо шоҳлари кириб чиқадиган Халқ Дарвозаси олдига бориб тур, сўнг Қуддуснинг бошқа дарвозалари олдига ҳам бор. 20Борганингда халққа шундай деб айт: “Эй Яҳудо шоҳлари, эй Яҳудо халқи, бу дарвозадан ўтиб юрган бутун Қуддус аҳолиси, Эгамизнинг сўзини эшитинглар! 21Эгамиз шундай деб айтмоқда: Шаббат куни юк ташиманглар, Қуддус дарвозаларидан юкни кўтариб кирманглар. Ҳушёр бўлинглар, тағин ҳаётингизга ўзингиз зомин бўлиб қолманглар. 22Шаббат куни уйингиздан бирон юкни кўтариб чиқманглар, ҳеч қандай иш қилманглар. Мен ота–боболарингизга амр қилганимдек, Шаббат кунини муқаддас деб билинглар. 23Ота–боболарингиз гапларимга эътибор бермаган, Менга қулоқ солмаган эдилар. Улар қайсарлик қилиб, сўзларимни тингламагандилар, гапимга кирмагандилар.” 24Энди Эгамиз шундай демоқда: “Борди–ю, сизлар гапларимга қулоқ солсангизлар, Шаббат куни шаҳар дарвозаларидан юк ташимасангизлар, ўша муборак кунни муқаддас деб билиб, ҳеч қандай иш қилмасангизлар, 25Қуддус тахтида доим Довуд наслидан бўлган шоҳ ўтиради. Жанг араваларию отларни миниб олган шоҳлар ва аъёнлар шаҳар дарвозаларидан киришади. Яҳудо халқи ва Қуддус аҳолиси улар билан бирга кирадилар. Қуддусдан то абад одам аримайди. 26Шунда Яҳудо шаҳарларидан, Қуддус атрофидаги қишлоқлардан, Бенямин ҳудудидан, қирлардан, ғарбдаги қирлар этакларидан, Нагав чўлидан одамлар келади, улар Эгамизнинг уйига куйдириладиган ва бошқа қурбонликларни, шукрона ва дон назрларини, хушбўй тутатқиларни олиб келадилар. 27Борди–ю, сизлар гапимга қулоқ солмасангизлар, Шаббат кунини муқаддас деб билмай, юк ташиб, дарвозалардан кириб чиқсангизлар, Мен шаҳар дарвозаларини ёндириб юбораман. Олов Қуддус саройларини йўқ қилади, ҳеч ким уни ўчира олмайди.

 

18–БОБ

 

Еремиё кулолнинг уйида

 

1Эгамиз Еремиёга шу сўзини аён қилди: 2“Қани бўл, кулолнинг уйига бор. Ўша ерда сенга бир гап айтаман.” 3Мен кулолнинг уйига бордим. Кулол чарх уриб, ишлаётган эди. 4У лойдан ясаётган идиш бузилиб қолди, шундан кейин у ўзи хоҳлаган шаклдаги бошқа бир идишни ясади.
5Эгамиз Ўз сўзини менга аён қилиб, 6деди: “Эй Исроил хонадони, наҳотки бу кулол қилган ишни Мен сизларга қила олмасам?! Сизлар Менинг қўлимда кулол қўлидаги лойга ўхшайсизлар. 7Мен бирон халқни ёки шоҳликни қўпориб ташлашимни, йўқ қилиб вайрон қилишимни эълон этишим мумкин. 8Аммо ўша халқ ёвуз қилмишларидан қайтса, Мен ҳам уларнинг бошларига фалокат келтириш ниятимдан қайтаман. 9Шундай пайтлар ҳам бўладики, Мен бирон халқ ёки шоҳликка: “Сизларни қайта бунёд этиб, мустаҳкам қиламан”, деб айтаман. 10Аммо ўша халқ Менинг олдимда қабиҳлик қилса ёки айтганларимга қулоқ солмаса, Мен ниятимдан қайтаман, уларга қилмоқчи бўлган яхшилигимни қилмайман.”
11Шундай экан, Яҳудо халқи билан Қуддус аҳолисига айт: “Эгамиз шундай демоқда: Мана, Мен бошингизга соладиган кулфатни тайёрлаяпман, сизларга қарши режалар тузяпман. Бўлди энди, ҳар бирингиз ёмон йўлингиздан қайтинглар. Турмуш тарзингизни ўзгартиринглар. Эски қилмишларингиздан воз кечинглар.”
12Аммо улар: “Гапирганинг бефойда!” — дейишади. “Биз барибир хоҳлаганимиздай яшаймиз, ёвуз юракларимизнинг ўжарликларини қилаверамиз”, деб айтишади.

 

Халқ Эгамизни рад этади

 

13Шунинг учун Эгамиз демоқда:
“Халқлардан сўраб–суриштиринг–чи,
Бунақасини ҳеч эшитганмикан?!
Бокира қиз Исроил жирканч бир иш қилди.
14Лубнондаги қорлар ҳеч эриганми?!
Азим чўққиларни ҳеч тарк этганми?!
Унинг муздек сувлари ҳеч адо бўлганми?!
15Менинг халқим эса Мени тарк этди,
Улар беҳуда бутларга тутатқи тутатдилар.
Бутлари туфайли халқим қоқилди,
Азалий йўлидан адашди.
Тўғри йўлни тарк этиб, сўқмоқлардан юриб кетди.
16Шу сабабдан юрти ҳувиллаб қолади,
Юртнинг аҳволидан одамлар қотиб қолади,
Ўтган–кетганлар даҳшатга тушади,
“Ё тавба”, деб, ёқасини ушлашади.
17Шарқдан эсган шамол каби,
Мен уларни душманлари олдида сочиб ташлайман.
Бошларига кулфат тушган куни
Уларга орқа ўгираман,
Уларга назар солмайман.”

 

Еремиёга қарши фитна

 

18Сўнг одамлар шундай дедилар: “Қани, Еремиёга қарши фитна уюштирайлик. Ахир, қонунни ўргатадиган руҳонийлар, маслаҳат берадиган донишмандлар ва Худонинг сўзини айтадиган пайғамбарлар ҳар доим бор. Еремиёга туҳмат қилайлик, унинг гапларига умуман эътибор бермайдиган бўлайлик.”

 

19Эй Эгам, мени тингла,
Рақибларим гапларини эшит!
20Наҳотки яхшиликка ёмонлик қайтаришса?!
Эсингдами, ҳузурингда туриб,
Улар учун Сенга ёлворгандим,
Улардан Сенинг қаҳрингни қайтаргандим.
Улар эса менга чуқур қазидилар.
21Шундай экан, болаларини очликдан ўлдир,
Ҳаммасини қилич измига топшир.
Хотинлари болаларидан жудо бўлсин,
Ҳаммаси бева бўлиб қолсин.
Эркаклари ўлатдан қирилиб кетсин,
Йигитлари жангда ҳалок бўлсин.
22Тўсатдан устига босқинчи юборганингда,
Уйларидан дод–фарёдлар кўтарилсин!
Ахир, улар мени тутиб олмоқчи бўлиб, чуқур қазидилар,
Оёғимни сиртмоққа илинтирмоқчи бўлдилар.
23Мени ўлдириш учун фитна қилдилар,
Буни Сен биласан, эй Эгам.
Уларнинг гуноҳларини кечирма,
Жиноятларидан ўтма.
Ғазабланиб, жазоларини бергин,
Улар Сенинг олдингда йиқилиб қолсинлар.

 

19–БОБ

 

Синган кўза

 

1Эгамиз менга шундай деди: “Бориб кулолдан бир сопол кўза сотиб ол. Сўнг ёнингга халқ оқсоқолларидан ва бош руҳонийлардан олиб, 2Синган кўзалар дарвозаси яқинидаги Хиннум сойлигига туш. Мен сенга айтадиган сўзларни оқсоқолларга сен ўша ерда айтасан. 3Сен уларга шундай деб айт: “Эй Яҳудо шоҳлари, Қуддус аҳолиси, Эгамизнинг сўзларини эшитинглар. Исроил халқининг Худоси — Сарвари Олам шундай демоқда: Мен бу жойга шундай фалокат ёғдираманки, бу фалокатни эшитганларнинг бошидан ҳуши учади. 4Зотан халқим Мени тарк этди, бу ерни ҳаром қилди. Улар ўзлари билмаган, ота–боболари ҳам, Яҳудо шоҳлари ҳам билмаган бегона худоларга қурбонликлар куйдирдилар. Бу ерни бегуноҳ одамларнинг қонига тўлдирдилар. 5Баалга атаб саждагоҳлар қурдилар. У ерда ўз ўғил–қизларини Баалга қурбонлик қилиб куйдирдилар. Мен уларга буни амр қилмаганман, бунақасини хаёлимга ҳам келтирмаганман.” 6Эгамиз шундай демоқда: “Қараб туринглар! Шундай кунлар келадики, одамлар бу жойни Тофат ёки Хиннум сойлиги, деб атамайди, балки бу жой “Қирғин водийси” деб аталадиган бўлади. 7Мана шу жойда Мен Яҳудо ва Қуддуснинг режаларини барбод қиламан. Халқимни душманларга мағлуб қилиб бераман, уларда қасди борларнинг қўлига топшираман. Жасадларини қушларга, ёввойи ҳайвонларга ем қиламан. 8Мен бу шаҳарни шундай вайрон қиламанки, унинг олдидан ўтган–кетган ҳар бир киши шаҳарнинг аянчли аҳволидан даҳшатга тушиб, қотиб қолади. 9Душманлар шаҳарни қамал қилиб, одамларни қириб ташламоқчи бўладилар. Қамал пайтида азобда қолган халқ ўғил–қизларининг ва бир–бирининг этини ейдиган бўлади.”
10Эй Еремиё, ўзинг билан келганларнинг олдида кўзани синдир. 11Уларга шундай деб айт: “Сарвари Олам шундай демоқда: Мана бу кўза чилпарчин бўлиб, тузатиб бўлмайдиган аҳволга тушгани каби, Мен бу халқни ва бу шаҳарни чилпарчин қиламан. Ўликлар Тофатда дафн қилинади, ўликлар кўплигидан қабрларга жой етмай қолади.”
12Эгамиз шундай демоқда: “Мен бу шаҳарни ва унинг аҳолисини шундай аҳволга соламанки, бу шаҳар Тофатга ўхшаган бўлиб қолади. 13Қуддусдаги хонадонлар ва Яҳудо шоҳларининг саройлари Тофат каби ҳаром бўлади. Чунки у ерлардаги ҳамма уйларнинг томларида самовий жисмларга атаб қурбонликлар куйдирилган, бегона худоларга шароб назрлари келтирилган.”
14Еремиё Эгамизнинг амри билан Тофатда башорат қилди, сўнг у ердан қайтиб келгач, Эгамизнинг уйи ҳовлисида туриб халққа деди: 15“Исроил халқининг Худоси — Сарвари Олам шундай демоқда: Энди Мен айтган сўзимга биноан бу шаҳар ва унинг атрофидаги қишлоқларга фалокат келтираман, чунки сизлар ўжарлик қилиб, сўзларимни эшитишни хоҳламадингизлар.”

 

20–БОБ

 

Еремиё руҳоний Пашхур билан баҳс қилади

 

1Иммар ўғли Пашхур руҳоний бўлиб, Эгамиз уйининг бош назоратчиси эди. У Еремиёнинг башорат қилиб айтган бу сўзларини эшитди. 2Шу сабабдан Еремиёни калтаклатиб, Эгамиз уйининг ҳовлисидаги Юқори Бенямин дарвозаси томонда кишанлаб қўйишни буюрди. 3Эртаси куни эрталаб Пашхур Еремиёнинг кишанларини ечганда, Еремиё унга шундай деди: “Эгамиз сенга Пашхур эмас, “Даҳшат қамраган”, деб исм қўйган. 4Зеро, Эгамиз шундай деб айтмоқда: “Мен сени ва ҳамма дўстларингни ваҳимага соламан. Дўстларинг душманлари қўлида ҳалок бўлаётганини ўз кўзинг билан кўрасан. Мен бутун Яҳудо халқини Бобил шоҳининг қўлига топшираман. Бобил шоҳи халқимни асир қилиб, ўзининг юртига олиб кетади. Уларни қиличдан ўтказади. 5Мен бу шаҳарнинг бойликларини, бор нарсасини, қимматбаҳо буюмларини, Яҳудо шоҳларининг хазиналарини душманнинг қўлига бераман. Улар шаҳарни талон–тарож қилишади. Барча бойликларини Бобилга олиб кетишади. 6Сен ҳам, эй Пашхур, ўз хонадонинг билан Бобилга сургун бўласан. Сен у ерда жон бериб, дафн қилинасан. Ёлғон башоратларингга қулоқ солган дўстларинг ҳам ўша кўйга тушади.”

 

Еремиё Эгамизга шикоят қилади

 

7Эй Эгам, сен мени кўндирдинг,
Мен ҳам кўндим.
Мендан устун келдинг, мени енгдинг.
Мен ҳаммага мазах бўлдим,
Ҳамма устимдан кулмоқда.
8Гапирганимда жар солишим керак,
“Зўравонлик! Ҳалокат!” дея бақиришим керак.
Сенинг сўзинг туфайли ҳаммага кулги бўлдим,
Кун бўйи мени масхара қилишяпти.
9Борди–ю, мен: “Бўлди, Эгам ҳақида сўзламайман,
Унинг номидан гапирмайман” десам,
Сенинг сўзинг олов каби ичимни ёндиради,
Ўт қўйгандай суякларимни зирқиратади.
Сўзингни ичимда сақлаб туришдан чарчадим,
Ҳа, уни бошқа ушлаб тура олмайман.
10Эшитяпман, кўпчилик ғийбат қиляпти.
Атрофимни даҳшат қамраган!
“Фош бўлсин! Уни фош қилайлик!” деб айтяптилар.
Ҳатто менинг яқин дўстларим ҳам
Қоқинишимни пойлаб турибдилар,
“Еремиё тузоққа тушади,
Шунда уни енгамиз,
Ундан қасдимизни оламиз”, деяптилар.
11Аммо Эгам мен билан биргадир,
У баҳодир жангчига ўхшайди.
Мени қувғин қилганлар қоқилиб тушади,
Улар мендан устун келолмайди.
Иснодга қолади, муваффақиятга эришолмайди.
Улар то абад доғда қолади,
Шармандагарчилиги ҳеч қачон унутилмайди.
12Эй Сарвари Олам, сен солиҳ кишини синайсан,
Одамнинг дилини, ўй–хаёлини биласан.
Душманларимдан ўч олганингни кўрайин,
Ахир, даъвоимни Сенга топширдим!

 

13Эгамизга қўшиқ куйланглар!
Эгамизга ҳамду санолар айтинглар!
Зеро, У бечора банданинг жонини
Бадкирдорлар қўлидан қутқарди.

 

14Эвоҳ, туғилган куним қуриб кетсин!
Онам мени туққан кун хосиятсиз бўлсин!
15Отамга хабар олиб келган одам лаънати бўлсин,
“Ўғил кўрдинг!” дея, уни хурсанд қилган қуриб кетсин.
16Эгамиз шафқатсизларча вайрон қилган
Кўҳна шаҳарлардай бўлсин ўша одам.
У эрталабданоқ доду фарёдлар эшитсин,
Кундуз куни уруш наъраларини эшитсин.
17Ахир, у мени онамнинг қорнидаёқ ўлдирмади.
Шунда онамнинг қорни қабрим бўлган бўларди,
Онам то абад ҳомиладор бўлиб қолган бўларди.
18Нимага ҳам туғилдим экан–а?!
Машаққату қийинчилик кўриш учунми?!
Умримни шармандаликда хазон қилиш учунми?!

 

21–БОБ

 

Қуддуснинг мағлубияти ҳақида башорат

 

1Шоҳ Зидқиё Еремиё пайғамбарнинг олдига Малкиё ўғли Пешхур ва Масиё ўғли руҳоний Зафаниёни юборди. Шунда Эгамиз Ўз сўзини Еремиёга аён қилди. Пешхур билан Зафаниё Еремиёга шундай дедилар: 2“Ўтинамиз, биз учун Эгамизга ёлвор, чунки Бобил шоҳи Навухадназар бизга ҳужум қиляпти. Балки Эгамиз аввалгидек мўъжизалар кўрсатиб, Навухадназарни орқага чекинтирар.”
3Еремиё уларга шундай деб жавоб берди: 4“Бориб, Зидқиёга Исроил халқининг Худоси — Эгамизнинг сўзларини айтинглар: Сизлар қўлингизга қурол олиб, сизларни қамал қилган Бобил шоҳига ва Бобилликларга қарши жанг қиляпсизлар. Аммо қўлингиздаги қуролларингизни Мен Бобилликларга эмас, балки ўзларингизга қарши ишлатаман. Мана шу шаҳар марказида қуролларингизни уйиб ташлайман. 5Мен Ўзим сизларга қарши чиқаман. Ўз қудрату ажойиботларим билан, қаҳру ғазабим билан сизларга қарши жанг қиламан. 6Бу шаҳар аҳолисини йўқ қиламан. Одамлару ҳайвонлар ўлатдан нобуд бўладилар.” 7Эгамиз шундай демоқда: “Шундан кейин Мен Яҳудо шоҳи Зидқиёни, унинг аъёнларини, шаҳарда урушдан, қаҳатчиликдан ва ўлатдан омон қолган ҳамма одамларни Бобил шоҳи Навухадназарнинг қўлига бераман. Уларда қасди борларга топшираман, душман қўлига бераман. Душманлар шаҳар аҳолисини шафқатсизларча қириб ташлайдилар. Биронта одамнинг ҳам қонидан кечмайдилар, уларга ачинмайдилар, раҳм қилмайдилар.”
8“Сен бу халққа шундай деб айт: Эгамиз демоқда: Мен сизларга иккита йўлни — ҳаёт ва ўлим йўлини бердим. 9Шаҳарда қолганлар қилич, қаҳатчилик ва ўлатдан нобуд бўладилар. Шаҳардан чиқиб, Бобилликларга таслим бўлганлар эса тирик қоладилар. Бу одамлар ҳеч бўлмаса ўз жонларини сақлаб қоладилар. 10Мен бу шаҳарга яхшилик эмас, кулфат келтиришга қарор қилдим. Бу шаҳарни Бобил шоҳига таслим қилиб бераман. Навухадназар шаҳарга ўт қўяди.” Эгамизнинг каломи шудир.

 

Яҳудо шоҳининг хонадони жазоланади

 

11“Яҳудо шоҳининг хонадонига шундай деб айт: Эгамизнинг сўзини эшитинглар, 12эй Довуд сулоласи! Эгамиз шундай демоқда:

 

Ҳар куни эрталабдан адолат қилинглар,
Жабрдийдаларни зўравонлар қўлидан қутқаринглар.
Акс ҳолда қилган ёвузликларингиз туфайли
Менинг ғазабим аланга олади,
У ғазабимни сўндиришга ҳеч кимнинг қурби етмайди.”

 

13Эгамиз шундай демоқда:
“Эй, водийдаги қоя устида қурилган Қуддус,
Мен сенга қаршиман!
Сизлар айтасиз: “Ким ҳам бизга қарши чиқа оларди?!
Ким ҳам қўрғонларимизга кира оларди?!”
14Мен қилмишингизга яраша жазоингизни бераман.
Шоҳнинг саройига ўт қўяман,
Олов атрофдаги ҳамма нарсани ёндиради.”
Эгамизнинг каломи шудир.

 

22–БОБ

 

Яҳудо шоҳининг хонадони ҳақида башорат

 

1Эгамиз менга шундай деди: “Яҳудо шоҳи саройига бориб, қуйидаги гапларимни айт: 2Эй, Довуд тахтида ўтирган Яҳудо шоҳи, эшит. Аъёнларинг ва мана бу саройга кирган одамларинг ҳам сен билан бирга Эгамизнинг сўзини эшитсин. 3Эгамиз шундай демоқда: Адолат ва тўғрилик билан иш тутинг. Жабрдийдаларни зўравонларнинг қўлидан қутқаринг. Мусофирларга, етим ва беваларга ноҳақлик қилманг, уларни эзманг. Бу ерда бегуноҳ одамнинг қонини тўкманг. 4Борди–ю, сизлар ҳақиқатан ҳам буларга риоя қилсангизлар, Қуддус тахтида доим Довуд наслидан бўлган шоҳ ўтиради. Жанг араваларию отлар минган шоҳлар сарой дарвозаларидан киришади. Аъёнлар ва халқ ҳам улар билан бирга киради. 5Борди–ю, бу амрларимга риоя қилмасангизлар, Мен Ўзимнинг номим ҳақи онт ичиб айтаманки, бу сарой вайрон бўлади.” Эгамизнинг каломи шудир.
6Эгамиз Яҳудо шоҳининг саройи ҳақида шундай демоқда:

 

“Сен Мен учун гўзал Гилад юртига ўхшайсан,
Бамисоли Лубноннинг юксак чўққиларисан.
Лекин қасам ичиб айтаманки, сен саҳрога ўхшаб қоласан,
Ҳувиллаган бир шаҳарга айланиб қоласан.
7Сенга қарши босқинчиларни жўнатаман,
Қуролланган одамларни юбораман.
Улар сара садрларингни кесадилар,
Ёғочларингни оловга ташлайдилар.

 

8Кўплаб халқлар бу шаҳар олдидан ўтаётиб, бир–бирларидан: “Нега Эгамиз бундай буюк шаҳарни шу кўйга солган экан–а?” деб сўрайдилар. 9Уларга шундай жавоб беришади: “Шаҳар аҳолиси ўзларининг Эгаси Худо билан тузган аҳдини бузди. Бошқа худоларга сажда қилиб, хизмат қиладиган бўлди.”

 

Еремиё шоҳ Ёҳухоз ҳақида башорат қилади

 

10Ўлган шоҳингиз учун йиғламанг,
У учун аза тутманг.
Ундан кўра сургун бўлган шаҳзодангиз учун қайғуринг,
У учун аччиқ–аччиқ кўз ёш тўкинг.
Ахир, у энди қайтиб келмайди,
Она юртини бошқа кўрмайди.

 

11Шоҳ Йўшиёдан кейин Яҳудо тахтига Йўшиёнинг ўғли Ёҳухоз ўтирган эди. Шоҳ Ёҳухоз сургун қилингандан кейин Эгамиз у ҳақда шундай деди: “У бу ерга ҳеч қачон қайтиб келмайди. 12Сургун қилинган ерда оламдан ўтади, бу юртни бошқа кўрмайди.”

 

Еремиё Ёҳайиқим ҳақида башорат қилади

 

13“Уйини ноҳақлик билан қурганнинг ҳолига вой!
Юқори хоналарини адолатсизлик билан бино қилганнинг ҳолига вой!
Бундай одам биродарини текинга ишлатади,
Унинг меҳнат ҳақини бермайди.
14У шундай дейди:
“Мана, ўзим учун катта сарой қурдим,
Юқори қаватдаги хоналарни кенг қилдирдим.”
У уйига катта ойналар қўйдирмоқда,
Деворларини садр ёғочи билан қопламоқда,
Уларни қирмизи рангга бўямоқда.

 

15Сен ўзинг учун кўп садр ёғочини йиғдинг,
Бу билан сен яхши шоҳ бўлиб қолмадинг!
Сенинг отанг ҳам хоҳлаганича еб–ичган,
Аммо доим ҳақиқату адолатни ўрнатган.
Шу сабабдан унинг иши юришган.
16У фақиру бечорани ҳимоя қилган,
Шунинг учун фаровон ҳаёт кечирган.
Худони билиш дегани шу эмасми?!”
Эгамизнинг каломи шудир.
17“Сен эса фақат ноҳақ фойдани кўзлайсан.
Бегуноҳ одамнинг қонини тўкасан,
Зўравонлик ва зулм ўтказасан.”

 

18Шу сабабдан Йўшиё ўғли Яҳудо шоҳи Ёҳайиқим ҳақида Эгамиз шундай демоқда:

 

“Унинг учун ҳеч ким аза тутмайди,
“Вой, жигарим! Вой, жигарим!” дея йиғламайди.
“Хўжайиним! Олампаноҳим!” дея ҳеч ким кайғурмайди.
19Уни ўлган эшакнинг аҳволига соладилар,
Қуддус дарвозаларидан судраб чиқиб, отиб юборадилар.

 

Қуддуснинг қисмати

 

20Эй Қуддус, Лубнонга чиқиб фарёд қилгин,
Башан ўлкасига бориб, хитоб этгин.
Аборим тоғларида туриб, овозинг борича бақиргин,
Чунки ҳамма ўйнашларинг йўқ бўлди.
21Фароғатда яшаганингда, сенга гапирдим,
Сен эса “Гапингга қулоқ солмайман!” деб айтдинг.
Ҳа, ёшлигингдан шу йўлни тутгансан,
Гапимга сен кирмагансан.
22Шамол ҳамма чўпонларингни супуриб кетади,
Ўйнашларинг сургун бўлади.
Сен эса қабиҳ ишларинг туфайли уятда қоласан,
Шармандаи шармисор бўласан.
23Сен “Лубнон” саройида яшаб юрибсан,
Садр дарахтлари орасида ин қургансан,
Аммо туғаётган аёл каби дард чекасан,
Азобдан инграйсан.

 

Шоҳ Еҳайихинни Худо ҳукм қилади

 

24Ёҳайиқим ўғли Ёҳайихин ҳақида Эгамиз шундай демоқда: “Эй Яҳудо шоҳи Ёҳайихин, борди–ю, сен Менинг ўнг қўлимдаги муҳр узугим бўлганингда эди, Мен барҳаёт Худо бўлганим ҳақи онт ичиб айтаманки, сени улоқтириб ташлаган бўлар эдим. 25Сен кимдан қўрқсанг, сени ўшанинг қўлига бераман, сенда қасди борларнинг қўлига топшираман. Сени шоҳ Навухадназарнинг ва Бобилликларнинг қўлига бераман. 26Сени ва сени туққан онангни бегона бир юртга, киндик қонинг тўкилмаган бир ерга улоқтириб юбораман. Сизлар ўша ерда ўласизлар. 27Сизлар бу юртга қайтиб келишни орзу қиласизлар, аммо қайтиб келмайсизлар.”

 

28Ёҳайихин ташлаб юбориладиган синиқ хумдай бўлиб қолади,
Ҳеч кимга керак бўлмайдиган сопол идишга ўхшаб қолади.
У болалари билан сургун бўлади!
Ўзи билмаган юртга улоқтириб ташланади!
29Эй юрт, юрт, юрт!
Эгамизнинг сўзини эшит!
30Эгамиз шундай демоқда:
“Бу одамнинг фарзандларини насабномага киритманг,
Уни ҳаётда омади йўқ, деб қайд қилинг.
Унинг зурриётидан бирортаси муваффақият қозонмас,
Бирортаси Довуд тахтига чиқа олмас.
Яҳудода улар ҳеч қачон ҳукмронлик қилмайдилар.”

 

23–БОБ

 

Келажакка умид

 

1Эгамиз шундай демоқда: “Чўпонлар яйловимдаги қўйларни тарқатиб юборяптилар, уларни йўқ қиляптилар. Бундай чўпонларнинг ҳолига вой!” 2Исроил халқининг Худоси — Эгамиз шундай демоқда: “Эй халқимни боққан чўпонлар, сизлар қўйларимни ўз ҳолига ташлаб қўйдингизлар. Уларни тарқатиб, узоқларга қочириб юбордингизлар. Бу қилган ёвуз қилмишингиз учун Мен сизларни ўз ҳолингизга қўймай жазолайман.” Эгамизнинг каломи шудир. 3“Мен қўйларимни ҳар хил юртларга ҳайдаб юборган эдим. Энди Ўзим уларни йиғиб оламан, ўзларининг яйловига олиб келаман. Улар баракали бўлиб, кўпаядилар. 4Мен улар устидан бошқа чўпонларни тайинлайман. Чўпонлар қўйларимни боқадилар. Шунда қўйларим ҳеч нарсадан қўрқмайди, саросимага тушмайди. Уларнинг биронтаси ҳам йўқолмайди”, деб айтмоқда Эгамиз.
5Эгамиз демоқда: “Шундай кунлар келадики, Мен Довуд наслидан солиҳ бир новдани чиқараман. Бу Шоҳ донолик билан ҳукмронлик қилади. Адолат ва тўғрилик билан иш тутади. 6Унинг ҳукмронлиги даврида Яҳудо халқи бехатар яшайди, Исроил халқи осойишта ҳаёт кечиради. Ўша Шоҳни “Эгамиз нажоткоримиздир”, деб аташади.”
7Эгамиз демоқда: “Шундай кунлар келадики, одамлар онт ичганда: ‘Исроил халқини Мисрдан олиб чиққан Эгамиз шоҳид’, деб айтмайдиган бўлади. 8Бунинг ўрнига улар: ‘Исроил наслини шимолдаги юртдан ва сургун қилинган барча бошқа юртлардан олиб чиққан Эгамиз шоҳид’, деб онт ичадиган бўлади. Улар ўз юртларида яшашади.”

 

Еремиё сохта пайғамбарлар ҳақида башорат қилади

 

9Пайғамбарлар ҳақида:

 

Юрак–бағрим эзилиб кетди,
Вужудим титраб кетмоқда.
Эгамиз туфайли,
Унинг айтган муқаддас сўзи туфайли
Мен маст одамга ўхшаб қолдим,
Шаробга бўккан кишидай бўлиб қолдим.
10Эвоҳ, юрт зинокорларга тўлиб кетди,
Лаънат туфайли ер қақраб қолди,
Даштдаги яйловлар қуриб ётибди.
Пайғамбарлар қабиҳлик қилишга шошилади,
Кучини ҳақсизлик йўлида ишлатишади.
11Эгамиз шундай демоқда:
“Пайғамбару руҳонийлар бетавфиқдирлар,
Ҳатто Менинг уйимда ҳам қабиҳлик қилганларини кўрдим.”
12“Шу сабабдан юрган йўллари сирпанчиқ бўлади,
Улар зулматга ғарқ бўлишади.
Ҳаммаси йиқилиб қолади.
Жазо оладиган йили,
Бошларига кулфат келтираман”, деб айтмоқда Эгамиз.
13“Самария пайғамбарлари орасида
Жирканч бир ишни кўрдим:
Улар Баал номидан башорат қилишди,
Халқимни йўлдан оздиришди.
14Аммо Қуддус пайғамбарлари орасида
Бундан ҳам баттароғини кўрдим:
Улар зино қилиб, ёлғон ичида яшашади,
Ёвузларнинг ишини қўллаб туришади,
Шунинг учун ҳеч ким ёмон йўлидан қайтмаяпти.
Назаримда уларнинг ҳаммаси Садўм одамларидай бўлиб қолган,
Қуддус аҳолиси Ғамўра аҳолисига ўхшаб қолган.”

 

15Сарвари Олам пайғамбарлар ҳақида шундай демоқда:

 

“Мен уларга аччиқ ўтдан едираман,
Заҳарли сувдан ичираман,
Зеро, Қуддус пайғамбарлари туфайли
Юртимда бетавфиқлар кўпайиб кетди.”

 

16Сарвари Олам шундай демоқда: “Сизларга башорат қилаётган пайғамбарларнинг гапларига қулоқ солманглар. Улар қўйнингизни пуч ёнғоққа тўлдиряпти. Улар Менинг оғзимдан чиққан сўзларни эмас, ўз дил орзуларини айтишяпти. 17Эгангизнинг сўзидан нафратланган одамларга улар ҳадеб “Ҳаммаси яхши бўлади” дейишади. Юрагидаги ўжарликларни бажарганларга “Бошингизга бало–қазо етмайди”, дейишади.”

 

18Хўш, Эгамизнинг кенгашида улардан қайси бири қатнашибди?!
Худонинг сўзини қайси бири эшитибди?!
Қайси бири эътибор билан Уни тинглабди?!
19Ана, бўрон кўтарилди!
Бу Эгамизнинг ғазабидир.
Унинг ғазаби қуюн гирдоби бўлиб,
Фосиқларнинг бошига тушди.
20Эгамиз кўнглидаги ниятини бажармагунча,
Уни охиригача етказмагунча,
Ғазабидан тушмайди.
Кейинчалик буни англаб оласизлар.

 

21Эгамиз шундай деди:
“Бу пайғамбарларни Мен юбормадим,
Улар ўзлари югуриб бордилар.
Уларга Мен гапирмадим,
Улар эса башорат қилдилар.
22Агар ўша пайғамбарлар кенгашимда бўлганларида эди,
Сўзларимни халқимга етказган бўлардилар.
Халқимни ёмон йўлдан,
Ёвуз қилмишлардан қайтарган бўлардилар.”

 

23Эгамиз шундай демоқда: “Мен ҳамма ёқдаман — яқинда ҳам, узоқда ҳам ўша Худоман.” 24“Ким Мендан яширина олади?! Еру кўкни тўлдириб турган Мен эмасми?!” деб айтмоқда Эгамиз. 25“Менинг номимдан ёлғон башорат қилган пайғамбарларнинг: “Мен бир туш кўрдим! Худо менга бир туш берди!” деганларини эшитдим. 26Қачонгача бу давом этади?! Улар юракларидаги ҳийлаю найрангларини, ёлғон башоратларини бас қилишадими, йўқми?! 27Уларнинг ота–боболари Мени унутиб, Баалга сажда қилган эдилар. Шу сингари бу сохта пайғамбарлар “Халқ Эгамизни унутсин”, дея бир–бирларига тушларини айтишади.” 28Эгамиз шундай демоқда: “Майли, туш кўрган пайғамбар тушини айтсин, сўзимни эшитган эса уни садоқат билан эълон қилсин. Ахир, сомон билан буғдойнинг фарқи бор–ку!” 29Эгамиз шундай демоқда: “Менинг сўзим оловдай куйдиради. Қояни ёрадиган болғадай зарба беради.” 30Эгамиз демоқда: “Бу пайғамбарлар “Эгамизнинг сўзи” деб бир–биридан гап ўғирлайди. Мен уларга қаршиман.” 31“Ҳа, Мен ўша пайғамбарларга қаршиман”, — деб айтмоқда Эгамиз. “Улар ўзларича валдираб юрадилар, яна “бу Эгамизнинг сўзлари”, деб айтадилар. 32Уйдирма тушларини айтган пайғамбарларга қаршиман! Улар ёлғонларию телбалиги билан халқимни йўлдан оздиришмоқда. Уларни Мен тайинламаганман, халқимнинг олдига Мен юбормаганман. Халқимга уларнинг заррача ҳам фойдаси йўқ.” Эгамизнинг каломи шудир.

 

Юк ҳақида

 

33Эгамиз менга деди: “Эй Еремиё, агар халқимдан бўлган бирорта одам, пайғамбар ёки руҳоний сендан: “Бу сафар Эгамиз бизга нима юкламоқчи?” деб сўраса, сен шундай деб жавоб бер: “Сизлар ўзларингиз Эгамизга юк бўлдингизлар. Энди У сизларни улоқтириб ташлайди.” 34Борди–ю, бирон одам, пайғамбар ёки руҳоний: “Эгамизнинг сўзи бизга юк бўлди”, деб айтадиган бўлса, Мен ундай одамни бутун хонадони билан жазолайман. 35Сизлар бир–бирингиздан: “Эгамиз нима деб жавоб берди?” ёки “Эгамиз нима деб айтди?” деб сўранглар. 36Аммо “Эгамиз бизга нима юкламоқчи?” дея бошқа сўраманглар. Зеро, одамлар бу иборани ишлатиб, ўз сўзларини ишонарли қилмоқчи бўладилар, барҳаёт Худо, Сарвари Олам — Худойимизнинг сўзларини бузиб айтадилар. 37Сизлар эса пайғамбарнинг олдига борганингизда, ундан: “Эгамиз сизга нима жавоб берди?” ёки “Эгамиз сизга нима деди?”, деб сўранглар. 38Борди–ю, сизлар гапимга кирмай, “Эгамиз бизга нима юкламоқчи?” деб яна сўрасангизлар, 39Мен сизларни юк кўтаргандай кўтариб, Ўз ҳузуримдан улоқтириб ташлайман. Ота–боболарингизга Ўзим берган шаҳарни ҳам шу кўйга соламан. 40Абадий иснод ва шармандаликка дучор қиламан. Бундай шармандаликни унутиб бўлмайди.”

 

24–БОБ

 

Икки сават анжир

 

1Эгамиз менга Маъбад олдида турган икки сават анжирни кўрсатди. Бу воқеа Бобил шоҳи Навухадназар Қуддусдаги Яҳудо шоҳи Ёҳайихинни, Яҳудо аъёнларини, ҳунармандлару темирчиларни Бобилга асир қилиб олиб кетгандан сўнг содир бўлди. Шоҳ Ёҳайихин Ёҳайиқимнинг ўғли эди. 2Мен кўрган саватларнинг бирида яхши чиллаки анжирлар, бошқасида эса ёмон, еб бўлмайдиган анжирлар бор эди.
3Эгамиз мендан:
— Еремиё, нимани кўряпсан? — деб сўради.
— Анжирларни, — деб жавоб бердим мен. — Яхши анжирлар ниҳоятда яхши экан, ёмонлари эса еб бўлмайдиган даражада ириб кетган экан.
4Шунда Эгамиз менга Ўз сўзини аён қилди: 5Исроил халқининг Худоси — Эгамиз шундай демоқда: “Бобилликларнинг юртига сургун бўлган Яҳудо асирлари ўша яхши анжирларга ўхшайди. Мен уларга илтифот кўрсатаман. 6Назаримни солиб, яхшилик қиламан, уларни бу юртга қайтариб олиб келаман. Уларни йўқ қилмайман, балки қайта бунёд этаман. Қўпориб ташламайман, балки барқарор қиламан. 7Қалбларига Мени билиш истагини соламан, улар Мени, Эгамиз, деб тан оладилар. Бутун қалблари билан Менга қайтадилар. Улар Менинг халқим, Мен эса уларнинг Худоси бўламан.”
8Аммо Яҳудо шоҳи Зидқиё тўғрисида, унинг аъёнлари, Қуддуснинг омон қолган аҳолиси ва Мисрга қочиб борганлари тўғрисида Эгамиз шундай демоқда: “Улар еб бўлмайдиган анжирларга ўхшайди. Ириган анжирларни нима қилишса, Мен ҳам уларни шундай қиламан. 9Уларнинг бошига шундай кулфат соламанки, буни кўрган ер юзидаги барча халқлар даҳшатга тушади. Мен уларни тарқатиб юборган ҳамма жойда одамлар уларнинг устидан кулади, уларни мазах қилади, хор қилади, номини қарғишларда ишлатади. 10Мен уларга ва ота–боболарига берган юртдан уларни қириб ташламагунимча бошларига уруш, очарчилик ва ўлат юбораман.

 

25–БОБ

 

Шимолдан келган душман

 

1Яҳудо шоҳи Йўшиё ўғли Ёҳайиқим ҳукмронлигининг тўртинчи йилида Еремиёга Яҳудо халқи тўғрисида Эгамизнинг сўзи аён бўлди. Бобил тахтига худди ўша йили Навухадназар ўтирган эди. 2Пайғамбар Еремиё Яҳудо халқи ва Қуддус аҳолисига шундай деди: 3“Омон ўғли Йўшиё Яҳудода ҳукмронлик қилган даврнинг ўн учинчи йилидан тортиб то бугунга қадар Эгамиз менга Ўз сўзини аён қилиб келмоқда. Мана, йигирма уч йилдирки, мен сизларга тўхтовсиз гапиряпман, аммо сизлар гапларимга қулоқ солмаяпсизлар. 4Эгамиз олдингизга пайғамбар қулларини бирин–кетин юборган бўлса ҳам, сизлар уларнинг гапларини эшитмадингиз, уларга қулоқ солмадингиз. 5Улар сизларга айтишган эди: “Қабиҳ ишларингизни бас қилинглар. Ёмон йўлдан қайтинглар. Шунда Эгамиз сизларга ва ота–боболарингизга абадий мулк қилиб берган юртда қоласизлар. 6Бошқа худоларга эргашманглар. Уларга хизмат қилманглар, сажда этманглар. Ясаган бутларингиз билан Эгамизни ғазаблантирманглар. Шунда Эгамиз бошингизга фалокат келтирмайди.” 7Аммо сизлар гапимга қулоқ солмадингизлар. Бутларингиз билан Мени ғазаблантириб, ўз бошингизга фалокат келтирдингизлар.” Эгамизнинг каломи шудир.
8Шу сабабдан Сарвари Олам демоқда: “Сизлар гапимга кирмаганингиз учун, 9Мен шимолдаги барча қабилаларни йиғиб оламан. Бобил шоҳи қулим Навухадназарни ҳам чақираман. Уларни сизларга қарши, бу юрт аҳолиси ва ён–атрофингиздаги халқларга қарши тортиб келаман. Мен сизларни тамомила қириб битираман. Аҳволингизни кўрган одамлар қотиб қолади, сизларни кўрганлар даҳшатга тушади. Мен юртингизни абадий харобазорга айлантираман. 10Шундай қиламанки, орангизда шоду хуррамлик садолари бўлмайди, келин–куёвнинг овози эшитилмайди, тегирмоннинг товуши чиқмайди. Чироғингиз ёнмайди. 11Бутун юрт вайрон бўлиб, харобазорга айланади. Бу халқлар етмиш йил мобайнида Бобил шоҳига хизмат қилишади.”
12Эгамиз шундай демоқда: “Етмиш йилдан кейин эса Мен Бобил шоҳини, унинг халқини ва Бобилликларнинг бутун юртини қилган гуноҳлари учун жазолайман. Уларнинг юрти то абад ҳувиллаб қолади. 13Ўзим айтган ҳамма кулфатларни ўша юртга ёғдираман. Бу китобда ёзилган ҳамма фалокатларни келтираман. Еремиёнинг ҳамма халқларга қарши айтган башоратларини амалга ошираман. 14Бобилликлар кўплаб халқлару буюк шоҳларга қул бўладилар. Қилган қилмишларига яраша жазоларини оладилар.”

 

Худо халқларни ҳукм қилади

 

15Исроил халқининг Худоси — Эгамиз менга шундай деди: “Қўлимдаги косани ол. Бу коса ғазабим шаробига тўла. Мен сени юборадиган ҳамма халқларга бу косадаги шаробдан ичир. 16Улар шаробдан ичадилар, гандираклаб қолиб, ақлдан озадилар. Ахир, Мен уларга қарши қилич юбораман.”
17Мен Эгамизнинг қўлидаги косани олдим. Эгамиз мени қайси халқлар олдига юборган бўлса, ўша халқларга шаробдан ичирдим: 18Қуддус, Яҳудо юртининг шаҳарлари ва у ердаги шоҳу аъёнлар хонавайрон бўлсин, деб мен уларга шаробдан ичирдим. Бугунгача уларнинг аҳволидан одамлар ёқасини ушлайди, халқимнинг номини қарғишларда ишлатишади. 19Сўнг мен Мисрга йўл олдим. Фиръавн, унинг хизматкорлари, аъёнлари, бутун халқи 20ва у ерда яшаётган мусофирларга шаробдан ичирдим. Сўнг Уз номли юртнинг шоҳларига, шунингдек, Ашқалон, Ғазо, Эхрон ва талафот кўрган Ашдодда ҳукмронлик қилган ҳамма Филист шоҳларига шаробдан ичирдим. 21Сўнг мен Эдом, Мўаб, Оммонга, 22Тир, Сидон ва денгиз ортидаги юртларнинг шоҳларига шаробдан ичирдим. 23Дедон, Темо, Буз ва сочини олдириб юрадиган бошқа ҳамма халқларга шаробдан ичирдим. 24Ҳамма Арабистон шоҳларига, саҳрода яшайдиган ҳар хил кўчманчи қабилаларнинг ҳамма шоҳларига шаробдан ичирдим. 25Зимри, Элам ва Мидия юртларининг ҳамма шоҳларига шаробдан ичирдим. 26Шимолдаги узоғу яқинда бўлган ҳамма шоҳларга шаробдан ичирдим. Ер юзидаги барча салтанатларга бирин–кетин бориб келдим. Охири косадаги шаробдан Бобил тахтида ўтирган шоҳ ичадиган бўлди.
27Эгамиз менга деди: “Уларга шундай деб айт, Исроил халқининг Худоси — Сарвари Олам демоқда: Ғазаб косамдан ичинглар! Маст бўлиб қусинглар! Турмайдиган бўлиб йиқилинглар, чунки Мен сизларнинг устингизга қилич юборяпман.”
28Борди–ю, улар қўлингдаги косани олишдан ва шароб ичишдан воз кечсалар, сен уларга шундай деб айт: “Сарвари Олам сизларга “Ичишингиз шарт!” деб айтмоқда. 29Мана, Ўзимга тегишли Қуддус шаҳрига кулфат ёғдира бошладим. Сизлар жазодан қочиб қутулармидингиз?! Йўқ, жазодан қутула олмайсизлар! Мен ер юзидаги барча одамларни уруш балосига гирифтор этаман.” Сарвари Оламнинг каломи шудир.
30“Шунинг учун, эй Еремиё, сен бу сўзларнинг ҳаммасини уларга айт:

 

Эгамиз юксакдан ўкиради,
Муқаддас маконидан садо беради.
Юртига шиддат билан ўкиради.
Узум эзувчилар каби бақиради,
Ер юзидаги ҳамма инсонларга ҳайқиради.
31Гумбурлаши дунёнинг четигача эшитилади.
Зеро, Эгамиз халқларга даъво қилмоқда,
Дунёдаги одамзодни У ҳукм этмоқда,
Фосиқларни қиличдан ўтказмоқда.”
Эгамизнинг каломи шудир.

 

32Сарвари Олам шундай демоқда:
“Қаранглар, фалокат келмоқда,
Халқдан халққа юқмоқда!
Дунёнинг тўрт бурчагидан
Кучли бўрон кўтарилмоқда!

 

33Ўша куни бутун ер юзи, бу бошидан нариги четигача Худонинг қудратидан нобуд бўлган одамларнинг жасадларига тўлади. Марҳумлар учун ҳеч ким марсия айтмайди, ҳеч ким уларни йиғиб кўммайди. Улар ер устида гўнгдай ётаверади.

 

34Эй чўпонлар, уввос солиб йиғланглар!
Эй йўлбошчилар, кулга беланинглар!
Бўғизланадиган кунингиз етиб келди,
Жасадларингиз ерда сочилиб ётади,
Чилпарчин бўлган қимматбаҳо кўзадай бўлади.
35Чўпонлар ҳеч қаерга қоча олмайди,
Йўлбошчилар қутулолмайди.
36Эшитинг! Йўлбошчилар фарёд қилмоқда,
Чўпонлар ҳўнграмоқда!
Эгамиз уларнинг яйловларини нобуд қиляпти.
37Сокин майсазорларини пайҳон этяпти.
Ахир, Эгамизнинг ғазаби аланга олди.
38Ўлжа қидириб уясидан чиққан шердай,
Эгамиз Ўз маконидан чиқди.
Эгамизнинг алангали ғазаби туфайли,
Уруш балоси туфайли
Бутун юрт харобазорга айланади.

 

26–БОБ

 

Еремиёни ўлимга ҳукм қилмоқчи бўлишади

 

1Йўшиё ўғли Ёҳайиқимнинг Яҳудодаги илк ҳукмронлиги даврида Еремиёга Эгамиз Ўз сўзини аён қилди. 2Эгамиз шундай деди: “Эй Еремиё, уйимнинг ҳовлисига бориб тур. Яҳудо шаҳарларидан уйимга сажда қилмоқчи бўлиб келган ҳамма одамларга гапир. Мен сенга амр қилган барча сўзларни, биронтасини ҳам қолдирмай уларга айт. 3Балки, улар Мен айтган гапларга қулоқ солиб, ёвуз йўлларидан қайтишар. Шунда Мен ҳам шахтимдан қайтаман. Қилган қабиҳликлари туфайли бошларига келтирмоқчи бўлаётган фалокатни келтирмайман. 4Сен уларга шундай деб айт: Эгамиз демоқда: “Сизлар Менга қулоқ солмадингизлар, берган қонунларимни бажармадингизлар. 5Олдиларингизга қайта–қайта пайғамбар қулларимни жўнатдим, аммо сизлар уларнинг гапига кирмадингизлар. Агар энди айтганларимни бажармасангизлар, 6Мен бу уйни Шилўнинг кўйига соламан. Бу шаҳарни эса ер юзидаги халқлар орасида лаънати қиламан.”
7Руҳонийлар, пайғамбарлар ва бутун халқ Еремиёнинг Эгамиз уйида айтаётган бу гапларини эшитишди. 8Еремиё Эгамизнинг амр қилган ҳамма сўзларини бутун халққа айтиб бўлгач, руҳонийлар, пайғамбарлар ва бутун халқ унга ташланиб: “Ўлдиринглар уни!” — дея бақира бошлашди. 9“Сен ҳали Эгамиз номидан башорат қиладиган бўлиб қолдингми?! “Бу уй Шилўнинг кўйига тушади, бу шаҳар эса вайрон бўлиб ҳувиллаб қолади”, деб айтишга қандай журъат этдинг?!” Эгамиз уйидаги бутун оломон Еремиёни ўраб олди.
10Бундан хабар топган саройдаги Яҳудо аъёнлари Эгамизнинг уйига келдилар. Қозилик қилиш учун Янги дарвозанинг кираверишидаги курсиларга ўтирдилар. 11Шунда руҳонийлар билан пайғамбарлар етиб келган аъёнларга ва халойиққа мурожаат қилиб дедилар: “Бу одам ўлимга лойиқ! У шаҳримизга қарши башорат қилди, буни ўз қулоғингиз билан эшитдингиз.”
12Еремиё ўз навбатида шундай деди: “Сизлар эшитган барча сўзларни гапиришим учун, мени Эгам юборди. “Бу уйга ва шаҳарга қарши башорат қил”, деди. 13Агар сизлар ёмон йўлингиздан қайтсангиз, турмуш тарзингизни ўзгартирсангиз, Эгангиз Худога итоат этсангиз, Эгамиз ҳам шахтидан қайтади, сизларга эълон қилган фалокатни бошингизга келтирмайди. 14Мана, мен сизнинг ихтиёрингиздаман. Нимани тўғри, деб билсангиз, менга шуни қилинг. 15Фақат билиб қўйинглар: агар мени ўлдирсангизлар, сизлар ҳам, шаҳар аҳолиси ҳам айбсиз одамнинг қонини тўккан бўласизлар. Зотан, бу сўзларнинг ҳаммасини сизларга айтишим учун Эгамизнинг Ўзи мени юборган.”
16Сўнг аъёнлар билан бутун халойиқ руҳонийларга ва пайғамбарларга шундай дедилар: “Йўқ, бу одам ўлимга лойиқ эмас. У бизга Эгамиз Худо номидан гапиряпти–ку!” 17Юртнинг бир нечта оқсоқоли ҳам чиқиб, тўпланган бутун оломонга шундай дедилар: 18“Яҳудо шоҳи Ҳизқиё даврида башорат қилиб юрган Мўрашатлик Михо ҳам Яҳудо халқига шундай деб айтган эди:

 

“Сарвари Олам демоқда:
Қуддус даладай шудгор қилинади,
Сион харобазор бўлади,
Эгамизнинг уйи турган тоғни
Қалин ўрмонзор қоплайди.”

 

19Ўшанда Яҳудо шоҳи билан бутун халқ пайғамбарни ўлдирганмиди?! Аксинча, шоҳ Эгамиздан қўрқиб, Ундан марҳамат сўраган эди. Эгамиз эса шахтидан қайтиб, уларга эълон қилган фалокатни бошларига келтирмади. Биз–чи? Биз ўзимизнинг бошимизга ўзимиз фалокат келтиряпмиз–ку!
20Эгамизнинг номидан башорат қилган яна бир одам бор эди. У Хират–Ёримлик Шамаё ўғли Уриё эди. У ҳам худди Еремиёга ўхшаб бу юрт ва шаҳарга қарши башорат қилган эди. 21Шоҳ Ёҳайиқим, унинг ҳамма соқчилари ва аъёнлари Уриёнинг сўзларини эшитдилар. Шунда шоҳ Уриёни ўлдиришга қасд қилди. Бундан хабардор бўлган Уриё қўрққанидан Мисрга қочиб кетди. 22Шоҳ Ёҳайиқим унинг орқасидан Ахбор ўғли Элнатанни одамлари билан жўнатди. 23Улар Уриёни Мисрда тутиб олиб, шоҳнинг олдига олиб келган эдилар. Шоҳ уни ўлдириб, жасадини авом халқнинг қабристонига ташлаган эди.”
24Шунга қарамай, Шофон ўғли Охихам Еремиёнинг тарафини олди. Еремиёни ўлдирмоқчи бўлган оломоннинг қўлига топширишга йўл қўймади.

 

27–БОБ

 

Еремиё ва ҳўкиз бўйинтуруғи

 

1Йўшиё ўғли Зидқиё Яҳудода ҳукмронлик қилаётган илк даврида, Эгамиз Ўз сўзини Еремиёга аён қилди. 2Эгамиз менга шундай деди: “Ёғочдан бир бўйинтуруқ яса, қайишлар ёрдамида уни гарданингга осиб ол. 3Сўнг эса Қуддусга — шоҳ Зидқиё ҳузурига келган элчилар орқали Эдом, Мўаб, Оммон, Тир ва Сидон шоҳларига хабар жўнат. 4Уларга қуйидаги хабарни етказишларини буюр: Исроилнинг Худоси — Сарвари Олам шундай демоқда: “Шоҳларингизга айтинглар, 5бу дунёни, ер юзидаги одамзоду ҳайвонларни Мен Ўз қудратим ва ажойиботларим билан яратганман. Шундай экан, уларни хоҳлаган одамга бераман. 6Ана шу юртларнинг барчасини Мен Бобил шоҳи қулим Навухадназарга бердим. Ҳаттоки ёввойи ҳайвонларни ҳам унинг измига топширдим, улар ҳам Навухадназарга хизмат қилишади. 7Навухадназарнинг шоҳлиги қулагунча ҳамма халқлар унга, унинг ўғлию неварасига хизмат қилади. Кейин эса Навухадназарнинг ўзи ҳам кўплаб халқларга ва буюк шоҳларга хизмат қилишга мажбур бўлади.
8Бобил шоҳи Навухадназарга хизмат қилмаган, унга бўйин бермаган ҳар бир халқ ва шоҳликни Мен урушга, қаҳатчилигу ўлатга гирифтор этиб, қириб ташлайман. Ўша халқни Навухадназар орқали бутунлай йўқ қилмагунимча қўймайман.” Эгамизнинг каломи шудир. 9“Сизлар Бобил шоҳига хизмат қилмайсизлар”, дея каромат қилаётган пайғамбарларингизга, фолбинларингизга, туш таъбирчиларига, башоратгўй одамларингизга, сеҳргарларингизга ишонманглар. 10Улар сизларга ёлғон башорат қиляптилар. Агар уларга қулоқ солсангизлар, Мен сизларни бу ердан чиқариб юбораман. Узоқ юртларга сургун қиламан, оқибатда сизлар ҳалок бўласизлар. 11Бобил шоҳининг бўйинтуруғи остида бўйин эгган, унга хизмат қилган ҳар бир халқни эса Мен ўз юртида қолдираман. Улар ўз жойида яшаб, ўз ерига ишлов берадилар.” Эгамизнинг каломи шудир.
12Мен Яҳудо шоҳи Зидқиёни ҳам худди шундай деб огоҳлантирдим: “Бобил шоҳига бош эгинг, унинг ўзига ҳам, халқига ҳам хизмат қилинг, шунда жонингизни сақлаб қолган бўласиз. 13Эгамиз: “Бобил шоҳига хизмат қилмаган ҳар бир халқ уруш, қаҳатчилик ва ўлатдан нобуд бўлади” деган эди. Наҳотки ўзингизнинг ва ўз халқингизнинг жонига зомин бўлсангиз?! 14“Бобил шоҳига хизмат қилманг”, деб айтаётган пайғамбарларнинг гапларига қулоқ солманг, улар сизларга ёлғон башорат қиляпти.
15Ўша пайғамбарлар ҳақида Эгамиз шундай деб айтди: “Уларни Мен юбормаганман. Улар Менинг номимдан ёлғон башорат қилишяпти. Шундай экан, Мен сизларни ва сизларга башорат қилаётган пайғамбарни бу юртдан улоқтириб ташлайман. Ҳаммангиз ҳалок бўласизлар.”
16Сўнг мен руҳонийларга ва бутун халққа гапирдим: “Эгамиз шундай демоқда: Эгамизнинг уйига қарашли ашёлар Бобилдан яқинда олиб келинади, деб айтаётган пайғамбарларга қулоқ солманглар. Улар сизларга ёлғон башорат қилишяпти. 17Уларга қулоқ солманглар! Жонингизни сақлаб қолмоқчи бўлсангизлар, Бобил шоҳига хизмат қилинглар. Акс ҳолда шаҳар вайрон қилинади! 18Агар улар ҳақиқатан ҳам пайғамбарлар бўлишса, агар чиндан ҳам Менинг каломим уларга аён бўлган бўлса, унда улар Менга — Сарвари Оламга ёлворишсин. “Сенинг уйингдаги, шоҳ саройидаги ва Қуддусдаги қолган ашёлар Бобилга олиб кетилмасин”, деб Менга илтижо қилишсин. 19-20Бобил шоҳи Навухадназар Яҳудога бостириб келиб, тахтда ўтирган Ёҳайиқим ўғли Ёҳайихинни Яҳудо амалдорлари билан бирга асир қилиб олиб кетганда, Маъбаддаги иккита бронза устунни, ҳовузни, тагкурсиларни ва Қуддусдаги айрим идишларни қолдириб кетган эди. Ўша қолган–қутган ашёлар ҳақида Сарвари Олам шундай демоқда: 21“Мен, Исроил халқининг Худоси, Сарвари Олам уйимда, шоҳ саройида ва Қуддусда қолган ашёлар ҳақида айтадиган гапларимни эшитинглар: 22Ашёларнинг ҳаммаси Бобилга олиб кетилади. Мен уларни олиб келгани бормагунимча, ўша ерда қолади. Сўнг эса Мен уларни қайтариб олиб келаман, шу ерга жойлаштираман.” Эгамизнинг каломи шудир.

 

28–БОБ

 

Еремиё ва Ханониё пайғамбар

 

1Айни ўша йили, яъни Яҳудо шоҳи Зидқиё ҳукмронлик қилаётган илк даврида, тўртинчи йилининг бешинчи ойида Ханониё пайғамбар Эгамиз уйидаги руҳонийлар ва халқ олдида менга гапирди. Ханониё Гивонлик Оззурнинг ўғли эди. У менга шундай деди: 2“Исроил халқининг Худоси — Сарвари Олам демоқда: Бобил шоҳи солган бўйинтуруқни Мен синдириб ташладим. 3Шоҳ Навухадназар уйимдан Бобилга олиб кетган ҳамма ашёларни Мен икки йил ичида бу ерга қайтариб олиб келаман. 4Бундан ташқари, Бобилга сургун бўлган Яҳудо шоҳи Ёҳайиқим ўғли Ёҳайихинни ва у билан бирга ҳамма асирларни қайтариб олиб келаман. Мен Бобил бўйинтуруғини синдириб ташлайман.” Эгамизнинг каломи шудир.
5Шунда мен Эгамиз уйида ҳозир бўлган руҳонийлар ва халқ олдида Ханониёга 6шундай дедим: “Омин! Эгамиз шундай қилсин. Башорат қилган сўзларингизни Эгамизнинг Ўзи бажо айласин. Ўз уйининг ашёларию асирларни Бобилдан қайтариб, бу ерга олиб келсин. 7Энди эса мен сизга ва халққа айтмоқчи бўлган мана бу гапларимни эшитинг. 8Сиздан ва мендан олдин ўтган пайғамбарлар кўп юртлару буюк шоҳликларга қарши уруш, очарчилик ва ўлатни башорат қилган эдилар. 9Тинчликни башорат қилган пайғамбарнинг башорати бажо бўлганидан кейингина, халқ уни “ҳақиқатан ҳам Эгамизнинг элчиси”, деб тан олар эди.”
10Сўнг Ханониё пайғамбар Еремиёнинг гарданидаги бўйинтуруқни олиб синдирди–да, 11тўпланиб турган халойиққа мурожаат қилиб деди: “Эгамиз айтмоқда, худди шундай қилиб, Мен икки йил ичида Бобил шоҳи Навухадназарнинг халқларга солган бўйинтуруғини олиб, синдириб ташлайман.” Бу гаплардан кейин Еремиё ўз йўлига кетди.
12Ханониё пайғамбар Еремиё пайғамбарнинг гарданидаги бўйинтуруқни синдиргандан кейин, кўп ўтмай Эгамиз Еремиёга Ўз сўзини аён қилиб деди: 13“Ханониёнинг олдига бориб, шундай деб айт: Эгамиз айтмоқда, сен ёғоч бўйинтуруқни синдирдинг, аммо ўшанинг ўрнига Мен темирини ясайман. 14Зеро, Исроил халқининг Худоси — Сарвари Олам шундай демоқда: Мен бу халқларнинг гарданига темир бўйинтуруқ соламан. Уларнинг ҳаммаси Бобил шоҳи Навухадназарга хизмат қилишади. Ҳа, уларнинг ҳаммаси Навухадназарга бош эгади. Мен ҳатто ёввойи ҳайвонларни ҳам Навухадназарнинг измига топшираман.” 15Еремиё пайғамбар Ханониё пайғамбарга деди: “Менга қара, Ханониё, Эгамиз сени юбормаган. Сен эса бу халқни ёлғон гапларингга ишонтириб қўйдинг. 16Шу қилганинг учун Эгамиз шундай демоқда: Мен сени ер юзидан даф қиламан. Сен ўз башоратларинг билан халқни Эгангга қарши қўзғатганинг учун шу йилиёқ ўласан.”
17Ўша йилнинг еттинчи ойида Ханониё оламдан ўтди.

 

29–БОБ

 

Еремиёнинг Бобилдаги яҳудийларга ёзган мактуби

 

1Еремиё пайғамбар Бобилда асирларнинг орасида омон қолган оқсоқолларга, руҳонийларга, пайғамбарларга ва асирликда юрган бутун халққа Қуддусдан бир мактуб йўллади. Бу асирларни шоҳ Навухадназар Қуддусдан Бобилга сургун қилган эди. 2Шоҳ Ёҳайихин, она малика, аъёнлар, Яҳудо ва Қуддус йўлбошчилари, ҳунармандлару темирчилар Қуддусдан сургун қилингандан кейин бу мактуб ёзилди. 3Еремиё мактубини Шофон ўғли Эласах ва Хилқиё ўғли Гамариё орқали жўнатди. Яҳудо шоҳи Зидқиё бу одамларни Бобил шоҳи Навухадназар ҳузурига юборганди. Мактуб қуйидаги мазмунда эди: 4“Исроил Худоси — Сарвари Олам Қуддусдан Бобилга сургун қилган барча одамларга шундай демоқда: 5Ўзларингизга яшаш учун уйлар қуринглар, боғ–роғлар яратинглар, меваларидан тановул қилинглар. 6Уйланинглар, ўғил–қизлар кўринглар, ўғилларингизга қизлар олиб беринглар. Қизларингизни турмушга беринглар, улар ҳам ували–жували бўлишсин. Ўша ерда кўпайинглар, сонингиз камаймасин. 7Мен сизларни сургун қилган ўша шаҳарнинг тинч ва фаровон ҳаёти учун меҳнат қилинглар. Ўша шаҳар учун Менга ибодат қилинглар. Шаҳар тинч бўлса, сизлар ҳам тинч бўласизлар.” 8Исроил халқининг Худоси — Сарвари Олам шундай демоқда: “Орангиздаги пайғамбарлар билан фолбинлар сизларни лақиллатишмасин. Улар кўрган тушларини айтганларида қулоқ солманг, 9улар Менинг номим билан башорат қилиб айтаётган ҳамма гаплари ёлғондир. Уларни Мен олдингизга юбормаганман.” Эгамизнинг каломи шудир.
10Эгамиз шундай демоқда: “Бобил ҳукмронлигига етмиш йил бўлгандан кейин, Мен олдингизга бораман. Берган эзгу ваъдамга биноан сизларни шу ерга қайтариб, олиб келаман. 11Ахир, Мен сизлар тўғрингизда тузган режаларимни биламан. Бу режаларим сизларга кулфат эмас, фаровонлик олиб келади, ёруғ келажагу умид беради.” Эгамизнинг каломи шудир. 12“Ўша дамларда Менга қилган илтижою ибодатларингиз ижобат бўлади. 13Мени бутун қалбингиз билан изласангизлар, топасизлар. 14Ҳа, Мени топасизлар, — деб айтмоқда Эгамиз. — Мен сизларни яна фаровонликка эриштираман. Сизларни сургун бўлган барча халқлар орасидан, ҳамма юртлардан йиғиб оламан. Сизларни чиқариб юборган она юртингизга қайтариб олиб келаман.” Эгамизнинг каломи шудир.
15Сизлар: “Эгамиз бизга Бобилда пайғамбарлар берди”, деб айтишингиз мумкин. 16Энди Довуд тахтида ўтирган шоҳ ҳақида, ҳануз Қуддусда яшаб келаётган бутун халқ ҳақида, сизлар билан сургунга кетмаган қариндош–уруғингиз ҳақида Эгамизнинг айтган сўзларини эшитинг. 17Сарвари Олам шундай демоқда: “Мен уларнинг бошига уруш, очарчилик ва ўлат балосини келтираман. Уларни еб бўлмайдиган чирик анжирга ўхшатиб қўяман. 18Қилич, очарчилик ва ўлат билан уларнинг кетидан қуваман. Буларни кўрган ер юзидаги ҳамма шоҳликлар даҳшатга тушади. Мен уларни тарқатиб юборган жойда уларнинг аҳволини кўрган ҳамма одамлар даҳшатга тушиб, ёқасини ушлайди. Уларни масхара қилиб, номини қарғишларда ишлатишади. 19Ахир, улар гапимга қулоқ солмадилар”, деб айтмоқда Эгамиз. “Мен уларнинг олдиларига пайғамбар қулларимни узлуксиз юбориб турдим. Бироқ улар пайғамбарларимга қулоқ солмадилар.” Эгамизнинг каломи шудир.
20Шундай экан, эй Мен Бобилга сургун қилган асирлар, гапларимга қулоқ солинглар! 21Исроил халқининг Худоси — Сарвари Олам Хулаё ўғли Ахаб ва Масиё ўғли Зидқиё ҳақида шундай демоқда: “Улар Менинг номим билан ёлғон башоратлар айтиб юришибди. Мен уларни Бобил шоҳи Навухадназар қўлига топшираман. Сизларнинг кўзингиз олдида ўлдиртириб юбораман. 22Шундан кейин Бобилдаги Яҳудолик асирлар бировни қарғаганда шундай деб айтадиган бўлади: “Илойим, бошингга Бобил шоҳи тириклайин ёқиб юборган Зидқиё ва Ахабнинг куни тушсин.” 23Ахаб билан Зидқиёнинг қисмати шудир, чунки улар Исроилда разилликлар қилдилар. Қўшниларининг хотинлари билан зино қилдилар. Мен уларга амр қилмаган бўлсам ҳам, Менинг номимдан ёлғон гапирдилар. Қилган қилмишларини биламан, Ўзим шуларга гувоҳман.” Эгамизнинг каломи шудир.

 

Шамаёнинг мактуби

 

24-25Исроил халқининг Худоси — Сарвари Олам менга Нахаламлик Шамаё тўғрисида бир хабар берди. Шамаё ўзбошимчалик қилиб, Қуддусдаги ҳамма одамга, Масиё ўғли руҳоний Зафаниёга ва бошқа ҳамма руҳонийларга бир мактуб жўнатган экан. У мактубида руҳоний Зафаниёга шундай деб ёзган экан:

 

26“Эгамизнинг Ўзи сизни Ёҳайидо ўрнига руҳоний қилиб тайинлади. Сиз Эгамиз уйининг назоратчиси сифатида, ўзини пайғамбар қилиб кўрсатган ҳар бир телбани кишанлаб, занжирбанд қилишингиз лозим. 27Нега энди Онотўтлик Еремиёга индамай юрибсиз? У сизларнинг орангизда ўзини пайғамбар қилиб кўрсатиб юрибди–ку! 28У Бобилга, бизга мактуб жўнатиб, мактубида: “Сизлар узоқ йиллар давомида сургунда яшайсизлар. Ўзларингизга яшаш учун уйлар қуринглар, боғ–роғлар яратинглар, мевасидан тановул қилинглар”, деб ёзибди.”

 

29Бу мактубни Еремиёга руҳоний Зафаниё ўқиб берди. 30Шунда Эгамиз Еремиёга Ўз сўзини аён қилди: 31“Сургундаги барча одамларга шундай деб ёз: Нахаламлик Шамаё ҳақида Эгамиз демоқда: Шамаёни Мен юбормаганман. У эса башорат қилиб, сизларни ёлғон гапларига ишонтириб қўйди. 32Шунинг учун Мен уни бутун хонадони билан бирга жазолайман. Бу халқ орасида унинг авлодидан бўлган биронта одам ҳам тирик қолмайди. Уларнинг биронтаси ҳам халқимга Мен қиладиган яхшилигимни кўрмайди, чунки Шамаё ўз гаплари билан халқимни Менга қарши қўзғатмоқчи бўлди.” Эгамизнинг каломи шудир.

 

30–БОБ

 

Эгамиз Ўз халқига ваъда беради

 

1Эгамизнинг сўзи Еремиёга аён бўлди. 2Исроил халқининг Худоси — Эгамиз шундай деди: “Мен сенга айтган барча сўзларимни ўрама қоғозга ёзиб қўй. 3Шундай кунлар келадики, Мен халқим Исроилни ва Яҳудони яна фаровонликка эриштираман. Ота–боболарига берган юртга уларни олиб келаман. Улар ўша юртга эгалик қиладилар.” Эгамизнинг каломи шудир.
4Қуйида Эгамизнинг Исроил ва Яҳудо ҳақида айтган сўзлари ёзилган:

 

5“Эгамиз шундай демоқда,
Саросима хитобларини эшитдик.
Ана, ваҳима садолари эшитилмоқда! Тинчлик йўқ!
6Қани, сўраб кўринг:
Эркак киши туғадими?
Нега унда мен кўрган ҳар бир кучли эркак
Дард тутган аёлдай белини ушлаб олган?
Нега ҳар бир эркакнинг юзи бўздай оқарган?
7Эвоҳ, нақадар даҳшатли бу кун!
Бундай кун ҳеч қачон бўлмаган.
Ёқуб насли учун бу жабр куни бўлади,
Аммо бу кундан халқим қутқарилади.”

 

8Сарвари Олам шундай демоқда: “Ўша куни Мен халқимнинг бўйнидаги бўйинтуруқни синдираман, кишанларини узиб ташлайман. Менинг халқим энди ҳеч қачон ажнабийларга қул бўлмайди. 9Улар Менга — Ўз Эгаси Худога ва Мен тахтга ўтқизадиган Довуд авлодидан бўлган шоҳга хизмат қилишади.

 

10Эгамиз шундай демоқда:
“Эй қулим Ёқуб, қўрқма!
Эй Исроил халқи, саросимага тушма!
Мен сени олис юртдан озод қилиб олиб келаман,
Наслингни сургун бўлган мамлакатдан қутқараман.
Эй Ёқуб насли, сен юртингга қайтасан,
Осойишта ва бехатар яшайсан.
Энди ҳеч ким сени қўрқитмайди.”
11Эгамиз шундай демоқда:
“Мен сен билан бирга бўламан,
Ўзим сени қутқараман.
Сени халқлар орасига тарқатган эдим,
Энди ўша халқларнинг ҳаммасини қириб ташлайман.
Сени эса қириб юбормайман,
Аммо жазосиз ҳам қолдирмайман,
Адолат ила жазоингни бераман.”

 

12Мана, Эгамиз халқига шундай демоқда:
“Ярангни даволаб бўлмайди,
Сенинг дардинг тузалмасдир.
13Арзингни эшитадиган одам йўқ,
Яранг учун дори–дармон йўқ,
Сени даволаб бўлмайди.
14Ҳамма ўйнашларинг сени унутди,
Уларнинг сен билан иши йўқ.
Мен душман каби сенга ҳамла қилдим,
Шафқатсиз жазоингни бердим.
Оғир жиноятинг, кўп гуноҳларинг учун,
Сени шу кўйга солдим.
15Нечун жон аччиғида бақиряпсан?!
Ярангни даволаб бўлмайди, ахир!
Оғир жиноятинг, кўп гуноҳларинг учун
Сени шу кўйга солдим.
16Аммо сени ҳалок қилганлар ҳалок бўлади,
Душманларингнинг ҳаммаси сургун қилинади.
Сени талон–тарож қилганлар таланади.
Сенга ҳужум қилганлар босиб олинади.
17Душманлар сени “Ташлаб кетилган”, деб аташса ҳам,
“Ҳеч кимнинг Қуддус билан иши йўқ”, деб айтишса ҳам,
Мен сени соғайтираман,
Ярангга шифо бераман.”
Эгамизнинг каломи шудир.

 

18Эгамиз шундай демоқда:
“Мен Ёқуб наслининг чодирларини қайта тиклайман.
Халқим хонадонларига раҳм–шафқат қиламан.
Шаҳар ўз вайроналари устида қайта бунёд бўлади,
Сарой ўз жойида тикланади.
19У ердан шукрона қўшиқлари эшитилади,
Шодлик ҳайқириқлари янграб туради.
Мен халқимни кўпайтираман,
Уларнинг сони камаймайди.
Уларни обрў–эътиборли қиламан,
Ҳеч ким уларни оёқ ости қилмайди.
20Фарзандлари олдингидай фаровон ҳаёт кечиради,
Жамоаси олдимда мустаҳкам туради.
Уларга жабр қилганларни Мен жазолайман.
21Шаҳзодаси ўзларидан чиқади,
Ҳукмдори Менинг халқимдан бўлади.
Мен уни Ўзимга яқинлаштираман,
Шунда у Менга яқинлаша олади.
Зотан ҳеч ким ўзидан ўзи
Менга яқинлашишга журъат этмайди!” деб айтмоқда Эгамиз.
22Шунда сизлар Менинг халқим,
Мен эса сизларнинг Худойингиз бўламан.

 

23Қаранглар, Эгамиз ғазабга минди,
Унинг қаҳри бўронга ўхшайди,
Авж олган тўфондай,
Фосиқларнинг бошига тушади.
24Эгамиз ниятини тўлиқ бажармагунча,
Ўз ғазабидан тушмайди.
Кейинчалик буни англаб оласиз.”

 

31–БОБ

 

Исроил халқи она юртига қайтиб келади

 

1Эгамиз шундай демоқда: “Ўша вақтда Мен ҳамма Исроил қабилаларининг Худоси бўламан, улар эса Менинг халқим бўлади.”
2Эгамиз шундай демоқда:

 

“Қирғиндан омон қолган Исроил халқи
Ором излаб сафарга чиққанда,
Саҳрода иноят топди.
3Мен қадимда Исроилга зоҳир бўлиб, шундай деган эдим:
Сени мангу севги билан севдим,
Сенга содиқ бўлиб келдим.
4Эй бокира қиз Исроил,
Мен сени қайтадан бунёд этаман.
Сен қайта бино бўласан.
Сен яна чилдирмаларингни чаласан,
Қувонч ила рақсга тушасан.
5Самария қирларида яна узумзорлар барпо қиласан.
Ток эккан деҳқонлар ўз ҳосилидан ейдилар.
6Шундай кунлар келадики,
Соқчилар Эфрайим қирларида жар соладилар:
“Келинглар, Эгамиз Худонинг олдига борайлик!
Келинглар, Қуддусга чиқайлик!”

 

7Эгамиз шундай демоқда:
“Ёқуб насли учун севинч ила қўшиқ айтинг,
Ҳа, халқлар сардори учун Худони мадҳ қилинг.
Худога ҳамду санолар ўқинг, Унга ёлвориб айтинг:
“Эй Эгамиз, Ўз халқингни халос қилгин!
Исроилнинг омон қолганларини қутқаргин!”
8Мен уларни шимолдан олиб келаман,
Дунёнинг тўрт бурчагидан йиғиб оламан.
Ораларида кўру чўлоқлар бўлади,
Ҳомиладор аёллару тўлғоқ тутаётганлар бўлади.
Катта бир жамоа бўлиб, бу ерга қайтиб келишади.
9Улар йўл юриб, кўз ёш тўкишади,
Уларни бошлаб келаётганимда илтижо қилишади.
Мен уларни сув булоқлари бўйлаб етаклайман,
Қоқилмасин деб, текис йўлдан олиб юраман.
Зотан, Мен Исроилнинг отасидирман,
Эфрайим Менинг тўнғич ўғлимдир.

 

10Эй халқлар, Эгамизнинг сўзини эшитинглар,
Денгиз ортидаги юртларда шундай эълон қилинглар:
“Эгамиз Исроил халқини тарқатиб юборди,
Аммо энди уни қайта йиғиб олади,
Чўпон сурувини қўриқлагандай,
Эгамиз Исроилни қўриқлайди.”
11Зеро, Ёқуб наслини Эгамиз озод қилди,
Улардан кучлироқ бўлган бир халқдан бу наслни қутқарди.
12Ёқуб насли Қуддус қирларида қувонч ила ашула айтади,
Эгамиз берган баракадан қувонади.
Буғдой, шароб ва зайтун мойи туфайли,
Сурувдаги қўзилару подалардаги бузоқлар туфайли
Уларнинг юзидан нур сочилади.
Улар суғорилган боққа ўхшайдиган бўлади,
Бутунлай қайғуни унутиб юборишади.
13Қизлар хурсанд бўлиб, рақсга тушадилар,
Эркакларнинг ёшу қариси шод бўлади.
Мен уларнинг қайғусини қувончга айлантираман,
Ҳасрат ўрнига таскин ва шодлик бераман.
14Руҳонийларни аъло сифатли овқатлар билан тўйғизаман,
Халқимни баракалардан баҳраманд қиламан.”
Эгамизнинг каломи шудир.

 

Эгамизнинг Исроилга бўлган меҳр–шафқати

 

15Эгамиз шундай демоқда:
“Рама шаҳридан бир нидо эшитилур,
Аччиқ бир нолаю оҳу фиғон бу.
Болалари учун йиғлар Роҳила,
Овунишни хоҳламас,
Ахир, улар энди йўқ.”
16Эгамиз шундай демоқда:
“Бўлди бас, йиғлама,
Кўз ёшларингни тўкма.
Зеро, меҳнатинг тақдирланади,
Фарзандларинг душман юртидан қайтиб келади.
17Келажагинг учун умид бор,
Болаларинг ўз юртига қайтиб келади.”
Эгамизнинг каломи шудир.

 

18Эфрайимнинг ҳасратини эшитдим:
“Мени жазоладинг, ўзимга сабоқ олдим.
Мен ўжар бир бузоққа ўхшаган эдим.
Мени қайтар, олдингга қайтиб борай,
Ахир, Эгам Худо Сенсан.
19Сендан юз ўгирганимдан пушаймон бўлдим,
Эсим жойига келгач, кўксимга урдим.
Ёшликда иснодга қолганим туфайли
Шармандаю шармисор бўлдим.”
20“Эфрайим — Менинг азиз ўғлоним,
Суюкли фарзандимдир у!
Унга қарши кўп гапирганим билан,
Хаёлимдан уни кеткизмайман.
Унга ич–ичимдан ачиниб кетдим,
Албатта унга раҳм қиламан.”
Эгамизнинг каломи шудир.

 

21Эй бокира қиз Исроил,
Ўзинг учун йўл белгиларини қўй,
Йўналиш устунларини ўрнат.
Келган йўлингни аниқлаб ол.
Қайт, ўз шаҳарларингга қайт.
22Эй вафосиз қиз,
Қачонгача иккиланасан?!
Эгамиз дунёда янги бир нарса яратади:
Исроил Ўз Худосига чирмашиб олади.

 

Худо халқининг ёрқин келажаги

 

23Исроил халқининг Худоси — Сарвари Олам шундай демоқда: “Мен халқимни яна фаровонликка эриштираман. Шунда Яҳудо юртидаги ва барча шаҳарларидаги одамлар Қуддусни шундай дуо қиладиган бўлишади:

 

‘Эй муқаддас тоғ,
Солиҳлик макони,
Эгамиз сенга барака берсин!’

 

 

24Одамлар Яҳудо юртида ва унинг ҳамма шаҳарларида яшайдилар. У ерда деҳқонлар ва қўйларни боқадиган чорвадорлар бўлади. 25Мен чанқаганларнинг чанқоғини қондираман, толиққан жонга ором бераман.” 26Шунда одамлар мириқиб ухлаб, кучга тўлиб уйғонадилар.
27Эгамиз шундай демоқда: “Шундай кунлар келадики, Мен Исроил ва Яҳудо юртларини одамларга ва ҳайвонларга тўлдираман. 28Илгарилари Мен бу халқни қўпориб, вайрон қилган бўлсам, уларни ағдариб ташлаб, яксон этган бўлсам, бошларига фалокат келтирган бўлсам, энди уларни қайта бунёд этиб, мустаҳкам қиламан.” Эгамизнинг каломи шудир.
29Ўшанда одамлар шундай деб айтмайдиган бўлади:

 

“Оталари аччиқ узум ейишган эди,
Болаларининг эса тиши қамашди.”

 

30Аксинча, ҳар бир одам қилган гуноҳи учун ўзи ўлим жазосини тортади. Ким аччиқ узум еган бўлса, ўшанинг тиши қамашади.”
31Эгамиз демоқда: “Шундай кунлар келадики, Мен Исроил ва Яҳудо халқлари билан янги аҳд тузаман. 32Бу янги аҳд Мен уларнинг ота–боболари билан тузган аҳдга ўхшамайдиган бўлади. Мен ота–боболарини қўлидан етаклаб, Мисрдан олиб чиққанимда, улар билан аҳд тузган эдим. Мен уларга содиқ хўжайин эдим, аммо улар ўша аҳдимни бузишди.”
33Эгамиз шундай демоқда: “Мен келажакда Исроил халқи билан тузадиган аҳд шундай бўлади: Мен қонунимни одамларнинг онгига солиб қўяман, қонунимни юракларига ёзаман. Мен уларнинг Худоси, улар эса Менинг халқим бўладилар. 34Шундан кейин одамлар бир–бирига: ‘Эгамизни таниб–билинг’, демайдиган бўлишади. Чунки уларнинг ҳаммаси — каттасидан тортиб кичигигача Мени биладиган бўлади. Мен уларнинг айбларини кечираман, гуноҳларини ҳеч қачон эсга олмайман.” Эгамизнинг каломи шудир.

 

35Кунни ёритсин, дея Эгамиз қуёш ато қилди.
Кечаси нур сочсин, дея ой ва юлдузларни яратди.
У денгизни кўпиртирар,
Tўлқинларини ўкиртирaр,
Унинг номи Сарвари Оламдир.
У шундай демоқда:
36“Агар табиатдаги бу тартиб бузилса,
Исроил насли ҳам халқ сифатида йўқ бўлади.”

 

37Эгамиз шундай демоқда:
“Осмону фалакни ўлчаб бўлмагандай,
Замин пойдеворини текшириб бўлмагандай,
Мен ҳам Исроил наслини тарк этолмайман,
Қилган қилмишлари учун уларни ташлаб кетолмайман.”
Эгамизнинг каломи шудир.

 

38Эгамиз шундай демоқда: “Шундай кунлар келяптики, Қуддус Мен учун қайта тикланади. Бутун шаҳар Ханонил минорасидан тортиб, то Бурчак дарвозасигача қайта қурилади. 39Шаҳар кенгаяди, чегараси ғарбдаги Горив тепалигигача бориб, Гўах томон бурилади. 40Ўликлар кўмилган, ахлат ташланган бутун Хиннум сойлиги ва Қидрон сойлигининг шарқидаги От дарвозасигача чўзилган ҳамма далалар Мен учун муқаддас бўлади. Қуддус шаҳри энди ҳеч қачон вайрон қилинмайди, харобага айланмайди.”

 

32–БОБ

 

Еремиё дала сотиб олади

 

1Яҳудо шоҳи Зидқиё ҳукмронлигининг ўнинчи йилида Еремиёга Эгамизнинг сўзи аён бўлди. Ўша йили Бобил шоҳи Навухадназар ҳукмронлигининг ўн саккизинчи йили бўлиб, 2айни вақтда у лашкарлари билан Қуддусни қамал қилиб турган эди. Еремиё эса Яҳудо шоҳи саройидаги соқчилар ҳовлисига қамаб қўйилган эди. 3(Шоҳ Зидқиёнинг ўзи Еремиёни ўша ерга қаматиб, шундай деган эди: “Нега сен Эгамизнинг номидан башорат қилиб юрибсан? Сен шундай деб юрган эмишсан: “Эгамиз бу шаҳарни Бобил шоҳининг қўлига топширади, шаҳар таслим бўлади. 4Яҳудо шоҳи Зидқиё ҳам Бобилликларнинг қўлидан қочиб қутулолмайди. У Бобил шоҳининг қўлига топширилади. У ўз кўзи билан шоҳ Навухадназарни кўради, Навухадназар у билан юзма–юз гаплашади.” 5Яна шундай деб юрган эмишсан: “Навухадназар Зидқиёни Бобилга олиб кетади. Эгамиз Зидқиёни жазоламагунча Зидқиё ўша ерда қолади.” Яна: “Агар Бобилликларга қарши жанг қилсангизлар, мағлуб бўласизлар”, деб айтган экансан.)
6Эгамиз Еремиёга Ўз сўзини аён қилиб деди: 7“Эй Еремиё, сенинг олдингга Шаллум амакингнинг ўғли Ханомил келади. У сенга: “Онотўтдаги даламни сотиб ол. Энг яқин қариндошим бўлганинг учун, даламни сотиб олиш ҳуқуқига эгасан”, деб айтади.”
8Кейин, худди Эгамиз айтганидек, соқчилар ҳовлисига амакиваччам Ханомил кириб келди. У менга шундай деди: “Бенямин ҳудудида жойлашган Онотўтдаги даламни сотиб олсанг, деган эдим. Сен яқин қариндошим бўлганинг учун, даламни ўзингга мулк қилиб олиш ҳуқуқига эгасан. Даламни сотиб олақол.” Шунда менга ҳақиқатан ҳам Эгамиз гапирганини билдим.
9Мен амакиваччам Ханомилдан Онотўтдаги далани сотиб олиб, унга 43 мисқол кумушни ўлчаб бердим. 10Кейин васиқага қўл қўйиб, уни муҳрладим, ҳаммасини гувоҳлар олдида қилдим, кумушни тарозида ўлчаб бердим. 11Сўнг муддат ва шартлари баён қилинган васиқанинг муҳрланган нусхасини, шунингдек, очиқ нусхани 12Борухга бердим (Борух Нериёнинг ўғли, Махсиёнинг невараси эди). Соқчилар ҳовлисида ўтирган ҳамма яҳудийлар, васиқага қўл қўйган гувоҳлар ва амакиваччам Ханомил бунинг шоҳиди бўлдилар. 13Мен уларнинг олдида Борухга шундай дедим: 14“Исроил халқининг Худоси — Сарвари Олам демоқда: “Бу васиқанинг иккала нусхасини, муҳрланган ва очиқ нусхаларини олиб, хумчага солиб қўй, токи улар узоқ йиллар давомида сақланиб қолсин. 15Зеро, бу юртда одамлар яна уйлар, далалар ва узумзорлар сотиб оладиган бўлишади.” Исроил халқининг Худоси — Сарвари Оламнинг каломи шудир.”

 

Еремиёнинг ибодати

 

16Мен васиқани Нериё ўғли Борухга берганимдан сўнг, Эгамизга ибодат қилдим: 17“Ё Эгам Раббий! Сен Ўз қудратинг ва ажойиботларинг билан еру осмонни яратдинг. Сенинг қўлингдан келмайдиган нарса йўқ. 18Сен минг–минг авлодларга Ўзингнинг мустаҳкам севгингни кўрсатасан, аммо оталарнинг гуноҳлари учун болаларни жазолайсан. Эй, буюк ва қудратли Худо! Сарвари Оламдир Сенинг номинг. 19Сен доно режалар тузиб, буюк ишлар қиласан. Фоний бандалар қилаётган барча ишларни кузатиб турасан. Уларни қилмишига яраша жазолайсан, қилган ишига яраша тақдирлайсан. 20Сен Мисрда ёдда қоладиган аломату мўъжизалар кўрсатдинг. Ҳозирги кунда ҳам Исроил ва бутун одамзод орасида Сенинг номинг ниҳоятда машҳур. 21Аломату мўъжизаларинг, Ўз қудратингу ажойиботларинг, буюк бир даҳшатинг билан Сен Ўз халқингни Мисрдан олиб чиққан эдинг. 22Ота–боболарига ваъда қилган, сут ва асал оқиб ётган юрт уларга берган эдинг. 23Улар бу юртга келиб, уни мулк қилиб олдилар. Аммо Сенга бўйсунмадилар, қонунларингга риоя қилмадилар. Буюрган амрларингни бажармадилар. Шу сабабдан Сен бу фалокатларнинг ҳаммасини уларнинг бошига солдинг. 24Ана энди Бобилликлар Қуддусга ҳужум қиляптилар. Қуддусни қўлга киритиш учун, шаҳар деворига қиялатиб тупроқ уйяптилар. Қирғин, очарчилик ва ўлат дастидан шаҳар таслим бўлади. Ўзинг кўриб турганингдек, айтганларингнинг бари бажо бўляпти. 25Эй Эгам Раббий, шаҳар Бобилликларга таслим бўлаётган шундай бир пайтда Сен менга: “Гувоҳлар олдида кумушга дала сотиб ол”, дединг–а!
26Эгамиз Еремиёга Ўз сўзини аён қилди: 27“Мен Эгангман. Мен барча тирик жоннинг Худосиман. Қўлимдан келмайдиган иш йўқ!” 28Эгамиз яна шундай деди: “Мен бу шаҳарни Бобилликларга, Бобил шоҳи Навухадназарга таслим қилиб бераман. Улар шаҳарни қўлга киритадилар. 29Сизларга ҳужум қилиб келаётган бу Бобилликлар шаҳарга ўт қўядилар. Қуддусдаги уйларни ёндириб ташлайдилар! Ахир, Қуддус аҳолиси уйларининг томлари устида Баалга қурбонликлар куйдириб, бошқа худоларга шароб назрларини келтириб, Мени ғазаблантирди.”
30Эгамиз шундай демоқда: “Исроил ва Яҳудо халқлари ёшлигидан бери олдимда фақат қабиҳлик қилишади. Қачон қараса, Исроил халқи ўз ишлари билан Мени ғазаблантириб юради. 31Бу шаҳар бино бўлгандан бери, то бугунга қадар, шаҳар аҳолиси Мени қаттиқ ғазаблантириб келмоқда. Мен уларни ҳузуримдан даф қиламан, 32чунки Исроил ва Яҳудо халқлари — шоҳларию аъёнлари, руҳонийларию пайғамбарлари, Яҳудо ва Қуддусда яшаган ҳамма одамлар қилган ёвузликлари билан жаҳлимни чиқардилар. 33Улар Менга юз бурмай, орқа ўгирдилар. Мен уларни тўғри йўлга солмоқчи бўлиб астойдил ҳаракат қилгандим, аммо улар Менга қулоқ солмадилар, ўзларига сабоқ олмадилар. 34Менинг номим билан аталган уйга жирканч бутларини ўрнатиб, уйимни ҳаром қилдилар. 35Хиннум сойлигида Баалга саждагоҳлар қурдилар. У ерда ўғил–қизларини Мўлахга оловда куйдириб қурбонлик қилдилар. Мен уларга бундай жирканч ишни амр қилмаганман, бу ҳатто хаёлимга ҳам келмаган. Натижада бу қилмишлари туфайли Яҳудо жазога лойиқ бўлди.”

 

Умид ваъдаси

 

36Сизлар бу шаҳар ҳақида “Қуддус шаҳри қирғин, очарчилик ва ўлат дастидан Бобилликлар олдида таслим бўлади”, деб айтяпсизлар, аммо Исроил халқининг Худоси — Эгамиз шундай демоқда: 37“Мен ғазаб, қаҳр ва қаттиқ жаҳл устида турли юртларга халқимни тарқатиб юборган эдим, энди уларни йиғиб оламан. Уларни яна мана шу ерга олиб келаман. Улар бу ерда осойишта умр кечирадилар. 38Улар Менинг халқим, Мен эса уларнинг Худоси бўламан. 39Улар Мендан ҳар доим қўрқсин, деб уларни якдил қиламан, ҳаммасини ҳаётнинг бир мақсади томон йўналтираман. Шунда ўзларига ҳам, болаларига ҳам яхши бўлади. 40Мен улар билан абадий аҳд тузаман. Уларга доим яхшилик қилишдан қочмайман. Мендан юз ўгириб кетмасликлари учун, уларнинг юракларига Мендан қўрқиш ҳиссини солиб қўяман. 41Мен уларга яхшилик қилганимдан хурсанд бўламан, уларни жону дилим билан бу юртда албатта мустаҳкам ўрнаштираман.”
42Эгамиз шундай демоқда: “Мен бу халқнинг бошига катта фалокатни қандай ёғдирган бўлсам, ваъда қилган барча эзгуликларимни ҳам устиларига худди шундай ёғдираман. 43Одамлар бу юрт ҳақида “Ҳа, юртимиз Бобилликларга таслим бўлди, одамлар ва ҳайвонларсиз ҳувиллаб қолди”, деб айтишяпти. Аммо шундай кун келадики, бу юртдаги далалар яна сотиладиган бўлади. 44Одамлар бу далаларни кумушга сотиб оладилар, гувоҳлар олдида васиқаларга қўл қўйиб, муҳр босадилар. Бундай ҳодиса Бенямин ҳудудида, Қуддус атрофида, Яҳудо шаҳарларида, қирларда, ғарбдаги қирлар этакларида ва Нагав чўлида содир бўлади. Ахир, Мен халқимни яна фаровонликка эриштираман.” Эгамизнинг каломи шудир.

 

33–БОБ

 

Эгамизнинг иккинчи умид ваъдаси

 

1Еремиё соқчилар ҳовлисида қамоқда ўтирганда, Эгамиз унга иккинчи марта Ўз сўзини аён қилди. 2Оламни яратган, ерга шакл бериб ўрнатган, номи Эгамиз бўлган Худо шундай демоқда: 3“Менга илтижо қил, сенга жавоб бераман. Сен ҳали билмайдиган буюк сирларни сенга айтаман.” 4Исроил халқининг Худоси — Эгамиз шундай демоқда: “Сизлар душманнинг қамал иншоотларидан ва унинг қиличидан сақланмоқчи бўлиб, шаҳрингиз деворларини мустаҳкам қилдингиз. Бунинг учун уйларингизни, ҳатто Яҳудо шоҳларининг саройларини буздингизлар. 5Сизлар Бобилликлар билан жанг қиласизлар. Улар эса вайрона уйларингизни жасадларга тўлдирадилар. Мен қаҳр–ғазабга тўлиб, халқимни қираман! Халқимнинг қабиҳликлари туфайли бу шаҳардан юз ўгирдим. 6Шунга қарамай, бу шаҳарга яна шифо бераман, уни соғайтираман. Аҳолисини соғ–саломат қилиб, чексиз тинчлик ва осойишталикдан баҳраманд этаман. 7Мен Яҳудо ва Исроил халқларини яна фаровонликка эриштираман, аввалгидай қайта бунёд этаман. 8Менга қарши қилган барча гуноҳларидан уларни поклайман. Бош кўтариб, қилган гуноҳларини кечираман. 9Ер юзидаги ҳамма халқлар олдида Қуддус Менга шуҳрат, қувонч ва шон–шараф келтиради. Қуддусга қилган яхшилигимни, унинг равнақини кўрган барча элларни қўрқув ва титроқ босади.”
10Эгамиз шундай демоқда: “Сизлар, бу ҳувиллаган шаҳарда на одам, на ҳайвон бор, деб айтасизлар. Айтганингиз ҳам бежиз эмас. Яҳудо шаҳарлари билан Қуддус кўчалари ҳувиллаб қолган, у ерда на одам, на ҳайвон бор. Бироқ у ерда сиз яна бир бор 11қувончу шодлик садоларини, келин–куёв овозларини эшитасиз. Одамлар Эгасининг уйига яна шукрона назрларини келтирадилар, шундай деб яна куйлайдилар:

 

Шукрона айтинг Сарвари Оламга, У яхшидир!
Унинг содиқ севгиси абадийдир!

 

Мен бу юртни илгариги фаровонлигига эриштираман.” Эгамизнинг каломи шудир.
12Сарвари Олам шундай демоқда: “Одам ва ҳайвонсиз ҳувиллаб қолган бу жойда, юртнинг ҳамма шаҳарларида яна яйловлар бўлади, чўпонлар у ерда қўйларини ўтлатишади. 13Қирлардаги шаҳарларда, ғарбий қирлар этакларидаги, Нагав чўлидаги ва Бенямин ҳудудидаги шаҳарларда, Қуддус атрофида, Яҳудо шаҳарларида чўпонлар яна қўйларини санайдиган бўлади.” Эгамизнинг каломи шудир.
14Эгамиз шундай демоқда: “Мен Исроил ва Яҳудо халқларига берган эзгу ваъдамни бажараман. Ваъдамни бажарадиган кунлар яқинлашиб келяпти. 15Ўша кунларда Мен Довуд наслидан солиҳ бир новдани етиштираман. Юртда у адолату тўғрилик ила иш тутади. 16Ўша кунларда Яҳудо халқи бехатар яшайди, Қуддус аҳолиси осойишта ҳаёт кечиради. Қуддус шаҳри “Эгамиз нажоткоримиздир” деб ном олади.”
17Эгамиз шундай демоқда: “Довуднинг насли Исроил тахтида абадий ўтиради. 18Леви авлодидан бўлган руҳонийлар эса ҳузуримда қурбонликлар куйдириб, дон назрларини келтирадилар, улар абадулабад Менга қурбонликлар қиладилар.”
19Эгамизнинг сўзи Еремиёга аён бўлди. 20Эгамиз шундай деди: “Борди–ю, биронтангиз тун ва кун билан тузган амримни бузишга қодир бўлсангиз, уларнинг тартибини ўзгартира олсангиз, 21шундагина Мен ҳам Довуд ва Менга хизмат қилаётган Леви авлоди билан тузган аҳдимни бузаман, Довуд сулоласини тахтдан тушираман. 22Мен қулим Довуд наслини ва Менга хизмат қилаётган Леви авлодини осмондаги юлдузлардай, денгиздаги қумдай сон–саноқсиз қиламан.”
23Еремиёга Эгамизнинг сўзи аён бўлди: 24“Бу одамларнинг гапини эшитдингми? Улар, Эгамиз Ўзи танлаган иккита халқни — Исроил ва Яҳудони рад этди, деб айтиб юришибди. Бу одамлар халқимдан шунчалик ҳазар қилишадики, уни энди халқ деб тан олишдан ор қилишяпти.” 25Эгамиз шундай демоқда: “Мен кун ва тунга берган амримни, осмону фалак учун ўрнатган қонун–қоидаларимни ҳеч қачон ўзгартирмайман. 26Шу сингари Ёқуб авлодини ва қулим Довуд сулоласини рад этмайман. Мен доимо Довуд наслидан шоҳ танлайман. Уни Иброҳим, Исҳоқ ва Ёқуб авлодининг устидан ҳукмрон қилиб қўяман. Мен халқимни яна фаровонликка эриштираман, уларга раҳм–шафқат кўрсатаман.”

 

34–БОБ

 

Зидқиё учун хабар

 

1Бобил шоҳи Навухадназар ўз лашкарлари, қўли остидаги барча шоҳликлару халқлар билан бирга Қуддусга ва унинг ён–атрофидаги шаҳарларга қарши жанг қилаётган эди. Шунда Еремиёга Эгамизнинг сўзи аён бўлди. 2Исроил халқининг Худоси — Эгамиз шундай демоқда: “Қани бўл, Еремиё, Яҳудо шоҳи Зидқиё ҳузурига бор. Унга айт: Эгамиз шундай демоқда: “Мен бу шаҳарни Бобил шоҳига таслим қиламан, у шаҳарга ўт қўяди. 3Сен ҳам Бобил шоҳининг қўлидан қочиб қутула олмайсан. Одамлар сени тутиб оладилар. Бобил шоҳининг қўлига топширадилар. Сен ўз кўзинг билан Бобил шоҳини кўрасан, у сен билан юзма–юз гаплашади. Кейин сени Бобилга жўнатиб юборади.
4Бироқ, эй Яҳудо шоҳи Зидқиё, Эгамизнинг сўзини эшит! Эгамиз сен ҳақингда шундай демоқда: Сен қиличдан ҳалок бўлмайсан. 5Тинчгина оламдан кўз юмасан. Одамлар ота–боболарингни, сендан олдин ўтган шоҳларни қандай дафн қилишган бўлса, уларнинг шарафига қандай гулхан ёқишган бўлса, сенинг шарафингга ҳам шундай гулхан ёқишади. Йиғи–сиғи қилиб: “Вой, хожам!” дея марсия айтишади.” Эгамизнинг каломи шудир.”
6Еремиё пайғамбар буларнинг ҳаммасини Қуддусда Яҳудо шоҳи Зидқиёга айтди. 7Шу орада Бобил шоҳининг лашкарлари Қуддус, Лахиш ва Озикаҳ шаҳарларига ҳужум қилаётган эдилар. Яҳудонинг мустаҳкам шаҳарларидан ўшаларгина ёвга ҳанузгача таслим бўлмаган эди.

 

Қулларнинг озор чекиши

 

8Шоҳ Зидқиё Қуддусдаги бутун аҳоли билан аҳд қилиб, иброний қулларини озодликка чиқаришни эълон қилгандан кейин, Еремиёга Эгамизнинг сўзи аён бўлди.
9Зидқиё қилган аҳдга кўра, ҳамма иброний қулларига ва чўриларга озодлик берилиши лозим эди. Яҳудий биродарларни қулликда тутиш ман этилган эди. 10Аъёнлар билан бутун халқ аҳд шартларига кўнди. Улар ўз қуллари билан чўриларини озод қилишга, уларни бундан кейин қул қилиб олмасликка рози бўлган эдилар. Барча қулдорлар аҳдга риоя қилган ҳолда, қулларига озодлик беришди. 11Кейинчалик эса ўз фикрларидан қайтиб, озод қилган қул ва чўриларни мажбурлаб, ўзларига яна қул қилиб олишди.
12Шунда Эгамизнинг сўзи Еремиёга аён бўлди. 13Исроил халқининг Худоси — Эгамиз шундай демоқда: “Мен ота–боболарингизни Мисрдаги қулликдан олиб чиққанимда, улар билан аҳд қилиб, шундай деган эдим: 14Ўзини сизга сотиб, олти йил хизмат қилган ҳар бир иброний қулини озод қилинглар.” Аммо ота–боболарингиз айтганларимга эътибор бермадилар, Менга қулоқ солмадилар. 15Яқинда эса сизлар тавба қилган эдингизлар. Менинг номим билан аталган уйимда — ҳузуримда туриб, биродарларингизни озод қилишга аҳд қилган эдингиз. Менинг назаримда бу ишингиз тўғри эди. 16Кейин эса сизлар фикрингиздан қайтдингизлар. Мени бадном қилдингизлар. Ўз хоҳишига кўра, озод қилинган қулу чўриларингизни қайтариб олдингизлар, уларни қул бўлишга мажбур қилдингизлар.” 17Эгамиз шундай демоқда: “Сизлар Менга итоатсизлик қилиб, ёру дўстларингизни, қўни–қўшниларингизни қўйиб юбормадингиз, шунинг учун Мен сизларни қўйиб юбораман. Мана, уруш, қаҳатчилигу ўлатга йўлингиз очиқ! Аҳволингизни дунёдаги барча шоҳликлар кўриб, даҳшатга тушади. 18Аҳдимни бузган бу одамларни Мен жазолайман. Улар ҳузуримда аҳд тузган эдилар, бузоқни икки қисмга бўлиб, икки бўлаги орасидан ўтган эдилар. Аммо аҳд шартларига риоя қилмадилар. Шунинг учун Мен уларни бўғизланган бузоқнинг ҳолига тушираман. 19Бузоқнинг икки бўлаги орасидан ўтган Яҳудо аъёнларини, Қуддус маъмурларини, сарой амалдорларини, руҳонийларини ва халқ оммасини жазолайман. 20Улардан қасди борларга ўзларини топшираман, душман қўлига бераман. Жасадлари қушларга ва ёввойи ҳайвонларга ем бўлади. 21Яҳудо шоҳи Зидқиёни ҳам аъёнлари билан бирга душман қўлига бераман, улардан қасди борларга топшираман. Вақтинчалик чекинган Бобил шоҳининг лашкарларига уларни таслим қиламан. 22Мен буйруқ бериб, Бобилликларни бу шаҳарга қайтариб олиб келаман. Улар сизларга ҳужум қиладилар. Шаҳарни қўлга олиб, ўт қўядилар. Яҳудо шаҳарлари вайрон бўлади, у ерда ҳеч ким яшамайди.” Эгамизнинг каломи шудир.

 

35–БОБ

 

Еремиё ва Рахав насли

 

1Йўшиё ўғли шоҳ Ёҳайиқим ҳукмронлик қилган даврда Эгамиз Ўз сўзини Еремиёга аён қилди: 2“Қани бўлақол, Еремиё, Рахав хонадони ҳузурига бориб, у ердаги одамлар билан гаплаш. Сўнг Эганг уйидаги ён хоналарнинг бирига уларни таклиф қилгин–да, шаробдан қуйиб бер.” 3Мен бориб, Хаваззинёнинг невараси — Еремиё ўғли Язаниёни ака–укалари билан бирга, ҳамма ўғилларини ва бутун Рахав хонадонини чақириб, 4Маъбадга бошлаб келдим. Уларни Йихдалиё ўғли Ханон пайғамбарнинг ўғилларига қарашли хонага олиб кирдим. Бу хонанинг ёнида Маъбад аъёнларининг хонаси, тагида эса Шаллум ўғли Масиёнинг хонаси жойлашган эди. Масиё Маъбад дарвозабони бўлиб хизмат қилар эди. 5Мен дастурхонга идишларни тўлдириб шароб тортдим, пиёлалар қўйдим. Сўнг Рахаб наслига:
— Марҳамат қилиб, шаробдан ичинглар, — деб таклиф қилдим.
6Улар шундай дедилар:
— Биз шароб ичмаймиз. Aждодимиз Рахав ўғли Ёҳунадов бизга шундай амр қилган эди: “Зинҳор шароб ичманглар, болаларингиз ҳам ичмасин. 7Уйлар қурманглар, экин экманглар, узумзорлар барпо қилманглар, уларни ўзингизга мулк қилиб олманглар. Кўчиб борган жойингизда узоқ вақт яшай олишингиз учун, чодирларда кун кечиринглар.” 8Шунинг учун биз аждодимизнинг амрига бўйсуниб, ҳеч қачон шароб ичмаймиз, хотинларимиз ҳам, ўғил–қизларимиз ҳам шароб ичмайдилар. 9Ўзимиз учун уйлар қурмаймиз, бизда на узумзор, на дала бор, на экин экамиз. 10Биз аждодимиз Ёҳунадовнинг амрига итоат қилиб, бир умр чодирларда яшаб келдик. 11Аммо Бобил шоҳи Навухадназар бу юртга бостириб келгандан сўнг, Бобил ва Орам лашкарларидан қўрқиб, Қуддусга келишга қарор қилган эдик. Шу сабабдан ҳозир биз Қуддусда яшаб юрибмиз.
12Шундан сўнг Еремиёга Эгамизнинг қуйидаги сўзи аён бўлди. 13Исроил халқининг Худоси — Сарвари Олам унга шундай деди: “Қани бўл, Еремиё, Яҳудо халқи ва Қуддус аҳолисининг ҳузурига бориб, шундай деб таъна қил: Сизлар ўзи сабоқ оласизларми?! Менга итоат қилишни ўрганасизларми ўзи?! 14Ана, кўриб қўйинг, Рахав насли ўз аждодининг амрига итоат қилгани учун, бугунга қадар шаробни оғзига ҳам олмай юрибди. Мен эса сизларга қайта–қайта гапирган бўлсам ҳам, сизлар Менга итоат қилмадингизлар. 15Мен пайғамбар қулларимни олдингизга қайта–қайта жўнатдим. Улар орқали сизларни шундай деб огоҳлантирган эдим: “Сизларга ва ота–боболарингизга Мен берган бу юртда яшай олишингиз учун, ёмон йўлингиздан қайтинглар. Турмуш тарзингизни ўзгартиринглар. Бошқа худоларга эргашманглар. Уларга хизмат қилманглар.” Аммо сизлар қулоқ солмадингизлар, гапимга кирмадингизлар. 16Ёҳунадовнинг авлоди ўз аждоди буюриб кетган амрни ижро этди, бу халқ эса Менга итоат қилмади.”
17Шунинг учун Исроил халқининг Худоси, Парвардигори Олам — Эгамиз шундай демоқда: “Мен Яҳудо ва Қуддус аҳолисига гапирган эдим, аммо улар гапларимга қулоқ солмадилар, уларни чақирган эдим, аммо Менга жавоб бермадилар. Шунинг учун Ўзим айтган барча бало–қазоларни уларнинг бошларига ёғдираман.”
18Рахав хонадонига эса Еремиё шундай деди: “Исроил халқининг Худоси — Сарвари Олам демоқда: Сизлар аждодингиз Ёҳунадовнинг амрига итоат этдингиз, унинг насиҳатларини рад этмай, айтганларининг ҳаммасини бажардингиз, шунинг учун, 19Рахав ўғли Ёҳунадов авлодидан бўлган киши ҳузуримда абадулабад хизмат қиладиган бўлади.” Исроил халқининг Худоси — Сарвари Оламнинг каломи шудир.

 

36–БОБ

 

Борух ўрама қоғозга ёзилган сўзларни Маъбадда ўқийди

 

1Яҳудо шоҳи Йўшиё ўғли Ёҳайиқим ҳукмронлигининг тўртинчи йилида Еремиёга Эгамизнинг шу сўзи аён бўлди: 2“Ўрама қоғоз ол. Исроил, Яҳудо ва барча шоҳликларга қарши Мен айтган сўзларни ёзиб қўй. Сенга илк бор Йўшиё даврида аён қилган сўзимдан тортиб, то бугунга қадар айтган барча гапларимни ёз. 3Балки Яҳудо халқи Мен бошларига келтирмоқчи бўлган фалокатлар ҳақида эшитиб, ёвуз йўлларидан қайтар. Шунда Мен уларнинг гуноҳу айбларини кечираман.”
4Еремиё Нериё ўғли Борухни чақириб, Эгамизнинг айтган ҳамма сўзларини ёздирди. 5Сўнг Еремиё Борухга тайинлаб деди: “Эгамизнинг уйига кириш менга ман этилган. 6Шунинг учун рўза куни сен ўзинг у ерга борасан. У ердаги одамларга мен сенга ёздирган Эгамизнинг сўзларини ўрама қоғоздан ўқиб берасан. Ўша куни Яҳудонинг турли шаҳарларидан келган халойиқ Эгамизнинг уйида бўлади, улар ҳам ўқиганингни эшитишсин. 7Балки улар Эгамизга ёлвориб, ёвуз йўлларидан қайтишар. Ахир, Эгамиз қаҳру ғазабини уларга сочишини эълон қилди!” 8Нериё ўғли Борух Еремиёнинг айтганларини тўла–тўкис бажарди. У Эгамизнинг уйига борди, ўрама қоғозга битилган Эгамизнинг сўзларини ўқиди.
9Бу воқеа Яҳудо шоҳи Йўшиё ўғли Ёҳайиқим ҳукмронлигининг бешинчи йили, тўққизинчи ойида содир бўлди. Қуддус аҳолиси билан Яҳудо шаҳарларидан келган бутун халқ Эгамизга бағишлаб рўза тутган эди. 10Шунда Борух Эгамиз уйининг Янги дарвозаси ёнидаги юқори ҳовлида жойлашган Шофон ўғли котиб Гамариёнинг хонасидан туриб, ўрама қоғозга битилган Еремиёнинг сўзларини бутун халққа овоз чиқариб ўқиб берди.

 

Борух ўрамни аъёнларга ўқиб беради

 

11Гамариё ўғли Михиё ўрама қоғозга битилган Эгамизнинг сўзларини эшитгач, 12дарҳол шоҳ саройидаги котибнинг хонасига жўнади. Барча аъёнлар ўша ерда жамулжам бўлиб ўтирган экан: улар — котиб Элишама, Шамаё ўғли Далоё, Ахбор ўғли Элнатан, Шофон ўғли Гамариё, Ханониё ўғли Зидқиё ва бошқа аъёнлар эдилар. 13Борух ўрама қоғоздан халққа ўқиб берган барча сўзларни Михиё уларга айтиб берди. 14Аъёнлар Куши ўғли Шаламиё авлодидан бўлган Натаниё ўғли Ёҳудини Борухнинг олдига жўнатиб, шундай гапни айтиб юбордилар: “Халққа ўқиб берган ўрама қоғозни олиб, ҳузуримизга келгин.” Нериё ўғли Борух ўрама қоғозни олиб аъёнларнинг олдига борди. 15Аъёнлар Борухга: “Қани, ўтир, бизга ҳам ўрама қоғоздаги сўзларни ўқиб бер”, дедилар. Борух ўқиди. 16Аъёнлар эшитган сўзларидан ваҳимага тушиб, бир–бирига қараб қолдилар. Сўнг Борухга: “Бу ҳақда шоҳни хабардор қилишимиз зарур”, дедилар. 17Улар Борухдан сўрадилар:
— Буларни қаердан олиб ёздинг? Бу сўзларни сенга айтган мабодо Еремиё эмасми?
18— Ҳа, Еремиёнинг ўзи айтиб турди, мен эса унинг айтганларини сиёҳ билан ўрама қоғозга ёздим, — деб жавоб берди Борух.
19— Еремиё билан бориб, бирон жойга яшириниб олинглар, ҳеч ким бу ҳақда билмасин, — деб тайинлашди аъёнлар.

 

Шоҳ ўрама қоғозни ёқиб юборади

 

20Аъёнлар ўрама қоғозни котиб Элишаманинг хонасида қолдирдилар, ўзлари эса шоҳ ҳузурига бориб, ҳамма гапни етказдилар. 21Шоҳ ўрама қоғозни олиб келиш учун Ёҳудини жўнатди. Ёҳуди котиб Элишама хонасидан ўрама қоғозни олиб келиб, уни шоҳга ва шоҳ ҳузуридаги аъёнларга ўқиб берди. 22Кеч куз. Шоҳ қишки саройида ўтирар, ёнидаги манқалда ўт ёниб турар эди. 23Ёҳуди ўрама қоғоздан уч–тўрт устунни ўқиб бўлиши биланоқ, шоҳ Ёҳайиқим котибнинг пичоқчаси билан ўрамнинг ўша қисмини қирқиб, манқалдаги оловга ташлайверди. У ўрама қоғознинг ҳаммасини оловда ёндириб бўлгунча шундай қилаверди. 24Ўрама қоғоздаги сўзларни эшитган шоҳ билан хизматкорлар қўрқмадилар, қайғудан кийимларини йиртмадилар. 25Элнатан, Далоё ва Гамариё шоҳга ёлвориб, ўрама қоғозни ёндирманг, деб илтимос қилган бўлсалар ҳам, шоҳ уларга қулоқ солмади. 26У шаҳзода Ярахмалга, Озриёл ўғли Сараёга ва Абдал ўғли Шаламиёга, Еремиё пайғамбарни ва котиб Борухни тутиб келинглар, деб буюрди. Эгамиз эса Еремиё билан Борухни яшириб қўйган эди.

 

Еремиё Худонинг сўзларини бошқатдан ёздиради

 

27Еремиё Борухга ёздирган ўрама қоғозни шоҳ ёқиб юборгандан кейин, Еремиёга Эгамизнинг қуйидаги сўзи аён бўлди: 28“Еремиё, бошқа бир ўрама қоғоз ол. Унга Яҳудо шоҳи Ёҳайиқим ёндириб юборган аввалги ўрама қоғоздаги ҳамма сўзларни ёз. 29Яҳудо шоҳи Ёҳайиқимга эса шундай деб айт: Эгамиз демоқда:
— Ўрама қоғозда “Бобил шоҳи албатта келади, юртни вайрон қилади, одамлару ҳайвонларни қириб ташлайди”, деб ёзилгани учун, сен Еремиёга дўқ қилибсан, ўрама қоғозни ёқиб юборишга журъат этибсан. 30Шунинг учун, эй Яҳудо шоҳи Ёҳайиқим, Эгамиз сен ҳақингда шундай демоқда: Сенинг авлодингдан биронтаси ҳам Довуд тахтида ўтирмайди. Сенинг жасадингни одамлар улоқтириб юборишади, ўлигинг куннинг жазирамасигда, туннинг совуғида қолади. 31Мен сени, сенинг авлодингу аъёнларингни қилган гуноҳларингиз учун жазолайман. Ўзим айтган барча фалокатларни сизларнинг бошингизга, Қуддус аҳолиси ва Яҳудо халқининг бошига ёғдираман, чунки сизлар Менга қулоқ солмадингизлар.”
32Еремиё бошқа бир ўрама қоғоз олиб, Нериё ўғли котиб Борухга берди. Сўнг Яҳудо шоҳи Ёҳайиқим ёндириб юборган аввалги ўрама қоғоздаги барча сўзларни унга ёздирди. Аммо бу сафар ўрамга шунга ўхшаш мазмундаги кўп хабарлар қўшилган эди.

 

37–БОБ

 

Шоҳ Зидқиё Еремиёдан маслаҳат сўрайди

 

1Бобил шоҳи Навухадназар Йўшиё ўғли Зидқиёни Ёҳайиқим ўғли Ёҳайихиннинг ўрнига Яҳудо шоҳи қилиб тайинлади. 2Аммо на шоҳ, на аъёнлари, на юртдаги халқ Эгамизнинг Еремиё орқали айтган сўзларига қулоқ солар эдилар.
3Шоҳ Зидқиё Шаламиё ўғли Ёҳухал билан Масиё ўғли руҳоний Зафаниёни Еремиё пайғамбарнинг олдига юборар экан, шу гапларни айттириб юборди: “Илтимос, биз учун Эгамиз Худога илтижо қил.” 4Еремиё шу вақтгача қамоққа олинмаганлиги учун, халқ орасида бемалол юрар эди. 5Шу орада фиръавн лашкарлари Мисрдан чиқишди. Қуддусни қамал қилиб турган Бобилликлар бу хабарни эшитишгач, Қуддусдан чекиндилар.
6Шунда Эгамиз сўзини Еремиёга аён қилди. 7Исроил халқининг Худоси — Эгамиз шундай демоқда: “Худонинг сўзини билмоқчи бўлиб, икковингизни олдимга юборган Яҳудо шоҳига шундай деб айтинг: Сизларга ёрдам бермоқчи бўлиб келаётган фиръавн лашкарлари ўзларининг юрти — Мисрга қайтиб кетишади. 8Бобилликлар эса Қуддусга қайтиб келиб, шаҳарга қарши жанг қиладилар. Улар шаҳарни қўлга олиб, ёндириб юборадилар.”
9Эгамиз яна шундай демоқда: “Бобилликлар энди қайтиб келишмайди, деб ўзларингизни алдаманглар, чунки улар албатта қайтиб келишади. 10Борди–ю, сизлар Бобилликларнинг бутун лашкарини мағлуб қилганингизда ҳам, уларнинг чодирларида қолган ярадорлар келиб, шаҳрингизга ўт қўйган бўларди.”

 

Еремиё зиндонга ташланади

 

11Фиръавн лашкарлари яқинлашиб келаётганлиги учун, Бобилликлар Қуддусдан чекиндилар. 12Шунда Еремиё Бенямин ҳудудидаги халқ орасида ўзига тегишли ер улушини кўриш учун Қуддус шаҳридан кетмоқчи бўлди. 13У Қуддуснинг Бенямин дарвозасига етиб олгач, соқчилар бошлиғи Йириё: “Сен Бобилликларнинг олдига қочиб кетмоқчисан”, деб уни қамоққа олди. Йириё Шаламиёнинг ўғли, Ханониёнинг невараси эди. 14“Ёлғон! — деди Еремиё — Мен Бобилликларнинг олдига қочмоқчи эмасман.” Аммо Йириё Еремиёнинг гапига қулоқ солишни истамай, уни ҳибсга олиб, аъёнларнинг олдига олиб борди. 15Аъёнлар Еремиёдан ғазабланиб, уни калтаклашди. Сўнг котиб Йўнатаннинг зиндонга айлантирилган уйига қамаб қўйишди. 16Шундай қилиб, Еремиё узоқ вақт зиндон ҳужраларидан бирида ётди.
17Орадан вақт ўтди. Шоҳ Зидқиё Еремиёни саройига чақиртириб:
— Эгамиздан бирон хабар борми? — деб яширинча сўради.
— Ҳа, бор, — деди Еремиё. — Сиз Бобил шоҳининг қўлига тушасиз. 18Нега улар мени зиндонга ташлашди? Мен аъёнларингизга ва бу халққа қарши нима гуноҳ қилибман?! — деди яна у. 19— “Бобил шоҳи сизга ҳужум қилмайди, юртимизга у тажовуз қилмайди”, деб башорат қилган пайғамбарларингиз қани?! 20Ёлвораман, Олампаноҳим, илтижоимни рад этманг, мени котиб Йўнатаннинг уйига қайтариб юборманг. У ерда адои тамом бўламан.
21Шоҳ Зидқиё, Еремиёни соқчилар ҳовлисига қамаб қўйинглар, шаҳарда нон қолмагунча, ҳар куни унга новвой растасидан биттадан нон олиб беринглар, деб буюрди. Шундай қилиб, Еремиё соқчилар ҳовлисида қолди.

 

38–БОБ

 

Еремиёни сардобага ташлашади

 

1Маттон ўғли Шафатиё, Пашхур ўғли Гадалиё, Шаламиё ўғли Юхал ва Малкиё ўғли Пешхур Еремиёнинг халққа айтган шу сўзларини эшитган эдилар: 2“Эгамиз демоқда: Шаҳарда қолганлар қиличдан, қаҳатчилик ва ўлатдан нобуд бўладилар. Бобилликларнинг олдига чиққанлар эса тирик қоладилар. Бундай одамлар ҳеч бўлмаганда ўз жонларини сақлаб қоладилар.”
3Улар яна Эгамизнинг Еремиё орқали айтган шу сўзларни ҳам эшитган эдилар: Эгамиз демоқда: “Бобил шоҳининг лашкарлари албатта бу шаҳарни таслим қилиб, қўлга киритадилар.”
4Аъёнлар шоҳга арз қилиб:
— Бу одамни йўқ қилиш керак! — дедилар, — чунки у ўзининг бемаъни гаплари билан шаҳарда қолган жангчилару одамларнинг руҳини туширмоқда. У халқимизнинг фойдасини эмас, зарарини кўзламоқда.
5— Жуда соз, — деди шоҳ, — у билан хоҳлаганингизни қилинг. Мен сизларга монелик қила олмайман.
6Аъёнлар Еремиёни ушлаб, арқонларга боғлаб сардобага туширдилар. Соқчилар ҳовлисидаги бу сувсиз сардоба шаҳзода Малкиёга тегишли бўлиб, сардобада балчиқдан бошқа ҳеч нарса йўқ эди. Еремиё балчиққа ботиб қолди.
7Шоҳ саройининг амалдори Ҳабашистонлик Обидмалек Еремиё сардобага ташланганлиги ҳақида хабардор бўлди. Шоҳ ўша пайтда Бенямин дарвозасидаги маҳкамада эди. 8Обидмалек саройдан чиқди–да, шоҳнинг олдига бориб деди:
9— Шоҳ ҳазратлари, Еремиё пайғамбарни сардобага ташлаган одамлар қабиҳлик қилишибди. Шаҳарда нон қолмаган бўлса, Еремиё у ерда очликдан ўлади–ку.
10Шоҳ Ҳабашистонлик Обидмалекка шундай амр қилди:
— Бу ердан ўттизта одамни олгинда, бориб Еремиёни сардобадан чиқариб ол. Тағин у ерда ўлиб қолмасин.
11Обидмалек ёнига одамларни олиб, сарой хазинасининг остки қисмида жойлашган хонага кирди. У ердан эски–туски кийимлар ва латта–путта топиб, уларни арқонларга боғлаб, Еремиёга туширди. 12Сўнг Еремиёга деди: “Арқон танангизга ботмаслиги учун, латталарни арқон билан қўлтиғингиз орасига қўйинг.” Еремиё айтилгандай қилди. 13Одамлар Еремиёни арқонлар ёрдамида сардобадан чиқариб олдилар. Еремиё соқчилар ҳовлисида қолди.

 

Зидқиё Еремиёга маслаҳат солади

 

14Шоҳ Зидқиё Еремиё пайғамбарни чақиртирди, уни Эгамиз Маъбадининг учинчи киришида кутиб олди.
— Сендан бир нарса сўрамоқчиман, — деди шоҳ. — Мендан ҳеч нарса яшира кўрма.
15— Сизга ҳақиқатни айтсам мени ўлдиришингиз аниқ, — деди Еремиё. — Сизга маслаҳат берганим билан, барибир қулоқ солмайсиз.
16Шоҳ Зидқиё Еремиёга махфий равишда онт ичиб деди:
— Бизга ҳаёт бахшида этган Худо шоҳид, мен сени ўлдирмайман. Жонингга қасд қилаётган одамларнинг қўлига ҳам сени топширмайман.
17Шундан кейин Еремиё Зидқиёга деди:
— Исроил халқининг Худоси, Парвардигори Олам — Эгамиз демоқда: Агар сиз Бобил шоҳининг аъёнларига таслим бўлсангиз, ўз жонингизни сақлаб қоласиз, бу шаҳар ҳам оловга ем бўлмайди. Сиз ва бутун хонадонингиз тирик қоласизлар. 18Борди–ю, Бобил шоҳининг аъёнларига таслим бўлмасангиз, Бобилликлар бу шаҳарни енгиб, унга ўт қўядилар, ўзингиз ҳам уларнинг қўлидан қочиб қутулолмайсиз.
19— Мен Бобилликлар томонга қочиб ўтган яҳудийлардан қўрқаман, — деди шоҳ. — Бобилликлар мени уларнинг қўлига топширишса, улар мени хўрлашади.
20— Топширишмайди, — деди Еремиё. — Айтганларимни қилиб, Эгамизнинг сўзига итоат қилсангиз, ҳаммаси яхши бўлади, жонингизни сақлаб қоласиз. 21Борди–ю, таслим бўлишдан бош тортсангиз, Эгамиз менга ваҳий орқали аён қилганлари бажо бўлади: 22Саройингизда қолган ҳамма аёллар Бобил шоҳининг аъёнлари олдига чиқарилади. Ўша аёллар сизга шундай дейишади:

 

Ишонган дўстларингиз
Сизни алдаб, енгиб кетишди.
Оёғингиз лойга ботганда,
Ишонган дўстларингиз сизни ташлаб кетишди.

 

23Сизнинг хотину бола–чақаларингиз Бобилликларнинг олдига чиқарилади. Сиз ўзингиз ҳам Бобилликларнинг қўлидан қочиб қутула олмайсиз. Бобил шоҳи сизни қўлга тушириб, шаҳарни ёндириб юборади.”
24— Суҳбатимиз ҳақида ҳеч кимга оғиз очма, акс ҳолда ўласан, — деди Зидқиё Еремиёга. 25— Борди–ю, аъёнлар сен билан гаплашганимни билиб қолиб, сенга: “Шоҳ билан нималар ҳақида гаплашдинг? Биздан бирон нарсани яширмай айт, бўлмаса ўласан”, — деб айтишса, 26сен уларга: “Мени Йўнатаннинг уйига қайтариб юборманг, шоҳим, акс ҳолда у ерда адои тамом бўламан, деб илтижо қилдим”, дея жавоб бер.
27Аъёнлар Еремиёнинг олдига келиб, уни сўроққа тутишди. Еремиё шоҳ буюрган гапларни айтиб, жавоб берди. Шундан кейин аъёнлар унга бошқа савол бермадилар, чунки шоҳ билан Еремиё орасида бўлган суҳбатни ҳеч ким эшитмаган эди. 28Еремиё Қуддус қулаган кунга қадар соқчилар ҳовлисида қолди.

 

39–БОБ

 

Қуддус қулайди

 

1Яҳудо шоҳи Зидқиё ҳукмронлигининг тўққизинчи йили, ўнинчи ойида Бобил шоҳи Навухадназар Қуддусга қарши бор қўшини билан келиб, шаҳарни қамал қилди. 2Зидқиё ҳукмронлигининг ўн биринчи йили, тўртинчи ойининг тўққизинчи кунида Бобилликлар Қуддус деворини ёриб, шаҳарга кирдилар. 3Шаҳар қўлга олингач, Бобил шоҳининг ҳамма аъёнлари шаҳарнинг Ўрта дарвозасидаги маҳкамаларда қўмондонлик қароргоҳини жойлаштирдилар. Аъёнларнинг орасида Наргалшаразар, Самгарнаву, бош маслаҳатчи Сарсаҳим ва амалдор Наргалшаразар бор эдилар. 4Яҳудо шоҳи Зидқиё ва унинг ҳамма лашкарлари уларни кўрдилару қочдилар. Улар ярим кечаси шоҳнинг боғи орқали ўтиб, икки девор орасидаги дарвозадан чиқдилар–да, Иордан водийсига қараб кетдилар. 5Аммо Бобил лашкарлари Зидқиёнинг орқасидан қувиб, Ерихо текислигида уларга етиб олишди. Улар Зидқиёни қўлга олиб, Хомат юртидаги Ривло шаҳрига — Бобил шоҳи Навухадназарнинг ҳузурига олиб боришди. Шоҳ Навухадназар Зидқиёни ҳукм қилди, 6Ривлода Зидқиёнинг ўғилларини кўзи олдида ўлдирди, сўнг ҳамма Яҳудо аъёнларини қатл қилди. 7Зидқиёнинг эса кўзларини ўйиб, Бобилга олиб кетиш учун кишанлади. 8Бобилликлар шоҳ саройига ва одамларнинг уйларига ўт қўйиб, Қуддус деворларини йиқитдилар. 9Қўриқчилар сардори Набизарадон шаҳарда қолган бутун халқни, Бобил шоҳи томонга ўтган қочоқларни Бобилга асир қилиб олиб кетди. 10У Яҳудо юртида ҳеч вақоси бўлмаган қашшоқ одамларнигина қолдирди. Ўша одамларга дала ва узумзорларни берди.

 

Еремиё озод бўлади

 

11Шоҳ Навухадназар қўриқчилар сардори Набизарадон орқали Еремиёга оид қуйидаги амрни берди: 12“Еремиёни қарамоғингизга олиб, унга яхши қаранглар. Асло зарар етказманглар, сизлардан нима сўраса бажаринглар.” 13Қўриқчилар сардори Набизарадон, бош назоратчи Навушазбон, шоҳ маслаҳатчиси Наргалшаразар ва Бобил шоҳининг ҳамма бош амалдорлари одам юбориб, 14Еремиёни қўриқчилар ҳовлисидан олиб келишини буюрдилар. Уни эсон–омон уйига элтиб қўйиш учун, Гадалиёга топширдилар. Гадалиё Охихамнинг ўғли, Шофонинг невараси эди. Шундай қилиб, Еремиё ўз халқининг орасида қолди.

 

Обидмалек

 

15Еремиё соқчилар ҳовлисида қамоқда ўтирганда, унга Эгамизнинг сўзи аён бўлган эди: 16“Ҳабашистонлик Обидмалекнинг олдига бориб, шундай деб айт: Исроил халқининг Худоси — Сарвари Олам айтмоқда, Мен айтган сўзларимни бажо қиламан. Бу шаҳарга яхшилик эмас, ёмонлик келтираман. Сен ўзинг бунинг гувоҳи бўласан.” 17Эгамиз яна шундай демоқда: “Лекин ўша куни Мен сени қутқариб қоламан. Ўзинг қўрқадиган одамларнинг қўлига сени бермайман. 18Сени, албатта қутқараман, жангда ҳалок бўлмайсан. Менга умид боғлаганинг учун, жонинг омон бўлади.” Эгамизнинг каломи шудир.

 

40–БОБ

 

Еремиё Гадалиё билан қолади

 

1Қўриқчилар сардори Набизарадон Еремиёни Бобилга олиб кетилаётган Қуддус ва Яҳудо асирлари орасидан занжирбанд ҳолда топиб олиб, уни Рама шаҳрида озод қилди. Шундан сўнг Еремиёга Эгамизнинг сўзи аён бўлди. 2Қўриқчилар сардори Набизарадон Еремиёни ёнига чақириб шундай деди: “Эганг Худо, бу юртга фалокат келтираман, деб айтган эди. 3Мана, ҳозирги кунда Эганг айтганини қилиб, юртингга фалокат келтирди, чунки сизлар Эгангизга қарши гуноҳ қилдингизлар, Унинг айтганини қилмадингизлар. Шу сабабдан бундай кулфат бошингизга тушди. 4Ҳозир мен қўлингдаги кишанларни ечаман, сени озод қиламан. Агар мен билан Бобилга бормоқчи бўлсанг, марҳамат, сенга яхши қарайман. Борди–ю, Бобилга боришни истамасанг, ихтиёринг ўзингда. Мана, бутун юрт сенинг рўпарангда турибди, хоҳлаган ерингга боравер. 5Бу юртда қоладиган бўлсанг, Охихам ўғли Гадалиёнинг олдига бор. Бобил шоҳи Гадалиёни Яҳудо шаҳарларига ҳоким қилиб тайинлади. Гадалиё Шофон деган одамнинг неварасидир. Сен унинг ёнида қолиб, халқинг орасида яшашинг мумкин ёки хоҳлаган жойингга боришинг мумкин.” Қўриқчилар сардори Еремиёга егулик билан совға бериб, озод қилди. 6Еремиё Миспах шаҳрига — Охихам ўғли Гадалиёнинг олдига бориб, юртда қолган одамлар орасида ўрнашди.

 

Яҳудо ҳокими Гадалиё

 

7Баъзи яҳудий лашкарбошилари ва жангчилар таслим бўлмаган эдилар. Охихам ўғли Гадалиёни Бобил шоҳи юртга ҳоким қилиб тайинлаганини, юртда қолган энг қашшоқ эркак, аёллар ва болаларни Гадалиенинг ихтиёрига топширганини улар эшитдилар. 8Сўнг Миспахга келиб, Гадалиёга учрашдилар. Келганлар — Натаниё ўғли Исмоил, Кариёх ўғли Йўханон, Танхумат ўғли Сараё, Натуфолик Эфайнинг ўғиллари, Махолик Язаниё ва уларнинг лашкарлари эди. 9Гадалиё келганларга ва уларнинг одамларига шундай деб, онт ичди: “Бобилликларга тобе бўлишдан қўрқманглар. Юртда ўрнашиб, Бобил шоҳига хизмат қилаверинглар, шунда ҳаммаси яхши бўлади. 10Мен эса Миспахда қоламан. Келадиган Бобилликларнинг олдида вакилингиз бўламан. Сизлар ўрнашиб олган шаҳарларингизда яшайверасизлар. Меваларни йиғиштириб олинглар, шароб ва зайтун мойини тайёрлаб, ғамлаб қўйинглар.”
11Бобил шоҳи баъзи одамларга Яҳудо юртида қолишга ижозат берганини ва Гадалиёни ҳоким қилиб тайинлаганини Мўаб, Оммон, Эдом ва бошқа юртларда яшаётган яҳудийлар ҳам эшитишди. 12Шунда улар сургун қилинган ҳамма жойлардан Яҳудо юртига — Миспахдаги Гадалиёнинг олдига қайтиб келишди. У ердан бир талай мева йиғиштириб, кўп шароб тайёрлашди.

 

Гадалиёни ўлдириб кетишади

 

13Бир куни Кариёх ўғли Йўханон ва қирлардаги лашкарбошилар Миспахга Гадалиёнинг олдига келиб сўрадилар: 14“Оммон шоҳи Баалис сизни ўлдиртириш учун Натаниё ўғли Исмоилни юборганидан хабарингиз борми?” Аммо Гадалиё уларга ишонмади. 15Шунда Йўханон ҳеч кимга билдирмай Гадалиёга деди: “Ижозат беринг, бориб Исмоилни ўлдирай. Бу ҳақда ҳеч ким билмайди. Нима учун у сизни ўлдиришига йўл қўйишимиз керак? Борди–ю, Исмоил ниятига етса, атрофингизга йиғилган барча яҳудийлар тарқалиб кетадилар, Яҳудода қолган одамларнинг боши эса балога қолади.” 16Аммо Гадалиё: “Ундай қилма! Исмоил ҳақида айтган гапларинг ёлғон”, деди.

 

41–БОБ

 

1Ўша йилнинг еттинчи ойида шоҳ Зидқиёнинг бош лашкарбошилардан бири бўлган Натаниё ўғли Исмоил ўнта одами билан бирга Миспахга — Охихам ўғли Гадалиёнинг ҳузурига борди. Исмоил шоҳ уруғидан бўлган Элишаманинг набираси эди. Гадалиё келганлар билан бирга дастурхон атрофида ўтириб овқатланаётганда, 2Натаниё ўғли Исмоил ва у билан келган ўнта одам қиличларини яланғочлаб, Бобил шоҳи ҳоким қилиб тайинлаб кетган Гадалиёни чопиб ташлади. 3Гадалиё билан бирга Миспахда бўлган ҳамма яҳудийларни Исмоил қиличдан ўтказди. У ердаги Бобиллик сипоҳларни ҳам ўлдирди.
4Эртаси куни Гадалиё ўлдирилганлиги ҳақидаги хабар тарқалмай туриб, 5Шакам, Шилў ва Самариядан саксонта одам келди. Улар қайғудан соқолини олган, кийимларини йиртган, таналарини тилган эдилар. Улар дон ва тутатқиларни назр қилиш учун Маъбадга кетаётган эдилар. 6Натаниё ўғли Исмоил уларни кутиб олиш учун Миспахдан йиғлаб чиқди. Уларга яқинлашгач: “Қани ичкарига, Гадалиёнинг олдига киринглар”, деди. 7-9Улар шаҳарга киришлари биланоқ, Исмоил билан унинг одамлари уларни ҳам қириб ташладилар. Аммо келганлардан ўнтаси Исмоилга ёлвориб дедилар: “Илтимос, бизни ўлдирма! Далаларда яшириб қўйган буғдой, арпа, зайтун мойи ва асалимиз бор.” Исмоил уларни ўлдирмай, ҳаётларини асраб қолди. Ўлдирган одамларнинг жасадларини эса катта сардобага ташлади. У жасадларга тўлдирган бу сардобани Яҳудо шоҳи Осо Исроил шоҳи Башо ҳужум қилган пайтда қурдирган эди. 10Исмоил Миспахда омон қолган ҳамма одамларни асир қилиб олди. Уларнинг орасида Бобиллик қўриқчилар сардори Набизарадон Гадалиёнинг ихтиёрига топширган маликалар ва Миспахдаги ҳамма одамлар бор эди. Натаниё ўғли Исмоил уларнинг ҳаммасини асир қилиб, Оммон юртига жўнади.
11Натаниё ўғли Исмоилнинг қилган жиноятлари ҳақида Кариёх ўғли Йўханон ва лашкарбошилар хабар топдилар. 12Улар бор одамларини тўплаб, Исмоил билан жанг қилиш учун йўлга тушдилар. Улар Исмоилга Гивондаги катта ҳовуз ёқасида етиб олдилар. 13Исмоилнинг асирлари Кариёх ўғли Йўханонни ва унинг ёнидаги ҳамма лашкарбошиларни кўриб, хурсанд бўлиб кетишди. 14Исмоил Миспахдан асир қилиб олган ўша одамларнинг ҳаммаси орқага — Кариёх ўғли Йўханоннинг олдига югуриб келишди. 15Натаниё ўғли Исмоил эса саккизта одами билан Йўханондан қочиб, Оммон юртига кетди. 16Шундай қилиб, Кариёх ўғли Йўханон ва унинг лашкарбошилари Миспахдаги фожиада омон қолган аёлу бола–чақаларни, сарой амалдориларию жангчиларни Гадалиёнинг қотили Исмоилнинг қўлидан озод қилдилар. Уларни ўзлари билан Гивондан олиб кетдилар. 17-18Йўханон лашкарлари Бобилликлардан қўрққанлари учун, Мисрга йўл олдилар. Чунки Бобил шоҳи юртга ҳоким қилиб тайинлаган Гадалиёни Исмоил ўлдирган эди. Сўнг ҳаммаси йўлда Байтлаҳм ёнидаги Химхам қўнолғасида тўхтадилар.

 

42–БОБ

 

Халқ Еремиёдан ибодат қилишини сўрайди

 

1Ҳамма лашкарбошилар, Кариёх ўғли Йўханон, Ҳўшайё ўғли Озариё ва каттаю кичик одам 2Еремиёнинг олдига бориб, шундай дедилар: “Илтимос, бир оғиз гапимизга қулоқ солинг. Эгангиз Худога биз учун ибодат қилинг, тирик қолганлар учун сўранг. Ўзингиз кўриб турибсиз, илгарилари биз ниҳоятда кўпчилик эдик, энди эса саноқли одам қолдик. 3Биз қаерга боришимизни, нима қилишимизни Эгангиз Худо бизга кўрсатсин.” 4Еремиё пайғамбар уларга шундай жавоб берди: “Яхши, илтимосингизга биноан Эгамиз Худога ибодат қиламан. Эгамиз нимаики деса ҳаммасини сизларга айтаман, ҳеч нарсани сизлардан яширмайман.” 5Улар эса Еремиёга шундай дедилар: “Агар биз Эгангиз Худонинг сиз орқали айтган биронта сўзига риоя қилмасак, Унинг Ўзи орамизда адолатли ва садоқатли шоҳид бўлсин. 6Биз Эгамиз Худонинг ҳамма амрларига, яхши ёки ёмон бўлишидан қатъий назар, итоат қиламиз. Эгамиз Худога итоат қилсак, ҳаммаси яхши бўлади.”

 

Еремиёнинг ибодатига Эгамиз жавоб беради

 

7Орадан ўн кун ўтди. Еремиёга Эгамизнинг сўзи аён бўлди. 8Еремиё Кариёх ўғли Йўханонни, лашкарбошиларни ва одамларнинг каттаю кичигини тўплаб, 9уларга шундай деди:
— Мен илтимосингизга биноан Исроил халқининг Худоси — Эгамизга илтижо қилдим. У менга шундай деди: 10“Энди шу юртда қолсангизларгина Мен сизларни барбод қилмайман, балки қайта бунёд этаман, қўпориб ташламайман, балки мустаҳкам ўрнаштираман. Сизларнинг бошингизга фалокат келтирганимдан пушаймонман.” 11Эгамиз шундай деб айтди: “Бундан буён Бобил шоҳидан қўрқманглар. Мен сизлар билан биргаман. Шундай экан, ундан қўрқманглар. Ўзим сизларни қутқараман, унинг қўлидан озод қиламан. 12Мен сизларга раҳм–шафқат қиламан. Бобил шоҳи сизларга ачиниб, она юртингизга ўрнаштиради.” 13Аммо Эгангиз Худога бўйсунмай: “Бу ерда қолмаймиз. 14Мисрга кетамиз, у ерда уруш кўрмаймиз, бурғу садоларини эшитмаймиз, нонга зор бўлмаймиз, у ерда яшаймиз”, деб айтадиган бўлсангизлар, 15эй Яҳудо халқининг омон қолганлари, Эгамизнинг сўзини эшитиб қўйинглар! Исроил халқининг Худоси — Сарвари Олам шундай демоқда: “Агар сизлар Мисрга бориб, у ерда ўрнашиб олишни қарор қилган бўлсангизлар, 16ўша ерга борганингизда ўзларингиз қўрқаётган урушга дуч келасизлар. Сизлар очарчиликдан қўрқяпсизлар, аммо очарчилик кетингиздан Мисрга эргашиб боради, у ерда нобуд бўласизлар. 17Мисрга бориб, у ерда ўрнашиб олишга жазм қилган ҳар бир киши қиличдан, очарчилик ва ўлатдан нобуд бўлади. Ундай одамлардан биронтаси ҳам тирик қолмайди, Мен уларнинг бошларига келтирадиган кулфатдан ҳеч ким қочиб қутулмайди.”
18Исроил халқининг Худоси Сарвари Олам шундай демоқда: “Агар сизлар Мисрга боргудек бўлсангизлар, Мен Қуддус аҳолисига ёғдирган қаҳримни Мисрда сизларнинг устингизга ёғдираман. Аҳволингизни одамлар кўрганда даҳшатга тушади. Сизларни мазах қилиб, номингизни қарғишларда ишлатишади. Сизлар бу юртни бошқа ҳеч қачон кўрмайсизлар.” 19Эй, Яҳудо халқининг омон қолганлари, Эгамиз сизларга, Мисрга борманглар, деб айтди. Билиб қўйинглар, бугун мен сизларни огоҳлантириб қўйяпман, 20сизлар катта хато қиляпсизлар. Ўзларингиз мени Эгангиз Худонинг олдига жўнатиб: “Илтимос, Эгамиз Худога илтижо қил, Эгамиз Худо нима деса, ҳаммасини қиламиз”, деган эдингизлар. 21Эгангиз Худонинг менга айтган ҳамма сўзларини бугун сизларга айтдим, аммо сизлар Унинг айтган биронта сўзига итоат қилишни хоҳламаяпсизлар. 22Сизларга айтиб қўяй: бормоқчи бўлаётган жойингизда сизлар қиличдан, очарчилик ва ўлатдан нобуд бўласизлар.

 

43–БОБ

 

Еремиёни Мисрга олиб кетишади

 

1Еремиё Эгаси Худо ўзига аён қилган бу сўзларнинг ҳаммасини бутун халққа айтиб бўлгач, 2Ҳўшайё ўғли Озариё, Кариёх ўғли Йўханон ва бошқа сурбетлар Еремиёга шундай дедилар: “Ёлғон гапиряпсан! Эгамиз Худо сенга, Мисрга бориб яшаманглар, деб айтмаган. 3Нериё ўғли Борух сени гижгижлаб юрибди. У бизни Бобилликларнинг қўлига тушириб, ҳалок қилмоқчи ёки сургун қилиб юбормоқчи.” 4Шундай қилиб, Кариёх ўғли Йўханон, лашкарбошилар ва бутун халқ Эгамизнинг амрига итоат қилмадилар, улар Яҳудо юртида қолишдан бош тортдилар. 5Яҳудога турли юртлардан қайтиб келган ҳамма одамларни Кариёх ўғли Йўханон ва лашкарбошилар ўзлари билан олиб кетдилар. 6Булардан ташқари, улар қўриқчилар сардори Набизарадон Охихам ўғли Гадалиё ёнида қолдириб кетган ҳамма эркагу аёлларни, бола–чақа, маликалар, Еремиё пайғамбар ва Нериё ўғли Борухни ҳам ўзлари билан олиб кетдилар. 7Улар Эгамизнинг амрига итоат қилмай, Мисрга жўнаб, Тахпанхас шаҳрига етиб бордилар.
8Тахпанхасда Еремиёга Эгамизнинг қуйидаги сўзи аён бўлди: 9“Яҳудийларнинг кўзи олдида катта тошларни ол. Бу тошларни Тахпанхас шаҳридаги фиръавн саройининг кираверишига, ҳовлидаги ғишт йўлаги остига кўмиб қўй. 10Сўнг яҳудийларга шундай деб айт: Исроил халқининг Худоси — Сарвари Олам демоқда: Мен Бобил шоҳи қулим Навухадназарни бу ерга олиб келаман. У мана шу кўмилган тошларнинг устига тахтини ўрнатиб, шоҳона чодирини тикади. 11У келиб Мисрни вайрон қилади, ҳар бир одам пешанасидагини кўради:

 

Баъзилар ўлатга йўлиқиб, нобуд бўлади,
Баъзилар асирликка тушиб, сургун қилинади,
Баъзилар қиличдан ўтказилади.

 

12Менинг амрим билан Навухадназар Миср худоларининг саждагоҳларига ўт қўяди. Баъзи бутларини ёндиради, баъзиларини ўзи билан олиб кетади. Қўйчивон тўнини бит–бургадан астойдил тозалагандай, Навухадназар ҳам Миср юртини қиртишлаб тозалайди. Сўнг соғ–саломат ўз юртига қайтиб кетади. 13У Мисрдаги Қуёш саждагоҳига ўрнатилган бутсимон тошларни бузиб ташлайди. Миср худоларининг саждагоҳларини ёқиб юборади.”

 

44–БОБ

 

Эгамиз Мисрдаги яҳудийларга танбеҳ беради

 

1Мисрнинг шимолидаги Мигдол, Тахпанхас ва Нуф шаҳарларида, шунингдек Мисрнинг жанубида истиқомат қилаётган яҳудийлар тўғрисида Еремиёга Эгамиз шу сўзини аён қилди: 2“Исроил халқининг Худоси — Сарвари Олам шундай демоқда:
— Мен Қуддус ва Яҳудонинг ҳамма шаҳарларига келтирган барча фалокатларни сизлар ўз кўзингиз билан кўрдингизлар. Ўша шаҳарлар ҳозир хароб бўлиб, ҳувиллаб ётибди. 3Яҳудо одамлари қабиҳ ишлари билан Мени ғазаблантирдилар. Улар бегона худоларга сиғиниб, қурбонликлар куйдирдилар. Бу бегона худоларни на уларнинг ўзлари, на сизлар, на ота–боболарингиз биладилар. 4Мен Яҳудо халқи олдига пайғамбар қулларимни қайта–қайта жўнатдим. “Мен нафратланадиган жирканч ишларингизни қилманглар” деб халқимдан ўтинган эдим. 5Аммо Яҳудо халқи қулоқ солмади, гапларимга эътибор ҳам бермади. Қабиҳликларидан қайтмади, бегона худоларга қурбонликлар қилишда давом этди. 6Шунда аччиқ ғазабим Яҳудо шаҳарлари билан Қуддус кўчаларига ловуллаган олов бўлиб тушди. Ҳозир ўша жойлар ҳувиллаб, ташландиқ бўлиб ётибди.”
7Энди Исроил халқининг Худоси, Парвардигори Олам — Эгамиз шундай демоқда: “Нега ўз бошингизга бундай фалокат келтирмоқчисизлар?! Яҳудо юртидан келган эркагу аёл, бола–чақанинг бошига етиб, ҳаммангиз битта қолмай қирилиб кетмоқчимисизлар?! 8Сизлар Мисрда ўрнашиб олиб, бегона худоларга қурбонликлар қиляпсизлар. Қилмишларингиз билан жаҳлимни чиқаряпсизлар. Эҳтиёт бўлинглар, яна бошингизга фалокат тилаб олманглар. Дунё халқларининг қарғишига қолиб, ҳаммага кулги бўлиб қолманглар. 9Яҳудо шаҳарларида ва Қуддус кўчаларида қилган қабиҳликларингизни унутдингизми?! Буларни ота–боболарингиз, Яҳудо шоҳларию маликалари, ўзларингиз ва хотинларингиз қилгансизлар–ку! 10Мана бугунгача сизлар Мендан заррача ҳам қўрқмадингизлар, надомат қилмадингизлар. Сизлар ота–боболарингизга берган қонун–қоидаларим бўйича яшамаяпсизлар.”
11Шунинг учун Исроил халқининг Худоси — Сарвари Олам демоқда: “Мен бошингизга офату фалокат келтираман. Яҳудо халқини йўқ қилишга қатъий қарор қилдим. 12Мисрда яшашга қарор қилган яҳудийларнинг омон қолганларини ҳалок этаман. Ҳаммаси Мисрда ўлиб кетади. Каттаю кичиги қилич ва қаҳатчиликдан нобуд бўлади. Уларнинг аҳволини кўрганлар ваҳимага тушади. Уларни мазах қилиб, номини қарғишларда ишлатишади. 13Мисрда яшаган ўшаларни Мен Қуддусни жазолагандай, уруш, қаҳатчилик ва ўлат ила жазолайман. 14Мисрда яшайман, деб келган яҳудийларнинг омон қолганларидан биронтаси қочиб қутула олмайди. Улардан ҳеч ким тирик қолмайди, Яҳудо юртига қайтиб боролмайди. Ўз юртига қайтиб боришни орзу қилган одамлардан фақатгина бир–икки қочоқ она юртига қайтиб боришга муваффақ бўлади.”
15Хотинлари бошқа худоларга қурбонлик келтирганини билган эркаклар, ўша ерда турган аёллар — Мисрнинг шимолий ва жанубий ҳудудида яшаган яҳудийларнинг кўпчилиги бир овоздан Еремиёга шундай дедилар: 16“Сен Эгамизнинг номидан бизга башорат қилиб айтган сўзларингга қулоқ солмаймиз. 17Биз Само Қироличасига қурбонликлар қиламиз, шароб назрини келтирамиз, деб онт ичганмиз, бу онтимиздан қайтмаймиз. Биз ўзларимиз, ота–боболаримиз, шоҳларимиз, аъёнларимиз Яҳудо шаҳарларида, Қуддус кўчаларида нима қилган бўлсак шуни қилаверамиз. Нега десангиз, ўша замонларда биз истаганимизча нон ер эдик, турмушимиз фаровон эди, ғам чекмас эдик. 18Аммо Само Қироличасига қурбонликлар қилишни ва шароб назрини келтиришни тўхтатганимиздан бери етишмовчиликдан бошимиз чиқмайди. Қанча одамларимиз очарчиликдан ўлиб, урушда қирилиб кетди.” 19Хотинлар ҳам шундай деб айтдилар: “Биз Само Қироличасига қурбонликлар қилаверамиз, шароб назрларини келтираверамиз! Само Қироличасига шароб назр қилишимизни, унинг шаклида нонлар ёпишимизни эрларимиз билади–ку!”
20Сўнг Еремиё бундай жавоб берган эркагу аёлларга ва бутун халойиққа деди: 21“Сизлар, ота–боболарингиз, шоҳларингиз, аъёнларингиз, бутун юрт халқи Яҳудода ва Қуддус кўчаларида бошқа худоларга назрлар келтирган эдингизлар. Бу назрларингизни Худо унутган, дейсизми?! Ёки Унинг бундан хабари йўқ, деб ўйлайсизми?! 22Эгамиз ёвуз қилмишларингизга, жирканч ишларингизга ортиқ тоқат қила олмагани учун, ҳозир юртингиз ҳувиллаб, ташландиқ бўлиб ётибди. Одамлар юртингизнинг номини қарғишларда ишлатишмоқда. 23Ахир, сизлар бегона худоларга қурбонликлар келтириб, Эгамизга қарши гуноҳ қилдингизлар. Эгамизга итоат этмадингизлар, Унинг қонун–қоидаларини ва шартларини бажармадингизлар. Шунинг учун бу кўргилик бошингизга келди. Шуларнинг оқибатида ҳозир шу аҳволга тушиб юрибсизлар.”
24Еремиё уларнинг ҳаммасига, айниқса, хотинларга қарата шундай деди: “Эй Миср юртидаги яҳудийлар, Эгамизнинг сўзини эшитинглар. 25Исроил халқининг Худоси — Сарвари Олам демоқда: Сизлар хотинларингиз билан бирга “Само Қироличасига албатта қурбонликлар қиламиз, шароб назрларини келтирамиз”, деб онт ичибсизлар. Онтингизни ҳам бажарибсизлар. Жуда соз, айтганингизни қилаверинглар! Ичган онтингиздан асло қайтманглар! 26Лекин, эй Миср юртида яшаб юрган яҳудийлар, Эгангизнинг шу сўзини эшитиб қўйинглар: “Мен Ўзимнинг буюк номим билан онт ичиб айтаманки, бундан буён Миср юртидаги биронта яҳудий Менинг номимни тилга олмайди, “Эгам Раббий шоҳид” дея онт ичмайди. 27Мен уларнинг бошига яхшилик эмас, ёмонлик келтираман. Мисрдаги яҳудийларнинг ҳаммаси, битта ҳам қолмай қиличдан ва очарчиликдан нобуд бўлишади. 28Бир–иккитагина одам қирғиндан қочиб, Мисрдан Яҳудога қайтиб боради. Ўшанда Мисрга яшагани борган яҳудийларнинг ҳаммаси кимнинг сўзи ҳақ бўлиб чиққанини — Менинг сўзимми ёки уларникими билишади.”
29Эгамиз шундай демоқда: “Мен сизларни мана шу ерда жазолайман. Айтганларимнинг ҳаммаси бажо бўлишига ишонч ҳосил қилишингиз учун, сизларга шундай бир аломат бераман: 30Мен Яҳудо шоҳи Зидқиёни унинг ашаддий душмани бўлган Бобил шоҳи Навухадназарга таслим қилганимдай, Миср фиръавни Хофрани ҳам унинг жонига қасд қилаётган душманига таслим қилиб бераман.” Эгамизнинг каломи шудир.

 

45–БОБ

 

Худо Борухга ваъда беради

 

1Яҳудо шоҳи Йўшиё ўғли Ёҳайиқим ҳукмронлигининг тўртинчи йили эди. Еремиё юқоридаги сўзларни Нериё ўғли Борухга айтиб, ўрама қоғозга ёздиргандан сўнг, унга шундай деди: 2Эй Борух, Исроил халқининг Худоси — Эгамиз сен ҳақингда шундай деди, 3сен: “Шўрим қурсин! Эгам қайғу устига қайғу орттирди, юрак–бағрим эзилиб кетди, жонимни қўярга жой тополмаяпман”, деб айтган экансан. 4Шунинг учун Эгамиз сенга шундай гапларни айтиб қўйишимни буюрди: “Мен бутун юрт бўйлаб бунёд қилган ҳамма нарсамни бузиб ташлайман, мустаҳкам қилиб ўрнатганларимни қўпориб ташлайман. 5Сен ўзинг учун катта режалар тузма! Мана, Мен барча одамзоднинг бошига кулфат ёғдираман. Аммо сенинг жонингни сақлаб қоламан, борган жойингда сени асрайман.” Эгамизнинг каломи шудир.

 

46–БОБ

 

Миср лашкари Кархамишда мағлуб бўлади

 

1Эгамиз халқлар ҳақида Еремиёга Ўз сўзини аён қилди.
2Бу Миср ҳақида башорат эди. Аниқроғи, Миср фиръавини Нехонинг лашкарлари тўғрисида эди. Улар Фурот дарёси бўйидаги Кархамиш шаҳрида қароргоҳ қурган эдилар. (Яҳудо шоҳи Йўшиё ўғли Ёҳайиқим ҳукмронлигининг тўртинчи йилида Бобил шоҳи Навухадназар бу лашкарларни мағлуб қилди).

 

3“Каттаю кичик қалқонларни тайёр тутинг!
Қани, энди жангга киринг!
4Отларга эгар уринг,
Чопқир отларни мининг!
Дубулғаларни кийиб олинг,
Жанговар ҳолатга туринг.
Найзаларни ўткирланг,
Совутларни кийиб олинг!
5Нималарни кўряпман?!
Миср лашкари ваҳимага тушди,
Улар орқага чекинди,
Жангчилари тор–мор бўлди.
Улар орқага қарамай шошилиб қочдилар.
Атрофни даҳшат қамради.”
Эгамизнинг каломи шудир.
6Чаққонлар қоча олмайдилар,
Сипоҳлар қочиб қутулолмайдилар.
Улар шимолда, Фурот дарёси бўйида
Қоқилиб йиқилиб тушадилар.

 

7Ким у Нил дарёсидай қирғоғидан чиқиб кетган?!
Ким у сувлари тошқин дарё каби бўлиб қолган?!
8Миср Нилдай ҳаддидан ошган,
Сувлари тошқин дарёга ўхшаб қолган.
У айтади:
“Мен кўтарилиб, ер юзини қоплайман,
Шаҳарларни вайрон қиламан,
Аҳолисини қириб ташлайман.”
9Эй отлиқлар, ҳужум қилинг!
Жанг араваларини учиртиринг!
Эй қалқон тутган Ҳабашистонликлару Ливияликлар,
Эй камон ушлаган Лидияликлар,
Қани, жангга киринг!
10Ахир, бу Сарвари Олам — Раббийнинг кунидир.
Бу кун қасос куни бўлади,
Худо душманларидан ўч олади.
Унинг қиличи тўйгунча эт ейди,
Чанқоғи босилгунча қондан ичади.
Ўша куни Фурот бўйидаги шимолий юртда,
Сарвари Олам — Раббий ёвларини қурбон қилади.
11Эй, бокира қиз Миср,
Гиладга бор, малҳам олгин.
Аммо сен бекорга дори–дармон йиғасан,
Барибир дардингга шифо топмайсан.
12Халқлар шарманда бўлганингни эшитди,
Фарёдларинг билан ер юзини тўлдирдинг.
Жангчиларинг бир–бирига урилди,
Ҳаммаси мағлуб бўлиб йиқилди.

 

Навухадназар Мисрга ҳужум қилади

 

13Бобил шоҳи Навухадназар Мисрга ҳужум қилиши ҳақида Еремиёга Эгамизнинг қуйидаги сўзи аён бўлди:

 

14Мисрда шундай деб эълон қилгин,
Мигдол шаҳрида шундай деб хабар бергин,
Нуф ва Тахпанхас шаҳарларида жар солиб айтгин:
“Жойларингизни эгалланг!
Жангга шай туринг!
Зеро, қилич атрофдаги ҳаммани қиради.”
15Жангчиларингиз мағлуб бўлади!
Улар бардош бера олмайди.
Зеро, Эгамизнинг Ўзи уларни уради.
16Улар қайта–қайта қоқиладилар,
Бир–бирининг устига йиқиладилар.
Шунда ўзларига ўзлари айтадилар:
“Қани, бўлинглар,
Халқимизнинг олдига қочиб қолайлик!
Киндик қонимиз тўкилган юртга борайлик.
Бу қирғиндан қочиб қутулайлик.”
17Улар шундай деб бақирадилар:
“Фиръавн катта гапирди,
Аммо фурсатни қўлдан бой берди.”

 

18Худо Шоҳдир,
Сарвари Оламдир Унинг номи.
У шундай демоқда:
“Мен барҳаёт Худо бўлганим ҳақи айтаманки,
Сизларга қарши бир ғаним келаётир.
У тоғлар орасидаги Товур тоғидай забардаст,
Денгиз бўйидаги Кармил тоғидай улкан.
19Эй қиз Миср,
Тугунингни йиққин,
Сургунга кетишга ҳозирлангин!
Ана, Нуф шаҳри вайрон бўлади,
Кимсасиз, ҳувиллаб қолади.

 

20Миср чиройли бир ғунажинга ўхшайди,
Аммо шимол сўнаси унга ёпирилади.
21Мисрнинг ёлланма аскарлари
Боқилган бузоқларга ўхшайди.
Аммо кулфат куни келганда,
Жазо оладиган вақти етганда,
Уларнинг ҳаммаси орқага қочади,
Душман қаршисида чекинади.

 

22“Бостириб келаётган душман дастидан
Миср қочаётган илондай вишиллайди.
Душманлар дарахт кесувчилар каби
Болта кўтариб, Мисрга ҳужум қилишади.”
23Эгамиз шундай демоқда:
“Мисрнинг ўрмони қалин бўлса–да,
Душманлар уни кесиб ташлайди.
Ахир, душманлар чигирткадан ҳам кўп,
Саноғига етиб бўлмайди.
24Қиз Миср шарманда бўлади,
Шимолдаги халқнинг қўлига тушади.”

 

25Исроил халқининг Худоси — Сарвари Олам шундай демоқда: “Мен Нў шаҳрининг худоси Омонни жазолайман. Фиръавннинг, Мисрнинг, у ердаги шоҳлар ва худоларнинг, фиръавнга умид боғлаган ҳамманинг адабини бераман. 26Уларнинг жонларига қасд қилаётган Бобил шоҳи Навухадназарнинг ва аъёнларининг қўлига бераман. Аммо вақт ўтиб, Мисрда илгаригидек одамлар яшайдиган бўлади.” Эгамизнинг каломи шудир.

 

Эгамиз Ўз халқини қутқаради

 

27“Эй қулим Ёқуб, қўрқма!
Эй Исроил халқи, саросимага тушма!
Мен сени олис юртдан озод қиламан,
Наслингни сургун бўлган мамлакатдан қутқараман.
Эй Ёқуб насли, сен юртингга қайтасан,
Осойишта ва бехатар яшайсан.
Энди ҳеч ким сени қўрқитмайди.”
28Эгамиз шундай демоқда:
“Сен, эй қулим Ёқуб, қўрқма,
Мен сен билан бирга бўламан.
Сени халқлар орасига тарқатиб юборган эдим,
Энди ўша халқларнинг ҳаммасини қириб ташлайман.
Сени эса қириб юбормайман,
Аммо жазосиз ҳам қолдирмайман.
Адолат ила жазоингни бераман.”

 

47–БОБ

 

Филист халқининг тақдири

 

1Фиръавн Ғазо шаҳрига ҳужум қилишидан олдин, Филист халқи ҳақида Эгамизнинг шу сўзлари Еремиёга аён бўлди:

 

2Эгамиз айтмоқда:
— Қаранг, шимолда душманлар тўпланмоқда,
Улар сувга ўхшаб кўпириб келмоқда.
Жўшқин дарё каби тошиб ҳовлиқмоқда.
Улар тўфондай бутун юртни босиб кетади,
У ердаги ҳаммани —
Шаҳарлар ва одамларни чўктиради.
Халқ доду фарёд қилади,
Юрт аҳолиси фиғон чекади.
3От туёқлари тасир–тусур уради,
Аравалар тарақ–туруқ қилади,
Ғилдираклар гурсиллайди.
Эркаклар ичидан зил кетадилар.
Ҳатто болаларини қутқаргани ҳам
Улар орқага қайтмайдилар.
4Ҳа, ўша кун келади,
Филист халқи қириб ташланади!
Омон қолган иттифоқчилари йўқ қилинади.
Тир ва Сидон шаҳарларига ёрдам келмайди,
Хафтўр соҳилларидан келган Филистларни
Эгамизнинг Ўзи йўқ қилади.
5Ғазо аҳолиси қайғудан сочларини олдиради,
Ашқалон одамларининг дами ичига тушиб кетади.
Эй, Филист забардастларидан омон қолганлари!
Қачонгача ғам чекиб, баданингизни тиласиз?!

 

6“Шўрим қурсин! Эй Эгамнинг қиличи!
Қачон тиниб–тинчийсан сен?!
Бўлди етар, тинчланақол!
Қинингга кир, дамингни ол!”

 

7Эвоҳ, Эгамнинг Ўзи амр этган бўлса,
Қандай дам олсин у қилич?!
“Ашқалон шаҳрига ва соҳилга ҳужум қил” деган бўлса,
Қандай тинчлансин у қилич?!

 

48–БОБ

 

Мўабнинг тақдири

 

1Исроил халқининг Худоси — Сарвари ОламМўаб ҳақида шундай демоқда:

 

“Наво аҳолисининг ҳолига вой!
Уларнинг шаҳри хароб бўлади.
Хиратайим шармандаларча мағлуб бўлади,
Унинг қалъаси уятга қолади,
Ер билан яксон қилинади.
2Мўабнинг довруғидан асар ҳам қолмайди.
Душман Хашбон шаҳрини қўлга киритади,
Мўаб халқини илдизидан қуритишни режа қилади.
Мадмон шаҳрида сукунат ҳукм суради,
Қилич унинг изига тушади.

 

3Ана, Хўронаймдан фарёд эшитилмоқда!
“Хонавайрон бўлдик!” дея хитоб қилишмоқда.
4“Мўаб вайрон бўлди–ку!” дея додлашмоқда.
Гўдаклари бўғилиб йиғламоқда.
5Одамлар аччиқ–аччиқ йиғлаб,
Лухит тепалигига чиқишади.
Ҳатто Хўронаймга тушиш йўлида
Аччиқ фиғон овозлари эшитилади.
6Тезроқ қочинг!
Чўлдаги юлғундай
Жонингизни сақлаб қолишга тиришинг!

 

7Эй Мўaб, сен куч ва бойлигингга таяндинг,
Энди эса мағлуб бўласан.
Худойинг Хамўш сургун қилинади,
Руҳонийларингу аъёнларинг асир қилиб олиб кетилади.
8Ҳар бир шаҳрингга вайрон этувчи келади,
Бирорта шаҳринг омон қолмайди.
Водий вайрон қилинади,
Ясси тепалик яксон этилади.”
Эгамизнинг каломи шудир.

 

9Мўaб учун қабр тоши тайёрланг,
Кўп ўтмай Мўаб йўқ бўлади.
Шаҳарлари вайрон қилинади,
Ҳаммаси ҳувиллаб қолади.

 

10Эгамизнинг ишидан бўйин товлаган киши лаънати бўлсин! Қон тўкишдан ўзини тийган бундай киши лаънати бўлсин!

 

Мўаб шаҳарлари вайрон бўлади

 

11Мўаб ёшлигидан бехатар ўсган,
Тиндирилган шароб каби тинч яшаган.
Гўё бир идишдан бошқасига қуйилмаган,
Ҳеч қачон ўз юртидан сургун бўлмаган.
Шу боис унинг таъми ўзгармаган,
Муаттар ҳиди сақланиб қолган.
12Эгамиз шундай демоқда:
“Аммо шундай кунлар келмоқдаки,
Мен Мўабга қарши одамларни жўнатаман.
Улар Мўабни шароб тўккандай тўкиб ташлайдилар.
Идишларини бўшатиб, чилпарчин қиладилар.
13Мўаб халқи ўз худоси Хамўш дастидан шарманда бўлади,
Исроил халқининг ҳолига тушади.
Ахир, Исроил ҳам Байтилдаги бузоққа инониб,
Шармандаи шармисор бўлган эди–ку!

 

14“Биз қаҳрамонлармиз,
Жасур жангчилармиз”, деб
Aйтишга қандай ҳаддингиз сиғди?
15Худо Шоҳдир,
Сарвари Оламдир Унинг номи.
У шундай демоқда:
“Мўаб вайрон бўлади,
Шаҳарлари босиб олинади.
Энг сара йигитлари қириб ташланади.
16Мўабга кулфат яқинлашмоқда,
Фалокат унга елдай учиб келмоқда.
17Эй Мўаб қўшнилари, қайғуринглар,
Эй Мўабни таниганлар, мотам тутинглар.
Айтинглар: “Эвоҳ, салтанат ҳассаси синди.
Қудратли ва улуғвор ҳасса парчаланди.”

 

18Эй Дибонда яшаганлар,
Тўрдаги ўрнингиздан туринглар,
Ердаги тупроққа ўтиринглар.
Зеро, Мўабни ҳалок этувчи сизга қарши чиқади,
У қўрғонларингизни қулатади.
19Эй Арорда яшайдиганлар,
Кўчага чиқиб кузатиб туринглар!
Қочиб кетаётган эркагу аёллардан
“Нима бўлди?” деб сўранглар.
20Оҳ, Мўаб шарманда бўлди, вайрон қилинди.
Уввос солиб, фарёд қилинглар!
Мўаб хароб бўлганини
Арнон дарёси бўйларида эълон қилинглар.”

 

21Худо ясси тепаликларда жойлашган ҳамма шаҳарларни: Хўлунни, Яхазни, Мифатни, 22Дибонни, Навони, Байт–Диблатайимни, 23Хиратайимни, Байт–Гамулни, Байт–Миённи, 24Харийўтни, Бозрахни жазолайди. Хуллас, узоқ–яқинда жойлашган ҳамма Мўаб шаҳарлари вайрон бўлади. 25Мўабнинг қудрати синади, кучи кесилади. Эгамизнинг каломи шудир.

 

Мўаб шарманда бўлади

 

26Ўзини Эгамиздан устун қўйган Мўабни маст қилинглар. Ўз қусуғида ўзи думалаб ётсин, одамларга кулги, масхара бўлсин. 27Эй Мўаб, эсингдами, Исроил устидан кулган эдинг! У ўғримидики, у ҳақда гапирганингда бошингни чайқаган эдинг!

 

28“Эй, Мўаб аҳолиси!
Шаҳарларни тарк этинг,
Қоялар орасида яшаб юраверинг.
Тоғ дарасида ин қурган кабутарлардай бўлинг.
29Эшитганмиз Мўабнинг мағрурлигини,
Манманлиги, киборлиги, такаббурлигини!
Нақадар такаббурдир у!
Ниҳоятда гердайиб кетган!”
30Эгамиз шундай демоқда:
“Мен бу халқнинг сурбетлигини биламан.
Улар беҳуда мақтанадилар.
31Шундай экан, Мўаб учун мен йиғлайман,
Бутун Мўаб халқи учун фарёд қиламан.
Хир–Харасот аҳолиси учун кўз ёш тўкаман.
32Эй Сивмо қишлоғининг узумзорлари,
Мен ҳам Язир шаҳри сингари сизлар учун қайғураман.
Сизнинг новдаларингиз ўсиб кетди,
Ҳатто Ўлик денгиздан ҳам ошиб ўтди,
Шохларингиз Язир шаҳригача етди.
Аммо ёзги мевалар ва узумларингизга
Зараркунанда тушди.
33Мўабнинг ҳосилдор ерларида
Шодлигу хурсандчилик барҳам топди.
Мен узум сиқиш чуқурлардаги
Шаробни тортиб оламан.
Энди ҳеч ким шодликдан ҳайқириб узум эзмайди,
Шодон қийқириқлар энди эшитилмайди.”

 

34“Хашбон, Элалей аҳли фарёд чекади,
Уларнинг овози Яхазгача эшитилади.
Садоси Зўвардан Хўронаймгача жаранглайди,
То Эглат–Шалишиёгача етиб боради.
Ҳатто Нимрим сувлари нобуд бўлади.
35Эгамиз шундай демоқда:
Мўаб саждагоҳларида қурбонлик қилганларни йўқ қиламан,
Ўз худоларига атаб тутатқи тутатганларни ўлдираман.
36Қалбим най каби нола қилиб,
Мўаб учун қайғурмоқда.
Ҳа, қалбим най каби,
Хир–Харасот одамлари учун йиғламоқда.
Ахир, уларнинг йиққан бойлиги йўқ бўлди.”
37Қайғудан ҳамма сочини олдирган,
Ҳамма соқолини қириб ташлаган,
Ҳамма қўлларини тилган,
Белларига қанор ўраб олган.”
38Эгамиз шундай демоқда:
Мўабдаги ҳамма томлар устида,
Ҳамма шаҳар майдонларида
Фақат марсия айтилади.
Зотан Мен Мўабни синдириб ташлайман,
Кераксиз идишдай чилпарчин қиламан.
39Мўаб чил–чил синади!
Одамлари аччиқ–аччиқ йиғлайди!
Шармандаликдан Мўаб юзини яширади!
Мўаб ҳаммага масхара бўлади,
Унинг аҳволидан қўшни халқлар ваҳимага тушади.”

 

Мўаб қутула олмайди

 

40Эгамиз шундай демоқда:
“Қаранглар!
Душман бургут сингари Мўабга ҳужум қилмоқда,
Қанот кериб Мўаб узра парвоз этмоқда.
41Мўаб шаҳарлари энди олинади,
Қалъалари қўлга киритилади.
Ўша куни Мўаб лашкарлари ваҳимага тушади,
Улар дард тутган аёл каби бўлиб қолади.
42Ахир, Мўаб ўзини Эгамиздан устун қўйди–да,
Энди у нобуд бўлади.
43Эй Мўаб аҳли, сизни ваҳима,
Тузоқ ва чоҳ кутмоқда!”
Эгамизнинг каломи шудир.
44“Ваҳимадан қочган чуқурга тушар,
Чуқурдан чиққан эса тузоққа илинар.
Мен Мўабнинг бошига
Жазо йилини келтираман.”
Эгамизнинг каломи шудир.

 

45“Ҳолдан тойган қочоқлар
Хашбон шаҳри соясида тўхтайди.
Аммо олов чиқади Хашбон шаҳридан,
Аланга чиқади шоҳ Сихўннинг шаҳридан.
Ёнғин бутун Мўаб юртини ямлаб ютади,
Исёнкор одамларнинг бошини ейди.
46Эй Мўаб, ҳолингга вой!
Хамўшга сиғинганлар нобуд бўлади,
Ўғил–қизларинг асирликка тушади.
47Аммо кейинчалик
Мен Мўаб халқини яна фаровонликка эриштираман.”
Эгамизнинг каломи шудир.

 

Мўаб тўғрисидаги башоратлар ўз ниҳоясига етди.

 

49–БОБ

 

Эгамиз Оммон халқини ҳукм қилади

 

1ЭгамизОммон халқи тўғрисида шундай деди:

 

“Исроил тирноққа зормиди?!
Унинг меросхўри йўқмиди?!
Нимага унда Мўлахга топинадиганлар
Гад ҳудудини эгаллаб олишди?
Нимага Оммон халқи Гад шаҳарларида яшаяпти?”
2Эгамиз демоқда:
“Бу қилмишлари учун шундай кунлар келадики,
Мен Оммонликларнинг Рабба шаҳрига қарши жанг эълон қиламан.
Рабба шаҳрини вайроналар уюмига айлантираман,
Атрофдаги қишлоқларига ўт қўяман.
Шунда Исроил халқи босқинчиларининг ерларини босиб олади.”
Эгамизнинг каломи шудир.

 

3Дод сол, эй Хашбон!
Ай шаҳри вайрон бўлди!
Эй Рабба аҳолиси, фарёд қилинг!
Қанорга ўраниб, марсия айтинг,
Саросимага тушиб баданингизни тилинг.
Ахир, худойингиз Мўлах сургун қилинади,
Руҳонийлару аъёнларингиз асирга олиб кетилади.
4Эй исёнкор қиз Оммон,
Нечун кучинг билан мақтанасан?
Сенинг кучинг қирқилади!
Сен бойлигингга ишонасан,
“Бизга ҳужум қилишга ким журъат этар?”, дейсан.
5Сарвари Олам — Раббий шундай демоқда:
“Мен Ўзим сенга ҳар томондан даҳшат соламан.
Ҳаммангиз тумтарақай бўлиб қочасизлар,
Қочоқларингизни ҳеч ким тўплай олмайди.

 

6Аммо шундан сўнг Мен Оммон халқини яна фаровонликка эриштираман.” Эгамизнинг каломи шудир.

 

Эдом халқи ҳукм қилинади

 

7Сарвари Олам Эдом ҳақида шундай деди:

 

Темонда фаросатли киши қолмадими?
Оқилона насиҳат берадиган топилмадими?
Ақлларини моғор босдими?
8Эй Дедонликлар, қочинглар,
Чуқур ғорларда бекиниб олинглар!
Вақт келди Эсов наслини жазолашга,
Фалокат келтираман унинг бошига.
9Боғингизда узум терган одамлар
Бир–икки бош узум қолдиради–ку!
Кечаси уйга тушган ўғри
Фақат хоҳлаган нарсасини олади–ку!
10Мен эса Эсовнинг бор–йўғини тортиб оламан,
Унинг пана жойларини ошкор қиламан,
У ҳеч қаерга яширина олмайди.
Унинг болалари ҳалок бўлади,
Оға–ини, қўшнилари ўлади.
Ундан асар ҳам қолмайди.
11Етимларингизни қолдиринг,
Уларнинг жонини асрайман.
Беваларингиз Менга инониб яшасин.

 

12Эгамиз шундай демоқда: “Айбсиз одамлар жабр тортса–ю, сен, эй Эдом, жазосиз қоласанми?! Йўқ, сен жазодан қочиб қутулолмайсан. Жазо косасидан албатта ичасан. 13Ўз номим билан қасам ичиб айтаманки, Бозрах шаҳри вайрон бўлади. Унинг аянчли аҳволи одамларни ваҳимага солади. Ўтган–кетганлар уни мазах қилиб, номини қарғишларда ишлатади. Ён–атрофидаги ҳамма шаҳарлар ҳам то абад ташландиқ бўлади.” Эгамизнинг каломи шудир.

 

14Мен, Еремиё, Эгамиздан бир хабар олдим,
Жарчи бу хабарни халқларга эълон қилди:
“Тўпланинг! Шаҳарга ҳужум қилинг,
Қани, жангга отланинг!
15Эй Эдом, сени халқлар орасида арзимас қилиб қўяман,
Бутун одамзод сендан ҳазар қиладиган бўлади.
16Важоҳатинг сени алдади,
Такаббурлигинг сени аҳмоқ қилди.
Сен–ку тик қояда яшайсан,
Азим чўққиларни эгаллагансан.
Бургут каби инингни баланд қурган бўлсанг ҳам,
Сени у ердан тортиб тушираман.”
Эгамизнинг каломи шудир.

 

17Эдомнинг бошига тушадиган кулфатлар шу қадар даҳшатли бўладики, бу юртнинг олдидан ўтган ҳар бир киши ваҳимага тушиб, қотиб қолади. 18Садўм, Ғамўра ва атрофдаги шаҳарлар қандай вайрон бўлган бўлса, Эдом ҳам худди шундай вайрон бўлади. У ерда ҳеч ким яшамайди. 19Мен Иордан чакалакзоридаги арслондай яйловдаги қўйларга ҳужум қиламан. Бир зумда Эдом халқини ўз юртидан ҳайдаб чиқараман. Ўзим хоҳлаган инсонни у ерга бош қиламан. Ахир, ким Менга тенг кела олади?! Ким Мендан ҳисобот сўрай олади?! Қайси чўпон Менга қарши тура олади?! 20Шундай экан, Эдом халқига қарши тузган режаларимни эшитиб қўйинг. Темон аҳолисига қилган ниятларимга қулоқ тутинг: Йиртқичлар сурувдаги қўзичоқларни судраб кетади. Қилмишлари туфайли ям–яшил яйловлари пайҳон бўлади. 21Эдом гурсиллаб қулаганда, ер юзи ларзага келади. Халқнинг доду войлари Қизил денгизгача эшитилади. 22Қаранглар! Душман бургутдай Бозрахга ҳужум қилмоқда. Қанот кериб шаҳар узра парвоз этмоқда. Ўша куни Эдом лашкарлари дард тутган аёл каби ваҳимага тушади.

 

Дамашқ ҳукм қилинади

 

23Қуйидаги хабар Дамашқ ҳақидадир:

 

Хомат билан Арпад аҳли шум хабар эшитишади,
Шунинг учун улар саросимага тушади.
Юрагига тушган ғулғула босилмайди,
Жўшқин денгиз каби тинчланмайди.
24Дамашқ мадорсиз қолади,
Орқага қочмоқчи бўлади,
Бутун вужудини ваҳима қамраб олади.
Дард тутган аёлдай азобу қийноқда қолади.
25Эвоҳ, машҳур шаҳар тарк этилади!
Қувонч макони ташлаб кетилади!
26Ўша куни йигитлари майдонларда ўлади,
Ҳамма сипоҳлари ҳалок бўлади.”
Сарвари Оламнинг каломи шудир.
27“Мен Дамашқ деворларига ўт қўяман,
Олов Банҳадад қалъаларини ёндириб ташлайди.”

 

Кедар ва Хазор ҳукм қилинади

 

28Бобил шоҳи Навухадназар мағлуб қилган Кедар ва Хазор шоҳликлари ҳақида Эгамиз шундай дейди:

 

“Қани бўлинг, Кедарга ҳужум қилинг!
Ўша шарқ қабилаларини ҳалок этинг!
29Қўлга киритинг чодирларию қўйларини,
Пардаларию бор бисотини.
Туяларини ўзингизга олинг.“
Одамлар бақиради:
“Атрофни даҳшат қамради!”
30Эгамиз шундай демоқда:
“Эй Хазор аҳолиси!
Қочинг! Узоқларга бош олиб кетинг.
Чуқур ғорларда яшириниб олинг.
Зеро, Бобил шоҳи Навухадназар
Сизларга қарши бир режа тузди,
Сизларни ҳалок этиш ниятида юрибди.”

 

31Эгамиз шундай демоқда:
“Эй Бобил лашкарлари,
Қани, хотиржам бўлган халққа ҳужум қилинглар!
Бехатар яшаётганларга ташланинглар!
Улар саҳрода ёлғиз яшайдилар,
Шаҳарларининг на дарвозалари, на тамбалари бор.
32Уларнинг туяларини ўлжа оласиз,
Мол подаларини қўлга киритасиз.
Сочини олдириб юрган Хазорликларни
Мен тўрт томонга тарқатиб юбораман.
Уларнинг устига ҳар ёқдан кулфат ёғдираман.”
Эгамизнинг каломи шудир.
33Хазор то абад ташландиқ бўлиб қолади,
Чиябўрилар маконига айланади.
У ерда ҳеч ким яшамайди,
У жойларга ҳеч ким бориб ўрнашмайди.

 

Элам ҳукм қилинади

 

34Яҳудо шоҳи Зидқиё ҳукмронлигининг бошида Эгамиз Еремиё пайғамбарга Элам юрти тўғрисида Ўз сўзини аён қилди.
35Сарвари Олам демоқда: “Мен Элам мерганларини нобуд қиламан. Қудратининг манбаини синдираман. 36Улар устига тўрт томондан душман соламан. Ҳаммасини ер юзининг тўрт томонига тарқатиб юбораман. Эламликлар қочиб бормаган бирон бир юрт қолмайди.” 37Эгамиз демоқда: “Мен Эламни қасди бор душманлари қаршисида саросимага соламан. Қайнаган ғазабимни устиларига кулфат қилиб ёғдираман. Ортидан қилич солиб, ҳаммасини битта қолдирмай қириб ташлайман. 38Уларнинг шоҳини аъёнлари билан бирга йўқ қиламан. Эламда Ўз тахтимни ўрнатаман.
39Аммо кейинчалик Мен Элам халқини яна фаровонликка эриштираман.” Эгамизнинг каломи шудир.

 

50–БОБ

 

Бобил мағлуб бўлади

 

1ЭгамизБобил юрти ва Бобилликларнинг диёри хусусида Еремиё пайғамбар орқали шундай сўзларни айтди:

 

2“Халқларга эълон қилинг, хабар етказинг!
Байроқ кўтариб, янгиликни айтинг.
Ҳеч нарса яширмай шундай жар солинг:
“Бобил қулайди,
Уларнинг худоси Бэл шарманда бўлади,
Худоси Мардух парча–парча қилинади.
Бобил бутлари хор бўлади,
Санамлари синдириб ташланади.

 

3Шимолдаги бир халқ Бобил устига бостириб келади. Улар бутун юртни вайрон қилишади. У ерда ҳеч ким яшамайдиган бўлади. Одамлар ва ҳайвонлар у ердан қочиб кетади.

 

Исроил халқи сургундан қайтиб келади

 

4Эгамиз шундай демоқда: “Ўша кунлар келганда, Исроил халқи Яҳудо халқи билан бирга кўз ёш тўкиб, Эгаси Худога интиладиган бўлади. 5Улар юзларини Қуддус томон бурадилар, у ерга олиб борадиган йўлни суриштирадилар. Эгамизга боғланиб қоладилар, У билан унутилмас, абадий бир аҳд тузадилар.
6Менинг халқим адашган қўйларга ўхшайди. Чўпонлари уларни йўлдан адаштириб, тоғларга ҳайдаб юбордилар. Улар тоғлару қирларда дарбадар кезиб, оромгоҳини унутдилар. 7Қўйларимга ким дуч келган бўлса, қўйларимни еди. Душманлар эса шундай деди: “Бизнинг айбимиз йўқ. Уларнинг ўзлари Эгасига қарши гуноҳ қилди. Эгаси улар учун асил яйловдай эди, ота–боболари Эгасига умид боғлаган эди.”
8Эй Исроил халқи, Бобилдан қочиб чиқинг! Бобилликларнинг юртини тарк этинг! Сурувни бошқариб кетаётган серкадай биринчи бўлиб чиқинг. 9Мана, Мен шимолдаги қудратли халқларни Бобилга қарши қўзғатяпман. Улар саф тортиб, Бобилга ҳужум қиладилар. Бобил жангда мағлуб бўлади. Душман ўқларининг ҳаммаси тўғри нишонга тегади, уларнинг ўқлари мерганларнинг ўқларидайдир. 10Бобил талон–тарож қилинади, ҳамма талончилари ўлжага тўяди.” Эгамизнинг каломи шудир.

 

Бобил қулайди

 

11Эй, халқимни талаган Бобилликлар!
Сизлар севиниб, хурсанд бўляпсизлар,
Ўтлоқдаги бузоқдай шодон сакраяпсизлар,
Отлар каби кишнаяпсизлар.
12Аммо билиб қўйинг, она юртингиз хор бўлади,
Сиз туғилган юрт оёқ ости қилинади.
Юртингиз халқлар орасида арзимас бўлиб қолади,
Чўл, қақроқ ер, саҳрога айланади.
13Эгамиз Бобилга қаҳрини сочади,
У ерда ҳеч ким яшамайди.
Бутунлай ташландиқ бўлиб қолади.
У ердан ким ўтса ёқасини ушлайди,
Бобил харобаларини кўриб қотиб қолади.
14Эй мерганлар!
Бобил aтрофига саф тортинг!
Унга қарши ўқ узинг!
Ўқингизни сира аяманг.
Ахир, Бобил Эгамизга қарши гуноҳ қилди.
15Ҳар ёқдан Бобилга шундай деб хитоб қилинг!
“Бобил таслим бўляпти,
Истеҳкомлари йиқиляпти,
Деворлари ўпирилиб тушяпти.”
Мана бу — Эгамизнинг қасосидир.
Сизлар ҳам Бобилдан ўч олинг,
Қилмишларини ўз бошига қайтариб солинг.
16Бобилдаги уруғ сепувчиларни йўқ қилинг,
Ўрим мавсумида ўроқчиларни ўлдиринг.
Душман қиличидан ҳамма қочсин,
У ердаги асирлар ўз халқи орасига қайтсин,
Она юртига қочиб борсин.

 

Исроил тикланади

 

17Эгамиз шундай дейди: “Исроил халқи шерлар ҳар ёққа тумтарақай қочириб юборган қўйларга ўхшайди. Илк бор Исроилга Оссурия шоҳи ташланган эди, Исроилнинг суякларини эса Бобил шоҳи Навухадназар ғажиган эди. 18Шу сабабдан Мен, Исроил халқининг Худоси — Сарвари Олам, Оссурия шоҳини қандай жазолаган бўлсам, Бобил шоҳини ва унинг юртини ҳам худди шундай жазолайман. 19Исроилни ўз яйловига қайтариб олиб келаман, улар Кармил тоғининг ён бағирларида ва Башанда ўтлаб юрадилар. Эфрайим қирларида ва Гиладда юриб, қоринларини тўйғизадилар. 20Ўша кунлар келганда Исроилдан бирон гуноҳ топилмайди, Яҳудо ҳам бенуқсон бўлади. Зеро, Мен асраган халқимни кечираман.

 

Худо Бобилни ҳукм қилади

 

21Эгамиз шундай демоқда:
“Маротайим юртига бостириб боринглар,
Пахўд аҳолисига ҳужум қилинглар,
Уларни тамомила қириб битиринглар.
Сизларга Мен буюрган ҳамма ишни бажаринглар.”
22Бобилдан жанг шовқин–сурони кўтарилмоқда,
Ҳамма ёқ харобага айланмоқда.
23Бобил бутун дунёни болғадай парча–парча қилди,
Эҳ, энди ўзи синиб парчаланиб кетди!
Бобилнинг аҳволи халқларни ваҳимага солди.
24Эй Бобил, Мен сенга тузоқ қўйгандим,
Билмасдан тузоғимга тушиб қолдинг.
Сени фош қилдим, қўлга олдим.
Ахир, сен Менга қарши чиққан эдинг.”
25Эгамиз Ўз аслаҳахонасини очди,
Ғазаб қуролларини олиб чиқди.
Сарвари Олам — Раббий
Бобилликлар юртида бир иш қилишга шайланди.

 

26Узоқ юртлардан Бобилга ҳужум қилинг!
Омборхона эшикларини бузинг!
Бобилни дондай уюм–уюм қилиб йиғинг,
Ҳаммасини йўқ қилинг.
Ундан асар ҳам қолмасин!
27Ёш жангчиларини ўлдиринг,
Ҳаммасини қириб ташланг.
Бобилнинг ҳолига вой, унинг куни битди,
Жазо оладиган вақти етди.

 

28Бобилдан қочиб келаётганларнинг гапларини эшитинг. Улар Қуддусга келиб, Эгамиз Худо Ўз Маъбади учун олган қасосини эълон қилишмоқчи.”
29“Бобилга ҳужум қилиш учун камончиларни йиғинглар. Шаҳарни қуршовга олинглар, биронта одам қочиб кета олмасин. Бобилликларнинг қилган ишига яраша жазосини беринглар, қилмишларини ўз бошига қайтариб солинглар. Зеро, улар Исроил халқининг Муқаддас Худоси — Эгамизга нисбатан такаббурлик қилдилар. 30Ўша куни Бобилликларнинг йигитлари майдонларда ўлиб кетади, ҳамма сипоҳлари ҳалок бўлади.” Эгамизнинг каломи шудир.

 

31Сарвари Олам — Раббий шундай демоқда:
“Эй такаббур Бобил, Мен сенга қарши чиқяпман!
Сенинг кунинг битди,
Сени жазолайдиган вақт етди.
32Бу такаббур халқинг қоқилиб тушади,
Сени ҳеч ким турғизиб қўймайди.
Мен ҳамма шаҳарларингга ўт қўяман,
Олов атрофдаги ҳамма нарсани ёндириб юборади.

 

33Сарвари Олам шундай демоқда: “Исроил ва Яҳудо халқлари зулм исканжасида қолишди. Душманларнинг ҳаммаси уларни қаттиқ тутиб турибди. Уларни қўйиб юборишдан бош тортяпти. 34Аммо уларнинг Қутқарувчиси қудратлидир, Унинг номи Сарвари Оламдир. У халқини астойдил ҳимоя қилади, юртига ором беради. Бобилликларни эса тинчликдан маҳрум қилади.”

 

35Эгамиз шундай демоқда:
“Бобилликларга ўлим!
Бутун Бобил аҳолиси,
Аъёнларию донишмандларига ўлим!”
36Фолбинларига ўлим!
Нақадар аҳмоқдир улар!
Жангчиларига ўлим!
Нақадар ваҳимага тушган улар!
37Отларию жанг араваларига ўлим!
Ёлланган жангчиларига ўлим!
Аёлларга ўхшаган заифдир улар!
Зийнату бойликларини йўқ қилинг,
Таланг, ўлжа қилиб олинг.
38Бутун юртга қурғоқчилик келсин!
Дарёлари қуриб кетсин.
Зеро, бу юрт бутлар макони бўлди,
Ваҳимага солган ўша бутлар туфайли
Одамлари ақлдан озди.

 

39Шунинг учун Бобилда сиртлонлару туяқушлар яшайди. У ер ёввойи дашт ҳайвонларининг маконига айланади. Инсон зоти энди у ерда ҳеч қачон яшамайди, Бобил то абад бўм–бўш бўлиб қолади. 40Садўм, Ғамўра ва атрофдаги шаҳарлар қандай вайрон бўлган бўлса, Бобил ҳам шундай вайрон бўлади. У ерда ҳеч ким яшамайди.

 

41Ана, шимолдан оломон келмоқда.
Дунёнинг бир четида
Қудратли халқлару кўп шоҳлар қўзғалмоқда.
42Камону найзалар билан қуролланган улар,
Шафқат қилмайдиган золимдир бу одамлар.
Улар отларини елдиради,
Денгиздай гувиллаб келади.
Эй қиз Бобил, улар сенга қарши чиқади,
Жанг қилгани саф тортишади.

 

43Бобил шоҳи бу хабарни эшитди,
Қўлларида мадор қолмади.
Дард тутган аёл каби
Азобу изтиробда қолди.

 

44Мен Иордан чакалакзоридаги арслондай яйловдаги қўйларга ҳужум қиламан. Бир зумда Бобил халқини ўз юртидан ҳайдаб чиқараман. Ўзим хоҳлаган инсонни у ерга бош қиламан. Ахир, ким Менга тенг кела олади?! Ким Мендан ҳисобот сўрайди?! Қандай чўпон Менга қарши тура олади?! 45Шундай экан, Бобил юртига қарши Мен тузган режаларни эшитинглар. Бобил халқи тўғрисида қилган ниятларимга қулоқ тутинглар: Йиртқичлар сурувдаги қўзичоқларни судраб кетади. Қилмишлари туфайли ям–яшил яйловлари пайҳон бўлади. 46Бобил гурсиллаб қулаганда, ер юзи ларзага келади, халқнинг доду войлари олисдаги элларга эшитилади.

 

51–БОБ

 

Бобил ҳукмининг давоми

 

1Эгамиз шундай демоқда:
“Мен Бобилга ва унинг аҳолисига қарши,
Ҳалокат келтирадиган шамол қўзғатаман.
2Бобилга ажнабийларни жўнатаман.
Улар буғдойни совургандай,
Бобилни совуриб ташлайдилар.
Унинг бор–йўғини шилиб оладилар.
Кулфат куни унга ҳар ёқдан ёпириладилар.

 

3Бобил камончиларининг совут кийишига,
Ўқ узишларига имкон берманг.
Бобил йигитларига раҳм қилманг!
Лашкарини тамомила қириб битиринг.
4Улар Бобил юртида чопиб ташланадилар,
Кўчаларида оғир яраланиб ётадилар.
5Исроил ва Яҳудо халқлари
Сарвари Олам олдида гуноҳ қилган бўлсалар ҳам,
Худоси уларни тарк этмади.
Исроилнинг Муқаддас Худоси улардан юз ўгирмади.

 

6Бобилдан қочиб чиқинглар!
Жонингизни қутқариб қолинглар!
Бобилнинг гуноҳи туфайли қирилиб кетманглар,
Зотан Эгамиз Бобилдан ўч олмоқда,
Қилган қилмишларига яраша жазосини бермоқда.
7Бобил Эгамизнинг қўлидаги олтин косадай эди,
Бобил бутун дунёни маст қилди.
Дунё халқлари косадаги шаробдан ичди,
Ҳаммаси ақлдан озди.
8Бобил бирданига қулайди, бузиб ташланади.
Унинг учун фарёд қилинг!
Яраларига малҳам суртинг,
Зора тузалиб қолса!
9Бобилда яшаган ажнабийлар айтишади:
“Бобилни тузатмоқчи эдик, аммо у тузалмади.
Энди уни ташлаб кетайлик,
Ҳар биримиз юртимизга қайтиб кетайлик.
Ахир, Бобилнинг жазоси бошидан ошди,
Кўкдаги булутларгача етиб борди.”

 

10Исроил халқи дейди:
“Эгамиз бизни оқлади.
Юринглар, Қуддусга борайлик,
Эгамиз Худонинг буюк ишларини
У ерда эълон қилайлик.

 

11Ўткирланг ўқларни!
Тўлдиринг ўқдонларни!

 

Эгамиз Ўз Маъбади учун Бобилликлардан ўч олмоқчи бўлди. У бутун Бобил юртини вайрон қилишни режалаштириб қўйган эди. Режасини амалга ошириш учун Мидия шоҳларини Бобилга қарши қўзғатган эди.

 

12Бобилга қарши байроқ кўтаринг.
Қўриқчилар сафини кучайтиринг,
Соқчилар қўйинг.
Пистирма қўйишга тайёр туринг.
Эгамиз режаларини амалга оширади,
Бобилга қарши айтганларини бажаради.
13Эй сероб сувлар бўйидаги шаҳар,
Бой хазинага эга бўлган шаҳар!
Сенинг кунинг битди.
Ҳаётинг ипи узилди.
14Сарвари Олам Ўз номи билан қасамёд қилиб деди:
“Чигирткадай гала–гала душманни сенга қарши юбораман.
Улар юртинг узра ғолибона ҳайқиради.”

 

Худога ҳамду сано қўшиғи

 

15Эгамиз қудрати ила ерни яратди,
Донолиги ила дунёни бунёд этди,
Идроки ила осмон гумбазини ўрнатди.
16Унинг овозидан осмондаги сувлар гулдурайди,
У дунёнинг тўрт бурчидан булутларни олиб келади.
Ёмғир ёғдиришдан олдин момақалдироқ чақтиради,
Омборларидаги шамоллардан эсдиради.
17Унинг олдида ҳамма одамлар аҳмоқ ва нодондир.
Заргарлар ясаган бутлари туфайли шарманда бўлишади.
Ясаган санамлари сохтадир, уларнинг жони йўқ.
18Бу бетайин бутлар алдамчидир.
Уларни жазолаган куним йўқ бўлишади.
19Ёқубнинг Худоси эса ундай эмас.
У бутун борлиқни яратган,
Мероси бўлган Исроилни бино қилган.
Унинг номи Сарвари Оламдир.

 

Эгамизнинг болғаси

 

20Эй Бобил, сен Менинг болғам, уруш қуролимсан.
Сен билан эздим Мен халқларни,
Сен билан парчаладим шоҳликларни.
21Сен билан пачақладим отлару чавандозларни,
Мажақладим жанг араваларию аравакашларни.
22Сен билан эздим эркагу аёлларни,
Сен билан урдим ёшу қариларни,
Сен билан ўлдирдим йигиту қизларни,
23Сен билан эздим чўпонлару уларнинг сурувларини,
Сен билан урдим деҳқонлару уларнинг ҳўкизларини,
Сен билан ўлдирдим ҳокимлару аъёнларни.

 

Бобилнинг жазоси

 

24Эгамиз шундай демоқда: “Қуддусга қилган барча ёвузликлари учун Бобилликларни ва бутун Бобил юртини сизнинг кўзингиз олдида жазолайман.”

 

25Эгамиз шундай демоқда:
“Эй Бобил, сен тоғдай бўлиб,
Бутун дунёни вайрон қилдинг.
Шу боис Мен сенга қаршиман!
Мен сенга қарши қўл кўтараман,
Сени қоялардан пастга думалатиб юбораман,
Куйиб абгор бўлган тоққа айлантираман.
26Сендан на пештоқ учун тош,
На пойдевор учун тош олинади.
Сен то абад ташландиқ бўлиб қоласан.”
Эгамизнинг каломи шудир.

 

27“Байроқни кўтаринг!
Халқларга бурғу чалинг!
Халқларни Бобилга қарши урушга тайёрланг.
Арарат, Миннах ва Ашканоз шоҳликларини
Унга қарши тўпланг.
Бобилга қарши жанг қиладиган лашкарбошини тайинланг,
Чигиртка галасидай кўп отлар келтиринг.
28Халқларни Бобилга қарши урушга тайёрланг.
Мидия шоҳларини, уларнинг ҳокиму аъёнларини,
Уларнинг қўли остидаги ҳамма юртларни
Бобилга қарши сафарбар қилинг.
29Бутун дунё дағ–дағ титрамоқда,
Зеро, Эгамиз Ўз режасини амалга оширмоқда.
Бобил вайрон бўлади,
Эвоҳ, кимсасиз ҳувиллаб қолади.
30Бобил сипоҳлари жангдан воз кечишади,
Қалъаларида писиб ётишади.
Уларнинг мадори қолмайди,
Аёллардай заиф бўлиб қолишади.
Бобилнинг душмани шаҳар биноларига ўт қўяди,
Шаҳар дарвозаларини бузади.
31Чопар кетидан чопар югурар,
Хабарчи кетидан хабарчи келар.
Бобил шоҳига шундай хабар етказмоқчи улар:
“Шаҳрингиз қулади,
32Дарёнинг кечув жойлари қўлга олинди,
Тўқайларга ўт қўйилди,
Сипоҳлар саросимага тушди.”
33Исроил халқининг Худоси — Сарвари Олам шундай демоқда:
“Қиз Бобил хирмондаги буғдойга ўхшайди.
Тез орада ўрим вақти етиб келади,
Ҳадемай у янчилади.”

 

34Қуддус аҳолиси шундай деди:
“Бобил шоҳи Навухадназар бизни ғажиди, эзди,
Бизни бўм–бўш идишдай қилиб қўйди.
У аждаҳодай бизни ямлади,
Лаззатларимиз билан қорнини тўйғизди,
Кейин эса бизни тупуриб ташлади.”
35Қуддус аҳолиси айтсин:
“Мажақланган танам учун Бобилдан ўч олинсин”, дея.
Сион аҳолиси айтсин:
“Тўкилган қоним учун Бобилликлар жазолансин”, дея.

 

Эгамиз Исроилга ёрдам беради

 

36Эгамиз шундай демоқда:
“Мен даъвоингизни эшитиб,
Сизни ҳимоя қиламан.
Сизлар учун ўч оламан.
Бобилнинг булоғини қуритаман,
Дарёларини сувсиз қолдираман.
37Бобилни бир уюм тошга айлантираман,
Чиябўриларнинг макони қиламан.
Бобилнинг аҳволидан одамлар даҳшатга тушади,
Уни кўрганлар қотиб қолади.
У ерда бирон кимса яшамайди.

 

38Бобилликлар шер каби ўкиришади,
Шер болаларидай бўкиришади.
39Айни қизишган пайтларида
Уларга ўткир ичимликдан ичираман.
Уларни масту шодон қиламан.
Сўнг улар абадий уйқуга кетишади,
Ҳеч қачон уйғонишмайди.”
Эгамизнинг каломи шудир.
40“Мен уларни қўзичоқ, қўчқор ва такалардай
Қассоб олдига олиб бораман.”

 

 

Бобилнинг қисмати тўғрисидаги ашула

 

41Эҳа, Бобил шаҳри қулади–я!
Бутун дунё ғурури мағлуб бўлди–я!
Унинг қисматидан халқлар даҳшатга тушди!
42Денгиз сувлари Бобилни босди,
Шовқин тўлқинлар уни қоплаб олди.
43Ана, шаҳарлари хароб бўлди,
Улар чўлу саҳрога айланди.
Энди у ерда ҳеч ким яшамайди,
Инсон қадами у ерга етиб бормайди.
44Бобил худоси Бэлни Мен жазолайман,
Ютганларини оғзидан чиқараман.
Энди халқлар унинг олдига оқиб бормайди,
Бобил деворлари қулаб тушади.

 

Худо Бобилдаги Исроил халқига хабар беради

 

45Эй халқим, чиқиб кет у ердан!
Қочиб қол Эгангнинг қаҳридан!
Жонингни қутқаргин!
46Юртдаги миш–мишлар сизни қўрқитмасин,
Юрагингизга ғулғула солмасин.
Бир йил бир миш–миш бўлади,
Кейинги йили бошқаси чиқади.
Ҳа, юртдаги зўравонлик ҳақида миш–миш чиқади,
Шоҳлар орасидаги уруш ҳақида миш–миш тарқалади.

 

47Мана, шундай кун келяптики,
Мен Бобилнинг сохта худоларини жазолайман.
Бутун Бобил юрти шарманда бўлади,
Кўчаларида жасадлар ётади.
48Ҳа, Бобилга қарши шимолдан
Қирғин келтирувчи келади.
Шунда Бобилнинг ҳалокатидан
Еру осмон шодланади,
У ердаги барча мавжудот хурсанд бўлади”, деб айтмоқда Эгамиз.
49“Ахир, Бобил Исроил халқининг умрига зомин бўлди,
Ер юзидаги кўп халқларнинг бошини еди,
Ана энди унинг қилмишлари ўзининг бошига етди.

 

50Эй, қиличдан омон қолганлар!
Қочинглар, ўйланманглар!
Олис юртда Эгангизни эсланглар.
Қуддус ҳақида ўйланглар.
51Сизлар айтасиз: “Шарманда бўлдик.
Ҳақоратлар эшитдик.
Юзимиз шувут.
Ахир, Эгамиз уйининг муқаддас хоналарини
Ажнабийлар оёқ ости қилди.”

 

52Эгамиз эса шундай демоқда:
“Мана, шундай кунлар келяптики,
Мен Бобилнинг сохта худоларини жазолайман.
Бутун юрт узра
Ярадорларнинг фарёдлари эшитилади.
53Бобил осмонга чиқиб олса ҳам,
Баланд қалъасини мустаҳкам қилса ҳам,
Мен унга қарши қирғин келтирувчини юбораман.”
Эгамизнинг каломи шудир.

 

Бобил вайрон бўлади

 

54Эгамиз шундай демоқда:
“Ана, Бобил халқидан доду фарёд кўтарилмоқда,
Бобил юртидан вайрон–талқон садолари келмоқда.”
55Эгамиз Бобилни вайрон қилади,
Шанғиллаган товушини ўчиради.
Душманлар шиддатли тўлқинлардай ўкиради,
Қулоқ тешгудек қилиб бақиради.
56Қирғин келтирувчи Бобилга қарши чиқади,
Сипоҳларини асирликка олади.
Камонларини синдиради.
Ахир, Эгамиз жазолайдиган Худодир,
У роса Бобилнинг жазосини беради.
57Худо Шоҳдир,
Сарвари Оламдир Унинг номи.
У шундай демоқда:
“Маст қиламан Бобил амалдорларию донишмандларини,
Ҳокимларини, аъёнларию жангчиларини.
Улар абадий уйқуга кетадилар,
Ҳеч қачон уйғонмайдилар.”

 

58Сарвари Олам шундай демоқда:
“Бобилнинг қалин деворлари ер билан яксон қилинади,
Баланд дарвозалари ёндириб ташланади.
Эллар беҳуда тинкасини қуритади.
Халқларнинг тер тўкиб эришганлари оловга ем бўлади.”

 

Еремиёнинг башорати Бобилда овоза қилинади

 

59Яҳудо шоҳи Зидқиё ҳукмронлигининг тўртинчи йили. Шоҳ Зидқиё Бобилга бормоқчи бўлиб йўлга отланганда, Еремиё пайғамбар Нериёнинг ўғли, Махсиёнинг невараси Сараёга кўрсатмалар берди. Сараё бу сафарда жавобгар бир шахс эди. 60Еремиё ўрама қоғозга Бобилнинг бошига тушадиган барча кулфатларни батафсил баён қилиб ёздирган эди. 61У Сараёга шундай тайинлади: “Бобилга борганингдан кейин, ўрама қоғоздаги ҳамма сўзларни халққа баланд овозда ўқиб бер. 62Кейин эса шундай хитоб қил: “Эй Эгам, Сен Ўзинг бу жойни вайрон қиламан, дегансан. Бу ерда на одамлар, на ҳайвонлар яшайди, бу жой то абад ташландиқ бўлади, деб айтгансан.” 63Ўрама қоғозни ўқиб бўлганингдан кейин, унга бир тош боғлагин–да, Фурот дарёсининг ўртасига улоқтириб юбор. 64Кейин шундай деб айт: “Бобил ҳам шунга ўхшаб чўкиб кетади. Эгамиз Бобилга ёғдирадиган кулфатлар туфайли Бобил ҳеч қачон ўнгланмайди. Унинг бутун аҳолиси ўлади.”
Еремиёнинг башоратлари тугади.

 

52–БОБ

 

Қуддус қулайди

 

1Зидқиё йигирма бир ёшида шоҳ бўлди ва Қуддусда ўн бир йил ҳукмдорлик қилди. Онасининг исми Хамутал бўлиб, Либналик Еремиёнинг қизи эди. 2Зидқиё ҳам, Ёҳайиқим каби, Эгамиз олдида қабиҳ ишлар қилгани учун 3Эгамиз Қуддус ва Яҳудо халқидан ғоят ғазабланган, оқибатда уларни Ўз ҳузуридан қувиб юборган эди.
Зидқиё Бобил шоҳига қарши исён кўтарди. 4Зидқиё ҳукмронлигининг тўққизинчи йили, ўнинчи ойнинг ўнинчи кунида Бобил шоҳи Навухадназар Қуддусга қарши бор лашкарини тортиб келиб, шаҳарни қамал қилди. Шаҳар девори атрофида баланд қурилмалар ясатди. 5Шоҳ Зидқиё ҳукмронлигининг ўн биринчи йилигача шаҳар қамалда қолди. 6Тўртинчи ойнинг тўққизинчи куни шаҳарда очарчилик шу қадар кучайдики, халқ бир луқма нон тополмай қолди. 7Бобилликлар Қуддус деворини ёриб кирдилар. Улар Қуддусни ҳар томондан қуршаб олишган бўлсалар–да, Яҳудо сипоҳлари шоҳ билан бирга қочиб кетдилар. Улар тунда саройнинг боғи яқинидаги икки девор орасидаги дарвозадан чиқиб, Иордан водийси томонга қочдилар. 8Аммо Бобил сипоҳлари шоҳнинг орқасидан қувиб, Ерихо текислигида Зидқиёга етиб олдилар. Зидқиёнинг ҳамма лашкарлари шоҳни ташлаб қочиб кетдилар. 9Бобил сипоҳлари шоҳ Зидқиёни ушлаб, Хомат юртидаги Ривло шаҳрига, Бобил шоҳи ҳузурига олиб келдилар. Бобил шоҳи Зидқиёни ўша ерда ҳукм қилди. 10Ривлода Зидқиёнинг кўзи олдида ҳамма ўғилларини, сўнг Яҳудо аъёнларини қатл қилди. 11Зидқиёнинг эса кўзларини ўйиб, уни кишанлаб қўйди. Бобил шоҳи уни ўзи билан Бобилга олиб кетди. Зидқиё умрининг охиригача зиндонда ётди.

 

Маъбад вайрон бўлади

 

12Бобил шоҳи Навухадназар ҳукмронлигининг ўн тўққизинчи йили, бешинчи ойининг ўнинчи кунида Бобил шоҳи хизматидаги қўриқчилар сардори Набизарадон Қуддусга кирди. 13У Эгамизнинг уйига, шоҳ саройига, Қуддусдаги ҳамма уйларга, ҳар бир ҳашаматли иморатга ўт қўйди. 14Қўриқчилар сардори бошчилигида ҳамма Бобил лашкарлари Қуддус деворларини йиқитдилар. 15Набизарадон баъзи қашшоқларни, шаҳарда тирик қолганларни, Бобил шоҳи томонга ўтган қочоқлару қолган–қутган ҳунармандларни асир қилиб олиб кетди. 16Узумчилик ва деҳқончилик билан машғул бўлсинлар, дея ҳеч вақоси йўқ, қашшоқ одамлардан баъзиларинигина қолдирди, холос.
17Бобилликлар Эгамизнинг уйидаги бронза устунларни, араваларни, бронза ҳовузни парчаладилар, ҳамма бронзани Бобилга олиб кетдилар. 18Эгамизнинг уйида хизмат пайтида ишлатиладиган буюмларни — қозонларни, куракларни, қайчиларни, тоғорачалар ва куракчаларни, барча бронза ашёларни ҳам олиб кетдилар. 19Қўриқчилар сардори Набизарадон олтин ва кумушдан ясалган тоғораларни, оловкуракларни, тоғорачаларни, товоқларни, чироқпояларни, куракчаларни ва шароб назри учун ишлатиладиган идишларни ҳам олиб кетди. 20Эгамизнинг уйи учун шоҳ Сулаймон ясаттирган иккита устунга, ҳовузга, ҳовуз остидаги ўн иккита буқага ва араваларга беҳисоб бронза сарф қилинган эди. 21Ҳар бир устуннинг баландлиги 18 тирсак, тевараги 12 тирсак эди. Устунларнинг ичи кaвак бўлиб, деворларининг қалинлиги тўрт энли эди. 22Иккала устуннинг тепасида биттадан устунқош бор эди. Устунқошларнинг баландлиги 5 тирсакдан, атрофлари бронзадан ясалган тўрсимон безак ва анор тасвири билан безатилган эди. 23Устунқошнинг ҳар бир томонига тўқсон олтита анор тасвири туширилган эди. Ҳаммаси бўлиб тўрсимон безакдаги анорлар сони юзта эди.

 

Яҳудо халқи Бобилга сургун қилинади

 

24Қўриқчилар сардори Набизарадон олий руҳоний Сараёни, ундан кейинги руҳоний Зафаниёни ва учта дарвозабонни ҳам асирга олди. 25Қуддусда қолган сипоҳларнинг лашкарбошисини, шоҳнинг еттита шахсий маслаҳатчисини, халқни лашкар сафига ёзган лашкарбошининг котибини ва халқдан шаҳарда қолган олтмиш кишини ҳам банди қилди. 26Уларнинг ҳаммасини Ривлога, Бобил шоҳи ҳузурига олиб келди. 27Бобил шоҳи уларни Хомат юртида, Ривлода қатл қилди. Шундай қилиб, Яҳудо халқи ўзларининг юртидан сургун қилиндилар.
28Навухадназар сургун қилган халқнинг миқдори қуйидагичадир:
Ҳукмронлигининг еттинчи йили 3.023 нафар яҳудийни, 29ўн саккизинчи йили Қуддус аҳолисидан 832 нафар кишини, 30йигирма учинчи йили қўриқчилар сардори Набизарадон Яҳудодан 745 нафар кишини сургун қилди. Ҳаммаси бўлиб сургун қилинган халқнинг миқдори 4.600 киши эди.
31Яҳудо шоҳи Ёҳайихин сургунда юрганига ўттиз етти йил бўлганда, Эвилмардух Бобил шоҳи бўлди. Эвилмардух ўша йилнинг ўн иккинчи ойи йигирма бешинчи куни Яҳудо шоҳи Ёҳайихинга илтифот кўрсатиб, уни зиндондан олиб чиқди. 32Унга яхши муносабатда бўлди, Бобилга сургун қилинган бошқа шоҳлардан кўра баландроқ мартаба берди. 33Шундай қилиб, Ёҳайихин зиндон кийимларини ечди. Умр бўйи доимо Бобил шоҳининг дастурхонидан таом еди. 34Умрининг охиригача Бобил шоҳи тарафидан кундалик эҳтиёжи ҳар доим қондирилди.

 

 

ЕРЕМИЁНИНГ МАРСИЯСИ

Кириш

 

Бу китоб милоддан олдинги 586 йилда Қуддуснинг қулаши ва Исроил халқининг Бобилга сургун бўлиши муносабати билан ёзилган. Мазкур китоб бешта шеърий тўпламдан ташкил топган. Чуқур қайғу ифодаси бўлган бу шеърлар “Марсия” деб аталади. Мазкур шеърлар Қуддус шаҳри ва “пайғамбар” деб аталмиш китоб муаллифи номидан баён қилинган.
Пайғамбар Қуддуснинг ўз гуноҳлари учун жазо тортаётганини тан олади, лекин гуноҳ қилган Қуддус аҳолиси бунчалик қаттиқ жазо тортиши унга ўринсиздай туюлади. Бироқ умид учқунлари ўшандай мусибатли дамларда ҳам ўчмайди. Пайғамбарнинг фикрича: “Бир кунмас–бир кун одамлар гуноҳларидан тавба қилишади, яна ҳақ йўлга киришади, шунда Худо уларга раҳм–шафқат қилади.” Пайғамбар ўз умидини қуйидаги сатрларда ифода этган:

 

Бироқ мен бир нарсани ёдда тутарман,
Шунинг учун доим умид қиларман:
Эгамнинг содиқ севгиси бўлмайди адо,
Унинг раҳм–шафқати тугамас асло.
Ҳар тонг улар янгиланади,
Буюкдир Худонинг садоқати!
Қалбимда айтаман: “Эгамдир менинг бор–йўғим,
Шундай экан, ёлғиз Ундадир менинг умидим.” (3:21-24)

 

1–БОБ

 

Қуддуснинг кулфати

 

1Вой шўрим!
Одамларга тўлиб–тошган бир вақтлар,
Нақадар ёлғиздир энди бу шаҳар!
Халқлар орасида шуҳрат қозонган,
Энди бир бева аёлга у ўхшаб қолган.
У вилоятлар орасида маликадай эди,
Энди у бир чўрига ўхшаб қолди.

 

2Кечалари у аччиқ–аччиқ йиғлайди,
Кўзларидан ёшлар оқади.
Уни юпатадиган бирон кимса
Йўқдир ўйнашларининг орасида.
Дўстлари унга хиёнат қилишди,
Унга душман бўлиб қолишди.

 

3Яҳудо халқи сургун бўлиб, азоблар тортди,
Тутқунликнинг машаққатини у тотиб қўрди.
Бегона халқлар орасида ўрнашганда,
Ўзига ором топа олмади.
У танг аҳволга тушиб қолганда,
Таъқиб этувчилар уни қўлга олди.

 

4Қуддусга борадиган йўллар тутяпти мотам,
Ахир, белгиланган байрамларга келмас бирор ҳам одам.
Шаҳарнинг ҳамма дарвозалари ҳувиллаб қолди,
Руҳонийлари xўрсиниб ўтирибди.
Қуддусдаги қизлар қайғуга ботган,
Қуддуснинг ўзи ҳам изтиробда қолган.

 

5Қуддусга душманлари бош бўлди,
Унинг ғанимлари равнақ топди.
Қуддус беҳад кўп гуноҳ қилди,
Шу сабабдан Эгамиз уни азобга солди.
Қуддуснинг фарзандлари сургун қилинди,
Ғанимлари уларни олиб кетди.

 

6Қиз Қуддус ўз савлатини йўқотди.
Йўлбошчилари ўтлоқ топа олмаган кийикка ўхшайди.
Овчидан қочишга уларнинг мадори қолмади.

 

7Кулфату саргардонлик кунларда,
Қуддус олдинги ҳазиналарини эслади.
Унинг аҳолиси душманларга таслим бўлганда,
Қуддусга ёрдам берадиган ҳеч ким йўқ эди.
Ғанимлар унинг қулашини томоша қилиб,
Қуддусни масхара қиларди.

 

8Ҳа, Қуддус жирканч гуноҳга қўл урди,
Атрофдагиларга у кулги бўлди.
Олдин уни эъзозлаган ҳаммалар
Энди ундан ҳазар қиладилар.
Қуддуснинг шармандалигини улар кўрдилар.
Мана энди, Қуддус хўрсиниб ўтирибди,
Ҳаммадан юзини яшириб ўтирибди.

 

9Унинг нопоклиги кийимини доғ қилди,
Келажаги ҳақида у қайғурмади.
У даҳшатли тарзда қулади,
Унинг юпатувчиси йўқ эди.
У шундай деб ёлворди:
“Кулфатимга бир назар солгин, эй, Эгам,
Зеро, душманларим ғолиб келди устимдан!”

 

10Ғанимлар Қуддус хазиналарига чанг солди.
Қуддуснинг кўзи олдида
Бегона халқлар муқаддас маконга кирди.
Аммо Эгамиз ўша ғайрияҳудийларга
Ҳатто Исроил жамоасида бўлишни ман этганди!

 

11Мана энди, шаҳардаги ҳамма одамлар хўрсиняпти,
Бир бурда нонни излаб юрибди.
Улар бойликларини сотиб, овқат олишяпти,
Шу йўсин ўз жонларини сақлашяпти.
Қуддус шундай деб ёлвормоқда:
“Эй Эгам, менга бир боққин,
Хор бўлганимни кўриб қўйгин!”

 

12Қуддус ўтган–кетганларга хитоб қилади:
“Наҳотки сизларга бари бир бўлса?!
Менга бир қаранглар! — деб ёлворади. —
Эгамиз ғазаб кунида менга азоб берган,
Бундай азобни ҳеч ким кўрмаган.

 

13У осмондан олов юборди,
Ўша олов ичимни ёндирди.
Худо оёғимга тузоқ қўйди,
Мени ортга қайтишга мажбур қилди.
Адойи тамом қилди мени Худойим,
Азобу аламда қолди менинг жоним.

 

14Гуноҳларим бўйинтуруққа айланган,
Ўша бўйинтуруқни Худонинг Ўзи ясаган.
У гуноҳларимни бўйнимга осди.
Мени тамом ҳолдан тойдирди.
Раббий берди мени душманларим қўлига,
Мен қаршилик қила олмайман уларга.

 

15Эгам кучли жангчиларимни рад этди,
Йигитларимни яксон қилиш–чун лашкар юборди.
Бокира қиз Яҳудони Раббий узум эзгандай эзди.

 

16Шунинг учун мен фарёд қиламан,
Кўз ёшимни сел–сел оқизаман.
Ахир, юпатувчим мендан узоқда,
Жонимга оро кирувчи олисда.
Эвоҳ, душманларим мендан ғолиб келди,
Фарзандларим хонавайрон бўлди.”

 

17Қуддус қўлларини чўзиб ёрдам сўрайди,
Бироқ ҳеч ким уни юпатмайди.
Эгамиз қўшни халқларга амр берди,
Шунда ҳаммаси Ёқуб наслига душман бўлиб қолди.
Душманларининг назарида
Қуддус ахлатдай жирканч бўлиб қолди.

 

18Қуддус айтмоқда:
“Ҳа, менинг Эгам ҳақ,
Ахир, ўзим Унинг амрига қарши бош кўтардим.
Эй халқлар, менга қулоқ солинг,
Менинг кулфатимни кўриб қўйинг.
Менинг йигит–қизларим сургун бўлди.

 

19Мен ўйнашларимни чақирдим,
Улар эса мени алдашди.
Жонини сақлаш учун нон излаган
Руҳонию оқсоқолларим кўчаларда жон берди.

 

20Эй, Эгам, кўриб қўйгин қайғумни,
Кўр тўкилиб турган юрагимни.
Эвоҳ, юрак–бағрим эзилиб кетди,
Ахир, мен Сенга қарши бош кўтардим.
Ана, ташқарида қилич одамларни чопяпти,
Ичкарида ўлим ҳукмронлик қиляпти.

 

21Одамлар оҳу нолаларимни эшитди,
Бироқ менинг юпатувчим йўқ эди.
Ғанимларим эшитди кулфатларим ҳақида,
Хурсанд бўлишди қилган ишингдан шунда.
Сен эълон қилган ўша кунингни келтиргин,
Душманларим ҳам менинг ҳолимга тушсин.

 

22Назарингдан қочмасин уларнинг қилган қабиҳликлари,
Гуноҳим–чун мени жазолагандай жазолагин уларни.
Кўпдир менинг оҳу нолаларим,
Ҳеч ҳам қолмади менинг мадорим.”

 

2–БОБ

 

Эгамиз Қуддусни жазолайди

 

1Вой шўрим!
Раббимиз ғазабланиб,
Қиз Қуддусни зулмат билан қоплади,
У Исроилнинг салобатини
Осмондан ерга улоқтирди.
Аччиқ қаҳри келганда,
Ўз пойандози бўлган Маъбадини эсга олмади.

 

2Раббий аёвсиз вайрон қилди
Ёқуб наслининг масканларини.
Ғазаби келиб яксон қилди
Қиз Яҳудонинг қалъаларини.
Оёқ ости қилиб, хўрлади
Шоҳлик ва унинг ҳукмдорларини.

 

3У қаттиқ ғазабга миниб,
Исроилнинг бор қудратини йўқ қилди.
Ғанимлар ҳужум қилганда,
Ўз халқини ҳимоя қилмади.
Авжига чиққан олов каби,
Ёқубнинг юртини ёндириб юборди.

 

4У ғанимдай бизга қарата ёйини тортди,
Ўқ узишга Унинг қўли тайёр турарди.
У душмандай келишган йигитларимизни ўлдирди.
Қиз Қуддуснинг чодирларига оловдай қаҳрини сочди.

 

5Раббий душманга ўхшаб қолди,
Исроил юртини вайрон қилди.
Хароб қилди барча саройларини,
Яксон этди Исроил қалъаларини.
Қиз Яҳудога келтирди ғам–ғусса,
Унинг қайғусини орттирди минг ҳисса.

 

6Боғдаги чайлани йиқитгандай,
Маъбадини У бузиб ташлади.
Қуддусдаги байрам ва Шаббат кунларни
Эгамиз бекор қилди.
Шоҳлар ва руҳонийларни
Ғазаб устида рад этди.

 

7Раббий Ўз қурбонгоҳидан воз кечди,
Ўз масканини ташлаб кетди.
Қуддус саройларини ёвнинг қўлига берди.
Эгамиз уйидаги ёвнинг ҳайқириғи
Байрамдаги шодон овозларга ўхшайди.

 

8Ҳа, Эгамиз қиз Қуддуснинг деворларини
Вайрон этишга қарор қилди.
Деворларга бирма–бир қараб чиқди,
Шаштидан қайтмади, ҳаммасини яксон қилди.
Энди қалъаю деворлар қайғуряпти,
Ҳаммаси хароб бўлиб ётибди.

 

9Қуддус дарвозалари тупроққа беланиб ётибди,
Дарвоза тамбалари парчаланиб ётибди.
Шоҳу амалдорлари сургун бўлишди,
Қонунлар халққа ўргатилмас энди.
Эгамиздан келган ваҳийларни
Пайғамбарлар энди кўрмайди.

 

10Қиз Қуддуснинг оқсоқоллари
Сукут сақлаб ерда ўтирибди.
Бошларидан улар тупроқ сочган,
Ўзлари қанорга ўранган.
Бошларини солиб қуйи
Ўтирибди Қуддус қизлари.

 

11Йиғлайвериб кўзларим толган,
Ичимда юрагим тўкилиб кетган.
Жигар–бағрим эзилиб кетди,
Ахир, менинг халқим қирилиб кетди!
Оч қолган гўдагу чақалоқлар
Шаҳар кўчаларида ҳушсиз ётибди!

 

12“Қорним очди! Чанқадим!” деб
Оналарига улар фарёд қилар.
Ярадор жангчидай шаҳар кўчаларида ҳушсиз ётишар.
Оналарининг бағрида жон таслим этишар.

 

13Сен ҳақингда нима айтай?!
Сени кимга солиштирай, эй қиз Қуддус?
Нима деб юпатай?!
Сени кимларга ўхшатай, эй бокира қиз Сион?
Денгиздай чексиздир сенинг кулфатинг,
Энди шифо бера олмас сенга ҳеч ким!

 

14Сенинг пайғамбарларинг
Ёлғон ва беҳуда ваҳийлар айтишди.
Гуноҳларингни фош қилмай,
Сургуннинг олдини олишмади.
Ёлғон башоратлар айтиб,
Сени йўлдан оздиришди.

 

15Ўтган–кетганлар сендан ор қилиб,
Қўл силтаб кетадилар.
Ёқасини ушлаб, бошларини чайқайдилар,
Эй қиз Қуддус, сени мазах қилиб шундай айтадилар:
“Гўзалликда комил шаҳарми шу?!
Бутун дунёнинг севинчимиш у!”

 

16Барча ёвларинг устингдан кулади,
Ҳолингни кўриб ёқасини ушлайди.
Тишларини ғижирлатиб айтишади:
“Биз уни ямладик!
Воҳ, қандай интизорлик билан
Бу кунни кутган эдик!
Ниҳоят, ўша кунга етдик!”

 

17Эвоҳ, Эгамиз Ўз режаларини амалга оширди,
Ўз айтганларини битта қолдирмай бажарди.
Азалдан огоҳлантириб келгандай
Сизларни аёвсиз қириб ташлади.
Ғанимларнинг қудратини юксалтирди,
Ҳолингиздан душманларни хурсанд қилди.

 

18Шахар аҳлининг қалби Раббийга фарёд қилмоқда,
Эй, қиз Қуддуснинг деворлари!
Кўз ёшингиз кечаю кундуз дарё бўлиб оқсин.
Ўзингизга тиним берманг,
Кўз ёшингизни асло тўхтатманг!

 

19Тур, эй қиз Қуддус!
Кечаси билан Худога илтижо қилиб чиққин!
Юрагингни Раббийга сувдай тўкиб солгин!
Қўлларингни узат осмонга,
Фарзандларинг учун ёлворгин Унга!
Ахир, улар очликдан ҳушсиз ётибди
Ҳар бир кўчанинг бошида.

 

20Шундай ибодат қилгин:
“Эй Эгам, кўрмайсанми буни:
Не кўйларга солиб қўйдинг Сен халқингни?!
Оналар эркалатиб ўстирган фарзандларини ейишяпти–ку!
Руҳонию пайғамбарлар масканингда қирилиб кетяпти–ку!

 

21Ёшу қариларнинг жасадлари кўчада чангга беланиб ётибди.
Қилич туфайли йигиту қизларим жувонмарг бўлди.
Сен ғазабинг чиққан куни уларни ҳалок қилдинг,
Аёвсиз уларни қириб ташладинг.

 

22Менга қарши йиғдинг Сен теваракдаги ёвларни,
Гўё зиёфатга чақиргандай таклиф қилдинг уларни.
Ўша куни Сенинг ғазабингдан ҳеч ким қутилолмади,
Бирор одам ўз жонини сақлаб қололмади.
Эвоҳ, эркалаб ўстирган болаларимни
Душманларим ўлдирди.”

 

3–БОБ

 

Умид учқунлари

 

1Азобларда қолган инсонман,
Худонинг ғазаби туфайли таёқ едим.
2Бошлаб борди Худо мени зулматга,
Нур тушмайдиган қоронғи жойга.
3Ёлғиз менга қарши У қўл кўтарди,
Кун бўйи мени қайта–қайта жазолади.

 

4Қаритиб юборди эту теримни,
Синдириб ташлади суякларимни.
5Аламга мени тутқун қилди,
Жабру жафо зиндонига мени ташлади.
6Мажбур қилди мени зимистонда яшашга,
Ўхшаб қолдим мен анча олдин ўлган марҳумга!

 

7Қочиб кетмасин, дея Худо атрофимни қуршади,
Оғир занжирлар билан мени кишанбанд этди.
8Ёрдам сўраб ёлворсам ҳам мен Унга,
Қулоқ солмас У менинг фиғонимга.
9Йўнилган тошлар билан У йўлимни тўсди,
Юрган йўлимни чалкаштириб юборди.

 

10Пойлади У мени айиқдай,
Ташланмоқчи бўлди менга шердай.
11Сўнг мени судради бир четга,
Ғажиди, ташлаб кетди танг аҳволда.
12Худо Ўз ёйини тортди,
Ўқларига мени нишон қилди.

 

13Садоғидаги ўқлари билан юрагимни тешди.
14Мана, энди ўз халқим устимдан кулмоқда,
Уззукун улар мени мазах қилиб, қўшиқ куйламоқда.
15Xудо менга аччиқ ўтдан едирди,
Заҳарли сувдан менга ичирди.

 

16Мени оёқ ости қилиб, тупроққа белади,
Шағал едириб, тишларимни синдирди.
17Тинчлик билмас энди менинг жоним,
Бахт нималигини тамом унутдим,
18Шунда ўзимга дедим: “Адойи тамом бўлдим!
“Барбод бўлди Эгамга бўлган умидим!”

 

19Кулфату саргардонлик ҳақидаги ўйларим
Заҳарли сувга, аччиқ ўтга ўхшайди.
20Бундай ўйларга толган менинг жоним
Тушкунликка тушди.
21Бироқ мен бир нарсани ёдда тутарман,
Шунинг учун доим умид қиларман:

 

22Эгамнинг содиқ севгиси бўлмайди адо,
Унинг раҳм–шафқати тугамас асло.
23Ҳар тонг улар янгиланади,
Буюкдир Худонинг садоқати!
24Қалбимда айтаман: “Эгамдир менинг бор–йўғим,
Шундай экан, ёлғиз Ундадир менинг умидим.”

 

25Эгамиз Ўзига умид боғлаганларга яхшилик қилади,
Унга интилган ҳар бир жонга эзгулигини кўрсатади.
26Эгамизнинг нажотини тоқат ила кутиш яхшидир.
27Ёшликдан тарбияга бўйсуниш яхшидир.

 

28Раббимиз тарбиялаганда,
Ёлғиз ўтириб, сукут сақлайлик.
29Бундай вақтларда ер ўпиб таъзим қилайлик,
Ахир, яна умид бордир.
30Тарсаки еганимизда қаршилик қилмайлик,
Эшитган кўп ҳақоратларни ичимизга ютайлик.

 

31Зеро, Раббий бизни абадий ташлаб қўймайди!
32Унинг Ўзи бизга қайғу келтирган бўлса–да,
Ўзи бизга раҳм–шафқат қилади.
Ахир, Унинг содиқ севгиси буюкдир!
33Ҳа, У инсонга ғам келтириб, озор беришни хуш кўрмайди.

 

34Юртдаги ҳамма асирларнинг оёқ ости бўлганини,
35Одамлар ҳақ–ҳуқуқдан маҳрум бўлганини,
Худойи Таоло кўриб турибди.
36Бир ёқлама ҳукм чиқарилганини
Раббий билиб турибди.

 

37Раббийнинг ижозатисиз,
Ҳеч кимнинг буйруғи бажо бўлмас.
38Яхшилик ҳам, ёмонлик ҳам
Худойи Таолонинг амрисиз содир бўлмас.
39Ҳануз ҳаёт эканмиз,
Гуноҳимиз учун жазо тортганда нолимайлик!

 

40Тутган йўлларимизни яхшилаб текширайлик,
Эгамизга қайтайлик.
41Қўлларимизни осмонга чўзиб,
Чин дилдан самодаги Худога ёлвориб айтайлик:
42“Эй Эгамиз! Биз итоатсизлик қилдик,
Сенга қарши бош кўтардик,
Сен бизни кечирмадинг.

 

43Сен ғазабга миниб, таъқиб қилдинг бизни,
Шафқатсиз қирдинг ҳаммамизни.
44Илтижоларимиз Сенга етиб бормаслиги учун,
Булутлар билан олдингни тўсдинг.
45Сен бизни ахлатдай ташлаб юбординг,
Халқлар орасида супуриндидай қилдинг.

 

46Мана, барча ёвларимиз устимиздан куляпти.
47Биз ваҳимага тушдик, тузоққа илиндик,
Фалокату ҳалокатга гирифтор бўлдик.”

 

48Сел–сел бўлиб оқар менинг кўз ёшларим,
Ахир, қирилиб кетди менинг халқим!
49-50Эгамиз осмондан бизга қарамагунча,
Мен тўхтамай оби дийда қиламан,
Тинмай кўз ёш тўкаман.
51Қуддусдаги ҳамма қизларнинг қисмати
Юрак–бағримни эзиб юборди!

 

52Сабабсиз душманлик қилаётир менга одамлар,
Қушни овлагандай мени овлади улар.
53Мени тириклайин чуқурликка ташлашди,
Чуқурлик оғзини тош билан беркитишди.
54Сувлар кўтарилиб ошди бошимдан,
“Адо бўлдим” дедим ичимда.

 

55Эй Эгам, чуқурлик тубидан
Сенга илтижо қилдим.
56“Додимни тингла, ёпма қулоғингни!” дедим.
Сен эшитдинг бу илтижоимни.
57Ёлворганимда Сен менга яқинлашдинг,
“Қўрқма!” деб ўшанда менга айтдинг.

 

58Ё Раббий, Сен даъвоимни ҳимоя қилдинг,
Менинг жонимни халос этдинг.
59Кўрдинг менга қилинган ноҳақликни,
Эй, Эгам, Ўзинг ёқлагин мени.
60Ёвларимнинг тил бириктирганини Сен кўрдинг,
Менга қарши қилган ёвуз ниятларини билдинг.

 

61Эй Эгам, улар мазах қилганини Ўзинг эшитдинг,
Менга қарши тил бириктирганини билдинг.
62Ғанимларим мени ғийбат қилар,
Кун бўйи менга пичинг отар!
63Қара, улар ўтирса ҳам, турса ҳам,
Қўшиқ куйлаб, мени мазах қилишар.

 

64Уларнинг қилмишларига яраша,
Жазосини бергин эй, Эгам!
65Юракларига ғулғула солгин,
Уларни лаънатга дучор қилгин,
66Ғазаб билан уларнинг кетидан қувла,
Ер юзидан тамомила йўқ қилиб ташла!

 

4–БОБ

 

Қуддуснинг қамалдаги қисмати

 

1Вой шўрим!
Олтин хира тортди,
Соф тилла жилосини йўқотди.
Ҳар бир кўча бошида
Маъбад тошлари сочилиб ётибди.

 

2Қуддуснинг азиз фарзандлари
Олтиндан ҳам қадрли эди,
Эвоҳ, энди эса улар
Кулол ясаган сопол идишдай
Қадрсиз бўлиб қолдилар.

 

3Ҳатто чиябўрилар,
Ўз болаларини эмизишар.
Менинг халқим эса туяқушга ўхшаб қолди,
Улар ўз фарзандларига шафқат қилмайди.

 

4Чақалоқлар жуда чанқаган
Тиллари танглайига ёпишиб қолган,
Нон сўраб, ёш болалар тиланчилик қиляпти,
Бироқ ҳеч ким уларга бир бурда ҳам нон бермайди.

 

5Тансиқ таомлар еган одамлар
Энди кўчаларда очликдан ўляптилар.
Қимматбаҳо либос кийиб ўсганлар
Энди кул уюмлари орасида ётибдилар.

 

6Садўм шаҳрига қарши инсон қўли кўтарилмади,
Аммо бу шаҳар бир зумда вайрон бўлди.
Халқимнинг тортган жазоси
Сaдўмнинг жазосидан ҳам оғирроқ бўлди.

 

7Сутдан ҳам оқ, қордан ҳам оппоқ эди
Йўлбошчиларимизнинг кўнгиллари,
Маржондай товланарди соғлом таналари,
Ёқутдай кўркам эди кўринишлари.

 

8Энди таниб бўлмас уларни кўчаларда,
Уларнинг юзлари куядан ҳам қорароқ тусда.
Бужмайган терилари суякларга ёпишган,
Тарашадан ҳам баттар қуриб–қақшаб кетган.

 

9Нобуд бўлганлар қилич тиғидан
Бахтлироқдир очлик қурбонларидан.
Зеро, қаҳатчиликка дучор бўлганлар
Жонларини аста–секин таслим қиларлар.

 

10Меҳрибон оналар туққан болаларини
Ўз қўллари билан пиширдилар.
Халқим ҳалокатга учраганда,
Болалари уларга озуқа бўлди.

 

11Эгамизнинг қаҳр–ғазаби қайнади,
У аччиқ қаҳрини сочди,
Қуддус шаҳрида олов ёндирди,
Олов шаҳарни пойдеворигача куйдирди.

 

12Душман Қуддус дарвозаларини ёриб ўтишига
Ер юзидаги ҳукмдорлар ишонмаганлар.
Жаҳондаги одамлар буни ҳатто хаёлига ҳам келтирмаганлар.

 

13Шаҳардаги пайғамбарларнинг гуноҳи,
Руҳонийларнинг жиноятлари бунга сабаб бўлди.
Ахир, улар шаҳарда солиҳ одамнинг қонини тўкдилар.

 

14Ҳа, улар ўз кийимини қонга булғадилар,
Уларнинг кийимидан одамлар ҳазар қиладилар.
Кўр одамдай бу йўлбошчилар
Кўчаларда дайдиб юрибдилар.

 

15“Йўқол, ҳаром!” деб бақиради ҳамма уларга,
“Йўқолларинг! Йўқол! Тега кўрманг сизлар бизларга!”
Қочиб, ғарибу мусофир бўлиб юрганда улар,
“Бу ердан чиқиб кетинглар”, деб халқлар уларни ҳайдар.

 

16Эгамизнинг Ўзи тарқатиб юборди уларни,
Бу йўлбошчиларга энди У назар солмайди.
Руҳонийларга ҳеч ким ҳурмат кўрсатмайди,
Оқсоқолларга ҳеч ким марҳамат қилмайди.

 

17Беҳуда кутавериб мадад,
Толди бизнинг кўзимиз,
Мадад бера олмайдиган бир халққа
Умид боғлаган эканмиз.

 

18Ҳар бир қадамимизни пойлади ёвимиз,
Ўз кўчаларимизда юролмадик биз.
Бор–йўғи саноқли кунимиз қолди.
Бизнинг умримиз поёнига етди.

 

19Бизни таъқиб қилувчилар
Бургутдан ҳам тезроқ учишарди,
Улар тоғларда бизни овлашарди,
Чўлларда бизни пойлашарди.

 

20Эгамиз танлаган шоҳ уларнинг тузоғига илинди,
Эвоҳ, ҳаётимиз манбаи у эди.
Биз шоҳимиз соясида
Халқлар орасида яшаймиз, деб ўйлагандик.

 

21Эй Уз юртида яшовчи қиз Эдом,
Хурсанд бўл, шодлан!
Бироқ сен ҳам жазо косасидан ичасан,
Маст бўлиб кийимингни ечасан.

 

22Эй қиз Қуддус, жиноятларинг учун
Сен жазоингни тортиб бўлдинг.
Энди Эгамиз сени сургунда ушлаб турмайди.
Эй қиз Эдом, сенинг гуноҳларингни эса
Эгамиз фош қилади,
Жиноятларинг учун У сени жазолайди.

 

5–БОБ

 

Раҳм–шафқат илтижоси

 

1Эй Эгам, бошимизга тушган кўргиликни ёдингда тутгин,
Қанчалик хор бўлганимизни бир кўриб қўйгин!

 

2Мулк қилиб олган еримиз ажнабийлар қўлига тушди,
Келгиндилар уйларимизга эга бўлишди.

 

3Отасиз етимдай бўлиб қолдик биз,
Бевага ўхшаб қолди оналаримиз.

 

4Биз ичган сувимизга пул тўлаймиз,
Ёққани ўтинни сотиб оламиз.

 

5Ёвларимиз таъқиб қилиб, қўймас бизни ҳолимизга,
Чарчаб кетдик, тиним йўқ бизга.

 

6Тўйгунча нон еймиз деб,
Миср ва Оссурия билан биз сулҳ туздик.

 

7Аждодларимиз гуноҳ қилиб, ўтиб кетди,
Аммо уларнинг жазосини биз тортяпмиз энди.

 

8Бизга ҳукмронлик қилаётир қуллар,
Улар зулмидан бизни ким қутқарар?!

 

9Нон излаймиз, жонимизни қўйиб хавф остига,
Чунки каллакесарлар писиб ётибди далаларда.

 

10Очарчилик дастидан чиққан иссиғимиз,
Тандирдай қизиган бизнинг баданимиз.

 

11Ғанимларимиз Қуддусда аёлларни зўрлашди,
Яҳудо шаҳарларида қизларнинг номусига тегишди.

 

12Қўлларидан осишди йўлбошчиларимизни,
Хор қилишди оқсоқолларимизни.

 

13Йигитлар тегирмон тошини тортяпти,
Ўғлонлар оғир ўтин остида гандираклаб қолди.

 

14Шаҳар дарвозасида оқсоқоллар ўтирмайдиган бўлди,
Йигитлар шодон куйлар чалмайдиган бўлди.

 

15Кўнглимизни шодлик тарк этди,
Ўйин–кулгимиз азага айланди.

 

16Бошимиздаги тожимиз тушиб кетди,
Гуноҳ қилдик! Шўримиз қуриди!

 

17Дарду аламга тўлди юрагимиз,
Йиғлайвериб хиралашди кўзимиз.

 

18Ахир, Сион тоғи ҳувиллаб қолди,
Чиябўрилар у ерда изғиб юрибди.

 

19Сен эса, эй Эгам, абадий ҳукмронлик қиласан,
Авлодлар оша Ўз тахтингда ўтирасан.

 

20Нечун бизни Сен тамом унутдинг?
Нечун узоқ вақтга ташлаб қўйдинг?

 

21Эй Эгам, бизни Ўзингга юз бурдиргин,
Токи Сенга қайтайлик.
Қадимги улуғворлигимизни тиклагин.

 

22Наҳотки Сен биздан бутунлай воз кечдинг?!
Қаҳру ғазабингнинг ҳад–поёни бордир, ахир!

 

 

ҲИЗҚИЁ

Кириш

 

Ҳизқиёл руҳоний эди. У Бобилга асир қилиб олиб кетилди, шундан сўнг ўша ерда сургунда бўлган Яҳудо халқи орасида яшади. У Худо томонидан пайғамбар қилиб тайинланди. У нафақат Бобил сургунидаги Яҳудо халқига, балки Қуддусда қолган одамларга ҳам Худонинг сўзини ваъз қилди. Ҳизқиёл ўз хизматини милоддан аввалги 593 йилларда бошлаб, милоддан аввалги 570 йилларда тугатди. Бу давр Яҳудо шоҳлигининг охирги йилларидан тортиб, то милоддан аввалги 586 йилдаги Қуддус қулашидан кейинги даврни ўз ичига олади. Ҳизқиёл Қуддуснинг қулашидан олдин ҳам, ундан кейин ҳам ваъз қилган. Шунинг учун, унинг баъзи ваъзлари Худонинг даҳшатли ҳукмидан хабар беради, бошқа ваъзлари эса халққа умид бағишлайди.
“Ҳизқиёл” китобини бешта асосий қисмга бўлиш мумкин. Биринчи қисмда (1-3–боблар) Ҳизқиёлга ваҳийда аён бўлган Худонинг улуғворлиги тасвирланади, шунингдек, Худо Ҳизқиёлни пайғамбар қилиб тайинлагани баён этилади. Иккинчи қисм (4-24–боблар) ўз ичига бир нечта хабарни олади. Бу хабарлар Яҳудо халқининг Худодан юз ўгиргани учун оладиган жазолардан ташкил топган. Ҳизқиёл бу огоҳларнинг аксарият қисмини сахналаштирган. Китобнинг учинчи қисмида (25-32–боблар) Исроил юрти атрофидаги халқларни Худо жазолаши тўғрисида ёзилган.
Китобнинг тўртинчи қисми (33-39–боблар) Қуддуснинг қулашидан кейинги даврни ўз ичига олади. Бу парчадаги сўзлар умид бахшида этади. Худо Ўз халқини кечириши, сўнг уларни Яҳудо ва Қуддусга қайтариб олиб келиши тўғрисида сўз юритилган. Ниҳоят, бешинчи қисмда (40-48–боблар) Ҳизқиёлнинг Қуддусдаги янги Маъбад тўғрисида кўрган ваҳийси ҳақида ёзилган. Бу қисмда тўғри сажда қилишнинг қоидалари кўрсатилган. Шунингдек, қайта тикланган Исроил юртининг Яҳудий қабилалари орасида қай тарзда бўлиниши ҳақида батафсил айтиб ўтилган.
Худо Ҳизқиёлга гапирганда, унга “эй инсон” деб мурожаат қилади. Шу орқали биз Ҳизқиёлнинг нафақат оддий одам эканлигини, балки у Яҳудо халқи ва Қуддус аҳолисига Худонинг хабарини етказувчи одам қилиб тайинланганини биламиз.
Мазкур китобдаги Ҳизқиёлнинг қуриган суяклар тўғрисида кўрган ваҳийси жуда кенг танилган. Бу ваҳийда Худонинг Руҳи суякларга жон ато этиб, уларни тирилтиради. Ҳизқиёл бунинг гувоҳи бўлгандан кейин, Худо унга шу гапларни айтади: “Эй инсон, бутун Исроил халқи мана шу суякларга ўхшайди. Улар, суякларимиз қуриб кетди, келажакка ҳеч қандай умид йўқ, деб нола қилишади. Шунинг учун халқимга башорат қилиб айт: Эгамиз Раббий шундай демоқда: “Эй халқим Исроил, Мен қабрларингизни очиб, сизларни гўрдан чиқараман. Сўнг Исроил юртига қайтариб олиб бораман... Мен сизларнинг ичингизга Руҳимни соламан, сизларни тирилтираман. Она юртингизга олиб бориб, у ерда ўрнаштираман.” (37:11-12,14)

 

1–БОБ

 

Худонинг тахти

 

1-3Ўттизинчи йил, тўртинчи ойнинг бешинчи куни. Мен, Бузи ўғли руҳоний Ҳизқиёл, сургунда яшаётган одамлар билан бирга Бобилдаги Кавор дарёсининг бўйида эдим. Шунда осмон қопқаси очилди–да, Худодан менга ваҳийлар келди. Бу воқеа шоҳ Ёҳайихин сургундалигининг бешинчи йилида содир бўлди. Ўша куни Кавор дарёси бўйида Эгамиз менга Ўз сўзини аён қилди. Мен Эгамизнинг қудратини яққол сезиб турар эдим.
4Қарасам, шимолдан бўрон турди. Улкан бир булутдан чақмоқ чақар эди, булут атрофи ярқираб турарди. Булутнинг оловли маркази сайқал мисдай товланарди. 5Ўшанинг ўртасида мен тўртта жонли мавжудотни кўрдим. Улар инсон қиёфасида эди. 6Аммо ҳар бирининг тўртта юзи ва тўртта қаноти бор эди. 7Уларнинг оёқлари текис бўлиб, бузоқнинг туёқларига ўхшаш туёқлари бор эди. Туёқлар ялтироқ бронза каби товланиб турарди. 8Қанотлари остида одам қўлига ўхшаган қўллари бор эди. 9Мавжудотлар бир–бирига орқа ўгириб турар эдилар, қанотларининг учлари бир–бирига тегиб турарди. Улар ҳар томонга биргаликда юрардилар, юрганларида бурилмас эдилар. 10Мавжудотларнинг юзларига келсак, улар тўрт хил эди: олд томонида инсон юзи, ўнг томонида шер юзи, чап томонида буқа юзи ва орқа томонида бургут юзи бор эди. 11Мавжудотларнинг бир жуфт қаноти тепага ёйилган бўлиб, ёнидаги мавжудотларнинг қанотларига тегиб турарди. Қолган бир жуфт қаноти эса танасини ёпиб турарди. 12Мавжудотлар тўғрига қараб юришар эди. Руҳ уларни қаерга йўналтирса, улар ўша ерга боришарди, юрганда бурилмасди. 13Жонли мавжудотларнинг кўриниши ёнаётган кўмирга ёки машъалага ўхшар эди. Мавжудотларнинг орасида олов айланиб юрарди. Бу олов чақнарди, ундан чақмоқ чақиб турар эди. 14Мавжудотларнинг ўзлари ҳам чақмоқ тезлиги билан у ердан бу ерга бориб келишарди.
15Мен тўртта мавжудотни томоша қилиб турганимда, мавжудотлар ёнидаги ғилдиракларни кўрдим. Ҳар бир мавжудотнинг ёнида биттадан ғилдирак бор эди. Ғилдираклар ерга тегиб турарди. 16Тўрттала ғилдиракнинг кўриниши ва тузилиши бир хил эди. Улар қимматбаҳо тошдай товланарди. Ҳар бир ғилдиракнинг ичида кўндалангига солинган яна биттадан ғилдираги бор эди. 17Шу сабабдан ғилдираклар ҳаракатга келганда, тўрт томонга юра олар эди, юрганда бурилмасди. 18Ғилдиракларнинг гардишлари баланд ва баҳайбат эди. Уларнинг гир айланаси кўзлар билан қопланган эди. 19Жонли мавжудотлар юрганда, ёнларидаги ғилдираклар ҳам ҳаракатга келарди. Ердан кўтарилганда, ғилдираклар ҳам улар билан бирга кўтариларди. 20-21Мавжудотлардаги руҳ ғилдиракларда ҳам эди. Шу сабабдан руҳ мавжудотларни қаерга йўналтирса, мавжудотлар ўша ерга боришарди, ғилдираклар ҳам улар билан бирга ҳаракатга келарди. Мавжудотлар юрганда, улар ҳам юрар эди, тўхтаганда тўхтар эди, ердан кўтарилганда кўтарилар эди.
22Мавжудотларнинг бошлари узра гумбазга ўхшаш бир нарса бор эди, ўша нарса биллурдек товланарди. 23Қанотларини ёйган мавжудотлар гумбаз остида эди. Уларнинг қанотлари бир–бирига тегиб турарди. Иккинчи жуфт қанотлари эса баданларини ёпиб турарди. 24Улар қанот қоқиб учардилар. Қоққан қанотларининг товуши шовуллаган денгиз товушидай, Қодир Худонинг гумбурлаган овозидай, улкан лашкарнинг шовқин–суронидай эди. Мавжудотлар тўхтаганда қанотларини йиғиштириб олишарди.
25Улар тўхтаб, қанотларини йиғиштириб олдилар. Шунда бошлари тепасидаги гумбаз узра бир овоз янгради. 26Гумбаз устида зангори ёқутдан ясалган тахтга ўхшаш бир нарса бор эди. Тахт устида инсон қиёфасидаги бир зот ўтирарди. 27Ўша кимсанинг белидан юқори қисми сайқал мисдай ярқирарди, атрофини олов ўраганди. Белидан пастки қисми эса оташ каби порларди. Унинг бутун борлиғи нур таратиб турарди. 28Ўша нур ёмғирдан кейин булутлар орасида пайдо бўладиган камалакдек жилваланарди. Бу ёғду Эгамизнинг улуғворлигини акс этарди.

 

Худо Ҳизқиёлни хизматга чақиради

 

Мен буни кўришим биланоқ ерга мук тушдим, сўнг бир овоз эшитдим.

 

2–БОБ

 

1Ўша овоз менга деди:
— Эй инсон, ўрнингдан тур, Мен сен билан гаплашмоқчиман.
2Овоз менга гапираётганда Руҳ ичимга кириб, мени турғизиб қўйди. Мен гапнинг давомини тингладим. 3У менга шундай деди:
— Эй инсон, Мен сени итоатсиз Исроил халқининг олдига юбораман. Улар Менга қарши бош кўтаришди. Уларнинг ўзлари ҳам, ота–боболари ҳам шу кунгача Менга қарши гуноҳ қилиб келишган. 4Бу халқ қайсар ва ўжардир. Мен сени уларнинг олдига юбораман. Сен уларга: “Эгамиз Раббий шундай демоқда”, деб гапирасан. 5Бу исёнкор халқ гапингга қулоқ соладими, йўқми, Мен уларнинг олдига пайғамбарни юборганимни билиб қўйишсин. 6Сен эса, эй инсон, улардан ҳайиқма, уларнинг гапларидан қўрқма. Атрофингни янтоғу тиканаклар ўраб олса ҳам, чаёнлар орасида яшасанг ҳам қўрқма. Уларнинг гапларидан чўчима, уларнинг важоҳатидан даҳшатга тушма. 7Бу исёнкор халқ сенга қулоқ соладими, йўқми, уларга Менинг гапларимни етказ. 8Сен эса, эй инсон, бу исёнкор халққа ўхшама. Оғзингни оч. Мен сенга берадиган нарсани егин.
9Қарасам, мен томон бир қўл чўзилди. Қўлда бир ўрама қоғоз бор эди. 10Қўл ўрамни очиб, менга кўрсатди. Ўрамнинг олди ва орқа томонларига марсия, мотам ва қайғу сўзлари ёзилган эди.

 

3–БОБ

 

1У менга шундай деди:
— Эй инсон, Мен сенга бераётган бу ўрама қоғозни олиб егин. Сўнг Исроил халқининг олдига бориб, айтганларимни айт.
2Мен оғзимни очдим, У менга ўша ўрама қоғозни егани берди.
3У менга деди: “Қоғознинг ҳаммасини еб, қорнингни тўйғаз.” Мен қоғозни едим, унинг таъми асалдай ширин эди.
4У менга яна шундай деди:
— Эй инсон, энди бориб, Исроил халқига Менинг гапларимни айт. 5Мен сени қийин ва мураккаб тилда гапирадиган халқ олдига эмас, балки Исроил халқи олдига юборяпман. 6Агар Мен сени сўзлари тушунарсиз бўлган кўп халқлар олдига юборганимда эди, улар сенга албатта қулоқ солишган бўлар эди. 7Аммо Исроил халқи сенга қулоқ солмайди, улар ҳатто Менга ҳам қулоқ солишмайди. Ҳа, бу халқ қайсар ва ўжардир. 8Мана қара, Мен сени улар каби қайсар ва ўжар қиламан. 9Сенинг бошинг тошдай қаттиқ, қайроқтошдан ҳам қаттиқроқ бўлади. Улар исёнкор халқ бўлса–да, сен улардан чўчима, даҳшатга тушма.
10У гапида давом этиб шундай деди:
— Эй инсон, сенга айтадиган гапимни икки қулоғинг билан яхшилаб эшитиб, ҳаммасини дилингга тугиб олгин. 11Сўнг сургундаги юртдошларинг олдига бор. Улар сенга қулоқ соладими, йўқми, уларга “Эгамиз Раббий шундай демоқда” деб гапларимни етказ.
12Руҳ мени кўтарди. Шунда мен орқадан келаётган баланд гумбурлаган товушни эшитдим. Ўша товуш: “Эгамизнинг улуғворлигини Унинг маконида мадҳ қилинглар”, деб айтаётган эди. 13Мен жонли мавжудотларнинг бир–бирига ишқаланган қанотларининг товушини ва ёнларидаги ғилдиракларнинг гулдуросини ҳам эшитдим. 14Руҳ мени бошқа ёққа олиб кетди. Мен аччиқланиб, жаҳлим чиқа бошлади. Эгамизнинг қудрати мени қамраб олган эди. 15Мен Овув тепалигида, Кавор дарёсининг бўйида яшаётган сургунларнинг олдига бордим. Ўша ерда етти кун давомида ўзимга кела олмай гангиб ўтирдим.

 

Ҳизқиёлни Эгамиз соқчи қилиб тайинлайди

 

16Етти кундан кейин Эгамиз менга Ўз сўзини аён қилди:
17— Эй инсон, Мен сени Исроил халқига соқчи қилиб тайинладим. Оғзимдан чиққан ҳар бир гапимни айтиб, уларни огоҳлантирасан. 18Агар Мен фосиққа “Сен албатта ўласан”, деб айтсам–у, сен эса ўша одамни бу ҳақда огоҳлантирмасанг, ҳаётини сақлаб қолай деб, уни фосиқлик йўлидан қайтармасанг, ўша одам ўз гуноҳи учун ўлади. Бироқ унинг ўлими учун Мен сени жавобгар қиламан. 19Агарда сен фосиқни огоҳлантирсанг–у, у эса фосиқлик йўлидан қайтмаса, у ўз гуноҳи учун ўлади, сен эса ўз жонингни асраб қолган бўласан. 20Агар солиҳ киши ёмон йўлга кириб, гуноҳга қўл урса ва Мен унга тўғоноқ солсам, у нобуд бўлади. Борди–ю, сен ўша одамни огоҳлантирмаган бўлсанг, у ўзининг гуноҳи учун нобуд бўлади. Мен унинг қилган савоб ишларини эсга олмайман. Унинг ўлими учун сени жавобгар қиламан. 21Борди–ю, сен солиҳ кишини ёмон йўлдан қайтарсанг, у сенга қулоқ солгани учун яшайди. Сен эса ўз жонингни асраб қолган бўласан.

 

Ҳизқиёл тилдан қолади

 

22Эгамиз менга Ўз қудратини ато этиб, шундай деди:
— Қани тур, водийга туш. Мен сен билан ўша ерда гаплашаман.
23Мен туриб, водийга тушдим. Эгамизнинг улуғворлиги менга зоҳир бўлди. У ерда кўрган Эгамизнинг улуғворлиги худди Кавор дарёси бўйида кўрган улуғворликка ўхшар эди. Мен мук тушдим.
24Руҳ вужудимга кириб, мени оёқларимга турғизиб қўйди. Сўнг Эгамиз менга шундай деди: “Уйингга кириб, эшикларни ичидан қулфлаб ол. 25Сен кўчага чиқа олмаслигинг учун сени арқонлар билан боғлашади. 26Сен бу исёнкор халққа танбеҳ бера олмаслигинг учун, Мен сени гунг қилиб, тилингни танглайингга ёпиштириб қўяман. 27Аммо уларга айтадиган гапим бўлганда, сени яна тилга киритаман. Уларга: “Эгамиз Раббий шундай демоқда”, деб гапирасан. Сенга қулоқ соладиганлар қулоқ солишсин, қулоқ солишни хоҳламаганлар эса солишмасин. Ахир, улар исёнкор халқ–ку!

 

4–БОБ

 

Қуддус қамалининг рамзи

 

1Эй инсон, бир ғишт олиб олдингга қўй, унинг устига Қуддус расмини чиз. 2Расмдаги шаҳарни қамал қилиб, атрофига қамал иншоотларини билдирувчи уюмларни қил, шаҳар деворига қиялатиб тупроқ уй, душман қароргоҳларини ўрнат, шаҳарнинг гир айланасига девортешар қуролларни жойлаштир. 3Кейин товани ол. Товани темир девор каби ўзинг билан расмдаги шаҳарнинг орасига ўрнат. Сўнг шаҳарга юзлан, сен шаҳарни қамал қилган бўласан. Бу Исроил халқи учун бир аломат бўлади.
4Сўнг чап томонингга ёнбошлаб, ўз гарданингга Исроил халқининг гуноҳларини ол. Сен чап томонингда ётган пайтингда уларнинг гуноҳи учун жазо тортган бўласан. 5Улар гуноҳ қилган йилларнинг сонига кўра, Мен сен учун кунларни ажратдим. Сен 390 кун давомида Исроил халқининг гуноҳи учун жазо тортасан.
6Белгиланган вақт тугагач, ўнг томонингга ёнбошлаб ётгин. Бу сафар сен 40 кун давомида Яҳудо халқининг гуноҳи учун жазо тортасан. Бир кун бир йил ҳисобланади. 7Қуддус рамзи бўлган ғиштга юзлан, қўлингни паншаха қилиб, қамал қилинган шаҳарга қарши башорат қил. 8Мана, қамалингнинг муддати тугамагунча бир томондан бошқа томонга ўгирилмаслигинг учун, Мен сени арқонлар билан боғлаб ташлайман.
9Энди бориб ўзинг учун буғдой, арпа, ловия, ясмиқ дони, тариқ ва қизил буғдойни олиб, бир хумчага сол. Сен улардан ўзингга нон тайёрлайсан. 390 кун чап томонингга ёнбошлаб ётиб, ўша нондан ейсан. 10Бир кунлик ейдиган озуқангнинг миқдори 50 мисқолни ташкил қилиши керак. Ҳар куни белгиланган вақтдагина уни ейишинг шарт. 11Сувни ҳам белгиланган вақт ва белгиланган миқдорда ичасан. Кунига бир коса сув ичасан. 12Ўтин ўрнига одам тезагини ишлатасан, одамларнинг кўзи олдида нон ёпиб ейсан.”
13Эгамиз шундай деди:
— Мен Исроил халқини бегона халқлар орасига сургун қилганимда, улар ҳам худди шундай ҳаром нонни ейдиган бўладилар.
14— Ё Эгам Раббий! — дея ёлвордим мен, — мен ҳеч қачон ўзимни булғаган эмасман. Ўзи ўлиб қолган ёки ҳайвонлар ғажиган жониворнинг гўштини ёшлигимдан еган эмасман. Ҳеч қандай ҳаром гўштни оғзимга олган эмасман!
15У менга шундай жавоб бериб деди:
— Хўп майли, одам тезагининг ўрнига мол тезагини ишлатақол. Тезак ёқиб, нон ёпиб ейсан.
16Сўнг гапида давом этиб деди:
— Мен Қуддус аҳолисини нонга зор қилиб қўяман. Улар қўрқув ичра нонни ўлчаб ейдилар, умидсизланиб сувини тақсимлаб ичадилар. 17Сув ва ноннинг танқислигидан одамлар бир–бирларига даҳшат ичра қарайдилар. Тортган жазосидан адо бўладилар.

 

5–БОБ

 

Ҳизқиёл сочини олдиради

 

1Эгамиз шундай деди: “Эй инсон, ўткир бир қилич ол. Устара ўрнига ўшани ишлатиб, сочинг билан соқолингни қириб ташлагин. Сўнг сочингни тарозида ўлчаб, тенг уч қисмга бўлгин. 2Шаҳарнинг қамал кунлари тугаганда сочингнинг бир қисмини ғиштга чизилган шаҳар ўртасида ёндир. Иккинчи қисмини шаҳар атрофига сочиб ташлаб, қилич билан майдала. Учинчи қисмини эса шамолда учиртириб юборгин. Мен қиличимни яланғочлаб, шаҳар аҳолисини таъқиб қиламан. 3Сочингнинг озгинасини олиб, чопонингнинг этагига қистириб қўй. 4Ўша сочингнинг бир қисмини оловга ташлаб, ёндириб юбор. Ундан чиққан олов авж олиб, бутун Исроил хонадонига ёйилади.”
5Эгамиз Раббий шундай деб айтмоқда: “Мана, Қуддусга бир қаранг. Мен уни халқларнинг ўртасига жойлаштирдим, бошқа юртлар уни ўраб турибди. 6Аммо у қонун–қоидаларимга қарши чиқди, атрофдаги халқлардан кўра, кўпроқ қабиҳлик қилди. У қонун–қоидаларимни рад этди, фармонларимга бўйсунмади.”
7Шунинг учун ЭгамизРаббий Қуддусга айтмоқда: “Сизлар бадкирдорликда атрофингиздаги халқлардан ҳам ўтиб тушдингиз. Фармонларимга бўйсунмадингиз, қонун–қоидаларимга риоя этмадингиз. Ҳатто бошқа халқларнинг удумларини ҳам бажармадингиз.” 8Эгамиз Раббий шундай деб айтмоқда: “Эй Қуддус аҳли, Мен Ўзим сизларга қарши чиқаман. Халқларнинг кўзи олдида сизларни жазолайман. 9Қилган жирканч ишларингиз туфайли Мен бошингизга даҳшатли бир кўргилик келтираман. Мен бунақасини ҳеч қачон қилмаганман ва бундан кейин ҳам қилмайман. 10Қуддусда ота–оналар ўз фарзандларининг этини, фарзандлар эса ўз ота–оналарининг этини ейдилар. Мен сизларни жазолайман, омон қолганларингизни дунёнинг тўрт томонига тарқатиб юбораман. 11Мен барҳаёт Худо бўлганим ҳақи онт ичиб айтаманки, сизларни йўқ қиламан. Сизлар муқаддас масканимни макруҳ бутлару жирканч одатларингиз билан ҳаром қилдингиз. Шунинг учун сизларга ачинмайман, раҳм қилмайман. 12Халқингизнинг учдан бир қисми ўлату қаҳатчиликдан нобуд бўлади. Иккинчи қисми жангда, шаҳар ташқарисида қирилиб кетади. Қолган қисмини эса Мен тўрт томонга тарқатиб юбораман, қиличимни яланғочлаб таъқиб қиламан.
13Шунда ғазабимдан тушаман, қаҳримни уларга сочиб бўлганимдан кейингина таскин топаман. Қаҳримни уларга сочиб бўлганимдан кейин, Мен, Эгангиз, рашк устида гапирганимни улар билиб оладилар. 14Мен сизларни хонавайрон қиламан. Ён–атрофда яшовчи халқлар ҳамда ўтган–кетган одамлар сизларни мазах қиладилар. 15Мен сизларни қаҳру ғазаб билан ҳукм қилганимда, жаҳл устида қаттиқ жазолаганимда, атрофдаги халқлар даҳшатга тушадилар. Улар бундан сабоқ оладилар, сизларни эса мазах қилиб, устингиздан куладилар. Буларни Мен, Эгангиз айтдим. 16Мен устингизга қаҳатчиликнинг ҳалокатли ўқларини ёғдираман, сизларни йўқ қиламан. Шаҳардаги очарчиликни авжига чиқараман, сизларни бир бурда нонга зор қиламан. 17Мен устингизга қаҳатчилигу ёввойи ҳайвонларни юбораман. Улар сизларни фарзандларингиздан жудо қилади. Ўлату қотиллик юртингизда ҳукм суради, Мен сизларга қарши душман қиличини яланғочлайман. Буларни Мен, Эгангиз айтдим.”

 

6–БОБ

 

Эгамиз бутпарастликни ҳукм қилади

 

1Эгамиз менга Ўз сўзини аён қилди: 2“Эй инсон, Исроил тоғларига юзлан. Уларга қарши шундай башорат қил: 3Эй Исроил тоғлари, Эгамиз Раббийнинг сўзларини эшитинглар! ЭгамизРаббий тоғлару қирларга, жарликлару водийларга шундай деб айтмоқда: Мен Ўзим сизларга қарши қилич юбораман, бутларга атаган барча саждагоҳларингизни вайрон қиламан. 4Қурбонгоҳларингиз бузиб ташланади, тутатқи қурбонгоҳларингиз парча–парча қилинади. Мен одамларингизни бутларингиз олдида қириб юбораман. 5Исроил халқининг жасадларини бутларингиз олдига ташлайман, суякларини қурбонгоҳларингиз атрофига сочаман. 6Ҳамма шаҳарларингизни яксон қиламан, саждагоҳларингизни вайрон этаман. Шунда қурбонгоҳларингиз бузилади, бутларингиз парча–парча қилинади, тутатқи қурбонгоҳларингиз қўпориб ташланади, қўлларингиз яратган ҳамма нарса супуриб ташланади. 7Бутун юрт жасадларга тўлади. Ўшанда Эгангиз Мен эканлигимни билиб оласизлар.
8Мен баъзи бир одамларнинг жонини қирғиндан сақлаб қоламан. Бироқ уларни бошқа юртларга, бегона халқлар орасига қувиб юбораман. 9Улар бегона халқлар орасига сургун қилинганда Мени эслайдилар. Мени рад этган вафосиз қалбларию, бутлар кетидан қараган ҳирсли кўзлари дилимга қанчалик озор етказганини тушуниб оладилар. Улар қилган қабиҳликлари ва жирканч ишлари учун ўз–ўзларидан ҳазар қилиб, нафратланадилар. 10Ўшанда Эгаси Мен эканлигимни билиб оладилар. Бошларига келадиган фалокат ҳақида Мен уларни жиддий огоҳлантирганимни биладилар.”
11Эгамиз Раббий шундай деб айтмоқда: “Қани бўл, кўксингга ур, ерни теп. Шундай деб хитоб қил:
— Қабиҳликка қўл урган Исроил халқининг ҳолига вой! Улар қиличдан, очарчилигу ўлатдан нобуд бўладилар! 12Узоқларда бўлганлар ўлатдан ўлади. Яқинда бўлганлар қиличдан ўтказилади. Омон қолганлар очарчиликдан нобуд бўлади. Шу йўл билан Мен уларнинг устиларига қаҳримни сочаман. 13Уларнинг жасадлари бутлари орасида, қурбонгоҳлари атрофида, ҳар бир баланд тепаликда, барча тоғ чўққиларида, ҳар бир яшил дарахту серсоя эман остида — халқим бутларга атаб хушбўй хидли қурбонликлар келтирган ҳар бир жойда ётади. Ўшанда Эгангиз Мен эканлигимни билиб оласизлар. 14Мен уларга қарши қўлимни кўтараман. Бутун юртни, саҳродан тортиб, то Ривло шаҳригача вайрон қилиб, ташландиқ ерга айлантираман. Ўшанда улар Эгаси Мен эканлигимни билиб оладилар.

 

7–БОБ

 

Исроил халқининг сўнгги кунлари

 

1Эгамиз менга Ўз сўзини аён қилди: 2“Эй инсон, Эганг РаббийИсроил юрти ҳақида шундай деб айтмоқда: Куни битди! Бутун юртнинг куни етди! 3Эй Исроил, сенинг кунинг битди, Мен қаҳримни устингга сочаман. Тутган йўлинг учун сени ҳукм қиламан, жирканч одатларинг учун жазолайман. 4Сенга ачинмайман, раҳм ҳам қилмайман. Тутган йўлинг учун, жирканч одатларинг учун адабингни бераман. Ўшанда Эганг Мен эканлигимни билиб оласан.”
5Эгамиз Раббий шундай деб айтмоқда: “Даҳшатли кулфат! Мана, кулфат келмоқда! 6Кунинг битди! Эвоҳ, кунинг битди! Мана, бало бошингга етди! 7Эй, юртда яшовчи одам, ҳалокатинг келди! Тоғларда хурсандчилик эмас, саросима ҳукм сурадиган кун келди. 8Кўп ўтмай сени ғазабимга гирифтор этаман, жаҳлимдан тушмагунимча қаҳримни устингга сочаман. Тутган йўлинг учун сени ҳукм қиламан, жирканч одатларинг учун жазолайман. 9Сенга ачинмайман, раҳм қилмайман. Тутган йўлинг учун, жирканч одатларинг учун адабингни бераман. Ўшанда сени жазолаган Эганг Мен эканлигимни билиб оласан.
10Ана, кулфат куни етиб келди! Ҳалокат бошингга тушди! Зўравонлик гуллади, мағрурлик куртаклади. 11Зўравонлик фосиқликни жазолайдиган хивичга айланди. Бу одамларнинг биронтаси омон қолмайди. Тўкинлигу бойлиги, дабдабаси йўқ бўлади.
12Ўша вақт келди! Ўша кун яқинлашди! Харидор харид қилган нарсасидан қувонмасин, сотувчи кўрган зараридан ғам чекмасин. Менинг ғазабим бутун оломон устига бирдай ёғилади. 13Сотувчи билан харидор тирик қолган тақдирда ҳам, сотувчи сотган ерини қайтариб ололмайди. Бутун оломонга тегишли бу башоратни қайтариб бўлмайди. Гуноҳ қилганлари учун уларнинг бирортаси ўз ҳаётини сақлаб қололмайди. 14Бурғулар чалинди, ҳаммаси тайёр бўлди. Аммо жангга ҳеч ким кирмади, чунки Менинг ғазабим бутун оломон устига ёғилади.

 

Исроил халқи гуноҳлари учун жазо тортади

 

15Кўчада жанг бўлмоқда. Ичкарида очарчилигу ўлат ҳукм сурмоқда. Даладагилар жангда ҳалок бўладилар, шаҳардагилар очарчилигу ўлатдан ўладилар. 16Омон қолганлар даштдаги кабутарлардай тоғларга қочади. Улар гуноҳ қилганлари учун инграйди. 17Одамларнинг қўлларида мадор қолмайди, иштонлари ҳўл бўлади. 18Улар қанорга ўранишади, даҳшат уларнинг ёпинчиғи бўлади. Юзлари шувут, боши кал бўлади. 19Кумушларини кўчага улоқтиришади, олтини ахлат каби бўлади. Эгамизнинг ғазаб кунида кумушу олтини уларга нажот бера олмайди. Уларнинг нафсини қондирмайди, оч қоринларини тўйғизмайди. Ҳа, олтину кумуш халқимга тўғоноқ бўлди. 20Улар кўз–кўз қилиб юрган чиройли олтин безакларидан макруҳ худолару жирканч бутларни ясадилар. Шу сабабдан Мен бойликларини улар учун ахлат каби қиламан.”
21“Мен ўша бойликларни келгиндиларга ўлжа қилиб бераман, дунёнинг фосиқларига талатаман. Улар халқимнинг бисотини ҳаром қиладилар. 22Мен халқимдан юзимни ўгираман. Шунда улар азиз уйимни булғайдилар. Ҳа, зўравонлар бостириб келиб, уни булғайдилар.”
23“Халқим учун занжирлар тайёрланг! Зеро, юртда қотиллик авжга чиққан. Қуддус шаҳри зўравонликка тўлган. 24Мен юртимга энг ваҳший халқларни бошлаб келаман. Улар халқимнинг уйларига эгалик қилишади. Мен кучлиларнинг мағрурлигига чек қўяман. Халқимнинг саждагоҳлари ҳаром қилинади. 25Даҳшату алам халқимни қамраб олади. Улар тинчликка интилишади, аммо тинчлик бўлмайди. 26Кулфат кетидан кулфат келади, миш–миш кетидан миш–миш тарқалади. Одамлар башорат қидириб, пайғамбар олдига беҳуда боришади. Руҳонийлар таълимот беришга, оқсоқоллар маслаҳат беришга ожиз бўладилар. 27Шунда шоҳ қайғуга ботади, шаҳзодалар тушкунликка тушадилар. Қўрққандан юрт аҳлининг қўли титрайди. Мен уларни қилган қилмишларига яраша жазолайман. Улар бошқаларни қандай ҳукм қилган бўлса, Мен ҳам уларни худди шундай ҳукм қиламан. Ўшанда Эгаси Мен эканлигимни билиб оладилар.

 

8–БОБ

 

Қуддусдаги бутпарастлик

 

1Сургун бўлган пайтимизнинг олтинчи йили олтинчи ойнинг бешинчи кунида Яҳудо оқсоқоллари мени кўргани уйимга келишди. Мен улар билан ўтирганимда, Эгам Раббийнинг қудрати мени қамраб олди. 2Қарасам, инсон қиёфасидаги бир киши турибди. Ўша кимсанинг белидан пастки қисми оловдай чақнар эди. Юқори қисми эса сайқалланган мисдай нур таратиб турар эди. 3У қўлга ўхшаш бир узвини узатиб, мени сочимдан тутди. Сўнг Руҳ мени замин узра кўтарди–да, Худонинг мана шу ваҳийсида Қуддус шаҳрига олиб кетди. У мени Маъбаднинг ички ҳовлисидаги шимолий дарвозанинг олдида турган катта бир бут олдига олиб борди. Бу бут Худонинг рашкини қўзғатарди. 4Ўша ерда Исроил Худосининг улуғворлиги бор эди. Мен бундай ваҳийни водийда ҳам кўрган эдим.
5Худо менга шундай деди: “Эй инсон, шимол томонга назар ташла.” Мен шимол томонга назар ташладим. Худонинг рашкини қўзғатадиган ўша бут қурбонгоҳ ёнидаги дарвозанинг кираверишида турарди. 6Шунда Худо менга деди: “Эй инсон, халқимнинг қилмишини кўрдингми? Улар бу ерда жирканч ишларни қилиб, Мени муқаддас масканимдан ҳайдаб юбормоқчилар. Қани юр, Мен сенга бундан баттарини ҳам кўрсатаман.”
7У мени Маъбаднинг ташқи ҳовлиси кираверишига олиб борди. Қарасам деворда бир тешик бор экан. 8У менга деди: “Эй инсон, қани бўл, девордаги тешикни катталаштир.” Мен девордаги тешикни катталаштирдим, шунда бир эшикка дуч келдим. 9Худо менга деди: “Ичкарига кир. Бу ерда қилинаётган ўтакетган жирканч ишларни ўз кўзинг билан кўриб қўй.” 10Мен ичкарига кирдим. Деворларнинг айланасига судралиб юрувчи жониворларнинг ва ҳаром ҳайвонларнинг расмлари ҳамда Исроил халқи сиғинадиган барча бутларнинг тасвирлари солинган эди. 11Тасвирларнинг олдида Исроил халқининг етмишта оқсоқоли турган эди. Шофон ўғли Язаниё ҳам ўшаларнинг орасида эди. Ҳар бирининг қўлида биттадан оташкурак бор эди. Оташкураклардан ёнаётган тутатқиларнинг хушбўй тутуни кўтариларди. 12Худо деди: “Исроил оқсоқолларининг бутларга тўла қоронғи хонада нима қилаётганини кўрдингми? Улар шундай дейдилар: ‘Эгамиз бизни кўрмаяпти, У юртимизни тарк этган.’” 13Сўнг Худо яна деди: “Қараб тур, Мен сенга бундан ҳам баттароғини кўрсатаман.”
14Сўнг Эгамиз мени уйининг шимолий дарвозаси ёнига олиб борди. У ерда хотинлар ўтириб, худо Таммуз учун қайғуриб йиғлаётган эдилар. 15Шунда Худо деди: “Эй инсон, буни кўрдингми?! Мен сенга бундан ҳам баттарроғини кўрсатаман.”
16Эгамиз мени уйининг ички ҳовлисига олиб кирди. Уйнинг кираверишида, айвон ва қурбонгоҳ орасида йигирма беш нафар киши турар эди. Улар Маъбадга орқасини ўгириб, шарқдан чиқаётган қуёшга сажда қилаётган эдилар. 17Эгамиз менга шундай деди: “Ана кўрдингми, инсон? Яҳудо халқининг мана шу ерда қилаётган жирканч ишлари етмасмиди?! Улар бутун юртни зўравонликка тўлдирмоқдалар, ҳадеб қаҳримни келтирмоқдалар. Мени ҳақорат қилаётганларини бир кўриб қўй! 18Шунинг учун Мен уларнинг устига ғазабимни сочаман. Уларга ачинмайман, раҳм қилмайман. Овозлари борича Менга хитоб қилишса ҳам, уларга қулоқ солмайман.”

 

9–БОБ

 

Қуддуснинг жазоси

 

1Мен Худонинг жарангдор овозини эшитдим. У баланд овозда деди: “Эй шаҳарни жазолаш учун тайинланганлар, қуролларингизни олинглар. Бу ерга келинглар!” 2Шу онда шимолдаги Юқори дарвоза томонидан олти киши келди. Ҳар бирининг қўлида ҳалокатли қуроли бор эди. Уларнинг орасида зиғир толасидан тўқилган либос кийган, белига эса котиблик асбобларини тақиб олган бир кимса ҳам бор эди. Келган одамларнинг ҳаммаси ичкарига кириб, бронза қурбонгоҳнинг ёнига бориб туришди.
3Карублар устидаги Исроил Худосининг улуғворлиги ўз жойидан кўтарилиб, уйнинг остонасига борди. Сўнг Эгамиз зиғир либос кийган кишини чақириб, 4деди: “Бориб шаҳарнинг ҳамма жойини айланиб чиқ. Шаҳарда қилинаётган жирканч ишлардан сиқилиб, зорланган кишиларнинг пешанасига белги қўй.” 5Қуролланган олти кишига эса Эгамизнинг шундай деганини эшитдим: “Унга эргашинглар. Бутун шаҳарни айланиб чиқинглар. Одамларни ўлдиринглар, уларга ачинманглар, раҳм қилманглар. 6Қарияларни, йигиту қизларни, аёлу болаларни, ҳаммасини ўлдиринглар, аммо пешанасига белги қўйилган биронта одамга ҳам зарар етказманглар. Буйруғимни бажаришни шу ердан, муқаддас масканимдан бошланглар.” Шундай қилиб, улар қирғинни Эгамизнинг уйи олдида бўлган оқсоқоллардан бошладилар. 7Эгамиз деди: “Уйимни ҳаром қилинглар! Ҳовлини жасадларга тўлдиринглар. Қани бошланглар!” Қуролланган одамлар шаҳарга бориб, у ердагиларни ҳалок қилдилар. 8Улар буйруқ бажаргани кетганларида, мен ёлғиз ўзим қолдим. Мен ерга мук тушиб, Худога илтижо қилдим: “Ё Эгамиз Раббий! Сен ғазабингни Қуддусга сочиб, Исроилнинг қолган–қутган халқини ҳам йўқ қилиб юбормоқчимисан?” 9У менга шундай жавоб берди: “Исроил ва Яҳудо халқлари оғир гуноҳга қўл уришди. Улар бутун юртни қонга белашди, Қуддус шаҳрини адолатсизликка тўлдиришди. Улар: “Эгамиз юртимизни тарк этган, У бизни кўрмаяпти”, деб айтишяпти. 10Мен эса уларга ачинмайман, раҳм қилмайман. Қилган барча қилмишларига яраша жазосини бераман.”
11Шу орада зиғир либосли, белига котиб асбобларини тақиб олган киши қайтиб келиб, “Амрларингизни бажо айладим”, деди.

 

10–БОБ

 

Худонинг улуғворлиги Маъбадни тарк этади

 

1Қарасам, карублар тепасидаги гумбаз узра зангори ёқутга ўхшаш бир нарса пайдо бўлди. Ўша нарса тахт шаклида эди. 2Худо зиғир либос кийган кишига шундай деди: “Қани бўл, карублар остидаги ғилдираклар орасига кириб, у ердан бир ҳовуч ёнаётган қўмирдан олиб чиқ. Кўмирни шаҳарнинг ҳамма ёғига сочиб ташла.”
Ўша киши ғилдираклар орасига кириб кетди. Мен эса уни кузатиб турдим. 3У кирган пайтда карублар Эгамиз уйининг жануб томонида турган эдилар, ички ҳовлини эса булут қоплаган эди. 4Сўнг Эгамизнинг улуғворлиги карублар узра кўтарилиб, уйнинг остонасига бориб тўхтади. Шу онда уй булутга тўлди, бутун ҳовли Эгамизнинг улуғворлигидан чақнаб ёришиб кетди. 5Карублар қанотларини қимирлатганларида шундай шовқин кўтарилар эдики, уни ҳатто ташқи ҳовлидан туриб эшитса ҳам бўлар эди. Бу шовқин Қодир Худонинг овозига ўхшаб кетар эди.
6Эгамиз зиғир либос кийган кишига: “Карубларнинг ўртасига кир, ғилдираклар орасидаги ёнаётган кўмирдан олиб чиқ”, деб амр берганда, ўша киши битта ғилдиракнинг олдига бориб турди. 7Шунда карублардан бири қўлини узатиб, бироз ёнаётган кўмирдан олди–да, зиғир либос кийган кишининг қўлига тутди. У киши ёнаётган кўмирни олиб кетди. 8Ҳар бир карубнинг қаноти остида инсон қўлига ўхшаган қўли бор эди.
9Қарасам, карублар ёнида тўртта ғилдирак турибди. Ҳар бир карубнинг ёнида биттадан ғилдирак бор эди. Ғилдираклар қимматбаҳо тошдай товланарди. 10Тўрттала ғилдиракнинг кўринишига келсак, улар бир–бирига ўхшар эди. Ҳар бир ғилдиракнинг ичида кўндалангига солинган яна биттадан ғилдираги бор эди. 11Улар ҳаракатга келганда тўрт томонга юра олар эди, юрганда бурилмасди. Карубнинг юзи қаерга йўналтирилган бўлса, ҳаммаси бурилмай ўша томонга юришарди. 12Карубларнинг бутун баданлари, орқалари, қўллари, қанотлари ҳатто тўрттала ғилдираги ҳам кўз билан қопланган эди. 13Ғилдиракларнинг номи “Айланадиган ғилдираклар” эканлигини мен эшитиб қолдим. 14Ҳар бир карубнинг тўрттадан юзи бор эди: биринчи юз — карубнинг юзи, иккинчи юз — одамнинг юзи, учинчи юз — шернинг юзи ва ниҳоят тўртинчи юз бургутнинг юзи эди.
15Карублар замин узра кўтарилдилар. Мен Кавор дарёси бўйида кўрган жонли мавжудотлар мана шу карублар экан. 16Карублар юрганларида, ғилдираклар ҳам ёнларида юрарди. Қанот ёзиб кўтарилганларида, ғилдираклар ҳам улардан айрилмасди. 17Хуллас, карублар тўхтаганда, улар ҳам тўхтар эди, кўтарилганда улар ҳам бирга кўтарилар эди, чунки жонли мавжудотларнинг руҳи ғилдиракларда эди.
18Эгамизнинг улуғворлиги уй остонасидан чиқиб, карублар узра тўхтади. 19Мен буни томоша қилиб турганимда, карублар қанотларини ёздилар, замин узра кўтарилиб, ғилдираклари билан бирга уйдан чиқиб кетдилар. Карублар Эгамиз уйининг шаркий дарвозаси ёнида тўхтаб қолдилар. Исроил Худосининг улуғворлиги уларнинг устида эди.
20Бу жонли мавжудотларни мен Кавор дарёси бўйида кўрган эдим. Ўшанда ҳам улар Исроил Худосининг оёғи остида эдилар. Бу мавжудотлар карублар эканлигини мен энди тушуниб олган эдим, 21чунки ҳар бир карубнинг тўртта юзи, тўртта қаноти хамда қанотлари остида одам қўлига ўхшаган қўллари бор эди. 22Уларнинг юз тузилиши мен Кавор дарёси бўйида кўрган мавжудотларники билан бир хил эди. Ҳар бир мавжудот олд томонга қараб юрар эди.

 

11–БОБ

 

Исроилнинг фосиқ йўлбошчилари маҳкум қилинади

 

1Руҳ мени кўтариб, Эгамиз уйининг шарқий дарвозасига олиб борди. Дарвоза ёнида мен йигирма беш нафар кишини кўрдим. Уларнинг орасида халқ раҳнамоларидан Оззур ўғли Язаниё ва Бинаё ўғли Пилатиё бор эди. 2Эгамиз менга шундай деди:
— Эй инсон, мана бу одамларнинг нияти ёмон. Улар шаҳардагиларга бўлмағур маслаҳатлар бериб юришибди. 3Ўша бузуқ одамлар шундай дейдилар: “Ҳозир иморатлар солишнинг ҳожати йўқ. Бу шаҳар қозон кабидир, биз эса қозонда сақланган гўштдаймиз.” 4Шундай экан, эй инсон, уларга қарши башорат қил!
5Сўнг Эгамизнинг Руҳи бутун вужудимни қамраб олди. У Исроил халқига қуйидагиларни айтишимни буюрди: “Эгамиз шундай демоқда:
— Эй Исроил халқи, сизлар ўша гапни айтдингиз. Мен эса ҳамма ўйларингизни биламан. 6Сизлар шаҳардаги кўп одамларни ўлдирдингиз, кўчаларни жасадларга тўлдирдингиз. 7Шунинг учун Мен, Эгангиз Раббий, айтаманки: бу шаҳар ҳақиқатан ҳам қозон кабидир. Аммо гўшт сизлар эмас, сиз ўлдирган одамларнинг жасадларидир. Мен сизларни шаҳардан чиқариб юбораман. 8Сизлар қиличдан қўрққан эдингизлар, аммо устингизга қилич юбораман. Мен, Эгангиз Раббий, шундай дедим. 9Мен сизларни шаҳардан ҳайдаб чиқариб, ажнабийларнинг қўлига топшираман. Шу йўсин сизларни жазолайман. 10Сизлар қиличдан нобуд бўласизлар. Мен сизларни Исроил чегараларида жазолайман. Ўшанда Эгангиз Мен эканлигимни билиб оласизлар. 11Бу шаҳар сизлар учун қозондай бўлмайди, сизлар ҳам қозон ичидаги гўштдай бўлмайсизлар. Мен сизларни Исроил чегараларида жазолайман. 12Ўшанда Эгангиз Мен эканлигимни билиб оласизлар. Зеро, сизлар шу пайтгача қонун–қоидаларимни бузиб, ён–атрофингизда яшовчи халқларнинг одатларига тақлид қилиб келдингизлар.”
13Мен, Ҳизқиёл, башорат қилаётганимда, бирданига Бинаё ўғли Пилатиё жон берди. Мен ерга юз тубан йиқилиб: “Ё Эгам Раббий! Сен Исроилда қолган ҳамма одамларни нобуд қилмоқчимисан?” дея овозим борича ҳайқириб юбордим.

 

Худонинг ваъдаси

 

14Эгамиз менга Ўз сўзини аён қилди:
15— Эй инсон, Қуддусда қолган одамлар сен ва сенинг сургун бўлган қариндошларинг ҳақида шундай айтишмоқда: “Улар узоқда, Эгамизга сажда қила олмайдилар. Шунинг учун бу юрт бизга мулк қилиб берилди.” 16Аммо сен сургунда бўлган халқимга шундай хабарни етказ: “Эгангиз Раббий айтмоқда, Мен сизларни олисдаги халқлар орасига жўнатдим. Бошқа юртларга тарқатиб юбордим. Бироқ бегона юртдаги мусофирлик даврингизда, Ўзим сизларга саждагоҳ бўламан.”
17— Яна айт: “Эгамиз Раббий шундай демоқда, Мен сизларни халқлар орасидан йиғиб оламан. Ҳа, сизлар бегона юртларга тарқалиб кетдингиз, аммо Мен сизларни олиб чиқаман. Исроил юртини сизларга қайтариб бераман. 18Халқим ўз юртига қайтиб келганда, у ердаги макруҳ худоларни, жирканч бутларни илдизи билан йўқ қилади. 19Мен уларга яхлит бир юрак бераман, қалбларини янги руҳга тўлдираман. Бағридаги тош юракни олиб ташлаб, ўрнига юмшоқ юрак соламан. 20Шунда улар фармонларимни бажарадилар, қонун-қоидаларимга риоя қиладиган бўладилар. Улар Менинг халқим, Мен эса уларнинг Худоси бўламан. 21Аммо макруҳ худолару жирканч бутларга сажда қилишни хуш кўрган одамларни қилмишларига яраша жазолайман”, деб айтмоқда Эгамиз Раббий.

 

Худонинг улуғворлиги Қуддусни тарк этади

 

22Карублар қанотларини ёзиб, ёнидаги ғилдираклари билан бирга осмонга кўтарилдилар. Исроил Худосининг улуғворлиги карублар устида эди. 23Эгамизнинг улуғворлиги шаҳарни тарк этиб, шаҳарнинг шарқ томонидаги тоққа бориб тўхтади. 24Ваҳийда Руҳ мени кўтариб, Бобилга сургун қилинганларнинг олдига қайтариб олиб борди. Ваҳий тамом бўлди. 25Мен сургундаги биродарларимга Эгамиз аён қилган ҳамма нарсани айтиб бердим.

 

12–БОБ

 

Сургун тимсоли

 

1Эгамиз менга Ўз сўзини аён қилди: 2“Эй инсон, сен исёнкор халқ орасида яшаб юрибсан. Уларнинг кўзлари бор, аммо кўрмайдилар, қулоқлари бор, аммо эшитмайдилар, чунки улар исёнкор халқдир.”
3Эй инсон, керакли нарсаларингни тугиб ол. Худди сургунга кетаётгандай йўлга чиқ. Буни кундуз куни қил, одамлар сени кўрсин. Сен уйингни ташлаб, бошқа жойга кетаётганингни ҳамма кўрсин. Ким билсин, балки шунда бу исёнкор халқ эсини йиғиб олар. 4Халқ сени томоша қила олиши учун, тугунингни кундуз куни ташқарига чиқариб қўй. Ўзинг эса кеч тушганда сени томоша қилаётган оломон олдида, худди сургунга кетаётгандай йўлга чиқ. 5Одамларнинг кўзи олдида уйинг деворини теш, тугунингни тешикдан олиб чиқ. 6Кеч тушганда уни елкангга ортиб, йўлга туш. Тарк этаётган юртингни кўра олмаслигинг учун, юзингни ёпиб ол, чунки халқ томоша қиладиган бу намойиш улар учун бир тимсол бўлади.
7Мен Эгамизнинг айтганини қилиб, сургунга кетаётгандай тугунимни кундуз куни кўчага чиқариб қўйдим. Кеч тушганда қўлим билан уйим деворини тешдим. Қоронғида тугунни кўчага чиқариб, елкамга ортиб олдим. Одамлар мени томоша қилаётган эди.
8Эртаси куни эрталаб Эгамиз менга Ўз сўзини аён қилди:
9— Эй инсон, бу исёнкор Исроил халқи сендан “Нималар қиляпсан?” деб сўраганди, шундай эмасми? 10Уларнинг олдига бориб айт: “Эгангиз Раббий шундай демоқда, сизлар томоша қилган намойиш — Қуддусда ҳукмронлик қилаётган шаҳзода ва у ердаги бутун Исроил халқининг қисмати рамзидир.” 11Сўнг айт: “Кеча мен сизларга келажакда содир бўладиган воқеаларни намойиш қилдим. Сизлар сургун бўлиб, асирликка тушасизлар. 12Ҳозир ҳукмронлик қилаётган шаҳзодангиз ҳам қоронғида елкасига тугун ортиб, йўлга тушади. У деворда очилган тешикдан чиқади. Тарк этаётган юртни кўрмаслиги учун, юзини ёпиб олади. 13Мен унинг устига тўр ташлайман, у тузоғимга тушади. Мен уни Халдейлар юрти Бобилга олиб бораман, аммо у Бобилни кўра олмайди. У ўша ерда оламдан ўтади. 14Mен шоҳ саройининг бутун аҳлини — вазирлару соқчиларини тўрт томонга тарқатиб юбораман. Қиличимни яланғочлаб, уларни таъқиб қиламан. 15Мен уларни халқлар орасига тарқатиб ташлаганимда, бошқа юртларга қувиб юборганимда, Эгаси Мен эканлигимни билиб оладилар. 16Аммо Мен халқимдан баъзиларини асраб қоламан. Уларни жангда сақлайман, очарчилигу ўлатдан қутқараман. Улар бошқа улуслар орасига сургун бўлганда, қилган жирканч одатларини эътироф қиладилар. Ўшанда Эгаси Мен эканлигимни билиб оладилар.”

 

Жазо кечиктирилмайди

 

17Эгамиз менга Ўз сўзини аён қилди: 18“Эй инсон, нонингни еганингда титрагин, сувингни ичганингда қўрқув ичра қалтирагин. 19Юртдаги одамларга айт: “Исроилдаги Қуддус аҳолиси тўғрисида Эгамиз Раббий шундай демоқда: бу одамлар ёвуз бўлиб кетганлари учун Мен уларнинг юртини талон–тарож қилдираман. Улар нонни қўрқув ичра ейдилар, сувни саросима ичра ичадилар. 20Аҳоли яшаган шаҳарлари вайрон бўлади, бутун юрт ташландиқ бўлиб қолади. Шунда Эгангиз Мен эканлигимни билиб оласизлар.”

 

Эгамизнинг сўзлари амалга ошади

 

21Эгамиз менга Ўз сўзини аён қилди:
22— Эй инсон, Исроил юртида айтилаётган, “кунлар ўтяпти, башоратлар эса пучга чиқяпти”, деган мақолни эшитгансан. 23Энди халқим олдига бориб айт: “Эгамиз Раббий шундай демоқда, Мен бу мақолни йўқ қилиб юбораман. Исроилда уни айтмайдиган бўлишади.” Яна уларга: “Башоратлар бажо бўладиган кунлар яқинлашиб қолди”, деб айт. 24Энди Исроил юртида сохта башоратлару, ёлғон кароматлар айтилмайди. 25Аммо Mен, Эгангиз, сизларга гапираман, айтган сўзларим амалга ошади, кечикмайди. Эй исёнкор халқ, сизнинг кунингизда Мен айтганларимни бажо келтираман”, деб айтмоқда Эгамиз Раббий.
26Эгамиз менга Ўз сўзини аён қилди:
27— Эй инсон! Исроил халқи сен айтган башоратлар узоқ келажакка тааллуқли, деб ўйлаяпти. 28Шунинг учун уларга бориб айт: Эгамиз Раббий шундай демоқда: “Айтган бирорта сўзим кечикмайди, ҳаммаси амалга ошади!” Эгамиз Раббийнинг каломи шудир.

 

13–БОБ

 

Сохта пайғамбарларнинг ҳоли

 

1Эгамиз менга Ўз сўзини аён қилди: 2“Эй инсон, Исроилда ўзича башорат қилиб юрган пайғамбарларга қарши башорат қил. Уларга шундай деб айт: Эгамизнинг сўзларини эшитинг! 3Эгамиз Раббий шундай демоқда: ахмоқ пайғамбарларнинг ҳолига вой! Улар ҳеч қандай ваҳий кўрмаган, башоратларини ўзлари ўйлаб тўқишган. 4Эй Исроил халқи, пайғамбарларингиз шаҳар вайроналари орасида дайдиб юрган чиябўриларга ўхшайди. 5Мана, улар деворнинг ўпирилиб тушган жойларини қўриқламадилар, деворни тузатмадилар. Энди Эгангиз кунидаги жангда Исроил халқи ўзини муҳофаза қила олмайди. 6Пайғамбарларингизнинг кўрган ваҳийлари сохта, кароматлари ёлғондир! Мен уларни юбормаганман, аммо улар “Эгамиз шундай демоқда”, деб гапирадилар. Яна ўз гаплари амалга ошишини кутадилар! 7Кўрган ваҳийлари сохта эмасми?! Айтган кароматлари ёлғон эмасми?! Мен уларга гапирмасам ҳам “Эгамиз шундай айтмоқда” деб айтишади!
8Эгамиз Раббий шундай демоқда: “Сизлар ёлғон гапларни айтганларингиз учун, сохта ваҳийларни кўрганларингиз учун, Мен сизларга қаршиман”, деб айтмоқда Эгамиз Раббий. 9“Мен бу ёлғончи пайғамбарларга қўл кўтараман, уларни халқим кенгашидан йўқ қиламан. Номларини Исроил халқи рўйхатидан ўчириб ташлайман, улар ҳеч қачон Исроил юртига қайтиб келмайдилар. Ўшанда Эгангиз Раббий Мен эканлигимни билиб оласизлар.
10Нотинч пайтларда, бу пайғамбарлар “тинчлик”, дея халқимни йўлдан урадилар. Халқим заиф девор кўтарганда, пайғамбарлар уни оҳак билан оқлайдилар. 11Деворни оқлаётганларга айт: бу девор қулайди. Унинг устига жала ёғади, катта–катта дўл тушади, унга қарши довул туради. 12Девор қулаганда одамлар: “Девор оқлагандан нима фойда чиқди?!” деб айтмайдими?
13Эгамиз Раббий шундай демоқда: “Мен ғазаб устида довул турғизаман. Қаҳр устида жала ёғдираман. Жаҳл устида дўл юбориб, деворни қулатаман. 14Сизлар оҳак билан оқлаган бу деворни Мен йиқитаман. Уни пойдеворигача очиб ташлайман. Қулаган девор сизларни босиб қолади, сизлар ҳаммангиз ҳалок бўласизлар. Ўшанда Эгангиз Мен эканлигимни билиб оласизлар. 15Шу йўсинда Мен ғазабимни девор ва деворни оқлаган одамлар устига ёғдираман. Мен сизларга: “Девор ҳам, уни оқлаган одамлар ҳам йўқ бўлди, деб айтаман. 16Ҳа, бу пайғамбарлар нотинч дамларда Қуддус аҳолисига башорат қилиб, тинчлик ваҳийларини берган эдилар”, деб айтмоқда Эгамиз Раббий.

 

Жодугар аёлларнинг ҳоли

 

17“Эй инсон, Исроил халқининг ўзича башорат қилиб юрган аёлларига юзлан. Уларга қарши башорат қилиб, 18айт:
— Эгангиз Раббий шундай демоқда: “Эй, одамларнинг жонини овлаб юрган аёллар, сизларнинг ҳолингизга вой! Сизлар ҳар бир одамнинг билагига тумор тақасизлар. Ёшу қарининг бошига ёпинчиқлар ёпасизлар. Сизлар халқимнинг жонларини овлаб туриб, ўз жонингизни сақлаб қоласиз, деб ўйлайсизми?! 19Сизлар бир ҳовуч арпа билан бир бурда нон учун, халқим олдида Мени бадном қилдингиз–ку! Ёлғонни хуш кўрган халқимга ёлғон гапириб, айбсиз одамни нобуд қилдингиз. Ўлимга лойиқ бўлган одамнинг жонини эса асраб қолдингиз.”
20Шунинг учун Эгамиз Раббий айтмоқда: “Сизлар туморларингиз билан одамларнинг жонларини овлаяпсизлар. Мен ўша туморларингизга қаршиман. Мен уларни қўлларингиздан юлиб оламан, қафасдаги қушни озод қилгандай халқимни озод қиламан. 21Ёпинчиқларингизни йиртиб ташлайман, халқимни чангалингиздан халос қиламан. Улар энди сизнинг қурбонларингиз бўлмайди. Ўшанда Эгангиз Мен эканлигимни билиб оласизлар. 22Сизлар ёлғонларингиз билан солиҳ одамнинг дилини ранжитдингиз. Мен эса уни ранжитмоқчи эмас эдим. Фосиқ одам ёмон йўлидан қайтмаслиги, жонини сақлаб қолмаслиги учун сизлар уни қўллаб турдингиз. 23Шу сабабдан энди сизлар ёлғон ваҳийлар кўрмайсизлар, фол очиб юрмайсизлар. Мен Ўз халқимни чангалингиздан озод қиламан. Ўшанда Эгангиз Мен эканлигимни билиб оласизлар.

 

14–БОБ

 

Худо бутпарастликни ҳукм қилади

 

1Исроил оқсоқолларидан баъзи бирлари мени кўргани келдилар. 2Шу онда Эгамиз менга Ўз сўзини аён қилди: 3“Эй инсон, бу одамлар бутларга кўнгил қўйганлар, гуноҳни ўзларига тўғоноқ қилганлар. Шундай экан, Менга маслаҳат солишларига қандай йўл қўяй?! 4Сен уларга айт:
— Эгамиз Раббий шундай демоқда: Бутларга кўнгил қўйган, гуноҳни ўзига тўғоноқ қилган, Исроил халқидан бирорта одам пайғамбар олдига келса, Мен, Эгангиз, ўша одамнинг саноқсиз бутларига яраша жавобини бераман. 5Ўша бутлари туфайли бутун Исроил халқи Мендан узоқлашиб кетди, аммо Мен берадиган жавобим билан уларнинг садоқатини қозонаман.”
6Исроил халқига айт:
— ЭгамизРаббий шундай демоқда: “Тавба қилинглар, бутларингиздан воз кечинглар. Жирканч одатларингиздан юз ўгиринглар. 7Билиб қўйинглар, агар Исроил халқидан бўлган бирорта одам ёки халқим орасида яшаб юрган бирорта мусофир Мендан юз ўгирса, бутларга кўнгил кўйиб, гуноҳни ўзига тўғоноқ қилса, сўнг пайғамбар олдига келиб, Менга маслаҳат солса, ўша одамга жавобни Ўзим бераман. 8Мен бундай одамларга қарши чиқаман. Бошқалар уларни мисол қилиб, масаллар айтади. Мен уларни халқим орасидан йўқ қиламан. Ўшанда Эгангиз Мен эканлигимни билиб оласизлар.”
9“Агар пайғамбар янглишиб, нотўғри маслаҳат берса, ўша пайғамбарни Мен, Эгангиз янглиштирган бўламан. Мен унга қарши қўлимни кўтараман, уни Исроил халқи орасидан даф қиламан. 10Мен пайғамбарни ҳам, унинг олдига маслаҳат сўраб келган одамни ҳам бирдай жазолайман. 11Шунда Исроил халқи йўлимдан озмайдиган бўлади, гуноҳлари билан ўзини булғамайди. Улар Менинг халқим, Мен уларнинг Худоси бўламан”, деб айтмоқда Эгамиз Раббий.

 

Эгамиз юрт аҳолисини жазолаши муқаррар

 

12Эгамиз менга Ўз сўзини аён қилди: 13“Эй инсон, агар бирор юртнинг аҳолиси Менга бўлган садоқатини унутиб, гуноҳга қўл урса, Мен уларга қарши қўлимни кўтариб, бутун юртга очарчилик юбораман. Одамларни бир бурда нонга зор қиламан. Юртдаги одаму ҳайвонларни қириб ташлайман. 14Бундай халқ орасида ҳаттоки Нуҳ, Дониёр ва Аюб пайғамбарлар яшаган тақдирда ҳам, улар солиҳлиги билан фақат ўз жонларини сақлаб қолган бўлишарди”, деб айтмоқда Эгамиз Раббий. 15“Мен ўша юрт аҳолисини йиртқич ҳайвонларга талатмоқчи бўлдим, дейлик. Юрт ҳувиллаб қолиб, ҳайвонлар туфайли одамлар у ерга оёқ босмай қўйди ҳам, дейлик. 16Мен барҳаёт Худо бўлганим ҳақи онт ичиб айтаманки, агар ўша учала пайғамбар у ерда бўлганда эди, улар ўз бола–чақасини ҳам қутқара олмаган бўларди. Улар фақат ўз жонларини сақлаб қолган бўларди. Юрт эса харобазорга айланарди. 17Борди–ю, ўша юртга душман юбориб, у ердаги бор жонзотни қиличдан ўтказишга қарор қилдим, дейлик. 18Мен барҳаёт Худо бўлганим ҳақи онт ичиб айтаманки, агар ўша учала пайғамбар у ерда бўлганда эди, улар ўз бола–чақасини ҳам қутқара олмаган бўларди. Улар фақат ўз жонларини сақлаб қолган бўларди. 19Борди–ю, Мен ўша юртга ғазабимни ёғдириб, бутун жонзотни ўлат орқали қириб ташламоқчи бўлдим, дейлик. 20Мен барҳаёт Худо бўлганим ҳақи онт ичиб айтаманки, ҳаттоки Нуҳ, Дониёр ва Аюб у ерда бўлганда эди, улар ўз бола–чақасини ҳам қутқара олмаган бўларди. Улар фақат ўз жонларини сақлаб қолган бўларди.”
21Эгамиз Раббий шундай демоқда: “Мен бундан ҳам баттарини қиламан, Қуддус устига тўрт хил даҳшатли кулфат ёғдираман. Шаҳардаги одамлару ҳайвонлар уруш, очарчилик, ёввойи ҳайвонлар ва ўлатдан нобуд бўладилар! 22Аммо баъзи эркагу аёллар омон қоладилар. Улар қочиб, олдингизга келадилар. Ўшанда уларнинг юриш–туришини, қилмишларини ўзларингиз кўриб, Мен Қуддус устига юборган ҳамма кулфатлардан таскин топасизлар. 23Ўша одамларнинг юриш–туришини, қилмишларини кўрганларингиздан кейин таскин топасизлар. Қилган ҳамма ишларим бежиз эмаслигини билиб оласизлар”, деб айтмоқда Эгангиз Раббий.

 

15–БОБ

 

Узум токи ҳақида матал

 

1Эгамиз менга Ўз сўзини аён қилди: 2“Эй инсон, ток новдасининг ёғочдан фарқи борми?! Ўрмон дарахтларидан унинг бирон афзаллиги борми?! 3Ундан бирон бир нарса ясаб бўладими? Ҳеч бўлмаса, буюм осиш учун қозиқ қилса бўладими? 4Йўқ, у фақат ўтин учун ярайди, холос. Новданинг икки чеккаси куйиб, ўртаси ёниб бўлгандан кейин, уни бирон нарсага ишлатиб бўлармиди ахир?! 5Куймаган ток новдаси яроқсиз бўлгандан кейин, куйиб бўлгани ҳеч қандай фойда келтирмаслиги аниқ!”
6Шунинг учун Эгамиз Раббий айтмоқда: “Қуддус аҳолиси ўрмон дарахтлари орасидаги узум токига ўхшайди. Улар яроқсиз бўлганлари учун, Мен уларни оловда куйдириб юбораман. 7Мен Ўзим уларга қарши чиқаман. Улар оловдан қочиб қутулсалар ҳам, барибир, оловдан нобуд бўладилар. Мен уларга қарши чиққанимдан кейин, Эгангиз Мен эканлигимни сизлар билиб оласизлар. 8Халқим Менга хиёнат қилгани учун, Мен бутун юртни саҳрога айлантираман”, деб айтмоқда ЭгамизРаббий.

 

16–БОБ

 

Бевафо Қуддус

 

1Эгамиз менга Ўз сўзини аён қилди: 2“Эй инсон, Қуддуснинг барча жирканч одатларини юзига солиб, 3айт: Эгамиз Раббий шундай демоқда: асли сен Канъон юртида туғилгансан, сенинг отанг Амор халқидан, онанг Хет уруғидан бўлган. 4Сен туғилганингда ҳеч ким сенга қарамаган. Ҳеч ким киндигингни қирқмаган, сени ювинтирмаган, терингни туз билан артиб, йўргакламаган. 5Биронта одамнинг сенга раҳми келмаган, ҳеч ким сенга ачинмаган, қарамаган. Сен туғилганингда ҳамма сендан ҳазар қилган, шунинг учун сени далага олиб бориб ташлашган.
6Мен ўша ердан ўтиб кетаётиб, сени кўриб қолдим. Сен ўз қонингда типирчилаб ётган эдинг. Шунда Мен сенга: “Яша!” деб айтдим. Ҳа, сенга “Яша!” дедим. 7Мен сени даштдаги ўсимлик каби ўстирдим. Сен улғайдинг, бўйинг чўзилди, энг гўзал бир гавҳарга ўхшаб қолдинг. Сенинг кўкракларинг тўлишди, сочларинг узун бўлди, аммо сен қип–яланғоч эдинг.
8Мен яна ўша ердан ўтиб кетаётиб, сени кўриб қолдим. Сен севги учун етилганингни кўриб, кийимимнинг этаги билан яланғоч баданингни ёпдим. Мен сенга қасамёд қилдим, сен билан никоҳ аҳдини туздим. Шунда сен Меники бўлдинг”, деб айтмоқда ЭгамизРаббий. 9“Мен сени чўмилтириб, баданингга ёпишиб қолган қон қолдиқларини ювиб ташладим. Терингга хушбўй мойларни суртдим. 10Эгнингга нақш солинган кўйлак, оёғингга юмшоқ теридан тикилган чориқлар кийдирдим. Бошингга ҳарир рўмол ўраб, устингга шойи тўн ташладим. 11Қимматбаҳо безаклар билан сенга зеб бердим: қўлларингга билагузуклар, бўйнингга тилла занжир, 12бурнингга узук, қулоқларингга сирға тақдим, бошингга гўзал бир тож кийдирдим. 13Сени олтину кумуш билан безантирдим, устингга қимматбаҳо, майин зиғир матолардан тикилган либослару нақш солинган кўйлаклар кийдирдим. Олий навли ундан ёпилган нонлар билан, зайтун мойи ва асал билан сени боқдим. Сен ниҳоятда гўзал бўлдинг, ҳақиқий маликага ўхшаб қолдинг. 14Мислсиз гўзаллигинг билан халқлар орасида донг таратдинг, чунки Мен сенга берган улуғворлигим гўзаллигингни комил қилган эди”, деб айтмоқда Эгамиз Раббий.
15Сен эса гўзаллигингга ишондинг. Шуҳратингдан фойдаланиб, фаҳш йўлига кирдинг. Ўтган–кетган эркакка ўзингни бердинг, гўзаллигингдан уларни баҳраманд қилдинг. 16Мен сенга берган нафис матолар билан саждагоҳларингни безаб, у ерда фоҳишалик қилдинг. Бунақаси ҳеч бўлмаган, бўлмайди ҳам. 17Бундан ташқари, Мен сенга берган олтин ва кумуш безаклардан ўзингга эркак тасвиридаги ҳайкалчалар ясаттирдинг. Улар билан зино қилдинг. 18Нақш солинган кўйлакларингни бутлар устига кийдирдинг. Мен сенга берган мой билан хушбўй тутатқиларни уларга назр қилдинг. 19Сенга нон учун берган олий навли унни, зайтун мойи ва асални бутларингга хушбўй ҳадя қилдинг. Эҳа, шулар содир бўлди”, деб айтмоқда Эгамиз Раббий. 20“Сўнг Мендан кўрган ўғил–қизларингни олдинг, уларни ўз бутларингга ем қилиб, қурбон қилдинг. Наҳотки, фоҳишалик қилганинг етмаган бўлса?! 21Болаларимни сўйиб, бутларингга қурбон қилишинг шартмиди?! 22Жирканч одатлару фоҳишалик қилганингда сен бирон марта ҳам ўз болалигингни эсламадинг, қип–яланғоч бўлганингни, ўз қонингда типирчилаб ётганингни эсга олмадинг.”

 

Қуддус фоҳиша тимсолида

 

23Эгамиз шундай демоқда: “Сенинг ҳолингга вой! Қилган қабиҳликларинг етмагандай сен 24ўзинг учун каравотлар қурдинг, ҳар бир майдонда баланд супалар ўрнатдинг. 25Ҳар бир кўчанинг бошида баланд супалар қуриб, гўзаллигингни хор қилдинг. Ўтган–кетганга путингни очдинг, фоҳишаликка берилиб кетдинг. 26Аъзоси йирик бўлган қўшни Миср билан ётдинг. Фаҳшга берилиб, ғазабимни келтирдинг. 27Шунда Мен қўлимни сенга қарши кўтардим. Ризқингни камайтириб, сени душманларинг бўлган Филист аёлларининг ихтиёрига топширдим. Ҳаттоки ўшалар ҳам сенинг беҳаёлигингни кўриб, ёқаларини ушлашган. 28Сен тўймас ҳирсингни қониқтириш учун, Оссурия билан фоҳишалик қилдинг. Аммо шунда ҳам қониқмадинг. 29Савдогарлар юрти бўлган Бобил билан ҳам фаҳшга берилдинг, аммо шунда ҳам қониқмадинг.”
30“Нақадар бузуқдир сенинг юрагинг!” деб айтмоқда Эгамиз Раббий. “Сен ўзингни шалоқ хотиндай тутдинг–ку! 31Сен ҳар бир кўчанинг бошида каравотлар қурдинг, ҳар бир майдонда баланд супалар ўрнатдинг. Йўқ, сен фоҳишадай эмас эдинг, сен тўловдан ҳазар қилардинг. 32Сен бузуқ аёлсан! Бегона эркакларни ўз эрингдан афзал кўрдинг. 33Ҳамма фоҳишаларга совғалар берилади. Лекин сен ҳамма ўйнашларингга совғалар бердинг. Ҳар ёқдан келиб, сен билан фоҳишалик қилишлари учун уларни сотиб олдинг. 34Ҳа, сен бошқа фоҳишалардан ажралиб турасан. Ҳеч ким сени фоҳишалик қилишга ундамаган, ҳеч ким сенга тўлов бермаган. Аксинча, сен бошқаларга тўлов бергансан. Ҳақиқатан ҳам, сен бошқачасан!

 

Худо Қуддусни ҳукм қилади

 

35Эй фоҳиша, Эгамизнинг сўзларини эшит, 36Эгамиз Раббий шундай демоқда: “Сен кийимларингни ечиб, ўйнашларинг билан фоҳишалик қилдинг, макруҳ бутларингга сажда этдинг. Ўз болаларингнинг қонини тўкиб, худоларингга қурбон қилдинг. 37Шунинг учун сендан лаззатланган ҳамма ўйнашларингни Мен ҳар ердан йиғиб келаман. Сен севганларни ҳам, нафратлангаларингни ҳам сенга қарши йиғаман. Сени қип–яланғоч қилиб, уларнинг олдига чиқариб қўяман. Улар сени томоша қиладилар. 38Мен сени қотиллигинг ва зинокорлигинг учун ҳукм қиламан. Рашку ғазабда сени қонга белайман. 39Сени ўйнашларинг ихтиёрига топшираман. Улар каравотларингни бузадилар, супаларингни вайрон қиладилар. Устингдаги кийимларингни юлиб оладилар, чиройли тақинчоқларингни тортиб оладилар. Сен қип–яланғоч қоласан. 40Улар оломонни йиғиб, сени тошбўрон қиладилар, жасадингни қилич билан нимталаб ташлайдилар. 41Уйларингни ёндириб юборадилар, сени бир талай аёлларнинг кўзи олдида жазолайдилар. Шу йўсин Мен фоҳишалигингга чек қўяман. Сен ўйнашларингга бошқа тўлов бермайсан. 42Шунда Мен жаҳлдан тушаман, рашкимни босиб оламан. Тинчланиб, бошқа ғазабланмайман. 43Сен болалигингни эсламaганинг учун, қилмишларинг билан қаҳримни келтирганинг учун, Мен қилмишларингга яраша жазоингни бераман. Жирканч одатларинг етмасмиди, нимага беҳаёлик қилдинг?”, деб айтмоқда Эгамиз Раббий.
44Эгамиз шундай демоқда: “Эй Қуддус, одамлар сен ҳақингда гапирганда “Қиз онасига тортар” деган мақолни ишлатишади. 45Сен ҳақиқатан ҳам ўз эри ва болаларидан ҳазар қилган онангга ўхшайсан. Эрлари ва болаларидан ҳазар қилган опа–сингилларингдан қолишмайсан. Сенинг онанг Хет уруғидан, отанг Амор халқидан эди. 46Сенинг опанг Самария ўз қизлари билан шимолда, синглинг Садўм эса ўз қизлари билан жанубда яшар эдилар. 47Сен нафақат уларнинг йўлларидан юргансан, жирканч одатларига тақлид қилгансан. Сен қисқа вақт ичида барча қабиҳликларинг билан улардан ўзиб ҳам кетгансан. 48Мен барҳаёт Худо бўлганим ҳақи онт ичиб айтаманки, сенинг синглинг Садўм ўз қизлари билан сенчалик ва сенинг қизларингчалик қабиҳликлар қилмаган. 49Садўмнинг айби шудир: у ва унинг қизлари мағрур эдилар. Улар тўқ, тинч ва осойишта ҳаёт кечирар эдилар, аммо мазлуму ночорларга ёрдам бермас эдилар. 50Ҳа, улар мағрур эдилар, олдимда жирканч ишлар қилгандилар. Мен буни кўриб, уларни йўқ қилган эдим. 51Ҳатто Самария ҳам сен қилган гуноҳларнинг ярмисини қилмаган. Сен улардан кўпроқ қабиҳликлар қилгансан. Қилган қабиҳликларинг олдида опанг билан синглинг солиҳ бўлиб кўринади. 52Мана энди шармандалигингга тоқат қил. Сен опа–сингилларингнинг жазосини енгиллаштирдинг. Сен улардан ҳам баттар гуноҳлар қилиб, уларни бегуноҳдай қўрсатдинг. Энди уялгин, шармандалигингга тоқат қилгин, чунки сен опа–сингилларингни оппоқ қилиб кўрсатдинг.
53“Аммо бир кун келиб, Мен Садўм ва Самарияни уларнинг қизлари билан бирга яна фаровонликка эриштираман. Улар билан бирга сени ҳам тиклайман. 54Шунда сен шармандалигингга тоқат қилиб, ўз–ўзингдан уялиб кетасан, чунки сен қилган қилмишларинг билан опа–сингилларингни анча юпатдинг. 55Ҳа, опа–сингилларинг Садўм ва Самария қизлари билан тикланади. Сен ҳам қизларинг билан қайта тикланасан. 56Сен мағрурланиб, синглинг Садўмни мазах қилар эдинг. 57Аммо энди, сенинг фосиқлигинг бутун дунёга ошкор бўлди. Сен Эдом қизлари ва уларнинг ҳамма қўшнилари учун мазах бўлдинг. Филист қизлари ҳамма жойда сени масхара қиладилар. 58Сен беҳаёлигинг ва жирканч одатларингга яраша жазо тортишинг шарт”, деб айтмоқда Эгамиз

 

Абадий Аҳд

 

59Эгамиз Раббий шундай демоқда: “Мен қилган қилмишингга яраша жазоингни бераман, чунки сен берган ваъдаларингни менсимадинг, аҳдингни буздинг. 60Аммо Мен ёшлигингда сен билан тузган аҳдимга содиқ қоламан, сен билан абадий бир аҳд тузаман. 61Сен қилган қилмишларингни эслайсан. Опангни ҳам, синглингни ҳам қабул қилганингда уяласан. Мен уларни сенга фарзанд қилиб бераман. Буни сен билан тузадиган аҳддан ташқари қиламан. 62Ҳа, Мен сен билан аҳд тузаман, шунда Эганг Мен эканлигимни билиб оласан. 63Мен қилган барча гуноҳларингни кечираман, аммо сен уларни доим ёдингда тутиб, хижолат бўласан. Уялганингдан сен ҳатто оғзингни ҳам оча олмайсан”, деб айтмоқда Эгамиз Раббий.

 

17–БОБ

 

Бургутлар ва узум ҳақида матал

 

1Эгамиз менга Ўз сўзини аён қилди: 2“Эй инсон, Исроил халқига қуйидаги бир матални айтиб бер. 3Уларга айт, Эгамиз Раббий шундай демоқда: баҳайбат, бароқ патли, чипор бир бургут улкан қанотларини кенг ёйиб, Лубнон тоғларига учиб келди. У садр дарахтининг учини ушлаб, 4учидаги бир шохчасини синдириб олди. Сўнг уни савдогарлар шаҳрига олиб бориб, у ерга ўтқазди. 5Кейин Исроил юртидан олиб келган ток қаламчасини унумдор ерга экди. Уни сероб сувлар бўйига мажнунтолдай ўтқазди. 6Қаламча униб, ерда ёйилган серновда узум токига айланди. Унинг новдалари бургут томон чўзилди, тагидаги илдизлари ерга чуқур ўсди. У токка айланди, новдалари гуркираб ўсди, барра япроқлар чиқарди.”
7“Kейин бошқа баҳайбат бир бургут учиб келди. Бу улкан қанотли бургут қалин пат билан қопланган эди. Шунда ток “келган бургут мени суғорар”, дея ўсган жойидан илдизларини бургут томон чўзди, новдаларини у томон узатди. 8Аммо ток аллақачон сероб сувлар бўйидаги унумдор ерда ўсаётган эди. У унган эди, мўл ҳосил беришга, кўркам узум токи бўлиб етишишга имконияти бор эди.”
9ЭгамизРаббий шундай демоқда: “Бу ток энди гуркираб ўсармикан?! Токни эккан бургут уни илдизи билан суғуриб ташламайдими?! Узумларини узиб, барра япроқларини қуритиб юбормайдими?! Ҳа, токни суғуриб ташлаш учун катта куч ёки қудратли лашкар керак эмас. 10Борди–ю, токни бошқа жойга кўчириб ўтқазса, у яна унармикан?! Йўқ, гармсел уни батамом қовжиратиб юборади–ку. Ток ўсган жойида сўлиб қолади–ку.”

 

Маталнинг маъноси

 

11Эгамиз менга Ўз сўзини аён қилди: 12“Бу исёнкор Исроил халқига шундай деб айт: маталнинг маъносини тушундингизми? Мен сизларга маъносини айтиб берай: Бобил шоҳи Қуддусга бостириб келди, у ердаги шоҳу аъёнларни ўзи билан Бобилга олиб кетди. 13Сўнг шоҳ оиласига мансуб бўлган бир кишини танлади. Унга қасам ичдириб, у билан бир сулҳ тузди. Юртдаги барча нуфузли одамларни ўзи билан олиб кетди. 14Токи Исроил халқи бўйсунсин, исён кўтармасин, сулҳга риоя қилгани учун омон қолсин. 15Аммо янги танланган Исроил шоҳи Бобилга қарши исён кўтарди. У Миср шоҳи ҳузурига чопарлар жўнатди, ундан кўмак учун отлару лашкарлар сўради. У муваффақият қозонармикан?! Бундай иш қилган одам жазосиз қолармикан?! Сулҳни бузган киши жазодан қочиб қутулармикан?! 16Мен барҳаёт Худо бўлганим ҳақи онт ичиб айтаманки, бундай шоҳ Бобилда жон беради. Гарчи Бобил шоҳи уни тахтга чиқарган бўлса–да, у Бобил шоҳи билан тузган сулҳни бузди, ичган қасамини менсимади. 17Шу сабабдан Бобил шоҳи Қуддусдаги кўп одамларни қатл қилиш учун шаҳар деворига қиялатиб тупроқ уяди, қамал иншоотларини қуради. Шунда Исроилга ҳатто фиръавннинг қудратли лашкари ҳам ёрдам бера олмайди. 18Чунки Исроил шоҳи ичган қасамидан қайтди, тузган сулҳни бузди. У Бобил шоҳига сўз берган бўлса–да, шу ишларни қилди! Мана энди қочиб қутула олмайди!” 19Шунинг учун Эгамиз Раббий айтмоқда: “Мен барҳаёт Худо бўлганим ҳақи онт ичиб айтаманки, аҳдимни бузган, Менинг номим билан ичган қасамидан қайтган бу одам жазосиз қолмайди. 20Мен унинг устига тўр ташлайман, уни Ўз тузоғимга тушираман. Менга хиёнат қилгани учун, уни Бобилга олиб бориб, у ерда адабини бераман. 21Унинг қочаётган жангчилари қиличдан ҳалок бўладилар, омон қолганлари дунёнинг тўрт томонига тарқалиб кетадилар. Шунда сизларга бу сўзларни айтган Эгангиз Мен эканлигимни билиб оласизлар.”

 

Худонинг умид ваъдаси

 

22Эгамиз Раббий шундай демоқда: “Мен баланд садр дарахтининг учидан нозик бир новдани оламан. Улкан тоққа чиқиб, уни ўтқазаман. 23Ҳа, Исроил тоғининг чўққисига экаман. Новда бутоқ чиқариб, ҳосилга киради, кўркам садр дарахти бўлиб етишади. У ерда ҳар хил қушлар яшайди, турли паррандалар шохлари соясидан паноҳ топади. 24Ана ўшанда даштдаги ҳамма дарахтлар Эгангиз Мен эканлигимни билиб олади. Зотан, улкан дарахтларни йиқитадиган Менман. Паст дарахтларни баланд қилиб, ўстирадиган ҳам Менман. Кўкариб турган дарахтни қовжиратадиган ҳам, қовжираган дарахтни кўкартирадиган ҳам Менман. Буларни Мен, Эгангиз айтдим! Айтганларимнинг ҳаммасини Ўзим амалга ошираман.”

 

18–БОБ

 

Шахсий масъулият

 

1Эгамиз менга Ўз сўзини аён қилди: 2“Нима учун сизлар Исроил юртида: “Оталари аччиқ узум ейишган эди, болаларининг эса тиши қамашди”, деган мақолни ишлатасизлар?
3Мен барҳаёт Худо бўлганим ҳақи онт ичиб айтаманки, сизлар энди Исроилда бу мақолни бошқа айтмайдиган бўласизлар. 4Билиб қўйинг, ҳар бир одамнинг жони Меникидир. Ота–оналарнинг ҳам, болаларнинг ҳам жонлари Менга тегишлидир. Фақат гуноҳ қилган одамгина ўлади.
5Борди–ю, одам солиҳ бўлиб, адолатли ва тўғри ишлар қилса, 6Исроил халқининг бутларига сиғинмаса, бутхоналарда келтирилган қурбонликлардан тановул қилмаса, бировнинг хотини билан зино қилмаса, ҳайз кўрган аёлга яқинлашмаса, 7бировга жабр қилмаса, гаровга олган нарсасини қайтариб берса, ўғирлик қилмаса, очга нон, яланғочга кийим берса, 8берган қарзидан фоиз талаб қилмаса, ўзини гуноҳдан тортса, тўғри ҳукм чиқарса, 9фармонларимга риоя қилса, қонун–қоидаларимни битта қолдирмай садоқат билан бажарса, бундай одам ҳақиқатан ҳам солиҳ ҳисобланиб албатта яшайди”, деб айтмоқда Эгамиз Раббий.
10“Энди шундай солиҳ одамнинг ваҳший бир ўғли бор, деб фараз қилайлик. Борди–ю, бу ярамас ўғил қотиллик қилса ёки қуйидаги жиноятларнинг бирортасини Исроиллик биродарига қилса: 11отаси қилмаган ишларга қўл уриб, бутхоналарда келтирилган қурбонликлардан тановул қилса, бировнинг хотини билан зино қилса, 12камбағалу мазлумларга жабр етказса, ўғирликка қўл урса, гаровга олган нарсани қайтармаса, бутларга сиғинса, жирканч одатларга тақлид қилса, 13берган қарзидан фоиз талаб қилса, у яшармиди?! Йўқ! Бундай жирканч ишларга қўл урган одам албатта ўлади. У ўз бошини ўзи ейди–ку!”
14Аммо бундай фосиқ кишининг ўғли, отаси қилган гуноҳларини кўра туриб, отасига тақлид қилмаса, 15Исроил халқининг бутларига у сиғинмаса, бутхоналарда келтирилган қурбонликлардан тановул қилмаса, бировнинг хотини билан зино қилмаса, 16бировга зулм ўтказмаса, қарздорларидан кафиллик талаб қилмаса, ўғирлик қилмаса, очга нон, яланғочга кийим берса, 17камбағалга жабр етказмаса, берган қарзидан фоиз олмаса, қонун–қоидаларимга риоя қилиб, фармонларимни бажарса, бундай одам ўз отасининг гуноҳлари учун ўлмайди. У албатта яшайди. 18Ўша одамнинг отаси эса қилган қабиҳликлари учун ўзи ўлади, чунки у биродарига жабр етказиб, нарсасини ўғирлади, одамлар орасида ярамас ишлар қилди.
19Сизлар эса: “Йўғ–е, наҳотки бола отасининг гуноҳи учун жазо тортмаса?” деб айтасизлар. Агар бола адолатли ва тўғри ишлар қилса, қонун–қоидаларимнинг ҳаммасини битта қолдирмай бажарса, у албатта яшайди. 20Гуноҳ қилган одамгина ўлади. Бола отасининг гуноҳи учун жазоланмайди, ота ҳам боласининг гуноҳи учун жазоланмайди. Солиҳ одамлар ўз солиҳлигига яраша мукофот оладилар, фосиқлар ўз фосиқлиги учун жазо тортадилар.
21Борди–ю, фосиқ одам қилган гуноҳларидан тавба қилса, қонун–қоидаларимнинг ҳаммасини бажарса, адолатли ва тўғри ишлар қилса, у албатта яшайди, ўлмайди. 22Мен бундай одамнинг қилган барча гуноҳларидан кечиб юбораман. У қилган солиҳ ишлари туфайли яшайди. 23“Наҳотки Мен фосиқ одамнинг ўлимини истасам? Йўқ! Мен унинг ёмон йўлдан қайтишини ва яшашини истайман!” деб айтмоқда ЭгамизРаббий.
24Ёмон йўлга кириб кетган солиҳ одам–чи? Фосиқлар каби жирканч ишлар қилган бундай одам яшайдими? Йўқ! Мен унинг биронта хайрли ишини эсга олмайман. У Менга хиёнат қилгани учун, гуноҳга қўл ургани учун ўлади.
25Сизлар эса: “Раббий нотўғри иш тутяпти”, деб айтяпсизлар. Эй Исроил халқи, гапимни тингланг: “Нотўғри иш тутган Менми ёки сизларми?! 26Билиб қўйинг, ёмон йўлга кириб кетган ҳар бир солиҳ киши қилган гуноҳи учун ўлади. 27Ёмон йўлдан қайтган фосиқ эса адолатли ва тўғри ишлар қилса, ўз ҳаётини асраб қолади. 28Бундай одам тутган йўли нотўғри эканлигини англаб, қилган гуноҳларидан қайтгани учун албатта яшайди, ўлмайди. 29Шундай бўлса–да, Исроил халқи: “Раббий нотўғри иш тутяпти”, деб айтяпти. Эй Исроил халқи, қани, Менга айтинг–чи, нотўғри иш тутган Менми ёки сизларми?!”
30Эгамиз Раббий шундай демоқда: “Эй Исроил халқи, Мен ҳар бирингизни тутган йўлингизга яраша ҳукм қиламан. Тавба қилинглар! Гуноҳларингиздан қайтинглар! Акс ҳолда гуноҳингиз сизга тўғоноқ бўлади. 31Менга қарши қилган гуноҳларингиздан воз кечинглар. Ўзларингиз учун янги юрак ва янги руҳ олинглар! Нима учун сизлар ўлишингиз керак, эй Исроил халқи?! 32Мен биронта одамнинг ҳалок бўлишини истамайман. Ёмон йўлдан қайтинг, яшанг!” деб айтмоқда Эгамиз Раббий.

 

19–БОБ

 

Ҳасрат қўшиғи

 

1Эгамиз менга Исроилнинг икки шаҳзодаси учун марсия айтишимни буюрди:

 

2Сенинг онанг қўрқмас бир шер эди!
У шерлар орасида ўрнашди,
Ёш шерлар орасида болаларини ўстирди.
3Битта боласи кучли бир шер бўлди.
У ов қилишни ўрганди,
Oдамхўрлик қила бошлади.
4Буни халқлар эшитдилар,
Шерни тузоғига туширдилар.
Уни занжирбанд қилиб,
Мисрга олиб кетдилар.
5Она шер умиди пучга чиққанини кўрди,
Орзуси ушалмаганини билди.
Шунда бошқа боласини ўстирди,
Уни кучли бир шер қилди.
6У катта бўлгач,
Бошқа шерлар ила изғийдиган бўлди.
Ов қилишни ўрганди,
Одамхўрлик қила бошлади.
7Қалъаларини бузар эди,
Шаҳарларини вайрон қиларди.
Юрт ва унинг бутун аҳолиси
У ўкирганда даҳшатга тушарди.
8Атрофдаги ҳудудлардан халқлар
Унга ҳужум қилдилар.
Устига тўр ташлаб,
Тузоғига туширдилар.
9Занжирбанд қилиб, қафасга солдилар,
Бобил шоҳи ҳузурига олиб бордилар.
Исроил тоғларида унинг товуши
Бошқа эшитилмасин, дея
Уни зиндонга ташладилар.

 

10Сенинг онанг узумзордаги токдай эди,
Ариқ бўйига ўтқазилган эди.
Сувга мириққанидан
Серновдаю серҳосил эди.
11Бақувват новдалари
Салтанат ҳассаларига айланди.
Қалин шох–шаббадан ҳам баланд кўтарилди.
Баландлиги, сербарглиги билан
Кўзга ташланиб турар эди.
12Аммо ғазаб ичра ток суғуриб ташланди,
Ерга улоқтириб юборилди.
Шарқдан эсган шамол ҳосилини қуритди,
Бақувват новдалари синиб қуриди.
Ҳаммасини олов ямлаб юборди.
13Энди бу ток саҳрога ўтқазилган.
Ҳа, қуруқ, сувсаган чўлга экилган.
14Унинг поясидан олов чиқди,
Новдалару меваларини куйдириб юборди.
Биронта бақувват новдаси қолмади,
Салтанат ҳассасига ярамайдиган бўлди.

 

Бу марсия қўшиғидир, у мотам оҳангида куйланади.

 

20–БОБ

 

Исёнкор Исроил

 

1Сургун бўлган пайтимизнинг еттинчи йили бешинчи ойнинг ўнинчи кунида, айрим Исроил оқсоқоллари Эгамизга маслаҳат солмоқчи бўлиб, олдимга келдилар. Улар рўпарамга ўтирдилар. 2Шунда Эгамиз менга Ўз сўзини аён қилди: 3“Эй инсон, Исроил оқсоқолларига айт, Эгамиз Раббий шундай демоқда: Сизлар ҳали Менга маслаҳат солмоқчи бўлиб келдингизларми?! Мен барҳаёт Худо бўлганим ҳақи онт ичиб айтаманки, сизларга ҳеч қандай маслаҳат бермайман!” деб айтмоқда Эгамиз Раббий. 4Эй инсон, келган бу одамларни сен ҳукм қилишга тайёрмисан? Қани, уларга ота–боболарининг қилган жирканч одатлари ҳақида гапириб бер–чи. 5Уларга айт, Эгамиз Раббий шундай демоқда: Мен Исроил халқини танлаб, Мисрда уларга Ўзимни танитган эдим. Ўшанда Мен уларга, Эгангиз Худо бўламан, деб онт ичгандим. 6Уларни Мисрдан олиб чиқишга, улар учун танлаб қўйган энг улуғвор юртга, сут ва асал оқиб ётган юртга олиб боришга онт ичган эдим. 7Ўшанда уларга айтган эдим: ҳар бирингиз, кўзингизни қувонтирган макруҳ бутларингизни йўқотинглар. Миср бутларига сиғиниб ўзингизни булғаманглар. Эгангиз Худо Менман. 8Аммо улар Менга қарши исён кўтардилар. Гапимга қулоқ солмадилар. Биронтаси ҳам макруҳ бутини ташламади, Миср худоларидан улар воз кечишмади.
Шунда Мен қаҳру ғазабимни Мисрдаёқ уларнинг устига ёғдирмоқчи бўлдим. 9Аммо шахтимдан қайтдим. Исроил атрофида яшаган халқлар олдида бадном бўлишни истамадим. Чунки Мен Исроил халқини Мисрдан олиб чиқиб, ўша халқлар олдида Ўзимни танитган эдим. 10Шунинг учун Мен Исроил халқини Мисрдан олиб чиқдим, саҳрога бошлаб бордим. 11У ерда уларга фармонларимни бердим, қонун–қоидаларимни билдирдим. Зотан қонун–қоидаларимга риоя қилган ҳар қандай киши яшайди. 12Мен уларга Шаббат кунларни Ўзим ва улар орасидаги аломат қилиб бердим. Токи уларни муқаддас қиладиган Эгангиз Мен эканлигимни билишсин. 13Аммо улар саҳрода ҳам Менга қарши исён кўтардилар. Фармонларимни бажармадилар, қонун–қоидаларимни рад этдилар. Ўшаларга риоя қилган киши яшаган бўларди. Улар Шаббат кунларимни ҳам булғадилар.
Шунда Мен саҳрода уларнинг устига ғазабимни ёғдириб, йўқ қилиб юбормоқчи бўлдим. 14Аммо Исроилни Мисрдан олиб чиққанимни кўрган халқлар олдида бадном бўлмаслигим учун, шахтимдан қайтдим. 15Шундай бўлса–да, уларни дунёдаги энг улуғвор юртга, сут ва асал оқиб ётган юртга олиб бормайман, деб саҳрода онт ичдим. 16Улар қонун–қоидаларимни рад этган эдилар, фармонларимни бажармаган эдилар, Шаббат кунларимни булғагандилар. Қўйингки, қалбларини бутларга бағишлаган эдилар. 17Шунга қарамай, Мен уларга ачиндим, саҳрода қирилиб кетишларига йўл қўймадим.
18Мен уларнинг фарзандларига, ота–боболарингиз йўлидан юрманглар, уларнинг одатларига тақлид қилманглар, бутлари билан ўзингизни булғаманглар, деб уқтирдим. 19Мен Эгангиз Худоман. Менинг фармонларимга риоя қилинглар, қонун–қоидаларимни битта қолдирмай бажаринглар. 20Шаббат кунларимни муқаддас деб билинглар, чунки булар орамиздаги аломатдир. Шунда Эгангиз Худо Мен эканлигимни билиб оласизлар.”
21“Аммо фарзандлари ҳам Менга қарши исён кўтардилар. Қонунларимга риоя қилган киши яшаган бўларди. Аммо улар фармонларимни бажармадилар, қонун–қоидаларимга риоя қилмадилар. Шаббат кунларимни булғадилар.
Шунда Мен саҳрода уларнинг устига ғазабимни ёғдирмоқчи бўлдим. 22Аммо Исроилни Мисрдан олиб чиққанимни кўрган халқлар олдида бадном бўлмаслигим учун, Ўзимни тийдим. 23Шундай бўлса–да, Мен саҳрода онт ичдим: сизларни бошқа юртларга қувиб юбораман, халқлар орасига тарқатиб ташлайман, деб айтдим. 24Ҳа, улар қонун–қоидаларимни буздилар, фармонларимни рад этдилар, Шаббат кунларимни булғадилар, кўнгиллари ота–боболарининг бутларини тусади. 25Шунинг учун Мен уларга ёмон қонунларни, ҳаёт учун ярамайдиган қоидаларни бердим. 26Уларни ўзлари келтирган назрлари билан булғадим. Даҳшатга солиш учун, тўнғич болаларини қурбонлик қилишларига йўл қўйдим. Токи Эгаси Мен эканлигимни билиб олишсин.”
27“Шунинг учун, эй инсон, Исроил халқига шундай деб айт: Эгамиз Раббий айтмоқда, сизларнинг ота–боболарингиз Менга хиёнат қилиб, шак келтирар эдилар. 28Мен, бераман, деб онт ичган юртга уларни олиб кирганимдан сўнг, улар кўзига кўринган ҳар бир баланд тепалик устида, ҳар бир яшил дарахт остида ўз худоларига қурбонликлар келтирар эдилар. Мени қаттиқ ғазаблантирар эдилар! Ўша худоларига хушбўй тутатқилар тутатиб, шаробни назр қилардилар. 29Мен улардан: “Сизлар ўша худоларга сажда қилиш учун қаерга борасизлар?” деб сўрадим. Улар менга: “Саждагоҳларга борамиз”, деб жавоб бердилар. Шу сабабдан ўша жойлар бугунги кунгача Бамах, деб аталмоқда. 30Шундай экан, Исроил халқига бориб айт: Эгамиз Раббий шундай демоқда: сизлар ҳам ота–боболарингиз сингари ўзларингизни булғамоқчимисизлар?! Менга бефаволик қилиб, макруҳ бутларга сиғинмоқчимисизлар?! 31Сизлар бутларга назрлар келтиряпсизлар. Болаларингизни оловда куйдириб, қурбонлик қиляпсизлар. Бундай жирканч қилмишлар билан бугунга қадар булғаниб келяпсизлар. Шундай экан, қандай қилиб Мендан маслаҳат сўрашга журъат этдингиз?! Мен барҳаёт Худо бўлганим ҳақи онт ичиб айтаманки, сизларга ҳеч қандай маслаҳат бермайман.”
32Сизлар ичингизда: “Бошқа халқларга ўхшасак эди, ёғоч ва тошга сиғинадиган эллардай бўлсак эди”, деб ният қиласизлар. Аммо бу ниятингиз амалга ошмайди.

 

Худонинг жазоси ва кечирими

 

33Эгамиз Раббий шундай демоқда: “Мен барҳаёт Худо бўлганим ҳақи онт ичиб айтаманки, чексиз қудратим, ажойиботларим ва алангали ғазабим билан сизларга ҳукмронлик қиламан. 34Сизлар бегона халқлар орасига тарқалиб кетдингиз, Мен сизларни ўша юртлардан олиб чиқаман. Қудратим, ажойиботларим ва алангали ғазабим билан сизларни йиғиб оламан. 35Сизларни халқлардан узоққа, саҳрога олиб бораман. У ерда ҳаммангизни юзма–юз ҳукм қиламан. 36Мен ота–боболарингизни Миср саҳросида қандай ҳукм қилган бўлсам, сизларни ҳам худди шундай ҳукм қиламан, деб айтмоқда Эгамиз Раббий. 37Сизларни чўпоннинг таёғи билан саралайман, аҳдимга бўйсунишга мажбур қиламан. 38Менга қарши гуноҳ қилган исёнкор одамларни орангиздан йўқ қиламан. Сизлар мусофир бўлиб юрган юртдан ўша исёнкорларни чиқариб юбораман. Аммо Исроил юртига улар кирмайдилар. Ўшанда Эгангиз Мен эканлигимни билиб оласизлар.”
39Эй Исроил халқи, Эгангиз Раббий шундай демоқда: “Менга қулоқ солишни хоҳламасангиз, йўқолинглар! Ҳар бирингиз бутларингизга сиғиниб юраверинглар! Аммо назрлару бутларингиз билан Мени бадном қила кўрманглар. 40Зеро, эй Исроил, бутун хонадонинг, фақат Менинг муқаддас тоғимда, Исроилнинг баланд тоғида, юртда Менга сажда қилади, — деб айтмоқда Эгамиз Раббий. — Ўша ерда Мен сизларни қабул қиламан. Ҳадялару аъло инъомларингизни, муқаддас тортиқлар келтиришингизни буюраман. 41Сизлар бошқа юртларга тарқалиб кетган бўлсангиз–да, Мен сизларни йиғиб оламан, халқлар орасидан олиб чиқаман. Хушбўй тутатқининг муаттар ҳидидан мамнун бўлгандай сизлардан мамнун бўламан. Барча халқларнинг кўзи олдида Ўз муқаддаслигимни орангизда намоён қиламан. 42Ота–боболарингизга онт ичиб, ваъда қилган Исроил юртига сизларни олиб кирганимда, Эгангиз Мен эканлигимни билиб оласизлар. 43Шунда сизни булғаган қабиҳ ишларингизни, тутган йўлларингизни эслаб, ўз–ўзингиздан ҳазар қиласизлар. 44Сизнинг эгри йўлларингиз, қабиҳ ишларингизга кўра, Мен иш тутмайман. Ўз номим ҳақи, сизларга яхшилик қиламан. Шунда Эгангиз Мен эканлигимни билиб оласизлар”, деб айтмоқда Эгамиз Раббий.

 

Жанубдаги ёнғин

 

45Эгамиз менга Ўз сўзини аён қилди: 46“Эй инсон, жанубга юзланиб, Нагавдаги ўрмонга қарши башорат қилгин. 47Жанубдаги бу ўрмонга айт: Эгамизнинг сўзини эшит! Эгамиз Раббий шундай демоқда: Мен сенинг ҳар бир дарахтингни, кўкарганини ҳам, қуриганини ҳам ёндириб йўқ қиламан. Авж олган алангани ҳеч ким ўчира олмайди. Бу аланга жанубдан шимолгача бўлган ер юзини куйдириб ташлайди. 48Бу оловни Мен ёндирганимни бутун дунё кўради. Ҳеч ким уни ўчира олмайди.”
49Шунда мен ёлвориб, дедим:
— Ё Эгам Раббий, бу одамлар менга, “Ҳадеб маталлар билан гапираверасанми?” деб айтишмоқда.

 

21–БОБ

 

Эгамизнинг қиличи

 

1Эгамиз менга Ўз сўзини аён қилди: 2“Эй инсон, Қуддусга юзлан. Исроил юртига ва барча саждагоҳларига қарши башорат қил. 3Исроил юртига қаратиб шундай сўзларни айт: Эгамиз айтмоқда, Мен Ўзим сенга қарши чиқаман! Қиличимни қинидан суғуриб, ҳаммангизни — солиҳу фосиқларни йўқ қиламан. 4Қиличим жанубдан шимолгача бўлган ҳамма жонзотни қириб ташлайди. 5Шунда ҳамма Эгангиз Мен эканлигимни билади. Ҳа, Мен қиличимни қинидан суғураман! Уни қайтариб жойига солмайман.”
6“Эй инсон, сиқилган одамга ўхшаб, чуқур хўрсингин, қайғурганингни ҳамма кўрсин. 7Улар сендан: “Нега хўрсиняпсан?” деб сўрашганда, уларга шундай жавоб бер: “Нохуш бир хабар эшитдим. У амалга ошганда одамларнинг юраги орқага тортиб кетади, қўлларида мадор қолмайди, руҳи тушади, иштонлари ҳўл бўлади. Мана ўша вақт яқинлашиб қолди! У албатта амалга ошади”, деб айтмоқда Эгамиз Раббий.
8Эгамиз менга Ўз сўзини аён қилди: 9“Эй инсон, башорат қилиб айт: Раббий шундай демоқда:

 

Мана, Мен қиличимни ялтиратиб, чархладим.
10Одамларни қириш учун қайрадим.
Чақмоқ каби чақнаши учун ялтиратиб тозаладим.
Аммо бундан қандай хурсанд бўлайлик?!
Эй ўғлим Яҳудо,
Қиличим салтанат ҳассасини менсимайди,
Ҳар қандай таёқни писанд қилмайди.
11Мана, қиличим чархланди,
Ишлатиш учун тайёр бўлди.
Ялтиратиб қайралди,
Қотил учун ҳозирланди.
12Эй инсон, дод солиб фарёд қилгин!
Зеро, қилич халқимга қаршидир,
Барча Исроил шаҳзодаларига қаршидир.
Улар қиличдан нобуд бўлади,
Халқ қаторида қирилиб кетади.
Энди кўксингга ур!

 

13Бу синов пайтидир! Қилич ҳатто Яҳудонинг салтанат ҳассасини менсимаса нима бўлади?! Салтанатнинг куни битади”, деб айтмоқда Эгамиз Раббий.

 

14“Эй инсон, башорат қилгин.
Кафтингни кафтингга уравергин,
Қилич халқимни қайта–қайта чопаверсин.
Бу қирғин қиличидир,
Қирғин–барот қиличидир.
У халқимни ҳар томондан сиқиб келмоқда!
15Oдамларнинг юраги орқага тортиб кетди,
Улар қўрқувдан қоқила бошлашди.
Мен қиличимни қирғин учун ўрнатдим,
Шаҳарнинг ҳар бир дарвозаси олдига қўйдим.
Эҳ, мана қиличим ялтиратиб тозаланди.
Одамларни қириш учун қинидан чиқарилди.
16Эй қиличим, ўнгдагиларни чоп!
Сўлдагиларни чоп! Ҳаммани тиғдан ўтказ!
17Мен ҳам кафтимни кафтимга ураман,
Шунда жаҳлдан тушаман.
Буларни Мен, Эгангиз айтдим.”

 

Бобил шоҳининг қиличи

 

18Эгамиз менга Ўз сўзини аён қилди: 19“Эй инсон, харитага икки йўлни тушир. Бобил шоҳи бу йўллардан юриб, ҳужум қилади. Иккала йўл ҳам бир жойдан бошлансин. Йўлларнинг айрилган жойига бир белги қўйгин. 20Йўллардан бири Бобил шоҳини Оммон юртининг пойтахти Раббага, иккинчиси Яҳудо юртининг мустаҳкам шаҳри Қуддусга олиб борсин. 21Ҳозир Бобил шоҳи йўллар айрилган жойда туриб, қайси шаҳарга ҳужум қилиш кераклиги ҳақида бош қотиряпти. У камон ўқларини силкитиб, қуръа ташлаяпти. Бут–санамларга маслаҳат соляпти, қурбонлик қилинган ҳайвонларнинг жигарига қараб, фол очдиряпти. 22У ўнг қўли билан “Қуддус” деб ёзилган ўқни чиқаради. Қуддус атрофига девортешар қуролларни ўрнаштиради. Лашкарига, ўлдир, дея буйруқ беради, уларни жангга даъват қилади. Дарвозани бузадиган қуролларни ўрнаштиради, шаҳар деворига қиялатиб тупроқ уйдиради, қамал иншоотларини қурдиради. 23Қуддус аҳолиси Бобил шоҳига садоқат қасамини ичгани учун, бу уларга сохта башоратдай туюлади. Аммо Бобил шоҳи уларнинг айбини юзига солади, уларни асир қилиб олади.”
24Эгамиз Раббий шундай демоқда: “Эй халқим, сен очиқчасига исён кўтариб, ўз айбингни ўзинг фош қилдинг. Қилган ҳар бир ишинг билан гуноҳларингни кўрсатдинг. Шу боис сен асирликка тушасан.” 25“Эй бузуқ, фосиқ Исроил ҳукмдори, сенинг кунинг битди! Охирги жазоингнинг соати етди! 26Мен Эганг Раббий сенга айтяпман: бошингдаги саллангни еч, тожингни олиб ташла. Энди ҳаммаси ўзгаради, хўрланган одам юксалади, юксалган одам эса хўрланади. 27Қаранг, вайроналар, вайроналар! Ҳа, Мен Қуддусни вайрон қиламан. Аммо шаҳарни ҳукм қиладиган одам келмагунча булар содир бўлмайди. Мен шаҳарни ўшанинг қўлига бераман.”

 

Оммон халқига қарши кўтарилган қилич

 

28Эгамиз менга деди: “Эй инсон, башорат қилиб айт: Исроилни мазах қилган Оммон халқи ҳақида Эгамиз Раббий шундай демоқда: Эй қилич, қилич, сен қирғин учун қиндан чиқарилдинг. Одамларни қириш учун чархландинг, чақмоқ каби яшнаш учун ялтиратиб тозаландинг! 29Оммон халқи сен ҳақингда ёлғон ваҳийлар кўряпти, сен тўғрингда бўлмағур фоллар очдиряпти. Сен бу ёвуз, фосиқларнинг бошини чопиб ташлайсан! Уларнинг куни битди, охирги жазосининг соати етди!
30Қилични қинига солинглар! Эй Оммон халқи, Мен сизни она юртингизда, таваллуд топган жойингизда ҳукм қиламан. 31Устингизга ғазабимни сочаман, қаҳримнинг оловини сизга уфураман. Сизни шафқатсизларнинг қўлига бераман, ўша моҳир қотилларга топшираман. 32Сизлар оловга ем бўласиз, қонингиз она юртингизда тўкилади. Сиз ҳақингиздаги хотира абадий ўчади. Буларни Мен, Эгангиз айтдим.”

 

22–БОБ

 

Қуддуснинг жиноятлари

 

1Эгамиз менга Ўз сўзини аён қилди: 2“Эй инсон, қотиллар шаҳрини ҳукм қилгин. Унинг жирканч одатларини юзига солгин. 3Шундай деб айт: Эгамиз Раббий айтмоқда: эй Қуддус, сен ўз кўчаларингда қон тўкиб, бошингга бало орттирдинг. Бутлар ясаб, ўзингни булғадинг. 4Тўккан ўша қон учун сен айбдор бўлдинг, ясаган бутлар билан булғандинг. Ҳалокат кунингни яқинлаштирдинг. Ўз ҳаётингга якун ясадинг! Шу боис халқлар сени мазах қилишларига, юртлар устингдан кулишларига Мен йўл қўяман. 5Эй ёмон от чиқарган, ғалаёнга тўла шаҳар, узоғу яқиндагилар сени мазах қиладилар.”
6“Шаҳардаги Исроил йўлбошчилари ўз мансабидан фойдаланиб, қон тўкадилар. 7У ердаги одамлар ота–онасини хор қиладилар, мусофирларни алдайдилар, етим ва беваларга зулм ўтказадилар. 8Муқаддас нарсаларимни хор қилиб, Шаббат кунларимни булғайдилар. 9Баъзилари одамларни ўлдириш учун туҳмат қиладилар. Бутхоналарда келтирилган қурбонликлардан тановул қиладилар, ўзларининг шаҳвоний ҳирсларини қондириш билан овора бўладилар. 10Бошқалари ўгай оналари билан ётадилар, ҳайз кўрган аёлларни зўрлайдилар. 11Қўшнининг хотини билан жирканч ишлар қиладилар, келинларини уятсизларча булғайдилар, туғишган сингилларининг номусига тегадилар. 12Шаҳардаги баъзи одамлар пул учун одам ўлдирадилар. Берган қарзидан фоиз ундирадилар, ўзганинг бор–йўғини тортиб олиб, даромад кўрадилар. Мени эса унутиб юбордилар!” деб айтмоқда ЭгамизРаббий.
13Нохақ фойда кўрганингиз учун, қон тўкканингиз учун Мен ғазаб ичра кафтимни кафтимга ураман. 14Адабингизни берган куним мардлигингизни кўраман, ўшанда Мен билан олишишга қурбингиз етармикан? Мен, Эгангиз айтганларимни амалга ошираман. 15Мен сизларни халқлар орасига тарқатиб ташлайман, бошқа юртларга қувиб юбораман, ифлос қилмишларингизга чек қўяман. 16Бегона халқлар сизларни хор қилганда, Эгангиз Мен эканлигимни билиб оласизлар.”

 

Эгамизнинг ўчоғи

 

17Эгамиз менга Ўз сўзини аён қилди: 18“Эй инсон, Исроил халқи Мен учун тошқолдай қадрсиз бўлиб қолди. Кумуш эритилгандан кейин ўчоқда қотиб қолган мис, қалай, темир ва қўрғошин қоришмаси кабидир бу халқ. 19Эгамиз Раббий шундай демоқда: “Сизлар тошқолдай бўлиб қолганингиз учун, Мен сизларни Қуддусга йиғаман. 20Кумуш, мис, қалай, темир ва қўрғошин ўчоққа қандай йиғилса, эритиш учун тагига олов қандай ёқилса, Мен худди шундай қаҳру ғазаб билан сизларни йиғаман, ҳаммангизни шаҳарда эритиб йўқ қиламан. 21Ҳа, Мен сизларни Қуддусга йиғиб оламан, ғазабим оловини сизга сочаман. Сизлар эриб йўқ бўлиб кетасизлар. 22Кумуш ўчоқда эригандай, сизлар қаҳрим ўтида эриб йўқ бўласизлар. Шунда устингизга ғазаб ўтини сочган Эгангиз Мен эканлигимни билиб оласизлар.”

 

Исроил йўлбошчиларининг гуноҳлари

 

23Эгамиз менга Ўз сўзини аён қилди: 24“Эй инсон, Исроил халқига шундай деб айт: Сизлар қаҳр кунида покланмаган, устига ёмғир ёғмаган бир юртдирсиз. 25Юртингиздаги шаҳзодалар ўкираётган, ўлжасини тилка–пора қилаётган шерга ўхшайди. Улар одамхўрлик қиладилар, мулку бойликни қўлга киритадилар, қотилликлар қилиб, беваларнинг сонини кўпайтирадилар. 26Руҳонийлар қонунимни бузиб, муқаддас нарсаларимни булғадилар. Муқаддас билан оддий нарсанинг фарқига бормадилар. Одамларга нима ҳарому нима ҳалол эканини ўргатмадилар, Шаббат кунларига риоя қилмадилар, хуллас халқим орасида Мен беобрў бўлдим. 27Исроил йўлбошчилари ўлжасини тилка–пора қилаётган бўрига ўхшайдилар. Улар бойлик орттириш учун қон тўкадилар, одамларнинг жонини оладилар. 28Пайғамбарлар эса деворни оқлаган мардикорлар каби, уларнинг бу гуноҳларини оқлайдилар. Ёлғон ваҳийлар кўриб, сохта башоратлар айтадилар. Мен уларга гапирмасам ҳам,“Эгамиз Раббий шундай демоқда” деб гапирадилар. 29Бу юртдаги одамлар қаллоблигу ўғирлик қиладилар, камбағалу ночорни эзадилар, мусофирнинг бор–йўғини тортиб оладилар, ҳақини талаб қилишга йўл қўймайдилар.
30Деворни қайта қурадиган, деворнинг ўпирилиб тушган жойида туриб, юртни ҳимоя қиладиган бирорта одам бормикан, дея уларнинг орасидан изладим. Аммо юртни қаҳримдан сақлаб қолмоқчи бўлган бундай одамни топа олмадим. 31Шунинг учун Мен уларга қаҳримни сочаман, ҳаммасини ғазабим оловида йўқ қиламан. Қилган қилмишларига яраша жазосини бераман”, деб айтмоқда Эгамиз Раббий.

 

23–БОБ

 

Фоҳиша опа–сингиллар: Самария ва Қуддус

 

1Эгамиз менга Ўз сўзини аён қилди: 2“Эй инсон, бир онадан туғилган икки опа–сингил бор эди. 3Улар Мисрда фоҳишалик қилардилар. Ёшлигидан фаҳш йўлига киргандилар. Қизлик кўкраги у ерда силанди, эмчаклари сийпаланди. 4Каттасининг исми Охола, кичкинасининг исми Охолибо эди. Мен икковини ҳам Ўз никоҳимга олган эдим, улар Менга ўғил–қизлар туғиб беришди. Охола Самарияни, Охолибо Қуддусни билдиради.
5Охола Менинг никоҳимда бўла туриб, фоҳишалик қилар эди. У ўйнашлари бўлган Оссуриялик жангчиларга ҳирс қўйган эди. 6Уларнинг ҳаммаси келишган йигитлар, зангори либос кийган, от минган ҳокиму лашкарбошилар эди. 7Охола Оссуриянинг ҳамма сара эркаклари билан фоҳишалик қилар эди. Ҳирс қўйган ҳар бир эркакнинг бутларига сиғиниб, ўзини булғаб юрарди. 8У Мисрда қилган фоҳишаликларини ташламади. Ёшлигида эркаклар у билан ётишган эди, қизлик кўкрагини силаб, шаҳватини қондиришган эди. 9Шу сабабдан Мен уни ўйнашларининг қўлига топшириб қўйдим. У ҳирс қўйган ўша Оссурияликларнинг қўлига бердим. 10Улар Охолани қип–яланғоч қилдилар, уни ўлдирдилар. Ўғил–қизларини ўзларига қул қилиб олдилар. Жазосини тортган Охола аёлларнинг оғзидан тушмай қолди.
11Синглиси Охолибо буларни кўрди. Шундай бўлса–да, суюқ оёқлиги ва фоҳишалиги билан опасидан ўтиб тушди. 12У ҳам ўша Оссуриялик ҳокиму лашкарбошиларга, қурол–аслаҳалар таққан отлиқ хушбичим жангчиларга ҳирс қўйди. 13Мен Охолибонинг булғанганини кўрдим, опаси билан бир йўлни танлаганини билдим. 14У борган сари фоҳишаликка берилиб кетар эди. Бир куни у деворга туширилган Бобилликларнинг расмларини кўриб қолди. Улар қизил рангга бўялган эдилар. 15Белларида камар, бошларида кўркам салла билан тасвирланган эдилар. Улар Халдей юртида туғилган Бобил отлиқ саркардаларга ўхшар эдилар. 16Охолибо ўша расмларни кўрди–ю шаҳват унинг қонини қиздира бошлади. У Бобилга чопарлар жўнатиб, Бобилликларни ўз ҳузурига чорлади. 17Бобилликлар унинг олдига кирдилар, ишқ тўшагига у билан ётдилар, ўз ҳирси билан уни булғадилар. Охолибо булғангандан кейин Бобилликлардан жирканиб кетди, улардан юзини ўгирди. 18У фоҳишаликка берилиб, яланғоч баданини ҳаммага кўз–кўз қилганда, Мен ундан жирканиб кетдим, опасидан юз ўгирганимдай ундан ҳам юзимни ўгирдим. 19У эса ёшлик даврини, Мисрда қилган беҳаёлигини эслаб, янада кўп фоҳишалик қилаверди. 20Жинсий аъзолари эшакларникидай, манийлари айғирларникидай бўлган ўйнашларига ҳирс қўйди. 21“Эй Охолибо, сен ёшлигингда қилган беҳаёликларингни қайтармоқчи бўлдинг. Ўша пайтларда Мисрликлар эмчакларингни сийпалаган эдилар, қизлик кўкракларингни силаган эдилар.”

 

Қуддус тимсолидаги Охолибони Худо жазолайди

 

22Шунинг учун, эй Охолибо, Эгамиз Раббий шундай демоқда: “Сен ўша ўйнашларингдан жирканиб, улардан юзингни ўгиргансан, аммо Мен ўшаларни сенга қарши қўзғатаман. Улар ҳар томондан келиб, сенга ҳамла қиладилар. 23Мен Бобилликларни, Пахўд, Шўва ва Қўвадан келган ҳамма Халдейларни, жамики Оссурияликларни бошлаб келаман. От минган ўша хушбичим ёш аслзодаларни, ҳокиму лашкарбошиларни, саркардаю олий тоифали жангчиларни йиғиб келаман. 24Улар қуролланадилар, сенга қарши жанг аравалар, юк аравалар ва талай лашкарни тортиб келадилар. Бошига дубулға кийган, қўлига қалқон ва сипар тутган жангчилар сени қуршовга оладилар. Ҳукм қилишлари учун Мен сени уларнинг қўлига топшираман. Улар сени ўз қонунларига мувофиқ ҳукм қиладилар. 25Мен устингга қаҳримни ёғдираман, лашкарлар сени шафқатсиз жазолайдилар. Улар сенинг бурнинг ва қулоқларингни кесиб ташлайдилар, омон қолган ҳар бир одамни қиличдан ўтказадилар. Ўғил–қизларингни асир қилиб оладилар, омон қолганларни ёндириб юборадилар. 26Устингдаги кийимларни ечиб оладилар, қимматбаҳо тақинчоқларингни олиб кетадилар. 27Сен Мисрда бошлаган фоҳишалигу суюқоёқлигингга Мен шу йўсин чек қўман. Буларга бўлган иштиёғинг йўқолади, сен Мисрни унутиб юборасан.”
28Зеро, ЭгамизРаббий шундай демоқда: “Мен сени ўзинг нафратланган, жирканиб, юзингни ўгирган одамларнинг қўлига топшираман. 29Улар нафрат билан сени жазолайдилар, топган–тутганингни тортиб оладилар. Сени яланғоч, ҳеч вақосиз ташлаб кетадилар. Фоҳишалигинг очилади, шарманда бўласан. Суюқоёқлигинг, фоҳишалигинг 30туфайли шу аҳволга тушасан. Сен бошқа халқлар билан фоҳишалик қилдинг, уларнинг бутлари билан булғандинг. 31Сен опангнинг йўлидан кетдинг, шунинг учун Мен опангга ичирган жазо косасидан сенга ҳам ичираман.”
32Эгамиз Раббий шундай демоқда:

 

Сен ҳам опангнинг косасидан ичасан,
У коса катта ва чуқурдир.
Сени мазах қилишади, устингдан кулишади,
У коса лиммо–лим тўладир.
33Сен қайғуга ботиб маст бўласан.
Ҳа, бу даҳшату вайрона косасидир,
Опанг Самариянинг косасидир.
34Сен косани охиргача ичасан,
Уни чил–чил синдирасан.
Кўксингни юлиб, фарёд қиласан.”
Эгамиз Раббийнинг каломи шудир.

 

35Эгамиз Раббий шундай демоқда: “Сен Мени унутиб, Менга орқа ўгирганинг учун, фоҳиша ва суюқоёқ бўлганинг учун жазо тортасан.”

 

Худо иккала опа–сингилни жазолайди

 

36Эгамиз менга деди: “Эй инсон, сен Охола ва Охолибони ҳукм қилишга тайёрмисан? Тайёр бўлсанг, уларнинг жирканч одатларини юзларига сол. 37Ахир, улар зино қилдилар, қонли жиноятларга қўл урдилар. Бутлари билан зино қилиб, Мендан кўрган болаларини ўша бутларга қурбонлик қилиб, едирдилар. 38Бундан ташқари, ўша вақтнинг ўзидаёқ муқаддас масканимни ҳаром қилдилар, Менинг Шаббат кунларимни булғадилар. 39Болаларини бутларга атаб сўйган куни муқаддас масканимга кириб, уйимни ҳаром қилдилар!”
40“Улар узоқ юртларга чопарлар жўнатиб, эркакларни ўз ҳузурига чорладилар. Улар етиб келганларда бу опа–сингиллар ювиниб–тарандилар, кўзларига сурма сурдилар, тақинчоқлар билан безаниб олдилар. 41Дастурхон тузалган серҳашам супага ўтирдилар. Ўша дастурхон устига Менинг хушбўй тутатқимни ва мойимни қўйдилар. 42Хоналаридан айш–ишрат қилаётган эркакларнинг овози келар эди. Саҳродан келган бу майхўр қаланғи–қасанғилар опа–сингилларнинг қўлларига билагузуклар тақдилар, бошларига чиройли тожлар кийдирдилар.
43Шунда мен: “Бу аёллар фоҳишалик қилавериб, ҳолдан тойганлар. Наҳотки келганлар уларнинг бу аҳволини кўра туриб, улар билан жинсий алоқа қилишса?!” деб ўйладим ичимда. 44Келган эркаклар бу суюқоёқлар билан бирга бўлишди. Улар фоҳишанинг олдига киргандай қайта–қайта Охола ва Охолибонинг олдига кираверишди. 45Солиҳ одамлар эса бу икки опа–сингилни зинокорлик ва қотилликда айблайдилар, чунки улар зинога ружу қўйиб, қўлларини қонга беладилар.”
46Эгамиз Раббий шундай демоқда: “Бир оломон одамни бу ерга йиғиб келинглар, улар бу икки опа–сингилни азоблаб, бор–йўғини тортиб олишсин. 47Уларни тошбўрон қилиб, таналарини нимталаб ташлашсин, ўғил–қизларини ўлдиришсин, уйларига ўт қўйишсин. 48Шу йўсин Мен юртдаги бу беҳаёликка чек кўяман. Буни кўрган бошқа аёллар ўзлари учун сабоқ оладилар, бундай беҳаёлик қилмайдиган бўладилар. 49Ўша иккита опа–сингил ўз беҳаёлиги туфайли жабр тортадилар, гуноҳкор бутпарастлигининг жазосини оладилар. Ўшанда Эгаси Мен эканлигимни биладилар.”

 

24–БОБ

 

Ифлос қозон

 

1Сургун бўлган пайтимизнинг тўққизинчи йили ўнинчи ойнинг ўнинчи кунида Эгамиз менга Ўз сўзини аён қилди: 2“Эй инсон, бу куннинг санасини ёзиб қўй, чунки Бобил шоҳи бугун Қуддусни қамал қилди. 3Бу исёнкор халқимга матал сўзлаб aйт: Эгангиз Раббий шундай демоқда: ўчоққа ўт ёқинг, қозонга сув қуйинг. 4Қозон ичига энг яхши гўштлардан — сон ва елка гўштларидан солинг, иликли суяклар билан қозонни тўлдиринг. 5Сурувнинг сара қўчқоридан сўйинг, ўчоққа кўпроқ ўтин йиғинг, қозондаги сувни қайнатинг, гўшту суякларни обдан пиширинг.
6Эгамиз Раббий шундай демоқда: “Қотиллар шаҳри Қуддуснинг ҳолига вой! Бу шаҳар қасмоқли қозон кабидир, унинг қасмоғи кетмайдиган бўлиб қолган. Қани, қозонни бир чеккадан бўшатинг, қўлингизга нима илинса, олиб кетаверинг. 7Шаҳар ичида қотиллик қилинди, одамларнинг қони қоятошга тўкилди. Ўша қон ерга тўкилганда эди, тупроқ билан кўмилиб кетарди. 8Мен қонни ўша қоя устида қолдирдим, уни яшириб бўлмайди. Мен уни кўрганимда ғазабим аланга олади, у Мени қотиллардан қасос олишга ундайди.”
9Шунинг учун Эгамиз Раббий айтмоқда: “Қотиллар шаҳри Қуддуснинг ҳолига вой! Мен Ўзим ўтинни баланд қилиб уяман. 10Қани, шох–шаббаларни йиғайин, олов ёқайин! Гўштни обдан пиширай, зираворлардан солай. Суяклар эса оловда ёниб йўқ бўлсин. 11Қозонни бўшатайин, кўмир устига қўяйин! Темир қозонни қизаргунча қиздирайин. Ичидаги ифлосликлари эриб кетсин, қасмоқлари оловда куйиб, йўқ бўлсин. 12Эҳ, Ўзимни беҳуда уринтирибман. Қозоннинг қалин қасмоғи кетмади. Уни қасмоғи билан оловга ташланглар! 13Эй Қуддус, сен беҳаёлигинг билан ўзингни булғадинг. Мен сени тозалаб кўрдим, аммо сен ҳаромлигингча қолдинг. Энди устингга Ўз қаҳримни сочмагунимча сен покланмайсан. 14Мен, Эгангиз шундай дедим. Aйтганларимни амалга оширадиган вақти келди. Энди Ўзимни тутиб турмайман. Сенга ачинмайман, Ўз шахтимдан қайтмайман. Тутган йўлларингга, қилган қилмишларингга яраша сени жазолайман”, деб айтмоқда Эгамиз Раббий.

 

Ҳизқиёлнинг хотини оламдан ўтади

 

15Эгамиз менга Ўз сўзини аён қилди: 16“Эй инсон, Мен ўлат юбориб, сени кўзинг қувончидан жудо қиламан. Аммо сен аза тутма, фарёд қилма, кўз ёш тўкма. 17Инграган товуш чиқарма, ўлган азиз одаминг учун мотам тутма. Саллангни ечма, оёқ яланг юрма. Юзингни ёпма, таъзияхоналарда ейиладиган овқатдан ема.” 18Эрталаб мен халойиққа гапирдим. Ўша куни кечқурун эса менинг хотиним оламдан ўтди. Эртаси куни мен Худонинг айтганини қилдим.
19Одамлар мендан: “Нимага бундай қиляпсан? Бу билан бизга бирон нарса айтмоқчимисан?” деб сўрадилар. 20Мен уларга шундай жавоб бердим: Эгамиз менга Ўз сўзини аён қилиб, 21Исроил халқига шу гапларни айтиб қўйишимни буюрди. Эгамиз Раббий шундай демоқда: “Фахрланадиган қўрғонингиз, кўзингиз қувончи, юрагингиз орзуси бўлмиш муқаддас масканимни Мен ҳаром қилдираман. Қуддусда қолган ўғил–қизларингиз қиличдан ҳалок бўлади.”
22Шунда мен нима қилган бўлсам сизлар шуни қиласизлар. Сизлар юзингизни ёпмайсизлар, таъзияхоналарда ейиладиган овқатдан емайсизлар. 23Саллангизни ечмайсизлар, оёқ яланг юрмайсизлар, аза тутмайсизлар, фарёд қилмайсизлар. Гуноҳларингиз сизларни адойи тамом қилади, дардингизни бир–бирингизга инграб айтасизлар. 24Мен сизлар учун бир аломат бўламан, мен ҳозир нима қилаётган бўлсам сизлар ҳам шуни қиласизлар. Ўша вақт келганда бу ишларни Эгангиз Раббий қилганини билиб оласизлар.
25Эгамиз менга шундай деди: “Эй инсон, Мен халқимнинг қўрғонини, завқу шуҳратини, кўз қувончи, юрак орзуси бўлмиш Маъбадни вайрон қилган куним ўғил–қизларини ҳам қирдириб ташлайман. 26Қирғиндан қочиб қутулган бир одам ўша куни ёнингга келади. У бўлиб ўтган воқеаларни сенга сўзлаб беради. 27Шунда сен яна тилга кирасан. Келган ўша одам билан гаплашасан, бошқа сукут сақламайсан. Хуллас, халқим учун бир аломат бўласан, шунда Эгангиз Мен эканлигимни улар билиб оладилар.”

 

25–БОБ

 

Оммон халқи ҳақида башорат

 

1Эгамиз менга Ўз сўзини аён қилди: 2“Эй инсон, Оммон халқига юзлан, уларга қарши башорат қил. 3Оммон халқига айт: Эгамиз Раббийнинг сўзларини эшитинг! ЭгамизРаббий шундай демоқда: муқаддас масканим ҳаром қилинганда, Исроил юрти хароб бўлганда, Яҳудо хонадони сургун қилинганда сизлар: “Аҳа!” дея хурсанд бўлган эдингизлар. 4Шунинг учун Мен сизларни шарқдаги кўчманчилар қўлига топшираман. Улар юртингизда қароргоҳлар қуриб, чодирларини тикадилар, ҳосилингизни еб, сутингизни ичадилар. 5Мен пойтахтингиз Раббани туялар учун дашт қиламан. Бутун Оммон юртини қўйлар учун қўра қиламан. Ўшанда Эгангиз Мен эканлигимни билиб оласизлар.” 6Эгамиз Раббий шундай демоқда: “Сизлар юрагингиздаги бутун ғараз билан Исроилнинг бахтсизлигига севиндингизлар, чапак чалиб, сакраб ўйнадингизлар. 7Шу қилганингиз учун, Мен қўлимни сизларга қарши кўтараман. Сизларни бошқа халқларга ўлжа қилиб бераман. Халқлар орасидан сизларни йўқ қилиб, юртингизни ер юзидан супуриб ташлайман. Ўшанда Эгангиз Мен эканлигимни билиб оласизлар.”

 

Мўаб халқи ҳақида башорат

 

8Эгамиз Раббий шундай демоқда: “Мўаб халқи:
— Яҳудо халқининг бошқа халқлардан ҳеч қандай фарқи йўқ, — деб айтгани учун, 9Мен Мўабнинг ғарбий қанотини очиб ташлайман, юртнинг гавҳарлари Байт–Яшимўт, Баал–Миён, Хиратайим шаҳарларини вайрон қиламан. 10Мўабни Оммон халқи сингари шарқдаги кўчманчиларнинг қўлига бераман. Оммон халқи ер юзидан йўқ бўлиб кетади, 11Мен Мўаб халқини ҳам жазолайман. Шунда улар Эгаси Мен эканлигимни билиб оладилар.”

 

Эдом халқи ҳақида башорат

 

12Эгамиз Раббий шундай демоқда: “Эдом халқи Яҳудодан ўч олиб, катта гуноҳ қилди.” 13Шу сабабдан Эгамиз Раббий шундай демоқда: “Мен уларга қарши қўлимни кўтариб, Эдом юртини вайрон қиламан. Одаму ҳайвонларини қириб ташлайман. Темон шаҳридан тортиб, то Дедан шаҳригача бўлган ҳаммани қиличдан ўтказаман. 14Халқим Исроил орқали Эдомдан қасос оламан. Улар орқали қаҳру ғазабимни Эдомликлар устига сочаман. Шунда Эдом халқи қасосим нима эканлигини билиб олади.” Эгамиз Раббийнинг каломи шудир.

 

Филистлар ҳақида башорат

 

15Эгамиз Раббий шундай демоқда: “Асрлар давомида Филистлар адоват қилиб, халқимдан ўч олдилар. Халқимни хонавайрон қилиш мақсадида, юракларидаги ғаразга берилиб, улардан қасос олдилар.” 16Шу сабабдан Эгамиз Раббий айтмоқда: “Мен Филист юртига қарши қўлимни кўтараман, Харет халқини йўқ қиламан, соҳилда қолганларнинг ҳаммасини қириб юбораман. 17Мен улардан даҳшатли қасос оламан, ғазабим устида уларни жазолайман. Ўшанда Эгаси Мен эканлигимни билиб оладилар.”

 

26–БОБ

 

Тир шаҳри ҳақида башорат

 

1Сургун бўлган пайтимизнинг ўн биринчи йили, ойнинг биринчи кунида Эгамиз менга Ўз сўзини аён қилди: 2“Эй инсон, мана, Тир Қуддус ҳақида шундай деб айтмоқда: Аҳа! Халқларнинг савдо дарвозаси бузилди. Менга кенг йўл очилди. Энди у вайрон бўлганда мен бойиб кетаман.”
3Шунинг учун Эгамиз Раббий айтмоқда: “Эй Тир, Мен сенга қаршиман! Мен кўплаб халқларни сенга қарши йиғаман, улар денгиз тўлқинлари каби сенга ёпириладилар. 4Шаҳрингнинг деворларини бузиб, минораларингни қулатадилар. Мен тупроғингни супуриб ташлайман, сени яланғоч бир тошлоқ ҳолига келтираман. 5Денгиз ўртасидаги бу оролда балиқчилар тўрларини ёйиб қуритадиган бўладилар”, деб айтмоқда ЭгамизРаббий. “Бу шаҳар халқларга ўлжа бўлади. 6Тирга қарашли соҳилдаги ҳамма қишлоқлар қиличдан ўтказилади. Ўшанда улар Эгаси Мен эканлигимни билиб олишади.”
7Эгамиз Раббий шундай демоқда: “Мен Тирга қарши энг буюк шоҳни — Бобил юртининг ҳукмдори Навухадназарни қўзғатаман. У Тир аҳолиси устига шимолдан отлару жанг араваларни, суворилару катта лашкарни тортиб келади.” 8“Эй Тир, Бобил шоҳи сенга қарашли барча қишлоқларингни қиличдан ўтказади. Шаҳар атрофига қамал иншоотларини қурдиради, шаҳар деворига қиялатиб тупроқ уйдиради, сенга қарши қалқонларини ўрнатади. 9Девортешар қуроллар билан деворларингга зарба беради. Болталар билан минораларингни бузади. 10Девордан тешик очилган шаҳарга одамлар бостириб киргандай, Бобил шоҳи сенинг дарвозаларингдан бостириб киради. Сувориларининг, ғилдирагу жанг араваларининг шовқинидан деворларинг титрайди. Сон–саноқсиз отларининг кўтарган чанги сени қоплаб олади. 11Отларининг туёқлари ҳамма кўчаларингни топтайди. Одамларинг қиличдан йиқилади, улкан устунларинг ер билан яксон бўлади. 12Душман бойликларингни талаб кетади, молларингни ўлжа қилиб олади. Деворларингни йиқитади, ҳашаматли уйларингни вайрон қилади, тошлари, ёғочлари ҳатто тупроғини ҳам денгизга улоқтиради. 13Мен қўшиқларингга чек қўяман. Арфангнинг наволари ҳам эшитилмайдиган бўлади. 14Мен сени яланғоч бир тошлоққа айлантираман, балиқчилар тўрларини қуритадиган бир ер бўласан. Ҳеч ким шаҳрингни қайта қурмайди. Ахир, буларни Мен, Эгангиз айтдим”, деб айтмоқда Эгамиз Раббий.
15Эгамиз Раббий Тирга шундай демоқда: “Шаҳрингда қирғин бўлганда, ярадорлар инграганда, қулашингнинг шовқинидан соҳилдаги барча халқларни титроқ босади. 16Денгиз бўйидаги салтанатларнинг шоҳлари тахтларидан тушиб, зар чопону нақш солинган либосларини ечишади. Улар ваҳимага бурканиб, ерга ўтиришади. Бошингга тушган кулфатдан даҳшатга тушиб, тўхтовсиз титрашади. 17Улар сен ҳақингда шундай марсия куйлашади:

 

Эй донг таратган денгизчилар шаҳри,
Нақадар вайрон бўлдинг–а!
Сен ва сенинг аҳолинг денгиз қудрати эдиларинг,
Соҳилдаги барча халқларни даҳшатга солардинг.
18Сен қулаган кунинг соҳилларни титроқ босди,
Ҳалокатингдан денгиздаги ороллар саросимага тушди.

 

19Эгамиз Раббий шундай демоқда: “Мен Тир шаҳрини ҳувиллаган харобазорга айлантираман. Денгиз тубидаги улкан сувлар билан вайроналарни қоплайман. 20Эй Тир шаҳри, сени гўрга, қадимда ўтиб кетган одамлар олдига тушираман. Сен ер ости салтанатида яшайсан, абадий вайроналар орасидаги марҳумларга ҳамроҳ бўласан. Тириклар дунёсига ҳеч қачон қайтиб келмайсан, обод бўлиб илгариги мавқеингга эришмайсан. 21Ҳа, Мен бошингга даҳшатли ўлим келтираман, сени йўқ қиламан. Сени қидирганлар сени ҳеч қачон топа олмайдилар”, деб айтмоқда Эгангиз Раббий.

 

27–БОБ

 

Тир шаҳри ҳақида марсия

 

1Эгамиз менга Ўз сўзини аён қилди: 2“Эй инсон, Тир ҳақида бир марсия куйла. 3Денгиз соҳилидаги юртлар билан савдо–сотиқ қиладиган, денгиз дарвозасида ўрнашган Тир шаҳрига айт:

 

Эгамиз Раббий шундай демоқда:
Эй Тир, сен “гўзалликда баркамолман” дединг.
4Ҳа, сенинг чегараларинг денгиз бағридан ўтган,
Қурувчиларинг гўзаллигингни баркамол қилган.
5Хермон тоғидаги арча ёғочидан қурилган
Улкан бир кемадай эдинг сен.
Қурувчиларинг мачтангни ясаш учун
Лубнондаги садр ёғочини ишлатдилар.
6Эшкакларингни Башан эманларидан ясадилар.
Кема саҳнини Кипр қарағайларидан қилдилар,
Фил тиши билан уни безатдилар.
7Мисрдан келтирилган нақшли матолар елканларинг эди,
Улар сенга байроқ бўлиб хизмат қиларди.
Элишох қирғоқларидан олиб келинган
Кўк ва сафсар газламалар соябонинг эди.
8Сидон ва Арвод одамлари эшкакларингни эшар эди,
Ўз моҳир одамларинг эса кемаларингни бошқарар эди.
9Габоллик тажрибали кемасозларинг бор эди,
Улар кемангнинг ёриқларини сақичларди.
Барча кемалару денгизчилар келиб,
Сенинг молларингни сотиб олишар эди.
10Форс, Лидия ва Ливия юртларидан аскарлар сафларингни ташкил қилар эди.
Қалқону дубулғаларини деворларингга осиб,
Сени савлатли қилишар эди.
11Арвод ва Хелекдан келган одамлар
Деворларингда соқчилик қилишарди,
Гамадликлар минораларингни қўриқлашарди.
Деворларингга қуролларини осиб,
Гўзаллигингни баркамол қилишарди.

 

12Сенинг бойликларинг шу қадар кўп эдики, ҳатто Таршиш аҳолиси сен билан савдо–сотиқ қиларди. Улар кумуш, темир, қалай ва қўрғошинни молларингга айирбошлашарди. 13Юнонлар, Тувал ва Мешех халқлари сен билан савдо–сотиқ қилар эди. Молларинг эвазига қулларни ва бронза буюмларни беришар эди. 14Тўхармо халқи аравага қўшиладиган отларни, жанг отларию хачирларини молларингга алмаштиришарди. 15Рўдон халқи сен билан савдо–сотиқ қилар эди. Денгиз соҳилидаги кўп юртлар сенинг харидорларинг эди. Улар фил тиши ва обнус ёғочини сенга тўлов қилиб беришарди.
16Молларинг беҳисоб бўлгани учун, Орам халқи ҳам сен билан савдо–сотиқ қиларди. Молларинг эвазига қимматбаҳо фируза тошларни, сафсар матоларни, нақш солинган газламалару майин зиғир матоларни, маржону ёқутларни олиб келарди. 17Яҳудо ва Исроил юртлари сен билан тижорат қилишарди. Улар молларинг эвазига Миннитдан келтирилган буғдой, тариқ, асал, зайтун мойи ва мумиё олиб келишарди. 18Сенинг чексиз бойликларинг, турли хил молларинг туфайли, Дамашқ аҳолиси сен билан савдо–сотиқ қиларди. Молларинг эвазига улар Хелбон шаробини ва оппоқ юнгни олиб келишарди. 19Узол шаҳридан шароб келтириб, сен билан тижорат қилишарди. Ишлов берилган тоза темир, долчин, хушбўй қамишни молларингга алмаштиришарди.
20Деданликлар сенга от ёпиқларини сотишар эди. 21Қўзичоқ, қўчқор ва эчкилар билан сени таъмин қилган Арабистон ва Кедар шаҳзодалари молларингни харид қилишарди. 22Шава ва Рамо савдогарлари сен билан тижорат қилишарди. Молларинг эвазига энг аъло зираворларни, қимматбаҳо тошлару олтинни беришарди. 23Хорон, Ханнох ва Эден шаҳарлари ҳамда Шава, Ошур ва Хилмад савдогарлари сен билан тижорат қилишарди. 24Улар қимматбаҳо либослар, кўк матолар, нақш солинган кўйлаклар, ранг–баранг гиламлар, пухта эшилган арқонларни сенга сотишарди. 25Таршиш кемалари карвонларинг бўлиб хизмат қиларди.

 

Сен денгизда сузган бир кемадайдирсан,
Оғир юк билан юклангансан.
26Эвоҳ, эшкакчиларинг сени очиқ денгизга олиб чиқишади.
Шарқ шамоли сени денгиз бағрида парчалаб юборади.
27Кеманг ҳалокатга учраган куни
Молларинг, бойликларинг,
Денгизчиларинг, дарғаларинг,
Кемасозларинг, савдогарларинг,
Жангчиларинг ва кемадаги одамларинг
Денгиз тубига чўкиб, ҳалок бўладилар.
28Чўкаётган дарғаларинг фарёд қилади,
Додлари соҳилларни ларзага солади.

 

29Ҳамма эшкакчилар кемаларини тарк этади,
Денгизчилару дарғалар соҳилга чиқиб олади.
30Улар сен учун фарёд қилади,
Aччиқ–аччиқ кўз ёшлар тўкади.
Бошларидан тупроқ сочади,
Кулга беланиб, ётиб олади.
31Сени деб сочларини қирдиради,
Қанорга ўраниб олади,
Қайғудан юрак–бағри қон бўлади.
32Улар йиғлаб, сен ҳақингда марсия куйлайди:
“Тир каби биронта шаҳар борми?!
Денгиз уни ўз қаърига тортиб кетди.
33Сен денгиз ортидан келтирган молларинг билан,
Кўплаб халқларнинг эҳтиёжини қондирдинг.
Чексиз зийнатлару молларинг билан
Дунё шоҳларини сен бойитдинг.
34Энди эса денгиз сени парчалади,
Ўз домига сени тортиб кетди.
Барча молларингу денгизчиларинг
Сен билан бирга нобуд бўлди.
35Соҳилдаги халқлар кулфатингни кўриб, даҳшатга тушади.
Шоҳларнинг афти қўрқувдан буришиб кетади.
36Аҳволингдан дунё савдогарлари ёқасини ушлайди.
Ҳа, сенинг бошингга даҳшатли ўлим келди,
Сен абадий йўқ бўласан.”

 

28–БОБ

 

Тир шоҳи ҳақида башорат

 

1Эгамиз менга Ўз сўзини аён қилди: 2“Эй инсон, Тир шоҳига айт, Эгамиз Раббий шундай деб айтмоқда: сен мағрурланиб кетдинг. “Мен худоман, денгиз бағридаги худолар тахтида ўтирибман”, деб айтдинг. Сен ўзингни худодай доно деб биласан, ахир, сен худо эмас, инсонсан–ку! 3Наҳотки Дониёрдан ҳам доно бўлсанг?! Наҳот барча сирларни билсанг?! 4Сен донолигинг ва ақлинг билан ўзингга давлат орттирдинг, хазиналарингни олтину кумушга тўлдирдинг. 5Савдо–сотиқдаги иқтидоринг билан кўп давлат йиғдинг. Аммо бойлигинг туфайли мағрурланиб кетдинг.”
6ЭгамизРаббий шундай демоқда: “Сен ўзингни худодай доно деб билганинг учун, 7Мен устингга бегона халқни тортиб келаман. Улар ўтакетган ёвуз халқдир. Улар гўзаллигинг ва донолигингга қарши чиқиб, қилич яланғочлайдилар. Ҳашаматингни хор қиладилар. 8Ўзингни эса тубсиз чуқурликка улоқтирадилар. Ҳа, сен денгиз бағрида азобланиб жон берасан. 9Шунда, жаллодларинг олдида “мен худоман”, деб айтармикансан?! Ахир, қотилларинг қўлида сен худо эмас, оддий бир инсон бўласан! 10Сен мусофирлар қўлида суннатсизлар каби ўласан”, деб айтмоқда Эгамиз Раббий.

 

Тир шоҳи ҳақида марсия

 

11Эгамиз менга яна шундай деди: 12“Эй инсон, Тир шоҳи ҳақида марсия куйлаб айт: Эгамиз Раббий шундай демоқда:

 

Эй Тир шоҳи, сен баркамолликнинг аъло намунаси бўлдинг.
Ниҳоятда доно, гўзалликда баркамол эдинг.
13Сен Худонинг боғи Аданда яшар эдинг.
Қизил ёқут, хризолит, олмос,
Топаз, ақиқ, яшма,
Зангори ёқут, фируза ва зумрад каби
Қимматбаҳо тошлар билан безанар эдинг.
Тақинчоқларинг олтиндан ясалган эди.
Сен яралган кунинг булар тайёрланганди.
14Мен сени соқчи каруб қилиб танладим,
Ўша мартабага сени тайинладим.
Сен Худонинг тоғида яшар эдинг,
Оловдай товланган тошлар орасида юрар эдинг.
15Бино бўлганингдан, то қабиҳлик қилгунингга қадар,
Сен тўғри йўлдан юрдинг.
16Катта тижоратинг туфайли,
Ёвузликка тўлиб, гуноҳ қилдинг.
Мен сени шармандаларча Худонинг тоғидан ҳайдадим.
Эй соқчи каруб, Мен сени чиқариб юбордим,
Оловдай товланган тошлар орасидан ҳайдадим.
17Сен гўзаллигинг туфайли мағрурланиб кетган эдинг.
Савлатинг туфайли ақл–фаросатдан воз кечган эдинг.
Шунинг учун Мен сени ерга улоқтирдим,
Шоҳлар олдида шармандангни чиқардим.
18Сен чексиз гуноҳларинг билан,
Савдо–сотиқдаги ноҳақликларинг билан,
Ўз саждагоҳларингни булғадинг.
Шунинг учун Мен ичингдан олов чиқардим,
Сени куйдириб ташладим.
Одамларнинг кўзи олдида кулингни кўкга совурдим.
19Сени билган халқлар аҳволингни кўриб, донг қотдилар.
Сенинг бошингга даҳшатли ўлим келди,
Сен абадий йўқ бўласан.”

 

Сидон шаҳри ҳақида башорат

 

20Эгамиз менга Ўз сўзини аён қилди: 21“Эй инсон, Сидон шаҳрига юзлан, унга қарши башорат қилиб айт: 22Эгамиз Раббий шундай демоқда: Эй Сидон, Мен сенга қаршиман! Мен сенинг орангда Ўзимни улуғлайман. Сени жазолаб, сен орқали муқаддаслигимни аён қиламан. Ўшанда Эганг Мен эканлигимни билиб оласан. 23Мен сени даҳшатли ўлатга гирифтор қиламан. Кўчаларингда қон дарё бўлиб оқади. Душманларинг сенга ҳар томондан ҳамла қилади, одамларнинг жасадлари шаҳар ичида ётади. Ўшанда Эганг Мен эканлигимни билиб оласан.”

 

Исроилнинг келажакдаги баракалари

 

24Исроил халқидан ҳазар қилиб, зулм ўтказган биронта қўшни халқ бундан буён Исроил халқи учун тикан ва янтоқдай бўлмайди. Исроил халқи Эгаси Раббий Мен эканлигимни билиб олади. 25Эгамиз Раббий шундай демоқда: “Мен халқим Исроилни тарқатиб юборган узоқ юртлардан йиғиб оламан. Улар орқали барча халқларга муқаддаслигимни аён қиламан. Мен қулим Ёқубга мулк қилиб берган ерда уларни ўрнаштираман. 26Улар осойишта ҳаёт кечирадилар. Уйлар қуриб, узумзорлар барпо қиладилар. Улардан ҳазар қилган қўшни халқларни жазолаганим учун, халқим бехатар, тинч яшайди. Ўшанда Эгаси Худо Мен эканлигимни билиб олади.”

 

29–БОБ

 

Миср ҳақида башорат

 

1Сургун бўлган пайтимизнинг ўнинчи йили ўнинчи ойнинг ўн иккинчи кунида Эгамиз менга Ўз сўзини аён қилди: 2“Эй инсон, Миср фиръавнига юзлан. Унга ва бутун Миср халқига қарши башорат қилиб айт: 3Эгамиз Раббий шундай демоқда: “Эй Миср фиръавни, Мен сенга қаршиман. Сен Нил ҳавзаларида чўзилиб ётган бамисоли буюк аждарҳодирсан. Сен: “Нил дарёси менинг шахсий мулким, уни ўзим учун яратганман”, деб айтасан. 4Аммо Мен жағларингга илмоқлар соламан. Терингдаги тангачаларингга балиқларни ёпиштираман. Сени терингга ёпишган балиқлар билан бирга қуруқликка тортиб чиқараман. 5Мен сени ва ҳавзаларингдаги ҳамма балиқларни саҳрога улоқтириб ташлайман. Сен очиқ майдонда ётасан. Сени олиб, кўмадиган одам бўлмайди. Мен сени дашт ҳайвонларию осмон қушларига ем қилиб бераман. 6Шунда бутун Миср халқи Эгангиз Мен эканлигимни билиб олади.
Сен халқим Исроил учун қамиш ҳассадай бўлдинг. 7Улар сени ушлаганда, сен ёрилиб, қўлларини кесиб юбординг. Сенга суянганларида синиб, белларини чиқариб юбординг.”
8Шу боис ЭгамизРаббий айтмоқда: “Мен сенинг бошингга қилич келтираман, одаму ҳайвонларингни қилич тиғидан ўтказаман. 9Бутун Миср юртини ташландиқ харобазорга айлантираман. Ўшанда Эганг Мен эканлигимни билиб оласан.
Сен: “Нил меники, мен ўзим уни яратдим”, деб айтганинг учун, 10Мен сенга ва сенинг барча ҳавзаларингга қарши чиқаман. Бутун Миср юртини бутунлай хароб қиламан. Мигдолдан тортиб, то Саванайгача ва жанубдаги Ҳабашистон ҳудудигача ҳамма ерларини ташландиқ қиламан. 11Одам у ерга оёғини босмайди, ҳайвонлар ҳам у ердан юрмайди. Қирқ йил мобайнида у ерда ҳеч ким яшамайди. 12Мен Миср юртини дунёдаги энг хароб юртга айлантираман. У ердаги шаҳарлар қирқ йил мобайнида ташландиқ бўлиб ётади, вайроналари бошқа шаҳарлардан баттар бўлади. Мен Мисрликларни халқлар орасига тарқатиб ташлайман, бошқа юртларга қувиб юбораман.”
13Эгамиз Раббий яна шундай демоқда:“Қирқ йил ўтгач, Мен халқлар орасига тарқатиб юборган Мисрликларни йиғиб оламан. 14Уларни яна фаровонликка эриштириб, ўз она юрти Патрўсга олиб келаман. Уларнинг шоҳлиги ожиз бир шоҳлик бўлади. 15Ҳа, улар дунёнинг энг ожиз шоҳлиги бўлиб, ҳеч қачон бошқа халқлардан устун бўлишмайди. Мен уларни шу қадар аҳамиятсиз қиламанки, улар ўз ҳукмини бошқа халқларга ўтказа олмайди. 16Халқим Исроил энди ҳеч қачон ўз умидини Мисрга боғламайди. Улар Мисрдан ёрдам сўраб, гуноҳ қилганларини доимо эсларида тутадилар. Ўшанда Эгаси Раббий Мен эканлигимни билиб оладилар.”

 

Шоҳ Навухадназар Мисрни босиб олади

 

17Сургун бўлган пайтимизнинг йигирма еттинчи йили биринчи ойнинг биринчи кунида Эгамиз менга Ўз сўзини аён қилди: 18“Эй инсон, Бобил шоҳи Навухадназар Тирга қарши шиддатли уруш олиб борди. Бобил лашкарларининг сочлари тўкилиб, елкалари шилиниб яллиғланди. Аммо қилган меҳнатларига яраша улар Тирдан ҳеч қандай ўлжа ололмадилар.” 19Шу боис Эгамиз Раббий айтмоқда: “Мен Миср юртини Бобил шоҳи Навухадназарга бераман. У Мисрни талон–тарож қилиб, у ердаги бойликларни ўзи билан олиб кетади. Миср бойликлари Бобил лашкарлари учун меҳнат ҳақи бўлади. 20Ҳа, Мен Миср юртини Бобил шоҳига меҳнат ҳақи қилиб бердим, чунки у ва унинг лашқарлари Менинг хизматимни килдилар”, деб айтмоқда Эгамиз Раббий.
21“Ўша куни Мен Исроил халқининг қудратини тиклайман. Бу сўзларимни халқимга етказишинг учун Мен сенга куч бераман. Ўшанда Эгангиз Мен эканлигимни улар билиб оладилар.”

 

30–БОБ

 

Миср ҳақида марсия

 

1Эгамиз менга Ўз сўзини аён қилди: 2“Эй инсон, башорат қилиб айт: Эгамиз Раббий шундай демоқда:

 

Шўримиз қурсин, эвоҳ!
3Даҳшатли кун яқинлашди,
Эгамизнинг кунига оз қолди.
Мана шу кун булутли кун бўлади,
Халқлар кулфат чекадиган замон бошланади.
4Мисрнинг бўғзига қилич келади,
Ҳабашистон кулфат азобида қолади.
Мисрда кўп одамлар ҳалок бўлади,
Унинг бойлиги олиб кетилади,
Пойдевори бузиб ташланади.

 

5Ҳабашистон, Ливия, Лидия, бутун Арабистон, Куб ва Мисрнинг бошқа иттифоқчилари жангда ҳалок бўладилар.”
6Эгамиз айтмоқда: “Миср иттифоқчиларининг устига қирғин келади. Уларнинг жасадлари шимолдаги Мигдолдан то жанубдаги Саванайгача ётади. Мисрнинг мағрур қудрати ҳалок бўлади”, деб айтмоқда Эгамиз Раббий. 7Миср дунёнинг энг хароб юртига айланади, у ердаги шаҳарлар вайрон бўлади. 8Мен Мисрга ўт қўйиб, унинг мададкорларини тор–мор қиламан. Шунда Эгаси Мен эканлигимни Мисрликлар билиб оладилар.”
9Ўша куни хотиржам яшаётган Ҳабашистонликларни қўрқитиш учун Мен кемаларда элчиларимни жўнатаман. Миср устига кулфат тушган куни Ҳабашистонликлар азобда қоладилар. Мана, ўша кун ҳадемай келади.
10Эгамиз Раббий шундай демоқда: “Мен Бобил шоҳи Навухадназар орқали Мисрнинг тўдасини яксон қиламан. 11Навухадназар қўшин тортиб келади. Улар ўтакетган ёвуз халқдир. Улар бутун юртни хароб қиладилар. Мисрликларни қиличдан ўтказиб, юртни жасадларга тўлдирадилар. 12Мен Нил ҳавзаларини қуритаман, юртни разил одамларнинг қўлига бераман. Келгиндиларнинг қўли билан Мисрни ва у ердаги ҳамма нарсани ташландиқ саҳрога айлантираман. Буларни Мен, Эгангиз айтдим.”
13Эгамиз Раббий шундай демоқда: “Мен барча бутларни йўқ қиламан, Нуф маъбудаларига чек қўяман. Миср юртида биронта ҳукмдор қолмайди, Мисрликларни қўрқув қамраб олади. 14Мен Патрўсни ташландиқ қиламан. Зўван шаҳрига ўт қўяман, Миср пойтахти Нўни жазолайман. 15Мисрнинг мустаҳкам Син қалъасини ғазабимга гирифтор қиламан, пойтахт шаҳар Нўнинг тўдасини қириб ташлайман. 16Бутун Миср юртига олов қўяман! Син аҳолиси чексиз азобда қолади, Нў шаҳрининг девори йиқитилади, қўрқув Нуф шаҳрини карахт қилади. 17Он ва Пи–Башат йигитлари жангда ҳалок бўлишади, шаҳарлар аҳолиси асирликка тушади. 18Мен Мисрнинг ҳукмронлигини йўқ қилганимда, унинг пеш қилган қудратини синдирганимда, Тахпанхас шаҳри қоронғиликка ботади, уни қора булутлар қоплаб олади. Шаҳар атрофидаги қишлоқлар асирликка тушади. 19Шу йўсин Мен Мисрни жазолайман. Ўшанда улар Эгаси Мен эканлигимни билиб оладилар.”

 

Фиръавннинг синган қўли ҳақида башорат

 

20Сургун бўлган пайтимизнинг ўн биринчи йили биринчи ойнинг еттинчи кунида Эгамиз менга Ўз сўзини аён қилди: 21“Эй инсон, Мен Миср фиръавнининг қўлини синдирдим. Ҳеч ким унинг қўлини боғламади, тахтакачлаб қўймади. Энди унинг қўли шифо топмайди, қилич ушлашга қодир бўлмайди.” 22Эгамиз Раббий шундай демоқда: “Мен фиръавнга қаршиман. Мен унинг иккала қўлини, соғ қўлини ҳам, синган қўлини ҳам синдираман. Қўлидаги қилични ерга тушириб юбораман. 23Мисрликларни халқлар орасига тарқатиб ташлайман, бошқа юртларга қувиб юбораман. 24Бобил шоҳининг кучига эса куч қўшиб, қўлларига қиличимни тутқазаман. Ҳа, Мен фиръавннинг қўлларини синдираман, у душмани олдида оғир яраланган одам каби инграйди. 25Унинг қўллари арқондай осилиб қолади, Бобил шоҳининг қўлларини эса Мен кучли қиламан. Унинг қўлларига қиличимни тутқазиб, Мисрга қарши юбораман. Шунда Эгаси Мен эканлигимни Мисрликлар билиб оладилар. 26Ҳа, Мен Мисрликларни халқлар орасига тарқатиб ташлайман, бошқа юртларга қувиб юбораман. Ўшанда Эгаси Мен эканлигимни улар билиб оладилар.”

 

31–БОБ

 

Мисрнинг садр дарахти мисолидаги қисмати

 

1Сургунда бўлган пайтимизнинг ўн биринчи йили учинчи ойнинг биринчи кунида Эгамиз менга Ўз сўзини аён қилди: 2“Эй инсон, Миср фиръавни ва унинг тўдасига шундай деб айт:

 

Буюклигингда сенга тенг келадиган ким бор?!
3Оссурияга бир қара!
У ҳам бамисоли Лубнондаги садр дарахти эди,
Кўркам шохлари ўрмонга соя солар эди,
Баланд қоматининг учи булутларга ўралашарди.
4Сувлар уни суғорар эди,
Ер ости булоқлари уни ўстирар эди.
Анҳор сувлари илдизларининг атрофида оқар эди,
Ирмоқлари ҳамма дашт дарахтларини тўйдирарди.
5Бу улкан садр баланд ўсиб,
Атрофдаги ҳамма дарахтлардан дароз бўлди.
Мўл суғорилгани учун новдалари ўсди,
Шохлари узун ва серсоя бўлди.
6Барча осмон қушлари шохларида ин қурар,
Остида барча ёввойи ҳайвонлар болалашар,
Соясида ҳамма буюк халқлар яшарди.
7Бу кўркам, салобатли дарахт эди,
Унинг шохлари кенг ёйилган эди.
Ахир, илдизлари сероб сувдан баҳра оларди.
8Худонинг боғидаги бирорта садр унга тенг келмас эди,
Бирорта арча бутоқлари билан беллаша олмас эди.
Бирорта чинор бундай шохларга эга эмасди,
Худонинг боғидаги бирорта дарахт шу қадар гўзал эмасди.
9Мен уни гўзал қилиб яратдим,
Шох–буталарини серфайз қилдим.
Эдендаги ҳамма дарахтлар унга ҳавас қиларди,
Ҳа, Худо боғидаги ҳамманинг унга ҳаваси келарди.”

 

10Шу боис Эгамиз Раббий айтмоқда: “Бу садр дарахти баланд ўсиб, учи булутларга етди. У баландлигидан мағрурланиб кетди. 11Мен уни ажнабий ҳукмдорнинг қўлига топширдим. У ўша дарахтни фосиқлигига яраша жазолади. Мен Ўзим эса бу дарахтдан воз кечдим. 12Ажнабийларнинг энг ёвуз халқи уни йиқитиб, ташлаб кетди. Чопилган шохлари қирлару водийларда, синган бутоқлари юртнинг ҳамма жарликларида сочилиб ётди. Соясида ором олган жаҳоннинг ҳамма халқлари тарқалиб кетди. 13Барча осмон қушлари ағдарилиб ётган дарахт танасига келиб қўнди, барча ёввойи ҳайвонлар шохлари орасига кириб ётди. 14Токи сув бўйига ўтқазилган, бирорта дарахт энди бу қадар баланд бўлиб ўсмасин. Уларнинг учи булутларга тегмасин. Сувга тўйган бирорта дарахт шунчалик баланд бўлмасин. Уларнинг ҳаммаси фоний бандалар каби бу дунёдан ўтиб кетишади, қабрдаги марҳумларга ҳамроҳ бўлишади.”
15ЭгамизРаббий шундай демоқда: “Ўша улкан дарахт ўликлар диёрига тушганда, унга аза тутишлари учун Мен ер ости сувларини беркитган эдим. Дарёларига тўсиқ қўйган эдим, сероб сувларини тўхтатган эдим. Уни деб Лубнон тоғларига зулмат либосини кийдирган эдим. Уни деб ҳамма ўрмон дарахтлари хазон бўлган эди. 16Мен ўша дарахтни чуқурдаги марҳумларга ҳамроҳ қилиб, ўликлар диёрига туширганимда, қулашининг шовқинидан халқлар қўрқувга тушиб, титраган эди. Ўшанда Эден боғининг ер қаърига тушган ҳамма дарахтлари, Лубноннинг энг сара, энг аъло, яхши суғорилган ҳамма дарахтлари унинг қулашидан таскин топган эди. 17Унинг панасида яшаган иттифоқчиларининг ҳаммаси дарахт билан бирга ўликлар диёрига тушишган. Улар қилич тиғидан ҳалок бўлганларга қўшилишган.
18Эй Миср, сенинг шон–шуҳратингу салобатингни Эдендаги қайси дарахтга қиёсласам бўлар экан–а? Сен ҳам Эдендаги бошқа дарахтлар сингари ер қаърига тушасан. Қиличдан ҳалок бўлган суннатсизлар билан бирга гўрда ётасан.”
“Бу дарахт фиръавн ва Миср тўдасининг тимсолидир”, деб айтмоқда Эгамиз Раббий.

 

32–БОБ

 

Фиръавн аждарҳо тимсолида

 

1Сургундалигимизнинг ўн иккинчи йили ўн иккинчи ойнинг биринчи кунида Эгамиз менга Ўз сўзини аён қилди: 2“Эй инсон, фиръавн ҳақида шундай марсия куйла:

 

Сен ўзингни халқлар орасидаги шер деб биласан.
Аммо сен сувдаги аждарҳо кабидирсан!
Сен ирмоқларингдаги сувни кўпиртирасан,
Оёқларинг билан уни лойқалатасан.”

 

3Эгамиз Раббий шундай демоқда:

 

“Бир талай халойиқ йиғилганда,
Мен устингга тўр ташлайман.
Улар эса сени қирғоққа тортиб чиқаришади.
4Мен сени ерга улоқтираман,
Ялангликка ташлаб қўяман.
Осмондаги барча қушларни устингга қўндираман.
Ер юзидаги ҳамма ёввойи ҳайвонларга
Сени ем қилиб бераман.
5Ичак–човоқларингни қирларга ёйиб ташлайман,
Водийларни жасадинг қолдиқлари билан қоплайман.
6Юртни тоғларгача оққан қонинг билан суғораман,
Жарликларни сенинг этинг билан тўлдираман.
7Сени даф қилганимда, осмонни тўсиб қўяман,
Юлдузларни зулматга чўктириб юбораман.
Қуёш юзини булут билан қоплайман,
Ой нурини сўндираман.
8Бошинг узра порлаган
Ҳамма осмон чироқларини ўчираман.
Юртингни зулмат қучоғига отаман”,
ЭгамизРаббийнинг каломи шудир.

 

9Мен қулашингнинг хабарини халқлар орасига ёяман, сен билмаган юртларга етказаман. Шунда кўп халқларнинг юракларига ваҳима соламан. 10Бошингга туширадиган кулфатлар боис кўп халқларнинг ақлини шошираман. Қиличимни ўйнатиб, сен туфайли уларнинг ҳукмдорларини титратаман. Бошингга кулфат келган куни, уларнинг ҳар бири жонини ҳовучлаб, қалтирайди.”
11Эгамиз Раббий шундай демоқда: “Бобил шоҳининг қиличи бўғзингда бўлади. 12Лашкарларинг ўтакетган ёвуз халқнинг қўлига тушади. Улар қудратли жангчилар тиғидан ўлади. Сенинг ғуруринг поймол этилади, тўда лашкарларинг ҳалок бўлади. 13Сероб сувлар бўйидаги ҳамма подаларингни Мен қириб ташлайман. Бундан буён бирорта инсон оёғи билан сувларни лойқалатмайди, бирорта ҳайвон туёқлари билан уни булғамайди. 14Мен Миср сувларини тиндираман, ирмоқларини мойдай оқадиган қиламан”, деб айтмоқда Эгамиз.
15“Мен Мисрни ташландиқ қилганимда, у ердаги ҳамма нарсани йўқ қилганимда, бутун аҳолисини қириб ташлаганимда, Эгаси Мен эканлигимни улар билиб оладилар. 16Миср учун айтиладиган марсия шудир. Ажнабий аёллар бу марсияни куйлашар. Ҳа, бу мотам шеърини Миср ва унинг тўдасига бағишлаб айтишар”, деб айтмоқда Эгамиз Раббий.

 

Мисрликлар ўликлар диёрига тушади

 

17Ўша ойнинг ўн бешинчи кунида Эгамиз менга Ўз сўзини аён қилди: 18“Эй инсон, Миср ва унинг тўдаси учун қайғуриб йиғла. Уларни бошқа буюк халқлар қаторида гўрдаги марҳумлар олдига жўнат. 19Уларга шундай деб айт: сен ўзингни бошқалардан гўзал деб биласанми? Қани бор, суннатсизлар билан бир гўрда ёт!”
20Мисрликлар жангда ҳалок бўлганлар билан бирга жон берадилар. Мана, қилич ҳозирланди! У Мисрни ва унинг тўдасини қириб ташласин. 21Ўликлар диёридаги буюк саркардалар Мисрликлар ва уларнинг иттифоқчиларини қаршилаб олишади. Улар шундай деб ҳайқиришади: “Бу суннатсизлар жангда ҳалок бўлишди, ер бағрига тушиб келишди, энди шу ерда ётишибди!”
22Оссурия ҳам у ерда, сипоҳларининг қабрлари орасида ётибди. Уларнинг ҳаммаси қиличдан ҳалок бўлишган. 23Қабрлари чуқурликнинг энг тубидадир. Оссуриянинг қабри сипоҳларининг қуршовида жойлашган. Ҳа, тириклар дунёсига даҳшат солган ҳамма қиличдан ҳалок бўлди.
24Элам ҳам ўша ерда, бир тўда сипоҳларининг қабрлари орасида ётибди. Уларнинг ҳаммаси жангда ҳалок бўлган. Бу суннатсизлар нариги дунёга кетган. Улар тириклар дунёсига даҳшат солишган эди, энди эса гўрдаги марҳумлар сингари иснодга қолишди. 25Ўлдирилганлар орасида Элам учун тўшак ҳозирланган. Бир тўда сипоҳлари унинг атрофига дафн қилинган. Жангда ҳалок бўлган бу суннатсизлар қачонлардир тириклар дунёсига даҳшат солишган эди, энди эса гўрдаги марҳумлар сингари иснодга қолишди. Ҳа, улар ҳалок бўлганлар орасида ўрнашишди.
26Мешех билан Тувал ҳам ўша ердадир. Улар сипоҳларининг қабрлари орасида ётишибди. Бу суннатсизларнинг ҳаммаси жангда ҳалок бўлишган. Бироқ улар ҳам қачонлардир тириклар дунёсига даҳшат солишган эди. 27Қадимда қаҳрамонларни қурол–аслаҳалари билан бирга дафн қилишар эди. Марҳумларнинг боши остига қилич қўйиб, танасини қалқон билан ёпишар эди. Бироқ Мешех билан Тувал бундай иззат–эҳтиромларга сазовор бўлмади, чунки улар тириклигида бутун жаҳонга даҳшат солишган эди. 28Сен ҳам, эй фиръавн, йўқ қилинасан. Жангда ҳалок бўлган суннатсизлар билан бирга ётасан.
29Эдом ҳам ўз шоҳларию раҳнамолари билан ўша ердадир. Улар ўз қудратига қарамай, ўлдирилганлар орасига дафн қилинганлар. Гўрдаги суннатсизлар билан бирга ётишибди.
30Шимол салтанатларининг ҳамма шаҳзодалари ва ҳамма Сидонликлар ўша ердадир. Улар қачонлардир буюк қудрати билан бутун жаҳонни даҳшатга туширишган эди, сўнг шармандаларча ҳалок бўлишди. Бу суннатсизлар қиличдан ҳалок бўлганлар орасида ётишибди. Улар гўрдаги марҳумлар сингари иснодга қолишди.”
31Эгамиз Раббий айтмоқда: “Ўз тўдасидан айрилган фиръавн бу чексиз қабристоннинг манзарасини кўриб, таскин топади. 32Мен у орқали бутун жаҳонни даҳшатга солган бўлсам ҳам, фиръавн ва унинг барча қўшинлари жангда ҳалок бўлган суннатсизлар орасида ётади”, деб айтмоқда Эгамиз Раббий.

 

33–БОБ

 

Худо Ҳизқиёлни соқчи қилиб тайинлайди

 

1Эгамиз менга Ўз сўзини аён қилди: 2“Эй инсон, халқинг олдига бориб шундай сўзларни айт: Борди–ю, Мен бирон бир юртга қилич юбормоқчи бўлсам, ўша ердаги халқ ўзига бир соқчини тайинлайди. 3Соқчи яқинлашиб келаётган ёв қўшинларини кўргач, бурғу чалиб бу ҳақда бутун халқни огоҳлантиради. 4Борди–ю, бурғу овозини эшитган одамлар бепарволик қилиб ҳалок бўлишса, уларнинг қони ўз гарданида қолади. 5Улар бурғу овозини эшитиб туриб, унга эътибор бермаганлари учун, ўз бошини ўзлари еган бўладилар. Улар огоҳлантиришга эътибор берганда, жонларини сақлаб қолишлари мумкин эди, ахир! 6Борди–ю, соқчи яқинлашиб келаётган ёв қўшинини кўриб туриб, бурғу чалмаса, у халқни огоҳлантирмаган бўлади. Ҳалок бўлган одамлар ўз гуноҳлари учун ўладилар, бироқ улар учун Мен соқчидан ўч оламан.
7Шу сингари, эй инсон, Мен сени Исроил халқи учун бир соқчи қилиб тайинладим. Сен оғзимдан чиққан ҳар бир сўзимни халқимга айтиб, уларни огоҳлантирасан. 8Борди–ю, Мен фосиққа: “Эй фосиқ, сен ўласан”, деб айтсам–у, сен эса унга гапирмасанг, уни ёмон йўлдан қайтариш учун огоҳлантирмасанг, ўша фосиқ ўз гуноҳлари учун ўлади, бироқ унинг ўлими учун Мен сени жавобгар қиламан. 9Борди–ю, сен ўша фосиқни огоҳлантирсанг–у, у эса ёмон йўлидан қайтмаса, у ўз гуноҳлари учун ўлади, сен эса жонингни сақлаб қолган бўласан.”

 

Одамнинг шахсий масъулиятлари

 

10“Эй инсон, Исроил халқига айт: Сизлар шундай деб айтасизлар: “Қилган гуноҳларимиз бизни босиб қолди. Биз адо бўляпмиз. Бундай аҳволда яшаб бўладими ўзи?!” 11Эгамиз Раббий шундай демоқда: Мен барҳаёт Худо бўлганим ҳақи онт ичиб айтаманки, фосиқнинг ҳалокатидан севинмайман. Аксинча, фосиқлар ёмон йўлидан қайтиб, яшашини хоҳлайман. Эй Исроил, орқага қайт! Ёмон йўлдан қайт! Нима учун ҳалок бўлишинг керак?! 12Эй инсон, халқинг олдига бориб айт: агар солиҳ одам ёмон йўлга кирса, қилган савоб ишлари уни қутқара олмайди. Агар фосиқ одам тўғри йўлга кирса, қилган гуноҳлари уни ҳалокатга етакламайди. Гуноҳга қўл урган солиҳ одам эса жонини сақлаб қолмайди. 13Борди–ю, Мен солиҳ одамга ҳаёт ваъда қилсаму у одам эса солиҳлигига ишониб, гуноҳга қўл урса, унинг қилган савоб ишлари ҳисобга олинмайди. Қилган гуноҳи туфайли у ўлади. 14Борди–ю, фосиқ одамга “Сен ўласан”, деб айтсам–у, у одам эса ёмон йўлидан қайтиб тўғри, адолатли ишлар қилса, 15гаровга олган нарсани эгасига берса, ўғирлаган нарсасини қайтарса, ёмонликдан воз кечиб, ҳаётбахш қонун–қоидаларга риоя қилса, бундай одам албатта яшайди, у ўлмайди. 16Мен унинг қилган бирорта гуноҳини эсга олмайман. Ўша одам тўғри ва адолатли ишлар қилгани учун албатта яшайди.
17Сенинг халқинг “Раббийнинг тутган йўли ноҳақ–ку!” деб шикоят қилади. Аслида эса ўзларининг йўллари ноҳақдир. 18Ҳақ йўлдан озган ва гуноҳга қўл урган солиҳ киши қилган гуноҳи учун ҳалок бўлади. 19Ёмон йўлдан қайтиб тўғри, адолатли ишлар қилган фосиқ киши эса қилган тўғри ишлари учун жонини сақлаб қолади. 20Сизлар эса: “Раббийнинг тутган йўли ноҳақ–ку”, деб айтасизлар. Эй Исроил халқи, билиб қўй, Мен ҳаммангизни қилган ишингизга яраша ҳукм қиламан.”

 

Қуддуснинг қулаши ҳақидаги хабар

 

21Сургун бўлган пайтимизнинг ўн иккинчи йили ўнинчи ойнинг бешинчи кунида Қуддусдан қочиб келган бир одам олдимга келиб: “Қуддус қулади”, деб айтди. 22Бундан бир кун аввал, кечаси, Эгамизнинг қудрати мени қамраб олган эди. Эрталаб қочоқ келмасидан олдин, Эгамиз менга гапириш иқтидорини қайтариб берган эди. Мен яна тилга кирган эдим.

 

Халқнинг гуноҳлари

 

23Эгамиз менга Ўз сўзини аён қилди: 24“Эй инсон, Исроилнинг хароб шаҳарларида яшаб юрган одамлар шундай деб юришибди: “Иброҳим ёлғиз ўзи бўла туриб, бутун юртга эгалик қилар эди. Биз эса кўпчиликмиз. Бизнинг ҳам бу юртга эгалик қилишга ҳақимиз бор.” 25Ўша одамларга айт: Эгамиз Раббий шундай демоқда, сизлар қони чиқарилмаган гўштни тановул қиласизлар, бутларга сиғиниб, қотилликка қўл урасизлар. Шундай экан, бу юртга эгалик қилишга нима ҳақингиз бор?! 26Сизлар фақат ўз қиличингизга ишоняпсизлар! Жирканч ишлар қиляпсизлар. Ҳар бирингиз қўшнингизнинг хотинини булғаяпсизлар! Бу юртга эгалик қилишга нима ҳақингиз бор?!” 27Уларга айт: Эгамиз Раббий шундай демоқда: “Мен барҳаёт Худо бўлганим ҳақи онт ичиб айтаманки, ўша хароб шаҳарларда яшаб юрган одамларнинг ҳаммаси қиличдан ҳалок бўладилар. Бепоён далаларда бўлганларни ёввойи ҳайвонлар ғажиб ташлайди. Қалъаларда ва ғорларда бўлганлар эса ўлатдан нобуд бўладилар. 28Мен бутун юртни ташландиқ харобазорга айлантираман. Бу халқнинг мағрур қудратига чек қўяман. Исроил тоғларида бирорта тирик жон қолмайди, у ерга одам оёқ босмайди. 29Мен одамларни қилган жирканч ишлари учун жазолаб, юртни ташландиқ харобазорга айлантирганимда, Эгаси Мен эканлигимни улар билиб оладилар.”

 

Ҳизқиёл воизлигининг натижаси

 

30“Эй инсон, юртдошларинг шаҳар деворлари олдида ҳамда уй остоналарида туриб, сени ғийбат қилишяпти. Улар бир–бирларига: “Қани юринглар, Эгамиздан келган хабарни бир эшитиб кўрайлик–чи!” дейишади. 31Улар олдингга тўдалашиб келишади. Гапларингни эшитиб ўтиришади, лекин биронтаси ҳам айтганларингни қилмайди. Уларнинг тилидан бол томади, аммо дилида ўз фойдасини кўзлайдилар. 32Улар учун сен моҳир бир созанда, муҳаббат ҳақида куйлаган хушовоз бир ашулачидайсан, холос. Улар айтганларингни эшитишади–ю, аммо гапингга киришмайди. 33Мен сенга айтган барча кулфатлар уларнинг бошига тушади. Шунда улар сени пайғамбар деб тан олишади.

 

34–БОБ

 

Исроил чўпонлари

 

1Эгамиз менга Ўз сўзини аён қилди: 2“Эй инсон, Исроил чўпонларига қарши башорат қил. Уларга башорат қилиб айт: Эгамиз Раббий шундай демоқда: “Эй Исроил чўпонлари, сизнинг ҳолингизга вой! Сизлар қўйларни боқиш ўрнига ўзингизни боқиб юрибсизлар! 3Энг семиз қўйларни сўйиб, думба ейсизлар. Жундан тўқилган кийимлар киясизлар. Қўйларни эса боқмайсизлар. 4Нимжон қўйларга қарамайсизлар, касалларни шифоламайсизлар, яраларини боғламайсизлар, адашганларни олиб келмайсизлар, йўқолганларни изламайсизлар. Аксинча, уларни қаттиққўллик билан бошқариб, зулм ўтказасизлар. 5Сурувнинг чўпони бўлмагани учун қўйларим ҳар ёққа тарқалиб кетди. Улар ҳамма ёввойи ҳайвонлар учун ўлжа бўлди. 6Ҳа, қўйларим тарқалиб кетди. Улар тоғу тепаликларда сандироқлаб юрди. Бутун ер юзига ёйилиб кетди, уларни ҳеч ким изламади.”
7Эй чўпонлар, Эгамизнинг сўзини эшитиб қўйинглар. 8Эгамиз Раббий айтмоқда: “Мен барҳаёт Худо бўлганим ҳақи сизларга айтаман: чўпонсиз қолган қўйларим ўлжа бўлди. Менинг қўйларим ҳамма ёввойи ҳайвонларга егулик бўлди. Чўпонларим қўйларимни қидирмадилар. Қўйларимни боқмай, ўзларини боқдилар. 9Шунинг учун, эй чўпонлар, Эгангизнинг сўзини икки қулоғингиз билан эшитиб қўйинглар!” 10Эгангиз Раббий шундай демоқда: “Мен чўпонларимга қаршиман. Нобуд бўлган қўйларимни улардан ундириб оламан. Улар сурувимни бошқа боқмайдилар. Бундан буён фақат ўз қоринларини тўйғизиб юрмайдилар. Мен қўйларимни уларнинг оғзидан тортиб оламан, улар қўйларимни емайдилар.”

 

Яхши чўпон

 

11Эгамиз Раббий шундай демоқда: “Мен Ўзим қўйларимни қидириб топаман. 12Адашган сурувни қидирган чўпондай қўйларимни излайман. Булутли, қоронғи кунда ҳар ёққа тарқалиб кетган қўйларимни ҳамма жойдан халос қиламан. 13Уларни бегона ўлкаю юртлардан олиб чиқиб, она заминига олиб келаман. Исроил тоғларида, сойликларда ва юртнинг обод ўлкаларида уларни боқаман. 14Яхши яйловларда ўтлатаман, Исроил тоғлари уларнинг яйлови бўлади. Улар ўша ердаги майсазорларда ётиб, Исроил тоғларининг кўм–кўк яйловларида ўтлаб юради. 15Мен Ўзим қўйларимга чўпон бўламан. Уларга ором бағишлайман”, деб айтмоқда Эгамиз Раббий. 16Мен йўқолган қўйларимни излаб топаман, адашганларини қайтариб олиб келаман. Уларнинг яраларини боғлаб қўяман, нимжон қўйларни парвариш қиламан. Семиз, кучли қўйларни эса йўқ қиламан. Мен сурувимни адолат ила боқаман.”
17“Эй сурувимдаги қўйлар, сизлар ҳақингизда Эгангиз Раббий шундай демоқда: Мен сурувимдаги қўйлар орасида ажрим қиламан, қўчқор ва така орасида ҳукм чиқараман. 18Нега сизлар яхши ўтдан еб, ортганини пайҳон қиляпсизлар?! Тиниқ сувдан ичиб, қониққанингиздан кейин сувни лойқалатяпсизлар?! 19Нима учун қўйларим сизлар пайҳон қилган ўтдан ейишлари керак? Сизлар лойқалатган сувдан ичишлари керак?”
20Эгамиз Раббий шундай демоқда: “Мен Ўзим семиз ва ориқ қўйларни ажрим қиламан. 21Сизлар ориқ қўйларимни биқинингиз ва елкангиз билан итариб, шохларингиз билан суздингиз. Уларни узоқларга тарқатиб юбордингиз. 22Лекин Мен сурувимни қутқариб оламан, улар энди ўлжа бўлмайдилар. Мен бир қўй билан бошқа қўй орасида ажрим қиламан.
23Мен қулим Довудни чўпон қилиб тайинлайман. У сурувимни боқади, уларга чўпонлик қилади. 24Мен, Эгангиз уларнинг Худоси, қулим Довуд эса уларнинг ҳукмдори бўлади. Буларни Мен, Эгангиз айтдим.
25Мен улар билан тинчлик аҳдини тузиб, юртдаги барча ёввойи ҳайвонларни қувиб чиқараман. Шунда қўйларим дашту биёбонларда осойишта ҳаёт кечиришади, ўрмонларда тинч ухлашади. 26Мен уларга барака бераман. Муқаддас тоғим атрофида яшашларига йўл қўяман. Ёмғирни уларга ўз мавсумида барака қилиб ёғдираман. 27Боғ–роғлардаги дарахтлар мева беради, ер мўл ҳосил етиштиради. Халқим ўз заминида ҳар қандай хавф–хатардан холи бўлади. Мен халқимни қул қилиб олган золимларнинг қўлидан халос қиламан, бўйинтуруғини синдираман. Ўшанда улар Эгаси Мен эканлигимни билиб оладилар. 28Бундан буён ўзга халқлар халқимни таламайди, юртдаги ёввойи ҳайвонлар уларни ғажимайди. Менинг халқим осойишта ҳаёт кечиради, ҳеч ким уларга таҳдид солмайди. 29Халқим очарчиликдан нобуд бўлмаслиги учун, Мен уларга серунум ерларни бераман. Ўзга халқлар уларни ҳақорат қилмайдиган бўладилар. 30Шунда Мен, Эгаси Худо, халқим билан бирга эканлигимни улар билиб оладилар. Исроил халқи Менинг халқим эканлигини улар англайдилар”, деб айтмоқда Эгамиз Раббий.
31“Сизлар Менинг сурувим, яйловимдаги қўйларимсизлар, Мен эса сизнинг Худойингизман”, деб айтмоқда Эгамиз Раббий.

 

35–БОБ

 

Худо Эдомни жазолайди

 

1Эгамиз менга Ўз сўзини аён қилди: 2“Эй инсон, Сеир тоғларига юзлан, уларга қарши башорат қилиб айт: 3Эгамиз Раббий шундай демоқда: Эй Сеир тоғлари, Мен сизларга қаршиман. Мен сизларга қарши қўлимни кўтариб, сизларни ташландиқ харобазор қиламан. 4Шаҳарларингизни вайрон қилиб, юртингизни ташландиқ қиламан. Ўшанда Эгангиз Мен эканлигимни билиб оласизлар. 5Халқимга бўлган қадимги адоватингиз туфайли сизлар Исроил халқининг тақдирини қилич билан ҳал қилган эдингизлар. Улар шусиз ҳам охирги жазосини тортиб, бошларидан оғир дамларни кечираётган эдилар–ку! 6Шу қилганларингиз учун, Мен барҳаёт Худо бўлганим ҳақи онт ичиб айтаманки, сизларни қонга белайман, қон кетингиздан қувади. Сизлар қотилликдан ҳазар қилмаганингиз учун, қотиллик сизларни доим таъқиб қилади. 7Эй Сеир тоғлари, Мен сизларни хароб ва ташландиқ қиламан. Ҳудудингиздан ҳеч ким юрмайдиган бўлади. 8Мен сизларни жасадларга тўлдираман. Қиличдан ҳалок бўлган одамларнинг жасадлари қирларингизда, водийларингизда, сойликларингизда ётади. 9Сизларни то абад ташландиқ қиламан. Шаҳарларингизда ҳеч қачон одам яшамайди. Ўшанда Эгангиз Мен эканлигимни билиб оласизлар.”
10“Мен, Эгангиз, Яҳудо ва Исроил юртида бўлганимга қарамай сизлар шундай деб айтган эдингиз: бу икки халқ бизники бўлади, уларнинг юртини биз қўлга киритамиз.
11Шундай экан, Мен барҳаёт Худо бўлганим ҳақи онт ичиб айтаманки, сизларни қилган қилмишларингизга яраша жазолайман. Сизлар халқимдан нафратланиб, уларга қарши хусумат сақлаганларингиз ҳамда устиларига ғазабингизни сочганларингиз учун адабингизни бераман. Мен сизларни жазолаганимда Ўзимни уларга танитаман. 12Сизлар Исроил тоғларига қарата айтган ҳақоратли сўзларингизни Мен эшитганимни билиб оласизлар. Сизлар шундай деган эдингиз: “Исроил хароб бўлди, энди бу халқ бизга ем бўлади.” 13Ҳа, сизлар Менинг олдимда ўзингизни катта тутдингизлар. Оғзингизни кўпиртириб, Менга қарши гапирдингизлар. Мен ҳаммасини эшитдим.”
14ЭгамизРаббий шундай демоқда: “Мен сизларни хароб қилганимда бутун жаҳон севинади. 15Ахир, сизлар Исроил хонадони хароб бўлганидан севинган эдингизлар. Шунинг учун Мен бу кўргиликни бошларингизга соламан. Эй Сеир тоғлари, эй бутун Эдом юрти, сизлар хароб бўласиз. Шунда Эгангиз Мен эканлигимни бутун жаҳон билиб олади.”

 

36–БОБ

 

Исроил тоғлари ҳақида башорат

 

1Эй инсон, Исроил тоғлари ҳақида шундай башорат қил: “Эй Исроил тоғлари, Эгамизнинг сўзини эшитинг. 2Эгамиз Раббий шундай демоқда: ғанимларингиз сизни мазах қилиб: “Аҳа! Бу кўҳна тепаликлар энди бизники бўлди”, деб айтган эдилар. 3Шунинг учун башорат қилиб, айт: ЭгамизРаббий шундай демоқда: Қўшни халқлар сизларга ҳар ёқдан ҳамла қилиб, сизларни вайрон қилганлари учун, сизлар уларнинг мулки бўлдингиз, одамлардан ҳақоратлар эшитиб, хўрликлар кўрдингиз. 4Эй Исроил тоғлари, энди Эгамиз Раббийнинг сўзини эшитинг! Эгамиз Раббий тоғлару қирларга, сойликлару водийларга, харобазорлару ҳувиллаган шаҳарларга гапирмоқда. Ахир, бу шаҳарлар атрофдаги ҳамма халқларга ўлжа ва кулги бўлди.” 5Эгамиз Раббий шундай демоқда: “Мен Исроил атрофида яшаган халқлардан, хусусан Эдом халқидан қаттиқ ғазабдаман. Чунки улар нафрат туйғусига берилиб, яйловларни талон–тарож қилиш учун юртимни қўлга киритдилар. Шунда ўзида йўқ хурсанд бўлдилар. 6Шу сабабдан Исроил юрти ҳақида башорат қилиб, тоғлару қирларга, сойликлару водийларга айт: Эгамиз Раббий шундай демоқда: Қўшни халқлар сизларни қанчалик хўрлаганини кўриб, ғазабим келди, рашким қўзиди. 7Шу сабабдан Эгамиз Раббий айтмоқда: Онт ичиб айтаманки, Мен атрофингиздаги барча халқларни хўрламай қўймайман.”
8“Сизлар эса, эй Исроил тоғлари, бутоқ отасизлар. Халқим Исроил учун мўл ҳосил етиштирасизлар. Ҳа, кўп ўтмай улар ўз юртига қайтиб келадилар. 9Мен сизларга юзимни бураман, Ўзим сизларга ғамхўрлик қиламан. Ерларингиз шудгор қилинади, экинлар экилади. 10Мен Исроил аҳолисини кўпайтираман. Бутун Исроил хонадонини сон–саноқсиз қиламан. Ҳувиллаган шаҳарларга одамлар кўчиб келади, харобазорлар қайта қурилади. 11Нафақат одамларнинг, балки мол–қўйларнинг ҳам сони беҳад кўпаяди. Улар кўпайиб, баракали бўлади. Юртингиз илгаригидай одамларга тўлиб–тошади. Мен сизларни олдингидан ҳам аълороқ ҳаётга эриштираман. Ўшанда Эгангиз Мен эканлигимни билиб оласизлар. 12Мен халқим Исроилни олдингизга етаклаб келаман. Улар ерларингизга эгалик қиладилар, сизлар халқимнинг мулки бўласизлар. Халқимнинг фарзандларини бошқа нобуд қилмайсизлар.”
13Эгамиз Раббий шундай демоқда: “Эй Исроил тоғлари, одамлар сизлар ҳақингизда шундай айтишади: Исроил юрти ўз одамларини нобуд қилади, ўз халқини фарзандларидан жудо қилади.” 14Аммо энди сизлар одамларни нобуд қилмайсизлар, халқингизни фарзандларидан жудо қиламайсизлар, деб айтмоқда Эгамиз Раббий. 15Бегона халқлар сизларни ҳақорат қилишларига ва устингиздан кулишларига Мен йўл қўймайман. Бундан буён халқимнинг қоқилишига сизлар сабаб бўлмайсиз, деб айтмоқда Эгамиз Раббий.

 

Исроил халқининг янги ҳаёти

 

16Эгамиз менга Ўз сўзини аён қилди: 17“Эй инсон, Исроил халқи она юртида яшаб юрган пайтида ерни ярамас қилмишлари билан булғаган эди. Уларнинг бундай қилмишлари Менинг назаримда ҳайз кўрган аёлдай нопок эди. 18Улар юртда қон тўкканлари учун, бутлар билан заминни булғаганлари учун, Мен уларнинг устига ғазабимни сочган эдим. 19Уларни халқлар орасига тарқатиб ташлаган эдим, бошқа юртларга қувиб юборган эдим. Мен уларни тутган йўллари ва қилган қилмишларига яраша жазолаган эдим. 20Бироқ улар борган жойларида Мени бадном қилишди. Уларни кўрган одамлар: “Бу Худонинг халқи–ку! Улар Эгасининг юртидан чиқиб кетишга мажбур бўлибди–да!” деб айтишар эди. 21Ҳа, Исроил халқи борган жойида Мени бадном қилди. Булғанган муқаддас номим учун Мен қайғурдим.”
22Шундай экан, Исроил халқига айт: “Эгамиз Раббий шундай демоқда: Мен сизларни юртингизга қайтариб олиб келаман. Лекин буни сизлар учун эмас, балки сизлар халқлар орасида булғаган Ўз номим учун қиламан. 23Сизлар булғаган Менинг буюк номим қанчалик муқаддас эканлигини Мен барча халқларга кўрсатаман. Ўшанда Эгаси Мен эканлигимни улар билиб оладилар. Эгамиз Раббийнинг каломи шудир. Мен сизлар орқали Ўз муқаддаслигимни уларга аён қиламан. 24Сизларни барча халқлар орасидан, ҳамма юртлардан йиғиб оламан. Ўз юртингизга олиб бориб ўрнаштираман. 25Устингизга тоза сувдан сепиб, сизларни поклайман. Барча нопокликлару бутларингиздан тозалайман. 26Сизларга янги юрак бериб, қалбингизни янги руҳга тўлдираман. Бағрингиздаги тош юракнинг ўрнига юмшоқ, мулойим бир юрак бераман. 27Ичингизга Ўз Руҳимни соламан. Сизлар фармонларимга риоя қиладиган, қонун–қоидаларимни битта қолдирмай бажарадиган бўласизлар. 28Шунда Мен ота–боболарингизга берган бу юртда яшайсизлар. Сизлар Менинг халқим, Мен эса сизнинг Худойингиз бўламан. 29Мен сизларни барча нопокликлардан халос қиламан. Ғалла ҳосилини мўл етиштириб, очарчиликка чек қўяман. 30Овқат танқислигидан халқлар орасида хор бўлмаслигингиз учун, боғлару далаларингизга мўл ҳосил бераман. 31Шунда сизлар ёвуз йўлларингизни, қабиҳ қилмишларингизни эслайсизлар, қилган гуноҳларингиз ва жирканч одатларингиз учун ўзингиздан нафратланиб кетасизлар. 32Эй Исроил халқи, билиб қўй, Мен сенга қилмоқчи бўлган бу яхшиликларга сен лойиқ эмассан, бироқ шу орқали Мен сени уялтираман. Сен қилган қилмишларингдан пушаймон бўласан”, деб айтмоқда Эгамиз Раббий.
33Эгамиз Раббий шундай демоқда: “Мен сизларни гуноҳлардан тозалаганимда, одамларни олиб келиб шаҳарларингизга ўрнаштираман. Вайрона бўлиб ётган харобаларингиз тикланади. 34Қачонлардир сайёҳлар кезиб юрган ташландиқ, қаровсиз ерларга қайта ишлов берилади. 35Улар бу ерларни кўрганда шундай деб айтишади: “Во, ажабо! Ташландиқ бўлиб ётган бу ерлар Адан боғидай яшнаб кетибди–ку! Ҳувиллаб ётган хароб шаҳарлар мустаҳкам деворлар билан ўралиб, обод бўлибди–ку!” 36Шунда атрофдаги омон қолган халқлар хароб шаҳарларни Мен, Эгангиз қайта қурганимни, яланг майдонларга Мен экин экканимни билиб олишади. Мен, Эгангиз, айтган бу сўзларимни албатта амалга ошираман.”
37Эгамиз Раббий шундай демоқда: “Мен халқим Исроилнинг илтижоларига қулоқ тутиб, уларни қўйлардай сон–саноқсиз қиламан. 38Байрам арафасида Қуддус кўчалари қурбонлик қилинадиган қўйлар билан тўлиб–тошганидай, ҳозир вайрон бўлиб ётган шаҳарлар ҳам одамлар билан тўлиб–тошади. Ўшанда Эгаси Мен эканлигимни халқим билиб олади.”

 

37–БОБ

 

Қуриган суяклар водийси

 

1Эгамизнинг қудрати мени қамраб олди. Эгамизнинг Руҳи мени кўтариб, водийнинг ўртасига қўйди. Водий суякларга тўла эди. 2Руҳ мени водийдаги бир дунё суяклар орасида айлантириб юрди. Суяклар қуриб кетган эди. 3Руҳ менга:
— Эй инсон, бу суяклар тирилиши мумкинми? — дея савол берди.
— Ё Эгам Раббий, буниси ёлғиз Ўзингга аён, — дея жавоб бердим мен.
4Сўнг У менга шундай деди:
— Суякларга башорат қилиб айт: “Эй қуриган суяклар, Эгамизнинг сўзини эшитинг! 5Эгам Раббий суякларга шундай демоқда: Мен ичингизга руҳ соламан, сизлар тириласизлар. 6Устингизни паю мушаклар билан қоплаб, тери тортаман, ичингизга руҳ солиб, сизларни тирилтираман. Ўшанда Эгангиз Мен эканлигимни билиб оласизлар.”
7Эгамиз менга амр қилганидай, мен Унинг бу сўзларини башорат қилиб айтдим. Башорат қилаётганимда бирданига қулоғимга тарақ–туруқ овозлар чалинди, суяклар бирлаша бошлади. 8Қарасам, суяклар паю мушаклар билан қопланди, сўнг устиларига тери тортилди. Бироқ таналарда ҳануз руҳ йўқ эди. 9Эгамиз менга шундай деди:
— Энди шамолга шундай буйруқ бер: “Эй шамол, Эгамиз Раббий айтмоқда, ҳар томондан эсиб, бу ўлдирилганларни тирилтир.”
10Мен Эгамизнинг айтганини қилдим. Шамол таналарнинг ичига кириб, одамларни тирилтирди. Улар турганларида буюк бир оломонни ташкил қилишди.
11Кейин Эгамиз менга шундай деди:
— Эй инсон, бутун Исроил халқи мана шу суякларга ўхшайди. Улар: “Суякларимиз қуриб кетди, келажакка ҳеч қандай умид йўқ”, — деб нола қилишади. 12Шунинг учун халқимга башорат қилиб айт: Эгамиз Раббий шундай демоқда: “Эй халқим Исроил, Мен қабрларингизни очиб, сизларни гўрдан чиқараман. Сўнг сизларни ўз юртингиз — Исроилга қайтариб олиб бораман. 13Ўшанда сизлар Эгангиз Мен эканлигимни билиб оласизлар. 14Мен сизларнинг ичингизга Руҳимни соламан, сизларни тирилтираман. Oна юртингизга олиб бориб, у ерда ўрнаштираман. Ўшанда Мен, Эгангиз айтган гапларимни амалга оширганимни сизлар билиб оласизлар” Эгамизнинг каломи шудир.

 

Яҳудо билан Исроил бир шоҳлик бўлади

 

15Эгамиз менга Ўз сўзини аён қилди: 16“Эй инсон, бир таёқ олиб, унинг устига “Яҳудо шоҳлиги”, деб ёз. Сўнг бошқа бир таёқ олиб, унинг устига “Исроил шоҳлиги”, деб ёз. 17Кейин икки таёқнинг учларини бир қўлингда шундай қилиб ушлагинки, улар бир таёқдай бўлиб кўринсин. 18Одамлар сендан: “Бу билан бизга нима демоқчисан?” деб сўраганларида, 19уларга шундай деб жавоб бер: Эгамиз Раббий демоқда: “Мен Исроил шоҳлигини билдирувчи таёқни оламан. Уни Яҳудо шоҳлигининг таёғи билан бирлаштираман. Иккала таёқни битта қилиб, қўлимда ушлайман.”
20Қўлингдаги таёқларни ҳамма кўрадиган бўлсин, 21сўнг халққа айт: “Эгамиз Раббий шундай демоқда: Мен ҳар ёққа тарқалиб кетган халқимни ўзга халқлар орасидан йиғиб оламан. Уларни ўз юртларига олиб келаман. 22Уларни ўша юртда ягона бир халқ қиламан. Ҳа, Исроил тоғларида улардан ягона давлат яратаман. Устиларидан бир шоҳ тайинлайман, улар ҳеч қачон икки шоҳликка ажралмайдилар. 23Бутлар ва макруҳ худолар туфайли ўзларини булғамайдилар, гуноҳдан ўзларини пок сақлайдилар. Улар гуноҳ қилиб, яшаган ҳамма манзилгоҳлардан Мен уларни халос қиламан. Дилларини поклаб тозалайман. Шунда улар Менинг халқим, Мен эса уларнинг Худоси бўламан.
24Қулим Довуд уларнинг шоҳи бўлади. Ҳа, ҳаммасини бир чўпон бошқаради. Улар қонун–қоидаларимга риоя қилиб, фармонларимни битта қолдирмай бажаришади. 25Мен қулим Ёқубга берган ерда улар яшайдилар, аждодлари ўтган юртда истиқомат қиладилар. Бола–чақалари ва бутун авлоди ўша юртда абадий ўрнашади. Қулим Довуднинг сулоласи уларга то абад ҳукмронлик қилади. 26Мен улар билан тинчлик аҳдини тузаман. Бу мангу бир аҳд бўлади. Мен уларга барака бераман, кўпайтираман. Маъбадимни уларнинг орасида абадий ўрнаштираман. 27Улар орасида маскан қураман, Мен уларнинг Худоси, улар эса Менинг халқим бўладилар. 28Мен масканимни улар орасида абадий ўрнаштирганимда, Исроилни муқаддас қиладиган Эгангиз Мен эканлигимни халқлар билиб оладилар.”

 

38–БОБ

 

Ҳукмдор Гўг Исроилга ҳужум қилади

 

1Эгамиз менга Ўз сўзини аён қилди: 2“Эй инсон, Магўг юртидаги Мешех ва Тувал халқларининг бош ҳукмдори Гўгга юзлан. Унга қарши башорат қилиб, 3айт: Эгамиз Раббий шундай демоқда: эй Мешех ва Тувал халқларининг бош ҳукмдори Гўг, Мен сенга қаршиман! 4Мен сени орқага қайтараман, жағларингга илмоқлар соламан. Сени ва бутун лашкарингни, отлару отлиқларингни, тиш–тирноғигача қуролланган аскарларингни, улкан бир оломонни, катта ва кичик қалқон ушлаб, қилич ўйнатган жангчиларингни судраб чиқараман. 5Сенинг сафингга Форслар, Ҳабашлар ва Фут халқининг қуролланган жангчилари қўшилади. 6Гўмернинг ва шимолдаги Байт–Тўхармонинг барча лашкарлари сенга эргашади. Сенинг лашкарларинг ниҳоятда кўпдир.
7Қани тайёрлан! Атрофингдаги лашкарларни жангга шай қил! Сен уларни бошлаб борасан. 8Йиллар ўтиб, жангга отланасан. Урушдан кейин ўзини тиклаб олган бир юртга сен бостириб борасан. Узоқ вақт давомида ташландиқ бўлиб ётган бу юртга, турли хил халқлардан Исроил тоғларига келиб ўрнашган одамларга ҳужум қиласан. Уларнинг ҳаммаси осойишта турмуш кечираётган бўлади. 9Аммо сен довулдек уларга ёпириласан. Сен, лашкарларинг ва сенга эргашиб келган кўплаб халқлар юртни булут каби қоплаб оласизлар.”
10“Эганг Раббий шундай демоқда: Ўша куни сен ёмон хаёлларга бериласан, ёвуз режалар туза бошлайсан. 11Сен шундай айтасан:
— Мен девор билан ўралмаган қишлоқларга бостириб бораман. Хотиржам яшаётган одамларга ҳужум қиламан. Уларнинг на деворлари бор, на дарвозаси, на тамбаси бор.
12Сен хароб шаҳарларни тиклаган одамларни талон–тарож қиласан. Бу одамлар турли халқлардан йиғилган, чорва кўпайтириб, дунё орттирган, жаҳон чорраҳасида жойлашиб олишган. 13Шунда Шава ва Дедан халқлари ҳамда Таршиш савдогарларию зодагонлари сендан сўрайдилар: “Сен ҳали ўлжа олгани келдингми? Талон–тарож қилгани, олтину кумуш олиб кетгани, чорваю бойликни тортиб олгани, қўлга беҳад ўлжа киритгани бир тўда қўшин тортиб келдингми?”
14“Эй инсон, Гўгга башорат қилиб айт: Эгамиз Раббий шундай демоқда: сен халқим Исроилнинг хотиржам яшаганини кўриб, 15шимолдаги олис юртингдан кўп халқларни эргаштириб келасан. Ҳа, бу чексиз отлиқ лашкарни, бир тўда буюк қўшинни тортиб келасан. 16Ер юзини қоплаган булут каби халқим Исроилни босиб оласан. Эй Гўг, келажакда Мен сени юртимга ҳужум қилгани юбораман. Сен орқали халқларга муқаддаслигимни аён қилиб, Ўзимни танитаман.” 17Эгамиз Раббий шундай демоқда: “Ўз қулларим — пайғамбарлар орқали Мен халқимни огоҳлантириб келганман. Келажакда уларга қарши бир душман юборишимни олдиндан айтганман. Ўша душман сенсан, эй Гўг.”

 

Худо Гўгни жазолайди

 

18Эгамиз Раббий айтмоқда: “Гўг Исроил юртига ҳужум қилган куни, Мен ғазабга миниб оламан! 19Рашку ғазабда эълон қиламанки, ўша куни Исроил юртида даҳшатли зилзила бўлади. 20Ер юзидаги барча жонзот — денгиздаги балиқлару кўкдаги қушлар, ёввойи ҳайвонлару судралувчилар, ҳамма одамлар Менинг ҳузуримда титрайдилар. Тоғлар ағдарилиб тушади, қоялар парчаланиб кетади, ҳамма деворлар ўпирилиб тушади.” 21“Эй Гўг, Мен ҳамма Исроил тоғларида сенга қарши қилич ҳозирлайман, — деб айтмоқда Эгамиз Раббий. — Лашкарларинг бир–бирига ҳамла қилади. 22Мен ўлату қотилликлар орқали сени жазолайман. Сенинг, лашкарингнинг, сенга эргашиб келган кўп халқларнинг устига оловли олтингугурт, жала ва дўл ёғдираман. 23Дунёдаги кўплаб халқларга Ўзимнинг улуғворлигим ва муқаддаслигимни намоён қиламан, уларга Ўзимни танитаман. Ўшанда Эгангиз Мен эканлигимни улар билиб оладилар.”

 

39–БОБ

 

Гўгнинг мағлубияти

 

1“Эй инсон, Гўгга қарши башорат қилиб айт: Эгамиз Раббий шундай демоқда: “Эй, Мешех ва Тувал бош ҳукмдори Гўг, Мен сенга қаршиман! 2Мен сени орқага қайтариб, судраб келаман. Сени узоқ шимолдан олиб чиқиб, Исроил тоғларига олиб келаман. 3Чап қўлингдаги ёйинг ва ўнг қўлингдаги ўқларингни уриб тушираман. 4Сен Исроил тоғларида жон берасан! Сенинг ҳамма лашкарларинг ва сенга эргашиб келган халқлар у ерда ҳалок бўлишади. Уларнинг жасадлари турли йиртқич қушларга ва ёввойи ҳайвонларга ўлжа бўлади. 5Сен очиқ майдонда ўласан. Мен шундай дедим”, деб айтмоқда ЭгамизРаббий. 6“Мен Магўг устига ва денгиз қирғоғида осойишта ҳаёт кечираётган барча халқлар устига олов ёғдираман. Ўшанда Эгаси Мен эканлигимни улар билиб оладилар.
7Мен Ўзимнинг муқаддас номимни халқим Исроилга танитаман. Мени бадном қилишларига энди йўл қўймайман. Шунда Мен Эгангиз — Исроил юртидаги муқаддас Худо эканлигимни халқлар билиб оладилар. 8Мен айтган ўша кун албатта келади”, деб айтмоқда Эгамиз Раббий.
9“Шунда Исроил халқи шаҳарлардан чиқиб, мағлуб бўлган ёвнинг қурол–аслаҳаларини йиғади. Улар йиғиб олган каттаю кичик қалқонларни, ёй ва ўқларни, таёқ ва найзаларни ёқишади. Етти йил давомида уларни ўтин ўрнига ишлатишади. 10Ўтин йиғиш, ўрмонда дарахт чопишга эҳтиёж қолмайди, чунки бу қурол–аслаҳалар халқим учун ёқилғи бўлади. Шу тариқа Исроил халқи ўз талончиларидан ўч олади”, деб айтмоқда Эгамиз Раббий.

 

Гўг дафн қилинади

 

11Бу ҳодисалар рўй берган куни Гўг ва унинг тўдаси учун Мен бир қабристон ҳозирлайман. Бу қабристон Ўлик денгизнинг шарқий томонидаги Саёҳатчилар водийсида жойлашган бўлади. У саёҳатчиларнинг йўлини тўсиб қўяди. Шунинг учун саёҳатчилар ўша водийнинг номини ўзгартириб, уни “Гўг тўдасининг водийси”, деб атайдиган бўлишади. 12Исроил халқи етти ой мобайнида жасадларни кўмиб, ўз юртини поклайди. 13Бутун юрт аҳолиси жасадларни кўмади. Шу қилганлари учун Мен улуғворлигимни намоён қилган кунда улар юксак обрўга эришади”, деб айтмоқда Эгамиз Раббий. 14Етти ой ўтгач, юртни поклайдиган махсус одамлар тайинланади. Улар юртни кезиб, кўмилмай қолиб кетган жасадларни кўмадилар. 15Улар юртни кезиб юрганларида топган ҳар бир суяк олдига белги қўядилар. Гўрковлар бу суякларни йиғиб олиб, “Гўг тўдасининг водийси”га кўмадилар. 16Қабристон ёнидаги шаҳарнинг номи ҳам Тўда бўлади. Шундай қилиб, улар юртни поклайдилар.
17Эгамиз Раббий шундай демоқда: “Эй инсон, турли хил қушларни ва ҳамма ёввойи ҳайвонларни йиғиб, уларга шундай деб айт: Қани, келинглар! Мен сизлар учун қурбонлик ҳозирлайман, Исроил тоғларида катта зиёфат уюштираман. Сизлар тўйгунингизча гўштдан еб, қондан ичасизлар. 18Башан ўлкасида семиртирилган қўчқор, қўзичоқ, эчки ва буқалар бўғизлангандай, баҳодир жангчилару жаҳон ҳукмдорлари қурбон қилинади. Сизлар уларнинг таналарини еб, қонини ичасизлар. 19Мен сизлар учун уюштирадиган бу зиёфатда сизлар тўйгунингизча ёғдан ейсизлар, маст бўлгунингизча қондан ичасизлар. 20Сизлар Менинг дастурхонимдан хоҳлаганингизча от ва отлиқларнинг гўштидан, сипоҳ ва турли хил жангчиларнинг гўштидан тановул қиласизлар”, деб айтмоқда Эгамиз Раббий.

 

Исроил тикланади

 

21Мен Ўз улуғворлигимни халқлар орасида намоён қиламан. Халқларни жазолаб, уларга Ўз қудратимни кўрсатаман. 22Ўша кундан бошлаб, Исроил халқи Эгаси Худо Мен эканлигимни билади. 23Исроил халқи гуноҳ қилиб, Менга хиёнат қилгани учун Мен уларни бегона юртларга сургун қилганимни бошқа халқлар тушуниб олишади. Халқимнинг бу қилмиши учун Мен улардан юз ўгириб, душманларнинг қўлига топширган эдим, қирилиб кетишларига тўсқинлик қилмадим. 24Мен улардан юз ўгирдим, бузуқлиги ва қилган гуноҳларига яраша жазосини бердим.”
25Эгамиз Раббий шундай демоқда: “Мана энди Мен Ёқуб наслини яна фаровонликка эриштираман. Бутун Исроил хонадонига шафқат кўрсатаман. Обрўим тўкилишига йўл қўймайман! 26Улар ўз юртига қайтиб келганларидан кейин ўтмишдаги шармандагарчилиги ва Менга қилган ҳиёнати учун жавобгар бўладилар. Шунда ҳеч ким уларга таҳдид қилмайди. 27Мен уларни ғанимларнинг юртларидан олиб чиққанимда, халқлар муқаддаслигимни кўришади. 28Эгаси Худо Мен эканлигимни халқим билиб олади. Гарчи Мен уларни ўзга юртларга тарқатиб юборган бўлсам–да, уларни она юртига қайтариб олиб келаман. Халқимдан биронтаси ҳам бегона юртда қолиб кетмайди. 29Мен халқим Исроил устига Ўз Руҳимдан ёғдираман, энди улардан юз ўгирмайман”, деб айтмоқда Эгамиз Раббий.

 

40–БОБ

 

Маъбад ҳақида ваҳий

 

1Сургун бўлган пайтимизнинг йигирма бешинчи йили биринчи ойнинг ўнинчи кунида Қуддус қулаганига ўн тўрт йил бўлган эди. Ўша куни Эгамизнинг қудрати мени қамраб олиб, кўтариб кетди. 2Ваҳийда Худо мени Исроил юртига олиб бориб, жуда баланд бир тоғнинг устига турғизиб қўйди. У ердан мен жануб томонда жойлашган шаҳарга ўхшаш бир нечта бинони кўрдим. 3Худо мени ўша ерга яқинроқ олиб борганда, мен дарвоза ёнида турган бир одамни кўриб қолдим. Ўша одамнинг бутун вужуди ярқироқ мисдай товланиб турар эди. Унинг қўлида ўлчов асбобларидан зиғир арқон ва чизғич бор эди. 4У менга шундай деди: “Эй инсон, мен сенга кўрсатадиган ҳамма нарсага яхшилаб эътибор бер, сен шу сабабдан бу ерга келтирилгансан. Яхшилаб қулоқ сол, чунки сен кўрганларингни Исроил халқига айтиб беришинг керак.

 

Шарқий дарвоза биноси

 

5Мен Маъбад ҳовлисини ўраб турган бир деворни кўрдим. Дарвоза ёнида турган ўша одам чизғичи билан деворни ўлчади. Чизғичининг узунлиги 6 узун тирсак бўлиб, ҳар бир узун тирсак бир тирсагу тўрт энли эди. Деворнинг қалинлиги 6 тирсак, баландлиги ҳам 6 тирсак чиқди. 6Сўнг у шарқий дарвоза биносининг олдига борди. Зиналардан тепага кўтарилиб, остонани ўлчади. Остона икки ён деворининг қалинлиги 6 тирсак чиқди. 7Остонадан йўлак бошланар эди. Йўлакнинг икки томонида соқчилар учун махсус қурилган учтадан хона бор эди. Хоналарнинг эни ва узунлиги бир хил, 6 тирсакдан эди. Хоналарни ажратиб турган деворларнинг қалинлиги эса 5 тирсак эди. Йўлакнинг охирида даҳлиз остонаси бор эди. Даҳлиз остонасининг икки ён девори 6 тирсак қалинликда эди. 8Сўнг ўша одам даҳлизни ўлчади. 9Даҳлизнинг эни 8 тирсак эди. Даҳлиз эшигининг икки ён деворлари 2 тирсак қалинликда эди. Бу даҳлиз дарвоза биносининг ички тарафида, Маъбаднинг рўпарасида жойлашган эди. 10Йўлакнинг икки ён тарафидаги ўша соқчилар хоналари бир хил катталикда, орасидаги деворлар ҳам бир хил қалинликда эди. 11Сўнг ўша одам дарвоза биносининг остонасини ўлчади. Остонанинг эни 10 тирсак чиқди. Йўлакнинг эни эса 13 тирсак чиқди. 12Ҳар бир хонанинг олдида баландлиги ва эни 1 тирсак бўлган пастак девор бор эди. (Хоналарнинг узунлиги ва эни 6 тирсакдан эди.) 13Сўнгра ўша одам дарвоза биносининг шифтини кўндалангига, бир хонанинг орқа деворидан тортиб, рўпарадаги хонанинг орқа деворигача ўлчади. Шифтнинг эни 25 тирсак чиқди. 14Кейин у даҳлиз эшигининг икки ён деворини ўлчади. Деворнинг баландлиги 60 тирсак чиқди. Дарвоза биносининг атрофи ҳовли эди. 15Дарвоза биносининг узунлиги, дарвозадан тортиб то ичкаридаги даҳлизгача, 50 тирсак эди. 16Хоналарнинг учала деворида панжарали туйнуклари бор эди. Даҳлизда ҳам панжарали туйнуклар бор эди. Даҳлиз эшиги ён деворларига палма дарахтининг тасвирлари туширилган эди.

 

Ташқи ҳовли

 

17Ўша одам мени дарвоза орқали Маъбаднинг ташқи ҳовлисига олиб кирди. Ҳовлининг девори бўйлаб ўттизта ҳужра қурилган эди. Ҳужраларнинг олд томонида тош ётқизилган бир йўл бор эди. 18Бу йўл паст йўл ҳисобланар эди. Унинг эни 50 тирсак эди. 19Сўнг мен ички ҳовлига олиб кирадиган дарвоза биносини кўрдим. Ўша одам ички дарвоза биноси билан ташқи дарвоза биноси орасидаги масофани ўлчади. Масофа 100 тирсак чиқди.

 

Шимолий дарвоза биноси

 

20Сўнг ўша одам ташқи ҳовлининг шимолий дарвоза биносини ўлчади. 21Бу дарвоза биносининг икки ён томонидаги учтадан бўлган соқчилар хоналари, даҳлиз ва ён деворларнинг ўлчамлари шарқий дарвоза биносиники билан бир хил эди. Дарвоза биносининг узунлиги 50 тирсак, эни 25 тирсак эди. 22Деворлардаги панжарали туйнуклар, даҳлиз ва палма тасвирларининг ўлчамлари шарқий дарвоза биносиники билан бир хил эди. Дарвозага етти поғонали зина олиб борар эди. Даҳлиз дарвоза биносининг ички томонида жойлашган эди. 23Шимолий дарвоза биносининг рўпарасида ҳам шарқий дарвоза биносидагидай ички ҳовлига олиб кирадиган дарвоза биноси бор эди. Ўша одам ички дарвоза биносидан ташқи дарвоза биносигача бўлган масофани ўлчаган эди, масофа 100 узун тирсак чиқди.

 

Жанубий дарвоза биноси

 

24Сўнг ўша одам мени жануб томонга олиб борди. Жануб томонда ҳам дарвоза биноси бор эди. Ўша одам дарвоза биносининг даҳлизини ва даҳлиз деворларини ўлчади, уларнинг ўлчамлари бошқаларники билан бир хил эди. 25Бу дарвоза биносидаги хоналарнинг ва даҳлизнинг бошқа дарвозаларникига ўхшаган панжарали туйнуклари бор эди. Дарвоза биносининг узунлиги 50 тирсак, эни эса 25 тирсак эди. 26Дарвозага етти поғонали зина олиб борар эди. Даҳлиз дарвоза биносининг ички томонида жойлашган эди. Даҳлиз эшигининг икки ён деворига палма дарахтининг тасвирлари туширилган эди. 27Жануб томонда Маъбаднинг ички ҳовлисига олиб кирадиган дарвоза биноси бор эди. Ўша одам жанубдаги ички дарвоза биносидан ташқи дарвоза биносигача бўлган масофани ўлчади, масофа 100 тирсак чиқди.

 

Ички ҳовли: жанубий дарвоза биноси

 

28Сўнг ўша одам мени жанубий дарвоза орқали Маъбаднинг ички ҳовлисига олиб кирди–да, дарвоза биносини ўлчади. Дарвоза биносининг ўлчамлари бошқа дарвоза биноларники билан бир хил эди. 29Дарвоза биносининг хоналари, даҳлизи ва даҳлиз эшигининг икки ён девори бошқа дарвоза биноларникига ўхшаган эди. Хоналарнинг ва даҳлизнинг панжарали туйнуклари бор эди. Дарвоза биносининг узунлиги 50 тирсак, эни 25 тирсак эди. 30Ички ҳовлига қаратилган дарвоза биноларининг даҳлизлари бир хил эди. Уларнинг узунлиги 25 тирсак, эни 5 тирсак эди. 31Даҳлиз орқали Маъбаднинг ташқи ҳовлисига чиқилар эди. Даҳлиз эшигининг икки ён деворига палма дарахтининг тасвирлари туширилган эди. Дарвозага саккиз поғонали зинапоя олиб борар эди.

 

Ички ҳовли: шарқий дарвоза биноси

 

32Сўнг ўша одам мени шарқий дарвоза орқали Маъбаднинг ички ҳовлисига олиб кирди–да, дарвоза биносини ўлчади. Дарвоза биносининг ўлчамлари бошқа дарвоза бинолариники билан бир хил эди. 33Дарвоза биносининг хоналари, даҳлизи ва даҳлиз эшигининг ён деворлари бошқа дарвозaларникига ўхшаган эди. Хоналарнинг ва даҳлизнинг панжарали туйнуклари бор эди. Дарвоза биносининг узунлиги 50 тирсак, эни 25 тирсак эди. 34Даҳлиз орқали Маъбаднинг ташқи ҳовлисига чиқилар эди. Даҳлиз эшигининг икки ён деворига палма дарахтининг тасвирлари туширилган эди. Дарвоза биносига саккиз поғонали зинапоя олиб борар эди.

 

Ички ҳовли: шимолий дарвоза биноси

 

35Сўнг ўша одам мени шимолий дарвоза олдига олиб бориб, дарвоза биносини ўлчади. Дарвоза биносининг ўлчамлари бошқа дарвоза биноларники билан бир хил эди. 36Дарвоза биносининг хоналари, даҳлизи ва даҳлиз эшигининг ён деворлари бошқа дарвоза биноларникига ўхшаган эди. Хоналар ва даҳлизнинг панжарали туйнуклари бор эди. Дарвоза биносининг узунлиги 50 тирсак, эни 25 тирсак эди. 37Даҳлиз орқали Маъбаднинг ташқи ҳовлисига чиқилар эди. Даҳлиз эшигининг икки ён деворига палма дарахтининг тасвирлари туширилган эди. Дарвозага саккиз поғонали зинапоя олиб борар эди.

 

Шимолий дарвоза биноси ёнидаги иморатлар

 

38Шимол томондаги ички дарвозанинг даҳлизи ёнида бир хона бор эди. Бу хонага даҳлиз орқали кирилар эди. Қурбонлик учун бўғизланган ҳайвонлар шу хонада ювилар эди. 39Даҳлизнинг ўзида эса тўртта хонтахта бор эди. Хонтахтанинг иккитаси даҳлизнинг бир чеккасида, қолган иккитаси даҳлизнинг бошқа чеккасида турар эди. Бу хонтахталарнинг устида куйдириладиган қурбонлик, гуноҳ қурбонлиги ва айб қурбонликлари учун ҳайвонлар бўғизланар эди. 40Ташқи ҳовлида яна тўртта хонтахта бор эди. Xонтахтанинг иккитаси дарвоза зинапоясининг бир томонида, бошқа иккитаси зинапоянинг бошқа томонида турар эди. 41Ҳаммаси бўлиб саккизта хонтахта бор эди. Тўртта хонтахта даҳлизнинг ичида, яна тўрттаси дарвозанинг ташқарисида турар эди. Бу хонтахталарнинг устида ҳайвонлар бўғизланар эди. 42Куйдириладиган қурбонликлар учун яна тўртта хонтахта бор эди. Бу хонтахталар йўнилган тошдан ясалган бўлиб, уларнинг узунлиги ва эни бир ярим тирсак, бўйи бир тирсак эди. Бу хонтахталар устига қурбонликларни сўйишда ишлатиладиган асбоблар қўйилар эди. 43Даҳлиз деворларига узунлиги тўрт энли бўлган илгаклар қоқилган эди. Ҳайвонларнинг гўшти эса хонтахталар устига қўйилар эди.
44Ички ҳовлида қўшиқчилар учун иккита хона қурилган эди. Хоналарнинг биттаси шимолий дарвоза ёнида, жануб томонга қаратиб қурилган эди. Иккинчиси эса жанубий дарвоза ёнида, шимол томонга қаратиб қурилган эди. 45Ўлчаётган одам менга шундай деди: “Шимолий дарвоза ёнидаги хона Маъбад учун масъул бўлган руҳонийларга мўлжалланган. 46Жанубий дарвоза ёнидаги хона эса қурбонгоҳ ёнида хизмат қиладиган руҳонийлар, яъни Зодўх авлодлари учун мўлжаллангандир. Леви қабиласидан фақат Зодўх авлодлари Эгамизнинг ҳузурида хизмат қилишади.”

 

Ички ҳовли

 

47Сўнг ўша одам ички ҳовлини ўлчади. Ҳовли тўртбурчак шаклда, узунлиги ва эни 100 тирсакдан эди. Қурбонгоҳ Маъбаднинг олд тарафида эди. 48Кейин у одам мени Маъбад айвонига олиб кириб, айвон дарвозасининг ён деворларини ўлчади. Ён деворларнинг қалинлиги 5 тирсак чиқди. Дарвозанинг эни 14 тирсак, дарвоза ён деворларининг узунлиги 3 тирсак чиқди. 49Айвоннинг узунлиги 20 тирсак, эни 12 тирсак эди. Айвонга ўн поғонали зинапоя олиб борар эди. Айвон дарвозасининг икки ён томонида биттадан устун бор эди.

 

41–БОБ

 

Маъбад биноси

 

1Кейин ўша одам мени Маъбаднинг асосий хонасига олиб кирди. У асосий хона эшигининг икки ён деворини ўлчади. Ён деворларнинг қалинлиги 6 тирсак чиқди. 2Остонанинг эни 10 тирсак, остона икки ён деворларининг узунлиги 5 тирсакдан чиқди. Сўнгра ўша одам асосий хонани ўлчади. Хонанинг узунлиги 40 тирсак, эни 20 тирсак чиқди. 3Кейин у асосий хонадан Маъбаднинг ичкари хонасига кириб, ичкари хона эшигининг ён деворларини ўлчади. Ён деворларнинг қалинлиги 2 тирсак чиқди. Остонанинг эни 6 тирсак, остона икки ён деворларининг узунлиги эса 7 тирсакдан чиқди. 4Ўша одам ички хонани ҳам ўлчади. Ички хонанинг узунлиги билан эни бир хил — 20 тирсакдан чиқди. У менга: “Бу Энг муқаддас хона”, деб тушунтирди.

 

Маъбаддаги ён хоналар

 

5Сўнг ўша одам Маъбад деворини ўлчади. Деворнинг эни 6 тирсак чиқди. Маъбаднинг ташқи деворга тақаб ён хоналар қурилган эди. Хоналарнинг узунлиги 7 тирсак эди. 6Хоналар уч қават қилиб қурилган бўлиб, ҳар бир қаватда ўттизтадан хона бор эди. Маъбаднинг деворлари уч поғонали зина шаклида бўлиб, хоналарга таянч бўлиб хизмат қилар эди. Шу сабабдан Маъбад деворларининг ўзи бутун эди. 7Маъбад деворининг қуйи қисми юқори қисмига қараганда қалинроқ бўлгани учун тепадаги хоналар кенгроқ эди. Зинапоя орқали пастки қаватдан иккинчи қаватга, сўнг учинчи қаватга чиқилар эди. 8Мен Маъбад атрофида баландлиги 6 тирсак бўлган пойдевор борлигини ҳам кўрдим. Ён хоналар мана шу пойдевор устига қурилган эди. 9Ён хоналарнинг ташқи девори 5 тирсак қалинликда эди. Ён хоналар ва 10ички ҳовлининг девори бўйлаб қурилган ҳужралар орасидаги масофа 20 тирсак эди. Маъбаднинг айланаси ҳовли эди. 11Ён хоналарга иккита эшик орқали кирилар эди. Бир эшик шимол томонда, бошқаси жануб томонда жойлашган эди. Ён хоналар теварагида бўш қолган жойнинг эни 5 тирсак эди.

 

Ғарб томондаги иморат

 

12Маъбад ҳовлисининг ғарб томонида катта бир иморат бор эди. Иморатнинг эни 70 тирсак, узунлиги 90 тирсак, деворларнинг қалинлиги 5 тирсак эди.

 

Маъбад мажмуасининг умумий ўлчамлари

 

13Ўша одам Маъбаднинг узунлигини ўлчади. Маъбаднинг узунлиги 100 тирсак чиқди. Сўнг у Маъбаднинг орқа деворидан ғарбдаги иморатнинг орқа деворигача бўлган масофани ўлчади, масофа 100 тирсак чиқди. 14Маъбаднинг олд томонидаги, яъни шарқ томондаги ҳовлининг эни ҳам 100 тирсак чиқди.
15Сўнгра у одам ҳовлининг ғарбида жойлашган иморатнинг узунлигини ўлчади. Иморат ва унинг икки ён томондаги хоналарнинг узунлиги 100 тирсак чиқди.

 

Маъбаднинг икир–чикирлари

 

Маъбаднинг айвони, Муқаддас хонаси ва Энг муқаддас хонаси 16ердан деразаларгача ёғоч билан қопланган эди. Маъбаднинг остоналари, панжарали деразалари ва ён хоналари ёғоч билан пардоз қилинган эди. 17Энг муқаддас хонага олиб кирадиган эшикнинг устки қисми ҳам ёғоч билан қопланган эди. 18Ҳамма деворларга карубларнинг суратлари ўйилган эди. Карубларнинг орасига пальма дарахтининг суратлари ҳам ўйилганди. Ҳар бир карубнинг иккитадан юзи бор эди. 19Карубнинг инсон юзига ўхшаган юзи бир томондаги пальма дарахтига, шер юзига ўхшаган бошқа бир юзи бошқа томондаги пальма дарахтига қаратилган эди. Бундай суратлар Маъбаднинг ички деворининг гир айланасига, 20ердан эшикнинг тепасигача ўйилган эди.
21Асосий хона эшигининг кесакиси тўрт бурчак шаклида ясалган эди.

 

Ёғоч қурбонгоҳ

 

Муқаддас хонанинг рўпарасида 22ёғоч қурбонгоҳга ўхшаш бир нарса бор эди. Унинг бўйи 3 тирсак, узунлиги ва эни 2 тирсак эди. Бурчаклари, асоси ва ён томонлари ёғочдан ясалган эди. Ўша одам менга шундай деди: “Бу Эгамиз ҳузурида турадиган хонтахтадир.”

 

Эшиклар

 

23Асосий хонанинг ва Энг муқаддас хонанинг эшиклари бор эди. 24Эшикларнинг ҳар бири икки тавақали, йиғма эди. 25Асосий хона эшикларининг юзасига девордагидай карублар ва пальма дарахтларининг суратлари ўйилган эди. Маъбад айвонининг олди томонига ёғоч бостирма қурилган эди. 26Айвоннинг панжарали деразалари бор эди. Айвон деворларига пальма дарахтининг суратлари ўйилган эди.

 

42–БОБ

 

Маъбад атрофидаги хоналар

 

1Сўнг ўша одам мени ташқи ҳовлига олиб чиқиб, Маъбаднинг шимолидаги бир қатор хоналар олдига олиб борди. Бу хоналар Маъбаднинг ғарб томондаги иморатга яқин жойлашган эди. 2Уларнинг умумий узунлиги 100 тирсак, эни 50 тирсак эди, уларнинг эшиги шимол томонга очиларди. 3Хоналар бир томони билан эни 20 тирсак бўлган ички ҳовлининг очиқ жойига, иккинчи томони билан Маъбаднинг тош ётқизилган ташқи ҳовлисига қараб турарди. Хоналар уч қават қилиб қурилган эди. 4Хоналарнинг ички ҳовли томонида бир кенг йўлак бор эди. Бу йўлакнинг эни 10 тирсак, узунлиги 100 тирсак эди. Аммо хоналарнинг эшиклари шимол томон очилар эди. 5Учинчи қаватдаги хоналар, иккинчи қаватдагиларга, иккинчи қаватдаги хоналар эса биринчи қаватдагиларга қараганда торроқ эди. Шунинг ҳисобига юқори қаватдаги айвонлар кенгроқ эди. 6Қуйи қаватдаги хоналар юқори қаватдаги хоналарга таянч бўлиб хизмат қилар эди. Шу сабабдан бу иншоот қурилмасида Маъбаднинг бошқа биноларидан фарқли равишда устунлардан фойдаланилмаган. 7Бу хоналарни ташқи ҳовлидан девор ажратиб турар эди. Узунлиги 50 тирсак бўлган бу девор ташқи ҳовлидаги ҳужраларнинг давомига қурилган эди. 8Ташқи ҳовлидаги ҳужраларнинг узунлиги 50 тирсак, ички ҳовлидаги бу хоналарнинг узунлиги эса 100 тирсак эди. 9Бу хоналарга ташқи ҳовлидан кириш учун шарқдаги кираверишдан фойдаланилган. 10Бу киравериш ҳовлининг девори бошланган жойида эди.
Жануб томонда ҳам очиқ жой ва иморат рўпарасида хоналар бор эди. 11Бу хоналарнинг олд томонида йўлакчаси бор эди. Хоналарнинг ҳажми, эшиклари, тузилиши ва кириш жойлари шимол томондаги хоналарники билан бир хил эди. 12Бу хоналарга шарқ томондан ўша йўлакча орқали кирилар эди. Йўлакнинг бир томони девор эди.
13У одам менга шундай деди: “Маъбаднинг шимол ва жануб томонига қурилган бу хоналар муқаддасдир. Бу хоналарда Эгамизнинг ҳузурига кирадиган руҳонийлар энг муқаддас назрларни тановул қиладилар. Дон назри, гуноҳ қурбонликлари ва айб қурбонликлари бу хоналарга қўйилади, чунки бу хоналар муқаддасдир. 14Руҳонийлар Маъбадда хизмат қилиб бўлганларидан кейин, муқаддас либосларини бу хоналарда ечиб, бошқа кийим кийиб олишлари керак. Шундан кейингина ташқи ҳовлига, одамларнинг олдига чиқишлари мумкин.

 

Маъбад ҳудудининг ўлчамлари

 

15Ўша одам Маъбад ҳовлисидаги биноларни ўлчаб бўлгандан сўнг, мени шарқий дарвоза орқали ташқарига олиб чиқиб, Маъбад ҳовлисининг атрофидаги деворни ўлчай бошлади. 16У чизғичи билан деворнинг шарқ томонини ўлчади, деворнинг узунлиги 500 тирсак чиқди. 17-19Сўнг деворнинг шимол, жануб ва ғарб томонларини ўлчади. Деворнинг ҳамма томонлари 500 тирсак узунликда эди. 20Маъбад ҳудуди тўрт бурчак шаклда эди. Бу девор муқаддас жойни оддий жойдан ажратиб турар эди.

 

43–БОБ

 

Эгамиз Маъбадга қайтиб келади

 

1Ўша одам мени шарқий дарвоза олдига олиб борди. 2Бирданига мен шарқ томонда пайдо бўлган Исроил Худосининг улуғворлигини кўрдим. Худонинг овози шовуллаган денгиз товушига ўхшар эди. Унинг улуғворлигидан замин порлай бошлади. 3Мен кўрган бу ваҳий, Худо Қуддусни вайрон қилиш учун келганда ва Кавор дарёси бўйида кўрган ваҳийларимга ўхшаб кетар эди. Мен мук тушдим. 4Эгамизнинг улуғворлиги шарқий дарвоза орқали Маъбадга кирди. 5Сўнг Руҳ мени оёққа турғизиб, ички ҳовлига олиб кирди. Эгамизнинг улуғворлиги Маъбадни тўлдирди.
6Маъбадни ўлчаган одам ёнимда бўлган пайтда, Маъбад ичидан кимдир менга гапирди. 7Ўша овоз менга деди: “Эй инсон, бу жой Менинг тахтимдир, оёғим остидаги пойандозимдир. Мен бу ерда, халқим Исроил орасида абадий яшайман. Улар ва уларнинг шоҳлари энди Мени бадном қилишмайди. Улар бошқа худоларга кўнгил боғлашмайди, ўлган шоҳларига ҳайкаллар ясашмайди. 8Улар ўз саройларини муқаддас Маъбадимнинг ёнгинасига қуришган эди. Мени улардан биттагина девор ажратиб турар эди, холос. Улар қилган жирканч ишлари билан Мени бадном қилишди. Шунинг учун Мен ғазабланиб, уларни қириб ташладим. 9Агар энди улар бегона худолардан воз кечиб, шоҳларига ўрнатган ҳайкалларни йўқ қилишса, Мен уларнинг орасида абадий яшайман.
10Эй инсон, сен бориб Исроил халқига Маъбадимни тасвирлаб бер, улар Маъбаднинг лойиҳаси билан танишиб чиқишсин. Қилган гуноҳларидан пушаймон бўлишсин. 11Қилмишларидан пушаймон бўлишганда сен уларга Маъбаднинг лойиҳасини: унинг жойлашиш тартибини, кириш–чиқишларини, тузилишини, қонун–қоидаларини батафсил тушунтириб бер. Лойиҳанинг чизмасини уларнинг олдида чизиб, барча қонун–қоидаларини ёзиб қўй, токи ҳаммасига риоя қилишсин. 12Тоғ чўққисидаги Маъбад жойлашган ҳудуд муқаддас сақлансин. Бу Маъбаднинг асосий қоидаси бўлсин.

 

Маъбаддаги қурбонгоҳ

 

13Маъбаддаги қурбонгоҳнинг ўлчамлари узун тирсак бўйича бўлсин. Яъни ҳар бир узун тирсак бир тирсагу тўрт энни ташкил қилиб, ўлчамлари қуйидагича бўлсин: қурбонгоҳ атрофидаги ариқчанинг чуқурлиги 1 тирсак, эни ҳам 1 тирсак, ариқча четининг баландлиги 1 қарич. 14-17Қурбонгоҳ уч қисмдан иборат бўлиши шарт. Ҳар бир қисм тўрт бурчак шаклида бўлсин. Қурбонгоҳ қуйи қисмининг баландлиги ариқчанинг тубидан ўлчаганда 2 тирсак, ҳар бир томонининг узунлиги 16 тирсак бўлсин. Иккинчи қисмининг баландлиги 4 тирсак, ҳар бир томонининг узунлиги 14 тирсак бўлсин. Бу қисмнинг айланасига тарнов қилинсин. Тарновнинг эни ярим тирсак, тарнов четининг баландлиги 1 тирсак бўлсин. Қурбонгоҳнинг юқори қисмида қурбонликлар куйдирилади. Бу қисмнинг баландлиги 4 тирсак, ҳар бир томонининг узунлиги 12 тирсак бўлсин. Унинг тўртала бурчагидан шохлар чиқиб турсин. Қурбонгоҳга шарқ томондан, зинапоялар орқали чиқиладиган бўлсин.

 

Қурбонгоҳни бағишлаш маросими

 

18Эгамиз Раббий менга шундай деди: “Эй инсон, қурбонликларни куйдириш ва қон сепиш учун қурбонгоҳни қурганингиздан кейин қуйидаги коидаларга риоя қилинглар: 19Менинг ҳузуримда фақат Зодўх наслидан бўлган левируҳонийлари хизмат қилишсин. Сен уларга гуноҳ қурбонлиги учун бир буқани бер”, деб айтмоқда Эгамиз Раббий. 20“Сен ўша буқанинг қонидан олиб, қурбонгоҳнинг тўртта шохига, қурбонгоҳ ўрта қисмининг тўртала бурчагига ва четларга суртиб чиқ. Шу йўсин сен қурбонгоҳни поклаб, муқаддас қиласан. 21Буқанинг жасадини эса Маъбаддан ташқарига, махсус ажратилган жойга олиб чиқиб куйдир.
22Кейинги куни гуноҳ қурбонлиги сифатида нуқсонсиз такани келтир. Қурбонгоҳни буқанинг қони билан қандай поклаган бўлсанг, таканинг қони билан ҳам худди шундай покла. 23Қурбонгоҳни поклаганингдан сўнг, нуқсонсиз буқа ва қўчқорни 24Менинг ҳузуримга келтир. Руҳонийлар бу жониворларнинг устига туз сочиб, уларни Менга атаб қурбонлик қилиб куйдиришсин. 25Ҳар куни, етти кун давомида бир такани гуноҳ қурбонлиги қил. Бундан ташқари, бир буқа ва бир қўчқорни қурбонлик учун келтир. Жониворлар нуқсонсиз бўлиши шарт. 26Ўша етти кун давомида руҳонийлар қурбонгоҳни поклаб, муқаддас қилишсин. Шундай қилиб, уни Менинг хизматимга бағишласинлар. 27Саккизинчи кундан бошлаб, улар ҳар куни ўша қурбонгоҳда тинчлик ва куйдириладиган қурбонликларини келтиришсин. Шунда Мен сизлардан мамнун бўламан”, деб айтмоқда Эгамиз Раббий.

 

44–БОБ

 

Шарқий дарвоза биносининг вазифаси

 

1Ўша одам мени Маъбаднинг шарқ томонидаги ташқи дарвоза биноси ёнига олиб борди. Бироқ дарвоза ёпиқ эди. 2Эгамиз менга шундай деди: “Бу дарвоза доим ёпиқ турсин, уни оча кўрманглар. Бирорта одам бу дарвозадан фойдаланмасин. Мен, Исроил халқининг Худоси — Эгангиз бу дарвозадан кирганим учун, у ёпиқлигича қолсин. 3Фақатгина ҳукмдорингиз шу дарвоза биносининг ичида ўтириб, Менинг ҳузуримда муқаддас таомни тановул қилиши мумкин. Дарвоза биносига у даҳлиз орқали кириб, яна ўша йўл билан чиқиб кетади.”

 

Маъбаднинг кириш жойига оид қоидалар

 

4Сўнг ўша одам мени шимолий дарвоза орқали Маъбад олдига олиб борди. Во ажабо! Эгамизнинг улуғворлиги Маъбадни тўлдирганини кўрдим! Мен мук тушдим. 5Эгамиз менга деди: “Эй инсон, гапларимни қулоғингга қуйиб ол. Мен сенга Маъбадимнинг қонун–қоидаларини тушунтираман. Маъбадга ким кириши мумкин–у, ким кириши мумкин эмаслигини яхшилаб эслаб қол. 6Исёнкор Исроил халқига айт: “Эгамиз Раббий шундай демоқда: жирканч ишларингизни бас қилинглар! 7Қурбонликларнинг қони ва ёғи Менга тақдим қилинаётган пайтда, сизлар юраги ва танаси суннат қилинмаган мусофирларни даргоҳимга олиб кириб, Маъбадимни булғадингиз. Жирканч одатларингиз билан аҳдимни буздингиз. 8Муқаддас назрларимга оид талабларимни бажармай, мусофирларни Маъбадимдаги хизматга тайинладингиз.”
9Эгамиз Раббий шундай демоқда: “Юраги ва танаси суннат қилинмаган биронта мусофир Маъбадимга кирмайди. Бу Исроил халқи орасида яшаган мусофирларга ҳам тааллуқлидир.”

 

Левилар руҳонийлик вазифасидан четлаштирилади

 

10Исроил халқи ҳақ йўлдан озганда, баъзи бир левилар ҳам Мендан юз ўгириб, бутларга сиғина бошлаган эдилар. Бунинг учун Мен уларни жазосиз қолдирмайман. 11Улар Маъбадимда хизмат қилаверадилар: дарвозабонлар бўладилар, Маъбад ичида хизмат қиладилар. Куйдириладиган ва бошқа қурбонликлар учун келтирилган ҳайвонларни сўядилар, Маъбадга келган одамларга хизмат қиладилар. 12Аммо улар бутларга сажда қилган Исроил халқига хизмат қилиб, халқни гуноҳга ботирганлари учун, Мен, Эгангиз Раббий, қасам ичиб айтаманки, улар ўз жазосини тортадилар. 13Мен уларни руҳонийликдан четлаштираман. Улар энди на ҳузуримга кирадилар, на муқаддас нарсаларимга, на энг муқаддас назрларимга қўл теккизадилар. Жирканч одатлари учун тортадиган жазоси шу бўлади, улар иснодга қоладилар. 14Шунга қарамай, Маъбаддаги ҳамма юмушларни бажараверадилар.

 

Руҳонийлар

 

15Исроил халқи Мендан юз ўгирганда, Зодўх наслидан бўлган леви руҳонийлари Маъбадимдаги хизматларини садоқат билан бажариб келдилар. Шундай экан, улар доимо Менинг хизматимда бўладилар. Ҳузуримда туриб, қурбонликларнинг қонини ва ёғини Менга тақдим қиладилар”, деб айтмоқда Эгамиз Раббий. 16“Маъбадимга кирадиган, дастурхоним ёнига бориб, Менга хизмат қиладиган ўшалардир. Улар Менинг талабларимни бажаришлари шарт. 17Улар Маъбаднинг ички ҳовлисига кирганларида эгниларига зиғир матосидан тикилган либосларни кийиб олишсин. Маъбад ичкарисида ёки ички ҳовлида хизмат қилганларида устиларида биронта жунли кийим бўлмасин. 18Бошларига зиғир салла ўраб, ичларидан зиғир иштон кийиб олишсин. Терлатадиган бирорта кийим кийишмасин. 19Ташқи ҳовлига, халойиқ олдига чиқишларидан олдин хизмат вақтида кийган кийимларини ечиб, муқаддас ҳужраларда қолдиришсин. Устиларига бошқа кийимларни кийиб олишсин, токи муқаддас кийимларда халойиқ олдига чиқиб, одамларга шикаст етказишмасин. 20Руҳонийлар сочларини ўз вақтида калталатиб туришсин. Соч қирдириш ва соч ўстириш уларга ман этилган. 21Ички ҳовлига киришларидан олдин шароб ичишмасин. 22Бева ёки эридан ажрашган аёлга уйланишмасин. Ўз никоҳига фақат Исроил халқидан бўлган бокира қизни ёки бошқа руҳонийнинг бевасини олишсин. 23Халқимга муқаддас ва оддий нарсанинг фарқини, ҳалол билан ҳаромнинг фарқини ўргатишсин. 24Халқимга қози бўлишсин, арзларни қонунларимга мувофиқ ҳал этишсин. Мен тайин этган байрамларга оид қонун ва фармонларимга риоя қилишсин. Шаббат кунини муқаддас сақлашсин. 25Марҳумга яқинлашиб булғанмасин. Вафот этган одам руҳонийнинг отаси, онаси, фарзанди, ака–укаси ёки турмуш қурмаган опа–синглиси бўлсагина, руҳоний марҳумга яқинлашиб, булғаниши мумкин. 26Бундай ҳолларда у покланиш маросимини адо этиши шарт. Етти кундан кейин 27Маъбаднинг ички ҳовлисига кириб, покланиш қурбонлигини келтирсин. Шундан кейингина у Маъбадда яна хизмат қила олади”, деб айтмоқда Эгамиз Раббий.
28“Руҳонийларга Исроил халқи орасидан ҳеч қандай улуш берилмасин. Уларнинг мулки ҳам, улуши ҳам Менман. 29Дон назри, гуноҳ ва айб қурбонликлари уларнинг ризқидир. Исроил халқи Менга атаган ҳар бир нарса руҳонийларга тегишли бўлсин. 30Илк ҳосилнинг ва ҳамма назрларнинг энг яхшиси руҳонийларники бўлсин. Хамирнинг биринчи зуваласидан ёпилган нонни руҳонийларга назр қилиб беринглар, шунда Худонинг баракаси хонадонингиздан аримайди. 31Ҳаром ўлган ёки ёввойи ҳайвон ғажиган жониворнинг гўштини тановул қилиш руҳонийларга тақиқланган.

 

45–БОБ

 

Эгамизнинг Исроилдаги улуши

 

1Исроил қабилаларига ерни бўлиб бераётганингизда, Эгамизга тегишли қисмини ҳам ажратиб қўйинглар. Эгамизга ажратилган ҳудуднинг узунлиги 25.000 тирсак, эни 20.000 тирсак бўлсин. Бутун ҳудуд табаррук ҳисоблансин. 2Ҳудуднинг 500 тирсакка 500 тирсак бўлган тўртбурчак ери Маъбад учун ажратилади. Унинг атрофи 50 тирсак масофада очиқ жой бўлади.
3-4Табаррук ҳудуднинг ярми руҳонийларники бўлади. Узунлиги 25.000 тирсак, эни 10.000 тирсак бўлган ҳудуднинг бу қисмида руҳонийларнинг уйлари ва Маъбад жойлашади. Бу энг муқаддас жой бўлади.
5Табаррук ҳудуднинг иккинчи ярми Маъбаддаги юмушларни бажараётган левиларга қарашли бўлади. Улар яшайдиган шаҳарлар шу ерда жойлашади.
6Табаррук ҳудуднинг ёнига узунлиги 25.000 тирсак, эни 5.000 тирсак бўлган жойни қўшинглар. Бу ерда шаҳар жойлашади. Исроил халқидан бўлган ҳар қандай одам келиб, бу шаҳарда яшаса бўлади.

 

Ҳукмдорнинг ерлари

 

7Тахтда ўтирган ҳукмдорга алоҳида ер берилсин. Унга бериладиган ернинг бир қисми табаррук ҳудуднинг ғарбий чегарасидан Ўрта ер денгизигача чўзилсин. Иккинчи қисми табаррук ҳудуднинг шарқий чегарасидан Иордан дарёсигача чўзилсин. Демак, ҳукмдорга қарашли ернинг узунлиги Исроил қабилаларига ажратилган ернинг узунлиги билан бир хил бўлади. 8Бу ҳукмдорнинг улушидир. Бундан буён ҳукмдорлар халқимга зулм ўтказмайдилар, Исроил қабилалари ўз ерларига ўзлари эгалик қиладилар.

 

Ҳукмдорга оид қоидалар

 

9Эгамиз Раббий шундай демоқда: “Эй Исроил ҳукмдорлари, зўравонлигу зулмингизни бас қилинг! Адолату тўғрилик ила иш тутинг. Халқимни ўз еридан маҳрум қилманг.” Эгамиз Раббийнинг каломи шудир.
10“Доим тўғри ўлчовни ва тўғри тарозини ишлатинг: 11Сочилувчан қуруқ нарсаларни ўлчаш учун тоғорани ишлатинг, суюқ нарсаларни ўлчаш учун кўзани ишлатинг. Тоғора ва кўзанинг ҳажми бир хил бўлсин. Тоғора ҳам, кўза ҳам хўмрнинг ўндан бир қисмини сиғдирсин. 12Оғирлик бирлиги сифатида кумуш шақални ишлатинг. Бир шақал йигирма герага, олтмиш шақал бир минага тўғри келсин.
13Ҳукмдорга қуйидаги миқдорда солиқ тўлансин:

 

Буғдой ҳосилининг олтмишдан бир қисми,
Арпа ҳосилинининг олтмишдан бир қисми,
14Зайтун мойининг бир фоизи (Зайтунмойини кўзаларда ўлчанглар. Ўнта кўза — бир хўмрга ёки бир корга тўғри келади),
15Сурувдаги икки юзта қўйдан бири.

 

Булар дон назри, қуйдириладиган ва тинчлик қурбонликлари сифатида халқни гуноҳларидан поклаш учун келтирилади, — деб айтмоқда Эгамиз Раббий. — 16Бутун Исроил халқи бу назрларни ҳукмдорга бериши лозим. 17Ҳукмдор янги ой шодиёнасида, Шаббат ва бошқа байрамларда келтириладиган қурбонликлару назрлар учун ҳайвонларни, дон ва шаробни таъминлаб бериши шарт. Исроил халқини гуноҳларидан поклаш учун келтириладиган гуноҳ, тинчлик ва куйдириладиган қурбонликлар ҳамда дон назри учун ҳукмдор масъулдир.”

 

Байрамлар

 

18Эгамиз Раббий шундай демоқда: “Биринчи ойнинг биринчи кунида, нуқсонсиз бир буқани қурбонлик қилиб, Маъбадни покла. 19Руҳоний бу гуноҳ қурбонлигининг қонидан олиб, Маъбад эшикларининг кесакисига, қурбонгоҳнинг тўрт бурчагига ва ички ҳовли дарвозаларининг ёндорларига суртсин. 20Биринчи ойнинг еттинчи куни ҳам худди шундай қилсин ва шу йўл билан халқнинг билмай қилган гуноҳларини ювсин. Шунда Маъбад пок бўлади.
21Биринчи ойнинг ўн тўртинчи кунидан бошлаб Фисиҳ зиёфати ва етти кун давомида Хамиртурушсиз нон байрамини нишонланглар. Ўша вақт давомида хамиртурушсиз нонлар енглар. 22Байрамнинг биринчи кунида ҳукмдор ўзининг ва бутун халқнинг гуноҳлари учун бир буқани гуноҳ қурбонлиги қилиб, олиб келсин. 23У байрамнинг етти куни давомида Эгамизга куйдириладиган қурбонлик учун ҳар куни еттитадан буқа ва еттитадан нуқсонсиз қўчқор етказиб берсин. Бундан ташқари, ҳар куни гуноҳ қурбонлиги учун биттадан така берсин. 24Қурбонлик қилинадиган ҳар бир буқа ва ҳар бир қўчқор билан бирга бир тоғора дон ва саккиз коса зайтун мойини берсин.
25Еттинчи ойнинг ўн бешинчи кунида бошланадиган Чайла байрами учун ҳам, етти кун давомида келтириладиган гуноҳ қурбонликлари, куйдириладиган қурбонликлар, дон ва зайтун назрларини етказиб турсин.

 

46–БОБ

 

Ҳукмдор ва байрамларга оид қонунлар

 

1Эгамиз Раббий шундай демоқда: “Ички ҳовлининг шарқий дарвозаси ҳафтанинг олти куни давомида ёпиқ турсин, Шаббат куни ва янги ой шодиёнаси куни очилсин. 2Ҳукмдор ташқи ҳовлидан бу дарвоза биносининг даҳлизига кириб, даҳлизнинг эшигида турсин. Руҳоний куйдириладиган ва тинчлик қурбонликларини келтираётганда ҳукмдор даҳлиз остонасида туриб, Худога сажда қилсин. Сўнг келган йўли билан чиқиб кетсин. Дарвоза кечгача очиқ турсин. 3Ҳар Шаббат ва янги ой шодиёнаси куни Исроил халқи бу дарвоза олдида туриб, Эгангизга сажда қилсин. 4Ҳар Шаббат куни ҳукмдор куйдириладиган қурбонлик учун олтита нуқсонсиз қўзини ва битта нуқсонсиз қўчқорни Эгангизга атаб, олиб келсин. 5Қўчқор билан бирга бир тоғора донни назр қилсин. Қурбонлик қилинадиган ҳар бир қўзи билан бирга хоҳлаган миқдорда дон назр қилсин. Ҳар бир тоғора дон билан бирга саккиз коса зайтун мойини назр қилсин. 6Янги ой шодиёнаси куни битта нуқсонсиз бузоқ, олтита нуқсонсиз қўзини ва битта нуқсонсиз қўчқорни олиб келсин. 7Менга аталган ҳар бир бузоқ ва қўчқор билан бирга бир тоғорадан дон назр қилсин. Қўзилар билан бирга эса хоҳлаган миқдорда дон назр қилсин. Ҳар бир тоғора дон билан бирга саккиз коса зайтунмойини назр қилсин. 8Ҳукмдор ичкарига кирганда, дарвоза биносининг даҳлизи орқали кирсин ва яна ўша йўл билан қайтиб чиқсин.
9Белгиланган байрамларда одамлар Эгангизга сажда қилгани келадилар. Шунда улар бир дарвозадан кириб, қаршисидаги дарвозадан чиқиб кетишлари шарт. Маъбад ҳовлисига шимолий дарвозадан кирганлар жанубий дарвоза орқали чиқишсин. Жанубий дарвозадан кирганлар шимолий дарвозадан чиқишсин. 10Ҳукмдор халқ билан бирга кириб, халқ билан бирга чиқиб кетсин.
11Шундай қилиб, байрамларда ва белгиланган тантаналарда қурбонлик қилинадиган ҳар бир бузоқ ва қўчқор билан бирга бир тоғорадан дон назр қилинади. Қурбонлик қилинадиган қўзилар билан бирга хоҳлаган миқдорда дон назр қилиниши мумкин. Ҳар бир тоғора дон билан бирга саккиз коса зайтун мойи назр қилинади. 12Ҳукмдор кўнгилдан чиқариб берадиган тинчлик ёки куйдириладиган қурбонликни келтирмоқчи бўлганда, унинг учун ички ҳовлининг шарқий дарвозаси очилсин. У бу қурбонликларини Шаббат кунида келтирадиган қурбонликларга ўхшаб тақдим қилсин, дарвоза биносидан чиқиб кетганидан сўнг дарвоза бекитилсин.

 

Кундалик назрлар

 

13Ҳар куни эрталаб нуқсонсиз бир ёшли қўзини Эгангизга қурбонлик қилиб, куйдиринглар. 14Бу билан бирга ҳар куни эрталаб дон назрини келтиринглар. Дон назри қуйидагилардан иборат бўлсин: олти коса сифатли ун ва бу унни намлаш учун уч коса зайтун мойи. Кундалик қурбонлик ва назрларга оид бу қоидага доимий равишда риоя қилинглар. 15Хуллас, ҳар куни эрталаб Эгангизга қўзини, донни ва зайтун мойини куйдириладиган қурбонлик қилиш учун олиб келинглар. Бу сизлар учун абадий қоида бўлсин.”

 

Ҳукмдорнинг ерларига оид қонунлар

 

16ЭгамизРаббий шундай демоқда: “Агар ҳукмдор бирор ўғлига ерини совға қилса, совға қилинган ер ўша ўғлининг абадий мероси бўлиб қолади. 17Борди–ю, ҳукмдор ерини бирор хизматкорига совға қилса, хизматкор совға қилинган ерга Қутлуғ йилигача эгалик қила олади. Қутлуғ йилида ер ҳукмдорга қайтади. Ҳукмдор ерларини фақатгина ўз ўғилларига мерос қилиб бериши мумкин. 18Бошқа одамларнинг ерларини тортиб олиш унга тақиқланади. У ўғилларига фақат ўзининг қарамоғида бўлган ерлардан мерос берсин, халқимни ўз еридан маҳрум қилмасин.

 

Маъбад ошхонаси

 

19Сўнг одам мени дарвоза ёнидаги йўл орқали, шимол томондаги руҳонийларнинг муқаддас хоналари олдига бошлаб борди. Ўша ердан у менга ғарбдаги, энг четдаги бир жойни кўрсатиб, 20деди: “Анави — ошхона. Руҳонийлар бу ерда айб ва гуноҳ қурбонликларининг гўштини қайнатадилар, назр қилинган доннинг унидан нон ёпадилар. Бу муқаддас назрларни ташқи ҳовлига олиб чиқмаслик учун ва шу орқали одамларга шикаст етказмаслик учун ошхона айнан шу ерда жойлашган.”
21Сўнг у мени яна ташқи ҳовлига олиб чиқиб, ҳовлининг тўртта бурчагида жойлашган ошхоналарни кўрсатди. 22Усти очиқ бу тўрттала ошхона бир хил: узунлиги 40 тирсак, эни 30 тирсак эди. 23Ошхона деворлари бўйлаб ўчоқлар қурилган эди. 24Одам менга шундай деди: “Бу ошхоналар Маъбадда хизмат қиладиганлар учун мўлжалланган. Улар бу ерда одамлар келтирган қурбонликларни қайнатадилар.”

 

47–БОБ

 

Маъбаддан оқиб чиққан ирмоқ

 

1Ўша одам мени Маъбаднинг эшиги ёнига олиб борди. Қарасам, Маъбад остонасидан бир ирмоқ оқиб чиқаётган экан. Остонанинг жануб томонидан чиққан бу ирмоқ қурбонгоҳнинг жанубидан ўтиб, шарққа оқаётган эди. 2Сўнг ўша одам мени шимолий дарвоза орқали ташқарига олиб чиқди. Биз айланиб, Маъбаднинг шарқий дарвозаси ёнига бордик. Ирмоқ шарқий дарвозанинг жануб томонидан жилдираб оқиб чиқаётган эди.
3Ўша одам қўлидаги арқон билан шарқ томонга оқаётган бу ирмоқнинг узунлигини ўлчай бошлади. У 1.000 тирсак ўлчаб бўлганидан сўнг, ирмоқдан кечиб ўтишимни буюрди. Ўша ердаги сув тўпиғимгача келар эди. 4Сўнг яна 1.000 тирсак ўлчаб, ирмоқдан кечиб ўтишимни буюрди. Бу сафар сув тиззамгача чиққан эди. Кейинги 1.000 тирсак масофадан сўнг сув белимгача чиқди. 5Сўнг у одам яна 1.000 тирсак ўлчади, бу ерда ирмоқ ўтиб бўлмайдиган бир дарёга айланган эди. У шу қадар чуқур эдики, уни фақат сузиб ўтса бўлар эди. 6Шунда у одам менга: “Эй инсон, кўрган бу нарсани доим ёдингда тут”, — деди–да, мени қирғоққа бошлаб кетди.
7Қирғоққа чиққанимиздан сўнг, мен дарёнинг икки томонида ўсаётган жуда кўп дарахтларни кўрдим. 8Одам менга деди: “Бу дарё саҳро орқали Иордан водийсига оқиб, Ўлик денгизга қуйилади. Шунда Ўлик денгизнинг шўр сувлари ширин бўлади. 9Дарё оқиб борган ҳамма жойда судралувчилар яшайди, балиқлар тўлиб–тошади. Ширин бўлган бу сувлар оқиб ўтган ҳамма жойда ҳаёт бошланади. 10Одамлар Ўлик денгизнинг қирғоқларида туриб балиқ тутишади, Эн–Кайдидан Эн–Эхлайимгача бўлган жойда тўрларини қуритишади. Ўрта ер денгизидаги каби балиқларнинг тури кўп бўлади. 11Бироқ ботқоқликлар билан халқобларнинг сувлари янгиланмайди. Улар туз манбаи бўлиб қолади. 12Дарёнинг икки томонида турли хил мевали дарахтлар ўсади. Улар ҳар ойда янги мевалар тугади, барглари ҳеч қачон сўлимайди. Маъбаддан чиққан сув уларни суғоргани учун улар ҳеч қачон ҳосилдан қолмайди. Уларнинг мевалари озуқа бўлади, барглари шифо келтиради.

 

Юртнинг чегаралари

 

13Эгамиз Раббий шундай демоқда: “Юртни Исроилнинг ўн икки қабиласига бўлиб бераётганингизда қуйидаги кўрсатмаларга риоя қилинглар: Юсуф қабиласига икки улуш ер берилсин. 14Мен ота–боболарингизга онт ичиб, ваъда қилган бу ерни қабилалар орасида тенг бўлинглар. Бу ер сизнинг мулкингиз бўлади.
15Шимолий чегарангиз Ўрта ер денгизидан бошланиб, шарққа Хетлон шаҳри томон боради, сўнг Лево–Хомат орқали ўтиб, Задод шаҳригача давом этади. 16Кейин Дамашқ ва Хомат оралиғидаги Барўтах ва Сиврайим шаҳарларигача бориб, Хаврон чегарасидаги Хазер–Хатиконгача чўзилади. 17Шундай қилиб, шимолий чегарангиз Ўрта ер денгизидан шарқдаги Хазор–Энан шаҳригача боради. Хазор–Энан шаҳри жанубдаги Дамашқ ва шимолдаги Хомат ҳудудлари орасида жойлашган.
18Шарқий чегара Хаврон ва Дамашқ ҳудудлари орасида бошланиб, Исроил ва Гилад ерлари ўртасидан оққиб ўтган Иордан дарёси бўйлаб боради. Ўлик денгиздан ҳам ўтиб, жанубдаги Тамар шаҳригача етиб боради. Мана шу шарқий чегарадир.
19Жанубий чегара Тамар шаҳрида бошланиб, Кадешдаги Марива сувларигача боради, кейин Миср сойлиги бўйлаб бориб, Ўрта ер денгизигача етади. Бу жанубий чегарадир.
20Ўрта ер денгизининг қирғоғи ғарбий чегарани ташкил қилиб, Лево–Хоматнинг ғарбдаги шимолий чегара бошланган жойгача боради.
21Бу ерларни Исроил қабилаларига бўлиб беринглар. 22Уни қуръа бўйича мерос қилиб олинглар. Болалари Исроилда туғилган орангиздаги мусофирларга ҳам ерингиздан улуш беринглар. Уларни Исроилнинг маҳаллий аҳолиси деб билинглар. Уларга ўзингиз қатори Исроил қабилалари орасидан ерни мулк қилиб беринглар. 23Улар қайси қабила орасида яшашса, ўша қабила ҳудудидан ер олишсин”, деб айтмоқда Эгангиз Раббий.

 

48–БОБ

 

Ер қабилалар орасида бўлинади

 

1Қуйида Исроил қабилаларининг номлари ва уларнинг улуш қилиб олган ерлари қайд этилган. Дан қабиласининг ҳудуди Исроил юртининг шимолида жойлашган. Унинг чегараси Хетлон йўли бўйлаб Лево–Хоматга, сўнг Хазор–Энанга боради. Хазор–Энан шаҳри жанубдаги Дамашқ ва шимолдаги Хомат ҳудудлари орасида жойлашган. Дан қабиласининг ҳудуди Исроил юртининг ғарбий чегарасидан шарқий чегарасигача чўзилади. 2Дан ҳудудидан жанубда Ашер қабиласи жойлашади, унинг ҳудуди ҳам Исроил юртининг ғарбий чегарасидан шарқий чегарасигача чўзилади. 3Ашер ҳудудидан жанубда Нафтали қабиласи жойлашади, уларнинг ҳудуди ҳам ғарбдан шарққача чўзилади. 4-7Нафталидан жанубда Манаше қабиласи, Манашедан жанубда Эфрайим, сўнг Рубен, сўнг Яҳудо қабилалари жойлашади. Ҳамма қабилаларнинг ҳудудлари Исроил юртининг ғарбий чегарасидан шарқий чегарасигача чўзилади.

 

Махсус ажратилган ер

 

8Яҳудо ҳудудидан жанубда махсус ажратилган ер бўлади. Бу ернинг узунлиги ҳар бир қабилага ажратилган ернинг узунлиги билан тенг, Исроил юртининг ғарбий чегарасидан шарқий чегарасигача бўлади. Эни эса 25.000 тирсак бўлади. Бу махсус ажратилган ернинг ўртасида Маъбад жойлашади. 9Менга ажратилган бу ҳудуднинг узунлиги 25.000 тирсак, эни 20.000 тирсак бўлади. 10Мен, Эгангиз, муқаддас еримнинг ярмини руҳонийларга бераман. Уларга ажратилган ернинг шимол томонидаги узунлиги 25.000 тирсак, ғарб томондаги эни 10.000 тирсак, шарқ томондаги эни 10.000 тирсак ва жануб томондаги узунлиги 25.000 тирсак бўлади. Руҳонийларга ажратилган ернинг марказида Менинг Маъбадим жойлашади. 11Бу ер фақат Зодўх авлодидан тайинланган руҳонийларга тегишли бўлади, чунки улар Менинг талабларимни бажардилар. Исроил халқи ва бошқа левилар Мендан юз ўгирганларида улар Мендан юз ўгирмадилар. 12Менга ажратилган ҳудуднинг энг муқаддас жойи руҳонийларнинг махсус улуши бўлади. Руҳонийларнинг бу ери левиларнинг ерларига туташган бўлади. 13Мен муқаддас еримнинг иккинчи ярмини левиларга бераман. Уларга берадиган ернинг узунлиги 25.000 тирсак, эни 10.000 тирсак бўлади. Руҳоний ва левиларга берадиган ернинг умумий узунлиги 25.000 тирсак, эни 20.000 тирсак бўлади. 14Бу ерни сотиш, айирбошлаш ёки бировнинг номига ўтказиш қатъиян ман этилади. Ахир, бу ер Меники, у муқаддасдир.
15Менга ажратилган ердан жанубда шаҳарга қарашли ерлар бўлади. Узунлиги 25.000 тирсак, эни 5.000 тирсак бўлган бу ерларда одамларнинг уйлари ва яйловлари бўлади. Шаҳар ўша ернинг марказида жойлашади. 16Шаҳарнинг эни ва узунлиги бир хил 4.500 тирсак бўлади. 17Шаҳар ҳар томондан эни 250 тирсак бўлган яйловлар билан ўралган бўлади. 18Шаҳардан ортиб қолган ғарбдаги ва шарқдаги 10.000 тирсакка 5.000 тирсак бўлган ер далалар учун мўлжалланган. У ерда шаҳардаги ишчилар учун озуқа етиштирилади. 19Шаҳарда яшайдиган ҳар қандай одам, қайси қабиладан бўлмасин, ўша далаларга экин экиши мумкин. 20Демак, махсус ажратилган ер тўртбурчак шаклда, ҳар бир томони 25.000 тирсак узунликда бўлади. Бу ер муқаддас ерларни ва шаҳар қарамоғидаги ерларни ўз ичига олади.
21Махсус ажратилган ернинг ғарб ва шарқ томонидаги ортган ерлар Исроил ҳукмдорига қарашли бўлади. Ҳукмдорнинг шарқдаги ерлари Иордан дарёсига, ғарбдаги ерлари Ўрта ер денгизига бориб тақалади. Ғарбдаги ернинг ҳам, шарқдаги ернинг ҳам узунлиги 25.000 тирсак бўлади. Уларнинг ўртасида Менинг муқаддас улушим, Маъбадим, 22Левиларнинг улуши ва Қуддус шаҳри жойлашади. Ҳукмдорнинг ерлари шимолда Яҳудо қабиласининг ерларига, жанубда Бенямин қабиласининг ерларига чегарадош бўлади.

 

Жанубдаги қабилаларнинг ерлари

 

23Қолган қабилаларга қуйидаги ерлар улуш қилиб берилади: махсус ажратилган ердан жанубда Бенямин қабиласининг ҳудуди бўлиб, Исроил юртининг шарқий чегарасидан ғарбий чегарасигача чўзилади. 24Бенямин ҳудудидан жанубда Шимўн қабиласининг ҳудуди бўлиб, юртнинг шарқий чегарасидан ғарбий чегарасигача чўзилади. 25Шимўн ҳудудидан жанубда Иссахор қабиласининг ҳудуди бўлиб, шарқий чегарадан ғарбий чегарагача чўзилади. 26Иссахор ҳудудидан жанубда Забулун қабиласининг ҳудуди бўлиб, шарқий чегарадан ғарбий чегарагача чўзилади. 27Забулун ҳудудидан жанубда Гад қабиласининг ҳудуди бўлиб, шарқий чегарадан ғарбий чегарагача чўзилади.
28Гад ҳудудининг жанубий чегараси Тамар шаҳридан то Кадешдаги Марива сувларигача боради, кейин Миср сойлиги бўйлаб ўтиб, Ўрта ер денгизигача етади. 29Шундай қилиб, Исроил юрти ўн икки қабилага бўлиб берилади, олган ерлари уларнинг улуши бўлади”, деб айтмоқда Эгамиз Раббий.

 

Қуддус дарвозалари

 

30Шаҳарнинг дарвозалари қуйидагича бўлсин: шаҳарнинг шимолий девори 4.500 тирсак узунликда бўлиб, 31унинг учта дарвозаси бўлади. Шаҳар дарвозаларига Исроил қабилаларининг номлари берилади. Бу томондаги дарвозаларнинг номлари Рубен, Яҳудо ва Леви бўлади. 32Шарқий деворнинг узунлиги ҳам 4.500 тирсак бўлади, унинг учта дарвозаси Юсуф, Бенямин ва Дан қабилалари номлари билан номланади. 33Жанубий деворнинг узунлиги ҳам 4.500 тирсак бўлади, унинг учта дарвозаси Шимўн, Иссахор ва Забулун, деб номланади. 34Ғарбий деворнинг узунлиги ҳам 4.500 тирсак бўлади, унинг учта дарвозаси Гад, Ошер ва Нафтали деб номланади. 35Шаҳарни ўраб турган деворнинг умумий узунлиги 18.000 тирсак бўлади. Ўша вақтдан бошлаб шаҳарнинг номи “Эгамиз шу ердадир” бўлади.

 

 

ДОНИЁР

Кириш

 

Эрамиздан аввалги 586 йилда Бобил қўшинлари Қуддус шаҳрини забт этишади. Ўша давр мобайнида Дониёр исмли бир йигитча бошқа асирлар қатори Бобилга сургун қилинади. Мазкур китобнинг биринчи қисмида (1-6–боблар) Дониёр ва унинг уч дўсти Бобил ҳукуматида юксак обрў–эътиборга эга бўлганлари ҳақида ҳикоя қилинади. Уларнинг ҳаёти бир неча марта хавф остида бўлади, шунга қарамай, улар Эгамизга охиргача содиқ қолишади. Бобил шоҳлиги Мидия–Форс шоҳлигига мағлуб бўлганидан сўнг, Дониёрнинг янги ҳукуматга хизмат қилиши ҳам китобнинг ўша қисмида баён қилинган.
Китобнинг иккинчи қисми (7-12–боблар) Дониёрга келган ваҳийлардан ва фаришта унга айтган ваҳий таъбирларидан ташкил топган.
Китобнинг асосий моҳияти қуйидагилардан иборат: одамзоднинг ҳаётидан ўрин олган барча ҳодисалар Худонинг иродаси билан содир бўлади. Худо шоҳликларни қудратли қилиб, вақти келганда, уларни мағлуб қилади. Унга содиқ бўлган ҳар бир одамга Худо ғамхўрлик қилади. Вақти келиб, У Ўз халқига ғалаба келтиради ва бутун дунёда адолат ўрнатади. Қуйидаги оятларда Дониёр келажакдаги ғалабалар ҳақида сўз юритади: “Тунда келган ўша ваҳийда мен осмон булутларида келаётган инсон қиёфасидаги биттасини кўрдим. У Азалий Нуроний олдига келди. Унга ҳукмронлик, улуғворлик ва шоҳлик берилди. Барча халқлар, элатлар ва уруғлар унга бўйсунишди. Унинг ҳукмронлиги битмас–туганмас, абадий ҳукмронликдир. Унинг шоҳлиги ҳеч қачон бузилмасдир.” (7:13-14)

 

1–БОБ

 

Дониёр ва дўстларининг бошидан ўтган воқеалар (1:1-6:28)

 

Ўспиринлар шоҳ Навухадназар саройида

 

1Яҳудо шоҳи Ёҳайиқим ҳукмронлигининг учинчи йилида[1]Бобил шоҳи Навухадназар Қуддусга қўшин тортиб келиб, шаҳарни қамал қилди. 2Раббийнинг иродаси билан Навухадназар Яҳудо шоҳи Ёҳайиқимни асирликка олиб, Худонинг уйидаги айрим идишларни олиб чиқди. Навухадназар ўлжаларни Бобил[2] юртига олиб бориб, идишларни ўз худосининг уйидаги хазинага жойлаштирди.
3У саройнинг бош мулозими[3] Ашнапазга шундай буйруқ берган эди: “Исроил халқидан олинган асирлардан шоҳ ва зодагонларнинг оилаларига мансуб бўлган 4ёш, жисмонан соғлом, хушқомат, зеҳни ўткир, қобилиятли, фаросатли ва шоҳнинг саройида хизмат қилишга лаёқатли йигитларни олиб кел. Сен уларга бобил тили[4] ва адабиётини ўргатишинг керак. 5Ҳар кунги егулик билан шароб уларга менинг дастурхонимдан берилсин. Улар уч йил таълим олишгач, менинг ҳузуримда ҳозир бўлишлари лозим.”
6Танланганларнинг орасида Яҳудо қабиласидан бўлган Дониёр, Ханониё, Мишаил ва Озариё исмли ўспиринлар бор эди. 7Бош мулозим уларнинг исмларини ўзгартириб, Дониёрни Белташазар, Ханониёни Шадрах, Мишаилни Мешах, Озариёни эса Абеднаху деб атади.
8Дониёр шоҳона егулик ва шаробдан булғанишни хоҳламади[5]. У бу таомлардан воз кечмоқни аҳд қилиб, бош мулозимдан бунинг учун ижозат сўради. 9Худонинг иродаси билан Дониёр бош мулозимнинг мурувватию илтифотига сазовор бўлган эди. 10Аммо бош мулозим Дониёрнинг таклифини эшитиб лол қолди ва деди: “Йўқ, егулик билан ичимликларни сизларга[6] шоҳ ҳазратларининг ўзлари белгилаганлар. Ҳазратимнинг буйруқларидан бош тортишдан қўрқаман. Борди–ю, кўринишларинг тенгдошларингникидан ёмонроқ бўлса, жонимни хавф остига қўйган бўласизлар.”
11Кейин Дониёр бу масала хусусида бош мулозим тайинлаган соқчи билан гаплашди, чунки бу соқчи Дониёр ва унинг уч оғайниси учун масъул бир одам эди. У соқчига шундай деди: 12“Илтимос, қулларингизни ўн кун давомида синаб кўринг. Бизга егани сабзавот, ичгани сув беринг. 13Кейин эса бизни шоҳона егуликни еган йигитлар билан солиштириб кўринг, сўнг билганингизни қилаверинг.”
14Соқчи рози бўлиб, уларни ўн кун давомида сабзавотлар билан боқди. 15Ўн кун ўтгач, уларнинг қадлари тўлишиб, шоҳона егулик еган бошқа йигитлардан анча кўркам бўлди. 16Шундай қилиб, соқчи уларнинг шоҳона егуликлари ва шаробини ўзига олиб қолиб, уларга фақат сабзавотлар берадиган бўлди.
17Худо бу тўртта йигитга адабиёт ва фалсафанинг ҳар соҳасини фаҳмламоқ учун билим ва истеъдод берган эди. Бундан ташқари, Дониёр турли хил ваҳий ва тушларни таъбирлаш қобилиятига эга эди.
18Шоҳ белгилаган муддат тугагач, бош мулозим ҳамма йигитларни Навухадназар ҳузурига олиб борди. 19Шоҳ уларнинг ҳар бири билан суҳбатлашди. Улар орасида ҳеч ким Дониёр, Ханониё, Мишаил ва Озариёга тенг келмас эди. Шунинг учун шоҳ уларни ўз саройида олиб қолди. 20Шоҳ қандай савол бермасин ва қандай жумбоқни ечишни сўрамасин, уларнинг билими ва донолиги бутун шоҳликдаги фолбину мунажжимларникидан ўн баробар зиёда эди. 21Дониёр саройда шоҳ Куруш ҳукмронлигининг биринчи йилигача[7] хизмат қилди.

 

2–БОБ

 

Навухадназарнинг туши

 

1Навухадназар ҳукмронлигининг иккинчи йилида[8] бир туш кўрди. Туши уни шу қадар безовта қилиб юбордики, кўзига бошқа уйқу келмади. 2Шоҳ тушининг таъбирини билиш учун қўли остидаги барча фолбин, мунажжим, сеҳргар ва афсунгарларни[9] чақиртирди. Улар шоҳ ҳузурида ҳозир бўлганларида, 3шоҳ уларга шундай деди:
— Мен ғалати бир туш кўрдим. Юрагимга ғулғула солган бу тушнинг таъбирини билмоқчиман.
4Улар шоҳга орамий тилида дедилар[10]:
— Шоҳ ҳазратларининг умри боқий бўлсин! Тушингизни айтиб беринг, каминаларингиз уни таъбирлаб берадилар.
5— Билиб қўйинглар, — деди уларга шоҳ. — Агар менга туш ва унинг таъбирини айтиб бермасангиз, мен сизларни жазолаб, таналарингизни бўлак–бўлак қилдираман, уйларингизни эса вайрон қилиб, бир уюм тошга айлантираман. 6Борди–ю, тушимни айтиб, уни таъбирлаб берсангиз, сизларга инъому мукофотлар бериб, иззат–икром кўрсатаман. Қани, энди менга кўрган тушимни ва унинг таъбирини айтиб беринглар!
7Улар шоҳга иккинчи марта дедилар:
— Шоҳ ҳазратлари аввал тушларини айтсинлар, каминаларингиз уни таъбирлашга тайёрдирлар.
8— Сизлар қарорим қатъий эканини кўриб, вақтни чўзмоқчисизлар, — деди шоҳ. — Буни аниқ билиб турибман. 9Агар тушимни айтиб бермасангиз, ҳаммангизга жазо бир! Сизлар мени лақиллатиб, вазият ўзгаргунича вақтни чўзишга келишиб олгансизлар. Тушни менга айтиб беринглар, шунда уни таъбирлай олишингизни ҳам биламан.
10— Ер юзида шоҳнинг бу талабини қондирадиган биронта жон бормикан?! — дея ажабландилар улар. — Шуҳрати рўйи заминга ёйилган шоҳларнинг биронтаси ҳам бундай нарсани на фолбин, на мунажжим, на афсунгардан талаб қилган. 11Шоҳ ҳазратлари биздан имконсиз бир нарсани талаб қиляптилар. Буни шоҳга фоний бандалар дунёсидан йироқ яшайдиган худолардан бошқа ҳеч ким очиб беролмайди.
12Дарғазаб бўлган шоҳ: “Бобилдаги барча сарой маслаҳатчилари қатл қилинсин!” — дея фармон берди. 13Фармон эълон қилинди. Сарой маслаҳатчилари қатл қилиниш арафасида эди. Дониёр ва унинг ўртоқлари ҳам қатл қилинишлари керак эди.

 

Худо Дониёрга Навухадназар тушининг таъбирини очиб беради

 

14Шоҳ соқчиларининг бошлиғи Ориёх сарой маслаҳатчиларини қатл қилмоқ учун йўлга чиққанда, Дониёр унинг олдига бориб, эҳтиёткорлик билан мурожаат қилиб: 15“Эй, Ориёх ҳазратлари, нима боис шоҳ бундай шошилинч[11] фармон чиқардилар?” — деб сўради. Шунда Ориёх бўлиб ўтган воқеани унга бирма–бир сўзлаб берди. 16Дониёр шоша–пиша шоҳ қошига кириб, тушнинг таъбирини топмоқ учун ҳазратларидан муҳлат сўради. 17Сўнг уйга бориб, бўлиб ўтган воқеани шериклари Ханониё, Мишаил ва Озариёларга айтиб бериб, деди: 18“Сарой маслаҳатчилари билан бирга ҳалок бўлмаслигимиз учун, Самовий Худога илтижо қилинглар. У бизга раҳм қилиб, бу сирни очиб беришини сўранглар.”
19Ўша кеча Дониёрга бу сир ваҳий орқали ошкор бўлди ва Дониёр Самовий Худога ҳамду санолар айтди:

 

20“Худойимиз доно ва қудратлидир,
Асрлар оша Унинг номи улуғлансин!
21У замон ва даврларни ўзгартирар,
Шоҳларни тахтдан тушириб тахтга ўтқазар.
Донишмандларга донолик,
Оқилу фозилларга билим берар.
22Пинҳон сақланган сирларни очар,
Зулматда яширинган нарсаларни билар,
Ёруғлик Унинг даргоҳида маскан топар.
23Эй, ота–боболаримнинг Худоси,
Сенга шукрлар айтиб, мадҳлар куйлайман,
Зеро, донолигу қудратни менга берган Сенсан,
Истаган нарсамни менга очган Сенсан,
Шоҳ тушини бизга ошкор қилган Сенсан.”

 

Дониёр шоҳга туш билан унинг таъбирини айтади

 

24Дониёр сарой маслаҳатчиларини қатл қилиш учун шоҳ томонидан тайинланган Ориёхнинг олдига бориб:
— Ҳазратим, сарой маслаҳатчиларининг жонларига зинҳор қасд қилманг, — деди. — Мени дарҳол шоҳ ҳузурига олиб киринг, мен шоҳ ҳазратлари кўрган тушни таъбирлаб бераман.
25Ориёх зудлик билан Дониёрни шоҳ ҳузурига олиб кириб:
— Эй, олампаноҳ, каминангиз Яҳудо асирлари орасидан тушингизни таъбирлаб берадиган бир одамни топиб келди, — деди.
26Шоҳ Дониёрга юзланиб (Дониёрнинг бошқа исми Белташазар эди[12]):
— Сен менга кўрган тушимни ҳамда унинг таъбирини айтиб бера оласанми? — деди.
27Дониёр шоҳга шундай жавоб берди:
— Эй, ҳазрати олийлари, на сарой маслаҳатчиси, на мунажжим, на фолбин, на раммол[13] бунинг уддасидан чиқа олади. 28Лекин самода шу каби сирларни ошкор қила оладиган бир Худо бордир. У сизга, эй, шоҳ ҳазратлари, охиратда бўладиган нарсаларни аён қилмоқчи. Сиз тушингизда кўрган ваҳий қуйидагича эди:
29Эй, олампаноҳ, сиз ухлаб, келажак ҳақида бир туш кўрдингиз. Бу туш орқали сирларни ошкор қилувчи Худо сизга келажакда рўй берадиган нарсаларни аён қилди. 30Бу сирнинг менга очилганлиги эса донолигим бошқаларникидан зиёда бўлгани учун эмас, балки шоҳаншоҳим кўрган тушининг таъбирини билиб, унинг маъносини тушунишлари учундир.
31Эй, шоҳ ҳазратлари, тушингизда сиз баҳайбат бир ҳайкал кўрдингиз. Олдингизда турган ўша улкан ҳайкалнинг кўриниши ниҳоятда ярқироқ ва қўрқинчли эди. 32Ҳайкалнинг боши тоза олтиндан, кўкрак ва қўллари кумушдан, бели ва сонлари бронзадан, 33болдирлари темирдан, оёқларининг бир қисми лойдан, бир қисми темирдан эди. 34Унга қараб турганингизда, тоғдан ўз–ўзидан[14] узилган бир тош думалаб келиб ҳайкалнинг лой ва темирдан бўлган оёқларига урилди–да, уларни парча–парча қилди. 35Темир, лой, бронза, кумуш ва олтин парчаланиб, ёзги хирмонлардаги тўпондай бўлди. Шамол уларни учириб кетиб, ҳеч бир асар қолдирмади. Ҳайкалга урилган тош эса катта тоғ бўлиб, бутун ер юзини қоплади.
36Бу сиз кўрган туш эди. Энди эса шоҳ ҳазратлари тушининг таъбирини эшитсинлар. 37Эй, шоҳ ҳазратлари, сиз каби буюк ҳукмдорни дунё ҳали кўрмаган. Самовий Худо сизга салтанат, куч–қудрат ва шон–шуҳрат ато қилгандир. 38У сизга ерда яшовчи барча инсонларни, ҳатто даштдаги ёввойи ҳайвонлару осмонда учувчи қушларни тобе қилган, улар устидан ҳукмронлигингизни мустаҳкам ўрнатган. Тилла бош — Сизсиз. 39Аммо сиздан кейин жаҳон саҳнасига бошқа буюк бир шоҳлик чиқади. Бу шоҳлик сизникидан заифроқ бўлади. Сўнг ҳайкалнинг бронза бели ва сонлари билан ифодаланган учинчи шоҳлик ҳукмронлик қилади. 40Ундан кейин темирдай қаттиқ тўртинчи шоҳлик бўлади. Темир ҳамма нарсани синдириб йўқ қилганидай, ўша шоҳлик ҳам ундан олдинги шоҳликларни бузиб, йўқ қилади. 41Сиз ҳайкалнинг оёқлари ва оёқ бармоқлари бир қисми лойдан, бир қисми темирдан эканлигини кўрдингиз, бу бўлинган шоҳлик бўлади. Лой темир билан қорилгани учун бу шоҳликда бироз темирнинг кучи бўлади. 42Шоҳлик айрим жиҳатдан кучли, айрим жиҳатдан заиф бўлади. 43Темир билан лойнинг қоришмаси яна шундан далолат берадики, ўша замон ҳукмдорлари қуда–андачилик йўли билан шоҳликларини мустаҳкам қилмоқчи бўладилар, аммо темир лой билан қовушмагани каби, улар ҳам бир–бири билан қовуша олмайдилар. 44Ўша шоҳларнинг даврида Самовий Худо битмас–туганмас бир шоҳлик ўрнатади. Ҳеч ким уни енга олмайди. Бу шоҳлик бошқа барча шоҳликларни ер билан яксон қилиб, ўзи абадий туради. 45Тоғдан ўз–ўзидан думалаб тушиб, темир, бронза, лой, кумуш ва олтинни парчалаб ташлаган тош ўша шоҳликнинг ифодасидир. Буюк Худо сизга, эй, шоҳ ҳазратлари, келажакда содир бўладиган нарсаларни аён қилди. Сиз кўрган тушингиз ҳақиқатдан ҳам кароматли, таъбири эса рўй ростдир[15].

 

Шоҳ Дониёрни тақдирлайди

 

46Шоҳ Навухадназар мук тушиб Дониёрга сажда қилди. Сўнг одамларига Дониёр олдида назрлар келтириб, ҳушбўй тутатқилар тутатишни буюрди. 47Шоҳ Дониёрга деди:
— Чиндан ҳам сенинг Худойинг сирларни ошкор қилувчи энг буюк Худодир, У шоҳларнинг ҳақиқий Эгасидир, чунки бу сирни менга фақат сен ошкор қила олдинг!
48Шоҳ Дониёрни юқори мансабга кўтариб, кўпдан–кўп инъомлар тақдим қилди, уни Бобил вилоятининг ҳокими ва сарой маслаҳатчиларининг бошлиғи қилиб тайинлади. 49Дониёрнинг илтимосига биноан шоҳ Бобил вилоятининг бошқарувини Шадрах, Мешах ва Абеднахуга топширди. Дониёрнинг ўзи эса шоҳ саройида хизмат қилиб қолди.

 

3–БОБ

 

Навухадназар ҳамма одамларга олтин ҳайкалга сажда қилишни буюради

 

1Шоҳ Навухадназар соф олтиндан улкан бир ҳайкал ясаттирди. Баландлиги олтмиш тирсак, эни эса олти тирсак[16] бўлган бу ҳайкал Бобил вилоятидаги Дурах текислигида[17] ўрнатилди. 2Сўнг қўли остидаги барча ноиблар, ҳокимлар, беклар, аъёнлар, хазинабонлар, қозилар, маъмурлар ва вилоятларнинг амалдорларини чақиртириб, ўрнатган ҳайкалнинг очилишида қатнашишларини буюрди. 3Бу барча амалдорлар[18] шоҳ Навухадназар ўрнатган ҳайкалнинг очилишига йиғилганларида, 4жарчи баланд овозда шундай эълон қилди: “Эй, барча халқлар, элатлар ва уруғлар! 5Ҳозир созандаларимиз карнай, най, лира, чанг, арфа, доира[19] ва бошқа чолғу асбобларини чаладилар, сизлар эса мук тушиб шоҳ Навухадназар ўрнатган олтин ҳайкалга сажда қиласизлар. 6Кимки мук тушиб сажда қилмаса, ўша заҳотиёқ оловли чуқурликка ташланади.” 7Чолғу асбобларининг[20] садоларини эшитгач, барча халқлар, элатлар ва уруғлар мук тушиб, шоҳ Навухадназар ўрнатган ҳайкалга сажда қилдилар.

 

Дониёрнинг уч оғайниси итоатсизликда айбланади

 

8Яҳудийларни қоралаш ниятида юрган айрим Бобилликлар[21] учун қулай бир вазият туғилган эди. Бундай фурсатни бой бермаслик учун улар 9шоҳ Навухадназарга шундай дедилар: “Шоҳ ҳазратларининг умри боқий бўлсин! 10Эй, шоҳ ҳазратлари, сиз берган амрингизга биноан чолғу асбобларининг садоларини эшитган ҳар бир одам мук тушиб олтин ҳайкалга сажда қилиши керак эди, шундай эмасми? 11Сиз, амримга итоат қилмаган ҳар қандай киши оловли чуқурликка ташланади, деб айтган эдингиз. 12Аммо айрим яҳудийлар, хусусан сиз Бобил вилоятига ҳоким қилиб тайинлаган Шадрах, Мешах ва Абеднаху шоҳ ҳазратларининг амрига бўйсунмадилар. Бу одамлар худоларингизга сиғинмайдилар, улар ҳатто сиз ўрнатган олтин ҳайкалга сажда қилишни ҳам ўзларига эп кўрмадилар.”
13Бу хабардан ғазабланиб кетган Навухадназар Шадрах, Мешах ва Абеднахуни ўз ҳузурига келтиришни буюрди. Улар шоҳ ҳузурига келтирилганда, 14Навухадназар уларга деди:
— Шадрах, Мешах ва Абеднаху, сизлар менинг худоларимга сиғинмаганингиз ва мен ўрнатган олтин ҳайкалга сажда қилмаганингиз тўғрисида хабар топдим. 15Аммо мен сизларга лутф айлаб яна бир имконият бераман. Ҳозир чолғу асбобларининг садоларини эшитишингиз биланоқ, мук тушиб мен ўрнатган ҳайкалга сажда қиласизлар. Акс ҳолда ўша заҳотиёқ оловли чуқурликка ташланасизлар. Шунда сизларни менинг қўлимдан биронта худо ҳам қутқара олмайди!
16Шадрах, Мешах ва Абеднаху шоҳга шундай жавоб беришди:
— Эй, олампаноҳ, бу масалада биз ўзимизни оқламоқчи эмасмиз. 17Биз сиғинадиган Худо бизни оловли чуқурликдан ҳам, сизнинг қўлингиздан ҳам қутқаришга қодир. 18Аммо У бизни қутқармаган тақдирда ҳам, билиб қўйингки, эй, шоҳ ҳазратлари, биз ҳеч қачон худоларингизга сиғинмаймиз, сиз ўрнатган олтин ҳайкалга ҳам сажда қилмаймиз.

 

Дониёрнинг уч оғайниси ўлимга маҳкум қилинади

 

19Шадрах, Мешах ва Абеднахунинг бундай жавоби Навухадназарнинг қонини қайнатди. Унинг афти–башараси буришиб кетди. У оловни одатдагидан етти баробар қаттиқроқ ёндиришни буюрди. 20Сўнг лашкарларининг орасидаги энг кучли полвонларга Шадрах, Мешах ва Абеднахуни боғлаб, оловли чуқурликка ташлашни амр қилди. 21Полвонлар уларни боғлаб, устки кийими, иштони, бош кийими, хуллас, бутун уст–боши билан оловли чуқурликка ташладилар. 22Ғазабланган шоҳ қаттиқ олов ёндиришни буюргани учун, аланга авжига чиққан эди. Оловнинг тафти уч оғайнини чуқурликка ташлаётган полвонларни куйдириб юборди. 23Шадрах, Мешах ва Абеднаху эса боғланган ҳолда оловли чуқурликка йиқилдилар.
24Буни томоша қилиб турган шоҳ Навухадназар бирданига ўрнидан сапчиб турди–да, ҳайрат ичра маслаҳатчиларига:
— Биз чуқурликка учта боғланган одамни ташламаганмидик? — деб ҳайқириб юборди.
— Худди шундай, шоҳ ҳазратлари, — деб жавоб берди улар.
25— Во ажабо! Аланганинг ўртасида боғланмаган тўртта одам юрибди–ку, — деди шоҳ. — Уларнинг бирортасига ҳам зарар етмаган. Тўртинчи кимса худди илоҳий зотга[22] ўхшайди–я!

 

Учта йигит озод қилиниб, юқори лавозимга кўтарилади

 

26Навухадназар чуқурликнинг оғзига бориб:
— Шадрах, Мешах ва Абеднаху, эй, Худойи Таолонинг хизматкорлари, қани, чиқинглар! Олдимга келинглар! — деб бақирди.
Шадрах, Мешах ва Абеднаху аланга орасидан чиқишди. 27Барча ноиблар, ҳокимлар, беклар ва шоҳ аъёнлари Шадрах, Мешах ва Абеднахуни ўраб олиб, олов ўша одамларга ҳеч қандай зиён етказмаганлигини кўришди. Уларнинг на сочлари куйган, на устки кийимларига зарар етган, улардан ҳатто тутун ҳиди ҳам келмас эди.
28Навухадназар деди: “Шадрах, Мешах ва Абеднахунинг Худосига ҳамду санолар бўлсин! У ўз фариштасини юбориб, Ўзига инонган қулларини халос қилди. Улар ўз Худосидан бошқа бўлган худоларга сиғинишдан кўра, ўлимни раво кўрдилар, шу боис шоҳнинг амрига ҳам бўйсунмадилар.
29Шунинг учун фармоним қуйидагичадир: Шадрах, Мешах ва Абеднахунинг Худосига шак келтирган ҳар бир одам қайси халқ, элат ёки уруғга мансуб бўлишидан қатъий назар чопиб, ташланади, унинг уйи эса вайрон қилинади. Зеро, бундай нажот берадиган бошқа худо йўқдир.”
30Кейин шоҳ Шадрах, Мешах ва Абеднахунинг мартабасини янада ошириб, уларни Бобил вилоятидаги юқори лавозимларга кўтарди.

 

Навухадназарнинг мактуби

 

31Шоҳ Навухадназар ер юзидаги барча халқлар, элатлар ва уруғларга қуйидаги хабарни юборди:

 

“Хонадонингиздан барака аримасин! 32Худойи Таоло менга кўрсатган аломату мўъжизалари ҳақида сизларни хабардор қилмоқчиман.

 

33Нақадар буюкдир Унинг аломатлари!
Нақадар қудратли мўъжизалари!
Унинг шоҳлиги — мангу шоҳлик бўлур,
У абадий ҳукмронлик қилур.

 

4–БОБ

 

Навухадназарнинг Мактубда баён қилинган дарахт ҳақидаги туши

 

1Мен, Навухадназар, ўз уйимда хотиржам, шоҳона саройимда роҳат–фароғатда яшаётган эдим. 2Аммо бир куни кечаси кўрган тушим юрагимга аллақандай ваҳима солди. Бу тушим мени даҳшатга туширган эди. 3Мен тушимнинг таъбирини билишни истаб, Бобилдаги ҳамма сарой маслаҳатчиларини ҳузуримга келтиришни буюрдим. 4Қошимда ҳозир бўлган фолбин, мунажжим, афсунгар[23] ва раммоллар[24] тушимни эшитдилар–у, аммо уни таъбирлай олмадилар. 5Ниҳоят, Дониёр келди (унинг Белташазар деган исми[25] мен сиғинадиган худонинг исми билан ҳамоҳангдир[26]). Дониёр муқаддас худоларнинг[27] руҳи билан тўладир. Мен унга тушимни айтиб бердим:
6— Эй, Белташазар, фолбинларнинг бошлиғи, сенда муқаддас худоларнинг[28] руҳи борлиги менга аён, ҳар қандай сир сенга ошкордир. Кўрган тушимнинг таъбирини менга айтиб бер. 7Тушимда мен дунёнинг қоқ ўртасида ўсаётган бир дарахтни кўрдим. У ниҳоятда улкан эди. 8Дарахт ўсиб бориб учи билан осмонга етди. Дарахтни дунёнинг тўрт бурчагидан туриб кўрса бўлар эди. 9Унинг япроқлари ниҳоятда чиройли, мўл мевалари бутун дунёни таъмин қилар эди. Ёввойи ҳайвонлар унинг тагида пана топар, осмондаги қушлар шохларида ин қурар, ер юзидаги барча мавжудот ундан озиқланар эди. 10Мен тўшагимда ётиб, келган ваҳийни томоша қилаётганимда, осмондан кузатувчи бир фаришта тушиб келди. 11У овозини баланд қилиб шундай деди: “Дарахтни йиқитинглар, шохларини чопиб ташланглар, япроқларини узиб, меваларини сочиб юборинглар. Тагидаги ҳайвонларни ҳайданглар, шохлардаги қушларни учиринглар. 12Аммо дарахтнинг тўнкаси ва илдизларига тегманглар, уларни темир ва бронза билан занжирлаб, майин дашт ўтлари орасида қолдиринглар. Дарахт тимсолидаги бу одам осмондан тушган шудрингга чўмилсин, ёввойи ҳайвонлар билан яшаб, насибасини дашт ўтлари орасидан териб есин. 13Ундан инсон онги олиб ташлансин. У етти йил[29] мобайнида онгсиз ҳайвондай яшасин. 14Бу ҳукмни кузатувчи фаришталар чиқаришди, токи ҳар бир мавжудот Худойи Таолони инсон салтанатининг ягона Ҳукмдори деб билсин. У шоҳликни хоҳлаган одамига берар, хокисор қашшоқни тахтга ўтқазар.” 15Мен, Навухадназар, кўрган тушим мана шудир. Энди сен, Белташазар, менга унинг таъбирини айтиб бер, чунки сарой маслаҳатчилари тушимни таъбирлай олмадилар. Сен эса бунинг уддасидан чиқасан, чунки сенда муқаддас худоларнинг[30] руҳи бор.

 

Тушнинг таъбири

 

16Сўнг Белташазар, яъни Дониёр бир қанча вақт ўзига келолмай турди. Менинг тушим уни даҳшатга туширар эди.
— Белташазар, тушим ва унинг таъбири сени даҳшатга солмасин, — дедим унга мен[31].
— Ҳазратим, — деб гапини бошлади Белташазар. — Илойим, бу тушингиз ва унинг таъбири душманларингиз бошига тушсин! 17Сиз, учи осмон билан ўпишган баланд бир дарахтни кўрдингиз. Бу дарахт шу қадар улкан эдики, уни дунёнинг тўрт бурчагидан туриб кўрса бўлар эди. 18Унинг япроқлари ниҳоятда чиройли, мўл мевалари бутун дунёни таъмин қилар эди. Тагида ёввойи ҳайвонлар яшар, осмондаги қушлар шоҳларида ин қурар эди. 19Ўша улкан дарахт — сизсиз, эй, шоҳ ҳазратлари! Сиз ер юзида ҳокимиятингизни ўрнатиб, шуҳратингизни осмону фалакларга ёйгансиз. 20Тушингизда сиз, эй, ҳазрати олийлари, осмондан тушиб келаётган кузатувчи фариштани ҳам кўрдингиз. Фаришта: “Дарахтни йиқитиб, йўқ қилинглар”, деб буйруқ берди. “Аммо тўнка ва илдизларига тегманглар, уларни темир ва бронза билан занжирлаб, дашт ўтлари орасида қолдиринглар. Етти йил давомида у осмондан тушган шудрингга чўмилиб, ёввойи ҳайвонлар билан бирга яшасин.” 21Туш таъбири шундайдир: Худойи Таолонинг амрига мувофиқ буларнинг барчаси келажакда бошингизга тушади. 22Сиз инсонлар жамиятидан ҳайдалиб, ёввойи ҳайвонлар орасида яшайсиз. Худойи Таоло инсон салтанатининг ягона Ҳукмдори эканини ва У тахтни хоҳлаган одамига беришини англаб етмагунингизча етти йил давомида молга ўхшаб ўт еб, осмондан тушган шудрингга чўмиласиз. 23Аммо дарахт тўнкаси ва илдизлари қолдирилганлиги шундан далолат берадики, сиз Худони Олий Ҳукмдор сифатида тан олганингиздан кейин, шоҳлигингиз қайта тикланади. 24Ўтинаман сиздан, эй, шоҳ ҳазратлари, маслаҳатимни рад этманг: гуноҳларингиздан юз ўгириб, тўғриликни маҳкам тутинг, ёмон қилмишларингиздан воз кечиб, эзилганларга илтифот қилинг. Ким билсин, балки шунда давлатингиз равнақи давом этар.

 

Навухадназарнинг туши ўнгидан келади

 

25Буларнинг ҳаммаси менинг бошимга тушди[32]. 26Ўн икки ойлардан кейин, мен, Навухадназар, Бобилдаги саройимнинг томида сайр қилиб юрган эдим[33]. 27Шунда шаҳарга назар ташлаб:
— Ўз қудратим билан қурдирган шоҳона пойтахт Бобилни бир кўриб қўйинглар–а! — дедим, — чексиз кучим ва дабдабали улуғворлигим бу шаҳарда акс эттирилган.
28Бу сўзлар оғзимдан чиқиб улгурмаган ҳам эдики, осмондан бир овоз келди:
— Эй, шоҳ Навухадназар, гапимга қулоқ сол! Сен тахтингдан туширилдинг! 29Сен инсонлар жамиятидан ҳайдалиб, ёввойи ҳайвонлар билан яшайсан. Худойи Таоло — инсон салтанатининг ягона Ҳукмдори эканини ва У тахтни хоҳлаган одамига беришини уқмагунингча, етти йил давомида молга ўхшаб ўт еб юрасан.
30Менга айтилган бу кароматли сўзлар ўша заҳотиёқ амалга ошди. Мен инсонлар жамиятидан ҳайдалдим. Мол каби ўт еб, осмондан тушган шудрингга чўмилдим. Сочларим бургут қанотларидай узун, тирноқларим қушнинг чангалларидай бўлгунига қадар, ҳаётим шу зайлда давом этди.

 

Навухадназар Худони олқишлайди

 

31Белгиланган муддат тугагач, мен кўзимни осмонга тикдим, ўша заҳотиёқ эс–ҳушим ўзимга қайтиб келди. Мен Худойи Таолога шукроналар айтдим, мангу яшовчини олқишлаб, улуғладим:

 

Зеро, абадийдир Унинг ҳукмронлиги,
Авлодлар ошадир Унинг шоҳлиги.
32Ердаги инсонлар Унинг наздида ҳеч нарсадайдир,
Инсонлару малакларга У ҳукмини ўтказгайдир.
Бирор кимса Унга бас кела олмас,
“Нима қиляпсан?” — деб сўрашга журъат этмас.

 

33Эс–ҳушим қайтиб келганидан сўнг, шоҳлигим, обрў–эътиборим ҳамда шуҳратим тикланди. Маслаҳатчи ва бекларим мени қидириб келишди. Мен қайта тахтга ўтирдим, улуғворлигим эса олдингидан ҳам ошди.
34Энди мен, Навухадназар, Самовий Шоҳга ҳамду санолар айтаман, Уни олқишлаб, улуғлайман. Унинг ҳамма ишлари тўғри, чиқарган ҳукмлари адолатлидир, У димоғи шишганларнинг попугини пасайтиришга қодирдир.”

 

5–БОБ

 

Белшазарнинг зиёфати

 

1Орадан йиллар ўтди. Бир куни шоҳ Белшазар[34] мингта беги учун катта бир зиёфат уюштириб, улар билан майхўрлик қилаётган эди. 2Ширакайф бўлиб қолган шоҳ: “Катта бобом[35] Навухадназар Қуддусдаги Маъбаддан олиб келган олтин ва кумуш қадаҳлар[36] келтирилсин!” — деб буюрди. Шоҳ беклари, хотинлари ва канизаклари[37] билан ўша қадаҳлардан шароб ичмоқчи эди. 3Қуддусдаги Маъбад, яъни Худонинг уйидан олиб келинган олтин қадаҳлар базмхонага келтирилди. Шоҳнинг ўзи, унинг беклари, хотинлари ва канизаклари қадаҳлардан шароб ичишди. 4Улар ичиб, олтин, кумуш, бронза, темир, ёғоч ва тошлардан қилинган худоларни олқишлар эдилар.
5Тўсатдан одам қўлининг панжаси пайдо бўлиб, шоҳ саройининг деворларидаги сувоқнинг устида ёза бошлади. Сарой чироқлари деворнинг ўша қисмини яхши ёритиб тургани учун, шоҳ ёзаётган қўл панжасини кўриб қолди. 6Шоҳ кўрган бу нарсадан даҳшатга тушиб, бўзариб кетди. Унинг қўллари бўшашиб, тиззалари титрай бошлади. 7Шоҳ бақириб, мунажжим, афсунгар[38] ва раммолларни[39] келтиришни буюрди. Улар ҳозир бўлганларида, шоҳ шундай деди: “Ким бу ёзувни ўқиб, унинг маъносини менга тушунтириб берса, мен ўша одамнинг устига шоҳона сафсар тўн кийгизаман, бўйнига олтин занжир тақиб, чап қўл вазирим[40] қилиб тайинлайман.” 8Шоҳнинг бу маслаҳатчилари ичкарига кирганларидан кейин ҳам ёзувни ўқий олмадилар, унинг маъносини ҳам тушунтириб бера олмадилар. 9Бундан қаттиқ ваҳимага тушган шоҳ Белшазарнинг рангида ранг қолмади, беклари эса талмовсираб қолишди.
10Ичкаридаги шовқин–суронни эшитиб, базмхонага кирган она малика[41]: “Шоҳ ҳазратларининг умри боқий бўлсин! — деди. — Шоҳим, шунчалик ҳам қўрқасизми, қаранг, ахир, рангингизда ранг қолмади–ку! 11Сизнинг шоҳлигингизда муқаддас худоларнинг[42] руҳига тўлган бир одам бор. Катта бобонгиз даврида бу одам идрокли, зеҳни ўткир ва худолар каби доно деб тан олинган эди. Катта бобонгиз — шоҳ Навухадназар уни фолбин, мунажжим, афсунгар ва раммолларнинг бошлиғи қилиб тайинлаган эдилар. 12Дониёр исмли бу одам тушларни таъбирлашда, сирларни очишда ва жумбоқларни ечишда ғайритабиий қобилият, билим ва фаҳм–фаросатга эгадир. Катта бобонгиз уни Белташазар деб атаган эди[43]. Шоҳим, буюринг, Дониёрни бу ерга келтиришсин, у сизга бу ёзувнинг маъносини тушунтириб бергай.”

 

Дониёр ёзувни тушунтириб беради

 

13Дониёр шоҳ ҳузурига келтирилди. Шоҳ Дониёрдан:
— Катта бобом Яҳудодан асир қилиб олиб келган Дониёр сенмисан? — деб сўради. — 14Сени худолар[44] руҳи билан тўлган, идрокли, зеҳни ўткир ва доно, деб эшитдим. 15Мен маслаҳатчилар ва мунажжимларни ҳузуримга чақиртириб, уларга мана бу ёзувни ўқиб, маъносини тушунтириб беришни буюрган эдим. Аммо уларнинг биронтаси ҳам бунинг уддасидан чиқа олмади. 16Сен эса жумбоқларни ечиб, уларни тушунтира олишингни эшитганман. Агар сен ҳозир бу ёзувни ўқиб, унинг маъносини менга тушунтириб берсанг, мен сенинг устингга шоҳона сафсар тўн кийгизаман, бўйнингга олтин занжир тақиб, чап қўл вазирим қилиб тайинлайман.
17Дониёр шоҳ ҳузурида шундай жавоб берди:
— Эй, олампаноҳ, раҳмат, совғаларингиз ўзингизда қолаверсин ёки уларни бошқа бировга бера қолинг. Мен бу ёзувни шундоқ ҳам ўқиб, унинг маъносини тушунтириб бераман.
18Эй, шоҳ ҳазратлари, Худойи Таоло катта бобонгиз Навухадназарни буюк бир салтанатнинг тахтига ўтқазиб, шуҳратини рўйи заминга ёйгандир. 19Худо унга берган улуғворлиги туфайли ҳамма одамлар — қайси халқ, элат ва уруғдан бўлишларидан қатъий назар, катта бобонгиздан қўрқиб қалтирар эдилар. У хоҳлаган одамни ўлдирар, хоҳлаганини тирик қолдирар, юксалтирмоқчи бўлганини юксалтирар, хор қилмоқчи бўлганини оёқ ости қилар эди. 20Аммо мағрурланиб, ўжарлиги ила иш тута бошлаганда шоҳона тахтидан туширилиб, улуғворлигидан маҳрум қилинган эди. 21У инсонлар жамиятидан ҳайдалиб, онгсиз ҳайвондай бўлиб қолганди. Ёввойи эшаклар билан яшаб, мол сингари ўт билан озиқланган ва осмондан тушган шудрингга чўмилганди. Охири катта бобонгиз Худойи Таоло — инсон салтанатининг ягона Ҳукмдори эканини ва У тахтни хоҳлаган одамига беришини тан олган эди.
22Аммо сиз, эй, шоҳ Белшазар, катта бобонгизнинг бошидан ўтган бу воқеалардан хабардор бўла туриб[45] Худога бўйсунмадингиз! 23Сиз ҳаддингиздан ошиб, Самовий Худога қарши бош кўтардингиз! Худо Маъбадининг қадаҳларини ҳузурингизга келтириб, бекларингиз, хотинларингиз ва канизакларингиз билан майхўрлик қилдингиз. Ҳеч нарса кўрмайдиган, ҳеч нарса эшитмайдиган, ҳеч нарса билмайдиган олтин, кумуш, бронза, темир, ёғоч ва тошдан ясалган худоларни мадҳ айладингиз. Аммо сизга ҳаёт берувчи ва охиратингизни белгиловчи Худони улуғламадингиз. 24Шунинг учун Худо қўл панжасини юбориб қуйидаги сўзларни ёздирди:

 

25МЕНЕ, МЕНЕ, ТЕКЕЛ ва ПАРСИН[46].

 

 

26Бунинг маъноси қуйидагича:

 

МЕНЕ, яъни “ҳисоб”, — Худо ҳукмронлик вақтингизни ҳисоблаб чиқиб, шоҳлигингизга якун ясади.
27ТЕКЕЛ, яъни “тортилган”, — сиз тарозида тортилиб, ҳукмронлик қилишга номуносиб бўлиб чиқдингиз.
28ПЕРЕС, яъни “бўлинган”, — шоҳлигингиз бўлиниб, Мидияликлар ва Форсларга берилди[47].

 

29Сўнг Белшазар берган амрга биноан, Дониёрга шоҳона сафсар тўн кийдирилиб, бўйнига олтин занжир тақилди ва у шоҳнинг чап қўл вазири деб эълон қилинди.
30Худди ўша куни кечаси Бобил[48] шоҳи Белшазар ўлдирилди[49]. 31Тахтга эса олтмиш икки ёшли Мидиялик Доро[50] ўтирди.

 

6–БОБ

 

Дониёр шерлар уясида

 

1Шоҳ Доро[51] бутун шоҳлигидаги ерларни 120 вилоятга бўлиб, ҳар бир вилоят устидан ноиб тайинлашга қарор қилди. 2Ноибларни назорат қилиш учун эса учта амирни тайинлади, уларнинг бири Дониёр эди. Шоҳни уринтирмаслик учун улар ноиблардан барча ҳисоботни олишлари керак эди. 3Дониёр бошқа амиру ноибларга қараганда ўз ишини юксак маҳорат билан бажарар эди. Шунинг учун шоҳ бутун салтанат бошқарувини Дониёрга топширишни режалаштириб қўйганди. 4Буни кўра олмаган амиру ноиблар қилдан қийиқ ахтариб, Дониёрнинг бошқарув ишларидаги нуқсонларни топишга ҳаракат қилишди. Аммо Дониёр ўз ишини пухта бажариб, ҳеч қандай масъулиятсизлик ва ноҳақликка йўл қўймаганлиги учун уни айблашга бирон–бир баҳона ҳам топа олмадилар. 5Охири улар бир–бирларига шундай дедилар: “Дониёрни фақатгина ўз Худосининг қонуни билан боғлиқ бўлган ҳолда айблашимиз мумкин, бундан бошқа чорамиз йўққа ўхшайди.”
6Шунда амиру ноиблар шоҳнинг ҳузурига бориб: “Шоҳ Доро ҳазратларининг умри боқий бўлсин! — дедилар. 7— Шоҳликнинг барча амирлари, беклари, ноиблари, аъёнлари ва ҳокимлари шундай деб келишдилар: шоҳимиз фармон жорий қилсинлар. Эй, шоҳ ҳазратлари, бу фармон бўйича ҳамма одам ўттиз кун мобайнида фақатгина сизга сажда қилсин. Кимки бошқа бир худо ёки одамга сажда қилса, шерлар уясига ташлансин. Бу фармон қатъий равишда амалга оширилсин. 8Эй, шоҳ ҳазратлари, фармон чиқариб уни имзоланг. Бу фармонингиз Мидия ва Форс қонунларига биноан ўзгармас бўлсин.” 9Шоҳ Доро фармонни имзолади. 10Дониёр фармон имзоланганлигини била туриб уйига борди. Болохонасига чиқиб, ҳар доим қилганидай, кунига уч маҳал тиз чўкиб Худога илтижо қилди, Уни мадҳ этиб улуғлади. Болохонанинг деразалари эса Қуддус томон очилган эди.
11Амалдорлар бир тўда бўлиб Дониёрнинг уйига борганларида, Дониёр ўз Худосига илтижо қилаётганини кўриб қолдилар. 12Улар зудлик билан бу ҳақда шоҳни хабардор қилиш учун шоҳ қошига бордилар.
— Эй, шоҳ ҳазратлари! — дея мурожаат қилди улар. — Сиз фармон чиқариб, кимки ўттиз кун ичида мендан бошқа биронта худо ёки одамга сажда қилса, шерларнинг уясига ташланади, деб айтмаганмидингиз?
— Ҳа, чиқарган бу фармоним Мидия ва Форс шоҳлигининг қонунларига биноан, қатъийдир, — дея жавоб берди шоҳ.
13— Эй, шоҳ ҳазратлари, Яҳудо асирларидан бўлмиш Дониёр сизни ҳам, сиз чиқарган фармонингизни ҳам менсимай, кунига уч марта ўз Худосига илтижо қиляпти, — деди улар.
14Шоҳ буни эшитгач, қаттиқ ташвишга тушди. У Дониёрни сақлаб қолиш ниятида кун ботгунга қадар, қўлидан келганича ҳаракат қилди. 15Аммо амалдорлар шоҳнинг олдига келиб:
— Шоҳ ҳазратлари, Мидия ва Форс қонунларига биноан, сиз чиқарган ҳар бир фармон ўзгармас эканлигини эсингизда тутинг, — дедилар.
16Шоҳ Дониёрни шерларнинг уясига ташлашни буюрди.
Дониёрнинг ўзига эса: “Сени Худойинг қўлига топширдим, сен доим сажда қиладиган ўша Худо сени асрасин”, — деди.
17Тош келтирилиб, чуқурликнинг оғзи беркитиб қўйилди. Ҳеч ким Дониёрни шерлардан қутқара олмасин, деб шоҳ ўзининг ва амалдорларининг тамғалари билан тошни муҳрлаб қўйди. 18Сўнг саройига қайтиб, кечаси билан рўза тутди. Кечқурунги вақти чоғлик ҳам кўнглига сиғмай, туни билан ухламай чиқди.
19Эртаси куни тонг отгач, шоҳ шоша–пиша шерлар уяси томон югурди. 20У ерга боргач:
— Ҳой Дониёр, барҳаёт Худонинг хизматкори! — дея куйиниб хитоб қилди у. — Сен доимо сажда қилиб юрган Худойинг сени шерлардан қутқара олдими?
21— Шоҳ ҳазратларининг умри боқий бўлсин! — деди шоҳга Дониёр. 22— Худойимнинг назарида бегуноҳ бўлганим учун, У фариштасини юбориб шерларнинг оғизларини беркитиб қўйди ва шерлар менга ҳеч қандай зарар етказмадилар. Сизнинг олдингизда ҳам, эй, шоҳ ҳазратлари, мен бирон бир айбли иш қилган эмасман.
23Хурсандчилиги ичига сиғмаган шоҳ Дониёрни чуқурликдан чиқаришни буюрди. Дониёрни чуқурликдан чиқарган одамлар унга ҳеч қандай зарар етмаганини кўришди, чунки Дониёр Худога инонган эди. 24Шоҳнинг буйруғига биноан, Дониёрни қоралаган одамларни хотину бола–чақалари билан бирга шерлар уясига ташладилар. Улар чуқурликнинг тубига етмаган ҳам эдики, шерлар уларга ташланиб ғажиб ташлашди.
25Шоҳ Доро бутун дунё бўйлаб барча халқлар, элатлар ва уруғларга шундай мактуб йўллади:

 

“Хонадонингиздан барака аримасин! 26Шоҳлигимдаги барча одамлар Дониёрнинг Худосидан қўрқиб титрасин, чунки

 

У барҳаёт ва мангу Худодир.
Унинг шоҳлиги асло қуламас,
Ҳукмронлиги ҳеч ҳам тугамас,
27Нажоткору Халоскор Удир.
Еру кўкда аломату мўъжизалар кўрсатган,
Удир Дониёрни шерлардан қутқариб олган.”

 

28Шоҳ Доро ва Форс шоҳи Курушнинг ҳукмронлик даврларида[52] Дониёрнинг мартабаси яна ҳам ошди.

 

7–БОБ

 

Дониёр кўрган ваҳийлар (7:1-12:13)

 

Дониёрнинг тўрт махлуқ ҳақидаги ваҳийси

 

1Бобил шоҳи Белшазар ҳукмронлигининг биринчи йилида[53] Дониёр бир туш кўрди. У кўрган туши ҳақида шундай ёзди:

 

2“Мен тушимда бир ваҳий кўрдим. Осмоннинг тўрт томонидан эсаётган қаттиқ шамол улкан бир денгизни тўлқинлантираётган эди. 3Ўша денгиздан бир–бирига ўхшамайдиган тўртта баҳайбат махлуқ[54] чиқди. 4Биринчиси шерга ўхшаган эди, унинг бургут қанотларига ўхшаган қанотлари бор эди. Мен махлуқни томоша қилиб турган эдим, бирданига қандайдир бир куч унинг қанотларини узиб ташлади, ўзини эса кўтариб одамзодга ўхшатиб икки оёғида турғизиб қўйди. Ўша махлуққа инсон онги берилган эди[55].
5Иккинчи махлуқ айиққа ўхшар эди. У оғзига учта қовурға суякларини тишлаб олган эди. У ҳамлага шайлана бошлаганда, унга шундай буйруқ берилди:
— Қани, ол, тўйгунингча гўшт е!
6Сўнг қоплонга ўхшагани пайдо бўлди. Бу махлуқнинг тўртта боши ва орқасида қуш қанотига ўхшаган тўртта қаноти бор эди. Унга ҳукмронлик қилиш ҳуқуқи берилган эди.
7Бундан кейин тундаги ваҳийда мен қўрқинчли, даҳшатли ва бениҳоя кучли бўлган тўртинчи махлуқни кўрдим. У ўз қурбонларини темир тишлари билан ғажиб, парчалаб ташларди. Қолдиқларини эса оёқлари билан босиб эзарди. Унинг ўнта шохи бўлгани учун, у олдинги махлуқлардан ажралиб турар эди. 8Мен махлуқнинг шохларини томоша қилиб турганимда, уларнинг орасидан ўсиб чиқаётган яна бир шохчани[56] кўрдим. Унга жой бериш учун олдинги ўнта шохдан учтаси таг–туги билан узилиб тушди. Бу янги ўсиб чиққан шохнинг инсон кўзларига ўхшаган кўзлари ва такаббурона гапирадиган оғзи бор эди.

 

Дониёрнинг Азалий Нуроний ҳақидаги ваҳийси

 

9Мен тахтларнинг жой–жойига ўрнатилганини томоша қилиб турдим, Азалий Нуроний[57] ўз жойига ўтирди. Унинг кийими қордай оқ, сочлари эса оппоқ момиқдай эди. Унинг тахти оташин аланга, тахтининг ғилдираклари ловуллаган олов эди. 10Унинг ҳузуридан оловли дарё оқиб чиқди. Минглар Унга хизмат қилар эди, миллион–миллионлар амрига мунтазир эди. Суд мажлиси бошланди, ҳамма китоблар[58] очилди.
11Кичкина шохнинг кибрланиб шанғиллаши менинг эътиборимни тортган эди. Мен уни томоша қилаётганимда ўша тўртинчи махлуқ ўлдирилди, унинг жасади оловга ташланиб, куйдириб юборилди. 12Қолган махлуқларга келсак, уларнинг ҳукмронлиги йўқ қилинди, аммо ҳаётлари маълум бир вақтгача[59] сақлаб қолинди.
13Тунда келган ўша ваҳийда мен осмон булутларида келаётган инсон қиёфасидаги биттасини[60] кўрдим. У Азалий Нуроний олдига келди. 14Унга ҳукмронлик, улуғворлик ва шоҳлик берилди. Барча халқлар, элатлар ва уруғлар унга бўйсунишди. Унинг ҳукмронлиги битмас–туганмас, абадий ҳукмронликдир. Унинг шоҳлиги ҳеч қачон бузилмасдир.

 

Дониёр кўрган ваҳийнинг маъноси

 

15Мен кўрган бу ваҳий юрагимга ғулғула солиб, алланечук ваҳимага туширган эди. 16Мен тахт ёнида турганларнинг биттасига яқинлашиб, буларнинг ҳаммасини тушунтириб беришини сўрадим. У менга ваҳийнинг маъносини очиб, деди:
17— Сен кўрган тўртта махлуқ — бу ер юзида ҳукмронлик қиладиган тўртта шоҳликдир. 18Аммо Худойи Таолонинг азиз одамлари шоҳликни қабул қилиб, унга то абад эга бўладилар.
19Мен тўртинчи махлуқ[61] ҳақида кўпроқ маълумот олишни хоҳлар эдим, чунки у бошқа махлуқлардан ажралиб турар эди. Темир тишлари ва бронза чангаллари бўлган бу бадбашара махлуқ қурбонларини ғажиб тилка–пора қилар, қолдиқларини босиб эзарди. 20Унинг бошидаги ўнта шохи, айниқса янги ўсиб чиққан шох мени жуда қизиқтириб қолган эди. Ўша шох ўсиб чиқаётганда ўрнидаги учта шохни тушириб юборган эди. Кўзлари ва кибрланиб гапирадиган оғзи бўлган бу шох бошқа шохларга қараганда кўпроқ аҳамиятга эгадай бўлиб кўринар эди.
21Бундан ташқари, ваҳийда мен ўша шохнинг Худонинг азиз одамлари билан жанг қилаётганини ва уларни енгаётганини кўрган эдим. 22Шу орада Азалий Нуроний келиб, Ўзининг азиз одамлари фойдасига ҳукм чиқарди. Худонинг азиз одамлари учун шоҳликни ўз тасарруфига олиш вақти етиб келган эди.
23Суҳбатдошим менга шундай деди:
— Тўртинчи махлуқ — бу ер юзида ҳукмронлик қиладиган тўртинчи шоҳликнинг тимсолидир. Бу шоҳлик бошқа шоҳликлардан ажралиб туради. У бутун дунёни ғажиб, эзиб парча–парча қилади. 24Махлуқнинг ўнта шохи — шоҳликни бошқарадиган ўнта шоҳдир. Кейинчалик тахтга янги бир шоҳ ўтиради. Бу шоҳ олдинги ўнта шоҳдан ажралиб туради ва учта шоҳни тахтдан туширади. 25У куфр кетиб, Худойи Таолонинг азиз одамларини аёвсиз эзади. Муқаддасбайрамлар ва қонунларни ўзгартиришга уринади. Худонинг азиз одамлари уч ярим йил[62] давомида, ўша шоҳнинг зулми остида бўладилар. 26Бу муддат тугагач, самода суд мажлиси бошланади. Золим шоҳ тахтдан туширилиб, бутунлай йўқ қилинади. 27Худойи Таолонинг азиз одамларига эса шоҳлик, ҳукмронлик ва ер юзидаги барча салтанатларнинг улуғворлиги берилади. Ҳамма ҳукмдорлар уларга бўйсуниб, хизмат қиладилар, уларнинг шоҳлиги абадий шоҳлик бўлади.
28Кўрган, эшитганларим мана шудир. Бу тушимдан шу қадар ваҳимага тушган эдимки, рангимда ранг қолмаган эди. Аммо булар тўғрисида оғиз очмай, ҳаммасини ичимга ютдим.”

 

8–БОБ

 

Дониёрнинг қўчқор ва эчки ҳақидаги ваҳийси

 

1Дониёр шундай деб ёзди:

 

“Шоҳ Белшазар ҳукмронлигининг учинчи йилида[63] менга яна бир ваҳий келди[64]. 2Бу ваҳийда мен Элам вилоятидаги Шушан қалъасида[65], Улой дарёсининг бўйида турган эканман. 3Мен дарё бўйида бир қўчқор турганини кўрдим. Унинг иккита узун–узун шохлари бор экан[66]. Иккинчи бўлиб чиққан шох биринчисига қараганда узунроқ экан[67]. 4Қўчқор ўзини ғарб, шимол ва жанубга уриб, йўлида дуч келган ҳамма нарсани сузар эди. Ҳеч қандай ҳайвон унга бас кела олмас, унинг қурбонларини қутқара олмас эди. Қўчқор хоҳлаган ишини қилар, кучи тобора ошиб борар эди.
5Буни томоша қилиб турганимда, ғарб томондан бир така кўринди. Елдай учиб келаётган бу таканинг туёқлари гўё ерга тегмаётгандай туюлар эди. Унинг кўзлари орасида улкан бир шох бор эди[68]. 6У қутурганича қўчқор томон югурди–да, 7қаҳр–ғазаб билан унга ташланиб, сузди. Таканинг зарбаси зўрлигидан, қўчқорнинг иккала шохи синиб тушди. Қўчқор такага бас кела олмади. Така уни ерга йиқитиб топтади, ҳеч ким қўчқорни ундан қутқара олмас эди.
8Така ниҳоятда кучайиб кетди, аммо куч–қудрат чўққисида унинг улкан шохи синиб тушди. Синиб тушган шохнинг ўрнига дунёнинг тўрт томонига қайрилган тўртта катта шох ўсиб чиқди[69].
9Уларнинг биридан яна битта шохча чиқди. Унинг куч–қудрати ошиб, жануб, шарқ ва гўзал Исроил ўлкаси[70] томон ёйилди. 10Қудрати осмону фалакка етган бу шох самовий лашкарларга ҳужум қилди. Самовий лашкарлар бўлмиш юлдузларнинг айримларини ерга тушириб топтади. 11Ҳатто самовий лашкарнинг саркардасини менсимай, унга келтириладиган кундалик қурбонликларни тўхтатди. Маъбадни эса вайрон қилиб, 12самовий лашкарларни мағлуб қилди. Кундалик қурбонликлар ўрнига ҳаддан ташқари жирканч бир нарсани ўрнатди. Ҳақиқатни оёқ ости қилган бу шох ҳар бир ишида муваффақият қозонар эди[71].
13Кейин мен фаришталар ўзаро гаплашаётганини эшитиб қолдим. Уларнинг бири бошқасидан шундай деб сўраганини эшитдим:
— Ваҳийдаги бу нарсалар қачонгача давом этар экан–а? Қачонгача бу жирканч нарса кундалик қурбонликлар ўрнини эгаллайди? Қачонгача Маъбад ва самовий лашкарлар оёқ ости бўлади?
14Шериги унга шундай жавоб берди:
— Бундай аҳвол 2300 кечаю кундуз[72] давом этади. Ўша вақт мобайнида қурбонликлар келтирилмайди. Шундан сўнг Маъбад покланиб, асл ҳолига қайтарилади.

 

Фаришта Жаброил ваҳийларни тушунтириб беради

 

15Мен кўрган ваҳийнинг мағзини чақмоқчи бўлиб, бошимни қотириб турганимда, бирданига олдимда одам қиёфасидаги аллаким пайдо бўлди. 16Шу пайтда мен Улой дарёси томонидан:
— Эй, Жаброил, бу одамга ваҳийнинг маъносини тушунтириб бер, — деб хитоб қилаётган инсон овозини эшитдим. 17Жаброил менга яқинлашганда, мен қўрққанимдан юз тубан ерга йиқилиб тушдим. Аммо у менга:
— Тушунгин, эй, банда[73], бу охирзамон ваҳийси, — деди.
18У гапираётганда мен ҳушимдан кетиб, юз тубан ерда чўзилиб ётган эдим. Аммо у қўлини теккизиб, мени турғизиб қўйди–да, 19шундай деди:
— Эшит, мен сенга охирзамон пайтида содир бўладиган нарсаларни аён қиламан, ўша даврда Худо ўз ғазабини ер юзига сочишни белгилагандир. 20Сен кўрган икки шохли қўчқор — бу Мидия ва Форс шоҳликларидир. 21Така эса Юнонистон шоҳлигидир. Кўзларининг орасидаги улкан шох — бу Юнонистон тахтида ўтирадиган биринчи шоҳдир. 22Синиб тушган шохнинг ўрнига чиққан тўртта шох — Юнонистон тўрт қисмга бўлинишини билдиради. Тахтга ўтирган тўртта шоҳ олдинги шоҳга қараганда заифроқ бўлади. 23Уларнинг ҳукмронлик пайтлари охирлаб, гуноҳлари тўлиб–тошганда, макр–ҳийлага уста, важоҳати хунук бир шоҳ тахтга ўтиради. 24У ниҳоятда кучайиб кетади, бироқ ўзининг кучи билан эмас. У ҳамма ёқни вайрон қилиб, барча ишларида муваффақият қозонади. Забардаст йўлбошчилару Худонинг азиз одамларини қириб ташлайди. 25Усталик билан ишлатган маккорлиги туфайли кўп ютуқларга эришади. Кўзини ёғ босган бу шоҳ огоҳлантирмасдан кўп одамларни ҳалок қилади. У ҳатто энг буюк Шоҳга қарши бош кўтаради. Оқибатда эса йўқ қилиб ташланади, аммо бу инсоннинг кучи билан қилинмайди. 26Дониёр, мен ҳозир сенга тушунтириб берган эрталабки ва кечқурунги қурбонликларга оид бўлган бу ваҳий албатта амалга ошади. Сен ваҳийни сир тутгин, чунки бу узоқ келажакка оид нарсадир.
27Бу воқеадан сўнг тобим қочиб, бир неча кун бетоб бўлиб ётдим. Кейин туриб шоҳнинг хизматига қайтдим. Аммо ваҳий мени тамомила эсанкиратиб қўйган эди. Мен унинг маъносини тушунмаган эдим.

 

9–БОБ

 

Дониёр халқ учун ибодат қилади

 

1Бобил[74] тахтига ўтирган Мидиялик Ахашвераш[75] ўғли Доро[76] ҳукмронлигининг илк даври. 2Мен Доро ҳукмронлигининг дастлабки йилида пайғамбарлар ёзиб қолдирган битикларни мутолаа қилишга киришган эдим. Эгамиз пайғамбар Еремиёга айтган сўзларига кўра, Қуддус етмиш йил давомида хароб бўлиб ётишини билиб олдим.
3Шунда мен Раббий Худога ёлвордим, рўза тутиб, қанорга ўрандим, кулга беланиб[77], илтижо қилдим. 4Мен Эгам Худога ибодат қилиб, халқимнинг гуноҳлари учун шундай деб тавба қилдим:

 

Ё Раббий, Сен буюк ва ҳайбатли Худосан! Сени севиб, амрларингга риоя қилган бандаларингга Сен аҳдингни содиқ сақлайсан. 5Аммо биз ноҳақлик қилиб, гуноҳга қўл урдик. Қабиҳ ишлар қилиб, Сенга қарши бош кўтардик, амрлару қонун–қоидаларингни унутиб, 6шоҳларимизга, раҳнамоларимизга, ота–боболаримизга ва авом халққа Сенинг номингдан гапирган хизматкорларинг — пайғамбарларга биз қулоқ солмадик.
7Сен ҳақсан, ё Раббий. Биз эса бугун шарманда бўлдик. Биз Сенга хиёнат қилганимиз учун, Сен ҳаммамизни — Яҳудо ва Қуддус аҳолисини ҳамда бутун Исроил халқини яқин ва узоқ юртларга тарқатиб юборгансан. 8Эй, Эгам, биз Сенга қарши гуноҳ қилганимиз учун шоҳларимиз, раҳнамоларимиз, ота–боболаримиз, биз — ҳаммамиз шарманда бўлдик. 9Ё Раббимиз Худо, биз Сенга қарши бош кўтарган бўлсак ҳам, Сен гуноҳларимизни кечирувчи, раҳмдил Худосан. 10Эй, Эгамиз Худо, биз Сенга итоат этмадик! Сен хизматкорларинг бўлмиш пайғамбарлар орқали бизга қонунлар бердинг, аммо биз уларга риоя қилмадик.
11Бутун Исроил халқи қонунингни бузиб, ҳақ йўлдан озди, Сенга қулоқ солишни хоҳламади. Биз Сенга қарши гуноҳ қилганимиз учун, қулинг Мусонинг қонунида ёзилган қасамёду лаънатлар бошимизга тушди. 12Ҳа, Сен бизни ва раҳнамоларимизни огоҳлантирган эдинг! Сўнг айтганларингни қилиб, бошимизга шундай фалокатлар ёғдирдингки, Қуддусда юз берган бундай даҳшатли фожиани ёруғ дунё ҳали кўрмаган эди. 13Мусонинг қонунида ёзилган ҳар бир фалокат бошимизга тушди. Аммо биз шунда ҳам гуноҳларимиздан қайтмадик, Эгамиз Худонинг марҳаматини изламадик, Унинг содиқлигини эсга олмадик. 14Вақти келиб Эгам бизни бу фалокатларга гирифтор қилди, чунки биз Унинг гапларига итоат қилмадик. Дарҳақиқат, Эгамиз Худо доим адолат ила иш тутар.
15Эй, Раббимиз Худо, Сен Ўз халқингни қудратинг ила Мисрдан олиб чиқиб, шуҳратингни оламга ёйдинг. Сенинг қудратинг бугунга қадар тилга олинур. Биз эса гуноҳ қилдик, қабиҳликка қўл урдик. 16Ё Раббий, Сен ўтмишда бизга кўп илтифот қилдинг. Ҳозир ҳам ғазабу қаҳрингни Қуддусдан йироқ қилгин, деб ёлвораман. Қуддус Сенинг шаҳринг, Сенинг муқаддас тоғинг–ку[78], ахир! Бизнинг ва ота–боболаримизнинг гуноҳлари туфайли Қуддус ва танланган халқинг қўшни халқлар орасида хор–зор бўлмоқда. 17Шунинг учун, эй, Худойимиз, қулингнинг ибодату илтижоларига қулоқ тутгин. Ё Раббий, хароб бўлган Маъбадингга Ўз ҳақи–ҳурматинг учун мунаввар юзинг билан боққин. 18Эй, Худойим, қулоқ солиб, нолаларимизни эшитгин! Кўзингни очиб, биз тортган жабрни кўриб қўйгин! Шаҳарнинг аҳволига бир қара, ахир, у Сенинг номинг билан аталган–ку! Биз Сенинг марҳаматингга лойиқ бўлмасак–да, Ўзингнинг чексиз раҳмдиллигинг туфайли бизга шафқат қил. 19Ё Раббий, нолаларимни эшитгин! Ё Раббий, бизни кечиргин! Ё Раббий, илтижоларимни эшитиб ёрдам бергин! Ҳурматинг ҳақи шошилгин, чунки бу шаҳринг ва халқинг Сенинг номинг билан аталгандир, эй, Худойим!

 

Жаброил башоратни тушунтириб беради

 

20Мен тоат–ибодатда бўлиб, ўзимнинг гуноҳларим ва халқим Исроилнинг гуноҳлари учун тавба қилиб, Худонинг муқаддас тоғи — Қуддус[79] учун Эгам Худога илтижо қилаётган эдим. 21Кечки қурбонлик пайтида мен ҳали ибодат қилаётганимда, олдимга Жаброил учиб тушди. Мен уни олдинги ваҳийда ҳам кўрган эдим[80]. 22У менга тушунтирди:
— Дониёр, мен олдингга ваҳийни тушунтирмоқ учун келдим. 23Сен Худога илтижо қила бошлаганингда, У сенга жавоб берган эди. Мен жавобини сенга етқазмоқ учун келдим, чунки сен Худонинг суюкли бандасисан. Қани, энди айтадиган гапларимни яхшилаб эшит, ваҳийнинг маъносини тушуниб олгин: 24Исённи бартараф этиш, қабиҳликка чек қўйиш, гуноҳни поклаш ҳамда абадий адолат ўрнатиш учун Худо сенинг халқинг ва муқаддас шаҳринг учун етмиш карра етти йил[81] белгилади. Шунда ваҳий ва кароматлар амалга ошади, муқаддас Маъбад[82] эса табаррук қилинади. 25Шуни билиб қўйгинки, Қуддусни тиклаш учун амр берилганидан то Худо мой суртиб танлаган йўлбошчи[83] келгунига қадар, етти карра етти йил[84] ўтади. Олтмиш икки карра етти йил[85] мобайнида Қуддус шаҳри, унинг йўллари ва мудофаа иншоотлари тикланади, аммо бу машаққатли дамларда содир бўлади. 26Олтмиш икки карра етти йил ўтгач, Худо танлаган йўлбошчи ўлдирилади. У эришган ҳамма нарса барбод бўлади[86]. Қўшин тортиб келган ажнабий бир ҳукмдор шаҳарга кучли селдай ёпирилиб, шаҳарни ҳамда Маъбадни вайрон қилади. Худонинг қарорига мувофиқ, урушу вайронагарчиликлар ўша даврнинг охиргача давом этади. 27Ўша ҳукмдор кўп халқлар билан бир карра етти йилга[87] кучли бир битим тузади. Ўша вақтнинг ярми ўтгач, қурбонлик ва назрларга чек қўйиб, Маъбадда макруҳ бир нарса ўрнатади. Бу нарса кўп ҳаром–хариш ишларга сабаб бўлади[88]. Бу аҳвол Худо белгилаган кунгача давом этади. Ўша куни шаҳар билан Маъбадни вайрон қилган ҳукмдорнинг куни битади.”

 

10–БОБ

 

Дониёрнинг фаришта ҳақидаги ваҳийси

 

1Форс шоҳи Куруш ҳукмронлигининг учинчи йилида[89], Белташазар деб аталган Дониёрга[90] Худодан бир хабар келган эди. Келажакда албатта содир бўладиган кучли тўқнашувга оид бўлган бу[91] хабарнинг маъноси Дониёрга ваҳий орқали аён бўлди. 2Дониёр шундай деб ёзди:

 

“Ўша пайтда мен уч ҳафта азадордай юрдим[92]. 3Уч ҳафта давомида ҳеч қандай тансиқ таом емадим, гўшт билан шаробни оғзимга олмадим, ювиниб–таранмадим. 4Биринчи ойнинг[93] йигирма тўртинчи кунида буюк Дажла дарёсининг бўйида турганимда 5мен биттасини кўрдим. Унинг эгнида зиғир толасидан тўқилган либос, белида соф тилладан ясалган камар[94] бор эди. 6Унинг танаси қимматбаҳо тошдай ярқираб турар эди. Юзи яшиндай порлаб, кўзлари машъаладай ёниб турар эди. Оёқ–қўллари ялтироқ мисдай товланиб, овози бир оломон шовқинидай янграр эди.
7Ваҳийни фақат мен кўрдим. Ёнимдагилар ваҳийни кўрмаган бўлса ҳам, ваҳимага тушдилар. Улар тумтарақай бўлиб ҳар ёққа яшириниб олдилар. 8Мен бир ўзим қолдим. Ўша ажойиб ваҳийни кўраётганимда қувватсизланиб, афт–ангорим таниб бўлмайдиган даражада ўзгариб кетганини сездим. Мадорим қолмаган эди. 9Мен фариштанинг овозини эшитганимда ҳушимдан кетиб, юз тубан ерда чўзилиб қолдим. 10Сўнг эса бир қўл менга тегиб, мени кафт ва тиззаларимга кўтариб қўйди.
11Ўша фаришта менга:
— Эй, Дониёр, сен Худонинг суюкли бандасисан, — деди. — Қани, тур! Сенга айтадиган гапларимга қулоқ сол, чунки мен сенинг олдингга юборилганман.
У бу гапларини менга айтаётганда мен қалтираб ўрнимдан турдим.
12— Дониёр, қўрқма! — деди у менга. — Сен ҳаёт лаззатларидан воз кечиб, хабар хусусида мулоҳаза юритишни бошлаган кунингдаёқ, илтижоларинг ижобат бўлган эди. Илтижоларингга биноан, мен олдингга келдим. 13Аммо Форс шоҳлигини ҳимоя қилувчи фаришта йигирма бир кун давомида менга қаршилик қилди. Мен у билан жанг қилиб ҳаяллаб қолганим учун[95], бош фаришталардан бири бўлган Микойил менга ёрдамга келди. 14Мен сенга келажакда халқинг бошига тушадиган нарсаларни тушунтириш учун келдим. Бу ваҳий ўша кунларга оиддир.
15У бу сўзларни гапираётганда, мен лом–мим дея олмай, бошимни эгиб турар эдим. 16Сўнг одам қиёфасидаги бошқа бири[96] лабларимга қўл теккизди. Мен оғзимни жуфтлаб, олдимда турганга дедим:
— Ҳазратим, бу ваҳий юрак–бағримни эзиб юборди, мадорим қуриди. 17Мендай бир қул қандай қилиб ҳазратим билан гаплаша олади? Ҳолдан тойганман, базўр нафас оляпман.
18У яна бир бор менга қўлини теккизиб, менга куч ато этди. 19Мен биринчи кўрган бошқа бирови[97] шундай деди:
— Эй, Худонинг суюкли бандаси, қўрқма! Тинчлан! Дадил бўл!
У менга гапираётганда дадилланиб дедим:
— Ҳазратим, сиз менга далда бердингиз, энди гапираверинг.
20-21— Сенинг олдингга нима учун келганимни биласанми ўзи? — деб сўради у. — Мен сенга Ҳақиқат китобида ёзилган нарсаларни айтиб бермоқчиман. Бундан сўнг мен қайтиб, Форс шоҳлигини ҳимоя қилувчи фариштага қарши урушга чиқаман. Кейин Юнонистонни ҳимоя қилувчи фаришта билан жанг қиламан. Бу тўқнашувда Исроилни ҳимоя қилувчи Микойил фариштадан бошқа ёрдамчим йўқ.

 

11–БОБ

 

1Мидиялик Доро[98] ҳукмронлигининг биринчи йилида мен Микойилга ёрдам бериб, уни муҳофаза қилиб турган эдим.”

 

Фаришта Дониёрга берган башорат

 

Миср ва Сурия шоҳликлари

 

2Фаришта гапида давом этиб Дониёрга шундай деди[99]:

 

“Энди эса мен сенга ҳақиқатни айтаман. Форс шоҳлигида яна учта шоҳ ҳукмронлик қилади. Тўртинчи шоҳ бошқаларга қараганда анча бадавлат бўлади. У бойлиги орқали куч орттириб, ҳаммани Юнонистон шоҳлигига қарши қўзғатади.
3Кейин тахтга жанговар бир шоҳ ўтиради, у беқиёс бир салтанатни бошқариб, хоҳлаган ишини қилади. 4Аммо қудратининг чўққисида салтанати парчаланиб, тўрт қисмга бўлиниб кетади. Шоҳ сулоласига мансуб бўлмаган етти ёт бегоналар тахтга ўтиради, бироқ салтанатнинг илгариги куч–қудрати уларда бўлмайди.
5Шу орада Миср шоҳи кучайиб кетади, аммо шоҳнинг зобитларидан бири зўрайиб, шоҳ салтанатидан улканроқ бир салтанатга ҳукмронлик қилади. 6Бир неча йил ўтгач, Миср шоҳи Сурия шоҳи билан иттифоқ тузиб, унга қизини узатади. Шу орқали у Сурия шоҳи билан алоқасини мустаҳкамламоқчи бўлади, бироқ иттифоқ узоқ давом этмайди. Қиз, куёв, қизнинг отаси[100] ва уларнинг хизматкорлари хоинликнинг қурбонлари бўлишади.
7Кўп ўтмай Миср тахтига қизнинг қариндошларидан бири ўтиради. У Сурия шоҳининг қўшинларига ҳужум қилиб, истеҳкомларини забт этади. Қўшинларни тор–мор қилиб, ғалаба қозонади. 8Сурия худоларининг ҳайкалларини, олтин ва кумушдан қилинган қимматбаҳо идишларни ўлжа қилиб, Мисрга олиб кетади. Сўнг бир неча йил давомида Сурия шоҳининг тинчлигини бузмайди. 9Шундан кейин Сурия шоҳи Мисрга бостириб боради, аммо енгилиб, ўз юртига қайтиб кетади.
10Сурия шоҳининг ўғиллари жангга отланиб, Мисрга катта бир қўшин тортиб боришади. Қўшинлар сел каби оқиб, ёвнинг қалъасига ҳужум қилишади. 11Ғазабланган Миср шоҳи Сурия шоҳи билан жанг қилиб, катта ёв қўшинини тор–мор қилади. 12Ғалабага эришган Миср шоҳи ўта мағрурланиб кетади, аммо омад унга бошқа кулиб боқмайди, 13чунки бир неча йилдан кейин Сурия шоҳи яна Мисрга қўшин тортиб келади. Бу сафар Сурия қўшинлари олдингидан ҳам зиёдроқ, тиш–тирноғигача қуролланган бўлади.
14Шунда кўп одамлар Миср шоҳига қарши бош кўтарадилар. Ваҳий амалга ошсин, деб халқинг орасидаги айрим зўравонлар ҳам қўзғалади, аммо муваффақиятга эриша олмайдилар. 15Сурия шоҳи мустаҳкам бир шаҳарни қамал қилиб, қўлга киритади. Суриянинг сиқуви остида Миср қўшинлари чекинадилар, ҳатто Мисрнинг сараланган лашкарлари ҳам ёв қўшинининг шиддатли ҳужумини қайтара олмайдилар. 16Сурия шоҳи хоҳлаган ишини қилади, бирор киши унга қаршилик қилишга журъат этмайди. У гўзал Исроил ўлкасини[101] қўлга киритиб, уни вайрон қилиш имкониятига эга бўлади.
17Даставвал Сурия шоҳи ўз салтанатидаги бор қўшинни тўплаб, Мисрни забт этмоқчи бўлади. Кейин Мисрни ичидан емирмоқчи бўлиб, Миср шоҳи билан сулҳ тузади ва унга қиз узатади. Аммо Сурия шоҳининг бу режалари пучга чиқиб, муваффақият келтирмайди. 18Бундан сўнг Сурия шоҳи денгиз қирғоғидаги шаҳарларга ҳужум қилиб, кўпларини қўлга киритади. Аммо ўзга юртлик бир саркарда бу сурбет шоҳнинг попугини пасайтириб, қилган қилмишларига яраша жазосини беради. 19Шунда Сурия шоҳи чекиниб, ўз юртидаги қалъаларига қайтиб кетади, аммо йўлда ҳалокатга учраб нобуд бўлади.
20Унинг ўрнига Сурия тахтига бошқа бир шоҳ ўтиради. Хазинасини бойитмоқчи бўлган бу шоҳ зобитини юбориб, одамларга катта солиқлар солади. Аммо қисқа вақт ичида ҳалок бўлади. Бу нохуш воқеа на жангда, на бировнинг қасди натижасида содир бўлади.

 

Разил Сурия шоҳи

 

21Тахтга ўтирган кейинги шоҳ эса ярамас бир одам бўлади. Шоҳ сулоласига мансуб бўлмаган бу киши кутилмаганда ҳийла орқали Сурия тахтига чиқиб олади. 22Унга қаршилик кўрсатган барча қўшинларни орадан супуриб ташлаб, йўқ қилади. Ҳатто Аҳд Шаҳзодасини ҳам шу кўйга солади. 23У бошқа халқлар билан битим тузгач, маккорона иш тутади. Унга эргашувчиларнинг сони кам бўлишига қарамай, қудрати тобора ошиб бораверади. 24У тўсатдан бадавлат вилоятларга бостириб бориб, ота–боболари қилмаган ишларга қўл уради. Қўлга киритган ўлжаю мол–мулкни ўзига эргашганларга улашиб беради. Қалъаларни қўлга олиш режаларини тузади, аммо бундай ҳол узоқ давом этмайди.
25У куч–қудратини йиғиб, Миср шоҳига қарши катта бир лашкар тортиб боради. Миср шоҳи эса Сурия лашкаридан бисёрроқ ва кучлироқ қўшин билан ёв ҳужумини қайтармоқчи бўлади. Бироқ ҳийлагарларнинг домига тушиб, инқирозга юз тутади. 26Миср шоҳининг ўз ҳамтовоқлари унинг томирига болта урадилар. Тор–мор бўлган Миср қўшинлари жангда ҳалок бўладилар. 27Ўша иккита шоҳ бир дастурхонда ўтириб овқатланишади, аммо дилидаги ғаразни ҳушомад билан яшириб, бир–бирига ёлғон гапиришади. Бироқ Худо белгилаб қўйган вақт–соати етиб келмагани учун, биронтаси ҳам муваффақиятга эришмайди. 28Сурия шоҳи бир талай бойлик билан она юртига қайтиб кетади. Йўлда эса Худо аҳд тузган халққа қарши чиқиб, уларга кўп озор етказади.
29Белгиланган вақтда Сурия шоҳи яна Мисрга юриш қилади, аммо бу сафар вазият бошқача тус олади. 30Ғарб соҳилларидан[102] келган жанг кемалари Сурия шоҳига қаршилик кўрсатишади, юраги дов бермаган Сурия шоҳи чекинади. Бироқ ғазабини Худонинг халқига сочиб аламидан чиқади, муқаддас аҳддан тойганларни эса мукофотлайди. 31Унинг лашкарлари Маъбад қалъасига бостириб кириб, табаррук жойни ҳаром қилишади. Кундалик қурбонликларни тўхтатиб, кўп ҳаром–хариш ишларга сабаб бўладиган макруҳ нарсани[103] ўрнатишади. 32Шоҳ ширин сўзлар билан аҳддан тойганларнинг кўнглини овлаб, уларни ўз томонига оғдириб олади. Худога содиқ қолганлар эса бор кучлари билан унга қаршилик кўрсатадилар. 33Халқ орасидаги доно йўлбошчилар одамларга оқилона панд–насиҳатлар беришади. Аммо кўп ўтмай уларнинг айримлари қиличдан ўтказилади, айримлари тириклайин оловда куйдирилади, айримлари мол–мулкидан айрилиб, зиндонга ташланади. 34Қувғин пайтида уларга озгина ёрдам тегади. Бироқ сафларига баъзи бир риёкор одамлар кириб олишади. 35Қувғин пайтида айрим доно кишилар азоб чекадилар. Бироқ бу азоблар орқали Худо уларни охирзамон вақтига тайёрлаб, тозалаб поклайди, чунки белгиланган вақт ҳали ҳам келмаган бўлади.
36Сурия шоҳи хоҳлаганини қилади. Ўзини кўкларга кўтариб, худолардан устун қўяди. Энг буюк Худога қарши гапириб, куфр кетади. Худо белгилаб қўйган ғазаб даври тугагунига қадар муваффақият қозонади. Бироқ Худо ўз режасини албатта амалга оширади. 37Сурия шоҳи ота–боболари сиғинган худоларни ҳамда аёллар яхши кўрадиган худони[104] писанд қилмайди. Ўзини ҳаммасидан устун қўйиб, биронта худони назарига илмайди. 38Буларнинг ўрнига у қалъаларни ҳимоя қилувчи худони[105] улуғлайди. Ота–боболари топинмаган бу худога у олтин, кумуш, жавоҳир ва қимматбаҳо совғаларни назр қилади. 39Ўзга юрт худосининг ҳомийлиги билан қалъаларини ҳимоя қилади. Уни ҳақиқий ҳукмдор деб билганларга иззат–эҳтиром билдириб, юқори мансабларга кўтаради. Бундай одамларга ерларни мукофот сифатида бўлиб беради.
40Охирзамон вақтида Миср шоҳи Сурия шоҳига ҳужум қилади. Аммо Сурия шоҳи жанг аравалари, чавандозлари ва талай кемалари билан унга қаршилик кўрсатиб, тошқин сувлар каби кўп шоҳликларни босиб олади. 41У гўзал Исроил ўлкасини ҳам забт этиб, минглаб халқларнинг бошига етади. Аммо Эдом ҳамда Мўаб халқлари ва Оммон[106] халқининг асосий қисми Сурия шоҳининг чангалидан қочиб қутулади. 42Кўплаб шоҳликлар, шулар қатори, Миср ҳам Сурия истилоси остида қолади. 43Сурия шоҳи Мисрнинг олтину кумуш хазиналарига ва барча бойликларига эгалик қилади. Ливияликлар билан Ҳабашистонликлар[107] ҳам унга қарам бўладилар. 44Бироқ шарқ ва шимолдан келган нохуш хабарлар Сурия шоҳини ваҳимага солади. Бу хабарлардан дарғазаб бўлган шоҳ йўлга отланиб, кўп одамларни қириб ташлайди. 45Сўнг денгиз ва гўзал муқаддас тоғ орасидаги ерларга бориб, у ерда шоҳона чодирларини тикади. Аммо ўша жойда жон беради, унга ёрдам берадиган ҳеч ким бўлмайди.”

 

12–БОБ

 

Охирзамон

 

1Фаришта гапини давом эттирди[108]:

 

“Ўша пайтда халқингни ҳимоя қилувчи буюк Микойил фаришта ҳозир бўлади. Шунда инсонлар бирлашиб халқ бўлгандан бери мисли кўрилмаган даҳшатли азоб–уқубатлар даври бошланади. Аммо ўша дамларда сенинг халқинг орасидан Худонинг китобига[109] исми ёзилган ҳар бир одам нажот топади. 2Қора ер бағрида ётганларнинг кўпчилиги уйғонади: кимдир абадий ҳаётга эришади, кимдир шармандалигу абадий иснодга дучор бўлади. 3Донолар мусаффо осмон каби яшнайдилар, одамларни ҳақ йўлга солганлар эса юлдузлар каби мангу порлайверадилар. 4Сен эса, эй, Дониёр, китобни муҳрлагину бу сўзларни охирзамонгача сир сақла. Бу давр мобайнида кўп одамлар ўзларини у ёқдан–бу ёққа уриб, юз бераётган ҳодисаларни тушунмоқчи бўладилар[110].”

 

Дониёрнинг икки фаришта ҳақидаги ваҳийси

 

5Дониёр шундай деб ёзди:

 

“Мен, дарёнинг бўйида пайдо бўлган яна бошқа икки фариштани кўрдим[111]. Биттаси дарёнинг бу томонида, бошқаси у томонида турар эди. 6Уларнинг бири оқимнинг юқори қисмида турган зиғир либосли фариштадан[112]:
— Бундай қийинчиликлар қачонгача давом этади? Охири борми ўзи? — деб сўради.
7Зиғир либосли фаришта иккала қўлини осмонга чўзиб, барҳаёт Худонинг номи билан қасам ичганини ва шундай сўзлар айтганини эшитдим:
— Бу қийинчиликлар уч ярим йил[113] давом этади. Худога қарашли одамларнинг куч–қудрати тамомила йўқ қилингандан кейин, ўша қувғинларнинг барчаси ўз ниҳоясига етади.
8Ўша одамнинг гапларини эшитдиму, тушунмадим:
— Эй, ҳазратим, бунинг оқибати нима бўлади? — деб сўрадим.
9У шундай жавоб берди:
— Бу тўғрида ҳеч хавотир олма, Дониёр, чунки бу сўзлар муҳрланган бўлиб охирзамонга қадар сир сақланади. 10Бу қувғинлар туфайли кўп одамлар тозаланиб, покланади, аммо фосиқлар фосиқлигини давом эттираверади. Фосиқларнинг биронтаси ҳам буни тушунмайди, донолар эса буларнинг барчасини англаб оладилар. 11Кундалик қурбонликлар тўхтатилиб, кўп ҳаром–хариш ишларга сабаб бўладиган макруҳ бир нарса[114] ўрнатилган пайтдан бошлаб 1290 кун ўтади. 12Охиргача, яъни 1335 кун ўтгунга қадар содиқ бўлиб қолганлар нақадар бахтиёрдир. 13Сен, Дониёр, умр йўлингни давом эттириб, оламдан кўз юмасан. Охиратда эса мукофотингни олиш учун тириласан.”

 

 

 

ХЎШЕЯ

Кириш

 

Мазкур китоб Хўшея пайғамбарнинг номи билан аталган. Хўшея пайғамбар Амос пайғамбардан кейин ваъз қилган. Унинг фаолияти шимолий Исроил шоҳлигининг қулашидан аввалги даврга тўғри келади. Исроил шоҳлиги милоддан олдинги 721 йилда қулаган.
Китобнинг биринчи уч бобида Хўшеянинг оилавий ҳаёти тасвирланган. Хўшеянинг оиласи у Исроил юртида ваъз қилган хабарнинг жонли сурати эди. Худо халқи Исроилнинг бевафолигини намоён қилмоқчи бўлиб, Хўшеяга: “Фоҳиша аёлга уйлан”, — деб амр қилган. Хўшея фоҳиша аёлдан уч фарзанд кўрди. Хўшеянинг фарзандларига Худо Исроил халқининг жазоланишини эслатиб турадиган исмларни қўйди. Худо Хўшеяга: “Бевафо хотинингни севгин”, — деб амр қилганди, чунки бу севги Худонинг бевафо Исроил халқига бўлган абадий севгисининг тимсоли эди.
Китобнинг қолган қисмида Худонинг Исроил халқи билан тузган аҳдига алоҳида эътибор берилган. Бу аҳдга кўра, Худо ва Исроил халқи бир–бирига садоқатли, вафодор бўлишлари керак эди. Худо доимо аҳд шартларини бажариб келган, Исроил халқи эса ҳар сафар аҳд шартларини бузган. Улар Худонинг ёрдамига инонмай, лашкарининг кучи ва бошқа юртларнинг ёрдами билан ўзларини ҳимоя қилмоқчи бўлганлар. Бундан ташқари, бутларга сиғиниб, яхши ҳосил йиғиб оламиз, қўй–молларимиз кўпаяди, деб умидини бутларга боғлаганлар.
Исроил ва Яҳудо халқлари билан Худо даъволашарди, уларни аҳдни бузишда айбларди. Улар қилган гуноҳлари учун жазосини тортишарди.
Уларнинг гуноҳларига қарамай, Худо Ўз халқини севганди. Шунинг учун Худо уларни кечириб, уларга барака беришини ваъда қилди. Худонинг бу ваъдаси Исроил халқи вафодор бўлишни ўргангандан кейин амалга ошади.

 

1–БОБ

 

1Яҳудо юртида шоҳлар Уззиё, Йўтом, Охоз ва Ҳизқиё ҳукмронлик қилган даврларда Исроил тахтида Йўш ўғли Ёрубом ўтирган эди. Ўша вақт мобайнида Бэри ўғли Хўшеяга Эгамиз Ўз сўзларини аён қилди.

 

Хўшеянинг хотини билан фарзандлари

 

2Эгамиз дастлаб Хўшея орқали гапиришни бошлаганда, унга шундай деган эди: “Бориб фоҳиша аёлга уйлан, у сенга бегона эркаклардан орттирган фарзандлар туғиб беради. Зотан, Менинг халқим ҳам фоҳишага ўхшайди. Улар Менга бевафолик қилиб, бегона худоларга сажда қилишмоқда.” 3Хўшея Диблайим қизи Гўмерага уйланди. Гўмера ҳомиладор бўлиб, Хўшеяга ўғил туғиб берди.
4Эгамиз Хўшеяга деди: “Ўғлингнинг исмини Йизрил қўй. Чунки кўп ўтмай Мен Ёҳу хонадонини Йизрил водийсида қон тўккани учун жазолайман. Исроил шоҳлигини йўқ қиламан. 5Ўша куни Мен Йизрил водийсида Исроилнинг камону ўқларини синдираман.”
6Гўмера яна ҳомиладор бўлиб, қиз туғди. Эгамиз Хўшеяга деди: “Қизингнинг исмини Лўрухамо, яъни ‘Раҳмдан бебаҳра’, деб қўй. Чунки бундан буён Мен Исроил хонадонига раҳм қилмайман, уларни кечирмайман. 7Яҳудо хонадонига эса раҳм қиламан. Мен, Эгаси Худо, уларга нажот бераман. Қиличу камон, жанг–жадал, отлару чавандозлар билан эмас, Ўз қудратим билан уларни қутқараман.”
8Гўмера қизини кўкракдан чиқаргач, яна ҳомиладор бўлиб, ўғил туғди. 9Эгамиз Хўшеяга деди: “Ўғлингнинг исмини Лўами, яъни ‘Халқим эмас’, деб қўй. Чунки Исроил халқи энди Менинг халқим эмас, Мен эса уларнинг Худоси эмасман. 10Аммо шундай вақтлар келадики, Исроил халқи денгиздаги қум каби бўлади, уларни на санаб, на ўлчаб бўлади. Уларга: ‘Халқим эмас’, деб айтилган бўлса, келажакда улар: ‘Барҳаёт Худонинг болалари’, деб аталади. 11Яҳудо ва Исроил халқлари қайта бирлашадилар. Улар ўзларига бир йўлбошчи танлайдилар. Ўз юртида туп қўйиб палак отадилар. Ҳа, Йизрилнинг куни улуғ бир кун бўлади.”

 

2–БОБ

 

1Эгамиз шундай дейди: “Ака–укаларингизни — Ёми, яъни ‘Менинг халқим’, опа–сингилларингизни — Рухамо, яъни ‘Раҳмдан баҳраманд’, деб чақиринглар.

 

Исроил халқи бевафо Гўмера тимсолида

 

2Эй фарзандларим,
Oнангиз билан даъволашинг,
Айбини юзига солинг.
У энди хотин эмас Менга,
Мен ҳам эр эмасдирман унга.
Айтинг, юзидаги упа–элигини артиб ташласин,
Эгнидаги уятсиз кийимини ечиб ташласин.
Бўлди, фоҳишалигини бас қилсин.
3Акс ҳолда унинг кийимини Ўзим ечиб ташлайман,
Онасининг қорнидан тушгандай қип–яланғоч қиламан.
Ерини бепушт саҳрога айлантираман,
Унинг юртини қақраган чўл қиламан.
Ташналикдан уни ўлдираман.
4Болаларига ҳам раҳм қилмайман,
Ўйнашларидан орттирган ҳароми улар.
5Ҳа, уларнинг онаси фоҳишалик қилган,
Уларни туққан аёл шарму ҳаёни йўқотган.
У деди: ‘Ўйнашларим олдига кетдим.
Нону сувимни, жуну зиғир матоларимни,
Зайтун мойию шаробимни,
Mенга ўшалар берган.’
6Шунинг учун йўлини тиканаклар билан тўсаман,
Ўтолмайдиган қилиб девор қураман.
7У ўйнашларининг кетидан қувиб етолмайди,
Уларни излаб, тополмайди.
Кейин эса aйтади:
‘Биринчи эримнинг олдига қайтиб борай,
Ахир, ўшандаги ҳолим ҳозиргидан тузукроқ эди.’
8Буғдойни, шаробу зайтунмойини,
Унга Мен берганимни у билмайди.
Баалга назр қилган кумушу олтинни
Унга Мен совға қилганимни англамайди.
9Шунинг учун ҳосил пайтида буғдойимни тортиб оламан,
Йиғим–терим мавсумида шаробимни олиб қўяман.
Баданини ёпиб турган жуну зиғир матоларимни қайтариб оламан.
10Мана, энди уни яланғоч қиламан,
Ўйнашларининг олдига чиқариб қўяман,
Қўлимдан уни ҳеч ким халос қила олмайди.
11Мен унинг базмларига чек қўяман.
Йиллик байрамларию янги ой шодиёналарига,
Шаббатлари ва барча тайинланган байрамларига барҳам бераман.
12‘Ўйнашларимнинг берган тўлови’, деб ўйлаган,
Узумзору анжир боғларини бузиб ташлайман,
Ҳаммасини тўқайзор қиламан.
Ёввойи ҳайвонлар боғларини йўқ қилади.
13У байрамларда Баалга атаб тутатқилар тутгани учун,
Узугу тақинчоқлар билан безаниб,
Ўйнашларининг кетидан юргани учун,
Мени эса тамом эсидан чиқариб юборгани учун,
Мен уни жазолайман!
— Эгамизнинг каломи шудир. —

 

Эгамизнинг Ўз халқига бўлган севгиси

 

14Кўп ўтмай Мен унинг кўнглини овлайман,
Уни саҳрога олиб бориб, ширин сўзлар айтаман.
15Ўша ерда узумзорларини қайтариб бераман,
Кулфат сойлигини умид эшиги қиламан.
Ўша ерда у Менга эргашади,
Ёшлигида, Мисрдан чиққан чоғида эргашгандай ортимдан юради.”

 

16Эгамиз шундай демоқда: “Эй Исроил халқи, ўша куни сен Мени ‘Эрим’, деб чақирасан, ҳеч қачон ‘Баалим’ демайсан. 17Баалнинг номини қайта тилингга олмайдиган қиламан. 18Ўша куни ёввойи ҳайвонлар, осмондаги қушлар ва ерда судралувчи махлуқлар билан аҳд тузаман, улар сенга зарар етказмайди. Юртдаги барча қамону қиличларни, ҳамма жанг қуролларини йўқ қиламан. Сен тинч, бехатар яшайсан. 19Мен сени Ўзимга абадий никоҳлаб оламан. Сенга нисбатан адолатли ва одил бўламан. Сени доим севаман, меҳр–шафқат кўрсатаман. 20Сенга вафо қиламан, сен Мени Эганг, деб биласан.”

 

21Эгамиз демоқда:
“Ўша куни Мен халқимнинг илтижоларига жавоб бераман,
Мен осмонга амр қиламан,
Осмон ерга ёмғир ёғдиради.
22Ер буғдой, узум, зайтун етиштиради,
Улар эса ҳаёт бағишлайди Йизрилга —
‘Худо эккан’ деб аталган Менинг халқимга.
23Ҳа, Мен Йизрилни Ўзим учун бу юртга ўтқазаман.
‘Раҳмдан бебаҳра’ — Лўрухамога раҳм қиламан,
‘Халқим эмас’ — Лўамини, ‘Менинг халқим’, деб атайман.
У эса ‘Худойим’, деб чақирар Мени.”

 

3–БОБ

 

Хўшея ва унинг бевафо хотини

 

1Эгамиз менга деди: “Қани бор, Хўшея! Ўйнаши бор ўша суюқ оёқ хотинингга бошқатдан кўнгил қўй. Мен Исроил халқини қандай севсам, сен ҳам хотинингни шундай севгин. Зотан халқимнинг ҳам кўнгли бошқа худоларга чопади, майизли кулчаларни уларга назр қилишни халқим яхши кўради.” 2Шундай қилиб, мен ўн беш кумуш танга ва тўққиз сават арпага ўз хотинимни сотиб олдим. 3Унга дедим: “Сен узоқ вақт давомида меникида яшайсан. Фоҳишалик қилмайсан. Ўша вақт мобайнида бирорта эркакка яқинлашмайсан, мен ҳам сенга яқинлашмайман.” 4Шу сингари Исроил халқи ҳам анча вақт давомида шоҳу шаҳзодасиз, қурбонликларубутсимон тошларсиз, эфод ва бутларсиз яшайди. 5Бундан кейин улар қайтадан Эгаси Худога ва Довуд наслидан бўлган шоҳга юз буришади. Келажакда қўрқув билан Эгамизга бўйин эгишади. Худонинг баракасидан баҳраманд бўлишади.

 

4–БОБ

 

Исроил халқини Эгамиз айблайди

 

1Эгамизнинг даъвоси бор бу юрт аҳолисига,
Эй Исроил халқи, қулоқ тут Эгамизнинг сўзига:
“Бу юрт вафою садоқатни билмайди,
Улар Мен, Худони тан олмайди.
2Қачон қарамаса лаънат айтишади,
Алдашади, одам ўлдиришади,
Ўғирлик қилиб, фаҳш ишларга берилишади.
Ҳамма ёқда зўравонлик, қотилликлар қилишади.
3Мана шунинг учун юрт қуриб бормоқда,
У ерда яшовчи халқ нобуд бўлмоқда.
Ҳалок бўлмоқда ёввойи ҳайвонлар,
Кўкдаги қушлару ҳатто денгиздаги балиқлар.

 

Эгамиз руҳонийларни айблайди

 

4Биронтангиз халқни айбламанг!
Уларга таъна қилманг!
Менинг даъвоим сизларга қаршидир,
Эй руҳонийлар!
5Сизлар кечаю кундуз қоқиласизлар,
Ҳатто пайғамбарлар ҳам сизлар билан бирга қоқилади.
Сизларни деб Мен халқингизни нобуд қиламан!
6Ана, халқим Мени билмагани учун нобуд бўлмоқда.
Бу сизнинг айбингиз, эй руҳонийлар!
Ахир, сизлар воз кечдинглар Мени билишдан,
Энди Мен ҳам воз кечаман сиздан.
Менинг руҳонийларим бўлмайсизлар!
Сизлар Худойингизнинг қонунларини унутдингизлар,
Шунинг учун Мен ҳам фарзандларингизни унутаман.
7Эй руҳонийлар, кўпайгани сари сизнинг сонингиз,
Менга қарши кўпроқ гуноҳ қилдингиз.
Энди улуғворлигингизни шармандаликка алмаштираман.
8Ахир, сизлар халқимнинг гуноҳ қурбонликлари билан
Қорнингизни тўйғиздингиз,
Халқимнинг қабиҳликларига ташнадир сиз.
9Мана, Мен халқимни ҳам,
Сизни ҳам бирдай жазолайман.
Тутган йўлларингиз,
Қилган қилмишларингизга яраша қайтараман.
10Сизлар ейсизлар, аммо қорнингиз тўймайди,
Зино қиласизлар, аммо сонингиз кўпаймайди.
Сизлар Менга бўйсунмай қўйгансиз.

 

Эгамиз бутпарастликни ҳукм қилади

 

11Фаҳш, шаробнинг эски ва янгиси
Халқимни эс–ҳушидан айирди.
12Улар ёғоч бутдан ваҳий сўрашади.
Таёқдан панд–насиҳат олишади.
Шаҳвоний ҳирс уларни йўлдан урди,
Улар Мен, Худосига бевафо бўлди.
13Қурбонликлар қилишаётир тоғ чўққиларида,
Тутатқилар тутатишаётир қирларда,
Эман, чинор ва қайрағочларнинг оромбахш сояларида.

 

Эй халқим, натижада қизларинг фоҳиша бўлди,
Келинларинг зинога ботди.
14Аммо Мен фоҳиша қизларингни жазоламайман,
Зинокор келинларингнинг адабини бермайман.
Ахир, эркакларнинг ўзи ғарлар олдига бормоқда,
Саждагоҳ фоҳишалари билан улар қурбонликлар келтирмоқда.
Айтилган–ку, эс–ҳушидан айрилган халқ нобуд бўлади, дея.

 

15Исроил халқи Менга бевафолик қилса ҳам,
Бу жиноятга Яҳудо халқи қўл урмасин.
Улар сажда қилгани Гилгалга бормасин,
Байт–Обунга ҳам оёқ босмасин.
‘Худо шоҳид’, дея қасам ичишмасин.
16Ҳа, эшакдай ўжардир Исроил халқи,
Кўп ўтмай Мен уларни яйловга ҳайдаб юбораман,
Улар кенг даладаги ёлғиз қўзига ўхшаб қолишади.
17Эфрайим халқи кўнгил боғлади бутларга,
Билганларини қилишсин, қўйинг уларни ўз ҳолига!
18Айш–ишратдан кейин улар фаҳшга берилишар.
Уларнинг йўлбошчилари беҳаёликни яхши кўрар.
19Қуюн уларни супуриб кетади.
Бутларга қилган қурбонликлари туфайли шарманда бўлишади.”

 

5–БОБ

 

1Эгамиз шундай дейди:
“Эй руҳонийлар, эшитинг буни!
Диққат қилгин, Исроил халқи!
Қулоқ солгин, шоҳ хонадони!
Сизнинг устингиздан ҳукм кетяпти.
Сизлар Миспахда одамлар учун тузоқ бўлдингиз,
Товур тоғида ёйилган тўр бўлдингиз.
2Қотилликка ботган исёнчи сизлар!
Мен ҳаммангизнинг адабингизни бераман.
3Эй Эфрайим, жуда яхши биламан сени,
Исроил, Мендан яшира олмассан ўз қилмишингни.
Сен, Эфрайим, Худога бевафо бўлдинг,
Эй Исроил, ўзингни ҳаром қилдинг.
4Мен Худойингман,
Аммо қилмишларинг Менга қайтиб келишингга йўл қўймас.
Сен Мени — ўз Эгангни билмайсан,
Чунки қалбинг шаҳватга тўлган.”

 

5Исроилнинг мағрурлиги ўзига қарши гувоҳлик беряпти,
У жиноятлари туфайли қулайди.
Яҳудо ҳам у билан бирга йиқилади.
6Исроил Эгамизнинг илтифотини излайди,
Қўй–молларини қурбонлик қилади,
Аммо Эгамизни топа олмайди,
Чунки Эгамиз уни тарк этган.
7У Эгамизга хиёнат қилди,
Бегоналардан орттирган болалар туғди.
Кўп ўтмай у мулки билан бирга хароб бўлади.

 

Исроил билан Яҳудо орасидаги уруш

 

8Эгамиз шундай дейди:
“Бурғу чалинг Гивода!
Карнай чалинг Рамада!
Байт–Обунда бонг уринг!
Эй Бенямин, ортингдан душман келяпти!
9Жазо куни Эфрайим хароб бўлади.
Исроил қабилаларига эълон қилган бу сўзларим
Албатта рўёбга чиқади.
10Яҳудо шаҳзодалари чегарани бузган фирибгарларга ўхшайди,
Мен уларнинг устига Ўз қаҳримни жаладай ёғдираман.
11Ахир, Эфрайим бутларга эргашишни афзал кўрди,
Энди у эзилиб, ҳукмга бардош бера олмайди.
12Мен Эфрайимни куядай емираман,
Яҳудо хонадонини қуртдай кемираман.
13Эфрайим ўз бетоблигини тушунгач,
Яҳудо ўз яраларини кўргач,
Эфрайим Оссурияга борди,
Буюк шоҳни ёрдамга чақирди.
Аммо шоҳ уларни даволай олмайди,
Яраларига шифо бера олмайди.
14Мен Эфрайимга шердай ҳужум қиламан,
Яҳудо хонадонига ёш арслондай ташланаман.
Уларни Ўзим тилка–пора қиламан,
Судраб, Ўзим билан олиб кетаман.
Уларни ҳеч ким халос эта олмас.
15Улар ўз айбини бўйнига олгунча,
Чин дилдан Менга интилгунча,
Мен Ўз маконимга қайтиб кетаман.
Балки қайғули дамларида улар Менга қайтишар.”

 

6–БОБ

 

Одамларнинг сохта тавбаси

 

1Бу халқ шундай дейди:
“Келинглар, Эгамизга қайтайлик!
У бизни тилка–пора қилди,
Шифони ҳам Ўзи беради.
Бизни ярадор қилди,
Яраларимизни Ўзи боғлайди.
2Унинг ҳузурида яшай олишимиз учун,
Икки кунда бизни ҳаётга қайтаради,
Учинчи куни оёғимизга турғизади.
3Келинглар, Эгамизни билишга интилайлик.
Тонг отиши муқаррар бўлгандай,
У албатта бизга зоҳир бўлади,
Куз ва баҳорда ёмғир ёғиши табиий бўлгандай,
У албатта олдимизга келади.”

 

Исроилнинг сохта садоқати ва оладиган жазоси

 

4Эгамиз шундай дейди:
“Сени нима қилай, эй Эфрайим?!
Сени нима қилай, эй Яҳудо?!
Сенинг севгинг тонгдаги тумандай тез ғойиб бўлар,
Саҳардаги шудринг каби буғланиб кетар.
5Шунинг учун сўзларим билан сени ўлгудай саваладим,
Пайғамбарларим орқали сени чопиб ташладим.
Чиқарган ҳукмим чақмоқ каби сени уради.
6Зеро, Мен қурбонликни эмас,
Раҳм–шафқатни истайман,
Куйдирилган қурбонликларни эмас,
Мени таниб–билишингни афзал кўраман.

 

7Халқим Одам Атодай аҳдни бузди,
Эвоҳ, Менга бевафолик қилди.
8Гилад — ёвузларнинг шаҳридир,
Кўчалари қон доғларига тўладир.
9Руҳонийлар қароқчиларга ўхшайди,
Улар пистирмада ётиб, қурбонини пойлашади.
Шакам шаҳри йўлида қотилликлар қилишади,
Ҳа, улар мудҳиш жиноятларга қўл урди.
10Мен Исроилда даҳшатли ҳодисани кўрдим:
Эфрайим бевафолик қилди!
Исроил ўзини булғади!

 

11Эй Яҳудо, сен учун ҳам ўрим пайти белгиланди.

 

Мен халқимни яна фаровонликка эриштирмоқчи бўлганимда,

 

7–БОБ

 

1Исроилни шифоламоқчи бўлиб турганимда,
Унинг бузуқлиги ошкор бўлди,
Самариянинг жиноятлари очилди.
Улар маккорона иш тутишади,
Ўғрилар хонадонларни ўмаришади,
Қароқчилар йўлтўсарлик қилишади.
2Қилган барча қабиҳликлари ёдимда,
Бироқ улар буни хаёлига келтирмайди.
Мана, улар гуноҳларга ботишди,
Кўз ўнгимда бу гуноҳлар гавдаланади.

 

Саройдаги фитналар

 

3Одамлар шоҳни ёвузликлари билан хушнуд қилар,
Улар бекларни ҳийлалари билан шод этар.
4Уларнинг ҳаммаси садоқатсиз ва маккор,
Ловуллаган тандирга ўхшайди.
Новвой хамирини қориб бўлгунича,
Хамир ошиб тайёр бўлгунича,
Ҳатто олов ковлашга ҳам эҳтиёж йўқ.
5Шоҳ зиёфат берган куни
Беклар шоҳга майдан ичиришди,
Шоҳ мазахчилар билан ҳамтовоқ бўлди.
6Уларнинг юраклари тандирга ўхшайди,
Шоҳга қарши улар фитна уюштиради,
Кечаси билан ғазаби чўғдай тутаб ётади,
Саҳарга келиб, оловдай ловуллаб ёнади.
7Тандирдай қизишган бу ҳамма одамлар,
Ҳукмдорларини ямламай ютяптилар.
Натижада шоҳлари бирин–кетин нобуд бўляпти,
Аммо биронтаси ҳам Менга илтижо қилмаяпти.”

 

Исроил ва ўзга халқлар

 

8Эфрайим бошқа халқларга қоришган.
У хом пишган нонга ўхшаб қолган.
9Ўзга халқлар унинг кучини кесди,
У эса буни англамайди.
Сочлари оқариб бўлди,
У эса буни пайқамайди.
10Исроилнинг мағрурлиги
Ўзига қарши гувоҳлик беради.
Бошига тушган кулфатларга қарамай
Исроил Ўз Эгаси Худога қайтмади,
Юзини Унга бурмади.

 

11Эгамиз шундай дейди:
“Эфрайим кабутарга ўхшар,
Ҳам бефаросат, ҳам овсар.
У Мисрдан ёрдам сўрайди,
Пир этиб Оссурияга учади.
12Учганда, Мен унга тўр ташлайман,
Овланган қушдай ерга тушираман.
Тўдалашганини эшитсам, жазосини бераман.
13Халқимнинг ҳолига вой!
Ахир, улар Мендан узоқлашди!
Энди вайрон бўлишади!
Ахир, Менга қарши бош кўтаришди!
Уларни халос қилардим–у,
Аммо Менга ёлғон гапиришди.

 

14Улар Менга чин дилдан илтижо қилмайди,
Аммо тўшакларида ётиб, фарёд чекишади.
Бутпарастлардай баданларини тилиб,
Буғдой ва шароб талаб қилишади.
Менга қарши бош кўтаришади.
15Мен Ўзим уларни боқдим, кучайтирдим,
Улар эса Менга қарши фитна қилади.
16Улар яроқсиз бир камонга ўхшайди,
Менга, Худойи Таолога юзини бурмайди.
Беклари ҳақоратли сўзлар айтганлари учун,
Қиличдан ҳалок бўлади.
Бу қилмишлари учун,
Мисрда кулги бўлишади.”

 

8–БОБ

 

Исроилни Эгамиз бутпарастлик учун ҳукм қилади

 

1Эгамиз шундай дейди:
“Қани бўлинг, бонг уринг!
Душман калхатдай уйимга ёпирилмоқда.
Ахир, халқим аҳдимни барбод қилди,
Улар қонунимни бузди.
2Исроил халқи Менга фарёд қилади:
‘Эй Худойим, Сени тан оламиз’, деб айтади.
3Ўзлари эса эзгуликни рад этишди,
Душманлар уларни таъқиб қилади.

 

4Улар розилигимни сўрамай шоҳлар танлашди,
Ижозатимни олмай, мулозимлар тайинлашди.
Олтину кумушларидан бутлар ясашди,
Шу орқали бошларига ҳалокат келтиришди.
5Самарияликларнинг бузоқсимон бутини Мен рад этдим!
Улара қарши аланга олгандир Менинг ғазабим.
Қачон ўзини поклаб олади?
6Бутни Исроиллик ҳунарманд ясаган–ку,
Бут Худо эмас!
Самария шаҳрининг бузоғи парчаланиб ташланади.

 

7Шамолни эккан одам бўронни ўриб олар.
Буғдой бошоқсиз бўлса, халқ нонга зор бўлар.
Буғдойингиз бошоқ тугган тақдирда ҳам,
Уни бегоналар еб адо қилар.
8Бошқа халқлар орасида Исроил адо бўлди,
Қадрсиз сопол идишга у ўхшаб қолди.
9Ёлғиз дайдиган қулондай у,
Оссурияга ёрдам сўраб борди.
Эфрайим ўзини ўйнашларига сотди.
10У бошқа халқларга сотилган бўлса ҳам,
Мен уни йиғиб оламан.
Оссурия шоҳининг зулми остида
У тезда хазон бўлади.

 

11Эфрайим гуноҳларини ювмоқчи бўлди,
Қурбонгоҳлар қуриб ташлади.
Қурбонгоҳлар эса гуноҳ макони бўлиб қолди.
12Мен бу халққа кўплаб қонунлар ёздим,
Бироқ қонунларимни улар ёт деб билади.
13Улар Менга, Эгасига аъло қурбонликлар келтиришса ҳам,
Қурбонлик гўштидан тановул қилишса ҳам,
Мен улардан мамнун бўлмайман.
Мен жиноятларини эсга оламан,
Гуноҳлари учун жазосини бераман.
Улар Мисрга қайтиб кетади.
14Исроил ўз Яратувчисини унутиб, саройлар қурди.
Яҳудо кўплаб шаҳарларни мустаҳкам қилди.
Мен эса шаҳарларига ўт қўяман,
Қалъаларини оловга ем қиламан.”

 

9–БОБ

 

Исроил халқи жазоланади

 

1Эй Исроил, бас қил шодлигингни!
Бошқа халқлардай нишонладинг сен байрамингни!
Сен Худога бевафолик қилдинг.
Баалга фоҳишадай сажда этдинг,
Олган ҳосилингни Баалдан тўлов деб билдинг.
2Энди хирмону шароб мешларинг сенга етарлича озуқа бермас,
Янги шаробинг чанқоғингни босмас.

 

3Сен Эгамизнинг юртида қолмайсан,
Мисрга қайтиб кетасан.
Оссурияда харом овқат ейсан.
4Эгамизга шароб назр қила олмайсан,
Келтирган қурбонликларинг Унга маъқул бўлмайди.
Бундай қурбонликлар азадорнинг нонига ўхшайди,
Ундан еганларнинг ҳаммаси булғанади.
Зеро, сенинг нонинг қорин учун холос,
Бундай нонлар Эгамизнинг уйига киритилмайди,
Эгамизга улар назр қилинмайди.
5Эй Исроил, энди сен тайинланган байрамларни ўтказа олмайсан!
Эгамизнинг муқаддас йиғинларини нишонлай олмайсан!
6Сен офатдан қочиб қутулсанг ҳам,
Миср сенга чангалини солади,
Пойтахти Нуф сенга қабр бўлади.
Кумуш хазиналаринг янтоққа насиб бўлади,
Чодирларингни тиканак ўт босади.
7Мана, ҳисоб–китоб вақти келди!
Жазо олиш вақти етди!
Эй Исроил, тез орада сен бундан хабар топасан.
Ахир, кўплаб гуноҳларинг сабабли,
Чексиз адоватга тўлгансан.
Сен пайғамбарларни аҳмоқ ҳисоблайсан,
Руҳдан илҳомланган одамларни телба, деб биласан.
8Эй Эфрайим халқи, Эгам мени сизларга посбон қилди.
Аммо сизлар пайғамбарларни тузоққа туширдингиз,
Худойингизнинг уйини адоватга тўлдирдингиз.
9Гивода разиллик қилган аждодларингизга ўхшаб қолдингиз,
Улардай ярамас ишларга берилиб кетдингиз.
Аммо Худо жиноятингизни эсга олади,
Гуноҳингизга яраша жазоингизни беради.

 

Исроилнинг гуноҳи ва унинг оқибати

 

10Эгамиз шундай дейди:
“Мен Исроилни илк бор топганимда,
Саҳрода узум солган токни топгандай бўлдим.
Ҳа, ота–боболарини биринчи кўрганимда,
Анжирнинг чиллаки меваларини кўргандай бўлдим.
Аммо улар Пиёрдаги Баалга келганда,
Ўзларини ўша шарманда бутга бағишладилар.
Кўнгил қўйган ўша бутдай жирканч бўлиб қолдилар.
11Эфрайимнинг шуҳрати қушдай учиб кетади.
Уларда на фарзанд туғилади,
На аёллари ҳомиладор бўлади,
На пушти камаридан бола бино бўлади!
12Фарзанд ўстириш насиб қилган тақдирда ҳам,
Биронтасини қолдирмай йўқ қиламан.
Ҳолига вой, уларни тарк этаман!
13Мен Эфрайимни кўрганимда,
У Тир шаҳрига ўхшарди,
Гўзал ерда жойлашганди.
Аммо энди Эфрайим ўз болаларини
Қотил олдига олиб чиқади.”

 

14Эй Эгам, бу халқингга Сендан нима тилай?!
Аёлларини бепушт қилгин,
Эмиза олмайдиган қилгин.

 

15Эгамиз шундай дейди:
“Уларнинг ҳар бир қабиҳлиги Гилгалдан бошланган,
Ўша ерда нафратлана бошладим улардан.
Қабиҳ қилмишлари учун,
Уларни уйимдан ҳайдаб чиқараман.
Энди уларни севмайман.
Уларнинг ҳамма беклари Менга қарши бош кўтарган.
16Эфрайим қулади,
Унинг илдизлари қуриди,
Мева беришга у ожиз бўлди.
Фарзанд кўрган тақдирда ҳам,
Авайлаган зурриётини ўлдираман.”

 

17Исроил халқини Худойим рад этади,
Улар Худога итоат қилмади.
Халқлар орасида дарбадар бўлишади.

 

10–БОБ

 

Исроилнинг гуноҳи ва сургуни

 

1Исроил гуркираган,
Ҳосилдор ток кабидир.
Аммо ҳосили кўпайгани сари,
У кўплаб қурбонгоҳлар қурди.
Юрти равнақ топгани сари,
Бутсимон тошларига зеб берди.
2Ичи қора бу халқ энди таъзирини ейди.
Худо қурбонгоҳларини вайрон қилади,
Бутсимон тошларини синдириб ташлайди.

 

3Кўп ўтмай улар айтишади:
“Биз Эгамиздан қўрқмадик,
Шунинг учун шоҳимиздан айрилиб қолдик.
Аммо шоҳнинг қўлидан нима ҳам келарди?!”
4Улар бемаъни гаплар гапирмоқда,
Сохта қасамлар ичиб, аҳдлар тузишмоқда.
Натижада эгатлардаги заҳарли ўтдай,
Даъволар униб чиқмоқда.
5Самария аҳли Байт–Обундаги
Олтин бузоғидан хавотир олади,
Унинг учун улар аза тутишади.
Бутидан хурсанд бўлган руҳонийлар ҳам
Бут сургун бўлганидан йиғлашади.
6Бутнинг ўзи Оссурияга олиб кетилади,
Буюк шоҳга тақдим қилинади.
Эфрайим шарманда бўлади,
Ўз режалари дастидан Исроил уятга қолади.

 

7Самария шоҳи сувга ғарқ бўлган пайраҳадай
Ҳалок бўлади.
8Исроилнинг гуноҳига сабаб бўлган
Обундаги саждагоҳлар йўқ қилинади.
Қурбонгоҳларини янтоғу тикан босади.
Одамлар тоғларга: “Бизни босиб қолинг!” дея бақиришади.
Қирларга: “Устимизга қуланг!” деб ёлворишади.

 

Исроилга Эгамиз ўз ҳукмини эълон қилади

 

9Эгамиз шундай демоқда:
“Эй Исроил, сен Гивода гуноҳ қила бошладинг,
Ўша ерда гуноҳдан чиқмай қолди сенинг бошинг.
Гиводаги жиноятчилар жазосини олгандай,
Сен ҳам жазодан қочиб–қутулолмайсан.
10Мен хоҳлаган пайтимда жазоингни бераман.
Сенга қарши халқларни бирлаштираман.
Икки баробар кўпайган жиноятларинг учун,
Душманлар сенга кишан солади.

 

11Эфрайим ўргатилган бузоққа ўхшарди,
Янчишни у хўп яхши кўрарди.
Мана энди унинг гўзал бўйнига,
Мен бўйинтуруқ тақаман.
Энди унга омоч торттираман.
Қани, Яҳудо шудгор қилсин!
Ёқуб ўзи учун мола боссин!
12Эй Исроил, ўзингиз учун солиҳлик уруғини экинг,
Чексиз севгини ўриб олинг.
Ҳайдалмаган ерингизга ишлов беринг,
Вақт келди! Менга интилинг!
Шунда Мен олдингизга бораман,
Ёмғир ёғдиргандай, сизга нажот бераман.

 

13Сен ёвузликни экдинг,
Адолатсизликни ўриб олдинг,
Ёлғоннинг мевасидан единг.
Сен ўз йўлингга таянганинг учун,
Сон–саноқсиз сипоҳларингга ишонганинг учун,
14Жангу жадаллар сени четлаб ўтмайди.
Шоҳ Шалман Байт–Арбэлни жангда вайрон қилгандай,
Хотин, бола–чақаларни тошга уриб ўлдиргандай,
Ҳамма шаҳарларинг вайрон бўлади.
15Эй Байтил, сен қабиҳликлар қилганинг учун,
Бу кунлар бошингга тушади.
Тонг отгач, эй Исроил, шоҳинг ўлдирилади.”

 

11–БОБ

 

Худонинг исёнкор халқига бўлган муҳаббати

 

1Эгамиз шундай дейди:
“Мен Исроилни болалигида яхши кўрар эдим,
Ўз ўғлонимни Мисрдан чақириб олган эдим.
2Уни қанча кўп чақирсам,
Мендан шунча кўп узоқлашарди.
Баалга қурбонликлар келтирарди,
Бутларга тутатқилар назр қиларди.

 

3Эфрайимга юришни Мен ўргатган эдим,
Уни қўлларимда кўтариб юрган эдим.
Аммо қилган ғамхўрлигимни у билмади.
4Мен эса уни меҳр ила етаклагандим,
Муҳаббат ришталари ила олиб юрган эдим.
Бўйнидан бўйинтуруқни олиб ташлагандим,
Олдига энгашиб, уни озиқлантиргандим.

 

5Халқим тавба қилишдан бош тортди.
Шунинг учун Мен уларни энди
Мисрга жўнатиб жазоламайман,
Золим Оссурияга тобе қиламан.
6Шаҳарларида қилич ҳукм суради,
Дарвозаларининг тамбаларини йўқ қилади.
Ёвуз режалари туфайли халқим қиличдан ҳалоқ бўлади.
7Қачон қараса улар Мендан юзини ўгиришади.
Яна Менга — Худойи Таолога фарёд қилишади,
Аммо Мен уларни асло юксалтирмайман.

 

8Эй Эфрайим, қандай қилиб сендан воз кечай?!
Эй Исроил, қандай қилиб сени ташлаб кетай?!
Адмани йўқ қилганимдай сени йўқ қила олармиканман?!
Завўйимга қилганимни сенга қила олармиканман?!
Бундай қилишга юрагим бетламас асло!
Сенга бўлган меҳрим уйғонди.
9Йўқ, сочмайман сенга қаҳр–ғазабимни,
Эй Эфрайим, қайта барбод қилмайман сени,
Зеро, Мен Худоман, инсон эмас,
Орангиздаги Муқаддас Худоман,
Олдингизга жаҳл билан бормайман.

 

10Шердай ўкирганимда халқим ортимдан эргашади,
Овозимни эшитгач, фарзандларим ғарбдан титраб келишади.
11Улар Мисрдан ҳам қушлардай титраб келишади,
Оссурия юртидан ҳам каптарлардай қалтираб келишади.
Мен уларни уйларига элтиб қўяман,
— Эгамизнинг каломи шудир. —

 

12Эфрайим атрофимни ёлғон билан ўраб ташлади,
Исроил хонадони Мени ҳийлага кўмиб ташлади.
Яҳудо халқи Менга қарши бош кўтарди,
Менга, Муқаддас Худога улар итоат қилмаяпти.”

 

12–БОБ

 

1Эфрайим гармсел боқиб юрар,
Кун бўйи шарқдан эсган шамол кетидан қувар.
Ёлғону зўравонликни у орттирар.
Оссурия билан сулҳ тузиб,
Зайтун мойини Мисрга жўнатар.

 

2ЯҳудогаЭгамиз даъво қилади.
Ёқуб наслининг таъзирини У беради,
Тутган йўлига яраша уни жазолайди.
3Онасининг қорнидаёқ Ёқуб акаси билан талашган,
Улғайгач эса Худо билан олишган.
4Фаришта билан олишиб, уни енгган эди,
Кейин йиғлаб, илтифот қилишини сўраганди.
Байтилда Ёқуб Худони топганди,
Ўша ерда Худо билан суҳбат қурганди.
5Сарвари Олам — Худо Ўшадир,
Эгамиздир Унинг номи!
6Эй Ёқуб насли, Худойингизга қайтинг.
Севги ва адолатга интилинг,
Сабр–тоқат ила Худодан умид қилинг.

 

Чиқарилган ҳукмларнинг давоми

 

7Эгамиз шундай дейди:
“Халқим тарозидан урган савдогарга ўхшайди,
Фирибгарлик қилишни улар хўп яхши кўради.
8‘О, мен бойман’, деб мақтанасан, эй Эфрайим.
‘Мен ўзимга давлат орттирдим,
Боримни пешана терим билан топдим.
Ҳеч ким мени гуноҳда айблай олмас.’
9Аммо Эгангиз Худо — Менман,
Сени Мисрдан олиб чиққанман.
Мен сенга саҳрода зоҳир бўлар эдим,
Ўша даврдагидай сени яна чодирларда яшаттираман.
10Мен пайғамбарларга гапиргандим,
Ўзим уларга кўп ваҳийлар бергандим,
Улар орқали маталлар айтгандим.”

 

11Гиладда бутпарастлик қилинди.
Унинг аҳли албатта барҳам топади.
Гилгалда буқалар қурбонлик қилинди,
Қурбонгоҳлар эгатлардаги беҳисоб тош уюмларга ўхшайди.
12Ёқуб Орам юртига қочиб борди,
Хотин олиш учун у хизмат қилди,
Қалин эвазига қўйлар боқди.
13Сўнг Эгамиз пайғамбар орқали
Исроилни Мисрдан олиб чиқди,
Пайғамбар уларга ғамхўрлик қилди.
14Аммо Эфрайим Эгамизни қаттиқ ранжитди.
Тўккан қон учун Эфрайимни Раббий жазолайди,
Уни ҳақоратлагани учун адабини беради.

 

13–БОБ

 

Исроилга чиқарилган сўнгги ҳукм

 

1Эгамиз шундай дейди:
“Илгари Эфрайим гапирганда ҳаммани титроқ босарди,
Исроилда унинг мартабаси улуғ эди.
Аммо Эфрайим Баалга сажда қилиб, гуноҳ орттирди,
Шундай қилиб, ўзини ўлимга маҳкум этди.
2Ҳозир ҳам халқим гуноҳ устига гуноҳ қилишар.
Ўзларига бутлар ясашар,
Кумушдан маҳорат билан санамлар ишлашар,
Буларнинг барчаси бор–йўғи ҳунарманднинг иши!
Бундай одамлар тўғрисида бордир бир матал:
Бутга қурбонлик қилган — бузоқни ўпган бўлар!
3Шунинг учун улар тонгги тумандай бўлади,
Бирпасда ғойиб бўладиган шудрингга ўхшаб қолади.
Шамол хирмондан учирган тўпондай улар ғойиб бўлади,
Мўридан чиқадиган тутунга ўхшаб қолади.

 

4Аммо Эгангиз Худо — Менман.
Эй Исроил, сени Мисрдан олиб чиққанман.
Мендан бошқа Худони сен билмайсан,
Мендан бошқа йўқдир нажоткоринг.
5Мен саҳрода сенга ғамхўрлик қилдим,
Сувсиз қақраган чўлда сени боқдим.
6Сени боққанимда қорнинг тўйди,
Қорнинг тўйгач, манман бўлиб кетдинг,
Шу сабабдан сен Мени унутдинг.
7Энди Мен йўлингни қоплондай пойлайман,
Сенга бир шердай ҳужум қиламан.
8Болаларидан айрилган она айиқ каби ташланаман,
Сени тилка–пора қиламан.
Ўша жойдаёқ сени шердай ғажийман,
Йиртқичга ўхшаб сени қонга белайман.

 

9Эй Исроил, ўз бошингга ўзинг бало орттирдинг,
Ахир, Менга — Ўз Мададкорингга қарши чиқдинг.
10Шаҳарларингни қутқарадиган шоҳинг қани?!
‘Бизга шоҳу ҳокимлар бер’, деб сўраган бошлиқларинг қани?!
11Мен жаҳл устида сенга шоҳларни бердим,
Ғазабга минганимда уларни олиб ташладим.

 

12Эфрайимнинг жинояти ёзиб қўйилган,
Ҳа, унинг гуноҳи китобга битилган.
13Исроилнинг яшашга имконияти бор эди,
Аммо у нодон болага ўхшади,
Онани тўлғоқ тутганда,
У қориндан чиқишни хоҳламади.

 

14Мен бу халқни ўликлар диёридан қутқарармиканман?!
Уларни ўлимдан халос қилармиканман?!
Эй ўлим, қирғин олиб келгин!
Эй ўликлар диёри, ҳалокатли кучингни кўрсатгин!
Энди Мен раҳм–шафқат қилмайман.”

 

15Исроил қариндошлари орасида
Серпушт ва фаровон бўлса–да,
Эгамиз унинг устига шарқ шамолини юборади,
Саҳродан эсган гармселни жўнатади.
Исроилнинг булоғини қуритади,
Унинг чашмасини қовжиратади.
Хазинасидаги қимматбаҳо зийнатларини тортиб олади.

 

14–БОБ

 

1Самария аҳолиси ўз Худосига қарши бош кўтарди,
Энди улар гуноҳининг жазосини тортади.
Улар қиличдан ҳалок бўлади,
Душманлар гўдакларини ерга уриб ўлдиради,
Ҳомиладор аёлларнинг қоринларини ёради.

 

Хўшея Исроил халқига хитоб қилади

 

2Эй Исроил, Эганг Худога қайтгин!
Ахир, гуноҳ туфайли сен қуладинг.
3Гапингни тайёрлаб, Эгамизга қайт.
Сен Унга шундай деб айт:
“Гуноҳларимиздан кечиб юборгин,
Ибодатимизни қабул қилгин.
Биз Сенга мадҳиямизни назр қиламиз.
4Оссурия бизга нажот бермайди,
Биз жанговар отларга минмаймиз.
Қўл билан ясалган бутларни
Энди биз: ‘худоларимиз’, деб атамаймиз.
Эй Эгамиз, биз — етимларга
Фақат Сен раҳм–шафқат қиласан.”

 

Исроилга Эгамиз янги ҳаёт ваъда қилади

 

5Эгамиз шундай дейди:
“Мен халқимга шифо бериб,
Уларни бевафоликдан қайтараман,
Уларга қайта кўнгил қўяман,
Мен жаҳлдан тушдим.
6Мен Исроил учун шудрингдай бўламан,
Шунда Исроил нилуфардай очилади,
Лубнон ўрмонидай томир отади.
7Уларнинг новдалари ўсиб чиқади,
Зайтун дарахтидай кўркам бўлади,
Лубнон садридай муаттар ҳид таратади.
8Уларнинг соясида халқлар яшайди.
Исроил мўл буғдой етиштиради,
Улар узумзордай кўп ҳосил беришади,
Лубнон шаробидай машҳур бўлишади.

 

9Эй Эфрайим, бутларинг билан Менинг ишим йўқ!
Мен ибодатларингга жавоб бераман,
Сенга ғамхўрлик қиламан.
Мен доим яшил сарв дарахти кабидирман,
Олган мўл ҳосилингнинг манбаидирман.”

 

Хотима

 

10Ким доно бўлса,
Бу ерда ёзилган сўзларни тушунади,
Ким фаҳм–фаросатли бўлса,
Буларнинг ҳаммасини англаб олади.
Эгамизнинг йўллари тўғридир.
Солиҳлар улардан юради,
Исёнчилар эса қоқилиб тушади.

 

 

ЙЎЭЛ

Кириш

 

Йўэл пайғамбар ҳақида деярли ҳеч қандай маълумот сақланиб қолмаган. “Йўэл” китоби милоддан аввалги V-IV асрларда — Исроил юрти Форс шоҳлигининг мустамлакаси бўлган даврда ёзилган, деб қаралади. Йўэл пайғамбар бу китобида Исроил юртига бостириб келган гала–гала чигирткаларни ва Фаластин юртида ҳукм сурган даҳшатли қурғоқчиликни тасвирлайди. Пайғамбар чигирткалар тимсоли орқали келажакда Исроил юртига ҳужум қиладиган ғанимларга ишора қилади. Худо китоб саҳифаларидан ўз халқига мурожаат қилиб, уларни ёвуз йўллардан қайтармоқчи бўлади. У Ўз халқига, агар гуноҳларингиздан тавба қилсангиз, сизларга қут–барака бераман, сизлар Мен ваъда қилган фаровон ҳаётга эришасизлар, дейди.
Пайғамбар айтганидай, чигирткалар галаси бутун юртни хароб қилади. Бу кулфатлар — “Эгамизнинг куни”да халқларнинг бошига тушадиган даҳшатли офатларнинг шунчаки бир шарпаси эди, холос. Зеро, ўша куни Худо Исроил халқига зулм ўтказган барча халқларни ҳукм қилиб, айбдорларни жазолайди:

 

“Минг–минглаб оломон
Тўпланган Ҳукм водийсида!
Зотан, яқинлашгандир
Эгамизнинг куни Ҳукм водийсига.
Қуёш ҳам, ой ҳам қорайган,
Юлдузлар нури сўнган.
Эгам Сиондан туриб ҳайқирар,
Қуддусдан гулдурос овози янграр,
Еру осмон ларзага келар.
Аммо Эгам Ўз халқини паноҳига олар,
У Исроил халқининг қўрғони бўлар.” (3:14-16)

 

1–БОБ

 

Халқ нобуд бўлган донга куйинади

 

1Патувал ўғли Йўэлга Эгамиз шу сўзларни аён қилди:

 

2Эй, оқсоқоллар, буни эшитинг!
Яҳудо одамлари, сиз қулоқ тутинг!
Юз берганми ҳеч бундай фалокат
Сизнинг ёки ота–боболарингиз замонида?!
3Бу ҳақда фарзандларингизга айтинг сиз,
Болаларига сўзлаб берсин фарзандларингиз,
Кейинги авлодга етказсин набираларингиз.

 

4Қирғин келтирувчи чигирткадан қолганини
Еб битирди кемирувчи чигиртка галаси.
Кемирувчи чигиртка галасидан қолганини
Еб битирди сакрайдиган чигиртка галаси.
Сакрайдиган чигирткадан қолганини
Еб битирди қиртишловчи чигиртка галаси.

 

5Уйғонинглар, эй, майхўрлар, йиғланглар!
Эй, шаробхўрлар, фарёд қилинглар!
Шароб оғзингиздан тортиб олинди, ахир.
6Бостириб келди юртимизга лашкарлар,
Сон–саноқсиз кучли баҳодирлар.
Арслон тишига ўхшар тишлари,
Гўё урғочи арслонники қозиқ тишлари.
7Узумзорларимизни улар пайҳон қилишди,
Анжир дарахтларимизни синдиришди,
Шохларию новдалар пўстлоғин шилиб,
Ҳаммасини шип–шийдам қилишди.

 

8Қанорга ўранинг, эй, одамлар, фарёд қилинг,
Куёвидан жудо бўлган келинчак каби.
9Эгамиз уйидан узилган шароб, дон назри,
Аза тутаётир Эгамизнинг хизматкор руҳонийлари.
10Хароб бўлди экинзорлар,
Мотам тутаётир далалар.
Буғдой бошоқлари қовжираб қолди,
Узум шарбати ҳам оқмай тўхтади,
зайтун мойи ҳам тамом қуриди.

 

11Қайғурмайсизларми, эй, деҳқонлар?!
Фарёд солмайсизларми, эй, боғбонлар?!
Нобуд бўлиб кетди–ку арпа, буғдойингиз,
Хароб бўлиб кетди–ку жамики ҳосилингиз.
12Узум токи сўлиди, анжир дарахти қуриди.
Хазон бўлди анор, хурмо, олма — ҳамма дарахтлар.
Инсон севинчи тамом қуриб битди!

 

13Қанорга ўраниб мотам тутинг, эй, руҳонийлар!
Фарёд қилинг қурбонгоҳда хизмат қиладиганлар!
Тунни ҳам қанорда ўтказинг сизлар,
Эй, Худойимнинг хизматида юрганлар!
Худойингиз уйида назр қилгани
Дон ва шароб қолмади, ахир.
14Рўза кунларини белгиланглар,
Ўша кунларга йиғин эълон қилинглар.
Йиғиб келинглар оқсоқолларни,
Юртнинг жамики аҳолисини.
Эгангиз Худонинг уйига йиғинглар,
Эгамизга илтижо қилиб ёлворинглар!

 

15Шўримиз қурисин, эвоҳ!
Эгамизнинг кунига оз қолди,
Қодир Худо кулфат келтиради!
16Ризқ–рўзимиз кўз ўнгимизда қирқилди–ку!
Худойимиз уйида шод–хуррамлик тугади–ку!

 

17Кесаклар тагида уруғлар нобуд бўлди,
Донли экинлар унмасдан қолди.
Омборхоналар бўм–бўш ётибди,
Дон омборлари хароб бўлибди.
18Инграмоқда ҳайвонлар нақадар!
Ахир, қуриган–ку ўтлоқлар.
Дайдиб юрар мол подалари,
Гангиган ҳатто қўй сурувлари.

 

19Эй Эгам, Сенга мен фарёд қилурман!
Ахир, олов ямлади даштдаги яйловларни,
Ёнғин йўқ қилди даладаги дарахтларни.
20Ҳатто ёввойи ҳайвонлар ҳам Сенга нола қилмоқда!
Ахир, ирмоқлар ҳам қуриб кетди,
Даштдаги яйловларни олов ямлади.

 

2–БОБ

 

Чигиртка галаси

 

1Сиондабурғу чалинглар!
Эгамизнингмуқаддас тоғида бонг уринглар!
Титрасин Яҳудонинг жамики аҳли,
Ахир, келяпти Эгамизнинг куни.
У кунга оз вақт қолди. 2Зимзиё зулмат куни бўлур у кун,
Булут қоплаган тим қоронғи бўлур у кун!
Катта кучли лашкар юртни босар,
Ёришган тонгдай тоғлар узра ёйилар.
Бунақаси азалдан ҳеч содир бўлган эмас,
Бундан кейин ҳам ҳеч қачон содир бўлмас.

 

3Аланга ютиб борар улар олдидан,
Олов гувиллаб ёнар улар ортидан,
Бирон жонзот қочиб қутулмас улардан.
Илгари эди замин Адан боғидай,
Энди бўлиб қолди қақроқ саҳродай.

 

4Уларнинг кўриниши отларга ўхшар,
Жанг отлари каби ҳужум қилишар.
5Тоғ чўққиларига сакраб чиқишар,
Жанг аравасидай гумбурлаб чопар,
Ёнаётган хас–чўп каби чирсиллар,
Жангга тайёр бўлиб саф тортган
Кучли лашкарга ўхшар улар.

 

6Уларнинг олдида халқлар даҳшатга тушар,
Ҳамманинг юзи бўздай оқариб кетар.
7Жангчилардай ҳужум қилар бу лашкар,
Сипоҳлардай девордан ошиб тушар.
Сафдан четга чиқмай олға босишар.
8Бир–бирларин туртмаслар,
Ҳаммаси ўз йўлида кетар.
Ғовларни ҳам ёриб ўтишар,
Ҳеч нарса уларни тўхтата олмас.
9Бостириб боришар улар шаҳарга,
Ёпирилишар шаҳар деворларига.
Уйларга тирмашиб чиқишар,
Ўғридай деразалардан ичкарига киришар.

 

10Уларнинг олдида замин титрар,
Осмону фалак қалтираб турар.
Қуёш ҳам, ой ҳам қораяр,
Юлдузлар нури сўнар.
11Эгамиз лашкарнинг бошида турар,
Лашкарига Ўз садосин берар.
Нақадар беҳисоб Унинг қўшини,
Унинг амрига бўйсунадиганлар қудратли.
Эгамизнинг куни чиндан даҳшатли!
Бу ваҳимали кунга бардош бергай ким?!

 

Тавба–тазарруга даъват

 

12Эгамизнинг каломи шудир:
“Ҳозир ҳам кеч эмас,
Рўза тутиб, йиғлаб, қайғуриб,
Бутун қалбингиз билан Менга қайтинглар.
13Кийимингизни эмас, бағрингизни йиртинглар.”

 

Эгангиз Худога қайтинглар, У иноятли,
Раҳмдил, жаҳли тез чиқмайди, содиқ севгиси мўлдир,
Ғазабидан тушиб кечирадиган Худодир.
14Ким билсин, У шаштидан қайтар,
Балки хирмонингизга барака берар.
Шунда Эгангиз Худога сизлар
Дон билан шароб назрин тақдим қиласизлар.

 

15Бурғу чалинг Сионда!
Рўза кунларин белгиланглар,
Ўша кунларга йиғин эълон қилинглар.
16Йиғинг жамики халқни,
Пок қилинг жамоани.
Чақиртиринг қарияларни,
Олиб келинг болалару эмизикли гўдакларни.
Ҳатто янги келин–куёвлар ҳам
Чимилдиқдан чиқиб келишсин.

 

17Маъбаднинг айвони билан қурбонгоҳ орасида
Йиғлашсин Эгамизнинг хизматкор руҳонийлари,
Ёлворишсин шундай дея Худога:
“Эй Эгамиз, шафқат қилгин халқингга,
Мулкинг бўлган Исроил эллар аро кулги бўлмасин.
‘Уларнинг Худоси қани?!’ дея халқлар бизни мазах қилмасин!”

 

Эгамизнинг инояти

 

18Эгамиз Ўз юртига жон куйдирди шул замон,
Ўз халқига раҳм қилди У ўшал он.
19Жавоб берди У халқига шундай дебон:
“Тўқ бўласиз, сизларга бераман шароб, мой ва дон.
Халқлар орасида мазах бўлишингизга энди йўл қўймайман.
20Даф қиламан шимолдан келган лашкарларни,
Ҳайдаб соламан қақроқ, ҳувиллаган саҳрога уларни.
Ўлик денгизга улоқтираман илғор қисмларини,
Ўрта ер денгизига сураман орқа қисмларини.
Жасадларидан қўланса ҳид анқийди.”
Бажо қилди Эгамиз буюк ишларини!

 

21Эй замин, қўрқма! Хурсанд бўл, шодлан.
Бажо қилди Эгамиз буюк ишларини!
22Қўрқманглар энди, эй, ёввойи ҳайвонлар,
Чунки ям–яшилдир даштдаги яйловлар,
Мева бераётир энди дарахтлар,
Анжир ва узумнинг ҳосили мўлдир.

 

23Эй Сион халқи, хурсанд бўлинглар,
Эгангиз Худонинг ишларидан севининглар.
Сизларга У ён босиб, ёмғирни мўл ёғдирди.
Олдингидай, куз, баҳорда ёмғирни қуйдирди.
24Энди хирмонлар донга тўлиб кетади,
Хумлар шаробу мой билан тўлиб–тошади.

 

25Эгамиз шундай дейди:
“Зарар кўрдингиз қирғин келтирувчи,
Емирувчи чигирткалар дастидан,
Экинзорларингизни кемириб ташлаган
Сакрайдиган чигиртка галаси дастидан,
Кўрган зарарингизни Мен қоплайман.
Бу кучли лашкарни сизга қарши Мен юборганман.

 

26Энди сизлар хоҳлаганингизча ейсиз,
Сизлар учун ажойиботлар кўрсатган
Мен, Эгангиз Худога ҳамду сано айтасиз.
Эй халқим, ҳеч қачон шарманда бўлмайсан энди!
27Эй Исроил, Мен орангда эканимни билиб оласан шунда,
Мен Эгангиз Худоман, йўқдир Мендан бошқаси.
Эй халқим, ҳеч қачон шарманда бўлмайсан энди!

 

Эгамизнинг куни

 

28Сўнгра Ўз Руҳимни ёғдираман ҳар бир инсон устига,
Ваҳийлар келади йигитларингизга.
Башорат қилурлар сизнинг ўғил–қизларингиз.
Кароматли тушлар кўрурлар қарияларингиз.
29Ўз Руҳимни ёғдираман ўша кунларда,
Ҳаттоки қулу чўриларингиз устига.

 

30-31Менинг буюк ва даҳшатли куним келишидан олдин, Мен еру осмонда аломатларни кўрсатаман. Ер юзида қонни, оловни ва тутун устунларини пайдо қиламан. Қуёш қораяди, ой қон тусига киради.”
32Шунда Худо даъват этган одамлар омон қолади. Ҳа, Эгамизга илтижо қилган ҳар бир инсон қутқарилади. Эгамиз айтганидай, Сион тоғига ва Қуддусга қочиб борганлар нажот топишади.

 

3–БОБ

 

Худо халқларни ҳукм қилади

 

1Эгамиз шундай дейди: “Ўша кунларда Мен Яҳудо ва Қуддуснинг олдинги мавқеини тиклайман. 2Сўнг барча халқларни йиғиб, Ҳукм водийсига олиб тушаман. У ерда халқим Исроил ҳақи учун улар билан даъволашаман, чунки улар Менинг халқимни турли элларга тарқатиб юбордилар. Юртимни эса ўзаро бўлишиб олдилар. 3Улар халқим учун қуръа ташлаб, ўғил–қизларимни сотиб юбордилар. Тушган пулга фоҳишабозлигу айш–ишрат қилдилар.
4Эй Тир, Сидон ва бутун Филист халқи, Менда нима қасдингиз бор?! Сизлар ҳали Мендан ўч олмоқчимисиз?! Борди–ю, ниятингиз шу бўлса, Мен ўша заҳотиёқ қилмишингизга яраша жазоингизни бераман. 5Сизлар олтину кумушларимни тортиб олдингиз, қимматбаҳо хазиналаримни саждагоҳларингизга олиб кетдингиз. 6Яҳудо ва Қуддус халқини юнонларга сотиб, ўз ватанидан йироқ қилдингиз. 7Энди Мен Яҳудо ва Қуддус халқини сизлар сотган юртлардан олиб чиқаман. Қилмишингизга яраша жазоингизни бераман. 8Ўғил–қизларингизни Яҳудо халқига сотаман, улар эса фарзандларингизни олисдаги бир халққа — Саволикларга сотишади.” Зотан, бу сўзларни Эгамиз айтди.

 

9Халқлар орасида шундай деб эълон қилинг:
“Жангга тайёрланиб, жангчиларни сафарбар қилинг!
Сипоҳларингиз ҳужум қилсин!
10Омочларингиздан ясанг қиличлар,
Ўроқларингиздан қилинг найзалар.
Заифлар ҳам қўлига қурол тутсин.
11Эй теваракдаги халқлар, шошилинг,
Қани, ҳаммангиз водийда тўпланинг.”

 

Ўз сипоҳларингни, эй Эгам, чақир!

 

12Эгамиз шундай дейди:
“Барча халқлар бўлсин сафарбар,
Ҳукм водийсига келишсин улар.
Мен у ерда ўтирурман,
Ҳамма халқлар устидан ҳукм чиқарурман.
13Қани келинглар,
Етилган буғдойни ўргандай уларни ўринглар,
Пишган узумни эзгандай, босиб йўқ қилинглар,
Хумлар тўлган,
Уларнинг қабиҳликлари билан тўлиб–тошган.”

 

14Минг–минглаб оломон
Тўпланган Ҳукм водийсида!
Зотан, яқинлашгандир
Эгамизнинг куни Ҳукм водийсига.
15Қуёш ҳам, ой ҳам қорайган,
Юлдузлар нури сўнган.

 

16Эгам Сиондан туриб ҳайқирар,
Қуддусдан гулдурос овози янграр,
Еру осмон ларзага келар.
Аммо Эгам Ўз халқини паноҳига олар,
У Исроил халқининг қўрғони бўлар.

 

Худо Ўз халқини баракалайди

 

17Эгамиз шундай дейди:
“Эй халқим, шунда сизлар
Эгангиз Худо Мен эканлигимни биласизлар.
Мен муқаддас тоғим Сионда қурганман маскан.
Табаррук бир шаҳар бўлади Қуддус,
Босқинчилар энди асло унга қилмас тажовуз.

 

18Ўша куни сут оқар қирлардан,
Узум шарбати келар тоғлардан,
Яҳудодаги ўзанлар сувга тўлар,
Менинг уйимдан булоқ отилиб чиқар,
Қақроқ Шитим водийсини суғорар.

 

19Миср ҳувиллаб, Эдом бўм–бўш саҳрога айланар.
Оҳ, Яҳудо халқига зулм ўтказди улар,
Бегуноҳ одамларнинг қонин тўкдилар.
20-21Мен албатта жазолайман уларни!
Асло оқламайман жиноятчиларни!
Яҳудо эса абадий яшар,
Қуддус авлодлар оша барқарор бўлар.
Мен, Эгангиз, Сионда қурганман маскан.”

 

 

АМОС

Кириш

 

Амос пайғамбар Яҳудо юртининг кенг яйловларида сурувини боқиб юрган оддий бир чўпон эди. У пайғамбар бўлиш учун ҳеч қандай таҳсил олмаган (7–боб, 14–оят). Шунга қарамай, Эгамиз уни шимолий Исроил шоҳлигига юбориб, у ерда яшаган халққа башорат қилишни буюрди. Амос Яҳудо юртидаги ўзи яшаётган Тахува қишлоғини тарк этиб, Исроил юртидаги Байтил шаҳрига борди. Эҳтимол, ўша даврларда Байтил Исроилдаги бутпарастликнинг энг ашаддий ўчоғи бўлгандир.
Ушбу китобнинг бошланишида Амос пайғамбар Исроил атрофидаги халқлар тўғрисида башорат қилди. Исроил халқининг, айниқса, бой–бадавлат одамларнинг қисматини эълон қилди. Негаки улар камбағал юртдошларини шилиб, ўзларига қул қилиб олишарди. Ўша даврда Исроил халқининг аксарият қисми Худонинг йўлидан оғиб, бутларга сиғина бошлаган эди. Шунга қарамай, улар Эгамиздан нажот кутишарди. Амос эса халқни огоҳлантириб шундай айтади:

 

Ёмонликдан нафратланиб, яхшиликни севинг,
Маҳкамаларда адолат ўрнатинг.
Балки шунда Юсуф наслидан омон қолганларга
Парвардигори Олам — Эгамиз илтифот қилар. (5:15)

 

 

1–БОБ

 

1Ушбу китобда тахувалик чўпонлардан бири бўлган Амоснинг сўзлари баён этилган. Исроил тўғрисидаги бу сўзлар Амосга зилзиладан икки йил аввал ваҳий орқали аён бўлган эди. Ўша даврда Яҳудо юртида шоҳ Уззиё, Исроил юртида эса Йўш ўғли шоҳ Ёрибом ҳукмронлик қилаётган эдилар.
2Амос шундай деди:

 

“ЭгамизСиондан туриб ўкиради,
Қуддусдан гулдурос овози янграйди!
Чўпонларнинг яйловлари қуриб қолади,
Кармил чўққисидаги ўтлар хазон бўлади.”

 

Худо Исроил атрофидаги халқларни ҳукм қилади

 

Сурия

 

3Эгамиз шундай демоқда:
“Дамашқ аҳолиси гуноҳ устига гуноҳ қилди!
Мен уларни жазосиз қолдирмайман,
Ахир, улар Гилад аҳолисини темир тишли хўптир билан янчиди.
4Шундай экан, Мен шоҳ Хазайилнинг саройига олов ёғдираман,
Олов Банҳададнинг қалъаларини куйдириб ташлайди.
5Мен Дамашқ дарвозаларининг тамбаларини синдираман.
“Қабиҳлик водийси”нинг ҳукмдорини йўқ қиламан,
Байт–Эденда салтанат ҳассасини тутган зотни ҳалок қиламан.
Орам халқи асирликка тушади, Хир юртига олиб кетилади.”
Эгамизнинг каломи шудир.

 

Филиста

 

6Эгамиз шундай демоқда:
“Ғазо аҳолиси гуноҳ устига гуноҳ қилди!
Мен уларни жазосиз қолдирмайман,
Ахир, улар бутун бир халқни асирликка олиб,
Эдомга қул қилиб сотдилар.
7Шундай экан, Мен Ғазо деворига олов ёғдираман,
Олов Ғазо қалъаларини куйдириб ташлайди.
8Мен Ашдод шаҳрининг ҳукмдорини йўқ қиламан,
Ашқалонда салтанат ҳассасини тутган зотни ҳалок қиламан.
Эхрон шаҳрига қарши қўл кўтараман,
Омон қолган Филистларни қириб ташлайман!”
Эгамиз Раббийнинг каломи шудир.

 

Тир

 

9Эгамиз шундай демоқда:
“Тир аҳолиси гуноҳ устига гуноҳ қилди!
Мен уларни жазосиз қолдирмайман.
Ахир, улар биродарлик иттифоқини унутиб,
Бутун бир халқни Эдомликларга қул қилиб сотдилар.
10Шундай экан, Мен Тир деворига олов ёғдираман,
Олов Тир қалъаларини куйдириб ташлайди.”

 

Эдом

 

11Эгамиз шундай демоқда:
“Эдом аҳолиси гуноҳ устига гуноҳ қилди!
Мен уларни жазосиз қолдирмайман.
Ахир, улар қардоши Исроил халқига раҳм қилмадилар.
Уларни қилич билан таъқиб қилиб,
Қаҳрини чексиз сочдилар,
Ғазабидан ҳеч тушмадилар.
12Шундай экан, Мен Темон шаҳрига олов ёғдираман,
Бозрах қалъаларини олов куйдириб ташлайди.”

 

Оммон

 

13Эгамиз шундай демоқда:
“Оммон халқи гуноҳ устига гуноҳ қилди,
Мен уларни жазосиз қолдирмайман.
Ахир, улар ҳудудини кенгайтириш учун Гиладга ҳужум қилдилар,
Ўшанда ҳомиладор аёлларнинг қоринларини ёрдилар.
14Шундай экан, Мен Рабба шаҳрининг деворига ўт қўяман,
Олов Рабба қалъаларини куйдириб ташлайди.
Ўша куни жангдаги ҳайқириқлар фалакни тутади,
Жанг бўрон каби авж олади.
15Оммон шоҳи сургун қилинади,
У билан бирга мулозимлар ҳам олиб кетилади.”
Эгамизнинг каломи шудир.

 

2–БОБ

 

Мўаб

 

1Эгамиз шундай демоқда:
“Мўаб халқи гуноҳ устига гуноҳ қилди!
Мен уларни жазосиз қолдирмайман.
Ахир, улар Эдом шоҳининг қабрини булғадилар,
Суякларини ёндириб оҳак қилдилар.
2Шундай экан, Мен Мўаб устига олов ёғдираман,
Олов Харийўт қалъаларини куйдириб ташлайди.
Шовқин–сурон остида, босқинчиларнинг ҳайқириқларию,
Бурғу садолари остида Мўаб халқи ҳалок бўлади.
3Мен Мўаб ҳукмдорини йўқ қиламан,
У билан бирга мулозимларини қириб ташлайман.”
Эгамизнинг каломи шудир.

 

Яҳудо

 

4Эгамиз шундай демоқда:
“Яҳудо халқи гуноҳ устига гуноҳ қилди!
Мен уларни жазосиз қолдирмайман,
Ахир, улар қонунларимдан юз ўгирдилар.
Қоидаларимни бажармадилар.
Ота–боболари сингари сохта худоларга сиғиниб,
Ҳақ йўлдан оздилар.
5Шундай экан, Мен Яҳудо юртига олов ёғдираман,
Олов Қуддус қалъаларини куйдириб ташлайди.”

 

Худо Исроил халқини ҳукм қилади

 

6Эгамиз шундай демоқда:
“Исроил халқи гуноҳ устига гуноҳ қилди!
Мен уларни жазосиз қолдирмайман,
Ахир, улар айбсизларни пулга сотяптилар.
Камбағалларни бир жуфт чориққа алмаштиряптилар.
7Йўқсилнинг бошини тупроққа қориб, оёқ ости қиляптилар,
Мазлумни йўлдан четга итариб чиқаряптилар.
Ота ва ўғил битта жувон билан ётиб,
Мени бадном қиляптилар.
8Улар ҳар бир қурбонгоҳ олдида
Гаровга олган либослар устида ётибдилар.
Ўз Худосининг уйида,
Жарима эвазига олган шаробни ичяптилар.

 

9Эй Исроил халқи, Мен сизни деб,
Амор халқини йўқ қилган эдим.
Уларнинг бўй–басти садр дарахтидай баланд,
Эман дарахтидай бақувват бўлган бўлса–да,
Мен уларнинг мевасини қовжиратган эдим,
Илдизини қуритган эдим.
10Амор халқининг юртини сизларга мулк қилиб бераман деб,
Сизларни Миср юртидан олиб чиққандим.
Қирқ йил саҳрода сизларга йўл кўрсатиб юргандим.
11Фарзандларингиздан пайғамбарлар тайинладим,
Ҳа, Ўзимга йигитларингиздан назрлар танладим.
Шундай эмасми, эй Исроил халқи?!
— деб айтмоқда Эгамиз. —
12Сизлар эса назр қилинган одамларимга шароб ичирдингиз,
Пайғамбарларимга: ‘Башорат қилманглар!’ деб буюрдингиз.

 

13Мана, энди сизларни шу қадар эзаманки,
Сизлар оғир юк остида ғирчиллаган аравадай бўласиз.
14Ўшанда чаққонлар ҳам қочиб қутулолмайди,
Паҳлавонлар ҳам кучдан қолади,
Ҳатто жангчилар ҳам жонини сақлай олмайди.
15Камончи дош беролмайди,
Чопарлар қутқара олмайди ўзини,
Отлиқлар сақлай олмайди жонини.
16Ўша куни жасурларнинг энг довюраги ҳам
Қурол–аслаҳаларини ташлаб қочади.”
Эгамизнинг каломи шудир.

 

3–БОБ

 

1Эй Исроил халқи, Эгамизнинг сўзларига қулоқ солинг. У Мисрдан олиб чиққан бутун халқингизга шундай деб айтмоқда:

 

2“Ер юзидаги барча халқлар орасидан
Ёлғиз сизларни танлаб олган эдим.
Шу сабабдан ҳам гуноҳларингизга тоқат қила олмайман,
Қилган ҳамма гуноҳларингиз учун сизларни жазолайман.”

 

Пайғамбарнинг вазифаси

 

3Икки киши келишиб олгандан кейингина бирга йўлга тушади.
4Шер қурбонини кўзлаб қўйсагина, ўрмонда ўкиради,
Шервачча ўлжасини ушласагина, уясида ириллайди.
5Тузоққа емиш қўйилсагина, қуш сиртмоққа тушади,
Тузоққа ҳеч нарса илинмаса, сиртмоқ тортилмайди.
6Хўш, шаҳарда бурғу чалинса, ким саросимага тушмайди?!
Эгамизнинг иродасисиз ҳеч бир кулфат шаҳарга келмайди.
7Дарҳақиқат, Эгамиз Раббий Ўз сирини пайғамбарларига аён қилади,
Сирини ўша хизматкорларига аён қилмай туриб, У ҳеч нарса қилмайди.
8Ана, шер ўкирди! Ким қўрқмайди?!
Ана, Эгамиз Раббий гапирди! Ким башорат қилмайди?!

 

Самариянинг қисмати

 

9Ашдод қалъаларида эълон қилинг,
Миср қалъаларида шундай деб жар солинг:
“Самария атрофидаги қирларда тўпланинг,
У ердаги авжга чиққан ғалаённи бир кўринг,
Зўравонликнинг гувоҳи бўлинг.”
10Эгамиз шундай демоқда:
“Самарияликлар қалъаларини ҳаром бойликка тўлдирдилар,
Тўғрилик нималигини улар билмайдилар.”
11Шу сабабдан Эгамиз Раббий шундай демоқда:
“Душман Самарияни қуршовга олади,
Истеҳкомларини вайрон қилади,
Самария қалъалари талон–тарож бўлади.”

 

12Эгамиз шундай демоқда: “Арслоннинг оғзидан қўзичоқни тортиб олмоқчи бўлган чўпон, қўзичоқнинг икки туёғини ёки қулоғининг бир парчасини тортиб олади, холос. Шу сингари, Самарияда истиқомат қилувчи Исроил халқидан айримларигина омон қолади, улар бор–йўғи курсисининг бир парчасига, тўшагининг бир қисмигагина эга бўлади.”

 

13Парвардигори Олам — Эгамиз Раббий демоқда:
“Гапимни эшитинг! Ёқуб хонадонига қарши гувоҳлик беринг!
14Мен Исроил халқини қилган гуноҳи учун жазолайман,
Ўша куни Байтил қурбонгоҳларини вайрон қиламан.
Қурбонгоҳнинг шохлари кесилиб, ерга тушиб ётади.
15Мен қишки ва ёзги саройларни бузиб ташлайман,
Фил суяги билан безатилган кошоналарни вайрон қиламан,
Барча ҳашаматли уйларни йўқ қиламан.”
Эгамизнинг каломи шудир.

 

4–БОБ

 

1Эй Самария аёллари, эшитинг!
Сизлар Башандаги бўрдоқи сигирлардай семириб кетгансиз,
Камбағалларга жабр қиласиз, йўқсилни эзасиз,
Эрларингиздан ичкилик талаб қиласиз.
2Эгамиз Раббий Ўз муқаддас номи ҳақи онт ичиб демоқда:
“Шундай кунлар келадики,
Сизларни илмоқлар билан судраб кетишади,
Орқада қолганларингизни қармоқлар билан тортиб кетишади.
3Ҳар бирингиз тўппа–тўғри девордаги тешиклардан чиқиб кетасизлар.
Сизларни Хармонга улоқтиришади,
— деб айтмоқда Эгамиз. —

 

4Қани, энди Байтилга бориб гуноҳ қилаверинг!
Гилгалда гуноҳларингизни кўпайтиринг!
Саҳардан қурбонликлар келтиринг,
Эртасига ушрлар олиб келинг!
5Хамиртурушли нонларни Менга шукрона назри қилинг,
Кўнгилдан чиқариб берган қурбонлигингиз ҳақида
Жар солиб ҳаммага айтинг,
Ахир, бундай қилишни хўп яхши кўрасиз, эй Исроил халқи!
— деб айтмоқда ЭгамизРаббий. —

 

6Мен ҳамма шаҳарларингизда сизларга
Тишингизнинг кирини сўрдирдим,
Қишлоқларингизни нонга зор қилдим,
Шунда ҳам сизлар Менга қайтмадингизлар,
— деб айтмоқда Эгамиз. —

 

7Экинзорларингизга сув керак бўлганда,
Мен ёмғир ёғдирмадим.
Бир шаҳарга ёмғир ёғдириб,
Бошқасига ёғдирмас эдим.
Бир далани ёмғир сувига тўйдирардим,
Бошқасига ёмғир ёғдирмай, қуритар эдим.
8Шунда икки–уч шаҳар аҳолиси сув ичгани
Бошқа шаҳарга оёғини судраб борарди.
Лекин сизлар сувга тўймадингизлар.
Шунда ҳам Менга қайтмадингизлар,
— деб айтмоқда Эгамиз. —

 

9Мен ҳосилингизга шира ва оққиров қасалини юбордим.
Чигирткалар қайта–қайта боғу узумзорларингизни,
Анжир ва зайтун дарахтларингизни нобуд қилди,
Шунда ҳам сизлар Менга қайтмадингизлар,
— деб айтмоқда Эгамиз. —

 

10Мисрда бўлгани каби, орангизга фалокат юбордим.
Йигитларингизни қиличдан ўтказдим,
Отларингизни душманларингизга бердим.
Қароргоҳингиздаги жасадларнинг қўланса ҳиди билан
Димоғингизни тўлдирдим.
Шунда ҳам сизлар Менга қайтмадингизлар,
— деб айтмоқда Эгамиз. —

 

11Садўм ва Ғамўрани йўқ қилганим каби,
Мен кўпларингизни йўқ қилдим.
Сизлар алангадан чиқариб олинган ёнаётган ўтиндай эдингизлар.
Шунда ҳам Менга қайтмадингизлар,
— деб айтмоқда Эгамиз. —

 

12Шундай экан, эй Исроил,
Мен сени жазолайман.
Худонинг олдида ҳисоб беришга тайёрлангин!”

 

13Зеро, Худо тоғларга шакл берди,
Шамолни юзага келтирди.
У ўй–фикрини инсонларга аён қилади,
Тонгги шафақ нурини зулматга айлантиради,
Тоғ чўққилари узра юради.
Парвардигори Олам — Эгамиздир Унинг номи!

 

5–БОБ

 

Тавба–тазарруга ундов

 

1Эй Исроил халқи, мен сен ҳақингда айтаётган марсиямга қулоқ солгин:

 

2Бокира қиз Исроил талафот кўрди,
Энди у ҳеч қачон ўзини ўнглаб олмайди!
Ташлаб кетилган, у ўз юртида ағнаб ётади,
Унга туриш учун ҳеч ким ёрдам бермайди.

 

3Эгамиз Раббий шундай демоқда:
“Бир шаҳрингдан жангга чиққан мингта жангчидан
Юзтаси омон қолади.
Бошқа шаҳрингдан жангга чиққан юзта жангчидан
Ўнтаси омон қолади.”

 

4Исроил халқига Эгамиз шундай демоқда:
“Менга интилинглар, шунда яшайсизлар.
5Байтилга эса борманглар,
Гилгалга оёқ босманглар,
Бэршэва томон ўтиб юрманглар.
Ахир, Гилгал аҳолиси сургун қилинади,
Байтил буткул вайрон бўлади.”

 

6Эгамизга интилинг, шунда яшайсиз.
Акс ҳолда, эй Юсуф хонадони,
Сизга Худо оловдай ёпирилади,
Олов Байтилни ямлаб ютади.
Ёнғинни ўчирадиган одам бўлмайди.
7Эй, адолатни заҳар ўтга айлантирганлар,
Ҳақиқатни ерга улоқтирганлар,
Сизнинг ҳолингизга вой!

 

8Парвин ва Ҳулкар юлдузларини яратган Эгамиздир,
У зулматни тонгги нурга айлантиради,
Кундузни қоронғиликка чўктириб, тун қилади,
Денгиз сувларини йиғиб, ер юзига сочиб юборади.
Эгамиздир Унинг номи.
9У кучлилар устига кулфат ёғдиради,
Қалъаларни кулфатга гирифтор қилади.

 

10Сизлар эса адолатли қозилардан нафратланасизлар,
Ҳақиқатни гапирувчилардан ҳазар қиласизлар.
11Камбағалнинг буғдойидан солиқ олиб, уни эзасизлар.
Шундай экан, йўнилган тошдан қурган уйларингизда яшамайсизлар.
Барпо қилган гўзал узумзорларингиз маҳсулидан шароб ичмайсизлар.
12Мен биламан сизлар гуноҳга ботиб кетганингизни,
Кўплаб жиноятларга қўл урганингизни.
Сизлар айбсиз кишини эзиб, пора ейсизлар,
Маҳкамаларда фақирни адолатдан маҳрум қиласизлар.
13Шунинг учун фаросатли одам бундай замонда сукут сақлайди,
Ахир, бу ёвуз замондир.

 

14Ёмонликнинг эмас,
Яхшиликнинг пайида бўлинглар,
Шунда яшайсизлар.
Парвардигори Олам — Эгамиз ҳам,
Ўзларингиз айтганингиздай сизлар билан бирга бўлади.
15Ёмонликдан нафратланиб, яхшиликни севинг,
Маҳкамаларда адолат ўрнатинг.
Балки шунда, эй Юсуф наслидан омон қолганлар,
Парвардигори Олам — Эгамиз сизга илтифот қилар.

 

16Эй Исроил халқи, гуноҳларингиз туфайли
Раббий, Парвардигори Олам — Эгамиз шундай демоқда:
“Ҳамма шаҳар майдонларида одамлар дод–фарёд кўтаришади,
Ҳамма кўчаларда ‘Вой жоним! Вой жоним!’ дея йиғи–сиғи қилишади.
Деҳконларни аза тутиш учун чақиришади,
Марсия айтадиган йиғичи аёллар ёлланади.
17Ҳар бир узумзордан фиғон эшитилади,
Ахир, Мен орангиздан ўтиб, сизларни жазолайман.”
Эгамизнинг каломи шудир.

 

Эгамизнинг куни — зулмат куни

 

18Эгамизнинг кунини интизорлик билан кутганларнинг ҳолига вой!
Нега Эгамизнинг кунини кутяпсизлар?
Бу кун ёруғлик эмас, зулмат олиб келади–ку!
19Ўша куни сизлар гўё арслондан қочиб,
Айиққа дуч келган одамдай бўласизлар.
Ўша одам айиқдан ҳам қочиб, уйига келади,
Қўли билан деворга суянганда уни илон чақади.
20Наҳот тушунмасангиз?!
Эгамизнинг куни ёруғлик эмас,
Қоронғулик олиб келади–ку!
Ўша кун нурсиз, зулмат куни бўлади!

 

21Эгамиз шундай дейди:
“Эй Исроил халқи!
Мен маросимларингиздан нафратланаман,
Улардан ҳазар қиламан.
Муқаддас йиғинларингизни хуш кўрмайман.
22Менга қурбонликлар куйдирсангиз ҳам,
Дон назрларини атасангиз ҳам,
Мен уларни қабул қилмайман.
Семиз ҳайвонларингизни сўйиб,
Тинчлик қурбонликларини келтирсангиз ҳам,
Мен улардан рози бўлмайман.
23Бўлди, бас қилинг сершовқин ашулаларингизни,
Мен эшитмайман торингизнинг наволарини.
24Ундан кўра сувдай оқсин адолат,
Тўхтовсиз дарёдай оқсин ҳақиқат.

 

25Эй Исроил халқи, сизлар жуда кўп қурбонликлар келтирасизлар! Мен ота–боболарингизни қирқ йил саҳрода олиб юрганимда, улардан шу қадар кўп қурбонлигу назрларни талаб қилмадим! 26-27Сизлар ўзингиз учун ясаган илоҳий шоҳингиз Сиккут ва юлдуз худоси Кивуннинг тасвирларига топиндингизлар. Шунинг учун Мен сизларни Дамашқ ортидаги юртга сургун қиламан. Қани энди туринглар! Ўша худоларнинг тасвирларини кўтариб олиб кетинглар.” Эгамизнинг каломи шудир. Парвардигори Оламдир Унинг номи.

 

6–БОБ

 

1Эй Қуддусда роҳат–фароғатда яшаганлар, ҳолингизга вой!
Эй Самария тоғида бехатар бўлганлар, ҳолингизга вой!
Сизлар ўзларингизни энг сара халқнинг обрўли одамлари деб биласизлар,
Бизга бош бўлинглар, деб Исроил хонадони сизнинг олдингизга келади.
2Қалней шаҳрига бориб, унинг аҳволини кўринглар.
У ердан буюк Хомат шаҳрига ўтиб, ҳолини билинглар.
Филист халқининг Гат шаҳрига ҳам бориб кўринглар.
Сизларнинг бу шоҳликлардан афзалроқ жойингиз бормиди?!
Ёки юртингиз уларникидан каттароқмиди?!
3Кулфат куни келишига сизлар ишонмаяпсизлар,
Зўравонлик ҳукмрон бўлишига сабабчи бўляпсизлар!

 

4Сизлар фил суягидан ясалган супаларда ёнбошлайсизлар,
Тўшакларда чўзилиб ётасизлар,
Қўзичоқларнинг гўштидан лаззатланасизлар,
Семиртирилган бузоқларнинг гўштидан таом ейсизлар,
5Ўзларингизча Довуд каби куйлар басталайсиз,
Арфанинг янграган наволарига ашулалар айтасиз.
6Қадаҳлаб шароб ичасиз,
Хушбўй мойнинг энг аълосини баданингизга суртасиз.
Халқингиз — Юсуф наслининг кулфати учун эса қайғурмайсиз!
7Шундай экан, сизлар биринчи бўлиб сургун қилинасиз,
Ёнбошлаб ўтказган зиёфатларингиз тугайди.

 

8Эгамиз Раббий Ўз номини ўртага қўйиб онт ичди,
Ҳа, Парвардигори Олам — Эгамиз шундай демоқда:
“Мен Ёқуб наслининг такаббурлигидан нафратланаман,
Уларнинг қалъаларидан ҳазар қиламан.
Самария шаҳрини ва у ердаги ҳамма нарсани
Мен душманнинг қўлига бераман.”

 

9Агар бир уйда ўнта одам қолган бўлса, уларнинг ҳаммаси ўлади. 10Уларнинг яқин қариндоши ва гўрков марҳумларни дафн қилмоқчи бўлиб келишади. Яқин қариндоши жасадларни олиб чиққанда гўрковдан: “Яна жасадлар борми?” деб сўрайди. Гўрков: “Йўқ”, деб жавоб беради. Кейин эса: “Жим! Эгамизнинг номини тилга олмайлик!” деб айтади.

 

11Ана, Эгамиз амр бермоқда:
Кошоналар бузиб ташланади,
Кулбалар яксон бўлади.

 

12Отлар қоялар устида чопа олмайди–ку!
Денгизни ҳўкизлар билан шудгор қилиб бўлмайди–ку!
Қойил–э, сизлар эса адолатни заҳарга айлантирдингиз,
Солиҳликнинг ширин мевасини аччиқ қилдингиз.
13Сизлар: “Лўдавор шаҳрини қўлга киритдик”, деб
Mақтаниб юрибсизлар.
“Карнайм шаҳрини ўз кучимиз билан енгдик”, деб
айтяпсизлар.
14Парвардигори Олам — Эгамиз шундай демоқда:
“Эй Исроил халқи, қаранглар!
Мен сизларга қарши бир халқни қўзғатдим.
Улар Лево–Хоматдан то Араба текислигигача сизларни эзадилар.”

 

7–БОБ

 

Чигирткалар ҳақидаги ваҳий

 

1Эгамиз Раббий менга шундай ваҳий кўрсатди: Деҳқонлар шоҳ саройи учун буғдой ўриб олганларидан кейин, кечки экинлар униб чиқишни бошлабди. Шу пайтда Эгамиз гала–гала чигирткаларни пайдо қилди. 2Чигирткалар ер юзида кўкариб турган ҳамма нарсани еб битиришибди. Шунда мен ёлвордим:

 

“Эй Эгам Раббий, ўтинаман, гуноҳимиздан ўт!
Ёқуб насли бунга бардош бера олармиди?!
Ўзи кичкина бир халқ бўлса!”
3Эгамиз шахтидан қайтди:
“Бундай қилмайман”, деб айтди.

 

Олов ҳақидаги ваҳий

 

4Эгамиз менга яна бир ваҳий кўрсатди: Эгамиз Раббий халқини олов билан жазоламоқчи бўлибди. Олов буюк денгизни ямлабди, кейин юртни ёндира бошлабди. 5Шунда мен ёлвордим:

 

“Эй Эгам Раббий, ўтинаман, бас қил!
Ёқуб насли бунга бардош бера олармиди?!
Ўзи кичкина бир халқ бўлса!”
6Эгамиз шахтидан қайтди.
“Хўп, бундай ҳам қилмайман”, деб айтди Эгамиз Раббий.

 

Шоқул ҳақидаги ваҳий

 

7Мен яна бир ваҳий кўрдим: шоқул ёрдамида қурилган деворнинг олдида Раббий турган экан. Унинг қўлида бир шоқул бор эди. 8Эгамиз мендан:
— Нимани кўряпсан, Амос? — деб сўради.
— Шоқулни, — деб жавоб бердим мен. Сўнг Раббий шундай деди:

 

“Қара, Мен мана шу шоқул ёрдамида
Халқим Исроилни текшираман.
Энди уларга шафқат қилмайман.
9Исҳоқнинг саждагоҳлари вайрон бўлади,
Исроилнинг қадамжолари йўқ қилинади,
Мен шоҳ Ёрубом хонадонига қилич билан ҳужум қиламан.”

 

Амос ва руҳоний Эмозиё

 

10Байтилдаги руҳоний Эмозиё Исроил шоҳи Ёрубомга хабар юбориб, шундай деди:
— Амос Исроил халқи орасида сизга қарши фитна уюштирмоқда. Унинг бундай сўзларини халқимиз кўтара олмайди. 11Амос шундай деб айтиб юрибди: “Ёрубом қиличдан ҳалок бўлади, Исроил халқи ўз юртидан албатта сургун қилинади.”
12Эмозиё Амоснинг ўзига эса шундай деди:
— Эй валий, бу ердан чиқиб кет! Яҳудо юртига бор. Нонингни ўша ердан топиб егин. Башоратларингни ҳам ўша ерда айт. 13Аммо Байтилда қайта башорат қила кўрма, чунки бу шоҳнинг қутлуқ жойидир, шоҳлигимизнинг саждагоҳидир.
14Амос эса Эмозиёга шундай жавоб берди:
— Менинг машғулотим пайғамбарлик эмас, пайғамбарларга шогирд ҳам тушмаганман. Мен подани боқиб юрадиган оддий бир чўпонман, шикамора–анжир дарахтларини парвариш қиламан. 15Бир куни сурувни ҳайдаб кетаётганимда Эгамиз мени чақириб: “Бор, халқим Исроилга башорат қил”, деб айтди. 16Эй Эмозиё, энди Эгамизнинг сўзларини эшит! Сен менга: “Исроил ҳақида башорат қилма, Исҳоқ хонадонига қарши гап гапирма”, деб айтяпсан. 17Шу сабабдан Эгамиз шундай демоқда:

 

“Сенинг хотининг шаҳарда фоҳишалик қилади,
Ўғил–қизларинг қиличдан ҳалок бўлади.
Еринг бошқаларга бўлиб берилади.
Ўзинг эса ҳаром бир юртда ўласан.
Исроил халқи ўз юртидан албатта сургун қилинади.”

 

8–БОБ

 

Етилиб пишган мевалар ҳақидаги ваҳий

 

1Эгамиз Раббий менга яна ваҳий кўрсатди: бир сават етилиб пишган мевалар бор экан. 2Эгамиз мендан:
— Амос, нимани кўряпсан? — деб сўради.
— Бир сават етилган мевани, — деб жавоб бердим мен. Сўнг Эгамиз менга шундай деди:

 

“Халқим Исроил ҳам жазо учун етилиб турибди.
Энди Мен уларга шафқат қилмайман.
3Ўша куни Маъбаддаги ашулалар марсияга айланади,
— деб айтмоқда Эгамиз Раббий. —
Ҳамма жойда жасадлар ётади.
Жим бўлинглар!”

 

4Эй йўқсилларни эзадиганлар, қулоқ солинглар!
Эй, юртдаги камбағалларни йўқ қилганлар, эшитинглар!
5Сизлар шундай айтасизлар:
“Янги ой шодиёнаси тезроқ тамом бўла қолса–ю,
Донни сотсак.
Шаббат куни тезроқ ўтса–ю,
Буғдойни бозорга олиб чиқсак.
Шунда биз оғирлигини камайтириб,
Нархини оширамиз,
Тарозидан уриб, одамларни алдаймиз.
6Буғдой чиқитларини ҳам сотиб юборамиз.
Йўқсилни бир жуфт чориққа сотиб оламиз,
Камбағални кумушга харид қиламиз.”

 

7Исроилнинг Ғурури бўлмиш Эгамиз онт ичиб деди:
“Уларнинг қилмишларини Мен ҳеч қачон унутмайман,
Уларни албатта жазолайман.
8Шу сабабдан ер титрайди!
Ер юзида яшовчи ҳар бир мавжудот аза тутади!
Бутун ер юзи дарё тўлқинларидай ларзага келади,
Ҳа, Нил сувларидай кўтарилиб, пастга тушади.”

 

9Эгамиз Раббий демоқда:
“Эй Исроил халқи,
Ўша куни шундай қиламанки,
Қуёш туш пайтида ботади,
Куппа–кундузи ер юзини қоронғилик қоплайди.
10Байрамларингиз мотамга айланади,
Ҳамма ашулаларингиз марсия бўлади.
Сизлар ҳаммаларингиз қайғудан қанорга ўранасиз,
Аза тутганингиздан сочингизни олдирасиз.
Ёлғиз ўғлидан жудо бўлган ота–онага ўхшаб қоласиз.
Ўша кун охирига қадар аччиқ кулфатдай бўлади.”

 

11Эгамиз Раббий демоқда:
“Шундай кунлар келадики,
Мен юртга очарчилик юбораман.
Одамлар нон билан сувни эмас,
Мен, Эгангизнинг сўзини қўмсаб, оч қолишади.
12Улар Менинг сўзимни эшитмоқчи бўлиб,
Бир денгиздан бошқа денгизгача оёғини судраб боришади,
Шимолдан шарққа йўл олишади.
У ёқдан–бу ёққа юриб, сарсон бўлишади–ю,
Аммо Мен, Эгангизнинг сўзини эшита олишмайди.
13Ўша куни гўзал қизлару бақувват йигитлар
Ташналикдан ҳушидан кетадилар.
14Ахир, улар Самариянинг шарманда маъбудаси номи билан
Қасам ичиб юрибдилар,
‘Эй Дан юрти, худойинг шоҳид’, деб айтиб юрибдилар,
‘Бэршэвага олиб борадиган зиёрат йўли ҳақи’, деб юрибдилар.
Аммо улар йиқилиб тушадилар, қайтиб турмайдилар.”

 

9–БОБ

 

Ҳукм ҳақидаги ваҳий

 

1Мен қурбонгоҳнинг олдида турган Эгамизни кўрдим, У шундай деди:

 

“Маъбад устунқошларига шундай зарба берингларки,
Пойдеворлари ларзага келсин.
Устунқошлар одамлар устига ўпирилиб тушсин.
Омон қолганларни Мен қиличдан ўтказаман,
Улардан биронтаси ҳам қочиб кетолмайди.
Ҳеч қайсиси қутулиб қолмайди.

 

2Улар ер қазиб, ўликлар диёрига киришса ҳам,
Мен қўлимни узатиб, уларни чиқариб оламан.
Осмонга чиқиб олишса ҳам,
У ердан тортиб тушираман.
3Кармил чўққисида яшириниб олишса ҳам,
Уларни овлаб, қўлга тушираман.
Мендан қочиб, денгиз тубига бекиниб олишса ҳам,
Денгиз илонига амр бериб чақдираман.
4Душманлар уларни асирликка олиб кетишса ҳам,
Қиличга амр бериб, ҳаммасини қириб ташлайман.
Уларга яхшилик эмас, ёмонлик келтиришга қарор қилдим.”

 

5Сарвари Олам — Раббий
Ерга қўл теккизса ер ўпирилиб кетади,
Бутун ер юзи Нил тўлқинларидай
Баланд кўтарилиб пастга тушади.
Ерда яшовчи ҳар бир мавжудот аза тутади.
6Эгамиз осмонда Ўзига маскан қурди,
Ер узра осмон гумбазини ўрнатди.
Денгиз сувларини йиғиб,
Ер юзига сочиб юборадиган Ўшадир.
Эгамиздир Унинг номи.

 

7Эгамиз шундай демоқда:
“Эй Исроил халқи,
Сизнинг Ҳабашистонликлардан ортиқ жойингиз бормиди?!
Мен Исроилни Мисрдан қандай олиб чиққан бўлсам,
Филист халқини ҳам, худди шундай Хафтўрдан олиб чиққанман,
Орам халқини ҳам Хирдан чиқарганман.
8Мен, Эгангиз Раббий,
Гуноҳкор Исроил шоҳлигини кузатиб турибман.
Уни ер юзидан супуриб ташлайман,
Ёқуб хонадонини эса батамом йўқ қилмайман,
— деб айтмоқда Эгамиз. —

 

9Мен амр бераман,
Шунда барча халқлар орасида,
Буғдой элагандай Исроилни ғалвирдан ўтказаман.
Яхши доннинг биронтаси ерга тушмайди.
10Халқим орасидаги ҳамма гуноҳкорлар эса қиличдан ҳалок бўлади,
Ахир, бундай одамлар шундай айтишади:
‘Кўрмаймиз биз ёмонлик,
Бошимизга тушмас бирор кўргилик.’

 

Исроил шоҳлиги келажакда қайта тикланади

 

11Ўша куни Мен Довуд шоҳлигини тиклайман.
Ҳозир у қийшайиб кетган кулбадай бўлса–да,
Деворларидаги ёриқ жойларини тузатаман,
Бузилган жойларини кўтараман.
Уни қайта қуриб илгариги ҳолатга қайтараман.
12Шунда Исроил халқи эгалик қилади
Эдомликларнинг омон қолганларига,
Қўлим остидаги ҳамма халқларга.”
Эгамизнинг каломи шудир,
У айтганларини бажо қилади.

 

13Эгамиз шундай демоқда:
“Шундай вақтлар келадики,
Деҳқон ҳосилни йиғиб улгурмасидан,
Ерни шудгор қилиш вақти келади.
Шаробни тайёрлаб улгурмасидан,
Узумнинг янги ҳосили пишади.
Тоғлардан ширин шароб томади,
Ҳамма қирлардан пастга оқиб тушади.
14Мен халқимни ўз юртига қайтариб олиб келаман.
Улар вайрон бўлган шаҳарларни қайта қуриб,
У ерда ўрнашиб оладилар.
Узумзорларни барпо қилиб, шаробини ичадилар.
Боғлар яратиб, меваларини ейдилар.
15Мен уларни ўз юртида кўкартираман.
Мен берган юртдан
Уларни ҳеч ким суғуриб ташламайди.”

 

Эгангизнинг каломи шудир.

 

 

ОБOДИЁ

Кириш

 

Обoдиё пайғамбар бўлган, лекин у ҳақда бошқа ҳеч нарса маълум эмас. Ободиё исмининг маъноси “Эгамизга хизмат қилувчи” демакдир. Бу исм қадимги Исроилда кўп учраган.
Обoдиё Ўлик денгизнинг жанубида, тоғли жойларда яшаган Эдом халқи ҳақида башорат қилган. Бу халқ узоқ вақт давомида Исроил халқининг душмани бўлиб келган. Қуддус шаҳри қулагандан кейин Ободиё ўз пайғамбарлик фаолиятини бошлаган. Милоддан олдинги 586 йилда Бобилликлар Қуддус шаҳрини босиб олган эди. Ўшанда Эдом халқи бу воқеадан нафақат хурсанд бўлди, балки Яҳудо халқининг бошига тушган кулфатдан фойдаланиб, шаҳарни талади ва босқинчиларга ёрдам берди. Ободиё башорат қилиб, Худо Исроил халқининг душманлари бўлган бошқа халқлар қатори Эдом халқини ҳам жазолайди, деди. Ободиёнинг башорати бўйича Худо Эдом юртини Исроил халқига, яъни жанубий ва шимолий шоҳликлардан асирликка олиб кетилган, энди эса Исроилда яшаш учун қайтиб келганларга беради.
Ободиё китоби жуда қисқа бўлгани учун бобларга бўлинмаган.

 

1Қуйидагилар Ободиёнинг башоратидир.

 

Эгамиз Эдом халқини жазолайди

 

Эгамиз элчи юбориб барча халқларга,
Қуйидаги хабарини етказди бизга:
“Тайёрланинглар! Қани, келинглар,
Эдомга қарши урушга борайлик!”

 

Эдом халқи ҳақида Эгамиз Раббий қуйидагиларни айтмоқда:

 

2“Эй, Эдом халқи, халқларнинг орасида
Мен энг арзимас қилиб қўяман сизни,
Ҳамма сизлардан нафратланади.
3Такаббурлигингиз сизларни алдади.
Қоядаги қўрғондир пойтахтингиз,
Баланд тепаликдадир уйларингиз,
Шунинг учун айтасиз ўзингизча:
‘Ким бизларни тушира олар ерга?!’
4Бургутдай баланд парвоз қилсангиз ҳам,
Инингиз юлдузлар орасида бўлса ҳам,
Сизларни тортиб тушираман пастга,
— деб айтмоқда Эгамиз. —

 

5Ўғрилару босқинчилар тунда келса,
Фақат ўзи хоҳлаган буюмларни олади–ку!
Узум ҳосилингизни йиғувчилар ҳам
Озгина бўлса–да, узум қолдиради–ку!
Душманларингиз эса сизни тамоман йўқ қилади!
6Эй Эсовнинг авлоди — Эдом,
Ҳамма нарсангизни талон–тарож қилишар,
Қадрли буюмларингизни топиб, тортиб олишар.
7Барча иттифоқчиларингиз сизга қарши чиқиб,
Сизни ўз юртингиздан ҳайдаб юборар.
Тинчлик ваъда қилиб алдайди улар,
Аммо сизларни мағлуб қиларлар.
Сизларга тузоқ қўяр нонингизни еганлар.
Сизлар эса буни билмай қоласизлар.”

 

8Эгамиз шундай айтмоқда:
“Эй Эдом халқи, ҳукм қилинадиган кунда,
Мен донишмандларингни ҳалок қилурман,
Эсов тоғидаги ақл–идроклиларин йўқ қилурман.
9Эй Темон шаҳри, жангчиларинг даҳшатга тушар,
Эсов тоғидаги ҳар бир инсон йўқ қилинар.

 

Эдом халқи жазоланишининг сабаблари

 

10Қондошингиз Ёқуб авлодига зулм қилиб,
Уларни ўлдирдингиз.
Шу боис то абад шарманда бўлиб,
Бутунлай ҳалок бўласиз.
11Уларнинг бойликларин бегоналар олиб кетган кун
Сизлар бир четда қараб турдингиз.
Ёт халқлар Қуддус шаҳрига кириб,
Шаҳар учун қуръа ташлаганларида,
Сизлар ҳам улар каби ёвуз ишлар қилдингиз.
12Қондошларингизга келган бахтсизликни кўриб,
Хушнуд бўлмаслигингиз керак эди.
Яҳудо халқи хароб бўлган кун
Севинмаслигингиз керак эди.
Бошларига тушган кулфатни кўриб,
Мазах қилмаслигингиз керак эди.
13Менинг халқимга фалокат келган куни
Шаҳар дарвозаларидан кирмаслигингиз керак эди.
Яҳудо халқининг бошига фалокат тушган куни,
Хушнуд бўлганларга қўшилмаслигингиз керак эди.
Уларнинг бошига фалокат тушган куни,
Буюмларини ўлжага олмаслигингиз керак эди.
14Қочиб кетаётганларни кутиб чорраҳаларда,
Пистирмалар қўймаслигингиз керак эди.
Ўша кулфат куни тирик қолганларни
Душман қўлига бермаслигингиз керак эди.

 

Эгамиз барча халқларни жазолайди

 

15Мен, Эгангиз, барча халқларни ҳукм қиладиган кун яқинлашиб қолди.
Эй, Эдом халқи! Нима қилган бўлсангиз бошқаларга
Ўзингиз ҳам тушарсиз ўша кўйга,
Қилмишларингиз қайтар ўз бошингизга.
16Эй, Яҳудо халқи, муқаддас тоғимда
Ғазаб шаробин ичиб бўлдингиз.
Шу сингари барча халқлар ҳам
Шу шаробдан тўхтамасдан ичарлар.
Ҳеч қачон ер юзига келмаган каби,
Ичиб–ичиб, йўқ бўлиб кетарлар.

 

Исроил ғалаба қилади

 

17Лекин Сион тоғида нажот топарлар
Исроил халқининг омон қолганлари.
Бу тоғ муқаддас бўлар.
Ёқуб насли ҳайдаб чиқарар ёвларини,
Унинг мулкини тортиб олганларни,
Ва яна эгаллар ўз ерларини.
18Ёқуб авлоди бўлур оловдай,
Юсуфнинг авлоди бир алангадай.
Эсовнинг авлоди эса
Бўлиб қолар қуруқ поядай.
Ёқуб ва Юсуфнинг авлодлари
Эсовнинг авлодини ёндирар,
Ёндириб, уларни йўқ қилар.
Эсов авлодидан тирик қолмас ҳеч бири.”
Зотан, бу сўзларни Эгамиз айтди.

 

19Нагав чўлида яшайдиган Исроил халқи Эсов тоғини эгаллаб олади, Яҳудо қир этакларида яшайдиганлар эса Филистларнинг ерларига эгалик қилади. Исроил халқи Эфрайим ерларини ва Самария шаҳрини қўлга киритади, Бенямин авлоди эса Гиладга эгалик қилади. 20Шимолий Исроилдан асирликка олиб кетилганлар қайтиб келади. Улар шимолдаги Зорафатгача бўлган шимолий Канъон ерларини оладилар. Қуддусдан Сафарадга асирликка олиб кетилганлар эса Нагав чўлидаги шаҳарларни қўлга киритадилар. 21Ғолиблар Сион тоғига чиқадилар. Ўша ерда туриб, Эсов тоғи устидан ҳукмронлик қиладилар. Эгамизнинг Ўзи шоҳ бўлади.

 

 

ЮНУС

Кириш

 

Юнус китоби бошқа пайғамбарлар китобларидан фарқ қилади. Фарқ шундаки, Юнуснинг ваъзи битта гапдан иборат, холос. Китобда Юнус, қирилиб йўқ бўлишга маҳкум этилган Найнаво аҳолисини огоҳлантириш учун боришдан бош тортиб, Худога итоатсизлик қилди. Юнус ҳатто шаҳарнинг вайрон бўлишини истайди. Чунки Найнаво — Исроилнинг ашаддий душмани Оссуриянинг пойтахти эди. Лекин Худо Юнусни тўғри йўлга солди. Шундан кейин Юнус Найнавога бориб, Эгамизнинг амрини бажарди.
Кўпчилик Юнус китобини ўқиганда, фақат баҳайбат балиқ Юнусни ютиб юборгани тўғрисида ўйлайди. Лекин бу китобнинг вазифаси — Эгамиз ҳаммага шафқатли эканини кўрсатишдан иборат. Юнус Эгамизга шундай дейди: “Сен иноятли, меҳрибон, сабр–тоқатли, севгида чексиз, ғазабидан тушиб кечирадиган, раҳмдил Худо эканлигингни билган эдим.” (4:2)

 

1–БОБ

 

Юнус Эгамизга итоат этмади

 

1Бир куни Амитай ўғли Юнусга Эгамиз шу сўзларни аён қилди: 2“Қани, бўл, қудратли Найнаво шаҳрига[1] бор. Жар солиб, у ердагиларни огоҳлантир, чунки шаҳар аҳли қилган қабиҳликлар Менга етиб келди.”
3Юнус йўлга тушди, лекин Эгамиздан қочиб бошқа томонга кетмоқчи бўлди. У Яффага[2] келиб, у ерда Таршишга[3] борадиган кемани топди. Йўл ҳақини тўлади–да, Эгамиздан қочиб Таршишга сузиб кетгани кемачилар билан кемага чиқди.
4Аммо Эгамиз шундай кучли шамол қўзғатдики, денгизда даҳшатли бўрон бошланди. Бўрон кемани парчалаб юборай дерди. 5Бундан кемачилар ваҳимага тушиб, ҳар бири ўз худосига ёлворди. Кейин, кема енгиллашсин, деб у ердаги юкларни денгизга улоқтира бошладилар. Юнус эса кеманинг ичкарисига кириб, қаттиқ уйқуга кетган эди. 6Бир пайт кема дарғаси Юнуснинг ёнига келиб: “Нега сен ухлаб ётибсан? Тур, худойингга ёлвор! Балки у бизларни эсласа, ҳалок бўлмасмиз”, деди.
7Кемадагилар эса бир–бирларига: “Келинглар, қуръа ташлайлик[4], шунда бу фалокат ким сабабли бошимизга келганини биламиз”, дедилар. Қуръа ташлаган эдилар, қуръа Юнусга тушди.
8Кейин Юнусдан сўрадилар: “Бизга айт–чи, нима сабабдан бошимизга бу фалокат тушди? Сен кимсан? Қаердан келяпсан? Қайси юртдансан? Қанақа халқдансан?”
9Юнус уларга шундай жавоб берди: “Мен ибронийман, денгиз ва қуруқликни яратган Самовий Худо — Эгамга сиғинаман.”
10Улар Юнуснинг Эгамиздан қочиб кетаётганини билардилар. Чунки Юнуснинг ўзи бу ҳақда уларга айтган эди. Улар бу гапни эшитиб, яна ҳам қаттиқроқ даҳшатга тушдилар ва ундан: “Нега бундай қилдинг–а?!” дедилар.
11Кемадагилар Юнусга: “Денгиз тинчланиши учун сени нима қилсак экан–а?” деб сўрадилар. Чунки денгиз янада ваҳима билан тўлқинланарди.
12Шунда Юнус кемадагиларга деди: “Мени олиб, денгизга улоқтирсангизлар, денгиз тинчланади. Биламан, бу кучли бўрон мен туфайли бошларингизга келган.”
13Кемадагилар эса кемани қуруқликка олиб бормоқчи бўлиб роса эшкак эшдилар, аммо бунга муваффақ бўла олмадилар, чунки денгиз уларга қарши баттар қутураётган эди. 14Шунда улар Эгамизга ёлвордилар: “Эй Эгамиз! Сен Ўзингга маъқул бўлганини қилиб, бизни шу аҳволга солдинг. Эй Эгамиз! Сенга илтижо қиламиз: шу одамнинг жони учун бизларни ҳалок қилма, бегуноҳ одамнинг ўлимига бизларни жавобгар қилма.”
15Шундан кейин Юнусни олиб денгизга улоқтирган эдилар, денгиз тинчланиб қолди. 16Бу воқеани одамлар кўргач, Эгамиздан қаттиқ қўрқдилар. Унга қурбонлик қилиб, назр атадилар.

 

2–БОБ

 

Юнус балиқ қорнида ибодат қилади

 

1Юнусни ютсин деб, Эгамиз наҳанг балиқни юборди. Юнус уч кечаю уч кундуз балиқ қорнида қолди.
2Юнус балиқнинг қорнида экан, ўзининг Эгаси Худога шундай деб ибодат қилди:

 

3“Эй Эгам, қайғули дамларимда
Сенга қилдим илтижо,
Илтижоларимни Сен эшитдинг.
Ўликлар диёрининг[5] қаъридан фарёд кўтардим,
Сен эшитдинг овозларимни.
4Мени отгандинг тубсиз чуқурга,
Денгиз бағрига,
Мени қуршаб олганди сувнинг гирдоби.
Сенинг тўлқинларинг
Ўтгандилар устимдан босиб.
5Сенинг ҳузурингдан
Қувилганман, дедим ўшанда,
Лекин муқаддасМаъбадингни
Яна кўраман!
6Сувлар мени бўғзимгача кўмганди,
Тубсиз денгиз атрофимни ўради.
Денгиз ўтлари бошимга ўралиб қолди.
7Тоғларнинг тубига[6] чўккандим —
Занжирлари билан то абад менга тўсиқ қўйган жойга[7].
Сен эса, Эй Эгам Худо,
Жонимни ўша жойдан қутқардинг!
8Эй Эгам, ҳаётим онлари тугай деганда,
Мен Сени эсладим.
Илтижоларим Сенгача,
Муқаддас Маъбадинггача етиб борди.
9Сохта, бемаъни бутларга сиғинадиганлар
Сенга бўлган садоқатидан воз кечдилар!
10Мен эса шукрона айтиб,
Сенга қурбонлик келтираман.
Атаган назрларимни адо этаман.
Эй Эгам, нажот фақат Сендандир!”

 

11Эгамиз шундан кейин наҳанг балиққа амр берган эди, наҳанг балиқ Юнусни қуруқликка чиқариб қўйди.

 

3–БОБ

 

Юнус Найнаво аҳолисини тавбага чақиради

 

1Юнусга Эгамиз иккинчи марта шу сўзларни аён қилди: 2“Қани, бўл, қудратли Найнаво шаҳрига бориб, Менинг сўзларимни жар солиб у ердагиларга эълон қил.”
3Юнус Эгамизнинг амрига бўйсуниб, Найнаво томонга кетди. Найнаво жуда катта шаҳар бўлиб, уч кунда айланиб чиқса бўларди. 4Юнус шаҳар бўйлаб бир кун йўл юриб ўтди. У айланиб юриб: “Яна қирқ кундан кейин Найнаво хароб бўлади”, деб жар солди.
5Найнаволиклар Худога ишониб, рўза тутамиз, деб эълон қилдилар. Шаҳардаги каттаю кичик тавба қилиб қанорга ўранди[8].
6Бу хабар Найнаво шоҳига ҳам етиб борди. У тахтдан тушиб, шоҳона либосларини ечди, қанорга ўраниб, кулга ўтирди. 7Ўзи ва амалдорлари номидан бутун Найнаво бўйлаб қуйидаги фармонни эълон қилди: “На инсонлар, на ҳайвонлар — мол–қўйлар ҳеч нарса емасин, сув ичмасин. 8Инсонлар ҳам, ҳайвонлар ҳам қанорга ўрансин. Ҳар ким Худога ялиниб илтижо қилсин, ёвуз қилмишидан қайтсин, зулм қилмасин. 9Ким билади, балки Худо раҳм қилиб, бизга бўлган ғазабини қайтарар, биз ҳалок бўлмасмиз.”
10Худо уларнинг қилган ишларини, ёвуз қилмишларидан қайтганини кўриб, раҳм қилди ва уларнинг устига “юбораман”, деб айтган офатни юбормади.

 

4–БОБ

 

Юнуснинг ғазаби ва Худонинг шафқати

 

1Бу воқеадан Юнус қаттиқ хафа бўлиб ғазабланди. 2У Эгамизга ибодат қилиб деди: “Эй Эгам! Шунақа қилишингни ўз юртимда эканимдаёқ айтмаганмидим?! Шунинг учун мен Таршишга қочган эдим–да. Сен иноятли, раҳмдил, жаҳли тез чиқмайдиган, содиқ севгиси мўл, ғазабидан тушиб кечирадиган Худо эканлигингни билган эдим. 3Энди, илтижо қиламан, Эгам, жонимни олиб қўя қол. Яшаганимдан кўра, ўлганим яхшироқ.”
4Эгамиз эса: “Наҳотки шундан сен хафа бўлдинг?!” деди.
5Юнус шаҳардан чиқиб, шаҳарнинг шарқ томонига бориб ўтирди. Шу ерда чайла ясаб, энди шаҳарга нима бўларкин, деб чайланинг соясида кутиб ўтирди.
6Бир пайт, Юнуснинг бошига соя бўлсин, қайғуси барҳам топсин, деб Парвардигор Эгамиз бир ўсимлик ўстирди. Ўсимлик Юнуснинг тепасида кўтарилди. Юнус бу ўсимлик ўсганидан жуда хурсанд бўлди. 7Кейинги куни эса тонг пайтида Худо бир қуртни юборган эди, қурт ўсимликни кемириб қуритди. 8Қуёш юқорига кўтарилганда, Худо шарқдан гармсел юборди. Қуёш Юнуснинг бошини шундай қиздирдики, у ҳолдан кета бошлади. Юнус: “Бунақа яшаганимдан, ўлганим яхшироқ”, деб ўзига ўлим тилади[9].
9Худо Юнусга:
— Битта ўсимлик нобуд бўлганидан жаҳлинг чиқдими? — деди.
— Ҳа, жаҳлим чиқди, ўлимимга ҳам рози бўлдим, — деб жавоб берди Юнус.
10Шунда Эгамиз айтди:
— Бу ўсимлик учун сен меҳнат қилмагансан, экиб–ўстирмагансан, ўзи бир кечада ўсиб, бир кечада йўқ бўлди. Сен шу ўсимлик учун ачинганингда, 11мен қудратли Найнаво шаҳрига ачинмаслигим керакми?! Ахир, бу ерда оқ–қорани ажрата олмайдиган болаларнинг ўзидан юз йигирма мингдан ортиғи ва талай ҳайвонлар яшайди–ку!

 

 

 

МИХО

Кириш

 

Михо пайғамбар кичкина бир қишлоқда туғилган. У милоддан аввалги тахминан 750-686 йилларда Яҳудо юртида пайғамбарлик қилган. Ишаё пайғамбарнинг замондоши бўлган бу пайғамбар ўз китобида Исроил пойтахти Самария ва Яҳудо пойтахти Қуддус ҳақида башорат қилади. Мазкур пойтахтларнинг амалдорлари ва бойлари бутун халқни йўлдан оздириб, бегона худоларга сажда қилишга ўргатишади. Бундан ташқари, фирибгарлик қилиб, камбағалларни талон–тарож қилишади. Шу сабабларга кўра, Исроил ва Яҳудо халқларини Худо жазоламоқчи бўлади.
Аммо келажакда Исроил ва Яҳудо халқлари яна ҳақ Худога сажда қилишади. Ўша вақт келганда, ҳамма жойда осойишталик бўлади. Худо Ўзи танлаган шоҳ билан биргаликда халққа чўпонлик қилади:

 

“Эгамиз ҳукм қилади кўп халқларнинг орасида,
Ажрим қилади олисдаги кучли миллатлар орасида.
Қиличларини айлантиришади омочга,
Найзаларини эса ток қайчиларига.
Қилич кўтармас бир–бирига халқлар,
Ҳеч қачон жанг қилмайди улар.
Ором олар ҳар ким ўз узумзорида,
Ўтирар ҳар ким ўз анжирзорида,
Бирор кимса уларга таҳдид солмайди.
Буни Сарвари Оламнинг Ўзи айтди!” (4:3-4)

 

1–БОБ

 

1Яҳудо шоҳлари Йўтом, Охоз ва Ҳизқиё ҳукмронлик қилган даврларда Эгамиз Мўрашатлик Михо пайғамбарга Ўз сўзини аён қилиб турди. Самария ва Қуддус ҳақида Эгамиз айтган бу сўзлар Михо пайғамбарга ваҳий орқали аён бўлди.

 

Самария ва Қуддус ҳукм қилинади

 

2Қулоқ тутинг, эй халқлар!
Қулоқ солинг, ер юзида яшовчилар!
Эгамиз Раббий сизларга қарши гувоҳлик беради.
МуқаддасМаъбадиданРаббий гапиради.
3Ана, Эгамиз Ўз масканидан чиқяпти,
Тоғ чўққиларини босиб келяпти.
4Унинг оёғи остида эрийди тоғлар,
Ёрилиб кетади даралар.
Тоғлар оловда эриган мум каби бўлади,
Тепаликдан оқиб тушган сувдай тўкилади.
5Ёқуб насли итоатсизлик қилгани учун,
Исроил гуноҳга ботиб кетгани учун,
Бу воқеалар содир бўлади.
Ёқуб насли орасида итоатсизлик қилган ким?
Пойтахт шаҳар Самария эмасми?!
Бутпарастлар уяси Яҳудонинг қаерида жойлашган?
Қуддуснинг нақ ўзида эмасми?!

 

6Эгамиз шундай дейди:
“Мен Самарияни йўқ қиламан.
Уни ток экиладиган жойга,
Очиқ майдондаги бир уюм тошга айлантираман.
Шаҳар тошларини водийга юмалатаман,
Унинг пойдеворларини очиб ташлайман.
7Самариянинг бутлари парча–парча бўлади,
Барча санамлари синдириб, ёндирилади.
Фаҳш йўли билан келган бутларнинг қимматбаҳо безаклари
Ўзга юрт фоҳишаларига тўлов қилиб берилади.”

 

Михо пайғамбарнинг марсияси

 

8Бундай мусибатдан йиғлаб, фарёд қиламан,
Яланғоч, оёқ яланг юраман,
Чиябўридай увиллаб фиғон чекаман,
Бўта каби бўзлаб йиғлайман.
9Ахир, даво йўқ Самариянинг ярасига,
Ёпишди Яҳудога ҳам у яра,
Халқим дарвозаси — Қуддусга юқди.
10Гат аҳолисига буни ҳасрат қилманг,
Улар олдида кўз ёшингизни тўкманг!
Байт–Лафрога бориб,
У ерда қайғудан тупроққа юмаланг!
11Эй Шофир аҳли,
Сиз асирликка кетасиз,
Яланғоч, шарманда бўлиб борасиз.
Занон халқи ташқарига чиқишга журъат этмайди.
Байт–Эзел аҳли мотам тутади,
Энди улар сизга паноҳ бермайди.
12Морўт аҳолиси мадад кутган эди,
Аммо Эгамиз фалокат юборди.
Бу фалокат ҳатто Қуддус дарвозаларига етди.
13Эй Лахиш аҳли,
Отларингизни араваларга қўшинг!
Сиз итоатсиз Исроил халқига тақлид қилдингиз,
Қуддус аҳлини илк бор гуноҳга бошладингиз!
14Шундай экан, эй Яҳудо халқи,
Энди Мўрашат шаҳри билан хайрлашаверинг,
Эсдалик совғаларингизни уларга тақдим қилинг.
Аттанг, Ахсиб аҳли Исроил шоҳларига панд берди,
Бера олмайдиган ёрдамни уларга ваъда қилди.
15Эй Моришо аҳли,
Эгамиз устингизга бир босқинчини юборади.
Исроил йўлбошчилари Адулламга қочиб боришади.
16Суюкли фарзандларингизни деб
Сочингизни олдиринг.
Калхатлар каби сийқа бош бўлинг,
Ахир, болаларингиз сургун қилинади.

 

2–БОБ

 

Бечораҳолни эзган золимларнинг қисмати

 

1Эй тўшагида ётиб, ёвузликни режалаштирганлар!
Сизнинг ҳолингизга вой!
Тонг отганда сиз
Режаларингизни амалга оширасиз.
Ҳа, бу сизнинг қўлингиздан келади.
2Сизлар бировнинг экинзорига кўз олайтириб,
Уни тортиб оласиз.
Бировнинг уйини ёқтириб қолиб,
Уни ўзингизники қилиб оласиз.
Бирини ўз уйидан,
Бошқасини — мерос қилиб олган еридан маҳрум этасиз.

 

3Шу сабабдан Эгамиз демоқда:
“Мен сизларга қарши фалокатни режа қиляпман.
Сизлар бўйинтуруқдан қочиб қутулолмайсиз,
Бурнингизни осмонга кўтариб юрмайсиз.
Бу оғир дамлар бўлади.”

 

4Ўша вақт келганда
Oдамлар сизларни масхара қилишади,
Сиз ҳақингизда шундай аччиқ марсия куйлашади:
“Биз меросимиздан маҳрум бўлдик!
Далаларимиз ёвларга бўлиб берилди.
Энди биз бутунлай хароб бўлдик!”
5Шундай экан,
Эгамизнинг халқи қайтадан бўлганда юртни,
Улуш қилиб олмайсиз сиз бир парча ерни.

 

6Сизлар менга ақл ўргатиб деяпсиз:
“Бизга ақл ўргатма!
Нафасингни иссиқ қил,
Биз шарманда бўлмаймиз.”
7Эй Ёқуб насли, сизлар айтасиз:
“Наҳотки, Эгамизнинг сабри тугаган бўлса?!
Наҳотки, Худо шундай ишларни қилса?!”
Бу сўзларни айтишингиз жоизми?!
Ахир, Худонинг сўзлари тўғри одамга яхшилик келтиради–ку!

 

8Эгамиз демоқда:
“Сизлар ўз халқингизга зулм қилдингиз!
Жангдан хотиржам қайтган одамни пойладингиз,
Унинг эгнидаги тўнини тортиб олдингиз.
9Халқимнинг аёлларини шинам уйларидан чиқариб юбордингиз,
Ёш болаларнинг насибасини Менинг юртимдан уздингиз.
10Қани туринглар, кетинглар бу ердан!
Ором топа олмайсиз энди бу юртда!
Ахир, қилган гуноҳларингиз юртимни ҳаром қилди,
Унинг хароб бўлишига сабабчи бўлди.
11Борди–ю, олдингизга ёлғончи одам келса,
— Шароб, бўзадан ваъз айтаман, — деб айтса,
Сизлар уни пайғамбар дея қабул қиласиз!

 

Умид ваъдаси

 

12Эй Ёқуб насли,
Мен сизларни албатта йиғаман,
Эй Исроилнинг омон қолганлари,
Мен сизларни тўплаб оламан.
Қўрадаги қўйлардай, яйловдаги сурувдай,
Сизларни Мен бир жойга йиғаман.
Ўшанда юртингиз одамларга тўлиб–тошади.
13Мен Йўлбошчингиз бўлиб, сизларга йўл очаман,
Сизларни асирликдан олиб чиқаман.
Сизлар шаҳар дарвозасидан чиқиб кетасиз.
Мен, Шоҳингиз сизларни бошлаб бораман.
Мен, Эгангиз олдинда юраман.”

 

3–БОБ

 

Михо Исроил йўлбошчиларига танбеҳ беради

 

1Мен шундай дедим:
“Эй Ёқуб йўлбошчилари эшитинг!
Эй Исроил ҳукмдорлари қулоқ солинг!
Адолат ўрнатиш сизнинг вазифангиз–ку!
2Сизлар эса яхшиликдан нафратланасиз,
Қабиҳликка меҳр қўясиз,
Сиз халқимнинг терисини шилиб,
Этини суягидан ажратиб оласиз.
3Сиз халқимнинг этини ейсиз,
Терисини шилиб, суякларини майдалайсиз,
Қозонга солинадиган гўштдай уларни нимталайсиз.
4Вақти келиб, Эгамизга илтижо қиларсиз,
Ўшанда Худодан жавоб олмайсиз.
Сизлар қабиҳларча иш тутдингиз,
Шу боис У сизлардан юз ўгиради.”

 

5Эгамиз шундай демоқда:
“Эй халқимни йўлдан оздирган пайғамбарлар!
Сизлар қорнингизни тўйғизганларга тинчликни башорат қиласиз,
Оғзингизни мойламаганларга эса урушни эълон қиласиз.
6Энди устингизга тун бостириб келади,
Сизлар ваҳийларни кўрмайсиз.
Қаро зулмат сизни ўраб олади,
Башорат қилишингизга имкон бўлмайди.
Сизлар учун қуёш ботади,
Кундуз ҳам зулмат бўлади.
7Шарманда бўласиз, эй валийлар,
Уятга қоласиз, эй фолчилар.
Мендан сўз олмаганингиз учун,
Оғзингизни ёпасиз.”

 

8Аммо менинг вужудим кучга тўлган,
Эгамизнинг Руҳи мени тўлдирган.
Қудрат ва адолатга тўлганман.
Энди мен Ёқубнинг итоатсизлигини фош қиламан,
Исроил халқининг гуноҳини юзига соламан.
9Эй Ёқуб насли йўлбошчилари, эшитинг!
Эй Исроил раҳнамолари, қулоқ солинг!
Сизлар адолатдан ҳазар қиласиз,
Ҳақиқатни бузиб кўрсатасиз.
10Қонлар эвазига барпо қилдингиз Қуддусни,
Зулм эвазига бунёд этдингиз Сионни!
11Эй Қуддус ҳокимлари, сизлар пора олиб ҳукм қиласиз,
Эй Қуддус руҳонийлари, сизлар тама қилиб таълим берасиз,
Эй Қуддус пайғамбарлари, сизлар пул учун башорат қиласиз.
Тағин Эгамизнинг номини рўкач қилиб, айтасиз:
“Эгамиз биз билан, бунга шубҳа йўқ!
Бошимизга бирор кўргилик тушмас.”
12Сизлар сабабли
Қуддус даладай шудгор қилинади,
Сион харобазор бўлади,
Эгамизнинг уйи турган тоғни
Қалин ўрмонзор қоплайди.

 

4–БОБ

 

Эгамизнинг бутун дунёдаги тинчликсевар ҳукмронлиги

 

1Шундай кунлар келадики,
Эгамизнинг уйи турган тоғ
Тоғларнинг энг юксаги бўлиб, қарор топади.
Бу тоғ ҳаммасидан ҳам баланд бўлади,
Халқлар у ерга дарёдай оқиб келади.
2Кўплаб эллар келади,
Улар шундай деб айтади:
“Қани, юринглар!
Чиқайлик Эгамизнинг тоғига!
Қани, юринглар!
Борайлик Ёқуб наслининг Худоси уйига!
Токи У бизга ўргатсин Ўзининг йўлларини,
Токи юрайлик бизлар Унинг сўқмоқларидан.”
Ахир, Эгамизнинг каломи келиб чиқар Қуддусдан,
Ҳа, Худонинг таълимоти келиб чиқар Сиондан.
3Эгамиз ҳукм қилади кўп халқларнинг орасида,
Ажрим қилади олисдаги кучли миллатлар орасида.
Қиличларини айлантиришади омочга,
Найзаларини эса ток қайчиларига.
Қилич кўтармайди бир–бирига халқлар,
Ҳеч қачон жанг қилмайди улар.
4Ором олар ҳар ким ўз узумзорида,
Ўтирар ҳар ким ўз анжирзорида,
Бирор кимса уларга таҳдид солмайди.
Буни Сарвари Оламнинг Ўзи айтди!

 

5Ҳамма халқлар ўз худоларига эргашаверсин,
Биз эса абадулабад Эгамиз Худонинг йўлидан юрамиз.

 

Исроил халқи сургундан қайтиб келади

 

6Эгамизнинг каломи шудир:
“Шундай вақт келадики, Мен чўлоқларни йиғиб оламан.
Ҳайдаб юборилганларни тўплайман,
Ўзим азобга гирифтор қилганларимни йиғаман.
7Чўлоқларни омон сақлайман,
Ҳайдаб юборилганлардан кучли бир халқ бунёд этаман,
Ўша кундан бошлаб то абад Мен, Эгангиз,
Сион тоғида уларга ҳукмронлик қиламан.”

 

8Эй Қуддусдаги шоҳ қалъаси,
Худо халқининг кузатув минораси,
Собиқ ҳокимиятинг ўзингга қайтади.
Эй Қуддус шаҳри,
Сенинг салтанатинг қайта тикланади.
9Энди эса нечун фарёд қиляпсан?
Нима бўлди, ҳукмдоринг йўқмиди?!
Нечун тўлғоқ тутган аёл каби азобланяпсан?
Маслаҳатчинг нобуд бўлдими?!
10Эй қиз Қуддус,
Туғаётган хотин каби оҳ–воҳ қилмайсанми?!
Ўзингни ҳар томонга ташламайсанми?!
Ахир, ҳозир шаҳардан чиқиб кетасан!
Яланг қирларга бориб маскан қиласан!
Ҳа, Бобилга сен сургун бўласан.
Бироқ у ерда сен нажот топасан,
Душман қўлидан халос қилар Эгамиз сени.

 

11Сенга қарши бирлашди талай халқлар,
Сен ҳақингда шундай деб айтади улар:
“Қани келинглар, Қуддусни хўрлаймиз,
Шаҳват билан уни томоша қиламиз.”
12Аммо билмас улар Эгамизнинг ниятини,
Асло тушунмаслар Унинг режаларини,
Билмас не сабабдан Эгамиз уларни йиққанини,
Англамас буғдойдай уларни янчимоқчи эканини.
13Эгамиз демоқда:
“Туринг, эй Қуддус аҳолиси!
Янчиб ташланг уларни!
Темирдан қиламан шохларингизни,
Бронзадан ясайман туёқларингизни,
Эзиб мажақлайсиз кўплаб халқларни.”
Эгамизга бағишлайсиз олган ўлжангизни,
Бутун олам Раббийсига ёв бойлигини.

 

5–БОБ

 

Худо байтлаҳмлик Ҳукмдорни ваъда қилади

 

1Эй Қуддус, йиққин лашкарингни!
Ғанимлар бизни қуршовга олди!
Улар Исроил ҳукмдорининг бетига таёқ билан уради.
2Аммо Эгамиз демоқда:
“Эй Эфратдаги Байтлаҳм,
Сен Яҳудонинг митти шаҳри бўлсанг ҳам,
Исроилни Мен учун бошқарадиган зот сендан чиқади.
Унинг насаби қадимларга бориб тақалади.”
3Ҳа, Эгамиз Исроил халқини бир муддатга душманларга таслим қилади,
Аммо бу ҳол узоқ давом этмайди.
Ҳомиладор аёлнинг кўзи ёриганда,
Бўлғуси ҳукмдорнинг биродарлари сургундан қайтади.
Улар Исроил халқи билан бирлашади.
4Эгамизнинг қудрати ила ўша ҳукмдор сурувини боқади,
Эгамиз Худо Ўз улуғворлиги ила уларни бошқаради.
Исроил халқи хатарсиз яшайди,
Ахир, ҳукмдорининг довруғи бутун дунёга ёйилади.
5-6Ўша зот тинчлик ўрнатувчи бўлади.

 

Мабодо Оссурияликлар
Юртимизга бостириб келса,
Чегарамизга қадам босишса,
Ҳукмдоримиз бизни қутқаради.
Xa, Оссурияликлар
Юртимизга бостириб келса,
Қалъаларни улар ёриб ўтса,
Биз уларга қарши етти йўлбошчини танлаймиз,
Ҳатто саккиз раҳнамони тайинлаймиз.
Улар қилич кўтариб, Оссурияда ҳукмронлик қилишади,
Қилич ўйнатиб, Нимрўднинг ерида ўз ҳукмини ўтказишади.

 

7Кўп халқлар орасида
Ёқуб наслининг омон қолганлари
Эгамиз осмондан тушира оладиган
Шудрингдай бўлишади,
Майсаларни суғорадиган
Ёмғирга ўхшаган бўлишади.
Уларни ҳеч ким тўхтата олмайди,
Улар душманлари устига бостириб боришади.
8Ҳа, кўп халқлар орасида
Ёқуб наслининг омон қолганлари
Ўрмон ҳайвонлари орасидаги
Арслондай бўлишади,
Қўй сурувига кириб қолган
Шер боласига ўхшаган бўлишади.
Юрган йўлларида ҳаммага ташланиб ғажишади,
Уларнинг қўлидан ҳеч ким қутқара олмайди.
9Эй Исроил, сенинг қўлинг ёвлардан баланд келади,
Барча душманларинг қирилиб кетади.

 

Эгамиз Ўз халқини поклайди

 

10Эгамизнинг каломи шудир:
“Ўша куни отларингизни Мен йўқ қиламан,
Жанг араваларингизни парча–парча этаман.
11Вайрон қиламан юртингиз шаҳарларини,
Яксон этаман жамики қалъаларингизни.
12Юртингизда сеҳр–жодуга барҳам бераман,
Орангизда биронта фолбинни қолдирмайман.
13Йўқ қиламан тасвиру бутсимон тошларингизни,
Бошқа сажда қилмайсиз қўлингиз ижодига.
14Қўпориб ташлайман Ашеранинг устунларини,
Шаҳарларингиз кулини кўкка совураман.
15Менга итоат қилмаган халқлар устига
Қаҳру ғазабимни ёғдириб, қасос оламан.”

 

6–БОБ

 

Эгамиз Исроил халқи билан даъволашади

 

1Эгамизнинг сузини эшитинг:
“Қани туринг!
Тоғлар олдида айтинг даъвоингизни,
Қирлар эшитсин сизнинг овозингизни.”
2Эй тоғлар, Эгамизнинг даъвосига қулоқ тутинг,
Заминнинг мангу пойдеворлари, сиз ҳам эшитинг!
Ўз халқи билан Эгамиз даъволашади,
Халқи Исроил билан У баҳслашади.

 

3Эгамиз демоқда:
“Эй халқим, сенга Мен нима қилдим?!
Сенга тушдими бирор оғирлигим?!
Қани, жавоб бергин–чи Менга!
4Мен сизларни Миср юртидан олиб чиққан эдим–ку,
У ердаги қулликдан халос этган эдим–ку.
Олдингизга юборгандим йўлбошчиларни —
Мусо, Ҳорун ва Марямни.
5Эй халқим, наҳот эсламасангиз
Мўаб шоҳи Болоқнинг ёвуз ниятини,
Бавўр ўғли Баломнинг унга берган жавобини?!
Шитимдан Гилгалга қилган сафарингизда ҳам
Нималар юз берганини бир эсланг.
Бу воқеаларни эсга олсангиз,
Мен сизларни қутқармоқчи бўлиб,
Не–не ишлар қилганимни кўрасиз!”

 

Худонинг талаблари

 

6Худойи Таолога сажда қилганимда,
Нима олиб борай Эгамизнинг ҳузурига?!
Унга атаб қурбонликлар куйдирсаммикан?!
Бир ёшли бузоқларни назр қилсаммикан?!
7Унга атаб минглаб қўчқорларни сўйсам,
Зайтун мойин дарё–дарё қилиб оқизсам
Эгамиз мендан мамнун бўлармикан?!
Итоатсизлигим учун тўнғич ўғлимни берайми?!
Гуноҳим–чун ўз фарзандимни қурбон қилайми?!
8Эй инсон, нима яхши эканлигини
Эгамиз сенга аён қилди.
Шудир Унинг сендан қилган талаби:
Адолатли иш тутгин,
Меҳр–шафқат қилишдан завқ олгин,
Камтар бўлиб, Худонинг йўлидан юргин.

 

9Худодан қўрқиш — донолик ахир!
Эгамиз Қуддус аҳлига хитоб қилар:
“Яхшилаб қулоқ солинг!
Мен сизларни ҳадемай жазолайман!
10Эй фосиқлар, ҳаром бойлигингизга қандай кўз юмай?!
Тарозидан уриб йиққан давлатингизни қандай унутай?!
Бундай бойликдан жирканаман, ахир!
11Нотўғри тарозини ишлатган одамни қандай оқлайин?!
Сохта қадоқ тошлардан фойдаланган кишига қандай чидайин?!
12Эй Қуддус бойлари, сизлар зўравонлик қиляпсиз,
Эй шаҳар одамлари, сизлар алдаяпсиз.
Ёлғондан бошқани билмас тилларингиз.
13Шунинг учун Мен сизларга қақшатгич зарба бераман,
Гуноҳларингиз учун сизларни хароб қиламан.
14Сизлар ейсиз, лекин тўймайсиз,
Қорнингиз доим оч бўлади.
Нарса йиғасизу сақлай олмайсиз,
Йиққанларингизни урушда нобуд қиламан.
15Сиз экасиз, аммо ўриб олмайсиз.
Мой оласиз, аммо ундан фойдаланмайсиз.
Узум эзасиз, аммо шаробидан ичмайсиз.
16Ахир, сизлар шоҳ Омрининг одатларини ташламаяпсиз.
Ахаб хонадонининг барча қилмишларига тақлид қиляпсиз,
Уларнинг йўлини тутяпсиз.
Шунинг учун Мен сизларни хароб қиламан.
Сизни кўрганлар сизлардан ҳазар қилади,
Барча халқлар сизларни ҳақорат этади.”

 

7–БОБ

 

Исроил халқининг ахлоқсизлиги

 

1Шўрим қуриди!
Ёзги мевалар йиғиб олингач,
Узумзор ҳосили йиғиштирилгач,
Токлардан бир бош узум ҳам топа олмаган,
Бир дона анжирга зор бўлган одамдайман мен.
2Художўй йўқ бўлди бу юртда,
Тўғри одам қолмади инсонлар орасида.
Қон тўкаман, деб одамлар бир–бирини пойлайди,
Ҳаттоки қариндош қариндошига тузоқ қўяди.
3Ёмонлик қилишга устадир улар.
Амалдору қозилари пора олишади,
Бойлари хоҳлаганини қилдиришади,
Биргаликда улар ҳақиқатни бузиб кўрсатишади.
4Уларнинг ҳимматлиси янтоққа ўхшайди,
Виждонлиси бир уюм тикандан қолишмайди.

 

Эй Исроил халқи,
Соқчилар сизларга эълон қилган кун яқинлашди,
Ҳа, жазо оладиган кунингиз етиб келди.
Ҳаммангиз саросимага тушадиган вақт бўлди.
5Дўстингизга суянманг,
Шеригингизга ишонманг,
Қучоғингизда хотинингиз ётганда,
Қулф солинг оғзингизга.
6Ўғил ўз отасини хўрлайди,
Қиз онасининг юзига сапчийди,
Келин қайнанасига душманлик қилар.
Сизнинг душманларингиз — ўз уйингиздагилар.
7Мен эса Эгамга тикаман кўзларимни,
Умид–ла кутаман нажоткорим Худони,
Албатта эшитар Худойим мени.

 

Эгамиз нажот беради

 

8Ҳолимни кўриб шод бўлмангиз, эй ғанимлар!
Йиқилганимда ўзим туриб оларман.
Зулматда ўтирганимда,
Менга нур сочар Эгам.
9Гуноҳ қилдим мен Эгамга қарши,
Унинг қаҳрига дош бераман энди.
Бир кун У менинг тарафимни олади,
Менинг ҳақлигимни исбот этади.
Ёруғликка олиб чиқади У мени,
Кўраман мен Худонинг адолатини.
10Эй душманларим, албатта буни кўрасиз.
“Эганг Худо қани?!” деб мени масхара қилдингиз,
Энди сиз шармандаи шармисор бўласиз.
Мен кўзларим билан кўраман сизнинг қулашингизни,
Оёқ ости бўласизлар кўчадаги лой каби.

 

11Эй Қуддус, келар шундай замонлар:
Сенинг деворларинг қайта қурилар,
Кенгайиб кетади сенинг ҳудудинг.
12Ўша куни олдингга одамлар келади.
Улар Оссуриядан Мисргача,
Мисрдан Фурот дарёсигача
Бўлган барча ўзга юртлардан,
Узоқ денгиз соҳилларидан,
Олис тоғлар бағридан келишади.
13Замин аҳли қилмишларидан
Дунё харобазорга айланиб кетади.

 

Михонинг илтижоси ва Эгамизнинг жавоби

 

14Эй Эгам, Ўз халқингнинг чўпони бўлгин,
Ўз сурувингни таёғинг билан бошқаргин,
Уларнинг ён–атрофи кўм–кўк яйловлар,
Бироқ ўрмонда ёлғиз яшаяпти улар.
Узоқ ўтмишдагидай уларни ўтлатгин,
Башан ва Гилад яйловларида уларни тўйғазгин.

 

15Эгамиз демоқда:
“Мен сизларни Мисрдан олиб чиққан кунларимдай,
Сизларга Ўз ажойиботларимни яна кўрсатаман.”

 

16Эй Эгам, ажойиботларинг олдида халқлар
Буюк лашкарларининг ожизлигини кўриб, шарманда бўладилар.
Қўллари билан юзларини беркитадилар.
Уларнинг қулоқлари гаранг бўлиб қолади.
17Илон каби улар тупроқ ялайди,
Судралувчи махлуқлар каби тупроқ ошайди.
Эй Эгамиз Худо, улар титраб–қақшаб,
Ўз уяларидан Сенинг олдингга чиқадилар.
Сенинг ҳузурингда даҳшатга тушадилар.

 

18Эй Худо, Сенга ўхшаши бормикан?!
Халқингдан омон қолганларнинг
Гуноҳларини Сен кечирасан,
Уларнинг итоатсизлигини афв этасан.
То абад ғазабланмассан халқингдан,
Завқ оласан раҳм–шафқат кўрсатишдан.
19Сен бизга яна раҳм қиласан.
Айбларимизни кўмиб юборасан,
Гуноҳларимизни денгиз тубига улоқтирасан.
20Қадимда ота–боболаримизга онт ичганингдай
Сен Ёқуб авлодига садоқатли бўласан,
Иброҳим наслига сўнмас севгингни кўрсатасан.

 

 

НОХУМ

Кириш

 

Бу китобда Нoхум пайғамбарга келган ваҳий баён этилган. Нoхум исмнинг маъноси “таскин” демакдир. Нoxум китоби Исроил халқининг қадимги душмани — Оссурия пойтахти Найнавонинг қулашига атаб ёзилган шеърдир. Найнаво шаҳри милоддан аввалги еттинчи асрнинг охирида қулаган, шу орқали Худо золим ва такаббур халқни жазолаган эди. Ўша воқеадан бир неча йил олдин Юнус пайғамбар Найнавонинг қулашини эълон қилган эди, лекин шаҳар аҳолиси гуноҳларидан тавба қилгани учун Худо Ўз қаҳрини шаҳардан вақтинчалик қайтарган эди. Эски Аҳд китобларида Худонинг одиллиги ҳақида гап кетганда, Унинг раҳм-шафқати ҳам тилга олинади. Нохум китобида “Эгамизга умид қилганларни Худо сақлайди” (1:7), деган ғоя ўрин олган. Нохум пайғамбар Худони — бутун оламнинг ва барча халқларнинг Ҳукмрони, ҳамманинг тақдирини назорат қилувчи ҳақ Худо деб эълон қилади:

 

Эгамиз — рашкчи, қасоскор Худодир,
Эгамиз қасоскор, дарғазабдир.
Ғанимларидан Эгамиз қасос олар,
Душманларидан ғазабланиб юрар.
Эгамизнинг жаҳли тез чиқмас,
Унинг кучи буюкдир,
Айбдорни Эгамиз асло оқламас! (1:2-3)

 

1–БОБ

 

1Найнаво шаҳри ҳақида башорат. Бу китобда Элқўшлик Нохумга келган ваҳий баён қилинган.

 

Эгамизнинг Найнавога бўлган ғазаби

 

2Эгамиз рашкчи, қасоскор Худодир,
Эгамиз қасоскор, дарғазабдир.
Ғанимларидан Эгамиз қасос олар,
Душманларидан ғазабланиб юрар.
3Эгамизнинг жаҳли тез чиқмас,
Унинг кучи буюкдир,
Айбдорни Эгамиз асло оқламас!

 

Юрган йўли қуюну бўрон бўлар.
Оёғи остидан чангдай
Кўтарилар қора булутлар.
4У денгизга дўқ уриб, уни қуритар,
Барча дарёларни қақратиб юборар.
Башан ва Кармил яйловлари хазон бўлади,
Лубнон гуллари сўлиб қолади.
5Унинг олдида силкинар тоғлар,
Парчаланиб кетар адиру қирлар.
Ҳузурида замин тебранар,
Бутун жаҳон ва ундаги мавжудот қалтирар.
6Унинг қаҳрига ким бардош бергай?!
Алангали ғазабидан ким омон қолгай?!
Унинг ғазаби оловдай ёйилар,
Унинг олдида қоялар чилпарчин бўлар.

 

7Эгамиз яхшидир,
Кулфат кунида қўрғондир У,
Худода паноҳ топганларни сақлайди У.
8Тошқин сел билан Найнавони вайрон қилар,
Ёвларининг пайига тушиб, зулматга ҳайдар.

 

9Эй Найнаво, нечун Эгамизга қарши фитна уюштирасан?!
Ахир, У бир уриб сени қириб ташлайди,
Иккинчи уришига ҳожат бўлмайди.
10Чирмашган тикану қуруқ хас–чўп каби,
Сизлар ҳам, эй майхўрлар, ёндириб ташланасиз!
11Эй Найнаво, қабиҳ шоҳ сендан чиқди,
Эгамизга қарши у фитна–фасод қилди.

 

12Эгамиз эса шундай айтур:
“Оссурияликлар кучли ва беҳисоб бўлса–да,
Улар қирилиб, йўқ бўлади.
Эй халқим, бошингга кулфат солдим!
Энди бундай кулфат солмайман зинҳор!
13Сени Оссурия бўйинтуруғидан озод қиламан,
Кишанларингни узиб ташлайман.”

 

14Сен ҳақингда, эй Оссурия, Эгамиз шундай амр этар:
“Сенинг номинг дунёдан ўчар.
Йўқ қиламан худоларинг уйидаги қуймаю ўйма бутларни,
Ярамас хулқ–атворинг учун ҳозирлайман қабрингни.”

 

Найнаво қулайди

 

15Қаранг! Хушхабар келтирувчи кимса,
Тоғлар оша шошиб келади бу ёққа.
Тинчликни эълон қилади У сизга!
Эй Яҳудо, нишонлагин байрамларингни,
Олиб кел онт ичиб атаган назрларингни.
Юртингга тажовуз қилмас энди қабиҳлар,
Зеро, тамомила йўқ бўлди улар.

 

2–БОБ

 

1-2Душманлар Исроил юртини хароб қилган,
Узумзорларини пайҳон этган.
Бироқ Эгамиз тиклар Ёқуб наслининг улуғворлигини,
Ҳа, Исроил халқининг буюклигини.

 

Босқинчи сенга ҳужум қилди, эй Найнаво!
Қани бўл, қўриқла қўрғонларингни,
Йўлдан узма сен кўзингни.
Йиғиб олгин бор кучингни,
Жангга боғла белингни.
3Душман сипоҳларининг қалқони қизил,
Жангчиларининг кийими алвон,
Жанг куни аравалари оловдай чақнар,
Беҳисоб найзалари бош узра тебраниб турар.

 

4Шаҳар ичида аравалар қутуриб елар,
Майдонларни кесиб у ёқдан–бу ёққа ўтар,
Машъалаларга ўхшаб ёниб турар,
Яшин тезлиги билан учар.
5Найнаво шоҳи амр берар лашкарбошиларига,
Олға босиб қоқинар улар йўлда.

 

Қалқонлари паноҳида босқинчилар
Шаҳар деворига ёпирилар.
6Дарё тўғонларини улар бузиб ташлар,
Сарой ивиб, қулай–қулай деб турибди.
7Шаҳар аҳлини сургун қилишга қарор қилинди,
Чўрилари мусичадай нола қилмоқда,
Ўз кўксига улар урмоқда.
8Найнаво дарз кетган ҳовузга ўхшайди,
Ёриқларидан сув оқиб кетгандай,
Унинг аҳолиси қочиб кетяпти,
Ортидан “Тўхтанглар! Тўхтанглар!”
Деган қичқириқлар эшитилар,
Лекин ҳеч ким ортига қайтмас.
9Босқинчилар бақирар:
“Талон–тарож қилинг кумушу олтинни!
Битмас–туганмасдир Найнавонинг хазинаси!
Серобдир унинг қимматбаҳо нарсаси!”

 

10Шип–шийдам, вайрон, талқон бўлди Найнаво!
Қўрқувдан юраклар орқага тортиб кетди,
Тиззалар қалтиради, баданни титроқ босди,
Бўздай оқарди ҳамманинг юзи!
11Нима бўлди Найнаво шаҳрига?!
Ўхшар эди–ку у шернинг уясига.
Ҳа, ўхшар эди Найнаво шер болаларини боққан бир инга.
Шер ва она шер изғиган пайтда,
Болалари хатарсиз эди у ерда!
12Шер ўз болалари учун
Етарлича ўлжа тилка–пора қилган,
У она шер учун ҳам овини бўғизлаган,
Мурда билан тўлдирган ўз инларини,
Ўлжа билан — уяларини.

 

13Сарвари Олам шундай айтмоқда: “Мен сенга қаршиман, эй Найнаво! Жанг араваларингни тутатиб ёндираман. Ёш шерларинг қиличдан ҳалок бўлади. Сен энди ер юзида талончилик қилмайсан. Ўлпончиларингнинг овози ўчади.”

 

3–БОБ

 

Найнавонинг қисмати

 

1Ҳолингга вой, эй қўли қон шаҳар!
Ўтакетган маккор, ўлжага тўлган шаҳар!
У ердаги қотилликлар ҳеч тугамас!

 

2Қулоққа чалинар қамчиларнинг визиллаши,
Ғилдиракларнинг тарақ–туруғи,
Елаётган от туёқларининг товуши,
Жанг араваларнинг гумбурлаши!
3Жангга кирмоқда отлиқ сипоҳлар,
Ялт–юлт этмоқда қиличлар,
Ярқирамоқда найзалар,
Уйилиб кетди ўликлар,
Уюм–уюм бўлди жасадлар,
Мурдаларнинг сон–саноғи йўқ.
Қоқилишар жасадларга одамлар!

 

4Эй Найнаво, ўзингни бузуқ фоҳишадай тутдинг,
Суюқоёқ жодугардай одамларни ром қилдинг,
Бузуқлигинг билан халқларни қул қилдинг,
Сеҳр–жодуларинг билан ўзингга оғдирдинг.
5“Мен сенга қаршиман!
— деб айтмоқда Сарвари Олам. —
Мен кўйлагингни кўтариб,
Халқларга яланғоч танангни кўрсатаман,
Эллар олдида шармандангни чиқараман.
6Устингдан ахлат ёғдириб, сени хўрлайман.
Одамларга сен томоша бўласан.
7Сени кўрганлар орқага чекиниб, шундай дейишар:
‘Найнаво вайрон бўлди!
Ким унга ачинар экан?!’
Сени юпатадиган ҳеч ким йўқ!”

 

8Нў шаҳридан сенинг ортиқ жойинг бормиди?!
Ўша шаҳар Нил дарёси бўйида жойлашганди,
Сувлар қуршовида турганди,
Дарё — унинг истеҳкоми,
Сувлар — ҳимояси бўлганди.
9Ҳабашистону Миср унинг устидан ҳукмронлик қиларди,
Кучининг чек–чегараси йўқ эди.
Фут билан Ливия унинг иттифоқдошлари эди.
10Шундай бўлса–да, Нў шаҳрининг аҳолиси сургун қилинди,
Одамлари асирликка олиб кетилди,
Ҳар бир кўчанинг бошида
Тошга уриб ўлдирилди гўдаклари,
Аслзодалари учун қуръа ташланди,
Барча зодагонлари занжирбанд бўлди.

 

11Эй Найнаво, сен ҳам маст бўлиб, гандираклаб қоласан,
Бекинасан, душманларингдан қочиб, паноҳ излайсан.
12Сенинг ҳамма қалъаларинг
Меваси пишган анжир дарахтига ўхшар.
Анжирни силкитсанг,
Анжирлар хўранданинг оғзига тушар.
13Лашкарингга бир қарасанг–чи!
Хотин кишидан фарқи йўқ–ку уларнинг.
Юртингнинг дарвозалари ёв учун кенг очилди,
Дарвозаларнинг тамбаларини олов йўқ қилди.

 

14Қамалга тайёрлангин!
Сувга тўлдир идишларингни!
Мустаҳкамла қўрғонларингни!
Оёқ билан эзгин лойни,
Тайёрла тезроқ қолипларингни!
15Барибир олов сени ямлаб юборар,
Чигиртка экинларни қиртишлагандай,
Қилич сени қириб ташлар.

 

Чигирткадай кўпаявер!
16Савдогарларингни осмондаги юлдузлардан ҳам кўп қилдинг,
Бироқ улар чигирткадай юртингни талашар,
Сўнг қанот қоқиб учиб кетишар.
17Совуқ кунда деворларга қўнадиган,
Қуёш чиққач эса учиб йўқ бўладиган
Чигирткадайдир сенинг посбонларинг,
Чигиртка галасидайдир сенинг аъёнларинг.
Улар қаерга ғойиб бўлганини билмайди ҳеч ким.

 

18Эй Оссурия шоҳи,
Чўпонларингнинг кўзи юмилган,
Йўлбошчиларинг абадий уйқуга кетган,
Сенинг халқинг тоғларга тарқалган,
Уларни йиғадиган бирор кимса йўқ.
19Сенинг ярангни даволаб бўлмас,
Жароҳатинг ҳалокатлидир.
Бу ҳақда хабар топган ҳамма одамлар
Хурсандлигидан чапак чалар.
Зотан ҳеч ким чексиз зулмингдан
Қочиб қутула олмаган.

 

 

ХАБАҚҚУҚ

Кириш

 

“Хабаққуқ” китоби милоддан олдинги еттинчи асрда — Бобил ҳукмронлиги даврида ёзилган. Китобнинг биринчи ва иккинчи бобларида Хабаққуқ пайғамбар билан Худо ўртасидаги суҳбат баён қилинган. Хабаққуқ пайғамбар адолатсизлик ва жиноятларга тўлиб–тошган Яҳудо юрти ҳақида Худога шикоят қилади. Шунда Худо Хабаққуққа ўз режасини очиб, Яҳудо халқини Бобилликлар орқали жазоламоқчи бўлганини айтади. Лекин Хабаққуқ бунга ўз эътирозини билдиради. Яҳудо халқидан беш баттар гуноҳкор бўлган Бобилликларни Худо жазо воситаси сифатида ишлатишини Хабаққуқ ҳеч тушунмайди. Бу унга адолатсизликдай туюлади. Бироқ Худо Хабаққуққа жавоб бериб, ўз вақтида Бобилликларни ҳам жазолашини айтади. Ўша вақт етиб келгунича эса “Cолиҳлар...Худога бўлган садоқати туфайли тирик қолади” (2:4).
Китобнинг охирги бобида Хабаққуқ пайғамбарнинг шукрона ибодати, Эгамизнинг қудрати ва улуғворлигига айтган ҳамду саноси баён қилинган.

 

1–БОБ

 

1Хабаққуқ пайғамбарга ваҳий орқали аён бўлган башорат.

 

Хабаққуқ Худога адолатсизликдан шикоят қилади

 

2Эй Эгам, қачонгача Сендан ёрдам сўраб ёлворай?! Менга қулоқ соласанми ўзи?! Қачонгача: “Зўравонликдан қутқар!” — деб илтижо қилай?! Бизга нажот берасанми ўзи?! 3Нима учун ноҳақликка қараб туришим керак?! Бундай ҳақсизликка қандай чидай оляпсан?! Атрофимга назар солсам, зўравонлигу талончиликни кўраман. Жанжал билан уруш авж олмоқда. 4Натижада қонун кучини йўқотди, адолат эса поймол бўлди. Фосиқлар солиҳлардан баланд келгани учун, ноҳақ ҳукм чиқариляпти.

 

Худо Хабаққуққа жавоб беради

 

5Атрофдаги халқларга назар солинглар! Уларга яхшилаб қаранглар! Кўрганингиздан ҳайратда қоласизлар. Сизнинг даврингизда Мен шундай бир иш қиламанки, агар эшитсангиз қулоғингизга ишонмайсизлар. 6Мана, Мен Бобилликларни ғоят кучли қилмоқдаман. Бу халқ шафқатсиз ва тажовузкордир. Улар дунёнинг ҳар томонига юриш қиладилар, ўзга юртларни босиб оладилар. 7Ҳаммани қўрқув, ваҳимага соладилар. Ўзига хон, ўзига бек бўлган такаббурдир улар. 8Уларнинг отлари қоплондан тез, кечаси изғийдиган бўрилардан хавфли. Отлиқлари узоқдан отларини елдириб келишади, ўлжасига ташланадиган бургут каби учиб келишади.
9Уларнинг тўдалари зўравонлик мақсадида келишади. Улар саҳродан келадиган қуюн каби бўлиб, қум йиққандай асирларни йиғишади. 10Шоҳларни мазахлашади, ҳукмдорларни масхара қилишади. Мустаҳкам шаҳарлар устидан кулишади. Ўша шаҳарлар деворларига қиялатиб тупроқ уядилар. Уларни қўлга киритадилар. 11Сўнг шамол каби тез ўтиб кетишади. Улар ўз кучини худо, деб биладилар, шунинг учун жазодан қоча олмайдилар.

 

Хабаққуқ Худога яна шикоят қилади

 

12Эй, Эгам Худо, Муқаддас Худойим! Доимо мавжуд бўлган Худо Сен эмасми?! Шундай экан, Бобилликлар дастидан биз йўқ бўлиб кетмаймиз. Эй, Эгам! Сен, ҳукмимни амалга оширсин, деб Бобилликларни танладинг. Эй, Таянчим, халқимни жазоласин деб, уларни тайинладинг. 13Сенинг кўзларинг шу қадар покизаки, Сен ёвузликка қараб туролмайсан. Ҳақсизликка чидай олмайсан. Ҳайронман, қандай қилиб бу маккор одамларга чидаб юрибсан?! Бу қабиҳлар ўзларидан солиҳроқ халқни ямлаб ютяпти–ку, қандай қилиб уларга индамай жим турибсан?!
14Сен одамларни денгиздаги балиқлар каби қилдинг, йўлбошчиси бўлмаган денгиз махлуқларига ўхшатиб қўйдинг. 15Бобилликлар одамларни ўз қармоғига илинтирадилар. Тўр ташлаб балиқ овлагандай уларни овлайдилар. Ёйма тўрларига тушириб, қирғоққа тортиб чиқарадилар. Овини кўргач, хурсанд бўлиб севинадилар. 16Ҳа, тўрлари туфайли улар мўл ўлжа оладилар, сара таомлардан тановул қиладилар. Шунинг учун тўрларига атаб қурбонликлар келтирадилар, ёйма тўрларига атаб тутатқилар тутатадилар.
17Қачонгача улар тўрлари билан элларни овлайдилар?! Қачонгача халқларни шафқатсиз нобуд қиладилар?!

 

2–БОБ

 

1Мен минорага чиқиб оламан. Шаҳар деворидан олисларга қараб, Эгамнинг жавобини кутаман. Шикоятимга жавоб берганда, Унга нима айтишимни ўйлаб кўраман.

 

Худо Хабаққуққа жавоб беради

 

2Эгамиз менга шундай жавоб берди: “Сенга аён қилган сўзларимни тош лавҳаларга аниқ қилиб ёз, югуриб кетаётган одам уни бир қарашданоқ ўқий оладиган бўлсин. 3Башорат белгиланган вақтда амалга ошади. Ўша вақт ҳадемай етиб келади, башорат рўёбга чиқади. Борди–ю, у кечикадиган бўлса, сабр қилгин. У албатта бажо бўлади, кеч қолмайди.
4Менга қара! Тўғри йўлдан юрмаганлар ҳалок бўлади. Cолиҳлар эса Худога бўлган садоқати туфайли тирик қолади.”

 

Хабаққуқ фосиқларнинг жазо олишини эълон қилади

 

5Бойлик алдамчидир. Бойлар такаббур, улар ҳеч қачон тиниб–тинчимайдилар. Улар ўликлар диёри каби очкўз, ўлим каби тўймаслар. Улар халқларни ўзларига тобе қилишар, элларни қўл остига олишар. 6Асирликка тушганлар уларни нафратомуз мазах этадилар, масхара қилиб, шундай айтадилар:

 

“Эй, бировнинг бойлигини талаб, уюм қилганлар, сизнинг ҳолингизга вой! Сизлар бировнинг нарсасини қайтармай, қарзларингизни орттириб юрибсизлар. Бундай ҳол узоққа чўзилармиди?! 7Қарзларингизни қистайдиганлар тўсатдан пайдо бўлади. Улар келиб сизларни даҳшатга солишади. Шунда сизлар улар учун ўлжа бўласизлар. 8Сизлар кўп халқларни таладингиз. Одамларнинг қонини тўкдингиз, юрту шаҳарларни вайрон қилиб, у ердагиларни нобуд қилдингиз. Шунинг учун омон қолган халқлар энди сизларни талон–тарож қиладилар.
9Эй, ҳаром йўл билан бойлик топиб, уйига ташиганлар, сизнинг ҳолингизга вой! Сизлар уйларингизни баландликда қуриб, ўзингизни кулфат чангалидан асрамоқчи бўлдингиз. 10Аммо ҳийлаларингиз хонадонингизни шарманда қилди. Сизлар кўп халқларни нобуд қилганингиз учун ўз бошингизга етдингиз. 11Ҳатто уйингиз деворидаги тошлар зўравонлигингиздан дод солади. Тўсинларнинг ноласи акс садо бўлиб чиқади.
12Эй, қотиллик ила шаҳарлар қурганлар, ҳолингизга вой! Эй, зўравонлик ила қўрғонларга асос солганлар, ҳолингизга вой! 13Эллар беҳуда тинкасини қуритади. Халқларнинг тер тўкиб эришганлари оловга ем бўлади. Бу Сарвари Оламнинг иши эмасми?! 14Ҳа, сувлар тўлдиргандай денгизни, ер юзи тўлиқ билади Эгамизнинг улуғворлигини.
15Эй, қўшни халқларга шаробни зўрлаб ичирганлар, ҳолингизга вой! Яланғоч баданларини томоша қилайлик деб, уларга ғазабингиз шаробидан ичирдингиз. Уларни маст қилдингиз. 16Бироқ сизлар обрў топмай ўзингиз шармандаликдан маст бўласизлар. Қани, ичинг! Яланғоч танангизни кўрсатинг! Ана, Эгамизнинг ўнг қўлидаги жазо косаси сизларга етиб келди! Обрўйингиз тўкилиб, шармандангиз чиқади. 17Ҳа, Лубнонда қилган зўравонлигингиз ўз бошингизга етади. У ерда ёввойи ҳайвонларни қирдингиз, энди ҳайвонлар сизларни даҳшатга туширади. Чунки сизлар юрту шаҳарларни вайрон қилдингиз. Одамларнинг қонини тўкиб, уларни нобуд қилдингиз.”

 

18Инсон ясаган бутдан не фойда?! Санамнинг фойдаси борми ёлғондан бошқа?! Нега одам ўзи ясаган нарсасига умидини боғлайди?! Нега тили йўқ бир бутни ясайди?! 19Ҳолингизга вой, эй, бир парча ёғочга “Уйғон!” деганлар! Ҳолингизга вой, эй тилсиз тошга “Тур!” деб ёлворганлар! Бут сизга тўғри йўл кўрсатармиди?! Олтину кумуш билан қопланган бутнинг жони бормиди?!
20Эгамиз эса Ўзининг муқаддасМаъбадидадир. Унинг олдида бутун дунё сукут сақласин!

 

3–БОБ

 

Хабаққуқ ибодат қилади, ваҳийда Худони илоҳий жангчи тимсолида кўради

 

1Xабаққуқ пайғамбарнинг куйга солинган ибодати:

 

2“Эй, Эгам, мен Сенинг шуҳратинг ҳақида эшитдим. Қилган буюк ишларингдан ҳайратда қолдим. Эй, Эгам, бизнинг давримизда ҳам шундай ишларингни қилгин. Одамлар Сенинг нималарга қодир эканлигингни билиб қўйишсин. Ғазабланганингда меҳр–шафқатни эсдан чиқармагин.

 

3Худо келади Эдом юртидан,
Муқаддас Худо келади Порон қирларидан.
Унинг улуғворлиги кўкни порлатар,
Ҳамду саноларига бутун дунё тўлар.
4Улуғворлиги чақмоқдай чақнар,
Нур сочилар Унинг қўлидан —
Куч яширинган билагидан.
5Унинг олдида юради ўлат,
Унинг кетидан эргашади офат.
6Тўхтаганда ер силкинади,
Назар солганда халқларни титроқ босади.
Унинг қадимдан юрган йўлларидаги
Мангу тоғлар ўпирилиб тушади,
Абадий қирлар чўкиб паст бўлади.
7Кушондаги одамларнинг қўрққанини мен кўряпман,
Мидиёндаги одамларнинг дағ–дағ қалтираганини кўряпман.

 

8Эй, Эгам, наҳотки ғазаблансанг дарёлардан?!
Наҳот Сенинг жаҳлинг чиқса ирмоқлардан?!
Ёки Сенинг қасдинг бормиди денгиздан?!
Шунинг учун отларингни чоптирасанми,
Зафарли жанг араваларингга миниб оласанми?!
9Сен ғилофдан чиқарасан камонингни,
Ўқларга тўлдирасан ўқдонингни.
Дарёлар билан ёрасан ер юзини.
10Буни кўрганда тоғларни дард тутар,
Шиддатли оқим кўпириб оқар.
Денгиз чуқуридан нидо янграр,
Денгиз тўлқинлари кўкка интилар.
11Сенинг ўқларинг учиб чақнайди,
Найзаларинг ялт этиб ёнади.
Бундан қуёшу ой ўз жойида қотиб туради.
12Сен жаҳл устида босиб ўтарсан ер юзини,
Ғазабга миниб оёқ ости қиларсан халқларни.
13Қутқариш учун келасан Ўз халқингни,
Ўз танлаганинг орқали озод қилиш–чун уларни.
Фосиқ халқнинг йўлбошчисини урасан,
Бошдан–оёқ уни шилиб ташлайсан.
14Ғанимларимиз қуюн каби келяптилар,
Бизни ҳар ёққа тарқатиб юбормоқчи бўляптилар.
Ўз уясида ўлжасини ғажиган йиртқич ҳайвондай,
Кучсиз овидан ўзида йўқ севиняптилар.
Сен эса уларнинг йўлбошчисини ўз ўқлари билан ҳалок қиласан.
15Отларинг туёқлари денгизни босиб эзади,
Баҳайбат сувларни бир жойга йиғиб қўяди.”

 

Хабаққуқ Худога бўлган ишончини эълон қилади

 

16Мен буларни эшитдим.
Шунда увушди менинг юрагим,
Титрай бошлади лабларим,
Мадорим қолмай, қалтиради тиззаларим.
Аммо мен сабр–тоқат қиламан,
Босқинчиларимиз бошига тушадиган кулфат кунини кутаман.
17Борди–ю, анжир дарахти гулламай қолса,
Узум токлари мева тугмаса,
Зайтун дарахтлари ҳосил бермаса,
Даладаги экинлар унмай қолса,
Қўраларда қўйлар қолмаса,
Оғилхоналар бўм–бўш бўлса,
18Шунда ҳам Эгамдан шод бўлурман,
Нажоткорим Худодан қувонурман.
Ижрочилар раҳбарига. Торли асбоблар жўрлигида.

 

 

 

ЗАФАНИЁ

Кириш

 

Зафаниё пайғамбар милоддан олдинги еттинчи асрда яшаб, башорат қилган. Бир оз вақтдан кейин — милоддан олдинги 621 йилда шоҳ Йўшиё диний ислоҳотлар ўтказа бошлаган эди.
Зафаниё пайғамбар даврида Яҳудо халқи умидини келажакка боғлаб, Худонинг қудрати билан ер юзидан душманларини йўқ қилишларига чин дилдан ишонар эдилар. Улар: “Худонинг адолат ўрнатадиган ғалаба кунларини катта тантана билан кутиб оламиз”, деб ният қилишар, ўша даврни “Эгамизнинг куни” деб аташар эдилар. Зафаниё пайғамбар эса, “Эгамизнинг куни”да Худо итоатсиз бандаларни жазолайди, деб халқни огоҳлантирар эди. Итоатсиз Яҳудо халқи ҳам бошқа халқлар қатори жазоланишини Зафаниё башорат қилганди. Шунинг учун у Яҳудо халқига нажотнинг биргина йўлини кўрсатмоқчи бўлиб, шундай деган эди:

 

Эгамизнинг амрларига итоат қиладиган,
Эй юртнинг камтарин одамлари,
Эгамизга интилинглар.
Тўғриликка боғланиб,
Мўмин–қобиллик пайида бўлинглар.
Шундагина Эгамизнинг ғазаб кунида
Жазодан қутулиб қолишингиз мумкин. (2:3)

 

1–БОБ

 

1Яҳудо юртида Омон ўғли шоҳ Йўшиё ҳукмронлик қилган даврда Зафаниёга Эгамиз Ўз сўзини аён қилди. Зафаниё шоҳ Хизқиё авлодидан бўлиб, Кушининг ўғли, Гадалиёнинг невараси ва Эмориёнинг эвараси эди.

 

Яҳудо халқи жазо оладиган кун яқинлашиб келмоқда

 

2Эгамиз шундай демоқда:
“Мен ер юзидаги ҳаммани
Гард қолдирмай супуриб ташлайман.
3Ҳа, Мен одамлару ҳайвонларни,
Кўкдаги қушлару
Денгиздаги балиқларни супуриб ташлайман.
Ўша ҳайвонлар тасвиридаги бутларни парчалайман.
Улар қаторида фосиқларни ҳам йўқ қиламан,
Ер юзидаги бутун инсон зотини
Илдизидан қуритиб юбораман.
— Эгамизнинг каломи шудир. —

 

4Мен Яҳудо ва Қуддусга қарши қўл кўтараман.
Баалга сиғинганларни битта қолдирмай йўқ қиламан,
Бутпараст руҳонийларнинг хотирасини ўчираман.
5Томда қуёш, ой, юлдузларга сиғинганларни ҳалок этаман,
Тўғри, улар Мен, Эгангизга сажда қилиб, садоқат онтини ичади,
Лекин Мўлахга ҳам топиниб, ваъдалар беришади.
6Мендан юз ўгириб, изимдан юрмаган бу одамлар нобуд бўлади,
Менга интилмаган, Мендан ёрдам сўрамаганлар ўлади.”

 

7Эгамиз Раббий олдида сукут сақланг!
Зеро, Эгамизнинг келадиган куни яқинлашиб қолди.
Эгамиз Ўз халқини қурбонлик қилишга тайёрлади.
У таклиф қилган меҳмонлар етиб келди.
8Эгамиз шундай дейди:
“Мен қурбонлик келтирадиган ўша куни
Яҳудо аъёнларини, шоҳнинг ўғилларини,
Бутпараст одатларга берилганларнинг ҳаммасини жазолайман.
9Бутпарастларга ўхшаб остона ҳатлаганларнинг
Таъзирини бераман.
Шоҳ саройини зўравонлигу фирибгарликка
Тўлдирганларни жазолайман.”

 

10Эгамиз шундай демоқда:
“Ўша куни Қуддуснинг Балиқ дарвозасидан фарёд кўтарилади,
Шаҳарнинг Янги даҳасидан дод–вой эшитилади.
Қирлардан вайронагарчилик садолари келади.
11Эй бозор кўчасида яшаганлар, дод солинг!
Ахир, ҳамма савдогарларингиз ҳалок бўлади,
Олди–сотди қилганлар қириб ташланади.
12Мен ўша куни бир чироқ оламан,
Қуддуснинг ҳар бир бурчагини текшириб чиқаман.
‘Эгамизнинг қўлидан на яхшилик, на ёмонлик келади’, деб
Ўйлаганларнинг жазосини бераман.
Гуноҳга ботиб ўтирган
Бепарво одамларни жазолайман.
13Улар уйлар қуришади,
Аммо уйларида яшаш уларга насиб этмайди.
Узумзорлар барпо қилишади,
Аммо шаробидан ичишолмайди.
Бойликлари талон–тарож қилинади,
Қурган уйлари бузиб ташланади.”

 

14Оз қолди Эгамизнинг буюк кунига!
Оз қолди! Ўша кун шиддат билан яқинлашмоқда.
Қулоқ солинг! Бу Эгамизнинг кунидир.
Бу кун аччиқ кулфат келтиради,
Ҳатто жасур жангчилар қўрққанидан бақиради.
15Бу кун Худонинг ғазаб кунидир.
Ўша куни ҳамма азоб–уқубат чекади,
Ҳамма ёқ вайронаю харобазорга айланади.
Зимзиё зулмат куни бўлaр ўша кун,
Булут қоплаган тим қоронғи бўлaр ўша кун!
16Мустаҳкам шаҳарлару баланд миноралар
Ҳужум остида қолади,
Бурғу овозию жангга даъват товушларини
Ўша кун ўзида мужассам этади.

 

17Эгамиз шундай дейди:
“Одамлар Менга қарши гуноҳ қилдилар,
Шу сабабдан Мен уларнинг бошига кулфат соламан,
Улар кўр одамдай қоқилиб юрадилар.
Уларнинг қони тўкилиб, ерни қоплайди,
Жасадлари тилка–пора бўлиб, ерда гўнгдай ётади.”

 

18Эгамизнинг ғазаб кунида
Кумуш ҳам, олтин ҳам уларга нажот бермайди.
Эгамизнинг рашк ўти
Бутун дунёни куйдириб ташлайди.
Ҳа, ер юзида яшаган ҳаммани
Эгамиз даҳшатли тарзда йўқ қилади.

 

2–БОБ

 

Зафаниё халқни тавба қилишга чорлайди

 

1-2Эсингни йиғиб олгин,
Эй шарманда халқ!
Шамол учирадиган сомондай
Йўқ бўлиб кетмасингдан олдин,
Эгамизнинг алангали қаҳрига
Учрамасингдан олдин,
Эгамизнинг ғазаб куни
Келмасидан олдин эсингни йиғиб олгин!
3Эгамизнинг амрларига итоат қиладиган,
Эй юртнинг камтарин одамлари,
Эгамизга интилинглар.
Тўғриликка боғланиб,
Мўмин–қобиллик пайида бўлинглар.
Шундагина Эгамизнинг ғазаб кунида
Жазодан қутулиб қолишингиз мумкин.

 

Яҳудонинг ён–атрофидаги халқларни Эгамиз ҳукм қилади

 

Филист халқи

 

4Ғазо шаҳри ҳувиллаб қолади,
Ашқалон шаҳри вайрон бўлади.
Ашдод аҳолиси куннинг туш пайтигача ҳайдаб чиқарилади,
Эхрон шаҳри таг–туги билан йўқ қилинади.
5Эй, денгиз қирғоғида яшаётган Филист халқи,
Сенинг ҳолингга вой!
Эй, Канъондаги Филист юрти,
Эгамиз сенга қарши шундай дейди:
“Мен сени вайрон қиламан,
Биронтангни ҳам тирик қолдирмайман.”
6Эй, денгиз қирғоғидаги ўлка,
Сен даштга айланасан.
У ерда чўпонлар чодирлар тикади,
Улар қўй–эчкилари учун қўралар қуради.
7Яҳудо халқининг омон қолганлари
Юртингга эгалик қилади.
Чўпонлари юртингда қўй–эчкиларини ўтлатишади,
Улар Ашқалондаги ташландиқ уйларда тунашади.
Ахир, Эгаси Худо уларга ғамхўрлик қилади,
Уларни яна фаровонликка эриштиради.

 

Мўаб ва Оммон халқи

 

8-9Исроил халқининг Худоси,
Сарвари Олам шундай демоқда:
“Мўабликлар халқимни қанчалик таҳқирлаганини,
Оммонликлар уларни қанчалик хўрлаганини,
Халқимни ҳақоратлаб, юртига таҳдид солишганини эшитдим.
Шундай экан, Мен барҳаёт Худо бўлганим ҳақи айтаманки,
Мўаб юрти Садўм шаҳрининг ҳолига тушади,
Оммон юрти Ғамўра шаҳрига ўхшаб қолади.
Ўша юртлар шўр босган тиканзорларга айланади,
То абад ташландиқ жойлар бўлиб қолади.
Халқимнинг омон қолганлари уларни талон–тарож қилади.
Юртларини ўзларига мулк қилиб олишади.”

 

10Улар Сарвари Оламнинг халқини мазах қилганлари учун,
Кеккайиб, мағрурланганлари учун,
Бу кўргиликлар бошларига тушади.
11Эгамиз уларни ваҳимага солади,
Ер юзидаги жамики худоларни йўқ қилади.
Шунда денгиз қирғоғидаги эллар
Эгамизга сажда қилишади.
Ҳар бири ўз юртида Эгамизни мадҳ этади.

 

Ҳабашистонликлар

 

12Эй, Ҳабашистонликлар,
Эгамиз сизларни ҳам қиличи билан ўлдиради.

 

Оссурия халқи

 

13Эгамиз шимолга қарши қўл кўтарaди,
У Оссурияни йўқ қилади.
Найнаво шаҳрини вайрон қилади,
Уни сувсиз саҳрога айлантиради.
14У ерда чорва ўтлаб юрадиган бўлади,
Ҳар хил ёввойи ҳайвонлар ором олади.
Сарой вайроналарида бойўғли яшайди,
Ойналаридан унинг товуши эшитилади.
Остоналарида харобалар уюм–уюм бўлиб ётади.
Биноларининг садр ёғочлари шилиб олинади.
15Бехатар яшаётган манман шаҳар шу кўйга тушади!
“Менга тенг келадигани йўқ”, деб айтаётган шаҳарнинг ҳоли шу бўлади!
Хароб бўлган бу шаҳар
Ёввойи ҳайвонларнинг маконига айланади.
Вайроналар олдидан ўтган–кетганлар
Ундан ҳазар қилиб, ерга тупуриб кетишади.

 

3–БОБ

 

Қуддуснинг гуноҳи ва итоатсизлиги

 

1Булғанган, бузуқ шаҳарнинг ҳолига вой!
Золимларга тўлиб кетган шаҳарнинг ҳолига вой!
2У ҳеч кимнинг гапига қулоқ солмайди,
Ўзига ҳеч қандай сабоқ олмайди.
Ўз Худоси томон юз бурмайди,
Умидини Эгамизга боғламайди.
3Шаҳар аъёнлари ўкираётган шерларга ўхшайди.
Ҳакамлари ҳам кечаси оч қолган бўриларга ўхшаб,
Эрталабгача ўлжасидан ҳеч нарса қолдирмайди.
4Пайғамбарлари катта кетади,
Ҳаммаси қаллоблик қилади.
РуҳонийлариХудонинг уйини ҳаром қилади,
Улар Таврот қонунини бузади.
5Аммо Эгамиз ҳамон шаҳардадир.
У доим тўғри иш қилади,
У ноҳақлик қилмайди асло!
У ҳар куни эрталабдан адолат ўрнатади,
Тонг саҳардан одиллик билан иш тутади,
Фосиқлар эса уялмай ёмонлик қилаверади.

 

6Эгамиз шундай дейди:
“Мен халқларни қириб ташладим,
Уларнинг шаҳарларини вайрон қилдим,
Қалъаларини қулатдим.
Ана, кўчалари ҳувиллаб қолди,
Шаҳарларида инсон зоти қолмади.
7Энди халқим Мендан қўрқар,
Бундан ўзига сабоқ олар, деб ўйлаган эдим.
Қуддусни вайрон қилмайман,
Айтганларимни бошига солмайман, деган эдим.
Аммо улар шунда ҳам,
Қабиҳликлар қилиш иштиёқидан воз кечмадилар.”

 

Халқлар Эгамизга юз буради

 

8Эгамиз шундай демоқда:
“Менинг келишимни кутинглар,
Мен халқларга ҳамла қилиб,
Уларни талон–тарож қиладиган кунни кутинглар.
Мен қарор қилдим: халқларни йиғаман,
Барча элларни тўплаб оламан.
Уларнинг устига ғазабимни сочаман,
Алангали қаҳримни уларга ёғдираман.
Рашким ўти бутун дунёни куйдириб ташлайди.

 

9Кейин Мен барча халқларнинг нутқини ўзгартираман,
Шунда улар бутларга илтижо қилмай, фақат Менга илтижо қилишади.
Биргаликда Менга хизмат этишади.
10Олис юртлардан ихлосмандларим келишади,
Ҳабашистондаги дарёларнинг нариги томонидан,
Менга назрлар олиб келишади.

 

11Эй халқим, ўша куни сизлар уялиб қолмайсизлар,
Олдинлари Менга бўйсунмаганингиздан шунда хижолат тортмайсизлар.
Ахир, Мен орангиздаги такаббур одамларни йўқ қиламан.
Шунда Муқаддас тоғимда ўзларингизни катта тутмайдиган бўласизлар.
12Мен фақат камтарин ва итоаткор одамларни қолдираман.
Улар Мен, Эгангизда паноҳ топадилар.
13Исроил халқининг омон қолганлари
Ҳеч ёмонлик қилмайдилар.
Улар ҳеч кимни алдамайдилар,
Оғизларидан ёлғон сўз чиқмайди.
Улар яйловда ўтлаб юрган қўйлардай ором оладилар,
Ҳеч ким уларни безовта қилмайди.”

 

Севинч қўшиғи

 

14Эй Исроил халқи, севинч ила ҳайқиринг!
Эй Қуддус аҳолиси, куйланг!
Эй Сион аҳли, бутун қалбингиздан шодланинг!
15Эгамиз сизларни жазолаб бўлди,
Душманларингизни У қувиб юборди.
Исроилнинг Шоҳи — Эгамиз орангиздадир.
Сиз энди кулфатдан қўрқманг.
16Ўша куни Қуддусга шундай сўзлар айтилади:
“Эй, Сион аҳолиси, қўрқманг! Асло бўшашманг!
17Эгангиз Худо сизнинг орангиздадир,
Сизга зафар келтирувчи жангчи Ўшадир.
У сизни деб хурсанд бўлиб севинади.
Ўз севгиси ила қўрқувларингизни олиб ташлайди.
Ҳа, сизни деб шод бўлиб куйлайди.”

 

18Эгамиз шундай дейди:
“Эй сургун бўлган Қуддусликлар,
Сизлар тайинланган байрамларда
Қатнаша олмаганингиздан хафасизлар,
Мен сизларни ўз юртингизга олиб келаман,
Бундан буён хор бўлишингизга йўл қўймайман.
19Сизларга зулм ўтказган халқлар билан
Ўшанда Ўзим ҳисоб–китоб қиламан.
Мен чўлоқларни қутқараман,
Ҳайдаб юборилганларни йиғиб оламан.
Улар шарманда бўлган ҳар бир юртда
Обрў ва шуҳрат топадилар.
20Ҳа, ўша вақтда сизларни йиғиб оламан,
Уйларингизга элтиб қўяман.
Сизларни яна фаровонликка эриштираман,
Буни ўз кўзингиз билан кўрасиз,
Халқларнинг ҳурмату мақтовларига сазовор бўласиз.”

 

Эгамизнинг каломи шудир.

 

 

ХАГГЕЙ

Кириш

 

Хаггей китоби милоддан аввалги 520 йилда Эгамиз ўз пайғамбари Хаггей орқали юборган хабарлар тўпламидир. Милоддан аввалги 520 йилгача яҳудийларнинг кўпчилиги Бобилдаги асирликдан қайтиб келган эдилар. Халқ йўлбошчилари яхши яшардилар, лекин қолганлар жуда қийин шароитларда яшаётган эдилар. Эгамиз Хаггейга, Маъбад қайтадан қурилмаганлиги сабабли, халқ шунчалик қийин аҳволда яшаяпти, деб айтади. Улар Эгамизнинг Маъбадига эътиборсизлик билан қарашлари Эгамизни ҳам ҳурмат қилмасликларини кўрсатарди, шунинг учун Эгамиз уларга барака беришни рад қилган эди.
Халқ Маъбадни қуришни бошлагандан кейин Эгамиз уларга барака беришга ва уларнинг юртига фаровонлик ато қилишга ваъда беради.

 

1–БОБ

 

Эгамизнинг Маъбадни қайтадан қуриш тўғрисидаги амри

 

1Шоҳ Доро ҳукмронлигининг иккинчи йил, олтинчи ой, биринчи куни эди. Яҳудо ҳокими — Шалтиёл ўғли Зарубабелга ва олий руҳоний — Ёҳузадах ўғли Ёшуага пайғамбар Хаггей орқали Эгамиз қуйидаги сўзларини аён қилди:

 

2-3— Сарвари Олам шундай айтмоқда: “Бу халқ: ‘Ҳали Эгамизнинг уйини қуришнинг вақти келгани йўқ’, деб айтади. 4Эй, Исроил халқи, Менинг уйим вайрон бўлиб ётганда сизларга ҳашаматли уйларда яшашнинг вақтими?!” 5Мана энди Сарвари Олам шундай айтмоқда: “Ўз аҳволингизга қараб, яхшилаб ўйлаб кўринглар–чи! 6Кўп экиб, кам ўрасиз. Овқат ейсиз–у, тўймайсиз. Ичасиз, аммо чанқоғингиз қонмайди, устингизга киясиз–у, исинолмайсиз. Ким пул ишласа, унинг пули йиртиқ ҳамёнга тушади.” 7Сарвари Олам шундай демоқда: “Ўз аҳволингизга қараб, яхшилаб ўйлаб кўринг, ахир! 8Тоғларга чиқиб, ёғоч олиб тушинглар–да, Менинг уйимни қуринглар. Мен уни кўриб завқланиб, улуғланаман, — дейди Эгамиз. 9— Кўп ҳосил олишни умид қилган эдингиз, мана кам олдингиз. Уйга олиб келганингизни сочиб юбордим. Нима учун? — демоқда Сарвари Олам. — Менинг уйим вайрон бўлиб ётган пайтда, сизлар фақат ўз уйингиз ҳақида ўйлаганингиз учун шундай қилдим. 10Сизларни деб осмондан шудринг тушмади, ер ҳам ҳосил бермади. 11Мен далалар, қирли жойларга қурғоқчилик келтириб, дон, узум шарбати ва зайтун мойини қуритдим. Ердан чиққан барча ҳосилни йўқ қилдим, одамлар ва ҳайвонларни қийинчиликларга дучор қилдим. Инсонлар ўз қўллари билан қилган меҳнатларини пучга чиқардим.”

 

Халқ Худонинг буйруғига бўйсунади

 

12Шундан кейин Зарубабел, олий руҳоний Ёшуа ва асирликдан қайтиб келган барча халқ ўзларининг Эгаси Худога итоат қилишди. Ўзларининг Эгаси Худо юборган пайғамбар Хаггейнинг сўзларига қулоқ солишди, чунки улар Эгамиздан қўрқарди.
13Эгамизнинг элчиси Хаггей Унинг қуйидаги сўзларини халққа етказди:
— Эгамизнинг каломи шудир: “Мен сизлар билан биргаман.”
14Яҳудо ҳокими — Шалтиёл ўғли Зарубабелни, олий руҳоний — Ёҳузадах ўғли Ёшуани ва асирликдан қайтиб келган бутун халқни Эгамиз руҳлантирди, шунда улар ҳаммалари келиб, ўзларининг Худоси, Сарвари Оламнинг уйини тиклашни бошлашди. 15Шоҳ Доро ҳукмронлигининг иккинчи йил, олтинчи ой, йигирма тўртинчи кунида қайта қурилиш бошланди.

 

2–БОБ

 

Янги Маъбаднинг улуғворлиги

 

1Ўша йилнинг еттинчи ой, йигирма биринчи кунида Эгамиз яна хабар юбориб, қуйидаги сўзларни пайғамбар Хаггейга аён қилди:
2— Яҳудо ҳокими — Шалтиёл ўғли Зарубабелга, олий руҳоний — Яҳузадах ўғли Ёшуага ва асирликдан қайтиб келган бутун халққа шу гапларни етказ:

 

3— Орангизда олдинги Маъбаднинг шуҳратини кўрганлар борми? Ҳозирги кўриниши қандай? Олдингиси билан солиштирганда буниси арзимаган бир нарсадай–ку, ахир! 4-5Эгамизнинг каломи шудир: “Энди дадил бўл, эй, Зарубабел! Дадил бўл, эй, олий руҳоний Ёшуа!” Эгамиз айтмоқда: “Мана шу юртдаги асирликдан қайтиб келган халқ, дадил бўлинглар!” Сарвари Оламнинг каломи шудир: “Менинг Руҳим ҳали ҳам сизларнинг орангизда, қўрқманглар. Ишга киришинглар, чунки Мисрдан чиққанингизда сизларга берган ваъдамга биноан Мен сизлар билан биргаман.” 6Ахир, Сарвари Олам шундай айтмоқда: “Бирпасдан кейин яна осмону ерни, денгиз ва қуруқликни ларзага келтираман. 7Барча халқларни титратаман, уларнинг хазинаси шу ерга келтирилади.” Сарвари Олам айтмоқда: “Ўшанда Мен мана шу Маъбадни ҳашамат билан бой қиламан.” 8Сарвари Оламнинг каломи шудир: “Кумуш Меники, олтин ҳам Меникидир.” 9Сарвари Олам айтмоқда: “Бу Маъбаднинг кейинги шуҳрати олдингисидан ҳам улуғроқ бўлади.” Сарвари Оламнинг каломи шудир: “Мана шу ерда тинчлик ато қиламан.”

 

Итоаткорликдан келган барака

 

10Шоҳ Доро ҳукмронлигининг иккинчи йил, тўққизинчи ой, йигирма тўртинчи кунида пайғамбар Хаггей орқали Эгамизнинг қуйидаги сўзлари аён бўлди. 11Хаггей руҳонийларга деди:

 

— Сарвари Олам шундай айтмоқда: “Руҳонийлардан Таврот бўйича қуйидаги ҳолатларни ажрим қилишни сўра. 12Агар бирортаси кийимининг этагида қурбонликдан олинган гўштни олиб кетаётган бўлса, ўша кийимнинг этаги билан нон, шўрва, шароб, зайтун мойи ёки бошқа озиқ маҳсулотига тегиб кетса, ўша нарса ҳам муқаддас ҳисобланадими?”
Руҳонийлар Хаггейга: “Йўқ”, — деб жавоб бердилар.
13Хаггей яна сўради:
“Агар бирортаси инсон жасадига теккани учун ҳаром бўлса–да, кейин айтиб ўтилган озиқ маҳсулотлардан бирига тегса, ўша нарсалар ҳаром ҳисобланадими?”
Руҳонийлар: “Ҳа”, — деб жавоб бердилар.
14Шунда Хаггей деди:
— Эгамизнинг қаломи шудир: “Мана шу одамлар ҳам, шу халқ ҳам олдимда шундай. Улар қилган ишларнинг ҳаммаси, улар келтирган ҳар бир назр ҳам ҳаром. 15Энди сизга нима бўлгани ҳақида ўйлаб кўринг. Менинг Маъбадимни қайта қуришни бошламасингиздан олдин нималар бўлгани ҳақида ўйлаб кўринг. 1620 чора дон оламан, деб хирмонга борганингизда у ерда фақат 10 чора дон бўларди. Хумдан 50 кўза шароб оламан, деб борганингизда эса фақат 20 кўза шароб топардингиз.” 17Эгамиз айтмоқда: “Меҳнатингизнинг барча самарасини йўқ қилай, деб гармсел, шира ва дўл юбордим. Шунда ҳам Менга қайтишни рад қилдингиз. 18-19Аммо бугун, тўққизинчи ойнинг йигирма тўртинчи кунидан бошлаб, сизларга нима бўлиши ҳақида ўйланглар. Маъбадимнинг пойдевори ётқизилганига анча бўлди. Ўшандан бери, эккан уруғларингиз айтарли бир ҳосил бермаган бўлса ҳам, токларингиз, анжирларингиз, анорларингиз ва зайтун дарахтларингиз ҳеч бир ҳосил келтирмаган бўлса ҳам, бугундан бошлаб, Мен сизларга барака бераман.”

 

Эгамизнинг Зарубабелга берган ваъдаси

 

20Ўша куни, ойнинг йигирма тўртинчи кунида Эгамиз яна хабар юбориб, қуйидаги сўзларни пайғамбар Хаггейга аён қилди:

 

21— Яҳудо ҳокими Зарубабелга айт: “Осмон ва ерни ларзага соламан. 22Шоҳликларнинг тахтларини ағдараман, халқларнинг шоҳликларига барҳам бераман. Жанг аравалари ва уларнинг устидагиларни ағдараман. Отлар, чавандозлар йиқилади, ҳамма бир–бирининг қиличидан ҳалок бўлади.”
23Эгамизнинг каломи шудир: “Эй, қулим, Шалтиёл ўғли Зарубабел, ўша куни, — демоқда Сарвари Олам, — сени ўз муҳр узугимдай қиламан, чунки Мен сени танлаганман.” Сарвари Оламнинг каломи шудир.

 

 

ЗАКАРИЁ

Кириш

 

Мазкур китоб Закариё пайғамбарнинг башоратларидан иборатдир. Бу башоратларни пайғамбар милоддан аввалги 520-518 йилларда айтган, деб ҳисобланади. Яҳудо юрти у пайтда Мидия–Форс шоҳлигининг кичик бир қисми эди, холос. Қуддус халқининг жуда кўп муаммолари бор эди. Яҳудо халқида эса ҳатто Довуд уруғидан келиб чиққан шоҳ ҳам йўқ эди. Улар Маъбадни қайта қуришни бошлаган эдилар. Аммо қайта қурилаётган бу янги Маъбад ҳеч қачон биринчи Маъбаддай улуғ бўла олмасди.
Бу китобнинг биринчи қисмида (1-8–боблар) пайғамбар Закариёга Худо саккизта ваҳий бергани ҳақида ёзилган. Бу ваҳийлар халқнинг муаммоларини ечишга ёрдам бериш учун юборилган эди.
Ваҳийларнинг маъноси қуйидагилардан иборат эди. Келажакда шундай бир кун бўлади–ки, Қуддусда яна Худо танлаган шоҳ ҳукмдорлик қилади. Ҳамма халқлар Худога қайтиб, Унинг халқи бўлишади. Аммо Худо ҳозирча Зарубабел деган одамни ҳоким, Ёшуани эса олий руҳоний қилиб танлаган. Улар Худо халқининг йўлбошчилари бўлишлари керак эди.
Бу китобнинг иккинчи қисмида (9-11–боблар) Худо, Яҳудо юртининг атрофидаги халқларни ва Яҳудо йўлбошчиларини вафосизликлари учун жазолайман, деб ваъда беради.
Учинчи қисмда (12-14–боблар) эса Худо пайғамбар Закариёга узоқ келажакда бўладиган воқеалар, Қуддус ва Яҳудога бошқа халқлар томонидан ҳужум бўладиган вақт ҳақида ваҳий беради. Бу ваҳийларда айтилишича, Яҳудо халқининг кўпчилиги ўлдирилади, лекин Худонинг Ўзи келиб, Ўз халқини қутқаради. Ваҳийларга кўра, Яҳудо халқи Худога қайтади ва Худо Ўз халқини кечиради. Қуддус атрофидаги тоғлар текисланади. Аммо Қуддус баланд тоғ устида тураверади. Қуддус шаҳри тоғнинг атрофидаги ерлар устидан уларга қараб туради. Қуддусдан ҳаётбахш ирмоқлар оқиб чиқади. Бутун ер юзидаги халқлар Худога сажда қилишади.
Худо, келажакда яна Ўз халқимга шоҳ танлайман, деб ваъда берган. Худо Исони ўша шоҳ қилиб танлаганини кўрсатиш ниятида, Янги аҳдга киритилган китобларнинг муаллифлари Матто ва Юҳанно Закариё китобининг 9–бобидаги 9–оятни ўз китобларига киритишган:

 

“Хурсанд бўлиб, қувонинг,
Эй Қуддус халқи!
Шодлик–ла ҳайқиринг,
Эй Сион халқи!
Мана шоҳингиз келяпти.
У зафар қозонган ғолибдир.
Шунга қарамай,
Камтариндир шоҳингиз,
У эшакнинг устида,
Ҳа, эшакнинг боласини —
ҳўтикни миниб келяпти.”

 

1–БОБ

 

Эгамиз халқини Ўзига қайтишга ундайди

 

1Шоҳ Доро ҳукмронлигининг иккинчи йили, саккизинчи ойида, Йиддонинг набираси — Бархиёнинг ўғли пайғамбар Закариёга Эгамиз Ўз сўзини аён қилди. 2-3Эгамиз унга қуйидаги хабарни халққа етказишни буюрди:

 

Эгамиз ота–боболарингиздан қаттиқ ғазабланган эди. Энди Сарвари Олам шундай айтмоқда:
— Менга қайтинглар, — демоқда Сарвари Олам. — Шунда Мен ҳам сизларга қайтаман, — дейди Сарвари Олам.
4Ота–боболарингизга ўхшаган бўлманглар. Олдинги пайғамбарлар Сарвари Олам номидан уларни шундай деб огоҳлантиришган:
— Ёмон йўлдан ва қабиҳ қилмишларингиздан қайтинглар.
Сарвари Олам шундай демоқда:
— Гарчи Мен ота–боболарингизни огоҳлантирган бўлсам–да, улар Менинг сўзларимга эътибор бермадилар, Менга қулоқ солмадилар. 5Қани энди ўша ота–боболарингиз?! Қани, ўша пайғамбарлар, улар абадий яшайдиларми?! 6Ўз қулларим пайғамбарлар орқали айтган сўзларим, огоҳлантиришларим ота–боболарингизнинг бошига тушди–ку! Шунда улар тавба қилиб: “Сарвари Олам Ўзи режалаштиргандай, юрган йўлларимиз ва қилмишларимизга яраша бизни жазолади”, деб айтишди.

 

Закариёнинг саккизта ваҳийси

 

7Шоҳ Доро ҳукмронлигининг иккинчи йили, ўн биринчи ой — Шебат ойининг йигирма тўртинчи кунида, Йиддонинг набираси — Бархиёнинг ўғли пайғамбар Закариёга Эгамиз яна Ўз сўзини аён қилди. Закариё қуйидаги ваҳийларни кўрди:

 

Биринчи ваҳий: отлар ва чавандозлар

 

8Кечаси мен қизил от минган Эгамизнинг фариштасини кўрдим. У кичик жарликда мирта буталар орасида тўҳтаб турарди. Унинг орқасида эса қизил, жигарранг ва оқ отларда ўтирган чавандозлар турарди. 9Бошқа бир фаришта мен билан гаплашаётган эди. Мен ундан:
— Эй тўрам, бу чавандозлар ким бўлди? — деб сўрадим. У шундай деди:
— Уларнинг кимлигини сенга кўрсатаман.
10Шунда мирта буталар орасидаги фаришта жавоб бериб деди:
— Эгамиз уларни, бутун ер юзини кезиб чиқсин, деб юборган.
11Кейин чавандозлар мирта буталар орасидаги Эгамизнинг фариштасига дедилар:
— Биз бутун ер юзини айланиб чиқдик, бутун дунё тинч экан.
12Шунда Эгамизнинг фариштаси шундай деб ёлворди:
— Эй Сарвари Олам, қачонгача Қуддус ва Яҳудо шаҳарларидан ўз меҳр–шафқатингни дариғ тутасан?! Ахир, етмиш йилдан бери улардан ғазабдасан!
13Шунда Эгамиз мен билан гаплашган фариштага меҳрибон ва тасалли берувчи сўзлар билан жавоб берди. 14Ўша фаришта одамларга қуйидаги ҳабарни эълон қилишимни буюрди:

 

Сарвари Олам шундай айтмоқда:
— Мен Қуддус ва Сионни жуда рашк қиламан. 15Ўз халқимдан озгина жаҳлим чиққан эди, мана бу халқлар эса уларнинг бошига тушган кулфатни янада кўпайтиришди. Энди мана шу тинч яшаётган халқлардан ғазабдаман.
16Шунинг учун Эгамиз айтмоқда:
— Мен Қуддусга меҳр–шафқат кўрсатай, деб қайтдим. Менинг уйим ўша ерда қурилади, Қуддус қайтадан қурилиши учун ўлчанади.
Сарвари Оламнинг каломи шудир.

 

17Фаришта яна шундай сўзларни эълон қилишимни буюрди:

 

Сарвари Олам демоқда:
— Менинг шаҳарларимда яна тўкин–сочинлик бўлади. Мен Қуддус аҳолисини яна бир бор юпатаман, Сионни, Ўз шаҳрим, деб яна айтаман.

 

Иккинчи ваҳий: шохлар ва темирчилар

 

18Мен тепага қараб, тўртта шох кўрдим. 19Мен билан гаплашган фариштадан:
— Булар нима? — деб сўрадим. У менга деди:
— Бу шохлар Яҳудо, Исроил ва Қуддус халқларини сочиб ташлаган ҳукмдорларни билдиради.
20Шундан кейин Эгамиз менга тўртта темирчини кўрсатди. 21Мен яна:
— Бу темирчилар нима қилгани келишяпти? — деб сўрадим. У шундай деб жавоб берди:
— Бошқа ҳеч ким бош кўтармасин, деб тўртта шох Яҳудо халқини сочиб ташлаганди. Энди темирчилар ўша шохларни қўрқувга солишга келишяпти. Ўзга халқлар Яҳудо юртини ўз шохлари билан сузганди. Юртнинг халқини сочиб юборганди. Энди темирчилар мана шу халқларнинг шохларини кесиб ташлаш учун келишяпти.

 

2–БОБ

 

Учинчи ваҳий: таноби бор киши

 

1Мен яна тепага қараб, қўлида таноби бор бир кишини кўрдим. 2Ундан:
— Қаерга кетяпсиз? — деб сўрадим. У менга:
— Қуддусни ўлчашга, эни ва узунлиги қанча чиқаркан, шуни кўришга кетяпман, — деб жавоб берди.
3Шундан кейин мен билан гаплашган фаришта кетаётган эди, яна бир фаришта унга пешвоз чиқиб, 4-5шундай деди:
— Югур, бориб ўша йигитга айт: “Эгамиз айтмоқда:
— Одам ва мол–қўй кўплигидан Қуддус деворсиз бўлади. Унинг атрофида Мен Ўзим олов девордай бўламан. Ўзим шаҳар ичидаги улуғворлик бўламан.”

 

Лирик чекиниш: Сургундагилар ўз ватанига чақирилади

 

6“Қани, туринглар! Шимол юртидан қочинглар, — демоқда Эгамиз. — Мен сизларни ернинг тўрт тарафига сочиб ташлаган бўлсам ҳам туринглар, — айтмоқда Эгамиз. 7— Эй, гўзал Бобилда яшайдиганлар, Қуддусга қочинглар.”
8Эй Қуддус! “Менга шуҳрат келтирсин”, дея Сарвари Олам сизларни хароб қилган халқларга мени юборди. У шундай айтмоқда: “Сизларга текканлар худди Менинг кўз қорачиғимга теккандай бўлади. 9Қараб туринглар, Мен Ўзим уларга қарши чиқаман. Ўз қуллари уларни талон–тарож қиладилар.” Ҳа, ана ўшанда Сарвари Олам мени юборганлигини англаб етасиз.
10Эгамизнинг каломи шудир: “Қўшиқ куйлаб, хурсанд бўлгин, эй Қуддус халқи! Мен келиб сизларнинг орангизда яшайман. 11Ўша куни кўп халқлар Менга қўшилиб, Менинг халқим бўладилар. Мен сизларнинг орангизда яшайман.” Ҳа, ана ўшанда Сарвари Олам мени юборганлигини англаб етасиз. 12Эгамиз муқаддас юртда Яҳудони ўз мулки қилиб олади, яна Қуддусни “Ўз шаҳрим”, деб айтади. 13Эй одамзод, Эгамиз олдида сукут сақла. Мана, У Ўз муқаддас масканида ўрнидан турди.

 

3–БОБ

 

Тўртинчи ваҳий: олий руҳоний ва шайтон

 

1Кейин фаришта менга Эгамизнинг фариштаси олдида олий руҳоний Ёшуа турганини кўрсатди. Ёшуанинг ўнг томонида эса шайтон уни айблаб турган эди. 2Эгамиз шайтонга шундай деди:
— Эй, шайтон! Гапларингнинг ҳаммаси ёлғон! Мен Қуддусни танлаган Эгангман. Мен сенга айтаман, гапларинг ёлғон! Ахир, бу киши алангадан қутқарилган бир ўтин парчасидай эмасми?!
3Фариштанинг олдида турган Ёшуа кир кийимларда эди. 4Фаришта атрофида турганларга:
— Унинг кир кийимларини ечинглар, — деди. Ёшуага эса:
— Мана, қара, Мен сенинг гуноҳларингни олиб ташладим, — деди. — Энди сенга тоза, байрамларда киядиган янги кийимларни кийдираман.
5Кейин мен:
— Унинг бошига тоза салла кийдиринглар, — дедим. Унинг бошига тоза салла, устига эса янги кийим кийдиришди. Эгамизнинг фариштаси унинг ёнида турар эди.
6Кейин Эгамизнинг фариштаси Ёшуани огоҳлантириб, шундай деди: 7“Сарвари Олам шундай айтмоқда:
— Агар сен Менинг йўлларимдан юриб, Менинг талабларимни бажарсанг, Менинг уйимда, Маъбадим ҳовлиларида бош бўласан. Сенга шу ерда турганлар орасидан жой бераман. 8Эй олий руҳоний Ёшуа, қулоқ сол! Олдингда турган руҳонийлар ҳам қулоқ солишсин. Сизлар келажакда содир бўладиган воқеаларнинг рамзисизлар. Мен исми “Новда” бўлган хизматкоримни зоҳир қиламан. 9Мен Ёшуанинг олдига бир тош қўйдим. Менинг етти кўзим ўша тошга қадалган. Бу тошнинг устига Мен ёзув ёзаман, — демоқда Сарвари Олам. — Мана шу юртнинг гуноҳини бир кунда олиб ташлайман. 10Ўша куни сизлар қўни–қўшниларингизни чақириб, ўз узумзорларингизда ва анжир дарахтларингиз тагида ўтирасизлар.
Сарвари Оламнинг каломи шудир.”

 

4–БОБ

 

Бешинчи ваҳий: чироқпоя ва иккита зайтун дарахти

 

1Мен билан гаплашган фаришта қайтиб келиб, худди мени уйқудан уйғотгандай қилиб турғизди. 2У мендан:
— Нима кўряпсан? — деб сўради. Мен шундай жавоб бердим:
— Тилладан ясалган бир чироқпояни кўряпман, унинг устида мой учун бир товоқ турибди. Чироқпояда эса еттита чироқ турибди. У чироқларнинг ҳар бирида еттита жўмрак бор. 3Чироқпоянинг олдида иккита зайтун дарахти бор. Бу дарахтларнинг бири чироқпоянинг ўнг томонида, иккинчиси эса чап томонида турибди.
4Мен билан гаплашган фариштадан сўрадим:
— Булар нима, эй тўрам?
5У мендан:
— Нималигини билмайсанми? — деб сўради. Мен:
— Йўқ, тўрам, — деб жавоб бердим. 6У менга шундай деди:
— Қуйидагилар Эгамизнинг Зарубабелга берган сўзларидир: “Қудрат билан эмас, куч билан эмас, Менинг Руҳим ила ишларинг юришади, — дейди Сарвари Олам. 7— Эй, баланд тоғ, сен нима бўлибсан?! Зарубабел олдида сен текислик бўласан. Зарубабел Менинг уйимни қайта қуради, унинг энг охирги тошини қўяди. Шундан кейин бутун халқ: ‘Гўзал! Гўзал!’ деб ҳайқиради.”
8Яна Эгамиз менга қуйидаги сўзини аён қилди: 9“Зарубабел ўз қўллари билан уйимнинг пойдеворини ётқизди. Қурилишни ҳам ўзи тугатади. Ана шунда Мен, Сарвари Олам сени юборганимни халқ англаб етади. 10Қурилишнинг бошланиши арзимасдай кўринса ҳам, кўнглингиз чўкмасин! Зеро, Менинг кўзларим — Эгангизнинг етти кўзи Зарубабелнинг қўлидаги ёзув ўйилган тошга хурсандчилик билан қарайди.”
Шунда Фаришта менга деди:
— Сен кўрган еттита чироқ бутун ер юзига қараб турувчи Эгамизнинг еттита кўзидир.
11-12Мен фариштадан сўрадим:
— Чироқпоянинг ўнг ва чап томонида турган зайтун дарахтларининг маъноси нима? Олтин новлари орқали тилласимон мой оқаётган зайтун дарахтларининг икки шохлари нимани билдиради?
13У мендан:
— Билмайсанми? — деб сўради. Мен:
— Йўқ, тўрам, — деб жавоб бердим. 14У шундай деди:
— Булар бошига мой суртиб танланган, бутун оламнинг Раббийси олдида хизмат қиладиган икки зотдир.

 

5–БОБ

 

Олтинчи ваҳий: учаётган ўрама қоғоз

 

1Мен яна тепага қараб, учаётган ўрама бир қоғозни кўрдим. 2Фаришта мендан:
— Нима кўряпсан? — деб сўради. Мен:
— Учиб кетаётган ўрама бир қоғозни кўряпман, унинг узунлиги йигирма тирсак, эни эса ўн тирсак, — деб жавоб бердим.
3Шунда у менга деди:
— Бу қоғозга бутун юрт устига келадиган лаънат ёзилган. Ўғирлик қилганлар бир томондаги ёзувга кўра, ёлғон қасам ичганлар эса иккинчи томондаги ёзувга кўра, юртдан йўқ қилинади. 4Сарвари Олам айтмоқда: “Бу лаънатни Мен юбордим, у ўғрининг уйига киради. Ким Менинг номим билан ёлғон қасам ичса, ўшанинг уйига киради. Лаънат ўша уйда бўлиб, уни тош ва синчларига қўшиб, бутунлай вайрон қилади.”

 

Еттинчи ваҳий: сават ичидаги аёл

 

5Мен билан гаплашган фаришта келиб, менга шундай деди:
— Қара–чи, келаётган нарса нима экан.
6Мен:
— У нима? — деб сўрадим. Фаришта:
— Бу келаётган нарса саватдир, — деб жавоб берди. — Бутун юртнинг кўзи ундадир.
7Қўрғошиндан ясалган қопқоқ очилди, саватнинг ичида эса бир аёл ўтирган экан. 8Фаришта:
— Бу аёл фосиқликдир, — деди. Шундай деб, у аёлни қайтариб саватга тиқиб қўйди–да, қопқоғини ёпди.
9Мен яна тепага қараб, иккита аёл учиб келаётганини кўрдим. Қанотлари шамолда ёйилиб учиб келаётган эди. Уларнинг қанотлари турнанинг қанотларига ўхшар эди. Улар келиб ўша саватни олдилар–да, осмонга кўтариб олиб кетдилар. 10Мен билан гаплашаётган фариштадан сўрадим:
— Улар саватни қаерга олиб кетишяпти?
11У менга:
— Бобил юртига олиб кетишяпти, — деб жавоб берди. — Ўша ерда унга саждагоҳ қуришади. Саждагоҳ тайёр бўлгандан кейин, саватни ўша ерда ўз жойига қўйишади.

 

6–БОБ

 

Саккизинчи ваҳий: тўртта арава

 

1Мен яна тепага қараб, иккита бронза тоғ орасидан чиқиб келаётган тўртта аравани кўрдим. 2Биринчи аравани қизил, иккинчи аравани эса қора отлар, 3учинчи аравани оқ, тўртинчи аравани эса ола–була отлар тортиб келаётган эдилар. Бу отларнинг ҳаммаси кучли эди. 4Мен билан гаплашаётган фариштадан:
— Эй, тўрам, булар нима? — деб сўрадим. 5Фаришта шундай жавоб берди:
— Булар бутун олам Раббийсининг ҳузуридан чиқиб келаётган тўртта самовий руҳдир. 6Қора отли арава шимолга боради. Оқ отлиси эса унинг орқасидан кетади. Ола–була отли арава жанубга боради.
7Ана шу кучли отлар чиқдилар. Кейин улар бориб, ерни айланиб келишга шошилдилар. Фаришта уларга:
— Боринглар, ерни кўриб чиқинглар, — деди. Шунда улар бориб, айланиб келишди. 8Кейин фаришта мени чақириб, шундай деди:
— Мана, қара! Отлар шимолий юртга бориб, у ерда Эгамизнинг Руҳига тинчлик беришди.

 

Ёшуага тож кийдириш ҳақида амр

 

9Эгамиз менга қуйидаги сўзларни аён қилди:
10— Бобилдаги сургундан қайтиб келган Халдай, Товиё ва Ёдаёдан тилла ва кумуш ол. Ўша куниёқ Зафаниё ўғли Йўшиёнинг уйига бор. 11Берилган кумуш ва олтиндан тож ясагин. Уни Ёҳузадах ўғли — олий руҳоний Ёшуанинг бошига кийгизгин–да, 12унга шундай дегин: “Сарвари Олам шундай демоқда: ‘Новда деган одам ўз турган жойидан шохлайди–да, Менинг Маъбадимни қуради. 13Менинг Маъбадимни қурадиган ўшадир. У шоҳона улуғворликка эга бўлиб, ҳукмронлик қилади. Тахтининг олдида руҳоний туради. Иккаласи орасида тинчлик, осойишталик бўлади. 14Бу тож Халдай, Товиё, Ёдаё ва Зафаниё ўғли Йўшиёнинг қарамоғида бўлади. У Менинг Маъбадимда ёдгорлик бўлиб қолади. 15Узоқ жойлардан одамлар келиб, Менинг Маъбадимни қуришга ёрдам беришади.’”
Эй сургундан қайтиб келганлар, шунда Сарвари Олам мени юборганини сизлар англаб етасизлар. Агар сизлар Эгангиз Худонинг сўзларига яхшилаб қулоқ солсангизлар, мана шуларнинг ҳаммаси содир бўлади.

 

7–БОБ

 

Юзаки тутилган рўза ҳукм этилади

 

1Шоҳ Доро ҳукмронлигининг тўртинчи йили, тўққизинчи ойи эди. Мана шу Хислав ойининг тўртинчи кунида Эгамиз Ўз сўзини Закариёга аён қилди. 2Бундан олдин Байтил аҳолиси Эгамиздан илтифот сўраш учун Саризар, Рахеммалек ва уларнинг одамларини Маъбадга юбориб, шундай деган эди:
3— Бориб, Сарвари Оламнинг уйида бўлган руҳоний ва пайғамбарлардан сўранглар: “Биз анча йиллардан бери Эгамизнинг уйи вайрон қилинган ойда қайғуриб, рўза тутиб келамиз. Шундай қилишда давом этаверайликми?”
4Сарвари Олам Закариёга аён қилган сўзида шундай деди:
5— Бу юртдаги барча одамларга ва руҳонийларга айт: “Ҳа, сизлар мана шу ўтган етмиш йил давомида бешинчи ва еттинчи ойларда рўза тутиб, қайғурдингизлар. Аммо буни Мен учун эмас, ўзингиз учун қилган эдингизлар! 6Қорнингизни тўйдириш учун еб–ичганингиздай, ўз манфаатингиз учун рўза тутиб қайғургансизлар. 7Мен ўтган пайғамбарлар орқали ҳам сизларни шу ҳақда огоҳлантирганман–ку! Ўша пайтларда Қуддус ва унинг атрофидаги қишлоқлар одамга тўла эди. У ерда фаровонлик ҳукм сурар эди. Нагав чўли ва Яҳудо қир этакларида ҳам одамлар яшардилар.”

 

Сургун қилинишнинг сабаби итоатсизликдир

 

8Эгамиз Закариёга қуйидаги сўзларни аён қилди:
9— Мен, Сарвари Олам шундай деган эдим: “Адолатли ҳукм қилинглар. Бир–бирингизга меҳрибон бўлинглар, раҳм–шафқат қилинглар. 10Беваларга, етимларга, мусофирларга, камбағалларга зулм қилманглар. Бир–бирингизга қарши ёвуз режалар тузманглар.” 11Аммо халқим қулоқ солишдан бош тортди. Ўжарлик қилиб, эшитмаслик учун қулоқларини беркитдилар. 12Мен, Сарвари Олам, Ўз Руҳим билан пайғамбарлар орқали сўзларимни аён қилганман. Аммо халқим юрагини тош қилиб, қонун ва ўгитларга қулоқ солмади. Шунинг учун Мен жуда қаттиқ ғазабландим.
13“Мен чақирганимда улар эшитмагандек, улар чақирганда Мен ҳам эшитмадим, — дейди Сарвари Олам. 14— Мен уларни ўзлари танимаган, билмаган халқлар орасига сочиб ташладим. Шундай қилиб, уларнинг юрти вайрон бўлди. На у ерга биров боради, на у ердан биров келади. Ўша ажойиб юрт вайрон бўлди.”

 

8–БОБ

 

Эгамиз Қуддусни қайта қуришга ваъда беради

 

1Сарвари Олам менга Ўз сўзини аён қилди. 2Сарвари Олам шундай айтмоқда: “Мен Қуддусни жуда қаттиқ рашк қиламан. Унга бўлган рашким алангадай ёнмоқда.” 3Эгамизнинг каломи шудир: “Мен Қуддусга қайтаман, Сион Менинг масканим бўлади. Шунда Қуддус, садоқатли шаҳар, деб аталади. Менинг тоғим — Сарвари Оламнинг тоғи муқаддас тоғ, деб аталади.” 4Сарвари Олам шундай демоқда: “Чолу кампирлар яна Қуддус кўчаларида ўтирадилар. Ёши улуғ бўлгани учун уларнинг қўлларида ҳассалари бўлади. 5Шаҳарнинг кўчалари ўйнаётган болалар билан тўлади.”
6Сарвари Оламнинг каломи шудир: “Балки буларнинг ҳаммаси халқимдан қолганларига имконсиздай туюлар. Аммо бу ишлар Мен учун имконсиз эмас”, демоқда Сарвари Олам.
7Сарвари Олам шундай айтмоқда: “Мен шарқ ва ғарбда сарсон бўлган Ўз халқимни қутқараман. 8Уларни яна Қуддусда яшаш учун олиб келаман. Улар Менинг халқим бўлади, Мен эса уларнинг Худоси бўламан. Уларнинг устидан садоқат ва одиллик билан ҳукм сураман.”
9Сарвари Олам шундай демоқда: “Довюрак бўлинглар, энди сизлар пайғамбарларнинг сўзларини эшитяпсизлар. Маъбад — Менинг уйим қайта қурилиши учун пойдевор қўйилаётганда ўша пайғамбарлар шу ерда эдилар. 10Ҳа, ўша кунлардан илгари одамларга иш ҳақи берилмасди, ҳайвонлардан ҳам ҳеч бир фойда келмасди. Душманлар халққа тинчлик бермасди. Мен ҳаммани бир–бирига қарши қилиб қўйган эдим. 11Аммо энди, эй, халқимнинг қолганлари, сизлар билан Мен олдингидай муносабатда бўлмайман, — демоқда Сарвари Олам. 12— Сизлар тинчликда уруғларингизни экасизлар. Токларингиз серҳосил бўлади. Ер ҳосил беради, осмондан шудринг тушади. Сизларни Мен мана шулар билан баракалайман. 13Эй Яҳудо ва Исроил халқи, сизлар бошқа халқлар орасида лаънатланган халқнинг рамзи эдингизлар. Энди бундай бўлмайди! Мен сизларни қутқараман. Сизлар барака рамзи ва манбаи бўласизлар. Қўрқманглар! Дадил бўлинглар!”
14Сарвари Олам шундай айтмоқда: “Ота–боболарингиз Менинг жаҳлимни чиқарганда бошларига офат келтираман, дегандим. Ўз фикримдан қайтмадим, — демоқда Сарвари Олам. 15— Қўрқманглар. Эй Қуддус ва Яҳудо халқи, энди Мен, сизларга яхшилик келтираман, деб қарор қилдим. 16Қуйидаги айтганларимни қилишингиз керак: Бир–бирингизга ҳақиқатни гапиринг. Ҳукм қилганингизда одил қарор чиқариб, тинчлик ўрнатинг. 17Бир–бирингизга қарши ёвуз режалар тузманглар, ёлғон қасам ичманглар. Мен булардан нафратланаман.” Сарвари Оламнинг каломи шудир.
18Сарвари Олам менга Ўз сўзини аён қилди. 19Сарвари Олам шундай айтмоқда: “Эй Яҳудо халқи, тўртинчи, бешинчи, еттинчи ва ўнинчи ойлар энди азаю рўза вақти эмас, балки сизлар учун шоду хуррамлик ва қувноқ байрам даври бўлади. Сизлар ҳақиқат ва тинчликни севинглар.”
20Сарвари Олам шундай демоқда: “Ҳали бошқа шаҳарларда яшайдиган одамлар ҳам Қуддусга келади. 21Бир шаҳарнинг аҳолиси иккинчи шаҳарда яшовчиларнинг олдига бориб: ‘Биз кетяпмиз, юринглар, Эгамиздан марҳамат сўрайлик, Сарвари Оламга сажда қилайлик’, деб айтади.” 22Кўп эллар ва кучли халқлар Қуддусга, Сарвари Оламдан меҳр–шафқат сўрашга ва Унга сажда қилишга келадилар. 23Сарвари Оламнинг каломи шудир: “Ўша кунларда турли тилларда гапирувчи халқлардан келган ўн киши бир яҳудийни ушлаб олади. Унинг кийимидан маҳкам тутади–да, унга: ‘Биз сен билан борайлик. Ахир, биз Худо сизлар билан эканлигини эшитдик’, деб айтишади.”

 

9–БОБ

 

Исроилнинг душманларига чиқарилган ҳукм

 

1Башорат. Эгамизнинг сўзи Хадрах юртига қаршидир.
Дамашқ шаҳрига қаратилгандир.
Барча Исроил қабилаларининг ҳамда инсониятнинг кўзлари Эгамиздадир.
2Хадрахга чегарадош бўлган Хомат ҳам,
Доноларга тўла бўлган Тир ва Сидон ҳам Эгамизга кўз тиккан.
3Тир шаҳри ўзига қалъа қуриб олган,
Шунчалик кўп кумуш ва олтин йиққанки,
Улар кўчадаги чанг ва лойдайдир.
4Лекин энди Эгамиз уларнинг мулкини олиб қўяди,
Бойликларини денгизга улоқтиради.
Шаҳарнинг ўзи эса оловга ем бўлади.

 

5Ашқалон шаҳри буни кўриб, қўрқувга тушади,
Ғазо ҳам даҳшатга тушиб қалтирайди,
Умиди пучга чиққан
Эхрон ҳам шу аҳволга тушади.
Ғазонинг шоҳи ҳалок бўлади,
Ашқалонда эса ҳеч бир зот қолмайди.
6Эгамиз шундай дейди:
“Ашдодда дурагай халқлар яшайди.
Ҳа, Мен Филистларнинг такаббурлигига чек қўяман.
7Мен Филистларнинг оғзидан қонли гўштни,
Тишларидаги ҳаром овқатларни олиб ташлайман.
Филистларнинг тирик қолганлари Менга тегишли бўлади,
Улар Яҳудонинг авлодидай бўлиб қолади.
Эхрон ҳам Ёбус халқидай
Ўз халқимнинг бир қисми бўлади.
8Босқинчилардан асрай, деб
Мен Ўзим уйимни қўриқлайман.
Халқимнинг юртини ҳеч ким босиб ололмас,
Ҳа, Мен ҳаммасини кўриб турибман.

 

Бўлажак шоҳ

 

9Хурсанд бўлиб, қувонинг,
Эй Қуддус халқи!
Шодлик–ла ҳайқиринг,
Эй Сион халқи!
Мана шоҳингиз келяпти.
У зафар қозонган ғолибдир.
Шунга қарамай,
Камтариндир шоҳингиз,
У эшакнинг устида,
Ҳа, эшакнинг боласини —
ҳўтикни миниб келяпти.
10Мен Эфрайимнингжанг араваларини йўқотаман,
Қуддуснинг жанг отларини олиб қўяман.
Уруш камонлари ҳам йўқ қилинади,
Шоҳингиз халқларга тинчлик келтиради.
Мен бир денгиздан иккинчисига қадар,
Фурот дарёсидан тортиб,
Ер юзининг тўрт томонига ҳукмронлик қиламан.

 

Худо Ўз халқини қайта тиклайди

 

11Мен сизлар билан қилган,
қурбонлик қони билан мустаҳкамланган аҳдим туфайли,
Асирларингизни сувсиз чуқурликдан озод қиламан.
12Эй умидвор асирлар,
Ўз қалъангизга қайтинг.
Бугун Мен айтяпман,
Йўқотганларингизни икки баробар қилиб тиклайман.
13Мен Яҳудони Ўз камонимдек қайирдим,
Эфрайимни эса камоним ўқи қилдим.
Эй Қуддус, Мен сенинг ўғилларингни
Юнон ўғилларига қарши қўзғатаман.
Менинг қўлимда жангчининг қиличидай ўйнайсан.”

 

Эгамиз Ўз халқини ҳимоя қилади

 

14Шундан кейин Эгамиз Ўз халқи узра зоҳир бўлади,
Унинг ўқи яшиндай отилади.
Эгамиз Раббийбурғуни чалиб,
Жанубдан келган қуюнлар орасида ҳужум қилади.
15Сарвари Олам Ўз халқини ҳимоя қилади,
Улар душманларини қириб,
Палахмонларини эзиб ташлашади.
Ҳа, Унинг халқи шаробдан маст бўлгандай жангда ўкиради.
Улар тоғорача сингари,
Қурбонгоҳнинг тўрт бурчаги каби
Қонга тўла бўлади.

 

16Ўша куни уларнинг Эгаси — Худо
Ўз халқини қутқаради.
Ахир, улар Эгамизнинг сурувидир.
Эгамизнинг юртида улар
Тож гавҳарларидай порлайдилар.
17Унинг халқи қандай гўзал ва ажойиб!
Янги шаробу донлар
Йигит–қизларни бақувват қилар.

 

10–БОБ

 

Эгамиз нажот беришга ваъда қилади

 

1Баҳорда ёмғир берадиган Эгамиздан ёмғир сўранглар.
Бўрон булутларини яратган,
Одамзодга ёмғир берадиган,
Ҳамма учун далаларни
Ўт–ўланга тўлдирадиган Эгамиздир.
2Хонаки санамлар беҳуда гапларни гапирадилар,
Фолбинлар ёлғон фоллар очадилар.
Туш таъбир қилувчилар ёлғон таъбир қиладилар,
Фойдасиз тасаллилар берадилар.
Шунинг учун бу халқ қўйдай сарсон бўлиб юрибди,
Чўпони йўқлиги учун азоб чекяпти.

 

3Эгамиз шундай дейди:
“Ғазабим халқимнинг йўлбошчиларига қарши ёняпти,
Мен халқимнинг бу чўпонларини жазолайман.
Мен, Сарвари Олам Ўз сурувим бўлган
Яҳудо халқи учун қайғураман.
Мен ўша сурувни улуғвор жанг отларидай қиламан.
4Яҳудо орасидан тамал тоши,
Чодир қозиғи, жанг камони чиқади.
Ҳа, ҳар бир етакчи уларнинг орасидан чиқади.
5Биргаликда улар жанг пайти кўчада лой кечган
Жангчилардай бўладилар,
Мен, Эгангиз улар билан биргаман.
Улар урушга чиқиб,
Душман чавандозларини шарманда қиладилар.
6Мен Яҳудо халқини кучга тўлдираман,
Юсуфнинг авлодини қутқараман.
Уларга раҳм–шафқат кўрсатаман,
Ахир, Мен уларнинг Эгаси Худоман.
Уларнинг илтижоларига жавоб бериб,
Ўз юртига қайтариб олиб келаман.
Ўшанда улар ҳеч қачон рад қилинмагандай бўлади.
7Эфрайим халқи қудратли жангчилардай бўлади,
Уларнинг юраклари шароб ичгандаги сингари қувноқ бўлади.
Буни кўрган фарзандлари шодланади,
Улар Менинг қилган ишларимдан хурсанд бўлади.
8Мен халқимни аломат ила чақириб, йиғаман,
Ахир, Мен уларни қутқарганман.
Олдин улар қанча бўлган бўлсалар,
Уларнинг сони яна шунча бўлади.
9Мен уларни халқларнинг орасига сочиб юборган бўлсам ҳам,
Энг узоқдаги юртларда ҳам улар Мени эслайдилар.
Фарзандларию ўзлари омон қолиб, қайтиб келишади.
10Мен халқимни Миср юртидан қайтараман,
Оссурия еридан йиғиб келаман.
Мен уларни Гилад ва Лубнон юртигача бўлган ерларга жойлаштираман.
Ҳатто мана шу жойлар ҳам уларга торлик қилади.
11Менинг халқим кулфат денгизидан ўтса,
Ўша денгизнинг тўлқинларини уриб тушираман.
Нил дарёсининг туби қуриб қолади.
Оссурия халқининг такаббурлигига барҳам бераман.
Миср эса ўз салтанат ҳассасини йўқотади.
12Ўз қудратим билан халқимни кучли қиламан.
Улар Менинг номимга лойиқ ҳаёт кечирадилар.”
Эгамизнинг каломи шудир.

 

11–БОБ

 

Босқинчиларнинг қулаши

 

1Эй, Лубнон, оч дарвозаларингни!
Садр дарахтларингни олов ёндириб ташласин.
2Эй, сарв дарахти, дод солиб, йиғлагин,
Ахир, садр дарахтлари қулади.
Ўша улуғвор дарахтлар вайрон бўлди.
Башан юрти эманлари, дод солиб, йиғланг,
Қалин–қалин ўрмонларнинг дарахтлари
Кесиб ташланди ахир.
3Ана, эшитинг! Чўпонларнинг йиғисин,
Ахир, кўм–кўк яйловлар нобуд бўлди.
Қулоқ солинг шерларнинг ўкиришига,
Ахир, Иордан бутазорлари нобуд бўлди.

 

Икки Чўпон

 

4Эгам Худо менга шундай деди:
— Бўғизланишга олиб кетилаётган қўй сурувига чўпонлик қилгин. 5Қўйларни сотиб олганлар уларни ўлдириб, жазосиз юрибдилар. Қўйларни сотганлар эса: “Худога ҳамду санолар бўлсин! Биз боймиз”, дейдилар. Қўйларга ҳатто ўз чўпонларининг ҳам раҳми келмайди. 6Мен, Эгангиз шундай айтмоқдаман: “Энди Яҳудо юртидаги одамларга раҳм қилмайман. Мен уларни бир–бирининг қўлига ва ҳукмдорларининг қўлига топшираман. Ҳукмдорлари юртни вайрон қилади. Мен эса ҳеч кимни бу ҳукмдорларнинг қўлидан қутқармайман.”
7Шундай қилиб, мен бўғизланишга олиб кетилаётган қўй сурувига чўпон бўлдим. Мен иккита таёқ олдим. Улардан бирини “Илтифот”, иккинчисини эса “Аҳиллик”, деб атаб, қўйларни боқдим. 8Бир ой ичида уларнинг учта чўпонини ҳайдаб юбордим. Аммо сурувга бўлган сабр–тоқатим ҳам тугади, улар ҳам мени ёмон кўрар эдилар. 9Шундан кейин мен сурувга:
— Энди сизларнинг чўпонингиз бўлмайман, — дедим. — Ўладигани ўлсин, ҳалок бўладигани ҳалок бўлсин, қолганлари эса бир–бирининг гўштини есин.
10Мен “Илтифот” номли таёғимни олдим–да, уни синдириб ташладим. Шу орқали Эгамизнинг бутун Исроил халқи билан қилган аҳдини бекор қилдим. 11Шундай қилиб, ўша куни бу аҳд бекор бўлди. Мени кузатиб турган, қаттиқ зулм кўрган сурув бу иш Эгамизнинг сўзи эканлигини тушундилар. 12Кейин мен уларга шундай дедим:
— Агар сизлар иш ҳақимни беришни лозим кўрсангиз беринглар, бўлмаса бермай қўяверинглар.
Шунда улар менга бор–йўғи ўттиз кумуш танга бердилар. 13Шундан кейин Эгамиз менга:
— Бу кумушни кулолга бергин, — деди.
Мени баҳолаб, берилган бу арзимас кумуш тангаларни олиб, Эгамиз уйидаги кулолга бердим. 14Кейин “Аҳиллик”, деб аталган иккинчи таёғимни синдирдим. Шундай қилиб, Яҳудо ва Исроил орасидаги биродарликни бекор қилдим.
15Шундан кейин Эгамиз менга айтди: “Бор, яна бир марта чўпонлик қилгин. Аммо бу сафар фойдасиз чўпондай бўлгин. 16Ҳа, мен бу юртга шундай бир чўпон бераманки, у ҳалок бўлаётганларга қарамайди. Йўқолганларни изламайди, ярадорларга шифо бермайди, соғ бўлганларни озиқлантирмайди. Семиз қўйларни сўйиб ейди, туёқларини ҳам кесиб ташлайди.

 

17Эй сурувни тарк этадиган қадрсиз чўпоним,
Ҳолингга вой!
Қилич сенинг қўлингни чопиб,
Ўнг кўзингни чиқариб ташласин!
Сенинг қўлинг бутунлай қуриб қолсин,
Ўнг кўзинг эса кўр бўлсин.”

 

12–БОБ

 

Қуддуснинг келажакдаги ғалабаси

 

1Башорат. ЭгамизнингИсроил ҳақида айтган гаплари. Замин пойдеворини қўйган, фалакларни ёйган, инсонга жон ато қилган Эгамиз шундай демоқда: 2“Қараб туринглар, Мен Қуддусни шароб қадаҳидай қилиб қўяман. У ўзининг атрофидаги халқларни гандираклатадиган бўлади. Қуддусни қамалга олишганда, Яҳудо юртининг қолган бошқа жойлари ҳам қамалда қолади. 3Ўша куни Мен Қуддусни бошқа халқлар учун оғир тошдай қилиб қўяман. Уни кўтарганларнинг ҳаммаси ўзларига зарар келтирадилар. Бутун ер юзидаги халқлар унга қарши чиқиш учун бирлашадилар. 4Ўша куни, Мен ҳар бир отни даҳшатга соламан, уларнинг чавандозларини эса жинни қилиб қўяман, — демоқда Эгамиз. — Яҳудо халқига эса Ўзим ғамхўрлик қиламан. Душманларининг отларини кўр қилиб қўяман. 5Шунда Яҳудо уруғлари ўзларига:
— Қуддус аҳолисининг қудрат манбаи бизнинг Худойимиз, Сарвари Оламдир, — дейдилар.
6Ўша куни Мен Яҳудо уруғларини ўтин орасидаги қизиб турган чўғдай, буғдой боғламлари орасидаги машъаладай қиламан. Улар ўнгу сўлдаги, атрофидаги халқларни ямлаб ютадилар. Қуддусдаги одамлар эса осойишта ҳаёт кечирадилар.
7Мен, Эгангиз аввал Яҳудо халқига ғалаба бераман. Довуд авлодининг ва Қуддус аҳолисининг шуҳрати Яҳудонинг шуҳратидан ўтмаслиги учун шундай қиламан. 8Ўша куни Мен Қуддус аҳолисини ҳимоя қиламан. Уларнинг орасидаги энг ожизи ҳам Довуддай кучли бўлади. Довуд авлоди эса Менинг фариштамдай, худди Ўзимдай уларни бошлаб боради. 9Менинг режам ўша куни Қуддусга қарши чиққан барча халқларни ҳалок қилишдир.
10Мен Довуд авлодига, Қуддус аҳолисига меҳр–шафқат ва ибодат руҳини ёғдираман. Улар Менга — ўзлари найза санчиганга қарашади. Ёлғиз фарзандга аза тутгандай, аза тутишади. Тўнғич фарзанд учун мотам тутгандай мотам тутишади. 11Ўша куни Қуддусдаги дод–фарёд Махидў водийсида Ҳадад–Риммон учун тутилган азадай катта бўлади. 12Бутун юрт аза тутади. Ҳар бир оила алоҳида аза тутади: Довуд авлодининг оилалари алоҳида, уларнинг хотинлари алоҳида, Натан авлодининг оилалари алоҳида, уларнинг хотинлари алоҳида, 13Левий авлодининг оилалари алоҳида, уларнинг хотинлари алоҳида, Шимах авлодининг оиласи ва уларнинг хотинлари алоҳида аза тутадилар. 14Қолган оилалар ҳам ўзлари алоҳида аза тутадилар. Уларнинг хотинлари ҳам алоҳида аза тутадилар.”

 

13–БОБ

 

1-2Сарвари Олам шундай айтмоқда: “Ўша куни Довуд авлоди ва Қуддус аҳолиси учун бир фаввора очилади. Бу фаввора уларнинг барча гуноҳлари ва нопокликларини тозалайди.
Ўша куни Мен бу юртдан барча бутларни йўқ қиламан. Ҳатто уларнинг номлари ҳам унутилади. Мен бу юртдан яна сохта пайғамбарларни ва уларни илҳомлантирадиган нопок руҳни олиб ташлайман. 3Агар яна сохта пайғамбар чиқса, ўз ота–онаси унга шундай дейди:
— Сен энди яшамайсан, чунки сен Эгамиз номидан ёлғон гапларни гапиряпсан.
Ўша пайғамбар яна башорат қилганда ўз туққан ота–онаси уни найза санчиб ўлдиради. 4Ўша куни пайғамбарларнинг ҳар бири ўзларининг башоратларидан уятга қоладилар. Улар энди халқни алдаб пайғамбарларнинг жунли кийимларини киймайдилар. 5Энди улар:
— Мен пайғамбар эмасман, мен ерга ишлов бераман. Ёшлигимдан бир кишининг хизматидаман, — дейдилар. 6Агар бирортаси улардан:
— Кўкрагингиздаги яралар қаердан келган? — деб сўраса, уларнинг жавоби қуйидагича бўлади:
— Мен бу яраларни дўстларимнинг уйида орттирдим.”

 

Худонинг чўпонини ўлдириш ҳақидаги амр

 

7Сарвари Олам шундай демоқда:
“Қани, қўзғалгин, эй қилич!
Менга яқин бўлганга,
Менинг Ўз чўпонимга қарши чиқ.
Чўпонга ҳамла қилгин,
Шунда қўйлар ҳар ёққа сочилиб кетади,
Мен қўзичоқларга қарши қўлимни кўтараман.
8Бутун юртда халқнинг учдан икки қисми ҳалок бўлади,
— деб айтмоқда Эгамиз. —
Учдан бир қисми эса тирик қолади.
9Мен мана шу қолган учдан бир қисмини
Оловдан ўтказгандай қиламан.
Уларни кумушни тоблагандай тоблайман,
Олтинни синагандай синайман.
Улар Менга илтижо қиладилар,
Мен эса уларга жавоб бераман.
‘Улар Менинг халқимдир’, дейман Мен.
Улар эса: ‘Эгамиз бизнинг Худомиздир’, деб айтишади.”

 

14–БОБ

 

Келажакдаги уруш ва ғалаба

 

1Эгамизнинг кунига оз қолди. Эй Қуддус аҳли, ўша куни мулкингиз кўз олдингизда талон–тарож қилинади. 2Эгамиз барча халқларни Қуддусга қарши жанг қилишга йиғади. Душманлар шаҳарни қўлга киритишади. Уйларни талаб кетишади, аёлларни зўрлашади. Шаҳар аҳолисининг ярми сургунга кетади. Қолганлари эса шаҳардан ҳайдалмайди.
3Шундан кейин Эгамиз уруш пайти жанг қилгандай, ўша халқларга қарши жанг қилади. 4Ўша куни У Қуддус шаҳрининг шарқида бўлган Зайтун тоғининг устида туради. Шу куни Зайтун тоғи иккига ажралади. Тоғ орасидан шарқдан ғарбга қараб кетган кенг бир водий ўтади. Шунда тоғнинг бир тарафи шимолга, иккинчи тарафи эса жанубга сурилади. 5Сизлар Эгамиз тоғининг водийси орқали қочасизлар. Тоғларнинг орасидаги бу водий Озиёлгача чўзилади. Сизлар Яҳудо шоҳи Узиё даврида бўлган зилзила пайтида қочгандай қочасизлар. Шунда Эгамиз Худо келади. У билан бирга Унинг фаришталари ҳам келади.
6Ўша куни нур бўлмайди. Барча ёруғлик манбалари сўнади. 7Аммо кун давом этаверади. Шунда кун ҳам, тун ҳам бўлмайди. Кеч кирганда ҳам ёруғ бўлиб тураверади. Бу қачон содир бўлишини фақатгина Эгамиз билади.
8Ўша куни Қуддусдан ҳаётбахш сувлар оқиб чиқади, унинг ярми Ўлик денгизга, қолган ярми эса Ўрта ер денгизига қуйилади. Сув ёзда ҳам, қишда ҳам оқаверади.
9Эгамиз эса бутун ер юзининг Шоҳи бўлади. Ўша куни барча халқлар фақатгина Уни Эгамиз, деб билади ва фақат Унга сажда қилишади.
10Шимолдаги Ғибодан Қуддуснинг жанубидаги Риммонгача бўлган жойлар, бутун юрт текисликка айланади. Қуддус эса ўзининг юксак жойида тураверади. Шаҳар Бенямин дарвозасидан Эски дарвозагача, Бурчак дарвозасигача, Ханонил минорасидан шоҳнинг шароб чиқариладиган жойларигача чўзилган бўлади. 11Қуддусда яна одамлар яшайдиган бўлади, бундан кейин уни ҳеч қачон вайрон қилишмайди. Қуддусда тинчлик қарор топади.
12Қуддусга қарши уруш очган халқларнинг бошига Эгамиз қуйидаги ўлатни юборади: тирик бўлсалар ҳам танаси чириб кетади, кўзлари косасидаёқ чириб кетади, тиллари эса оғизларидаёқ чириб кетади. 13Ўша куни Эгамиз уларни бениҳоя даҳшатга туширади. Ҳамма ўз ёнидаги одамни ушлаб, бир–бирига қарши қўл кўтаради. 14Ҳатто Яҳудо халқи ҳам Қуддусдаги жангга қўшилади. Унинг атрофидаги барча халқларнинг бойликлари — жуда кўп тилла, кумуш ва кийимлар ўлжа қилиб олинади. 15Юқорида айтилган ўлат душманларнинг отлари, ҳачирлари, туялари, эшаклари — уларнинг қароргоҳидаги ҳамма ҳайвонларга ҳам келади.
16Қуддусга қарши уруш очганлардан тирик қолганлари эса ҳар йили Шоҳ — Сарвари Оламга сажда қилишга ва Чайла байрамини нишонлашга келишади. 17Агар ер юзидаги халқларнинг бирортаси Шоҳ — Сарвари Оламга сажда қилиш учун Қуддусга келмаса, уларнинг юртида ёмғир ёғмайди. 18Агар Миср халқи байрамга келишни рад этса, Эгамиз Чайла байрамига келишни рад этган бошқа халқларнинг бошига солган ўлатни уларнинг бошига ҳам солади. 19Чайла байрамини нишонлашга чиқмаган Миср халқи ва бошқа ҳамма халқларнинг жазоси шу бўлади.
20Ўша куни ҳатто отларнинг бўйинтуруқларидаги қўнғироқларига ҳам “Эгамизга бағишланган”, деб ёзилган бўлади. Қурбонгоҳ олдида ишлатиладиган тоғорачалар муқаддасдир. Эгамизнинг уйидаги оддий қозонлар ҳам худди шундай муқаддас бўлади. 21Қуддус ва Яҳудодаги барча қозонлар Сарвари Оламга бағишланган бўлади. Шунда ким қурбонлик келтирмоқчи бўлса, қурбонлик гўштини шу қозонларда қайнатса бўлаверади. Ўша куни Менинг уйимда савдогарлар бошқа бўлмайди.

 

 

МАЛАКИ

Кириш

 

“Малаки” ибронийча исм бўлиб, “Менинг элчим” деган маънони англатади. “Малаки” китоби тахминан милоддан олдинги бешинчи асрда ёзилган. Ўша даврда Қуддусдаги Маъбад қайта қурилиб бўлган эди ва Бобил асирлигидаги яҳудийларнинг асосий қисми ўз ватанига қайтиб келганди. Улар учун бу ниҳоятда машаққатли дамлар эди. Шу сабабдан одамлар ўз ватанининг порлоқ келажагига умидини йўқотган эдилар. Улар Худога лозим бўлган иззат–икром кўрсатмай, Маъбадга эътиборсиз эдилар. Худонинг қонунларини бажармай, Унга маъқул бўлмаган қурбонликлар келтирар эдилар. Камбағал ва етим–есирларга ёмон муомалада бўлиб, хотинлари билан ажрашар эдилар.
Малаки пайғамбар бутун халқни, айниқса руҳонийларни Худонинг Исроил халқи билан тузган Аҳдга садоқатли бўлишга даъват қилган эди. Худо Исроил халқини Ўз халқи деб билар эди. Шунинг учун Малаки пайғамбар Худога муносиб қурбонликларни келтиришни ва ҳосилнинг ўн фоизини, яъни ушрни Маъбадга олиб келишни халққа ўргатган эди. Шу орқалигина Исроил халқи Худонинг илтифотига сазовор бўла олар эди.

 

1–БОБ

 

1Башорат. Малаки пайғамбар орқали Исроил халқига Эгамиз қуйидаги сўзларни аён қилди.

 

Худонинг Исроил халқига бўлган севгиси

 

2Эгамиз шундай дейди:
— Мен сизларни севдим. Сизлар эса: “Бизга севгингни қандай намоён қилдинг?” деб сўрайсизлар. Эсов Ёқубнинг акаси эмасмиди?! — дейди Эгамиз. — Шундай бўлса–да, Мен Ёқубни яхши кўриб, 3Эсовдан нафратландим. Эсовга берилган қирларни хароб қилдим, мерос бўлган ўша ерларини чиябўриларга бердим.
4Борди–ю, Эдом халқи:
— Шаҳарларимиз вайрон бўлди, аммо биз уларни тиклаб оламиз, — дегудек бўлсалар, Сарвари Олам уларга шундай жавоб беради:
— Шаҳарларини тикласинлар, Мен эса уларни яна вайрон қилавераман. Шунда одамлар Эдом ҳақида: “Бу ёвузлар юрти, Эгамиз улардан абадий ғазабланган”, деб айтадиган бўлишади. 5Эй Исроил халқи, буни сизлар ўз кўзингиз билан кўриб: “Эгамизнинг қудрати Исроилнинг чегаралари билан чекланмас”, деб айтадиган бўласиз.

 

Эгамиз руҳонийларга танбеҳ беради

 

6Сарвари Олам шундай дейди:
— Эй руҳонийлар, ўғил отасини ҳурмат қилади–ку! Хизматкор хўжайинидан қўрқади–ку! Агар Мен отангиз бўлсам, нега Мени ҳурмат қилмайсиз? Агар хўжайинингиз бўлсам, нега Мендан қўрқмайсиз? Сизлар Мени хўрлаяпсиз. Яна: “Қандай қилиб Сени хўрлабмиз?”, деб сўрайсиз. 7Сизлар қурбонгоҳимга ҳаром назрлар олиб келиб, Мени хўрлаяпсиз. Яна: “Қандай қилиб Сени ҳақорат қилибмиз?” деб сўрайсиз. Сизлар: “Эгамизнинг дастурхонини писанд қилмаса ҳам бўлади”, деб айтасиз. Шу орқали Мени ҳақоратлаган бўласиз. 8Кўр молни қурбонлик қилаётганингиз тўғрими?! Чўлоқ, касалманд молни қурбонлик қилаётганингиз тўғрими?! Ўшани ҳукмдорингизга тақдим қилиб кўринг–чи. У сизлардан мамнун бўлиб, илтифот қилармикан?! — дейди Сарвари Олам. 9— Эй руҳонийлар, айб ўзингизда. Қани: “Бизга барака бер!” деб Мен, Худога ёлвориб кўринглар–чи. Бундай қилмишларингиз учун Мен биронтангизга барака берармикинман?! — дейди Сарвари Олам. 10— Қанийди, бирортангиз Маъбад эшикларини ёпиб ташлаганингизда! Шунда ичкарига кириб қурбонгоҳим устида беҳуда олов ёндирмаган бўлар эдингиз! Мен сизлардан мамнун эмасман, назрларингизни қабул қилмайман, — дейди Сарвари Олам. 11— Зеро, дунёнинг у чеккасидан бу чеккасигача бўлган барча халқлар орасида Менинг номим улуғланмоқда. Бутун ер юзида Менга атаб тутатқилар тутатилмоқда, ҳалол қурбонликлар келтирилмоқда. Ҳа, халқлар орасида буюкдир Менинг номим! — дейди Сарвари Олам. 12— Сизлар эса: “Раббийга арзимас назрлар келтирсак ҳам бўлаверади”, дея Менинг дастурхонимни булғаяпсизлар. 13Яна: “Буларнинг ҳаммасидан чарчаб кетдик”, дея юзларингизни буруштиряпсизлар, — дейди Сарвари Олам. — Сизлар чўлоқ, касалманд ёки бировдан тортиб олинган жониворни қурбонлик қиласизлар! Мен эса ўшани қабул қилишим керакми?! — дейди Эгамиз. 14— Лаънатисизлар! Подангиздаги бир қўчқорни Мен, Раббийга атаб қўйгансизлар–у, лекин ўрнига нуқсонли жониворни қурбонлик қиляпсизлар. Мен буюк Шоҳман — дейди Сарвари Олам. — Менинг номим халқлар орасида иззат–икром билан тилга олинур.

 

2–БОБ

 

1-2Сарвари Олам шундай дейди: “Эй руҳонийлар, энди сизларга амрим шудир: Менга қулоқ солинг. Чин юракдан номимни улуғланг. Акс ҳолда устингизга лаънатлар ёғдираман, баракаларингни лаънати қиламан. Дарвоқе, баракаларингни лаънатлаб бўлдим ҳам, чунки биронтангиз огоҳимга эътибор бермадингиз. 3Мен фарзандларингизни жазолайман. Қурбонликларингиз ахлатини бетларингизга сочаман, сизларни ҳузуримдан чиқариб юбораман.
4Шунда бу амрни сизларга Мен берганимни билиб оласизлар. Мен бу амр орқали ота–бобонгиз Леви ва унинг насллари билан тузган аҳдимни мустаҳкам қилмоқчи эдим, — дейди Сарвари Олам. 5— Леви қабиласи билан қилган ўша аҳдим фаровон ҳаёт аҳди эди. Мен левиларнинг қалбига қўрқувни солиб қўйдим, улар Мендан қўрқишарди, номимни бениҳоя иззат этишарди. 6Улар кўрсатмаларимни бузмасдан етказишарди, адолатли ҳукм чиқаришарди. Софдиллик ва тўғрилик йўлларида Менга ҳамроҳ эдилар, кўпларни гуноҳдан қайтардилар.
7Руҳонийнинг вазифаси одамларга тўғри таълим беришдир. Одамлар унинг олдига маслаҳат сўраб боришлари керак, ахир, у Мен, Сарвари Оламнинг элчисидир. 8Аммо, эй руҳонийлар, сизлар йўлимдан оғдингизлар, ўз кўрсатмаларингиз билан кўпларни йўлдан урдингизлар. Леви қавми билан тузган аҳдимни барбод қилдингизлар, — дейди Сарвари Олам. 9— Мен эса сизларни хўрладим, барча халқлардан пастроқ қилдим. Сизлар Менинг йўлимдан юрмаяпсиз, қонун масаласида тарафкашлик қиляпсиз.”

 

Яҳудо халқининг Худога бўлган бевафолиги

 

10Ҳаммамизнинг отамиз бир эмасми?! Ҳаммамизни бир Худо яратган эмасми?! Нега энди биз бир–биримизга садоқатсиз бўлишимиз керак? Нега Худо ота–боболаримиз билан тузган аҳдни булғашимиз керак? 11Эй Яҳудо халқи, сизлар садоқатсизлик қилдингиз. Қуддус ва Исроилда жирканч ишларга қўл урдингиз. Ҳа, Эгамиз яхши кўрадиган Маъбадни булғаб, бегона худоларга топинадиган қизларга уйландингиз. 12Эгамиз бундай қилмишларга қўл урган ҳар бир одамни, у ким бўлишидан қатъий назар, Ёқуб чодирларидан йўқ қилсин. Ундай одамлар Сарвари Оламга назрлар келтирмасин.
13Сизлар яна шундай қиляпсиз: Эгамизнинг қурбонгоҳини кўз ёшлар билан ювяпсиз, фарёд қилиб фиғон чекяпсиз, чунки Худо назрларингизни қабул қилмаяпти, У улардан мамнун эмас. 14“Нима учун?” деб сўрайсиз. Чунки сизлар ёшлик чоғингизда уйланган хотинингизга бевафолик қилдингиз. Ахир, у сизнинг умр йўлдошингиз, никоҳ аҳдингиздаги хотинингиз–ку! Эгамизнинг Ўзи сизларнинг орангизда гувоҳдир. 15Эҳтиёт бўлинг, орангизда ҳеч ким ўз хотинига хиёнат қилмасин. Худо сизларни бир тан бир жон қилган–ку! Энди Худо сизлардан нимани кутяпти? Ҳақиқий художўй фарзандларни кутяпти.
16“Хотинидан нафратланиб, ундан ажрашган эркак ўз ҳимояси остида бўлган хотинига шафқатсизлик қилган бўлади”, — дейди Исроил халқининг Худоси — Эгамиз. “Шу боис ҳушёр бўлинглар, хиёнат қилманглар”, — дейди Сарвари Олам.

 

Қиёмат куни яқинлашиб қолди

 

17Сизлар гапларингиз билан Эгамизни чарчатиб юбордиларинг–ку, яна: “Қандай қилиб Уни чарчатибмиз?” деб сўрайсизлар. Сизлар: “Ёмонлик қилган ҳаммани Эгамиз яхши кўради, улардан мамнун бўлади. Қани, адолат Худоси борми ўзи?!” деб aйтасизлар. Бу гапларинг билан Эгамизни чарчатяпсизлар.

 

3–БОБ

 

1Сарвари Олам шундай дейди: “Мана, Мен Ўз элчимни юборяпман. У Мен учун йўлни ҳозирлайди. У тўсатдан Ўз Маъбадига келади. Сизлар излаётган Раббий Ўшадир. Аҳд элчиси Унинг Ўзидир. Сизлар Ундан ғоят мамнун бўласиз.”
2Аммо У келганда ким бардош бера олади?! Пайдо бўлганда кимнинг жони сақланиб қолади?! Ҳа, У ўядиган ишқор, тозалайдиган олов кабидир. 3У ўтириб, Леви авлодини тозалайди, кумуш ва олтинни оловда софлагандай уларни софлайди. Шунда улар Эгамизга манзур келадиган назрлар тақдим қилишади. 4Кейин Яҳудо халқи ва Қуддус аҳолиси келтирган назрларЭгамизга олдингидай маъқул бўлади.
5Сарвари Олам шундай дейди: “Шундагина Мен ҳукм қилгани олдингизга бораман. Мендан қўрқмайдиган ҳаммага — сеҳргар, зинокор, ёлғон қасам ичганлар, мардикорларнинг иш ҳақини ушлаб қоладиганлар, етим ва беваларни эзувчиларга ва мусофирларни турткилаганларга қарши тезда гувоҳлик бераман.”

 

Ушрларнинг тўлови

 

6-7Сарвари Олам шундай дейди:
— Эй Ёқуб ўғлонлари, Мен Эгангизман. Мен ҳеч қачон ўзгармайман! Шунинг учунгина сизлар йўқ бўлиб кетмадингизлар. Ота–боболарингиз қонун–қоидаларимдан юз ўгирдилар. Сизлар ҳам улар сингари қонунларимга риоя қилмадингизлар. Энди тавба қилинглар. Ҳа, Менинг олдимга қайтиб келинглар. Шунда Мен ҳам олдингизга қайтиб бораман. Аммо сизлар: “Нега тавба қилишимиз керак?” деб сўрайсизлар. 8Инсон Худодан нарса ўғирлашга журъат қиладими?! Аммо Сизлар Менинг нарсамни ўғирлаяпсизлар! Яна “Нимангни ўғирлабмиз?” деб сўрайсизлар. Ушр ва эҳсонларимни ўғирладингиз! 9Э, лаънати бўлиб кетинглар! Менинг нарсамни ўғирлабсиз–а! Сизлар, бутун халқ, лаънатисизлар! 10Қани, омборхонага ушрни беками–кўст қилиб олиб келинглар. Хонадонимга озуқа келтиринглар. Шу йўл билан Мени синаб кўринглар, — дейди Сарвари Олам. — Шунда кўрасизлар, Мен осмон қопқаларини очаман. Сизларга марҳаматимни сероб қилиб ёғдираман. 11Мен чигирткаларга ман этаман. Улар экинларингизни нобуд қилмайди. Узумзорларингиз ҳосилига тегмайди, — дейди Сарвари Олам. 12— Шунда барча халқлар сизларни бахтли деб атайди. Ҳа, юртингиз оромбахш бир жой бўлади, — дейди Сарвари Олам.

 

Худонинг меҳр–шафқат тўғрисидаги ваъдаси

 

13Эгамиз шундай деди:
— Сизлар Мен ҳақимда ёмон гапирдингиз. Яна: “Қачон сен ҳақингда ёмон гапирибмиз?” дейсизлар–а. 14Сизлар айтасиз: “Худога хизмат қилиш беҳуда. Сарвари Оламнинг талабларини адо этишдан ҳеч фойда йўқ. Унинг ҳузурида азадор каби юришнинг нима кераги бор?! 15Такаббурлар бахтли–ку. Ёвузлар ҳам гуллаб–яшнайдилар. Мана, қаранг, улар Худони синаб туриб жазодан ҳам қочиб қутулдилар.”
16Эгамиздан қўрққанлар булар ҳақида гаплашдилар. Эгамиз эса уларнинг гапларига эътибор бериб қулоқ солди. Унинг ҳузурида Эгамиздан қўрққан, Унинг номини эъзозлаганлар ҳақида Хотира китоби ёзилди. 17Сарвари Олам шундай дейди: “Улар Меники бўладилар. Мен белгилаган кунда хазинамнинг гавҳарлари бўладилар. Меҳрибон ота–она ўз итоаткор боласини халос этгандай, Мен ҳам уларни халос этаман. 18Шунда, эй халқим, сизлар солиҳу фосиқнинг фарқини яна кўрасиз. Ҳа, Менга хизмат қиладигану Менга хизмат қилмайдиганнинг ҳолини биласиз.”

 

4–БОБ

 

Эгамизнинг куни келяпти

 

1Сарвари Олам шундай дейди: “Ана, қиёмат куни яқинлашиб қолди. Ўша кун ловуллаган тандирдай бўлади. Такаббурлар билан ёвузларнинг ҳаммаси гўё хас–чўпдир. Келаётган ўша куни ҳаммаси ёндириб ташланади. Улардан на шохлар, на илдизлар қолади.
2Сизлар учун эса, эй номимни эшитиб қўрқадиганлар, зафар қуёш каби кўтарилади, сизларга шифо нурларини сочади. Ҳа, сизлар шодланасизлар. Оғилхонадан қўйиб юборилган бузоқлардай сакрайсизлар. 3Ёвузларни босиб эзасизлар. Ҳа, Мен белгилаган ўша кунда улар оёғингиз остидаги тупроқдай бўлади, — дейди Сарвари Олам. — 4Қулим Мусонинг кўрсатмаларини эсланг. Унга Синай тоғида бутун Исроил халқи учун берган одил қонун–қоидаларимни эсга олинг. 5Мана, Мен, Эгангизнинг улуғ ва даҳшатли куни келишидан олдин, олдингизга Илёс пайғамбарни юборяпман. 6У оталарнинг юракларини фарзандларга, фарзандларининг юракларини эса оталарга мойил қилади. Токи Мен юртни лаънатлаб йўқ қилмайин.”

 

 

Янги Аҳд

 

МАТТО

Кириш

 

Мазкур китоб Янги Аҳд туркумидаги тўртта Хушхабардан биринчисидир. Китоб муаллифи Матто Исонинг ўн икки шогирдидан бири бўлиб, Исонинг ҳаёти ва фаолиятини батафсил баён этган. Китоб таркибидаги “Ҳақиқий бахтиёрлик” (5:1-7:28), “Ибодат” (6:9-13) ва “Олтин қоида” (7:12) каби ҳикоялар ниҳоятда машҳур бўлиб, одамларга ёд бўлиб кетган.
Китобнинг асосий мавзуларидан бири Худога бўлган итоаткорликдир. Китобда Худога итоаткорлик тўғрисида 7 марта гапирилган. Биринчи бор бу ҳақда Исо сувга чўмдирилганда айтган эди, ўшанда У: “биз Худонинг амрини тўла бажаришимиз зарур”, деганди (3:15).
Муаллиф Матто Исонинг таълимоти ва фаолиятини кенг ёритди. У Эски Аҳд битиклари Исроил халқи учун катта аҳамиятга эгалигини билиб, пайғамбарларнинг башоратларига асосланган ҳолда, Исонинг Худо томонидан юборилган Масиҳ эканлигини асослади. Маттонинг бу китобни ёзишдан мақсади масиҳийларнинг эътиқоди Эски Аҳд битикларига мустаҳкам асосланганини кўрсатиш эди. Шу орқали у масиҳийларга имонда ўсишлари учун замин яратмоқчи бўлди.
Китоб Исонинг Ўз шогирдларига берган буюк амри билан якунланади: “Еру осмондаги бутун ҳокимият Менга берилган. Шунинг учун бориб, барча халқлардан шогирд орттиринглар. Уларни Ота, Ўғил ва Муқаддас Руҳ номи билан сувга чўмдиринглар. Мен сизларга буюрган ҳамма нарсага амал қилишни уларга ўргатинглар. Зотан, Мен ҳар доим, дунёнинг охиригача сизлар билан биргаман.” (28:18-20)

 

1–БОБ

 

Исо Масиҳнинг насл–насаби

 

1Иброҳим ва Довуд авлодидан бўлган Исо Масиҳнинг насабномаси қуйидагича:

 

Иброҳимдан Довудгача

 

2Иброҳимдан Исҳоқ туғилди.
Исҳоқдан Ёқуб туғилди.
Ёқубдан Яҳудо ва унинг ака–укалари туғилдилар.
3Яҳудо ва Тамарадан Параз ва Зараҳ туғилдилар.
Параздан Хазрон туғилди.
Хазрондан Oрам туғилди.
4Орамдан Оминадов туғилди.
Оминадовдан Нахшўн туғилди.
Нахшўндан Салмўн туғилди.
5Салмўн ва Раҳобадан Бўаз туғилди.
Бўаз ва Рутдан Обид туғилди.
Обиддан Эссай туғилди.
6Эссайдан шоҳ Довуд туғилди.

 

Довуд давридан Исроил халқи Бобилга сургун бўлган давргача

 

Шоҳ Довуд ва Уриёнинг собиқ хотинидан Сулаймон туғилди.
7Сулаймондан Рахабом туғилди.
Рахабомдан Абиё туғилди.
Абиёдан Осо туғилди.
8Осодан Ёҳушафат туғилди.
Ёҳушафатдан Йўрам туғилди.
Йўрамдан Уззиё туғилди.
9Уззиёдан Йўтом туғилди.
Йўтомдан Охоз туғилди.
Охоздан Хизқиё туғилди.
10Хизқиёдан Манаше туғилди.
Манашедан Омон туғилди.
Омондан Йўшиё туғилди.
11Исроил халқи Бобилга сургун қилинган даврда
Йўшиё Ехониёни ва бошқа ўғил фарзандларни кўрди.

 

Исроил халқи Бобилга сургун бўлган даврдан Исо давригача

 

12Исроил халқи Бобилга сургун қилингандан кейин
Ёхониёдан Шалтиёл туғилди.
Шалтиёлдан Зарубабел туғилди.
13Зарубабелдан Абиҳуд туғилди.
Абиҳуддан Элияқим туғилди.
Элияқимдан Азўр туғилди.
14Азўрдан Зодўх туғилди.
Зодўхдан Ахим туғилди.
Ахимдан Элиҳуд туғилди.
15Элиҳуддан Элазар туғилди.
Элазардан Маттан туғилди.
Маттандан Ёқуб туғилди.
16Ёқубдан Марямнинг эри Юсуф туғилди.
Марямдан эса Масиҳ деб аталган Исо туғилди.

 

17Шундай қилиб, Иброҳимдан Довудгача ҳаммаси бўлиб ўн тўрт насл, Довуддан Бобилдаги сургунгача ўн тўрт насл ва Бобилдаги сургундан Масиҳ туғилгунгача ўн тўрт наслдир.

 

Исо Масиҳнинг туғилиши

 

18Исо Масиҳнинг туғилиши шундай содир бўлди: Исонинг онаси Марям Юсуфга унаштириб қўйилган эди. Уларнинг никоҳидан олдин Марям Муқаддас Руҳдан ҳомиладор эканини билди. 19Марямнинг бўлғуси эри Юсуф солиҳ одам бўлиб, Марямни шарманда қилишни истамай, бировга билдирмасдан фотиҳасини бузмоқчи бўлди. 20Юсуф бу ҳақда ўйлаб юрганда, Эгамизнинг бир фариштаси унга тушида зоҳир бўлиб деди: “Эй Довуд ўғли Юсуф! Марямга уйланишдан қўрқма, чунки қорнидаги бола Муқаддас Руҳдан пайдо бўлган. 21Марям Ўғил туғади, Унинг исмини Исо қўясан, чунки У Ўз халқини гуноҳлардан қутқаради.”
22Бу барча воқеалар Эгамизнинг пайғамбар орқали айтган қуйидаги сўзлари бажо бўлиши учун юз берган эди:

 

23“Қиз ҳомиладор бўлади, у ўғил туғади,
Унинг исмини Иммануил, деб қўйишади.”

 

 

Иммануил “Худо биз билан” деганидир.
24Юсуф уйғониб кетди. Эгамизнинг фариштаси буюргандек, у Марямга уйланди. 25Аммо Марям Ўғил туғмагунича унга яқинлашмади. Бола туғилганда эса Юсуф Унга Исо деб исм қўйди.

 

2–БОБ

 

Шарқдан келган мунажжимлар

 

1Исо шоҳ Ҳироднинг ҳукмронлиги даврида, Яҳудиядаги Байтлаҳм шаҳрида туғилган эди. Орадан кўп ўтмай шарқдан Қуддусга мунажжимлар келишди. 2Улар:
— Яҳудийларнинг янги туғилган шоҳи қаерда? — деб сўрадилар. — Биз Унинг юлдузи чиққанини кўрдик. Унга таъзим қилгани келдик.
3Бу гапни эшитиб шоҳ Ҳирод ҳам, бутун Қуддус аҳолиси ҳам безовталаниб қолди. 4Ҳирод барча бош руҳонийларни ва Таврот тафсирчиларини тўплаб, улардан: “Масиҳ қаерда туғилиши керак?” деб сўради. 5Улар шундай жавоб бердилар:
— Яҳудиядаги Байтлаҳм шаҳрида, чунки пайғамбарнинг битикларида шундай ёзилган:

 

6“Эй Яҳудо юртидаги Байтлаҳм!
Сен Яҳудонинг буюк шаҳарларидан ҳеч кам эмассан.
Зеро, сендан бир ҳукмдор чиқади,
У халқим Исроилга чўпонлик қилади.”

 

7Шундан кейин Ҳирод ҳеч кимга билдирмай мунажжимларни чақириб, улардан юлдуз пайдо бўлган аниқ вақтни билиб олди. 8Сўнг уларни Байтлаҳмга жўнатаётиб, деди:
— Байтлаҳмга боринглар, чақалоқ тўғрисида ҳамма нарсани аниқ билиб олинглар. Чақалоқни топганларингиздан кейин, менга хабар беринглар, токи мен ҳам бориб, Унга таъзим қилайин.
9-10Мунажжимлар шоҳнинг сўзларини эшитиб бўлиб, йўлга тушдилар. Уларга олдин кўринган юлдуз яна пайдо бўлди, мунажжимлар роса хурсанд бўлдилар. Юлдуз уларга йўл кўрсатиб борди ва ниҳоят, чақалоқ ётган жой тепасига келиб тўхтади. 11Мунажжимлар уйга кириб, чақалоқни ва Унинг онаси Марямни кўрдилар. Тиз чўкиб, чақалоққа таъзим қилдилар. Сўнг хазиналар солинган қутичаларини очиб, Унга олтин, хушбўй тутатқилар ва миррани тортиқ қилдилар. 12Ҳироднинг олдига қайтмасликлари тўғрисида улар тушларида огоҳлантирилгандан кейин, бошқа йўл билан ўз юртига қайтиб кетдилар.

 

Юсуф Марям ва чақалоқни олиб, Мисрга қочади

 

13Мунажжимлар кетганларидан кейин, Эгамизнинг бир фариштаси Юсуфга тушида зоҳир бўлиб деди: “Тур! Чақалоқ билан онасини олиб, Мисрга қоч. Чунки Ҳирод чақалоқни топиб, ўлдирмоқчи. Мен сенга айтмагунимча, Мисрда қол.”
14Юсуф ўрнидан туриб, чақалоқ билан Марямни олди–ю, тунда Мисрга жўнади. 15Ҳироднинг ажали етгунича, у ерда қолди. Эгамизнинг пайғамбар орқали: “Мен Ўғлимни Мисрдан чақириб олдим”, деб айтган башорати бажо бўлиши учун бу воқеа юз берганди.

 

Байтлаҳмда чақалоқлар ўлдирилади

 

16Ҳирод, мунажжимлар уни алдаб кетганини билиб, ғазабга минди. У Байтлаҳмдаги ва унинг атрофларидаги икки ёшгача бўлган ҳамма ўғил болаларни қиличдан ўтказишни буюрди. Чунки мунажжимларнинг айтгани бўйича юлдуз тахминан икки йил олдин чиққан эди. 17Шундай қилиб, Еремиё пайғамбарнинг айтганлари бажо бўлди:

 

18“Рама шаҳридан бир нидо эшитилур,
Аччиқ бир нолаю оҳу фиғон бу.
Болалари учун йиғлар Роҳила,
Овунишни хоҳламас, чунки улар энди йўқ.

 

Юсуф оиласи билан Мисрдан қайтиб келади

 

19Ҳирод вафот этгандан кейин Юсуф Мисрда экан, Эгамизнинг бир фариштаси унга тушида зоҳир бўлиб деди: 20“Тур, бола билан онасини олиб, Исроил юртига қайтиб бор. Боланинг жонига қасд қилганлар оламдан ўтди.”
21Шунда Юсуф бола билан Марямни олиб, Исроил юртига йўл олди. 22Аммо Яҳудияда Ҳирод ўрнига унинг ўғли Архелай ҳукмронлик қилаётганини эшитиб, у ерга боришга қўрқди. Сўнг тушида хабар олгандан кейин, Жалила вилоятига йўл олди. 23У ерга бориб, Носира деган шаҳарга жойлашди. Шундай қилиб, Эгамиз пайғамбарлар орқали: “Уни Носиралик деб атайдилар”, деб айтган башорати бажо бўлди.

 

3–БОБ

 

Яҳё чўмдирувчининг келиши

 

1Ўша кунларда Яҳё чўмдирувчи Яҳудия чўлида ваъз қила бошлади. 2У одамларга: “Тавба қилинглар, чунки Осмон Шоҳлиги яқинлашди!” — деб айтарди. 3Яҳё тўғрисида Ишаё пайғамбар шундай деган эди:

 

“Саҳрода бир овоз янграмоқда:
Эгамизга йўл ҳозирланг,
Унга тўғри йўл очинг!”

 

4Яҳё туя жунидан тўқилган кийим кийиб, чарм камар тақиб юрарди. Унинг егулиги чигиртка ва ёввойи асал эди.
5Унинг олдига бутун Қуддус шаҳридан, Яҳудия ўлкасидан ва Иордан дарёси атрофларидан одамлар келарди. 6Улар гуноҳларини эътироф этишар, Яҳё эса уларни Иордан сувига чўмдирарди.
7Фарзий ва саддуқий мазҳабларидан бўлган кўп одамлар сувга чўмдирилиш учун келаётганларини Яҳё кўриб, деди: “Ҳой, илонлар зоти! Бошингизга келаётган Худо ғазабидан қочиб қутуласиз, деб сизларга ким уқтирди? 8Тавбага яраша самара беринглар! 9Ўзингизча: “Биз Иброҳим наслиданмиз”, деб айтишни хаёлингизга ҳам келтирманглар! Сизларга шуни айтай: Худо мана бу тошлардан Иброҳимга авлод тиклашга қодир.
10Ҳозирданоқ дарахтлар илдизида болта ётибди. Яхши мева бермаган ҳар бир дарахт кесилиб, оловга ташланади. 11Тавба қилганингизни кўрсатиш учун мен сизларни сувга чўмдиряпман. Лекин ортимдан мендан ҳам қудратлироқ бўлган бир Зот келмоқда. Мен Унинг чориқларини кўтариб юришга ҳам арзимайман. У сизларни Муқаддас Руҳга ва оловга чўмдиради. 12Унинг паншахаси қўлида тайёр турибди. У Ўз хирмонини шопиради: буғдойини омборга тўплаб, сомонни сўнмас оловда ёндириб юборади.”

 

Исо сувга чўмдирилади

 

13Шу орада Исо Жалиладан Иордан дарёси бўйига борди. У Яҳё томонидан сувга чўмдирилмоқчи эди. 14Лекин Яҳё Исони тўхтатмоқчи бўлиб деди:
— Аслида Сиз мени сувга чўмдиришингиз керак! Сиз бўлсангиз менинг олдимга келдингиз!
15Исо унга деди:
— Келинг, бу сафар шундай бўла қолсин. Ахир биз Худонинг иродасини тўла бажаришимиз зарур.
Шундан кейин Яҳё рози бўлди. 16Исо сувга чўмдирилди. У сувдан чиққан заҳоти, осмон очилиб кетди ва Исо Ўз устига Худонинг Руҳи каптар шаклида тушиб қўнганини кўрди. 17Шу пайт осмондан: “Бу Менинг севикли Ўғлимдир, Ундан ниҳоятда мамнунман”, — деган овоз келди.

 

4–БОБ

 

Исони иблис васвасага солади

 

1Иблиснинг синовидан ўтиши учун Муқаддас Руҳ Исони саҳрога бошлаб кетди. 2Исо қирқ кун ва қирқ кеча рўза тутди, охири оч қолди. 3Шунда иблис келиб, Исони васвасага солмоқчи бўлиб деди:
— Агар Сен Худонинг Ўғли бўлсанг, бу тошларга буюр, нонга айлансин!
4Исо унга жавобан деди:
— Ёзилганки: “Инсон фақат нон билан эмас, балки Худонинг оғзидан чиққан ҳар бир сўз билан яшайди.”
5Кейин иблис Исони муқаддас шаҳар Қуддусга олиб борди. Уни Маъбаднинг энг юқори жойига чиқариб, 6шундай деди:
— Агар Сен Худонинг Ўғли бўлсанг, Ўзингни пастга ташла. Ахир, ёзилган–ку:

 

“У сен тўғрингда фаришталарига амр беради,
Оёғинг тошга қоқилиб кетмасин, дея
Фаришталар қўлларида сени кўтариб боради.”

 

7Иблисга Исо деди:
— “Эганг Худони синама”, деб ҳам ёзилган.
8Сўнг иблис Исони баланд бир тоққа олиб чиқди. Унга оламнинг барча шоҳликларини ҳамда уларнинг ҳашаматини кўрсатиб, 9деди:
— Агар тиз чўкиб менга сажда қилсанг, буларнинг ҳаммасини Сенга бераман. 10Шунда Исо деди:
— Йўқол кўзимдан, шайтон! Ахир: “Эганг Худога сажда қил, фақат Унга хизмат қил” деб ёзилган–ку!
11Шундан кейин Исони иблис тарк этди. Фаришталар келиб, Исога хизмат қилдилар.

 

Исо Жалилада хизматини бошлайди

 

12Исо Яҳёнинг ҳибсга олинганини эшитгач, Жалилага қайтиб борди. 13У Носира шаҳрида қолмай, Кафарнаҳумга бориб ўрнашди. Кафарнаҳум шаҳри Забулун ва Нафтали ҳудудидаги Жалила кўли бўйида жойлашган эди. 14Шундай қилиб, Ишаё пайғамбарнинг айтган қуйидаги сўзлари бажо бўлди:

 

15“Эй Забулун ва Нафтали юрти!
Иорданнинг нариги томонида жойлашган,
Денгиз йўлидаги ғайрияҳудийлар Жалиласи!
16Зулматда юрган халқ ёрқин зиёни кўрди,
Ўлим соя солган юрт аҳолиси устига нур сочилди.”

 

17Шу кундан бошлаб Исо: “Тавба қилинглар, чунки Осмон Шоҳлиги яқинлашди”, — деб ваъз қиладиган бўлди.

 

Исонинг дастлабки шогирдлари

 

18Исо Жалила кўли бўйлаб кетаётган эди, икки ака–укани кўриб қолди. Бирининг исми Бутрус деб аталувчи Шимўн, укасиники Идрис эди. Улар балиқчи бўлиб, кўлга тўр ташлаётган эдилар. 19Исо уларга деди: “Ортимдан юринглар, Мен сизларга одамларни овлашни ўргатаман.” 20Шу заҳотиёқ иккала ака–ука тўрларини қолдириб, Исога эргашдилар.
21Исо бир оз юргандан кейин, Ёқуб ва Юҳанно деган икки ака–укани кўриб қолди. Улар отаси Забадий билан қайиқда тўр ямаётган эдилар. Исо уларни ҳам чақирди. 22Улар ҳам дарҳол қайиқни ва отасини қолдириб, Исонинг орқасидан эргашдилар.

 

Исо таълим беради ва хасталарни даволайди

 

23Исо бутун Жалила вилоятини кезиб юрарди. У синагогаларда таълим бериб, Осмон Шоҳлиги тўғрисидаги Хушхабарни эълон қиларди, одамларнинг ҳар хил хасталиклари ва дардларига шифо берар эди. 24Исо ҳақидаги хабар бутун Сурияга ёйилди. Турли–туман дарду иллатлардан қийналиб юрганларни, жинга чалинганларни, тутқаноқ ва шол касалига йўлиққанларнинг ҳаммасини Исонинг олдига келтиришарди. Исо уларнинг ҳаммасига шифо берарди. 25Жалиладан, Декаполисдан, Қуддусдан, Яҳудиядан ва Иорданнинг нариги томонидаги ерлардан кўплаб одамлар Исога эргашиб келарди.

 

5–БОБ

 

Ҳақиқий бахтиёрлик

 

1Исо катта бир оломонни кўриб, тоққа чиқиб ўтирди. Шогирдлари Унинг олдига келишди. 2Исо шогирдларига таълим бериб, гап бошлади:

 

3“Руҳан камбағал бўлганлар бахтлидир,
Чунки Осмон Шоҳлиги уларникидир.
4Йиғлаётганлар бахтлидир,
Чунки улар тасалли топадилар.
5Камтарин бўлганлар бахтлидир,
Чунки улар ер юзига эга бўладилар.
6Адолатга ташна бўлганлар бахтлидир,
Чунки Худо уларни қондиради.
7Раҳмдил бўлганлар бахтлидир,
Чунки улар раҳм–шафқат топадилар.
8Покдил бўлганлар бахтлидир,
Чунки улар Худони кўрадилар.
9Тинчлик ўрнатувчилар бахтлидир,
Чунки улар Худонинг фарзандлари деб аталадилар.
10Худонинг йўлидан юргани учун
Қувғин бўлганлар бахтлидир,
Чунки Осмон Шоҳлиги уларникидир.

 

11Одамлар Мен туфайли сизларни ҳақоратлаб қувғин қилганларида, сизлар ҳақингизда ёлғон гапириб туҳмат қилганларида, бахтлисизлар! 12Севининглар, хурсанд бўлинглар. Сизларни осмонда буюк мукофот кутмоқда. Ахир сиздан аввал ўтган пайғамбарлар ҳам худди шундай қувғин бўлганлар.

 

Туз ва нур ҳақида

 

13Сизлар ернинг тузисизлар. Лекин туз ўз таъмини йўқотса, уни яна қандай шўр қилиб бўлади? Бундай туз бошқа ҳеч нарсага ярамайди, уни оёқ остига ташлаб юборишади.
14Сизлар дунёнинг нурисизлар. Тепаликка қурилган шаҳарни кўздан пинҳон тутиб бўлмайди. 15Ҳеч ким чироқни ёқиб, устини идиш билан ёпиб қўймайди. Аксинча, уни чироқпояга қўйишади, шунда чироқ уйдагиларнинг ҳаммасига ёруғлик беради. 16Сизнинг нурингиз ҳам инсонлар олдида шундай порласинки, токи улар яхши ишларингизни кўриб, осмондаги Отангизни улуғласинлар.

 

Мусонинг қонуни ҳақида

 

17Мени, Таврот ёки пайғамбарларнинг битикларини бекор қилгани келган, деб ўйламанглар. Мен бекор қилгани эмас, балки бажо келтиргани келдим. 18Сизга чинини айтайин: еру осмон йўқ бўлиб кетиши мумкин. Аммо Тавротдаги на бир ҳарф, на бир нуқта ўчади. Унда ёзилган ҳамма нарса амалга ошади. 19Шу боис ким бу амрларнинг энг кичигига ҳам риоя қилмай, уни бошқаларга бузиб ўргатса, Осмон Шоҳлигида энг кичик бўлади. Лекин ким бу амрларни бажариб, бошқаларга ўргатса, Осмон Шоҳлигида буюк бўлади. 20Сизларга айтиб қўяй: агар сизларнинг солиҳлигингиз Таврот тафсирчилари ва фарзийларнинг солиҳлигидан устун келмаса, сизлар ҳеч қачон Осмон Шоҳлигига киролмайсизлар.

 

Ғазаб ва жазо ҳақида

 

21Аждодларимизга шундай айтилганини эшитгансизлар: “Қотиллик қилма. Қотиллик қилган одам ҳукм қилинади.” 22Лекин Мен сизларга айтаман: ҳаттоки биродаридан ғазабланган одам ҳам ҳукм қилинади. Биродарини ҳақоратлаган одам олий маҳкамада жавоб беради. Биродарига: “Аҳмоқсан”, деган эса, дўзах оловига ташланади.
23Шундай экан, сиз эҳсонингизни қурбонгоҳга олиб келганингизда, биродарингиз нимадандир сиздан хафа эканлиги ёдингизга тушса, 24эҳсонингизни қурбонгоҳ олдида қолдиринг. Биринчи навбатда бориб, биродарингиз билан ярашинг, кейин келиб, эҳсонингизни назр қилинг.
25Биров сизни айблаб қозихонага олиб борса, вақтни бой бермай, йўлдаёқ айбловчингиз билан келишиб олинг. Акс ҳолда, айбловчингиз сизни қози олдига олиб боради, қози эса сизни миршабга топширади. Сизни зиндонга ташлашади. 26Сизларга чинини айтай: охирги тийинингизни тўламагунингизча, у ердан чиқолмайсиз.

 

Зино ва ажралиш ҳақида

 

27“Зино қилма”, — деб айтилганини ҳам эшитгансизлар. 28Лекин Мен сизларга айтаман: агар сиз аёлга шаҳват билан қарасангиз, хаёлингизда у билан зино қилган бўласиз. 29Борди–ю, ўнг кўзингиз гуноҳ қилишингизга сабабчи бўлса, уни ўйиб олиб, улоқтириб юборинг. Бутун баданингиз дўзахга ташлангандан кўра, аъзоларингиздан биттаси йўқ бўлгани сиз учун яхшироқдир. 30Агар ўнг қўлингиз гуноҳ қилишингизга сабабчи бўлса, уни кесиб ташлаб, улоқтириб юборинг. Бутун баданингиз дўзахга йўлиққандан кўра, аъзоларингиздан биттаси йўқ бўлгани сиз учун яхшироқдир.
31Яна дейилганки: “Ким хотини билан ажрашмоқчи бўлса, унга талоқ хатини ёзиб берсин.” 32Лекин Мен сизларга айтаман: ким бевафолик айбидан бошқа сабаб туфайли ўз хотини билан ажрашса, унга зино қилишга сабаб топиб беради. Шунингдек, ким ажрашган хотинга уйланса, зино қилган бўлади.

 

Қасам ҳақида

 

33Аждодларимизга: “Ичган қасамингдан қайтма. Эгамизга берган ваъдаларингни бажаргин”, — деб айтилганини ҳам эшитгансизлар. 34Лекин Мен сизларга айтаман: умуман қасам ичманглар. Осмон ҳақи дея қасам ичманглар, чунки осмон Худонинг тахтидир. 35Ер ҳақи дея қасам ичманглар, чунки ер Худонинг пойандозидир. Қуддус ҳақи дея ҳам қасам ичманглар, чунки Қуддус буюк Шоҳнинг шаҳридир. 36Бошингиз ҳақи ҳам қасам ичманглар, чунки ўзларингиз сочингизнинг бир толасини ҳам оқ ёки қора қила олмайсиз. 37Сизларнинг сўзингиз фақат “ҳа” ёки “йўқ” бўлсин. Бундан ортиғи эса ёвуз шайтондандир.

 

Ёмонликни яхшилик билан енгиш ҳақида

 

38Сизлар: “Кўз эвазига кўз, тиш эвазига тиш”, — деб айтилганини ҳам эшитгансизлар. 39Лекин Мен сизларга айтаман: сизга ёмонлик қилган одамга қаршилик кўрсатманг. Агар кимдир ўнг чаккангизга урса, унга чапини ҳам тутинг. 40Ким сиз билан даъволашиб, кўйлагингизни олмоқчи бўлса, унга тўнингизни ҳам бериб юборинг. 41Биров сизни бир чақирим йўл юришга мажбур қилса, у билан бирга икки чақирим юринг. 42Сиздан сўраганга беринг, сиздан қарз олмоқчи бўлгандан юз ўгирманг.

 

Душманларингизни севинглар

 

43“Биродарингни яхши кўр, душманингдан нафратлан”, — деб айтилганини ҳам эшитгансизлар. 44Лекин Мен сизларга айтяпман: душманларингизни яхши кўринглар. Сизларни қувғин қилганлар учун ибодат қилинглар. 45Шунда сиз осмондаги Отангизнинг ўғиллари бўласизлар. Чунки У Ўз қуёшини ёвузлар устида ҳам, яхшилар устида ҳам балқитади, ёмғирини солиҳлар устига ҳам, фосиқлар устига ҳам ёғдиради. 46Агар сизни яхши кўрганларнигина яхши кўрсангиз, сизларга қандай мукофот бўлади? Ахир, солиқчилар ҳам шундай қилишмайдими? 47Агар сиз фақат биродарларингиз билангина саломлашсангиз, бошқалардан нима фарқингиз қолади?! Ахир, бутпарастлар ҳам худди шундай қилишмайдими?!
48Осмондаги Отангиз баркамол бўлгани каби, сизлар ҳам баркамол бўлинглар.”

 

6–БОБ

 

Садақа ҳақида

 

1“Эҳтиёт бўлинглар, савобли ишингизни одамларга кўз–кўз қилманглар. Акс ҳолда осмондаги Отангиздан мукофот ололмайсизлар.
2Бировга садақа берганингиз ҳақида ҳаммага жар солиб юрманглар. Иккиюзламачиларгина одамлардан олқиш олиш учун синагогаларда ва кўча–кўйда шундай қиладилар. Сизларга чинини айтайин: улар ўз мукофотини олиб бўлганлар. 3Сиз эса садақа бераётганингизда, ўнг қўлингиз нима қилаётганини чап қўлингиз билмасин. 4Садақангизни ҳеч кимга билдирмай беринг. Яширинча қилган бу ишингизни кўрган Отангиз сизни тақдирлайди.”

 

Ибодат ҳақида

 

5“Ибодат қилганингизда, иккиюзламачиларга ўхшаманглар. Улар ўзларини ҳаммага кўрсатиш учун синагогаларда ва кўчаларнинг бурчакларида туриб ибодат қилишни яхши кўрадилар. Сизларга чинини айтай: улар ўзларининг мукофотларини олиб бўлганлар. 6Сиз эса ибодат қилаётганингизда ичкари хонага кириб, эшикни беркитиб олинг ва яширин бўлган Отангизга ибодат қилинг. Яширин қилган ишларингизни кўрган Отангиз сизни тақдирлайди. 7Ибодат қилаётганингизда, бутпарастлар каби беҳуда сўзларни ҳадеб такрорлайверманг. Улар: кўп сўзласам, ибодатим ижобат бўлади, деб ўйлайдилар. 8Уларга ўхшаманглар, чунки Отангиз сўрамасингиздан олдин нимага муҳтожлигингизни билади.
9Сизлар эса шундай ибодат қилинглар:

 

Бизнинг осмондаги Отамиз!
Сенинг муқаддас номинг улуғлансин.
10Сенинг Шоҳлигинг келсин.
Осмонда бўлгани каби,
Ерда ҳам Сенинг ироданг бажо бўлсин.
11Бугунги ризқимизни бергин.
12Бизга қарши гуноҳ қилганларни биз кечиргандек,
Сен ҳам гуноҳларимизни кечиргин.
13Бизни васвасага дучор қилмагин,
Аммо ёвуз шайтондан халос қилгин.

 

14Агар сизлар бошқаларнинг гуноҳларини кечирсангизлар, осмондаги Отангиз ҳам сизни кечиради. 15Борди–ю, сизлар бошқаларнинг гуноҳларини кечирмасангизлар, Отангиз ҳам сизни кечирмайди.”

 

Рўза ҳақида

 

16“Рўза тутаётганингизда, иккиюзламачилар каби қовоқ солиб юрманглар. Улар рўза тутаётганларини бошқаларга кўрсатиш учун ювиниб, таранмайдилар. Сизларга чинини айтайин: улар ўзларининг мукофотларини олиб бўлганлар. 17Сизлар рўза тутганларингизда юзларингизни ювиб, сочларингизни тараб юринг, 18токи рўза тутганингизни яширин бўлган Отангиздан бошқа ҳеч ким билмасин. Шунда яширин қилган ишингизни кўрган Отангиз сизни тақдирлайди.”

 

Самовий хазина ҳақида

 

19“Бу дунёда ўзларингиз учун бойлик ғамламанглар. Ахир, бундай бойликни куя ейди, занг босади, ўғри тушиб ўғирлайди. 20Аксинча, ўзларингиз учун осмонда бойлик йиғинглар. Бундай бойликни куя емайди, занг босмайди, ўғри ҳам ўғирлай олмайди. 21Хазинангиз қаерда бўлса, юрагингиз ҳам ўша ерда бўлади.
22Тананинг чироғи — кўз. Агар кўзингиз яхши бўлса, бутун танангиз ёп–ёруғ бўлади. 23Аммо кўзингиз ёмон бўлса, бутун танангиз зулматга тўлади. Агарда ичингиздаги нур зулмат бўлса, зимзиё зулматда қолган экансиз.
24Ҳеч ким икки хўжайинга хизмат қилолмайди. У ё бирини ёмон кўриб, бошқасини яхши кўради, ёки бирига бағишланиб, бошқасини менсимайди. Сизлар ҳам Худога, ҳам бойликка бирдек хизмат қила олмайсизлар.”

 

Тирикчилик ташвишлари ҳақида

 

25“Шунинг учун сизларга айтаман: “Тирикчилигингиздан хавотир олиб, нима еймиз, нима ичамиз, устимизга нима киямиз, деманглар. Ахир, ҳаёт овқатдан, тана эса кийимдан муҳимроқ эмасми?! 26Қушларга қаранглар: улар на экади, на ўради, на омборга дон йиғади. Шунга қарамай, осмондаги Отангиз уларнинг ризқини беради. Сизлар эса улардан анча қадрлисизлар–ку! 27Биронтангиз ташвишланиб, умрингизни бир лаҳзага бўлса ҳам узайтира олармидингиз?! 28Нега кийим учун ташвишланасизлар? Нилуфар гулларнинг қандай ўсишига эътибор қилинг: улар меҳнат қилмайди, ип йигирмайди. 29Аммо сизларга айтаманки, ҳатто шоҳ Сулаймон шуҳрат чўққисида ҳам ўша гулларнинг биридай кийинмаган. 30Бугун бор, эртага эса ўчоққа ташланадиган дала ўтини Худо шундай безаган бўлса, наҳотки сизларни кийинтирмаса, эй имони сустлар?!
31Шундай экан, нима еймиз, нима ичамиз, нима киямиз, деб ташвишланиб юрманглар. 32Бутпарастлар ҳадеб бу нарсаларнинг ташвишида юрадилар. Лекин осмондаги Отангиз буларнинг ҳаммасига муҳтож эканингизни билади–ку! 33Сизлар аввало Худонинг Шоҳлиги ва Унинг иродаси пайида бўлинглар, шунда буларнинг ҳаммаси сизга берилади. 34Хуллас, эртанги кун учун ташвиш тортманглар. Эртанинг ташвиши эртанинг ўзига тегишлидир. Ҳар бир куннинг ғам–ташвиши ўзига етади.”

 

7–БОБ

 

Бошқаларни ҳукм қилманглар

 

1“Бошқаларни ҳукм қилишни бас қилинглар, шунда Худо ҳам сизларни ҳукм қилмайди. 2Сизлар бошқаларни қандай ҳукм қилсангизлар, Худо ҳам сизларни худди шундай ҳукм қилади. Сизлар бошқаларни ҳукм қилганда қандай ўлчовдан фойдалансангизлар, Худо ҳам сизни ҳукм қилганда худди ўшандай ўлчовдан фойдаланади. 3Нега сен биродарингнинг кўзидаги зирапчани кўрасан–у, ўз кўзингдаги ходани сезмайсан? 4Ўз кўзингда хода бўла туриб, қандай қилиб биродарингга: “Кел, кўзингдаги зирапчани олиб ташлайлик”, — деб айтасан? 5Ҳой, иккиюзламачи! Олдин кўзингдаги ходани чиқариб ол, шунда кўзинг тиниқ кўради ва биродарингнинг кўзидан зирапчани чиқара оласан.
6Муқаддас бўлган нарсани итларга берманг, марваридларингизни чўчқалар олдига ташламанг. Акс ҳолда, улар муқаддас нарсаларингизни оёқ ости қилиб, ўзингизни ҳам тилка–пора қиладилар!”

 

Худодан сўранглар

 

7“Сўранг, сизга берилади. Изланг, топасизлар. Тақиллатинг, эшик очилади. 8Чунки сўраган ҳар бир одам олади, излаган топади, тақиллатганга эшик очилади. 9Орангиздан қайси бир ота ўғли нон сўраганда, унга тош беради? 10Ёки балиқ сўраганда, унга илон беради? 11Сизлар гуноҳкор бўла туриб болаларингизга яхши ҳадялар бера олар экансиз, осмондаги Отангиз ҳам Ундан сўраганларга аъло неъматлар беришга қанчалар тайёр!
12Одамлар сизларга нима қилишларини истасангиз, сизлар ҳам уларга ўшани қилинглар. Таврот ва пайғамбарлар таълимотининг мағзи шундадир.”

 

Нажот эшиги тор

 

13“Тор эшикдан киринглар! Чунки ҳалокатга олиб борадиган дарвоза энли, йўли ҳам кенгдир. Бу йўлдан юраётганлар кўп. 14Ҳаётга олиб борадиган эшик эса жуда тор, йўли энсиздир. Бу йўлни топадиганлар оз.”

 

Дарахт ва унинг меваси

 

15“Сохта пайғамбарлардан эҳтиёт бўлинглар! Улар сизнинг олдингизга қўй пўстинида келадилар, лекин ичларидан йиртқич бўрилардир. 16Уларнинг кимлигини қилган ишларидан билиб оласиз. Ахир, тиканзордан узумни, янтоқдан анжирни териб бўлмайди–ку! 17Ҳар бир яхши дарахт яхши мева беради, ёмон дарахт эса ёмон мева беради. 18Яхши дарахт ёмон мева беролмайди, ёмон дарахт ҳам яхши мева беролмайди. 19Яхши мева бермайдиган ҳар бир дарахт эса кесилиб, оловга ташланади. 20Шундай қилиб, сохта пайғамбарларни меваларидан билиб оласизлар.
21Мени “Ё Раббий, ё Раббий!” деб чақирган ҳар ким Осмон Шоҳлигига киравермайди. У ерга фақат осмондаги Отамнинг иродасини бажарган одамларгина киради. 22Қиёмат кунида кўплар Менга шундай дейдилар: “Ё Раббий, ё Раббий, биз Сенинг номинг билан ваъз қилган эдик! Сенинг номинг билан жинларни қувиб чиқаргандик! Сенинг номинг билан кўп мўъжизалар қилган эдик–ку!” 23Мен эса уларга дейман: Мен сизларни асло танимайман! Йўқолинглар, эй бадкирдорлар!”

 

Доно ва аҳмоқ бинокор

 

24“Ким Менинг бу сўзларимни эшитиб, уларга амал қилса, уйини тош устига қурган доно одамга ўхшайди. 25Ёмғир ёғиб, селлар тошиб, шамоллар эсиб, ўша уйни босиб қолибди. Лекин тош устига ўрнатилгани учун уй қуламабди. 26Бироқ ким Менинг бу сўзларимни эшитиб, уларга амал қилмаса, ўз уйини қум устига қурган аҳмоқ одамга ўхшайди. 27Ёмғир ёғиб, селлар тошиб, шамоллар эсиб, ўша уйни босиб қолибди. Уй қулаб, бутунлай вайрон бўлибди!”
28Исо бу гапларини айтиб бўлгандан кейин, оломон Унинг таълимотидан ҳайратга тушди. 29Чунки Исо Таврот тафсирчиларидай эмас, балки ҳокимият эгасидай таълим берар эди.

 

8–БОБ

 

Тери касаллигига чалинган одамни Исо соғайтиради

 

1Исо тоғдан тушганда катта бир оломон Унинг орқасидан эргашди. 2Шу орада тери касаллигига чалинган бир одам Исонинг олдига келди. У тиз чўкиб, деди:
— Ҳазрат, биламан, истасангиз, мени бу касалликдан Сиз поклай оласиз.
3Исо қўлини узатиб, унга теккизди–да:
— Истайман, пок бўл! — деди. Тери касаллигига чалинган одам шу заҳоти дардидан фориғ бўлди. 4Исо унга деди:
— Менга қара! Бу тўғрида бировга оғиз оча кўрма. Бориб, ўзингни руҳонийга кўрсат. Покланганингни ҳаммага исбот қилиш учун Мусо амр қилган қурбонликларни келтир.

 

Римлик юзбошининг имони

 

5Исо Кафарнаҳум шаҳрига кириб келганда, бир Рим юзбошиси Унинг олдига келиб, ёлворди:
6— Ҳазрат, хизматкорим уйда тўшакка михланиб ётибди. У қаттиқ азоб чекяпти.
7— Майли, Мен бориб, хизматкорингизни соғайтираман, — деди Исо. 8Юзбоши шундай деди:
— Ҳазрат! Кулбамга оёқ босишингиз учун номуносибман. Сиз буюрсангиз, бас, хизматкорим соғайиб кетади. 9Мен ўзим буйруққа тобе одамман, аммо менинг ҳам қўлим остида аскарларим бор. Бирига “кет” десам, кетади, бошқасига “кел” десам, келади. Бирон хизматкоримга “шуни қил” десам, қилади.
10Исо юзбошининг бу гапини эшитиб, ҳайратланди. У орқасидан эргашиб келаётганларга деди:
— Сизларга чинини айтайин: Мен Исроилда бундай кучли имонга эга бўлган биронта одамни учратмадим. 11Сизларга шуни айтаман: кўп одамлар шарқу ғарбдан келиб, Иброҳим, Исҳоқ ва Ёқуб билан бирга Осмон Шоҳлигида зиёфатга ўтирадилар. 12Осмон Шоҳлигининг меросхўрлари эса ташқаридаги зулматга қувиб чиқарилади. Улар у ерда қаттиқ пушаймон бўлиб, фиғон чекадилар.
13Кейин Исо юзбошига деди:
— Боринг, сиз ишонганингиздай бўлсин.
Юзбошининг хизматкори ўша заҳоти соғайиб кетди.

 

Исо кўп одамларга шифо беради

 

14Исо Бутруснинг уйига келганда, унинг қайнанаси иситмалаб, тўшакда ётганини кўрди. 15Исо унинг қўлига тегиши билан иситмаси тушди. Аёл туриб, Унга хизмат қилди.
16Кеч кирганда Исонинг олдига жин чалган кўплаб одамларни олиб келишди. У сўз билан жинларни қувиб чиқарди, хаста одамларнинг ҳаммасига шифо берди. 17Шу тариқа Ишаё пайғамбарнинг қуйидаги айтган сўзи бажо бўлди:

 

“Дардларимизни у ўзига олди,
Оғриқларимиздан бизни фориғ қилди.”

 

Исога эргашиш шартлари

 

18Исо атрофида бир талай оломонни кўриб, шогирдларига кўлнинг нариги томонига ўтишни буюрди. 19Шу пайт Таврот тафсирчиси Исонинг олдига келиб деди:
— Устоз, қаерга борсангиз ҳам, мен ортингиздан бораман.
20Исо унга шундай деди:
— Тулкиларнинг уялари бор, қушларнинг инлари бор. Инсон Ўғлининг эса бош қўядиган жойи йўқ.
21Шогирд бўлган бошқа бир одам эса Исога:
— Ҳазрат, ижозат беринг, аввал бориб отамни дафн қилиб келай, — деди. 22Исо эса Унга деди:
— Сен ортимдан юр. Марҳумларни руҳан ўлик бўлганлар дафн қилсинлар.

 

Исо бўронни тинчитади

 

23Исо қайиққа тушди, шогирдлари ҳам Унга эргашиб, қайиққа тушдилар. 24Шу орада кўлда бўрон кўтарилди, тўлқинлар қайиқни сувга тўлдира бошлади. Исо эса ухлаётган эди. 25Шунда шогирдлари Исонинг олдига бориб:
— Ҳазрат, бизни қутқаринг! Ҳалок бўляпмиз! — деб Исони уйғотдилар. 26Исо уларга деди:
— Нега қўрқяпсизлар, эй имони сустлар?
Сўнг туриб, шамолга ва тўлқинларга дўқ урди. Шу ондаёқ чуқур сукунат чўкди. 27Қайиқдагилар ҳайратланиб, бир–бирига:
— Бу ким бўлди экан–а? Ҳатто шамол ва тўлқинлар Унга бўйсунади–я! — дейишди.

 

Исо жин чалган икки одамга шифо беради

 

28Исо кўлнинг нариги қирғоғига, Гадара шаҳрининг яқинига етиб борди. Шунда жинга чалинган икки одам қабрлар орасидан югуриб чиқиб, Исони қаршилашди. Улар шунчалик ваҳший эдиларки, биронта одам у ердан ўта олмасди. 29Улар шундай деб бақиришди:
— Эй Худонинг Ўғли! Бизни тинч қўй! Сен бизга вақтидан олдин азоб бергани бу ерга келдингми?
30Улардан нарироқда катта бир чўчқа подаси озиқланаётган эди. 31Жинлар Исога ёлвориб:
— Агар бизларни қувиб чиқарадиган бўлсанг, унда чўчқа подасига юборгин, — дейишди. 32Исо уларга:
— Боринглар! — дейиши биланоқ, жинлар одамлар ичидан чиқиб, чўчқаларнинг ичига кириб олишди. Шу онда бутун чўчқа подаси тик қияликдан кўлга ёпирилиб, сувда нобуд бўлди. 33Чўчқа боқувчилар эса қочиб шаҳарга бордилар. Жинга чалинганлар билан бўлиб ўтган ҳодисани ҳаммага гапириб бердилар. 34Шунда бутун шаҳар аҳолиси Исонинг олдига борди. Уни кўргач, юртимиздан чиқиб кет, деб ўтиниб сўрадилар.

 

9–БОБ

 

Исо шолни соғайтиради

 

1Исо қайиққа тушиб, кўлнинг нариги томонидаги Кафарнаҳум шаҳрига сузиб борди. У ўша пайтда Кафарнаҳумда яшарди. 2Исо шаҳарга кириши биланоқ бир неча киши Унинг олдига тўшакда ётган бир шол одамни кўтариб келдилар. Исо уларнинг ишончини кўриб, шолга:
— Дадил бўл, ўғлим, гуноҳларинг кечирилди, — деди. 3Шунда Таврот тафсирчиларидан баъзилари ўзларича: “Бу Одам куфрлик қиляпти–ку!” — дейишди. 4Уларнинг бу ўй–фикрларини билган Исо деди:
— Нега сизлар бундай ёмон нарсаларни ўйлайсизлар? 5Қайси бири осонроқ? “Гуноҳларинг кечирилди!” деб айтишми, ёки: “Ўрнингдан туриб юр!” деб айтишми? 6Инсон Ўғлига ер юзида гуноҳларни кечириш ҳокимияти берилган. Ҳозир шуни билиб оласизлар.
Исо шундай деди–ю, шолга: — Ўрнингдан тур! Тўшагингни олиб, уйингга бор! — деб буюрди. 7Шол ўрнидан туриб, уйига кетди. 8Оломон бу воқеани кўриб, қўрқиб кетди. Улар инсон зотига бундай ҳокимият берган Худони улуғладилар.

 

Исо Маттони чақиради

 

9Исо йўлда давом этаркан, солиқ йиғадиган жойда ўтирган Маттони кўриб қолди. Исо унга:
— Ортимдан юр! — деди. Матто ўрнидан туриб, Исога эргашди.
10Бир оздан кейин Исо Маттонинг уйида меҳмон бўлди. Кўп солиқчилар ва гуноҳкорлар келиб, Исо ва Унинг шогирдлари билан бирга дастурхон атрофига ўтирдилар. 11Фарзийлар буни кўриб, Исонинг шогирдларидан:
— Нега Устозингиз солиқчилару гуноҳкорлар билан бирга еб–ичиб ўтирибди? — деб сўрадилар. 12Исо бу гапни эшитиб, уларга шундай жавоб берди:
— Соғлар эмас, хасталар табибга муҳтождир. 13Боринглар–да, Тавротдаги: “Мен қурбонлик эмас, раҳм–шафқат истайман”, деган оятнинг маъносини ўрганиб келинглар. Ахир, Мен солиҳларни эмас, гуноҳкорларни тавбага чақиргани келганман.

 

Рўза тутиш ҳақида савол

 

14Бир куни Яҳёнинг шогирдлари Исонинг олдига келиб, шундай савол бердилар:
— Бизлар ва фарзийлар кўп рўза тутамиз, нега Сизнинг шогирдларингиз рўза тутмайдилар?
15Исо уларга деди:
— Куёв даврада бўлганда тўйдаги меҳмонлар қайғурадими? Бироқ улар куёвдан жудо бўладиган кунлар келади, ана ўшанда рўза тутадилар. 16Ҳеч ким эски кийимга янги матодан ямоқ солмайди. Чунки янги ямоқ эски кийимни баттар йиртиб юборади. 17Шунингдек, янги шаробни ҳам эски мешга қуймайдилар. Чунки меш ёрилиб кетади, шароб ҳам тўкилади, меш ҳам нобуд бўлади. Аксинча, янги шаробни янги мешга қуядилар, шунда униси ҳам, буниси ҳам сақланиб қолади.

 

Тирилган қиз, соғайган аёл

 

18Исо уларга бу сўзларни айтиб турганда, бир синагога оқсоқоли келиб қолди. У Исонинг олдида тиз чўкиб, шундай деб ёлворди:
— Қизим ҳозиргина вафот этди. Юринг, қизимга қўлингизни теккизинг, у тирилиб кетади.
19Исо ўрнидан туриб, шогирдлари билан ўша одамнинг орқасидан борди. 20Шу пайт ўн икки йилдан бери қон кетишидан азоб чекаётган бир аёл Исонинг орқасидан келиб, Унинг кийими этагига қўл теккизди. 21У ўзича: “Агар кийимига бир тегиб олсам, соғайиб кетаман”, — деб ўйлаган эди.
22Исо орқасига ўгирилди. Аёлни кўриб, деди:
— Дадил бўл, қизим, ишончинг сени соғайтирди.
Аёл шу заҳоти дардидан халос бўлди.
23Исо синагога оқсоқолининг уйига етиб борганда, най чалувчиларни ва дод–фарёд қилаётган оломонни кўрди. 24Исо:
— Ҳаммаларингиз чиқинглар! — деб буюрди. — Қизча ўлмаган, у ухлаб ётибди.
Одамлар Исонинг устидан кулишди. 25Оломон ташқарига чиқарилгандан сўнг Исо ичкарига кириб, қизчанинг қўлидан ушлади. Қизча ўрнидан туриб кетди.
26Бу хабар бутун атрофга ёйилди.

 

Исо иккита кўр одамга шифо беради

 

27Исо у ердан жўнаб кетаётганда, икки кўр Унинг орқасидан эргашганча дод солиб:
— Эй Довуд Ўғли Исо, бизларга раҳм қилинг! — деб фарёд қилишарди. 28Исо уйга кирганда, кўрлар Унинг ёнига келишди. Исо улардан сўради:
— Сизларга шифо бера олишимга ишонасизларми?
— Ҳа, Ҳазрат! — деб жавоб беришди улар. 29Шунда Исо уларнинг кўзларига қўлини теккизиб:
— Сизларнинг ишончингизга яраша бўлсин, — деди. 30Уларнинг кўзлари очилиб кетди. Исо уларга:
— Буни ҳеч ким билмасин! — деб қатъий огоҳлантирди. 31Аммо улар ўша ердан чиқибоқ, бутун атрофга Исо ҳақида овоза қилдилар.

 

Исо соқов одамга шифо беради

 

32Улар кетгандан кейин, Исонинг олдига жин чалган бир соқовни олиб келишди. 33Исо жинни қувиб чиқаргандан кейин, соқов тилга кирди, халқ эса ҳайратда қолиб:
— Исроилда бундай ҳодиса ҳеч қачон бўлмаган, — деди. 34Аммо фарзийлар шундай дердилар:
— У инс–жинслар ҳукмдорининг кучи билан жинларни қувиб чиқаряпти.

 

Ҳосил мўл, ишчилар оз

 

35Исо ҳамма шаҳару қишлоқларга бориб, синагогаларда таълим берарди, Худонинг Шоҳлиги тўғрисидаги Хушхабарни эълон қилиб, одамларнинг турли хасталигу дардларига шифо берарди. 36Исо оломонни кўриб, уларга ачиниб кетди, чунки улар чўпонсиз қўйлардай довдираган ва ҳолдан тойган эдилар.
37Шунда Исо шогирдларига деди:
— Ҳосил мўл, аммо ишчилар оз. 38Шунинг учун ҳосил Эгасидан: “Ҳосилингни йиғиб олишга яна ишчилар юбор”, деб сўранглар.

 

10–БОБ

 

Исо ўн икки ҳаворийни хизматга юборади

 

1Исо Ўзининг ўн икки ҳаворийсини ёнига чақириб, уларга ёвуз руҳларни қувиб чиқариш ва ҳар қандай дарду хасталикларни соғайтириш қудратини берди. 2Бу ўн икки ҳаворийнинг исмлари қуйидагичадир: биринчиси Бутрус деб аталган Шимўн, унинг укаси Идрис, Забадийнинг ўғиллари Ёқуб ва Юҳанно, 3Филип, Бартоломей, Тўма, солиқчи Матто, Алфей ўғли Ёқуб, Таддей, 4ватанпарвар Шимўн ва Исога хоинлик қилган Яҳудо Ишқариёт.
5Исо ўн икки ҳаворийни жўнатаётиб, уларга қуйидагича кўрсатмалар берди: “Ғайрияҳудийлар яшайдиган жойларга оёқ босманглар, Самарияликларнинг шаҳарларига кирманглар. 6Аксинча, адашган қўйларга ўхшаган Исроил халқи олдига боринглар. 7Борганларингизда: “Осмон Шоҳлиги яқинлашди”, деб эълон қилинглар. 8Хасталарни соғайтиринглар, ўликларни тирилтиринглар, тери касаллигига чалинганларни пок қилинглар, жинларни қувиб чиқаринглар. Текин олдингизлар, текин беринглар. 9Белбоғларингизга олтин, кумуш, ҳатто мис чақа ҳам қистириб олманглар. 10Йўлга тўрва ҳам, қўшимча кийим ҳам, чориқ ҳам, ҳасса ҳам олманглар. Чунки меҳнаткаш ўзининг нон–насибасига муносибдир.
11Қайси шаҳар ёки қишлоққа кирсангиз, у ерда муносиб одамни топиб, кетгунингизча ўша одамнинг уйида туринглар. 12Уйга кирганингизда: “Хонадонингизда тинчлик–омонлик бўлсин”, деб айтинглар. 13Агар у муносиб хонадон бўлса, сиз тилаган тинчлик ўша хонадонда қолади. Агарда муносиб бўлмаса, тилаган тинчлигингиз ўзингизга қайтиб келади. 14Агар ким сизни қабул қилмаса ва сўзларингизга қулоқ солмаса, ўша уйдан ёки шаҳардан чиқиб кетаётганингизда оёқларингиздаги чангни қоқиб кетинглар. 15Сизга чинини айтаман: қиёмат кунида ўша шаҳарнинг ҳоли Садўм ва Ғамўра шаҳарларининг ҳолидан ҳам баттар бўлади.”

 

Келажакдаги машаққатлар

 

16“Мен сизларни бўрилар орасига қўйлардай юборяпман. Сизлар илондай зийрак, каптардай оқ кўнгил бўлинглар. 17Инсонлардан эҳтиёт бўлинглар. Чунки улар сизларни маҳкамаларга топшириб, синагогаларда калтаклайдилар. 18Мен туфайли сизларни ҳокимлар ва шоҳлар ҳузурига олиб борадилар, сизлар эса уларга ва ғайрияҳудийларга Мен ҳақимдаги Хушхабарни айтасизлар. 19Сизларни маҳкамага олиб боришганда: “Қандай гапирамиз, нима айтамиз”, деб хавотир олманглар. Нимани гапиришларингиз ўша вақтда сизларга билдирилади. 20Ўшанда сизлар эмас, балки Отангизнинг Руҳи сизлар орқали гапиради.
21Ака укасини, ота боласини ўлимга топширади. Болалар ўз ота–оналарига қарши чиқиб, уларни ўлдиртирадилар. 22Менинг номим туфайли ҳамма сизлардан нафратланади. Лекин охиригача бардош берган нажот топади. 23Агар сизларни бир шаҳарда қувғин қилсалар, бошқасига қочиб боринглар. Сизларга чинини айтайин: сизлар Исроилнинг шаҳарларини айланиб чиқишга улгурмасингиздан, Инсон Ўғли қайтиб келади.
24Шогирд устозидан устун эмас, қул ҳам ўзининг хўжайинидан устун эмас. 25Шогирд устозидай, қул хўжайинидай бўлса кифоя. Агар уй эгасини Баалзабул, яъни инс–жинслар ҳукмдори, деб атаган бўлишса, уй аҳлини ундан баттар ном билан аташади!”

 

Қўрқиш ва қўрқмаслик ҳақида

 

26“Шундай бўлса–да, одамлардан қўрқманглар! Ахир, ҳар қандай яширин нарса маълум бўлади, ҳар қандай сир очилади. 27Сизга қоронғида гапираётганларимни ёруғда айтинглар. Қулоғингизга шивирлаб айтганларимни уйларнинг томи устидан бақириб, эълон қилинглар. 28Танани ўлдириб, жонни ўлдира олмайдиганлардан қўрқманглар. Худодан қўрқинглар! Чунки У жонни ҳам, танани ҳам дўзахда ҳалок этишга қодир. 29Иккита чумчуқ бир тангага сотилади, шундай эмасми? Бироқ буларнинг биронтаси ҳам Отангизнинг хоҳишисиз ерга тушмайди. 30Сизларнинг эса ҳатто бошингиздаги ҳар бир тола сочингиз саналган. 31Шунинг учун қўрқманглар, сизлар кўплаб чумчуқлардан қадрлироқсизлар.”

 

Исога лойиқ бўлиш ҳақида

 

32“Ким Мени инсонлар олдида тан олса, Мен ҳам осмондаги Отамнинг олдида уни тан оламан. 33Аммо ким инсонлар олдида Мени рад этса, Мен ҳам осмондаги Отамнинг олдида уни рад этаман.
34Мени ер юзига тинчлик олиб келган, деб ўйламанглар. Мен тинчлик эмас, қилич олиб келганман. 35Ўғилни отасидан, қизни онасидан, келинни қайнанасидан ажратиш учун келганман. 36Инсоннинг душманлари ўз уйидагилар бўлади. 37Кимки отасини ёки онасини Мендан ортиқ яхши кўрса, Менга лойиқ эмас. Кимки ўғлини ёки қизини Мендан ортиқ яхши кўрса, Менга лойиқ эмас. 38Кимки ўз хочини олиб, ортимдан юрмаса, Менга лойиқ эмас. 39Ўз жонини аямоқчи бўлган уни йўқотади. Мен учун жонини берган эса, уни асраб қолади.
40Сизни қабул қилган одам Мени қабул қилган бўлади. Мени қабул қилган эса Мени Юборганни қабул қилган бўлади. 41Кимки пайғамбарни пайғамбар бўлгани учун қабул қилса, пайғамбарга муносиб мукофотни олади. Кимки солиҳ одамни солиҳ бўлгани учун қабул қилса, солиҳга муносиб мукофотни олади. 42Агар сиз шогирдларимнинг энг кичигига у Менинг шогирдим бўлгани учун бир пиёла совуқ сув берсангиз, албатта мукофотингизни оласиз, деб сизга чинини айтаман.”

 

11–БОБ

 

Исо Масиҳ ва Яҳё чўмдирувчи

 

1Исо ўн икки шогирдига кўрсатмаларни бериб бўлгандан кейин, яқин атрофдаги шаҳарларда таълим бериш ва ваъз айтиш учун кетди. 2Яҳё бу пайтда зиндонда эди, у Исонинг қилаётган ишларини эшитиб, шогирдларини Исонинг олдига 3шундай савол билан юборди: “Келадиган Зот Сизмисиз, ёки биз бошқасини кутайликми?”
4Исо Яҳёнинг шогирдларига шундай жавоб берди:
— Боринглар, кўриб эшитаётганларингизни Яҳёга айтинглар: 5кўрлар кўрмоқда, чўлоқлар юрмоқда, тери касаллигига чалинганлар тузалмоқда, карлар эшитмоқда, ўликлар тирилмоқда, йўқсиллар Хушхабарни эшитмоқда. 6Мендан юз ўгирмаганлар нақадар бахтлидир!”
7Яҳёнинг шогирдлари кетаётганларида, Исо оломонга Яҳё ҳақида гапирди: “Саҳрога нимани кўргани бордингизлар? Шамолда ҳилпираб турган қамишними? 8Хўш, нимани кўргани бордингизлар? Башанг кийинган одамними? Башанг кийинганлар шоҳ саройида бўлади–ку! 9Ундай бўлса, нимани кўргани бордингизлар? Пайғамбарними? Ҳа, сизларга шуни айтай: сизлар пайғамбардан ҳам улуғини кўрдингизлар! 10У ҳақда шундай ёзилган:

 

“Мана, Сендан олдин Мен Ўз элчимни юборяпман,
У Сен учун йўлни ҳозирлайди.”

 

11Сизларга чинини айтай: бутун инсон зоти орасида Яҳё чўмдирувчидан улуғи йўқ. Аммо Осмон Шоҳлигида энг кичик ҳисобланган одам ҳам ундан улуғроқдир. 12Яҳё чўмдирувчи давридан шу кунгача одамлар Осмон Шоҳлигига шафқатсиз ҳужум қилмоқдалар. Зўравонлар Осмон Шоҳлигини қўлга киритишга ҳаракат қилмоқдалар. 13Яҳё чўмдирувчидан олдин бўлган ҳамма пайғамбарларнинг битикларида ва Таврот китобида Осмон Шоҳлиги ҳақида башорат қилинган. 14Агар бу башоратларга ишонишни истасангизлар, Яҳё — келиши башорат қилинган Илёсдир. 15Кимнинг эшитар қулоғи бўлса, эшитсин!
16Бу наслни кимга қиёсласам бўлади? Улар болаларга ўхшайдилар, майдонда ўтириб олиб, шундай дея бир–бирларига бақирадилар:

 

17“Сизлар учун най чалдик, аммо рақсга тушмадингиз,
Биз оҳ–воҳ қилдик, аммо сизлар қайғурмадингиз.”

 

18Яҳё келганда, у на еди, на ичди, шунинг учун ҳамма: “Уни жин урибди”, дейдилар. 19Инсон Ўғли келганда эса ҳам еди, ҳам ичди. Аммо Уни: “Ебтўймас, шаробхўр, солиқчилар ва гуноҳкорларнинг дўсти”, дейдилар. Бироқ донолик тўғри эканлиги ўз натижасидан аён.”

 

Гуноҳкор шаҳарларнинг ҳолига вой

 

20Исо баъзи шаҳарларда кўп мўъжизалар кўрсатганди, аммо халқ ўз гуноҳлари учун тавба қилмади. Исо ўша шаҳарлар аҳолиларига таъна қилди: 21“Сенинг ҳолингга вой, эй Ҳоразин! Сенинг ҳолингга вой, эй Байтсайда! Агар сизларда қилинган мўъжизалар Тир билан Сидон шаҳарларида қилинганда эди, улар аллақачон қанорга ўраниб, бошларига кул сочиб, тавба қилган бўлардилар. 22Бироқ сизларга айтайин: қиёмат кунида сизнинг ҳолингиз Тир ва Сидоннинг ҳолидан баттар бўлади. 23Эй Кафарнаҳум! Худо сени кўкларга кўтаради деб ўйлайсанми?! Йўқ, У сени тубсиз чуқурликка улоқтиради! Агар сенда юз берган мўъжизалар Садўмда бўлганда эди, у шаҳар шу кунгача сақланиб қолган бўлар эди. 24Бироқ сенга айтайин: қиёмат кунида сенинг ҳолинг Садўм шаҳрининг ҳолидан баттар бўлади.”

 

Ҳориб–толганларга хушхабар

 

25Ўша вақтда Исо яна шундай деди: “Эй Ота, еру осмоннинг Эгаси! Сен бу ишларни донолару идроклилардан яшириб, гўдакларга маълум этганинг учун Сенга шукрлар айтаман. 26Ҳа Ота, бу Сенинг эзгу хоҳишинг эди.
27Отам ҳамма нарсани Менинг ихтиёримга топширган. Ўғилни Отадан бошқа ҳеч ким билмайди. Отани ҳам Ўғилдан бошқа ва Ўғил аён қилишни истаган одамдан бошқа ҳеч ким билмайди.
28Эй ҳолдан тойганлар, оғир юк остида қолганлар, ҳаммаларингиз Менинг олдимга келинглар! Мен сизларга ором бераман. 29Менинг бўйинтуруғимни тақиб олинглар, Мендан ўрганинглар. Чунки Мен юмшоқ кўнгил ва камтаринман. Шунда сизларнинг жонларингиз ором топади. 30Ахир, Менинг бўйинтуруғим қулай, юким енгилдир.”

 

12–БОБ

 

Шаббат кунига риоя қилиш ҳақида

 

1Орадан кўп ўтмай Исо Шаббат куни буғдойзордан ўтиб бораётган эди. Оч қолган шогирдлари бошоқлардан узиб, донларини еярдилар. 2Фарзийлар буни кўриб, Исога:
— Қара, шогирдларинг Шаббат куни қонунга хилоф ишни қиляптилар! — дейишди.
3Исо уларга деди:
— Довуд ҳамроҳлари билан оч қолганда нималар қилганини наҳотки сизлар ҳеч ўқимаган бўлсангизлар?! 4У Худонинг уйига кириб, муқаддас нонларни еган. Қонунга мувофиқ эса бундай нонларни фақат руҳонийлар ейишга ҳақли эдилар. Довудга ва унинг ҳамроҳларига бундай нонларни ейиш тақиқланган эди! 5Ёки Шаббат кунида Маъбаддаги руҳонийлар Шаббат қонунини бузсалар ҳам, айбдор бўлмасликларини Тавротда ўқимаганмисизлар? 6Сизларга шуни айтай: бу ерда Маъбаддан ҳам улуғ бир Зот турибди. 7Агар сизлар: “Мен қурбонлик эмас, раҳм–шафқатни истайман”, деган сўзларнинг маъносини тушунганингизда эди, айбсиз одамларни ҳукм қилмаган бўлар эдингизлар. 8Зотан Инсон Ўғли Шаббат кунининг ҳам Ҳокимидир.
9Исо бу ердан кетиб, синагогага борди. 10У ерда қўли шол бир одам бор эди. Исони айбламоқчи бўлган баъзи одамлар Унга шундай савол бердилар:
— Қонунга кўра Шаббат куни хасталарга шифо бериш мумкинми?
11Исо уларга шундай жавоб берди:
— Агар бир дона қўйингиз бўлсаю, ўша қўйингиз Шаббат куни чуқурга тушиб кетса, уни чиқариб олмасмидингиз?! 12Одам эса қўйдан анча қадрлироқ–ку! Шунга кўра, Шаббат куни яхшилик қилиш қонунга мувофиқдир.
13Исо қўли шол одамга:
— Қўлингни узат! — деди. У қўлини узатиши биланоқ, қўли нариги қўлидай соппа–соғ бўлиб қолди.
14Фарзийлар эса ташқарига чиқиб, Исони ҳалок қилиш учун тил бириктиришди.

 

Улуғ Халоскор Исо

 

Исо фарзийларнинг бу ниятини билиб, у ердан кетди. 15Бир талай оломон Исога эргашди. У хасталарнинг ҳаммасига шифо бериб, 16“Менинг кимлигимни айтманглар!” деб уларга буюрарди. 17Шу тариқа Ишаё пайғамбарнинг айтган қуйидаги сўзлари бажо бўлди:

 

18Мана Менинг қулим,
Ўзим уни танлаб олганман.
У кўнглимни мамнун этган суюклигимдир.
Мен унга Ўз Руҳимни бераман,
У адолатни элатларга эълон қилади.
19Жанжаллашмайди, бақирмайди,
Кўчаларда ҳеч ким унинг овозини эшитмайди.
20У эзилган қамишни синдирмайди,
Тутаётган пиликни ўчирмайди,
Қатъият билан адолат ўрнатади.
21Элатлар Унинг исмига умид боғлайди.”

 

Исо ва шайтон

 

22Шундан сўнг Исонинг олдига жин чалган бир одамни олиб келишди. У ҳам кўр, ҳам соқов эди. Исо унга шифо бергач, у гапирадиган ва кўрадиган бўлди. 23Бутун халқ ҳайратда қолиб: “Бу Довуднинг Ўғли эмасмикан?!” — дерди. 24Бу воқеани эшитган фарзийлар эса шундай дедилар: “У инс–жинслар ҳукмдори Баалзабулнинг кучи билан жинларни қувиб чиқаряпти.”
25Исо уларнинг нима ҳақида ўйлаётганини билиб турарди. У шундай деди: “Ўз ичидан бўлиниб кетган ҳар бир шоҳлик ҳувиллаб қолади, ўз ичидан бўлинган шаҳар ҳам, хонадон ҳам барбод бўлади. 26Агар шайтон шайтонни қувиб чиқарса, унинг шоҳлиги ўзаро бўлинган бўлади. Бундай шоҳлик қандай тура олади?! 27Агар Мен жинларни Баалзабулнинг кучи билан қувиб чиқараётган бўлсам, у ҳолда ўз шерикларингиз кимнинг кучи билан жинларни қувиб чиқаришяпти? Шу сабабдан ҳам улар сизларни ҳукм қилади. 28Агар Мен жинларни Худонинг Руҳи билан қуваётган бўлсам, демак, Унинг Шоҳлиги сизларга ҳам келган.
29Ким кучли одамнинг уйига бостириб кириб, унинг мол–мулкини талон–тарож қила олади? Аввал у уйнинг эгасини боғлаб қўйиши керак, кейингина уйини талон–тарож қила олади. 30Ким Мен томонда бўлмаса, Менга қаршидир. Ким Мен билан бирга йиғмаса, сочади.
31Шунинг учун сизларга айтаман: инсонларнинг ҳар қандай гуноҳи ва куфрлиги кечирилади. Лекин Муқаддас Руҳга куфрлик қилганлар кечирилмайди. 32Ким Инсон Ўғлига қарши сўз айтса, кечирилади. Лекин ким Муқаддас Руҳга қарши сўз айтса, икки дунёда ҳам кечирилмайди.
33Яхши дарахт яхши мева беради, ёмон дарахт эса ёмон мева беради. Ҳар бир дарахтнинг қандайлигини мевасидан билса бўлади. 34Вой илонлар зоти! Сизлар ёвуз бўла туриб, яхши нарса гапира олармидингиз?! Ахир, одамнинг дили нимага тўлиб–тошса, ўша тилига чиқади! 35Яхши одам юрагининг эзгулик хазинасидан яхшилик чиқаради, ёмон одам юрагининг ёмонлик хазинасидан ёмонлик чиқаради. 36Яна шуни айтиб қўяй: сизлар айтадиган ҳар бир бемаъни сўзингиз учун қиёмат кунида ҳисоб берасизлар. 37Сизлар ўз сўзларингиз асосида ё оқланасизлар, ёки айбланасизлар.”

 

Юнус пайғамбарнинг аломати

 

38Шунда Таврот тафсирчилари ва фарзийлардан баъзилари Исога: “Устоз, бизга бир аломат кўрсатишингизни хоҳлар эдик”, — дедилар.
39Исо уларга жавобан деди: “Бу қабиҳ ва бевафо насл аломат сўраяпти, аммо уларга Юнус пайғамбарнинг аломатидан бошқа аломат берилмайди. 40Юнус уч кечаю кундуз денгиз маҳлуқининг қорнида бўлганидай, Инсон Ўғли ҳам уч кечаю кундуз ер бағрида бўлади. 41Найнаво аҳолиси қиёмат кунида ўрнидан туриб, бу наслни маҳкум этади. Чунки улар Юнуснинг ваъзини эшитганларида, тавба қилган эдилар. Бу ерда эса Юнусдан ҳам буюкроқ бир Зот турибди! 42Жануб маликаси қиёмат кунида ўрнидан туриб, бу наслнинг одамларини маҳкум этади. Чунки Сулаймоннинг доно таълимотини тинглагани малика дунёнинг у четидан келган эди. Бу ерда эса Сулаймондан ҳам буюкроқ бир Зот турибди!
43Ёвуз руҳ инсондан чиққандан кейин, ҳузур–ҳаловат излаб, сувсиз ерларни кезади, лекин топмайди. 44Сўнг: “Чиққан уйимга қайтиб бораман”, дейди. Уйига келганда, уйни кимсасиз, супурилган ва йиғиштирилган ҳолда кўради. 45Шунда бориб, ўзидан ҳам ёвузроқ бошқа еттита руҳни эргаштириб келади ва улар билан уйга кириб, жойлашиб олади. Охир–оқибат ўша одамнинг аҳволи олдингидан ҳам баттар бўлади. Бу ёвуз насл ҳам худди ўша кўйга тушади.”

 

Исонинг онаси билан укалари

 

46Исо оломонга гапираётганда, онаси билан укалари Уни ташқарида кутиб турган эдилар. Улар Исо билан гаплашмоқчи эдилар. 47Кимдир Исога деди:
— Онангиз билан укаларингиз ташқарида туришибди, улар Сиз билан гаплашмоқчи.
48Исо эса бу гапларни айтган одамга шундай жавоб берди:
— Менинг онам ким? Укаларим ким?
49Сўнг қўли билан шогирдларини кўрсатиб, деди:
— Мана, Менинг онам ва ака–укаларим! 50Осмондаги Отамнинг иродасини бажо келтирганлар Менинг ака–укам, опа–синглим ва онам бўлади.

 

13–БОБ

 

Уруғ сепувчи ҳақида масал

 

1Ўша куни Исо уйдан чиқиб, кўл бўйига бориб ўтирди. 2Унинг атрофида шу қадар кўп оломон тўпландики, У қайиққа тушиб, ўтиришга мажбур бўлди. Оломон эса кўл қирғоғида турарди. 3Исо масал орқали халққа кўп нарсаларни ўргатди:
“Қулоқ солинглар! Бир деҳқон уруғ сепгани чиқибди. 4У уруғ сепаётганда баъзи уруғлар сўқмоқ йўл устига тушибди. Қушлар учиб келиб, уруғларни чўқиб кетибди. 5Баъзи уруғлар тупроғи кам тошлоққа тушибди. Тупроқ чуқур бўлмагани учун, уруғлар тез кўкариб чиқибди. 6Бироқ қуёш чиққач, қовжираб, илдизи бўлмагани учун сўлиб қолибди. 7Бошқа уруғлар тиканлар орасига тушибди. Тиканлар ўсиб, уруғларни бўғиб қўйибди. 8Яна бошқа уруғлар эса яхши тупроққа тушибди. Баъзилари юз, баъзилари олтмиш, баъзилари эса ўттиз баробар кўп ҳосил берибди. 9Кимнинг эшитар қулоғи бўлса, эшитсин!”

 

Масалларнинг мақсади

 

10Шундан кейин шогирдлар келиб, Исодан сўрадилар:
— Нега одамларга масаллар билан гапиряпсиз?
11У шундай жавоб берди:
— Осмон Шоҳлигининг сирларини билиш уларга эмас, сизларга берилган. 12Зеро, кимда бор бўлса, унга яна берилади ва унда мўл–кўлчилик бўлади. Аммо кимда йўқ бўлса, бори ҳам тортиб олинади. 13Одамларга масаллар билан гапираётганимнинг сабаби шуки, улар қараб туриб кўрмайдилар, қулоқ солиб туриб, эшитмайдилар ва англамайдилар. 14Ишаёнинг башорати уларда бажо бўлган:

 

“Сизлар эътибор бериб тинглайсиз,
Лекин ҳеч қачон тушунмайсиз,
Яхшилаб қараб турасиз,
Аммо ҳеч қачон англамайсиз.
15Зеро, бу халқнинг ақли ўтмас бўлди,
Қулоқлари оғирлашди,
Улар кўзларини юмиб олишди.
Токи кўзлари билан кўрмасинлар,
Қулоқлари билан эшитмасинлар,
Ақллари билан англамасинлар,
Тағин Менга қайтиб, шифо топмасинлар.”

 

16Сизлар эса ниҳоятда бахтлисизлар! Ахир, сизларнинг кўзларингиз кўради, қулоқларингиз эшитади. 17Сизларга чинини айтай: қанчадан–қанча пайғамбарлар, қанчадан–қанча солиҳ одамлар сиз кўрганларни кўришни истаганлар, аммо кўрмаганлар. Сизлар эшитганларни эшитишни улар истаганлар, аммо эшитмаганлар.

 

Уруғ сепувчи ҳақидаги масалнинг маъноси

 

18“Уруғ сепувчи ҳақидаги масалнинг маъносини англаб олинглар. 19Осмон Шоҳлиги тўғрисидаги каломни эшитган, аммо тушуниб олмаган одамга ёвуз шайтон келиб, унинг юрагига экилган каломни ўғирлаб кетади. Сўқмоқ йўл устига тушган уруғлар ана шуларга ишорадир. 20Тошлоқ ерга сепилган уруғлар эса шундай одамларни билдиради: улар каломни эшитганда, уни дарров севинч билан қабул қиладилар. 21Лекин уларнинг илдизи бўлмагани учун узоқ вақтга чидамайдилар. Калом туфайли қийинчилик ёки қувғинга дучор бўлишса, дарров чекинадилар. 22Тиканлар орасига сепилган уруғлар шундай одамларни билдирадики, улар Худонинг каломини эшитадилар, лекин дунёнинг ташвишлари ва бойликка ўчлик каломни бўғиб қўяди, калом эса самарасиз қолади. 23Яхши тупроққа сепилган уруғлар эса шундай одамларни билдиради: улар каломни эшитиб, унинг маъносини тушуниб оладилар. Уларнинг баъзилари юз баробар, баъзилари етмиш баробар ва баъзилари ўттиз баробар мўл ҳосил берадилар.”

 

Бегона ўт ҳақида масал

 

24Исо уларга бошқа бир масал айтиб берди: “Осмон Шоҳлигини ўз даласига яхши уруғ сепган бир одамнинг вазиятига ўхшатса бўлади. 25Ҳамма ухлаб ётганда, душман келиб, буғдойзорга бегона ўт уруғини сепиб кетибди. 26Буғдой ўсиб, бошоқлай бошлаганда, бегона ўтлар ҳам ўсиб чиқибди. 27Хизматкорлар келиб, хўжайинга айтибдилар:
— Хўжайин, далангизга яхши уруғ эккан эдингиз–ку! Манави бегона ўтлар қаёқдан пайдо бўлди экан?
28— Бу — душманнинг иши, — деб жавоб берибди хўжайин. Хизматкорлар хўжайинга:
— Истасангиз, биз бориб ўша ўтларни юлиб ташлаймиз.
29— Йўқ, — дебди у, — сизлар бегона ўтларни юлаётганларингизда, буғдойни ҳам қўшиб юлиб олишингиз мумкин. 30Майли, ўрим–йиғим пайтигача буғдой билан бирга бегона ўтлар ҳам ўсаверсин. Пайти келганда ўроқчиларга: “Аввал бегона ўтларни йиғиштириб, боғланглар–да, ёқиб юборинглар, кейин буғдойни йиғиштириб, омборхонамга жойланглар”, дейман.

 

Хантал уруғи ҳақидаги масал

 

31Исо уларга яна бошқа бир масални айтиб берди: “Осмон Шоҳлиги бир одам ўз боғига сепган хантал уруғига ўхшайди. 32Хантал уруғларнинг энг майдаси бўлса–да, ўсиб чиққанда, ҳамма кўкатлардан баланд бўлади. У шундай дарахт бўладики, қушлар унинг шохларига уя қуради.”

 

Хамиртуруш бурдаси

 

33Исо уларга бошқа бир масални ҳам айтиб берди: “Худонинг Шоҳлиги хамиртурушга ўхшайди. Аёл бир бўлак хамиртурушни уч тоғора унга қорса ҳам, ҳамма хамир ошади.”
34Исо буларнинг ҳаммасини оломонга масаллар билан гапирди. Масалсиз уларга ҳеч нарса тўғрисида гапирмасди. 35Шундай қилиб, пайғамбарнинг қуйидаги сўзлари бажо бўлди:

 

“Оғзимни масалга очаман,
Дунё яратилгандан бери сир сақланганларни
Сизга эълон қиламан.”

 

Бегона ўт ҳақидаги масалнинг маъноси

 

36Шундан кейин Исо оломон олдидан кетиб, уйга кирди. Шогирдлари Исонинг олдига келиб:
— Бегона ўтлар ҳақидаги масални бизга тушунтириб беринг, — дедилар. 37Исо шундай жавоб берди:
— Яхши уруғ сепувчи Инсон Ўғлидир. 38Дала оламдир, яхши уруғлар — Осмон Шоҳлигининг одамлари, бегона ўтлар эса ёвуз шайтоннинг одамларидир. 39Бегона ўтларни сепган душман — иблис, ўрим–йиғим — охирзамон, ўроқчилар эса фаришталардир.
40Бегона ўтларни йиғиштириб, оловда ёқишгандай, охирзамонда ҳам худди шундай воқеа юз беради. 41Инсон Ўғли Ўз фаришталарини юборади. Фаришталар Унинг Шоҳлигидан гуноҳга ундаган ҳаммани ва барча бадкирдорларни йиғиб оладилар. 42Уларни ловуллаб турган ўчоққа ташлайдилар. Бадкирдорлар у ерда қаттиқ пушаймон бўлиб, фиғон чекадилар. 43Шунда солиҳлар ўз Оталарининг Шоҳлигида қуёш каби порлайдилар. Кимнинг эшитар қулоғи бўлса, эшитсин!

 

Яширилган хазина ҳақидаги масал

 

44“Осмон Шоҳлиги далада яширилган хазинага ўхшайди. Бир одам уни топиб олибди. Уни яна яшириб, хурсанд бўлганидан бор–йўғини сотиб, у далани харид қилибди.”

 

Қимматбаҳо марварид ҳақида масал

 

45“Осмон Шоҳлиги нодир марварид излаётган бир савдогарга ўхшайди. 46Савдогар қимматбаҳо марваридни топганда, бор–йўғини сотиб, марваридни харид қилибди.”

 

Тўр ҳақида масал

 

47“Осмон Шоҳлиги балиқчилар денгизга ташлаган тўрга ўхшайди. Тўрга турли хил балиқлар тутилибди. 48Тўр тўлгач, балиқчилар уни қирғоққа тортиб чиқаришибди ва ўтириб, яхши балиқларни саватларга солишибди, ёмонларини эса ташлаб юборишибди. 49Охирзамонда ҳам худди шундай бўлади: фаришталар келиб, фосиқларни солиҳлар орасидан ажратиб олиб, 50ловуллаган ўчоққа ташлайдилар. Ўчоққа тушганлар қаттиқ пушаймон бўлиб, фиғон чекадилар.”
51Исо шогирдларидан сўради:
— Буларнинг ҳаммасини тушундингизларми?
— Тушундик, — деб жавоб берди улар. 52Исо уларга деди:
— Шундай экан, Осмон Шоҳлигига шогирд тушган ҳар бир Таврот тафсирчиси омборидан ҳам янги, ҳам эски нарсаларни олиб чиқаётган уй эгасига ўхшайди.

 

Исо Ўз юртида рад этилади

 

53Исо бу масалларни айтиб бўлгач, у ердан кетди. 54У она шаҳрига келиб, синагогада одамларга таълим берди. Одамлар эса ҳайратга тушиб дедилар:
— Бу Одам шунча доноликни ва мўъжиза кўрсатиш қудратини қаердан олган экан–а? 55Бу ўша дурадгорнинг ўғли эмасми?! Онасининг исми Марям, укалари Ёқуб, Юсуф, Шимўн ва Яҳудо–ку! 56Унинг сингиллари ҳам орамизда яшайди! Бундай буюк ишларни У қандай қилар экан–а?
57Одамлар Исодан қаттиқ хафа бўлдилар. Исо эса уларга деди:
— Пайғамбар она шаҳридан ва ўз уйидан бошқа ҳамма ерда иззатланади.
58Одамларнинг ишончсизлиги туфайли, Исо у ерда ҳеч қандай мўъжиза кўрсатмади.

 

14–БОБ

 

Яҳё чўмдирувчининг ўлими

 

1Шу орада вилоят ҳукмдори Ҳирод Исо тўғрисидаги хабарларни эшитиб, 2амалдорларига деди:
— Бу Яҳё чўмдирувчи эканлиги аниқ! У тирилиб келган, шунинг учун мўъжизалар кўрсатиш қудратига эга.
3Унинг бу гапни айтишига сабаб шу эди: бундан анча вақт олдин Ҳирод Яҳёни ҳибсга олганди. У ўз укаси Филипнинг хотини Ҳиродия дастидан Яҳёни кишанлаб, зиндонга ташлаган эди. 4Чунки Яҳё унга: “Бу хотин билан яшашингиз қонунга зид”, — деб айтар эди. 5Ҳирод Яҳёни ўлдиришни хоҳлаган бўлса–да, халқдан қўрққан эди. Чунки одамлар Яҳёни пайғамбар деб билишарди.
6Хироднинг туғилган куни бўлганда, Хиродиянинг қизи ўртага чиқиб рақсга тушди. Қизнинг рақси Хиродга шунчалик ёқдики, 7Хирод унга: “Онт ичаман, сўраган нарсангни муҳайё қиламан”, деб ваъда берди. 8Қиз эса онасининг гапига кириб:
— Менга Яҳё чўмдирувчининг бошини лаганда келтириб беринг! — деди.
9Шоҳ айтган гапидан афсус чекди, аммо меҳмонлари олдида қасам ичгани учун қизнинг илтимосини бажаришни буюрди. 10У зиндонга одам юбориб, Яҳёнинг бошини олдирди. 11Унинг бошини лаганда келтириб қизга бердилар, қиз эса онасига олиб бориб берди. 12Яҳёнинг шогирдлари келиб, устознинг жасадини олдилар, уни дафн этдилар. Сўнг бориб, Исога хабар бердилар.

 

Исо 5000 кишини тўйдиради

 

13Яҳё ҳақидаги хабарни эшитгандан кейин, Исо қайиққа тушиб, ёлғиз Ўзи кимсасиз жойга сузиб кетди. Оломон эса бу ҳақда эшитиб, шаҳарлардан пиёда Унинг орқасидан эргашишди. 14Исо қайиқдан чиққанда, катта бир оломонни кўрди. Уларга ачиниб кетиб, хасталарига шифо берди.
15Кеч кирганда, шогирдлар Исонинг олдига келиб дедилар:
— Бу жой кимсасиз экан, бунинг устига, жуда кеч бўлиб қолди. Халқни жўнатиб юборинг, токи улар атрофдаги қишлоқларга бориб, ўзларига егулик сотиб олишсин.
16Исо уларга деди:
— Кетишларига ҳожат йўқ, сизлар уларга овқат беринглар.
17— Бизда бор–йўғи бешта нон ва иккита балиқ бор, — деб жавоб берди шогирдлар.
18— Ўша нарсаларни Менга олиб келинглар, — деди Исо. 19У одамларга майсалар устига ўтиришни буюрди. Сўнг бешта нон билан иккита балиқни олди–да, осмонга қараб шукрона дуосини ўқиди. У нонларни синдириб, шогирдларига берди, шогирдлар нонларни одамларга тарқатишди. 20Ҳамма еб тўйди. Ортиб қолган нон бурдаларини йиғиб олишганда, тўла ўн икки сават чиқди. 21Аёллар ва болаларни ҳисобга олмаганда, тахминан беш мингга яқин одам нон еган эди.

 

Исо сув устида юради

 

22Исо вақт ўтказмай, шогирдларини қайиққа тушириб, кўлнинг нариги томонига кетишга мажбур қилди. Оломонни эса уйларига қайтариб жўнатиб юборди. 23У одамларни кетқизиб юборгандан кейин, ибодат қилиш учун бир Ўзи тепаликка чиқди. Оқшом тушди, У ҳамон ўша ерда ёлғиз эди. 24Қайиқ эса қирғоқдан анча узоқлашиб қолганди. Шамол қайиққа қарши эсаётгани учун, тўлқинлар қайиққа келиб уриларди.
25Эрта саҳарда Исо кўл устида юриб, шогирдлари ёнига келди. 26Шогирдлар эса кўл юзида юриб келаётган Исони кўриб, қаттиқ ваҳимага тушишди. Қўрққанларидан:
— Бу арвоҳ–ку! — деб бақириб юборишди. 27Лекин Исо ўша заҳоти уларга:
— Дадил бўлинглар! Қўрқманглар, бу Менман! — деди. 28Шунда Бутрус:
— Ҳазрат, агар ҳақиқатан бу Сиз бўлсангиз, амр беринг, мен сув устида юриб Сизнинг олдингизга борай, — деди. 29Исо:
— Кел! — деди. Бутрус қайиқдан чиқиб, сув устида юрганча Исо томон йўл олди. 30Аммо шамолнинг кучли эканлигидан қўрқиб кетди. У сувга чўка бошлаб:
— Ҳазрат, мени қутқаринг! — деб бақирди. 31Исо шу заҳоти қўлини чўзиб, Бутрусни ушлади–да:
— Эй имони суст, нега иккиландинг?! — деди.
32Улар қайиққа тушганларидан кейин, шамол тинди. 33Қайиқдагилар Исога сажда қилиб:
— Сиз ҳақиқатан ҳам Худонинг Ўғлисиз! — дедилар.
34Улар кўлдан сузиб ўтиб, Генисарет ўлкасига келдилар. 35У ердаги одамлар Исони танидилар ва атрофга хабар юбориб, ҳамма хасталарни Исонинг олдига олиб келдилар. 36Хасталар Исодан: “Ҳеч бўлмаса кийимингизнинг этагига қўл теккизайлик”, деб илтимос қилишарди. Унга қўл теккизганларнинг ҳаммаси шифо топишарди.

 

15–БОБ

 

Диний урф–одатлар ва Худонинг амри

 

1Қуддусданфарзийлар ва Таврот тафсирчилари Исонинг олдида келиб, шундай дедилар:
2— Нега Сизнинг шогирдларингиз ота–боболаримизнинг урф–одатларига амал қилмаяптилар? Нега овқатланишдан олдин қўлларини ювмайдилар?
3Исо уларга жавоб бериб деди:
— Ўзларингиз–чи? Нега ўз урф–одатингизни деб, Худонинг амрини бузиб юрибсизлар? 4Худо: “Ота–онангизни ҳурмат қилинг. Отасини ёки онасини хўрлаган ҳар қандай одамга ўлим жазоси берилсин”, деб айтган. 5Аммо сизлар шундай таълим берасизлар: oдам ўз отаси ёки онасига: “Фарзандлик бурчим — Худога инъом қилинган, — деса, 6— у ота–онасини ҳурмат қилмаса ҳам бўлади.” Шу тариқа сизлар ўз таълимотингиз билан Худонинг каломини бекор қиляпсизлар. 7Сизлар иккиюзламачисизлар! Ишаё пайғамбар сиз ҳақингизда тўғри айтган:

 

8“Бу халқ Мени тилдагина иззат қилади,
Юраклари эса Мендан узоқдир.
9Улар Менга сажда қиладилар,
Аммо саждалари беҳудадир.
Чунки улар инсон яратган қоидаларни
Илоҳий қонун, деб ўргатадилар.”

 

Инсонни нима ҳаром қилади?

 

10Кейин Исо халқни ёнига чақириб, деди:
— Менга қулоқ солиб, тушуниб олинглар! 11Оғизга кирадиган нарса эмас, балки оғиздан чиқадиган нарса инсонни ҳаром қилади.
12Шунда шогирдлар Исонинг олдига бориб дедилар:
— Айтган бу гапингиз фарзийларга қаттиқ ботганини билдингизми?
13Исо шундай жавоб берди:
— Осмондаги Отам ўтқазмаган ҳар қандай ўсимлик илдизи билан суғуриб ташланади. 14Фарзийларга эътибор берманглар. Улар ўзлари кўр ва кўрларга йўлбошчилик қиладилар. Агар кўр одам кўрни етакласа, иккаласи ҳам чуқурга йиқилиб тушади.
15Шунда Бутрус:
— Халққа айтган гапингизни бизга тушунтириб беринг! — деди.
16— Шунчалик ҳам бефаҳм бўласизларми?! — деди Исо. — 17Оғизга кирадиган ҳар бир нарса қоринга ўтиб, керакли жойдан чиқиб кетишини наҳотки тушунмасангизлар? 18Аммо оғиздан чиқадиган нарсалар юракдан чиқади. Ана ўшалар инсонни ҳаром қилади. 19Чунки инсон юрагидан ёмон фикрлар, қотиллик, фаҳшу зино, ўғирлик, сохта гувоҳлик ва туҳмат чиқади. 20Ана шулар инсонни ҳаром қилади. Ювилмаган қўл билан овқат ейиш эса инсонни ҳаром қилмайди.

 

Ғайрияҳудий аёлнинг ишончи

 

21Исо у ердан кетиб, Тир ва Сидон ҳудудларига борди. 22Шу ерда яшайдиган бир канъонлик аёл Исонинг олдига келиб, фарёд қилди:
— Эй Ҳазрат, Довуднинг Ўғли, менга раҳм қилинг! Қизимни жин чалган, аҳволи ёмон!
23Исо унга бир оғиз сўз ҳам жавоб бермади. Шогирдлари Исонинг олдига келиб, илтимос қилдилар:
— Уни жўнатиб юборинг! Ахир, у кетимиздан қолмай, додлаб юрибди.
24Исо эса шундай деди:
— Худо Мени фақат Исроил халқининг адашган қўйлари олдига юборди.
25Аёл эса келиб, Исонинг олдига тиз чўкди–да:
— Ёрдам беринг, Ҳазрат! — деб ёлворди. 26Исо эса:
— Болалардан нонни олиб кучукларга ташлаш яхши эмас, — деди.
27— Тўғри, Ҳазрат, — деди аёл. — Лекин кучуклар ҳам хўжайинларининг дастурхонидан тўкилган ушоқларини ейди–ку.
28Шунда Исо:
— Эй аёл, сенинг ишончинг буюк! — деди. — Майли, сен истаганингдай бўлсин.
Шу заҳоти аёлнинг қизи соғайиб қолди.

 

Исо кўп одамларга шифо беради

 

29Исо у ердан чиқиб, Жалила кўли бўйлаб кетди. Сўнг тоққа чиқиб, ўтирди. 30Исонинг олдига бир талай оломон келди. Улар ўзлари билан чўлоқ, кўр, майиб, соқов ва бошқа кўплаб хасталарни олиб келиб, Исонинг оёқлари томонига ўтқиздилар. Исо уларнинг ҳаммасига шифо берди. 31Соқовларнинг гапирганини, майибларнинг соғайганини, чўлоқларнинг юрганини ва кўрларнинг кўзлари очилганини халқ кўриб, ҳайратда қолди. Улар Исроилнинг Худосини олқишладилар.

 

Исо 4000 кишини тўйдиради

 

32Исо шогирдларини ёнига чақириб деди:
— Халққа ачиняпман. Улар уч кундан бери Мен билан бирга, ейишга ҳеч нарсаси йўқ. Уларга овқат бермай жўнатиб юборишни хоҳламайман, йўлда ҳолдан тойиб қолишлари мумкин.
33Шогирдлари Унга:
— Шу қадар катта оломонни тўйдириш учун бу кимсасиз жойда қаердан нон оламиз?! — дейишди.
34— Қанча нонларингиз бор? — деб сўради Исо.
— Еттита нон ва озгина майда балиғимиз бор, — деди шогирдлар.
35Шундан кейин Исо халққа ерга ўтиришни буюрди. 36Еттита нон ва балиқларни олиб, шукрона дуосини ўқиди. Нон ва балиқларни синдириб, тарқатиш учун шогирдларига берди. Шогирдлар халққа тарқатишди. 37Ҳамма еб тўйди. Ортиб қолган нон бурдаларини йиғишганда, тўла етти сават чиқди. 38Болалар билан аёлларни ҳисобга олмаганда, нон еганларнинг сони тўрт мингта эди. 39Шундан кейин Исо одамларга кетишга ижозат берди, Ўзи эса қайиққа ўтириб, Магадан ҳудудига йўл олди.

 

16–БОБ

 

Замоннинг аломатларини билиш ҳақида

 

1Фарзий ва саддуқий мазҳабидагилар Исонинг олдига келиб, Уни синаб кўриш мақсадида:
— Бизга бир мўъжизали аломат кўрсатинг. Шунда Сизни Худо юборганини тан оламиз, — дедилар. 2Исо уларга шундай жавоб берди:
— Қуёш ботганда, сизлар, осмон қизғиш, ҳаво яхши бўлади, дейсизлар. 3Эрталаб эса, осмон қизил, ҳавонинг авзойи бузуқ, бугун бўрон бўлади, дейсизлар. Сизлар осмоннинг авзойига қараб, об–хавони аниқлай оласизлар–ку! Нега замон аломатларини талқин қила олмайсизлар?! 4Бу қабиҳ ва бевафо насл аломат сўраяпти, аммо уларга Юнус пайғамбарнинг аломатидан бошқа аломат берилмайди.”
Исо уларни қолдириб кетди.

 

Фарзийлар ва саддуқийларнинг хамиртуруши

 

5Нариги қирғоққа етиб келган шогирдлар ўзлари билан нон олишни унутган эдилар. 6Исо уларга деди:
— Фарзийлар билан саддуқийларнинг хамиртурушидан эҳтиёт бўлинглар!
7Шогирдлар ўзларича: “Биз нон олиб келмаганимиз учун У шундай деяпти”, деб муҳокама қила бошладилар. 8Шогирдлар нимани муҳокама қилаётганларини Исо билиб, уларга деди:
— Эй имони сустлар! Нега сизлар, нонимиз йўқ, деб айтяпсизлар? 9Ҳали ҳам тушунмадингизларми? Беш мингта одамга бешта нонни бўлиб берганим эсингиздами? Ўшанда қолган–қутган нонлар билан қанча саватни тўлдириб олган эдингизлар? 10Ёки еттита нонни тўрт минг кишига бўлиб берганим–чи? Ўшанда, нон бурдалари билан нечта саватни тўлдириб олган эдингизлар? 11Мен сизларга нон ҳақида гапирмаганимни ҳали ҳам англамадингизларми? Мен силарга: “Фарзийлар билан саддуқийларнинг хамиртурушидан эҳтиёт бўлинглар!” — деб айтяпман.
12Шундан кейин шогирдлар тушундиларки, Исо уларни нонга ишлатиладиган хамиртурушдан сақланиш тўғрисида эмас, балки фарзийлар билан саддуқийларнинг таълимотидан эҳтиёт бўлиш тўғрисида огоҳлантираётган экан.

 

Бутрус Масиҳни тан олади

 

13Исо Филип Қайсарияси атрофидаги ҳудудга келди. Ўша ерда У шогирдларидан сўради:
— Одамлар Инсон Ўғлини ким деб билади?
14Шогирдлар Унга шундай жавоб бердилар:
— Баъзилар Яҳё чўмдирувчи, баъзилар Илёс, баъзилар Еремиё, бошқалар эса, қадимги пайғамбарлардан бири, деб айтиб юрибдилар.
15Исо улардан сўради:
— Сизлар–чи, Мени ким деб биласиз?
16Шимўн Бутрус жавоб бериб деди:
— Сиз Масиҳсиз, Барҳаёт Худонинг Ўғлисиз!
17Исо Шимўн Бутрусга деди:
— Сен бахтлисан, эй Юнус ўғли Шимўн! Ахир, бу сирни сенга инсон эмас, балки осмондаги Отам очиб берган. 18Бутрус, сенга шуни айтай: сенинг исминг қоя–ку! Мана шу қоя устига Мен Ўзимнинг жамоатимни қураман. Ҳатто ўлим шоҳлиги ҳам жамоатимга бас кела олмайди. 19Осмон Шоҳлиги калитларини Мен сенга бераман. Ер юзида сен нимани тақиқласанг, осмонда ҳам тақиқланади. Ер юзида сен нимага ижозат берсанг, осмонда ҳам ижозат берилади.
20Бундан сўнг Исо: “Масиҳ эканимни ҳеч кимга айтманглар”, деб шогирдларига қатъий буюрди.

 

Исо Ўз ўлими ҳақида гапиради

 

21Шу вақтдан бошлаб, Исо шогирдларига қуйидагиларни очиқчасига тушунтира бошлади: “Мен Қуддусга бориб, оқсоқоллар, бош руҳонийлар ва Таврот тафсирчилари қўлида кўп азоб чекаман. Мени ўлдиришади, лекин учинчи куни Мен тириламан.” 22Шунда Бутрус Исони четга тортиб, шундай таъна қилди:
— Худо сақласин, Ҳазратим! Бошингизга асло бундай кунлар келмасин!
23Исо эса Бутрусга қараб:
— Йўқол кўзимдан, шайтон! — деди. — Мени йўлдан урма! Сен Худонинг ишларини эмас, инсон ишларини ўйлаяпсан.
24Кейин Исо Ўз шогирдларига деди:
— Кимда–ким Менга эргашишни истаса, ўзидан кечсин ва хочини кўтариб, орқамдан юрсин. 25Ким ўз жонини асраб қолмоқчи бўлса, уни йўқотади. Ким Мен учун жонини берса, уни асраб қолади. 26Агар инсон бутун дунёни эгаллаб олса–ю, ўз жонидан маҳрум бўлса, бундан унга нима фойда?! Инсон ўз жони эвазига қандай тўлов бера олади?! 27Инсон Ўғли Ўз Отасининг улуғворлигида, фаришталари билан келганда, ҳар кимни ўз ишига яраша тақдирлайди. 28Сизларга чинини айтайин: бу ерда турганлардан баъзилари, Инсон Ўғлининг Шоҳ бўлиб келганини кўрмагунча, ўлмайдилар.

 

17–БОБ

 

Исонинг қиёфаси ўзгаради

 

1Орадан олти кун ўтди. Исо ёнига фақат Бутрус, Ёқуб ва Ёқубнинг укаси Юҳаннони олиб, баланд бир тоққа чиқди. 2У ерда, уларнинг кўз ўнгида Исонинг қиёфаси ўзгарди: юзи қуёшдай порлаб, кийимлари кўзни қамаштирадиган даражада оппоқ бўлиб қолди. 3Бирданига уларга Мусо билан Илёс зоҳир бўлишди. Улар Исо билан гаплашдилар. 4Бутрус Исога деди:
— Ҳазрат, яхши ҳам шу ерга келган эканмиз! Истасангиз, учта чайла ясайман: биттаси Сизга, биттаси Мусога, биттаси Илёсга.
5У шу гапини тугатмаган ҳам эдики, бирданига оппоқ булут пайдо бўлиб, ҳаммаларига соя солди. Булут орасидан шундай овоз келди:
— Бу Менинг севикли Ўғлимдир, Ундан мамнунман. Унга қулоқ солинглар!
6Шогирдлар овозни эшитганларида, шунчалик қўрқиб кетдиларки, ерга юз тубан йиқилдилар. 7Исо эса келиб, уларга қўл теккизди–да:
— Туринглар, қўрқманглар! — деди. 8Улар бошларини кўтариб, ёлғиз Исодан бошқа ҳеч кимни кўрмадилар.
9Тоғдан тушаётганларида Исо уларга буюрди:
— Инсон Ўғли ўлиб тирилмагунча, бу кўрганларингизни ҳеч кимга айтманглар.
10Шогирдлари Ундан сўрадилар:
— Нега Таврот тафсирчилари, Масиҳдан олдин Илёс пайғамбар келиши керак, деб айтадилар?
11Исо уларга шундай жавоб берди:
— Тўғри, аввало Илёс келиб, ҳамма нарсани тиклаши керак. 12Бироқ Мен сизларга шуни айтаман: Илёс аллақачон келган. Аммо одамлар уни танимай, уни хоҳлаганича ҳўрладилар. Худди шунга ўхшаб, Инсон Ўғли ҳам одамлар қўлида кўп азоб чекади.
13Шунда шогирдлар тушундиларки, Исо уларга Яҳё чўмдирувчи тўғрисида гапираётган экан.

 

Исо жин чалган болага шифо беради

 

14Исо шогирдлари билан оломон олдига келганда, бир одам Исонинг олдида тиз чўкиб:
15— Ҳазрат, — деди, — ўғлимга раҳм қилинг! Унинг тутқаноқ касали бор, қаттиқ азоб чекмоқда. У кўпинча оловга ёки сувга йиқилиб тушади. 16Ўғлимни шогирдларингиз олдига олиб келгандим, аммо улар даволай олмадилар.
17Исо шундай деди:
— Эй имонсиз ва бузуқ авлод! Қачонгача сизлар билан бирга бўлишим керак?! Сизларга яна қанча тоқат қилишим керак?! Болани бу ерга олиб келинглар!
18Исо жинга дўқ қилди. Жин боланинг ичидан чиқиб кетди, шу заҳоти бола соғайиб қолди.
19Шогирдлар Исо билан ёлғиз қолганларида, Ундан:
— Нега биз жинни қувиб чиқара олмадик? — деб сўрадилар. 20Исо жавоб бериб деди:
— Етарли имонингиз йўқлиги учун шундай бўлди. Сизларга чинини айтайин: агар зиғирдай имонингиз бўлиб, шу тоққа: “Бу ердан у ерга кўч”, — деб айтсангиз, тоғ кўчади. Сизлар учун имконсиз нарса бўлмайди[1].
22Исо шогирдлари билан Жалилага қайтиб келгандан кейин, уларга деди:
— Инсон Ўғли одамлар қўлига тутиб берилади. 23Уни ўлдиришади, учинчи куни эса У тирилади.
Шогирдлар ниҳоятда ғамгин бўлиб қолдилар.

 

Маъбад солиғи

 

24Исо билан шогирдлари Кафарнаҳумга келганларида, Маъбад солиғини йиғувчилар Бутруснинг олдига келиб:
— Устозингиз Маъбад солиғини тўламайдими? — деб сўрадилар.
25— Тўлайди! — деб жавоб берди Бутрус.
Бутрус уйга келгач, Исо биринчи бўлиб гапирди:
— Бутрус, сенинг фикринг қандай? Бу дунё шоҳлари солиқ ва божни кимдан йиғадилар? Ўзиникиларданми ёки бегоналарданми?
26— Бегоналардан–да, — деб жавоб берди Бутрус.
— Демак, ўзиникилар солиқдан озод экан–да, — деди Исо. — 27Аммо, уларни норози қилмайлик. Кўлга бориб қармоқ ташла. Биринчи илинган балиқни олиб оғзини очсанг, тўрт дирамлик тангани топасан. Тангани олиб, икковимиз учун солиқ тўла.

 

18–БОБ

 

Худо олдида ким буюк?

 

1Шу пайт шогирдлар Исонинг олдига келиб:
— Осмон Шоҳлигида энг каттаси ким бўлади? — деб сўрадилар.
2Исо ёнига бир болани чақирди, уни ўрталарида турғизиб, 3деди:
— Сизларга чинини айтайин: агар сизлар ўзгармасангиз ва болалардай бўлмасангиз, ҳеч қачон Осмон Шоҳлигига кира олмайсизлар. 4Агар ўзингизни мана шу бола сингари паст тутсангиз, Осмон Шоҳлигида энг каттаси бўласиз. 5Ким шундай бир болани Менинг номимдан қабул қилса, Мени қабул қилган бўлади.

 

Васваса ва гуноҳ ҳақида

 

6“Менга ишонган шу кичикларнинг биронтасини йўлдан оздирган одамнинг ҳолига вой. Бундай қилгандан кўра, ўша одамнинг бўйнига тегирмон тошини осиб, денгиз тубига чўктирилгани ўзи учун яхшироқ бўлар эди. 7Одамларни йўлдан оздирадиган васвасалар дастидан бу дунёнинг ҳолига вой! Васвасалар албатта келади, лекин васвасага сабабчи бўлган одамнинг ҳолига вой!
8Агар йўлдан озишингга қўлинг ёки оёғинг сабабчи бўлса, уни чопиб ташлаб, улоқтириб юбор. Икки қўл ёки икки оёқ билан абадий оловга ташлангандан кўра, майиб ёки чўлоқ бўлиб абадий ҳаётдан баҳраманд бўлганинг яхшироқдир. 9Агар йўлдан озишингга кўзинг сабабчи бўлса, уни ўйиб олиб, улоқтириб юбор. Икки кўзинг билан дўзах оловига тушгандан кўра, бир кўз билан абадий ҳаётдан баҳраманд бўлганинг яхшироқдир.”

 

Адашган қўй ҳақида масал

 

10“Эҳтиёт бўлинглар, бу кичиклардан биронтасини ҳам хор қилманглар. Сизларга шуни айтай: осмонда уларнинг фаришталари доимо осмондаги Отамнинг жамолини кўриб туради[2]. 12Нима деб ўйлайсиз: агар бир одамнинг юзта қўйи бўлсаю, улардан бири адашиб қолса, у тўқсон тўққизини тоғларда қолдириб, адашиб қолганини излаб кетмайдими?! 13Агарда уни топиб олса, сизга чинини айтай: адашмаган тўқсон тўққизтасидан кўра, шу битта қўй учун у кўпроқ севинади. 14Шу сингари осмондаги Отангиз ҳам бу кичиклардан биронтасининг йўқолиб қолишини истамайди.”

 

Гуноҳ қилган биродарга нисбатан муносабат

 

15“Агар биродарингиз сизга қарши гуноҳ қилса, унинг олдига боринг. У билан якка ҳолда гаплашиб айбини юзига айтинг. Агар у сизга қулоқ солса, сиз орангиздаги биродарлик ришталарини тиклаган бўласиз. 16Агар сизга қулоқ солмаса, ўзингиз билан яна бир ёки икки кишини олиб боринг, чунки “ҳар бир масала иккита ёки учта гувоҳнинг сўзлари асосида кўриб чиқилади.” 17Агар биродарингиз уларга ҳам қулоқ солмаса, имонлилар жамоатига айтинг. Агар имонлилар жамоатига ҳам қулоқ солмаса, уни бутпараст ёки солиқчи деб ҳисоблаб, у билан алоқани узинг.
18Сизларга чинини айтайин: ер юзида сизлар нимани тақиқласангизлар, осмонда ҳам тақиқланади. Ер юзида сизлар нимага ижозат берсангизлар, осмонда ҳам ижозат берилади. 19Сизларга яна шуни ҳам айтай: ораларингиздан иккитангиз якдил бўлиб бирон нарса учун ибодат қилсангизлар, осмондаги Отам тилагингизни бажаради. 20Қаерда икки ёки уч киши Менинг номим учун йиғилса, Мен ўша ерда уларнинг орасида бўламан.”

 

Раҳмсиз хизматкор ҳақида масал

 

21Шундан кейин Бутрус келиб Исога деди: “Ҳазрат, агар биродарим менга қарши гуноҳ қилса, уни неча марта кечирай? Етти мартами?”
22“Сизларга шуни айтай: етти марта эмас, — деди Исо, — балки етмиш карра етти марта. 23Шу сабабли Осмон Шоҳлигини бир шоҳга қиёслаш мумкин. Бу шоҳ ўз хизматкорлари билан ҳисоб–китоб қилмоқчи бўлибди. 24Ҳисоб–китобни бошлаганда, унинг ҳузурига минг–минглаб тилла танга қарздор бўлган хизматкорини олиб келибдилар. 25Лекин қарз тўлашга қурби етмагани учун, шоҳ унга:
— Ўзингни, хотинингни, болаларингни ва бутун мол–мулкингни сотиб, қарзингни тўлайсан, — деб буюрибди. 26Хизматкор шоҳнинг оёғига йиқилиб:
— Озгина сабр қилинг, ҳамма қарзимни тўлайман, — дебди. 27Хизматкорига шоҳнинг раҳми келибди. Шоҳ уни қўйиб юбориб, қарзидан кечибди.
28У хизматкор эса ташқарига чиқиб, ўзидан юз кумуш танга қарздор бўлган бир шеригини учратиб қолибди. Уни ёқасидан олиб:
— Қарзингни тўла! — деб бўға бошлабди. 29Шериги эса унинг оёқларига йиқилиб:
— Озгина сабр қилинг, қарзимни тўлайман, — деб ёлворибди. 30Аммо у кўнмабди:
— Қарзингни тўламагунингча зиндонда ётасан, — деб шеригини қаматиб қўйибди.
31Бошқа хизматкорлар юз берган воқеани кўриб, хафа бўлибдилар. Шоҳнинг ҳузурига бориб, ҳаммасини айтиб берибдилар. 32Шунда шоҳ хизматкорини ҳузурига чақириб:
— Эй ярамас хизматкор! — дебди. — Менга ёлворганинг учун барча қарзингдан кечдим. 33Мен сенга раҳм қилганимдай, сен ҳам шеригингга раҳм қилсанг бўлмасмиди?!
34Ғазабланган шоҳ хизматкорини зиндонбоннинг қўлига топшириб:
— Ҳамма қарзини тўламагунча унга азоб беринглар, — деб буюрибди.
35Хуллас, агар сизлар биродарингизни чин кўнгилдан кечирмасангиз, осмондаги Отам сизларни ҳам шу кўйга солади.”

 

19–БОБ

 

Никоҳ ва ажралиш ҳақида

 

1Исо бу гапларини тугатгандан кейин, Жалилани тарк этди. У Иордан дарёсининг нариги томонидаги Яҳудия ўлкасига борди. 2Бир талай оломон Исога эргашиб борган эди. Исо у ерда хасталарга шифо берди.
3Бир неча фарзийлар Исонинг олдига келдилар ва Уни синамоқчи бўлиб сўрадилар: — Қонунга кўра, эркак киши ҳар қандай сабаб билан ўз хотинидан ажралиши мумкинми?
4Исо уларга шундай жавоб берди:
— Наҳотки сизлар: “Азалда Яратувчи одамларни эркагу аёл қилиб яратди”, деган сўзларни ўқимаган бўлсангизлар? 5“Шунинг учун эркак киши ота–онасидан бўлак чиқиб, хотинига боғланиб қолади, иккаласи бир тан бўладилар.” 6Бунга кўра, улар энди иккита эмас, балки бир тан ҳисобланадилар. Худо бирга қўшганни бандаси ажратмасин.
7Фарзийлар эса Исога дедилар:
— Ундай бўлса, нима учун Мусо, эркак ўз хотинига талоқ хатини ёзиб бериб, жўнатиб юборсин, деб амр берган?
8Исо уларга шундай жавоб берди:
— Сизлар бағритош бўлганларингиз учун, Мусо хотинларингиз билан ажрашишга сизларга рухсат берган, аммо азалда бундай бўлмаган. 9Мен сизларга шуни айтайин: ким хиёнатдан бошқа сабаб туфайли ўз хотини билан ажрашиб, бошқасига уйланса, зино қилган бўлади.
10Шогирдлар Исога дедилар:
— Агар эркакнинг хотинига нисбатан шундай мажбурияти бўлса, уйланмаган яхшироқ экан–да!
11Исо эса шогирдларига:
— Ҳа, бу таълимотимни ҳамма ҳам қабул қилавермайди, — деди. — Бу таълимотим Худо атаган одамларгагина тегишли. 12Баъзи эркакларнинг уйлана олмаслигига айрим сабаблар бор: баъзиларнинг эркаклиги туғма заифдир. Бошқалари эса одамлар томонидан бичилган. Яна бошқалари Осмон Шоҳлиги йўлида уйланишдан воз кечадилар. Бу таълимотни қабул қила оладиган қабул қилсин.

 

Исо болаларни дуо қилади

 

13Исо болаларимизга қўл қўйиб дуо қилсин, деб одамлар Исонинг олдига болаларни олиб келишди. Шогирдлар эса болаларни олиб келган одамларни койидилар. 14Аммо Исо деди:
— Болаларга йўл беринглар, Менинг олдимга келишига тўсқинлик қилманглар! Зеро, Осмон Шоҳлиги шундайларникидир.
15Исо болаларнинг бошига қўлини қўйиб дуо қилди, кейин Ўз йўлига кетди.

 

Бойлик ва абадий ҳаёт

 

16Шу маҳал бир киши Исонинг ёнига келиб:
— Устоз! Абадий ҳаётга эга бўлишим учун қандай яхши иш қилишим керак? — деб сўради. 17Исо унга деди:
— Нега Мендан яхши иш тўғрисида сўраяпсиз? Биргина Худодан бошқа ҳеч ким яхши эмас. Абадий ҳаётдан баҳраманд бўлишни истасангиз, Худонинг амрларига риоя қилинг.
18— Қайсиларига? — деб сўради у. Исо деди:
— “Қотиллик қилманг. Зино қилманг. Ўғирлик қилманг. Ёлғон гувоҳлик берманг. 19Ота–онангизни ҳурмат қилинг. Ўзгани ўзингизни севгандай севинг”, деган амрларга.
20Йигит Унга деди:
— Буларнинг ҳаммасига амал қилиб келаман. Яна нима қилишим керак?
21Исо йигитга айтди:
— Агар комил бўлишни истасангиз, бориб, мол–мулкингизни сотиб, пулини камбағалларга тарқатинг. Шунда осмонда хазинангиз бўлади. Кейин келиб, Менга эргашинг.
22Йигит бу сўзларни эшитиб, ғамгин бўлиб қайтиб кетди, чунки унинг мол–мулки кўп эди.
23Исо шогирдларига деди:
— Сизга чинини айтайин: бой одамнинг Осмон Шоҳлигига кириши қийин бўлади. 24Сизларга яна шуни айтай: бойнинг Худо Шоҳлигига киришидан кўра, туянинг игна тешигидан ўтиши осонроқдир.
25Шогирдлар буни эшитиб, ғоят ажабланишди ва:
— Ундай бўлса, ким нажот топа олар экан? — дейишди. 26Исо уларга кўз тикиб деди: — Инсон учун бу имконсиздир, лекин Худо учун ҳамма нарсанинг имкони бор.
27Шунда Бутрус деди:
— Мана, биз уй–жойимизни ташлаб, Сизнинг орқангиздан эргашиб келдик. Бунинг эвазига нима оламиз?
28Исо уларга шундай жавоб берди:
— Сизга чинини айтайин: ҳамма нарса янгиланганда ва Инсон Ўғли Ўзининг улуғвор тахтида ўтирганда, Менинг орқамдан эргашиб келган сизлар ҳам ўн иккита тахтга ўтириб, Исроилнинг ўн икки қабиласига ҳукмронлик қиласизлар. 29Мен учун уй–жойини, ака–укаларини, опа–сингилларини, ота–онасини, болаларини ёки ер–мулкини ташлаб кетган ҳар бир киши булардан юз ҳисса ортиқроғини олиб, абадий ҳаётга эга бўлади. 30Аммо биринчи бўлганларнинг кўплари охирги бўладилар, охиргилар эса биринчи бўладилар.

 

20–БОБ

 

Мардикорлар ҳақида масал

 

1“Осмон Шоҳлиги эрта саҳарда узумзорига мардикорлар ёллагани чиққан боғ эгасига ўхшайди. 2Боғ эгаси мардикорларга, сизларга бир кумуш тангадан, одатдаги бир кунлик иш ҳақини тўлайман, деб улар билан келишибди. Сўнг уларни ўзининг узумзорига юборибди.
3Соат тўққизларда у бозор майдонига чиққан экан, бекор турган бир неча одамларни кўриб, 4уларга:
— Сизлар ҳам менинг узумзоримга боринглар, тегишли иш ҳақингизни тўлайман, — дебди. Улар борибдилар.
5Боғ эгаси соат ўн иккиларда ва учда бозор майдонига чиқиб, яна шундай қилибди. 6Соат бешларда тағин бозор майдонига борса, бекор турган яна бошқаларни кўрибди–да:
— Нега сизлар бу ерда кун бўйи бекор турибсизлар? — деб сўрабди. 7Улар:
— Ҳеч ким бизни ишга ёлламади, — деб жавоб берибдилар. Шунда боғ эгаси:
— Сизлар ҳам менинг узумзоримга бориб ишланглар, — дебди.
8Кеч бўлганда, узумзор эгаси ўзининг ишбошисига:
— Мардикорларни чақириб, уларга иш ҳақларини бер. Охир келганлардан бошлагин, биринчи келганларга охирида берасан, — деб буюрибди. 9Шундай қилиб, соат бешларда иш бошлаганлар бир кумуш тангадан олишибди. 10Биринчи келганларга ҳақ тўлаш навбати келганда, улар: “Биз кўпроқ оламиз”, деб ўйлабдилар. Аммо уларнинг ҳар бирига ҳам бир кумуш тангадан берилибди. 11Улар пулларини олгач, боғ эгасига норозилигини билдира бошлашибди:
12— Манави охирги келганлар бир соатгина ишлашди, биз эса кун бўйи жазирамада меҳнат қилдик. Аммо сиз бизнинг меҳнатимизни уларнинг қилган иши билан тенг кўрдингиз.
13Боғ эгаси улардан бирига шундай деди:
— Дўстим, мен сенга ноҳақлик қилганим йўқ. Сен билан бир кумуш тангага келишган эдик–ку! 14Энди ҳақингни олгин–у, жўна. Мана бу охирги келганларга сен билан баравар иш ҳақи беришни хоҳладим. 15Ўзимнинг пулимни хоҳлаганимча сарф қила олишга ҳақим йўқми?! Ёки менинг сахийлигимни кўролмаяпсанми?
16Шундай қилиб, охиргилар биринчи бўладилар, биринчилар эса охирги бўладилар.”

 

Исо Ўз ўлими тўғрисида учинчи марта гапиради

 

17Исо Қуддусга кетаётганда, ўн икки шогирдини четга олиб, уларга деди: 18“Мана, биз Қуддусга кетяпмиз. У ерда Инсон Ўғли бош руҳонийлар ва Таврот тафсирчилари қўлига тутиб берилади. Улар Инсон Ўғлини ўлимга маҳкум қиладилар. 19Сўнг ғайрияҳудийларга топширадилар. Ғайрияҳудийлар Уни ҳақоратлайдилар, қамчилайдилар ва хочга михлайдилар. Аммо учинчи куни У тирилади.”

 

Бир онанинг тилаги

 

20Шунда ака–ука Забадийларнинг онаси ўғилларини бошлаб, Исонинг олдига келди. У Исодан бир нарса илтимос қилмоқчи бўлиб, Унга таъзим қилди. 21Исо аёлдан:
— Нима истайсиз? — деб сўради.
— Шоҳлигингизда ўғилларимнинг бири Сизнинг ўнг томонингизда, бири чап томонингизда ўтирсин! — деди Унга аёл. 22Исо шундай деди:
— Сизлар нима сўраётганингизни билмайсизлар. Мен ичадиган азоб косасидан сизлар ича оласизларми?
— Ича оламиз! — деб жавоб берди улар. 23Исо уларга деди:
— Сизлар–ку Мен ичадиган азоб косасидан ичасизлар, аммо Менинг ўнг ва чап томонимда ўтиришга рухсат бериш Ўз ихтиёримда эмас. Бу ўринни Отам кимларга атаган бўлса, ўшаларники бўлади.
24Қолган ўнта шогирд буни эшитиб, иккала ака–укадан аччиқланиб кетишди. 25Исо эса уларни ёнига чақириб, деди:
— Бутпарастларга қаранглар, уларнинг ҳукмдорлари халқларига ўз ҳукмини ўтказадилар, катта амалдорлари элга зўравонлик қиладилар. 26Аммо сизларнинг орангизда бундай бўлмасин. Аксинча, орангизда ким катта бўлишни истаса, сизларга хизмат қилсин. 27Орангизда ким биринчи бўлишни истаса, сизларга қул бўлсин. 28Ахир, Инсон Ўғли ҳам Ўзига хизмат қилдириш учун эмас, балки Ўзи бошқаларга хизмат қилиш ва Ўз жонини фидо қилиб, кўпларни озод қилиш учун келган.

 

Исо икки кўрга шифо беради

 

29Исо билан шогирдлари Ериходан кетар эканлар, бир талай оломон Исога эргашди. 30Йўл бўйида иккита кўр одам ўтирган эди. Улар олдиларидан Исо ўтиб кетаётганини эшитиб:
— Эй Ҳазрат, Довуд Ўғли, бизларга раҳм қилинг! — деб бақирдилар. 31Оломон эса:
— Жим бўлинглар! — деб уларга дўқ қилди. Улар эса янада қаттиқроқ бақириб:
— Эй Ҳазрат, Довуд Ўғли, бизларга раҳм қилинг! — деб фарёд қилишарди. 32Исо тўхтаб, уларни ёнига чақирди–да:
— Мендан нима истайсизлар? — деб сўради. 33Улар:
— Ҳазрат, кўзларимиз очилсин! — дейишди.
34Исонинг уларга раҳми келиб, кўзларига қўл теккизди. Шу заҳоти уларнинг кўзлари очилди. Сўнг улар Исонинг ортидан эргашдилар.

 

21–БОБ

 

Исо Қуддусга тантанали киради

 

1Исо билан шогирдлари Қуддусга яқинлашиб, Зайтун тоғи этагидаги Байтфагия қишлоғига етиб келишганда, Исо икки шогирдига деди:
2— Анави қишлоққа боринглар. У ерга боришингиз биланоқ, боғлаб қўйилган эшакни ва ёнидаги хўтикни кўрасизлар. Уларни ечиб, Менинг олдимга олиб келинглар. 3Агар кимдир сизга бирон нима деса, “Булар РаббимизМасиҳга керак. У дарҳол буларни қайтариб юборади”, деб айтинглар.
4Бу воқеа пайғамбарнинг айтган қуйидаги сўзлари бажо бўлиши учун юз берган эди:

 

5“Қуддус халқига айтинг:
Мана шоҳингиз келяпти.
Камтариндир шоҳингиз,
У эшакнинг устида,
Ҳа, эшакнинг боласини
— ҳўтикни миниб келяпти.”

 

6Шогирдлар бориб, Исо уларга буюрганидай қилишди. 7Улар эшак билан хўтикни Исонинг олдига олиб келишди. Эшак ва хўтик устига тўнларини ташлашди, Исо хўтикка минди. 8Бир талай оломон тўнларини йўлга пойандоз қилди. Баъзилари эса дарахт шохларини кесиб, йўлга тўшадилар. 9Олдинда ва орқада юраётган оломон шундай деб ҳайқирарди:

 

“Довуд Ўғлига тасанно!
Эгамиз номидан келаётган Инсон барака топсин!
Фалак тоқида Унга тасанно ўқилсин!”

 

10Исо Қуддусга кириб келганда, бутун шаҳар: “Бу ким бўлди?” — деб ғимирлаб қолди. 11Оломон эса шундай деб жавоб берарди: “У Жалиланинг Носира шаҳридан бўлган Исо пайғамбар!”

 

Исо сотувчиларни Маъбаддан қувади

 

12Исо Маъбадга кириб, ичкарида олди–сотди қилаётган ҳаммани қувиб чиқарди. Саррофларнинг хонтахталарини ва каптар сотувчиларнинг курсиларини ағдариб юборди. 13Исо уларга шундай деди:
— “Менинг уйим Ибодат Уйи бўлади, деб Тавротда ёзилган–ку! Сизлар эса Худонинг уйини қароқчилар уясига айлантириб юборяпсизлар!
14Маъбадда Исонинг олдига кўрлар ва чўлоқлар келди. Исо уларга шифо берди. 15Бош руҳонийлар билан Таврот тафсирчилари Исонинг қилаётган ажойиб ишларини кўриб ва Маъбаддаги болаларнинг: “Довуд Ўғлига тасанно!” деб ҳайқираётганини эшитиб, қаттиқ ғазабландилар.
16— Уларнинг нима деяётганларини эшитяпсанми? — дедилар Унга.
— Ҳа, эшитяпман! — деб жавоб берди Исо. — Наҳотки сизлар: “Сен болалар ва чақалоқларга мадҳия айтишни ўргатдинг”, — деган оятни ҳеч қачон ўқимаган бўлсангиз?
17Сўнг Исо уларни тарк этиб, Қуддусдан чиқиб кетди. У Байтания шаҳрига бориб, у ерда тунаб қолди.

 

Қуриб қолган анжир дарахти

 

18Эрталаб Исо шаҳарга қайтиб келаётганда оч эди. 19Йўл четида бир анжир дарахтини кўриб, унинг ёнига борди. Исо барглардан бошқа ҳеч нарса топмай, дарахтга:
— Бундан буён сенда асло мева бўлмасин! — деди. Анжир дарахти шу заҳоти қуриб қолди. 20Шогирдлар буни кўриб:
— Қандай қилиб анжир дарахти дарров қуриб қолди? — деб ҳайрон бўлдилар.
21Исо уларга шундай деди:
— Сизларга чинини айтайин, агар шубҳаланмай ишонсангиз, нафақат анжир дарахтини шу кўйга сола оласиз, балки мана бу тоққа: “Қўпорилиб, денгизга отил”, — десангиз, айтганингиз бўлади. 22Ишонинг, шунда ибодатда сўраган ҳар қандай нарсани оласиз.

 

Исонинг ҳокимияти ҳақида савол

 

23Исо Маъбадга кириб таълим бераётганда, бош руҳонийлар ва оқсоқоллар Унинг олдига келиб, савол бердилар:
— Сиз бу ишларни қандай ҳокимият билан қиляпсиз? Бу ҳокимиятни Сизга ким берган?
24Исо уларга шундай жавоб берди:
— Мен ҳам сизларга бир савол берайин. Агар Менга жавоб берсангизлар, Мен ҳам бу ишларни қандай ҳокимият билан қилаётганимни сизларга айтаман. 25Яҳё халқни сувга чўмдириш ҳуқуқини Худодан олганмиди ёки инсонданми?
Улар эса ўзаро мулоҳаза юритдилар: “Агар Худодан десак, У: “Нега Яҳёга ишонмадингизлар?” — дейди. 26Агар инсондан десак, халқдан қўрқамиз, чунки ҳамма Яҳёни пайғамбар деб ҳисоблайди.”
27Шундай қилиб, улар Исога:
— Билмаймиз, — деб жавоб бердилар. Исо уларга деди:
— Ундай бўлса, Мен ҳам бу ишларни қайси ҳокимият билан қилаётганимни сизларга айтмайман.

 

Икки ўғил ҳақида масал

 

28“Сизлар мана бунга нима дейсизлар? Бир одамнинг икки ўғли бор экан. У катта ўғлининг ёнига келиб:
— Ўғлим, бор, бугун узумзорда ишла, — дебди.
29— Бормайман! — дебди ўғил. Аммо кейин айтган гапига пушаймон бўлиб, борибди. 30Ота кенжа ўғли олдига бориб, ўша гапини айтибди. Бу ўғил: “Бўпти, бораман, ота”, дебди, аммо бормабди. 31Икковидан қайси бири отасининг хоҳишини бажарди?”
“Биринчиси”, — деб жавоб берди улар.
Исо уларга: “Сизларга чинини айтайин, — деди. — Солиқчилар билан фоҳишалар Худонинг Шоҳлигига сизлардан олдин кириб борадилар. 32Чунки Яҳё чўмдирувчи сизнинг олдингизга тўғри йўлни кўрсатгани келди, аммо сизлар унга ишонмадингизлар. Солиқчилар билан фоҳишалар эса ишонишди. Сизлар буни кўриб туриб ҳам пушаймон бўлмадингизлар, ишонмадингизлар.”

 

Ёвуз боғбонлар ҳақида масал

 

33“Энди бошқа бир масални эшитинглар: бир ер эгаси бор экан. У узумзор барпо қилибди. Атроф–теварагини девор билан ўраб, узум сиқадиган чуқур қазибди, кузатув минорасини қурибди. Кейин узумзорни боғбонларга ижарага бериб, ўзи сафарга кетибди. 34Йиғим–терим мавсумида хўжайин: “Ҳосилдан менга тегишли улушни олиб келинглар”, — деб хизматкорларини боғбонлар олдига юборибди. 35Боғбонлар эса унинг хизматкорларини тутиб олишибди, бирини уриб, бирини ўлдириб, бошқа бирини эса тошбўрон қилишибди. 36Шундан кейин у олдингидан кўпроқ хизматкорларини боғбонлар олдига жўнатибди. Боғбонлар эса улар билан ҳам худди шундай қилишибди. 37Охирида узумзор эгаси:
— Ўғлимни албатта ҳурмат этадилар, — деб боғбонлар олдига ўз ўғлини юборибди. 38Аммо боғбонлар унинг ўғлини кўрганларида бир–бирига:
— Бу меросхўр–ку! Келинглар, уни ўлдириб, меросига эга бўлайлик, — дейишибди. 39Уни тутиб, узумзордан ташқарига чиқариб, ўлдиришибди. 40Хўш, сизнингча, узумзорнинг эгаси қайтиб келганда, у боғбонларни нима қилади?”
41— У бу ярамасларни шафқатсизларча ўлдиради, — деб жавоб берди улар. — Узумзорни эса бошқа боғбонларга ижарага беради. Бу боғбонлар узум ҳосилини унга ўз вақтида беришади.
42Исо уларга деди: “Наҳотки сизлар Муқаддас Битиклардаги шу сўзларни ҳеч ўқимаган бўлсангиз:

 

“Бинокорлар рад этган тош
Бинонинг тамал тоши бўлди.
Бу Эгамизнинг қилган ишидир,
Кўз олдимиздаги ажойиботдир.”

 

 

43Шунинг учун сизларга айтаман: Худонинг Шоҳлиги сизлардан тортиб олинади ва Шоҳлик учун ҳосил етиштирадиган одамларга берилади. 44Ким тамал тоши устига йиқилса, парча–парча бўлади. Тош кимнинг устига тушса, уни эзиб юборади.
45Бош руҳонийлар ва фарзийлар бу масални эшитиб, Исо улар ҳақида гапирганини тушундилар. 46Уни ҳибсга олмоқчи бўлдилар, аммо халқдан қўрқдилар. Чунки халқ Исони пайғамбар деб билар эди.

 

22–БОБ

 

Тўй зиёфати ҳақида масал

 

1Исо одамларга яна масаллар билан гапира бошлади:
2“Осмон Шоҳлигини ўғлига тўй зиёфати берган шоҳга қиёсласа бўлади. 3Шоҳ тўйга таклиф этилган меҳмонларни чақириш учун хизматкорларини юборибди. Меҳмонлар эса келишни хоҳламабдилар. 4Шоҳ яна бошқа хизматкорларини юбориб, шундай дебди:
— Таклиф этилганларга айтинглар: мен зиёфат дастурхонини тайёрлаб қўйдим, буқаю бўрдоқиларим сўйилди, ҳаммаси тайёр. Тўйга келаверинглар!
5Бироқ улар бу таклифни ҳам назарга илмабдилар, бири даласига, бошқаси ўз ишига кетибди. 6Қолганлар эса шоҳ хизматкорларини тутиб, хўрлаб, ўлдиришибди. 7Шоҳ буни эшитиб, ғазабланибди. Лашкарини юбориб, қотилларни қатл қилдирибди, шаҳарларини эса ёндириб кул қилибди. 8Шундан кейин у хизматкорларига айтибди:
— Тўй зиёфати тайёр, лекин таклиф этилганлар бунга муносиб эмас эканлар. 9Шунинг учун чорраҳаларга боринглар, кимни кўрсангиз, тўй зиёфатига таклиф қилинглар.
10Хизматкорлар йўлга чиқиб, учратганларининг ҳаммасини — ёмонларни ҳам, яхшиларни ҳам йиғиб келибдилар. Хуллас, тўйхона меҳмонларга тўлибди.
11Шоҳ меҳмонларни кўриш учун кирганда, у ерда тўй кийимини киймаган бир одамни кўрибди 12ва ундан:
— Дўстим, тўй кийимисиз бу ерга қандай кирдингиз? — деб сўрабди, у ҳеч қандай жавоб бера олмабди. 13Шунда шоҳ хизматкорларига айтибди:
— Бу одамнинг қўл–оёқларини боғлаб, ташқарига, қоронғиликка ташланглар. У ерда у қаттиқ пушаймон бўлиб, фиғон чекади.
14Ахир, даъват этилганлар кўп, аммо танланганлар оздир.”

 

Солиқ тўлаш ҳақида савол

 

15Шунда фарзийлар келиб, Исони тилидан илинтириш учун режа туздилар. 16Улар ўз шогирдларини Ҳирод тарафдорлари билан бирга Исонинг олдига юборишди.
— Устоз, — дейишди улар, — Сиз одил эканингизни биламиз. Сиз Худонинг йўлини тўғри ўргатасиз. Бирор кишига хушомадгўйлик, юз–хотирчилик қилмайсиз. 17Бизга айтинг–чи, Қайсарга солиқ тўлашимиз тўғрими ёки йўқми?
18Аммо Исо уларнинг нияти ёмон эканини билиб турарди. У шундай деди:
— Ҳой иккиюзламачилар! Нима, Мени синаб кўрмоқчимисизлар? 19Солиққа тўланадиган тангани Менга кўрсатинглар.
Улар Исога бир динор келтирдилар.
20— Бу сурат ва ёзув кимники? — деб сўради Исо.
21— Қайсарники, — деб жавоб берди улар.
— Ундай бўлса, Қайсарнинг ҳақини Қайсарга, Худонинг ҳақини Худога беринглар, — деди Исо.
22Улар буни эшитиб лол қолдилар. Исони ўз ҳолига қўйиб, қайтиб кетдилар.

 

Ўликларнинг тирилиши ҳақида савол

 

23Саддуқийлар ўликларнинг тирилишини инкор этардилар. Уларнинг баъзилари ўша куни Исонинг олдига келиб, шундай савол бердилар:
24— Устоз! Мусо айтган эдики: “Агар одам фарзанд кўрмай ўлиб кетса, марҳумнинг укаси акасининг хотинига уйланиб, акаси учун фарзандни дунёга келтирсин.” 25Бизда етти ака–ука бор эди. Биринчиси уйланди, аммо фарзанд кўрмай оламдан ўтди, хотини эса укасига қолди. 26Иккинчи, учинчи, ҳатто еттинчисигача, ҳаммасининг бошига шу кўргилик тушди. 27Охирида хотин ҳам қазо қилди. 28Айтинг–чи, Худо одамларни тирилтирганда хотин еттовидан қайси бирининг хотини ҳисобланади? Ахир, ҳаммаси унга уйланган эди–ку.
29Исо уларга шундай жавоб берди:
— Сизлар Муқаддас Битикларни ҳам, Худонинг қудратини ҳам билмайсизлар, ана шу сабабдан адашяпсизлар. 30Ўликлар тирилганда уйланмайдилар, эрга ҳам тегмайдилар, балки бамисоли осмондаги фаришталардай бўладилар. 31Ўликларнинг тирилиши ҳақидаги масалага келсак: наҳотки Худонинг сизларга айтган гапларини ҳеч қачон ўқимаган бўлсангизлар?! 32У: “Мен Иброҳим, Исҳоқ ва Ёқубнинг Худосиман”, — деган–ку! Ахир, Худо ўликларнинг эмас, тирикларнинг Худосидир.
33Оломон буни эшитиб, Исонинг таълимотидан ҳайратда қолди.

 

Энг буюк амр

 

34Исо саддуқийларни мот қилиб қўйганини фарзийлар ҳам эшитиб, бир жойга йиғилдилар. 35Улардан бири — Таврот тафсирчиси Исони синаш мақсадида Унга шундай савол берди:
36— Устоз, Тавротдаги қайси амр энг буюк?
37Исо унга деди:
— Эгангиз Худони бутун қалбингиз билан, жону дилингиз билан, бутун онгингиз билан севинг. 38Бу биринчи ва энг буюк амр. 39Иккинчиси эса шунга ўхшашдир: “Ўзгани ўзингизни севгандай севинг.” 40Мусонинг бутун Қонуни ва пайғамбарларнинг ҳамма сўзлари мана шу икки амрга таянади.

 

Масиҳ кимнинг ўғли?

 

41Фарзийлар йиғилишганда, Исо улардан сўради:
42— Масиҳ ҳақида нима деб ўйлайсизлар? У кимнинг ўғли?
— Довуднинг ўғли, — деб жавоб берди улар. 43Исо уларга деди:
— Ундай бўлса, қандай қилиб Довуд Муқаддас Руҳ орқали Масиҳни Раббим деб айтади? Довуд шундай деган эди:

 

44“Эгамиз айтмоқда Раббимга:
Душманларингни оёқларинг остига йиқитмагунимча,
Сен Менинг ўнг томонимда ўтириб тургин.”

 

45Агар Довуд Масиҳни Раббим деб атаган бўлса, қандай қилиб Масиҳ Довуднинг ўғли бўлади?!
46Исонинг саволига ҳеч ким жавоб бера олмади. Ўша кундан бошлаб ҳеч ким Унга савол беришга журъат этолмайдиган бўлди.

 

23–БОБ

 

Сохта ва чин диндорлик

 

1Шундан кейин Исо оломонга ва шогирдларига гапирди: 2“Қонунни изоҳлаш ҳуқуқи Таврот тафсирчилари ва фарзийларга берилган. 3Шу боис уларга қулоқ солинглар, айтганини қилинглар, аммо қилганини қилманглар! Чунки улар ўзлари айтганларни қилмайдилар. 4Улар кўтариб бўлмайдиган оғир юкни бировларга юклайдилар, ўзлари эса ёрдам бериш учун ҳатто бармоғини ҳам қимирлатмайдилар. 5Ҳамма ишларини, бошқалар кўрсин, деб қиладилар. Пешаналарига таққан нишоналарини каттароқ, кийимларининг попукларини узунроқ қиладилар. 6Шунингдек, зиёфатларда тўрга чиқишни ва синагогаларда яхши жойларда ўтиришни ёқтирадилар. 7Бозорларда одамлар уларга салом беришларини, “устоз” деб мурожаат этишларини яхши кўрадилар.
8Аммо сизларни ҳеч ким “устоз” деб чақирмасин, чунки ҳаммангизнинг битта Устозингиз бор. Сизлар эса биродарсизлар. 9Ер юзида ҳеч кимни ота деб айтманг, чунки сизларнинг осмонда ягона Отангиз бор. 10Ҳеч ким сизларни “йўлбошчи” деб ҳам айтмасин, чунки сизларнинг яккаю ягона йўлбошчингиз Масиҳдир. 11Орангизда ким бош бўлса, сизларга хизмат қилсин. 12Зотан ўзини ўзи юксалтирган камситилади, ўзини паст тутган эса юксалтирилади.”

 

Исо Таврот тафсирчиларига ва фарзийларга таъна қилади

 

13“Ҳолингизга вой, эй тафсирчилар ва фарзийлар! Сизлар иккиюзламачисизлар! Ахир, сизлар одамлар кирмасин деб, Осмон Шоҳлиги эшикларини беркитиб қўйяпсизлар. У ерга ўзларингиз ҳам кирмаяпсизлар, кирмоқчи бўлганларни ҳам киргизмаяпсизлар[3].
15Ҳолингизга вой, эй тафсирчилар ва фарзийлар! Сизлар иккиюзламачисизлар! Ахир, сизлар ҳеч бўлмаса бир кишини ўз динингизга киритиш учун денгизу қуруқликни кезиб чиқасизлар. Ниятингизга эришганингизда эса, уни ўзингиздан беш баттар дўзахи одам қиласизлар.
16Эй кўр етакчилар, ҳолингизга вой! Сизлар: “Ким Маъбад ҳақи деб қасам ичса, у қасамини бажармаса ҳам бўлади, аммо ким Маъбад олтини ҳақи деб қасам ичса, ўз қасамини бажариши шарт”, — дейсиз. 17Ҳой кўр нодонлар! Қайси бири буюкроқ: Маъбаднинг олтиними, ёки олтинни муқаддас қилган Маъбаднинг ўзими?! 18Яна сизлар шундай деб айтасизлар: “Ким қурбонгоҳ ҳақи деб қасам ичса, у қасамини бажармаса ҳам бўлади, аммо ким қурбонгоҳдаги қурбонлик ҳақи, деб қасам ичса, қасамини бажариши шарт”, — дейсизлар. 19Шу қадар кўр бўлмасангиз–а! Қайси бири буюкроқ: қурбонликми ёки қурбонликни муқаддас қилган қурбонгоҳми? 20Ахир, қурбонгоҳ ҳақи, деб қасам ичган, ҳам қурбонгоҳнинг ўзи, ҳам ундаги барча қурбонликлар ҳақи қасам ичган бўлади–ку! 21Маъбад ҳақи деб қасам ичган эса, ҳам Маъбаднинг ўзи, ҳам Маъбадда яшайдиган Худо ҳақи қасам ичган бўлади. 22Осмон ҳақи деб қасам ичган эса, осмондаги Худонинг тахти ва тахтда ўтирган Худонинг Ўзи ҳақи қасам ичган бўлади.
23Ҳолингизга вой, эй тафсирчилар ва фарзийлар! Сизлар иккиюзламачисизлар! Сизлар ялпиз, укроп ва зирадан ушр берасизлар, аммо Қонуннинг адолат, шафқат ва имон каби энг муҳим таълимотларини писанд қилмайсизлар. Буларнинг бирини бажара туриб, иккинчисини ҳам ташлаб қўймаслигингиз керак эди. 24Ҳой кўр етакчилар! Сизлар ичимлигингиздан чивинни сузиб оласизлар, аммо туяни бутунлигича ютиб юборасизлар!
25Ҳолингизга вой, эй тафсирчилар ва фарзийлар! Сизлар иккиюзламачисизлар! Сизлар пиёлаю лаганингизнинг сиртини тозалайсизлар–у, аммо ичи очкўзлик ва худбинликка тўла. 26Эй кўр фарзий! Сен аввало пиёла ва лаганнинг ичини тозалаб ол, шунда уларнинг сирти ҳам тоза бўлади.
27Ҳолингизга вой, эй тафсирчилар ва фарзийлар! Сизлар иккиюзламачисизлар! Чунки сизлар оҳакланган қабрларга ўхшайсизлар: қабрларнинг ташқи томони чиройли, аммо ичи мурдаларнинг суякларига ва ҳар хил ифлосликларга тўла. 28Шу сингари, сизлар ҳам ташқи томондан бошқаларга тақводор бўлиб кўринасиз, аммо ичингиз иккиюзламачиликка ва гуноҳга тўла.”

 

Сохта диндорлар оладиган жазо

 

29Ҳолингизга вой, эй тафсирчилар ва фарзийлар! Сизлар иккиюзламачисизлар! Ахир, сизлар пайғамбарларга мақбаралар қуриб, тақводорларнинг қабрларини безатиб, 30шундай дейсизлар: “Агар ота–боболаримиз даврида биз ҳам яшаганимизда эди, уларга қўшилишиб пайғамбарларнинг қонини тўкмаган бўлардик.” 31Бу билан сизлар пайғамбарларни қатл қилганларнинг ўғиллари эканингизни тан оляпсизлар. 32Ота–боболарингиз бошлаган ишни охирига етказинглар энди!
33Ҳой илонлар, заҳарли илонлар зоти! Сизлар дўзах жазосидан қандай қочиб қутуласиз?! 34Ана шу сабабдан Мен олдингизга пайғамбарларни, донишманду устозларни юбораман. Аммо сизлар уларнинг баъзиларини ўлдирасизлар, баъзиларини хочга михлайсизлар, бошқаларини эса синагогаларингизда қамчилаб, шаҳарма–шаҳар қувғин қиласизлар. 35Натижада ўлдирилган ҳамма бегуноҳ одамларнинг қони учун сизлар жазо тортасизлар. Ҳобилнинг тўкилган қонидан тортиб, қурбонгоҳ билан Маъбад орасида сиз ўлдирган Барахия ўғли Закариёнинг қони сизнинг гарданингизда бўлади. 36Ҳа, сизларга чинини айтаман: бу насл ушбу ҳамма қотилликлар учун жазо тортади.

 

Исонинг Қуддус учун ноласи

 

37Эҳ Қуддус, Қуддус! Пайғамбарларни қатл этиб, ҳузурига юборилганларни тошбўрон қилувчи шаҳар! Товуқ ўз жўжаларини қанотлари остига қандай тўпласа, Мен ҳам сенинг халқингни бир неча марта шундай тўпламоқчи бўлдим. Лекин сен истамадинг. 38Эй Қуддус аҳолиси, сизнинг Маъбадингиз ҳувиллаб қолади. 39Сизга шуни айтай: “Эгамиз номи билан келадиган инсон барака топсин”, — деб айтмагунингизча, Мени кўрмайсизлар.”

 

24–БОБ

 

Исо охирзамон ҳақида гапиради

 

1Исо Маъбаддан чиқиб кетаётганда, шогирдлари Унинг ёнига келиб, диққатини Маъбаднинг биноларига қаратдилар. 2Исо уларга деди: “Буларнинг ҳаммасини кўряпсизми? Сизларга чинини айтайин: булар вайрон бўлади. Биронта тош ўз жойида қолмайди.”
3Исо бир Ўзи Зайтун тоғида ўтирганда, шогирдлари Унинг ёнига келиб, сўрашди: “Бизларга айтинг–чи, бу ҳодисалар қачон юз беради? Сизнинг келишингизни ва охирзамон яқинлашганини нимадан билсак бўлади?”
4Исо уларга шундай жавоб берди: “Эҳтиёт бўлинглар, ҳеч ким сизларни йўлдан оздирмасин! 5Чунки кўпчилик ўзларини Менинг номим билан атаб: “Мен Масиҳман”, — деб бир қанча одамни йўлдан оздирадилар. 6Сизлар уруш ҳақидаги хабарларни ва миш–мишларни эшитасизлар. Бироқ чўчиманглар! Булар содир бўлиши шарт, аммо бу ҳали охири дегани эмас. 7Халқ халққа қарши, шоҳлик шоҳликка қарши кўтарилади. Айрим жойларда қаҳатчилик ва зилзилалар бўлади. 8Буларнинг ҳаммаси тўлғоқ азобларининг бошланишига ўхшайди.
9Ўшанда сизларни қийнаш ва ўлдириш учун тутиб берадилар. Менинг номим туфайли ҳамма халқлар сизлардан нафратланади. 10Шунда кўплар имондан қайтади, улар бир–бирини сотиб, бир–биридан нафратланади. 11Кўп сохта пайғамбарлар пайдо бўлади, улар кўпларни йўлдан уради. 12Ёмонлик кўпайгани учун одамлар орасида меҳр–оқибат йўқолади. 13Лекин охиригача бардош берган нажот топади. 14Осмон Шоҳлиги тўғрисидаги Хушхабар бутун дунё бўйлаб ваъз қилинади, ҳамма халқлар уни эшитади. Шундагина охирзамон келади.”

 

Буюк мусибат ва Исонинг қайтиб келиши

 

15“Дониёр пайғамбар айтганидай кўп ҳаром–хариш ишларга сабаб бўладиган макруҳ бир нарсанинг муқаддас жойда турганини кўрганингизда (ўқиган ўзи тушунсин!), 16Яҳудияда бўлганлар тоғларга қочишсин. 17Томнинг устида бўлганлар уйидан бирон нарса олиш учун пастга тушмасин. 18Далада бўлганлар эса тўнини олгани қайтиб келмасин. 19У кунларда ҳомиладор ва эмизикли аёлларнинг ҳолига вой! 20Қочишингиз қишга ёки Шаббат кунига тўғри келмаслиги учун илтижо қилинглар. 21Чунки ўша вақтда шундай азоб–уқубатлар бўладики, дунё яратилгандан то ҳозиргача бунақаси бўлмаган ва қайтиб содир бўлмайди. 22Лекин танланган одамлар учунгина у кунлар қисқартирилади. Агар ўша кунлар қисқартирилмаганда эди, ҳеч бир жонзот омон қолмасди. 23Агар ўшанда кимдир сизларга: “Масиҳ мана бу ерда” ёки: “Ана у ерда”, — деб айтса, ишонманглар. 24Чунки сохта масиҳлар ва сохта пайғамбарлар пайдо бўлиб, иложи бўлса, танланган одамларни ҳам йўлдан оздириш учун буюк аломату мўъжизалар кўрсатадилар. 25Мана, Мен сизларга олдиндан айтиб қўйдим.
26Шундай қилиб, агар улар сизларга: “Қаранглар! У саҳрода!” деб айтсалар, борманглар. Агар улар: “У яширин жойда”, деб айтсалар, ишонманглар. 27Чунки Инсон Ўғли келганда, Уни ҳамма кўради. У шарқдан ғарбга қадар бутун осмонни ёритиб юборган чақмоқдай бўлади.
28Калхатлар тўпланган жойда мурда бўлишини ҳамма билади. Менинг келишим ҳам шу сингари ҳаммага аён бўлади.

 

29Ўша кунлардаги азоб–уқубатлар ўтиши биланоқ,
Қуёш қораяди, ойнинг нури сўнади.
Осмондан юлдузлар қулаб тушади,
Самовий кучлар ларзага келади.

 

30Ўшанда Инсон Ўғлининг аломати осмонда намоён бўлади. Ер юзидаги барча қабилалар қайғуради. Шунда ҳамма одам Инсон Ўғлини кўради. Инсон Ўғли қудратга ва буюк улуғворликка бурканиб, булутларда келади. 31Карнайнинг баланд садоси остида У фаришталарини ернинг тўрт томонига юборади. Улар дунёнинг бир бурчагидан бошқа бурчагигача танланган одамларни тўплаб олишади.”

 

Ҳушёр бўлиш ҳақида

 

32“Анжир дарахтидан сабоқ олинглар: унинг шохлари кўкариб барг чиқараётганда, ёз яқинлашганини биласизлар. 33Шу сингари, мана бу воқеалар содир бўлганда, билингки, ўша вақт яқинлашиб қолган, остонангизда турибди. 34Сизларга чинини айтайин: бу насл ўтмасданоқ, буларнинг ҳаммаси содир бўлади. 35Еру осмон йўқ бўлиб кетади, аммо Менинг сўзларим кучда қолади.
36Ўша кун ва соат ҳақида Отамдан бошқа ҳеч ким билмайди. Ўғил ҳам, осмондаги фаришталар ҳам билмайдилар. 37Нуҳ пайғамбар даврида қандай бўлган бўлса, Инсон Ўғли келишида ҳам шундай бўлади. 38Тўфонгача бўлган даврда одамлар еб–ичардилар, уйланиб, турмушга чиқардилар. Нуҳ кемага киргунга қадар ҳаёт шу зайлда давом этарди. 39Тўфон келиб, уларнинг ҳаммасини ювиб кетмагунча, улар ҳамма нарсадан бехабар эдилар. Инсон Ўғли келганда ҳам худди шундай бўлади. 40Ўшанда икки киши далада бўлади, бири олинади, бири қолдирилади. 41Тегирмон тортаётган икки аёл бўлади, бири олинади, бири қолдирилади.
42Шунинг учун ҳушёр бўлинглар. Мен — Раббингиз қайси куни келишимни сизлар билмайсизлар. 43Аммо шуни билиб қўйингки, агар уй эгаси туннинг қай пайтида ўғри келишини билганда эди, у уйғоқ ўтириб, ўғрининг уйга бузиб киришига йўл қўймаган бўларди. 44Шунга ўхшаб, сизлар ҳам тайёр туринглар, чунки Инсон Ўғли сизлар кутмаган вақтда келади.”

 

Садоқатли ва садоқатсиз хизматкор ҳақида масал

 

45“Ишончли ва доно хизматкор ким? Хўжайин бундай одамни бошқа хизматкорларига бошлиқ қилиб қўяди, уларга ўз вақтида овқат тарқатишни унга топширади. 46Хўжайин уйга қайтганда ўша хизматкорини юмуш устида кўрса, хизматкор нақадар бахтли! 47Сизларга чинини айтай: хўжайин ўша хизматкорини бутун мулки устидан бошқарувчи қилиб қўяди.
48Борди–ю, у хизматкор ёмон бўлиб, кўнглида: “Хўжайиним ҳали бери қайтиб келмайди”, — деб, 49бошқа хизматкорларни ура бошласа ва шаробхўрлар билан еб–ичса, 50хизматкор кутмаган кунда, ўйламаган соатда хўжайини келиб қолади. 51У хизматкорининг жазосини бериб, бошига иккиюзламачиларнинг кунини солади. Шунда хизматкор қаттиқ пушаймон бўлиб, фиғон чекади.”

 

25–БОБ

 

Келиннинг ўнта дугонаси ҳақида масал

 

1“Охирзамон яқинлашганда Осмон Шоҳлигини қуйидагига ўхшатса бўлади: келиннинг ўнта дугонаси мойчироқларини олиб, куёвни қаршилагани чиқишибди. 2Улардан бештаси нодон, бештаси доно экан. 3Нодонлари мойчироқларни олишибди–ю аммо чироқ учун мой олишмабди. 4Донолари эса мойчироқлари билан бирга идишларда мой ҳам олибдилар. 5Куёв кечикибди, шу сабабдан ҳаммалари мудраб, ухлаб қолибдилар.
6Ярим кечаси: “Ана, куёв келяпти! Уни кутиб олгани чиқинглар!” — деган бир овоз янграбди.
7Шунда қизларнинг ҳаммаси ўрнидан туриб, мойчироқларини тайёрлай бошлабдилар. 8Нодонлари доноларига айтибдилар:
— Бизга ҳам мойингиздан озгина беринглар, чироқларимиз ўчяпти!
9Донолари эса шундай жавоб берибдилар:
— Йўқ! Бизга ҳам, сизларга ҳам мой етмай қолади. Яхшиси, сотувчиларга бориб, ўзларингизга мой сотиб олинглар.
10Улар мой сотиб олгани кетишганда, куёв келиб қолибди. Тайёр турган қизлар куёв билан бирга тўйхонага кириб кетишибди. Орқаларидан эшик ёпилибди.
11Кейин қолган қизлар келиб:
— Ҳазрат! Ҳазрат! Бизга эшикни очинг! — дейишибди. 12Лекин У:
— Сизларни умуман танимайман, — деб жавоб берибди.
13Хуллас, ҳушёр бўлинглар, чунки қайси куни, қайси соатда келишимни билмайсизлар.”

 

Учта хизматкор ҳақида масал

 

14“Яна Осмон Шоҳлигини сафарга жўнаб кетаётган одамга ўхшатса бўлади. У кетишидан олдин хизматкорларини чақириб, ўз мол–мулкини уларга топширибди. 15У ҳар бирига қобилиятига яраша: бирига беш минг тилла, иккинчисига икки минг тилла, учинчисига эса минг тилла бериб, жўнаб кетибди. 16Беш минг тилла олган хизматкор вақтни бой бермай, пулни ишга солибди ва яна беш минг тилла даромад олибди. 17Икки минг тилла олган хизматкор ҳам худди шундай йўл тутиб, икки минг тилла орттирибди. 18Минг тилла олган хизматкор эса бориб, чуқур қазибди–да, хўжайин берган пулини кўмиб қўйибди.
19Орадан анча вақт ўтибди. Хўжайин қайтиб келиб, хизматкорларидан ҳисобот сўрабди. 20Беш минг тилла олган хизматкори орттирган беш минг тиллани ҳам олиб келиб, шундай дебди:
— Хўжайин! Менга беш минг тилла берган эдингиз. Мана, қаранг, мен булардан ташқари яна беш минг тилла ишладим.
21Хўжайини унга:
— Баракалла! Сен яхши ва ишончли хизматкорсан! — дебди. — Кичик ишда ишончимни оқлаганинг учун, сенга катта ишларни ишониб топшираман. Кел, менинг хурсандчилигимга шерик бўл.
22Икки минг тилла олган хизматкор ҳам келиб:
— Хўжайин! Менга икки минг тилла бергандингиз. Мана, қаранг, мен булардан ташқари яна икки минг тилла ишладим, — дебди. 23Хўжайини унга:
— Баракалла! Сен яхши ва ишончли хизматкорсан! — дебди. — Кичик ишда ишончимни оқлаганинг учун, сенга катта ишларни ишониб топшираман. Кел, менинг хурсандчилигимга шерик бўл.
24Минг тилла олган хизматкор ҳам келиб шундай дебди:
— Хўжайин! Мен сизнинг қаттиққўл одам эканингизни билардим. Сиз экмаган ердан ўрасиз, ўзингиз етиштирмаган ҳосилни йиғиб оласиз. 25Шунинг учун мен қўрққанимдан бориб, берган тиллангизни ерга кўмиб қўйдим. Мана тиллангиз!
26Хўжайин унга шундай жавоб берибди:
— Эй ёмон, ялқов хизматкор! Мен экмаган ердан ўришимни, ўзим етиштирмаган ҳосилни йиғиб олишимни билар экансан, 27пулимни муомалага киритсанг бўлмасмиди?! Мен қайтиб келиб, пулимни фойдаси билан қайтариб олган бўлар эдим.
28Сўнг хўжайин дебди:
— Қани, ундаги минг тиллани олиб, ўн минг тилласи борга беринглар! 29Чунки кимда бор бўлса, унга яна берилади ва у мўл-кўлчиликда яшайди. Кимда йўқ бўлса, ҳатто бори ҳам тортиб олинади. 30Энди бу ярамас хизматкорни ташқарига, қоронғиликка улоқтириб юборинглар. У ерда бу ярамас қаттиқ пушаймон бўлиб, фиғон чекади.”

 

Қиёмат–қойим сўроғи

 

31“Инсон Ўғли Ўзининг улуғворлигида, жамики фаришталари билан бирга келганда Ўзининг шоҳона тахтига ўтиради. 32Барча халқлар Унинг ҳузурига тўпланадилар. Чўпон қўйларни эчкилардан ажратгандай, У халқларни бир–биридан ажратади. 33У қўйларни ўнг томонига, эчкиларни чап томонига қўяди.
34Шундан кейин Шоҳ ўнг томонидагиларга айтади:
— Эй Отамнинг баракасини олганлар, келинглар! Шоҳликни мерос қилиб олинглар! Бу шоҳлик олам яратилгандаёқ сизлар учун тайёрлаб қўйилган. 35Ахир, Мен оч эдим, Менга овқат бердингизлар. Чанқаган эдим, Менга ичимлик бердингизлар. Мусофир эдим, уйингиздан бошпана бердингизлар. 36Яланғоч эдим, Мени кийинтирдингизлар. Касал эдим, Менга ғамхўрлик қилдингизлар. Зиндонда эдим, Мени келиб кўрдингизлар.
37Бунга жавобан солиҳлар Унга шундай дейдилар:
— Ё Раббий! Қачон сизни оч ҳолда кўриб, овқат берибмиз?! Қачон чанқаганингизни кўриб, бирон нарса ичирибмиз? 38Мусофир эканингизни қачон кўриб, уйимиздан бошпана берибмиз? Яланғоч эканингизни қачон кўриб, кийинтирибмиз? 39Касал ёки зиндонда бўлганингизда қачон Сизни йўқлаб борибмиз?
40Шоҳ уларга шундай жавоб беради:
— Сизларга чинини айтайин: сизлар энг кичик биродаримга қилган ҳар қандай яхшилигингизни Менга қилган бўласиз.
41Сўнг У чап томондагиларга ҳам айтади:
— Эй лаънатилар, кўзимдан йўқолинглар! Иблис ва унинг фаришталарига тайёрлаб қўйилган абадий оловга мубтало бўлинг! 42Ахир, Мен оч эдим, овқат бермадингизлар. Чанқагандим, ичгани ҳеч нарса бермадингизлар. 43Мусофир эдим, уйингиздан бошпана бермадингизлар. Яланғоч эдим, Мени кийинтирмадингиз. Касал бўлдим, зиндонга тушдим, Мени келиб кўрмадингизлар.
44Шунда улар айтадилар:
— Ё Раббий! Қачон Сизни оч, чанқаган, мусофир, яланғоч, касал ҳолда ёки зиндонда эканингизни кўрибмиз? Агар кўрганимизда эди, наҳотки Сиздан хизматимизни аяган бўлардик?!
45У эса шундай жавоб беради:
— Сизларга чинини айтайин: сизлар энг кичик биродаримдан аяган яхшилигингизни Мендан аяган бўласиз.
46Булар абадий жазога, солиҳлар эса абадий ҳаётга муяссар бўладилар.”

 

26–БОБ

 

Исони ўлдириш режаси

 

1Исо бу гапларни айтиб бўлгач, шогирдларига шундай деди: 2“Икки кундан кейин Фисиҳ зиёфати бўлишини биласизлар. Ана, ўшанда Инсон Ўғлига хоинлик қилишади, Уни хочга михлашади.”
3Бу пайтда бош руҳонийлар ва оқсоқоллар Каяфа исмли олий руҳонийнинг саройида йиғилган эдилар. 4Улар Исони ҳийла билан тутиб, ўлдириш учун фитна ўйлаб топдилар. 5Аммо улар: “Биз бу ишни байрам кунлари қилмаслигимиз керак, акс ҳолда халқ ғалаён қилиши мумкин”, дедилар.

 

Исога атир мой қуйган аёл

 

6Исо Байтанияда тери касаллигига чалинган Шимўннинг уйида 7мехмон бўлиб ўтирган эди. Шунда бир аёл ганчдан ясалган идишда қимматбаҳо атир мойи олиб келиб, Исонинг бошидан қуйди. 8Шогирдлар буни кўргач, ғазабланиб:
— Бу исрофгарчиликнинг нима кераги бор? 9Ахир, бу мойни катта пулга сотиб, камбағалларга тақсимлаб бериш мумкин эди–ку! — дейишди.
10Шогирдлар нима тўғрисида гапираётганларини Исо билиб қолиб, уларга деди:
— Нега аёлни хижолатда қолдиряпсизлар? У Мен учун ажойиб иш қилди. 11Камбағаллар ҳар доим сизлар билан бирга бўладилар. Мен эса ҳар доим ҳам сизлар билан бирга бўлмайман. 12Аёл бу мойни танамга тўкиб, Мени дафнга тайёрлади. 13Сизларга чинини айтайин: Хушхабар дунёнинг қайси ерида эълон қилинмасин, бу аёл ҳам эсга олиниб, унинг қилган иши ҳақида айтилади.
14Шунда ўн икки шогирддан бири бўлган Яҳудо Ишқариёт бош руҳонийларнинг олдига бориб:
15— Агар Исони сизларга тутиб берсам, менга нима берасизлар? — деб сўради. Улар Яҳудога ўттиз кумуш танга бердилар. 16Ўша вақтдан бошлаб Яҳудо Исони тутиб бериш учун қулай фурсатни кута бошлади.

 

Фисиҳ зиёфати ва Исога хиёнат

 

17Хамиртурушсиз нон байрамининг биринчи кунида шогирдлар Исонинг олдига келиб дедилар:
— Фисиҳ таомини қаерда емоқчисиз? Биз бориб тайёргарлик кўрайлик.
18Исо деди:
— Шаҳарга фалончининг олдига бориб, унга шундай деб айтинглар: Устозимиз сизга: “Вақтим етди. Мен Фисиҳ зиёфатини шогирдларим билан сизнинг уйингизда ўтказмоқчиман”, деб айтиб юбордилар.
19Шогирдлар Исонинг айтганини қилиб, Фисиҳ таомини тайёрладилар.
20Кеч кирганда, Исо ўн икки шогирди билан дастурхон атрофига ёнбошлади. 21Овқатланаётганларида Исо:
— Сизларга чинини айтайин, орангиздан биттангиз Менга хиёнат қилади, — деди.
22Шогирдлар қаттиқ хафа бўлиб, бирин–кетин:
— Ҳазрат, наҳотки мени назарда тутаётган бўлсангиз? — деб сўрадилар.
23У эса шундай жавоб берди:
— Мен билан баравар косага нонни ботирган Менга хиёнат қилади. 24Ҳа, Инсон Ўғли У ҳақда ёзилгандай жон беради. Аммо Инсон Ўғлига хиёнат қилган одамнинг ҳолига вой! Унинг туғилганидан кўра туғилмагани яхшироқ эди.
25Сотқин Яҳудо Исога:
— Устоз, наҳотки ўша мен бўлсам? — деди.
— Ўзинг айтдинг, — деб жавоб берди Исо.
26Улар овқатланаётганда, Исо нонни олди, дуо ўқиб синдирди. Нонни шогирдларига бериб:
— Олиб енглар, бу Менинг танамдир, — деди. 27Шароб қуйилган косани ҳам олди, шукрона дуосини ўқиб, уларга узатди:
— Бундан ҳаммаларинг ичинглар, — деди. 28— Бу шароб Худонинг аҳдини билдиради. Бу Аҳд кўпларнинг гуноҳини ювиш учун тўкиладиган қоним эвазига кучга киради. 29Сизларга шуни айтай: бир кун келиб, Мен сизлар билан бирга Отамнинг Шоҳлигида янги шароб ичаман. Аммо ўша кун келмагунча энди шаробни оғзимга ҳам олмайман.
30Сўнг улар ҳамду сано куйлаб, Зайтун тоғи томон кетдилар.

 

Бутруснинг Исодан тониши ҳақида каромат

 

31Исо шогирдларига деди: — Бугун кечаси ҳаммаларингиз Мени ташлаб, қочиб кетасизлар. Чунки ёзилган:

 

“Мен чўпонни ўлдираман,
Шунда сурувдаги қўйлар ҳар ёққа тарқалиб кетади.”

 

32Бироқ Мен тирилганимдан кейин, сизларни Жалилада кутаман.
33Бутрус Исога деди:
— Сизни ҳамма ташлаб кетса ҳам, мен ташлаб кетмайман!
34Исо унга:
— Сенга чинини айтайин, шу кечасиёқ, хўроз қичқирмасдан олдин, сен Мендан уч марта тонасан, — деди. 35Бутрус Унга:
— Керак бўлса, Сиз билан бирга ўламан! Аммо Сиздан асло тонмайман! — деди. Бошқа ҳамма шогирдлари ҳам шундай дедилар.

 

Исонинг боғдаги ибодати

 

36Шундан кейин Исо шогирдлари билан Гетсимания деган жойга борди. Исо шогирдларига:
— Шу ерда ўтириб туринглар, Мен нарироққа бориб, ибодат қиламан, — деди. 37У ёнига Бутрусни ва Забадийнинг икки ўғлини олди. Исони қайғу, ғам қамради. 38У шогирдларига:
— Юрагимдаги оғир қайғу Мени ўлгудай қийнаб юборди. Шу ерда қолинглар–да, кўз–қулоқ бўлиб туринглар, — деди. 39Сўнг бир оз нари кетиб, ерга мук тушди–да, шундай деб ёлворди:
— Эй Отам, агар иложи бўлса, бу азоб косаси Мени четлаб ўтсин. Аммо Менинг хоҳишим эмас, Сенинг хоҳишинг бажо бўлсин.
40У шогирдлари ёнига келиб, уларнинг ухлаб ётганини кўрди. Бутрусга деди:
— Мен билан бирга бир соатгина ҳам уйғоқ ўтира олмабсизлар–да! 41Кўз–қулоқ бўлиб туринглар, васвасага тушмаслик учун ибодат қилинглар. Руҳ тетик, тана эса заифдир.
42Исо иккинчи марта кетиб, шундай деб илтижо қилди:
— Эй Отам! Агар бу азоб косасидан қутулишимнинг иложи бўлмаса, майли, Мен ўша косадан ичаман. Сенинг хоҳишинг бажо бўлсин.
43У қайтиб келиб, шогирдларининг яна ухлаб ётганини кўрди. Уларнинг кўзлари юмилиб кетаётган эди. 44Исо уларнинг олдидан яна кетиб, аввалги сўзларини такрорлаб, учинчи марта ибодат қилди.
45Сўнг У шогирдлари ёнига қайтиб келиб, уларга деди:
— Ҳалигача дам олиб, ухлаб ётибсизларми?! Мана, вақт–соати келди, Инсон Ўғли гуноҳкорлар қўлига тутиб бериляпти. 46Туринглар, кетайлик! Ана, Менга хоинлик қилувчи келяпти!

 

Исони қўлга олишади

 

47Исо ҳали гапириб бўлмасидан, Яҳудо келиб қолди. У ўн икки шогирддан бири бўлиб, унинг ёнида қилич ва таёқ кўтариб олган оломон бор эди. Бу оломонни бош руҳонийлар ва оқсоқоллар юборган эдилар. 48Хоин Яҳудо оломон билан тил бириктириб, шундай деганди: “Мен кимни ўпсам, У ўша Кишидир. Уни қўлга олинглар.” 49У тўғри Исонинг олдига бориб:
— Ассалому алайкум, Устоз! — деб, Уни ўпди. 50Исо унга:
— Дўстим, қиладиган ишингни қилақол, — дейиши биланоқ, одамлар Исони ушлаб, қўлга олдилар. 51Шунда Исо билан бирга бўлганлардан бири қиличини қинидан суғурди–да, олий руҳонийнинг хизматкорига бир уриб, қулоғини кесиб ташлади. 52Лекин Исо унга деди:
— Қиличингни қинига солиб қўй! Қилич кўтарганларнинг ҳаммаси қиличдан ҳалок бўлади. 53Керак бўлганда эди, Мен Отамга илтижо қилган бўлардим. У Менга ўша заҳотиёқ ўн минглаб фариштларини юборган бўларди. Шуни билмайсанми? 54Лекин бундай қилганимда эди, қандай қилиб Муқаддас Битиклар амалга ошарди? Ахир, буларнинг ҳаммаси содир бўлиши керак–ку!
55Шундан сўнг Исо оломонга деди:
— Мен қароқчимидим, Мени олиб кетгани қиличу таёқлар билан келибсизлар?! Мен ҳар куни Маъбад ҳовлисида таълим берардим. Сизлар ўшанда Мени қўлга олмадингизлар. 56Аммо буларнинг ҳаммаси пайғамбарларнинг Муқаддас Битиклардаги башоратлари бажо бўлиши учун рўй берди.
Ўшанда ҳамма шогирдлари Исони қолдириб, қочиб кетишди.

 

Исо яҳудийларнинг Олий кенгаши олдида

 

57Исони қўлга олганлар Уни олий руҳоний Каяфанинг ҳузурига олиб келдилар. У ерда Таврот тафсирчилари билан оқсоқоллар ҳам йиғилишган эди. 58Бутрус эса Исога узоқдан эргашиб, олий руҳонийнинг ҳовлисигача келди. Бутрус ичкарига кириб, охири нима билан тугаркин, деб кузатиш учун соқчиларнинг ёнига ўтирди. 59Бош руҳонийлар ва Олий кенгашнинг барча аъзолари Исони ўлимга маҳкум қилиш учун Унга қарши сохта далиллар излар эдилар. 60Анча гувоҳлар чиққан бўлса–да, етарлича айбловчи далиллар топилмади. Ниҳоят, икки сохта гувоҳ сўзга чиқиб, 61шундай айтишди:
— Бу Одам: “Мен Худонинг Маъбадини бузиб, уч кунда уни тиклай оламан”, деган.
62Олий руҳоний ўрнидан туриб, Исога:
— Индамай тураверасанми?! Уларнинг Сенга қўйган айбларига жавоб қайтармайсанми?! — деди. 63Исо эса индамади. Олий руҳоний Унга деди:
— Барҳаёт Худо ҳақи қасам ичиб, айт: Худонинг Ўғли — Масиҳ Сенмисан?
64Исо унга:
— Гапингиз тўғри, — деди. — Бундан буён сизлар Инсон Ўғлини Қодир Худонинг ўнг томонида ўтирганини ва осмон булутларида келаётганини кўрасизлар.
65Шунда олий руҳоний кийимларини йиртиб деди:
— У куфрлик қиляпти–ку! Бизларга бошқа гувоҳларнинг нима кераги бор?! Унинг куфрлик қилганини ҳозиргина ўзларингиз эшитдингизлар. 66Сизларнинг қарорингиз қандай?
— У ўлимга лойиқ! — деб жавоб берди улар.
67Сўнг улар Исонинг юзига тупуриб, Уни муштлай бошладилар. Бошқалари эса Унга шапалоқ уриб:
68— Эй Масиҳ! Қани топ–чи, Сени ким урди экан? — дердилар.

 

Бутрус Исодан тонади

 

69Бу пайтда Бутрус ташқарида ҳовлида ўтирган эди. Бир чўри қиз унинг ёнига келиб:
— Сиз ҳам ўша Жалилалик Исо билан бирга эдингиз–ку! — деди. 70Лекин Шимўн ҳамманинг олдида буни инкор этиб деди:
— Нима тўғрисида гапираётганингизни тушунмаяпман.
71Сўнг дарвоза олдига борди. Шунда бошқа бир хизматкор аёл уни кўриб, у ерда турганларга:
— Мана бу одам Носиралик Исо билан бирга эди, — деди. 72Шимўн эса қасам ичиб:
— Мен Уни танимайман! — деб яна Исодан тонди.
73Бир оздан кейин у ерда турганлар келиб, Бутрусга:
— Сиз ўшалардан эканингиз шевангиздан билиниб турибди, — дейишди.
74— Худо урсин! Мен бу Одамни танимайман! — деб қасам ичди Бутрус. Шу пайт хўроз қичқирди. 75Шунда Бутрус Исонинг: “Хўроз қичқирмасидан олдин, сен Мендан уч марта тонасан”, деган гапини эслади. У ҳовлидан чиқиб, аччиқ–аччиқ йиғлади.

 

27–БОБ

 

Хоин Яҳудонинг ҳалокати

 

1Тонг отганда, ҳамма бош руҳонийлар билан оқсоқоллар Исони ўлимга маҳкум қилишга келишиб олдилар. 2Улар Исони боғлаб, Римлик ҳоким Пилатга олиб бориб топширдилар.
3Хоин Яҳудо эса Исонинг ўлимга маҳкум этилганини билиб, қилган ишидан пушаймон бўлди. У ўттиз кумуш тангани бош руҳонийлар билан оқсоқолларга қайтариб олиб келди. 4У:
— Мен гуноҳ қилдим! Бегуноҳ одамга хоинлик қилдим, — деди. Улар эса:
— Бизга нима?! Бу сенинг ишинг! — дейишди.
5Яҳудо кумуш тангаларни Маъбадга отиб юборди–да, чиқиб кетди. У бориб, ўзини осиб ўлдирди.
6Бош руҳонийлар тангаларни териб олиб: “Бу пулни Маъбад хазинасига қўша олмаймиз, чунки булар қонга беланган”, — дейишди. 7Улар маслаҳатлашиб, бу пулга кулолнинг даласини сотиб олдилар, у ерга мусофирлар дафн қилинадиган бўлди. 8Шунинг учун ўша ер бугунгача “Қон Ери” деб аталади. 9-10Шундай қилиб, пайғамбар Еремиёнинг башорати бажо бўлди:

 

Эгамиз менга амр қилгандай
Улар ўттиз кумуш тангани олиб,
Кулолнинг даласини сотиб олдилар.
Бу пул Исроил халқининг У учун белгилаган нархи эди.”

 

Исо Римлик ҳоким Пилат ҳузурида

 

11Исо Римлик ҳокимнинг ҳузурида турганда ҳоким Исодан:
— Сен яҳудийларнинг Шоҳимисан? — деб сўради.
— Сиз шунақа дейсиз, — деб жавоб берди Исо.
12Бош руҳонийлар билан оқсоқоллар Исони айблаётганларида эса, У ҳеч қандай жавоб бермади. 13Шунда Пилат Унга:
— Эшитмаяпсанми, Сенинг бўйнингга қанча айблар қўйишяпти! — деди. 14Лекин Исо биронта айбловга жавоб қайтармади. Ҳоким бунга қойил қолди.
15Ҳокимнинг бир одати бор эди: у ҳар Фисиҳ байрамида оломоннинг хоҳишига кўра бир маҳбусни озод қилар эди. 16Ўша пайтда отнинг қашқасидай таниқли бўлган Ёшуа Барабба исмли бир маҳбус бор эди. 17Халқ тўплангач, Пилат улардан сўради:
— Сизлар кимни озод қилишимни истайсизлар: Бараббаними ёки Масиҳ деб аталган Исоними?
18Улар Исони ҳасад туфайли қўлга туширишганини Пилат билар эди. 19Пилат ҳукм курсисида ўтирган эди, хотини унга шундай хабар юборди: “Бу одам айбсиз, Унга бирон нарса қила кўрмагин, кеча тушимда У сабабли қаттиқ азоб тортдим.”
20Аммо бош руҳонийлар билан оқсоқоллар оломонни қайраб, Пилатдан: “Бараббани озод қилинг, Исони эса ўлдиринг” — деб сўрашга уларни кўндирдилар.
21Ҳоким оломондан яна сўради:
— Икковидан қайси бирини озод қилишимни истайсизлар?
— Бараббани! — деб жавоб берди улар.
22Масиҳ деб ном олган Исони нима қилай? — деб сўради Пилат.
— Хочга михлансин! — дейишди бир оғиздан.
23— У нима ёмонлик қилди? — деб сўради ҳоким. Лекин оломон:
— Хочга михлансин! — деб баттар бақирарди.
24Пилат қўлидан ҳеч нарса келмаётганини ва ғалаён бошланаётганини кўриб:
— Бу Одамнинг тўкиладиган қони учун мен айбдор эмасман. Бунга ўзларингиз жавоб берасизлар! — деди–да, оломоннинг кўзи олдида сув олиб, қўлларини чайди. 25Бутун халқ бунга жавобан:
— Унинг қони бизнинг ва болаларимизнинг гарданида бўлсин! — дейишди.
26Шундан сўнг Пилат Бараббани озод қилди. Исони эса қамчилатиб, хочга михлашни буюрди.

 

Исони ҳақорат қилишади

 

27Ҳокимнинг аскарлари Исони ҳукумат саройига олиб бориб, бутун бўлинмани Унинг олдига тўплашди. 28Улар Исонинг кийимларини ечиб олиб, Унинг эгнига қизил тўн кийдирдилар. 29Тиканлардан тож ўриб, бошига кийгиздилар. Ўнг қўлига қамиш тутқизиб, Унинг олдида тиз чўкканча: “Яшавор, эй яҳудийларнинг Шоҳи!” — деб масхара қилдилар. 30Сўнг Унга тупуриб, қамиш билан қайта–қайта бошига урдилар. 31Уни шундай масхара қилганларидан кейин, устидаги тўнни ечиб олиб, Ўзининг кийимларини кийдиришди. Сўнг Уни хочга михлаш учун олиб кетишди.

 

Исо хочга михланади

 

32Улар йўлда Киринеялик Шимўн деган кишини учратиб қолиб, Исонинг хочини кўтариб боришга уни мажбур қилдилар. 33Улар Гўлгота деган жойга етиб келдилар. Гўлгота “Бош суяги” маъносини беради. 34Аскарлар у ерда Исога ичгани аччиқ ўт аралаштирилган шароб бердилар. Исо уни татиб кўрди, аммо ичмади. 35Аскарлар Исони хочга михлаб қўйишди. Кийимлари учун қуръа ташлаб, ўзаро бўлишиб олишди. 36Кейин ўша ерда Исони қўриқлаб ўтиришди. 37Исонинг бош томонига улар: “Бу яҳудийларнинг Шоҳи Исодир”, деган айбини кўрсатувчи ёзувни осиб қўйдилар.
38Исо билан бирга иккита қароқчини ҳам михлаган эдилар. Уларнинг бири Исонинг ўнг томонида, бири чап томонида эди. 39Ўтиб кетаётганлар бошларини чайқаб, Исони ҳақоратлашарди:
40— Эй Маъбадни бузиб уч кун ичида тиклайдиган! Агар Худонинг Ўғли бўлсанг, Ўзингни Ўзинг қутқар–чи! Хочдан тушиб кўр–чи!
41Бош руҳонийлар, Таврот тафсирчилари ва оқсоқоллар ҳам уларга қўшилиб, Исони масхаралай кетишди:
42— У бошқаларни қутқарарди, Ўзини эса қутқара олмайди! У Исроилнинг Шоҳи эмиш! Қани, хочдан тушсин, шунда биз Унга ишонамиз. 43У Худога ишонарди. Агар Худо Ундан мамнун бўлса, ҳозир Уни қутқарсин. Ахир, У Ўзини Худонинг Ўғли деб атаган–ку!
44Исо билан бирга хочга михланган қароқчилар ҳам Уни шундай ҳақоратлар эдилар.

 

Исо жон беради

 

45Тушдан бошлаб соат учгача ҳамма ёқ зулматга чўмди. 46Соат учларда Исо баланд овоз билан:
— Эли, Эли, ламо шавақтани? — деб фарёд қилди. Бу сўзнинг таржимаси: “Эй Худойим! Эй Худойим! Нега Мени тарк этдинг?!” — демакдир. 47У ерда турган баъзилар буни эшитиб:
— У Илёсни чақиряпти, — дейишди. 48Улардан бири югуриб бориб, шимгични олди ва арзон шаробга ботириб, бир қамишнинг учига илди–да, Исога ичиш учун узатди. 49Бошқалари эса:
— Қани кўрайлик–чи, Илёс келиб Уни қутқарармикан, — дейишди.
50Аммо Исо қаттиқ фарёд қилди–ю, жон берди.
51Шу заҳоти Маъбаддаги парда юқоридан пастгача йиртилиб, иккига бўлиниб кетди. Ер ларзага келди, тошлар ёрилди. 52Қабрлар очилиб, тақводор одамларнинг кўпчилиги тирилди. 53Улар қабрларидан чиқдилар, Исо тирилганидан кейин муқаддас шаҳарга бордилар. Кўп одамлар уларни кўрди.
54Исони қўриқлаб турган юзбоши билан ёнидаги аскарлар зилзилани ва содир бўлаётган барча ишларни кўриб, ваҳимага тушдилар. Улар:
— Ҳақиқатан ҳам бу Одам Худонинг Ўғли экан! — дедилар.
55У ерда бир талай аёллар ҳам бор эди, улар узоқдан қараб турган эдилар. У аёллар Жалиладан Исога эргашиб келган ва Унга хизмат қилгандилар. 56Уларнинг орасида Магдалалик Марям, Ёқуб билан Юсуфнинг онаси Марям ва Забадий ўғилларининг онаси ҳам бор эди.

 

Исо дафн қилинади

 

57Кечқурун Юсуф деган ариматиялик бир бой одам келди. У ҳам Исонинг шогирди эди. 58Юсуф Пилатнинг ҳузурига бориб, Исонинг жасадини сўради. Пилат жасадни унга беришни буюрди. 59Юсуф жасадни олиб, уни тоза зиғир матога кафанлади 60ва ўзи учун қояга ўйдирган янги қабрга қўйди. Юсуф катта тошни юмалатиб келиб, қабрнинг оғзини ёпди ва ўзи кетди. 61Магдалалик Марям билан бошқа Марям у ерда қолиб, қабрнинг рўпарасида ўтиравердилар.
62Шаббат арафасининг эртасига бош руҳонийлар ва фарзийлар Пилатнинг ҳузурига йиғилишиб,
63дедилар:
— Ҳазрати олийлари, бир нарса эсимизга тушиб қолди: ўша ёлғончи тириклигида: “Уч кундан кейин Мен тириламан”, деган эди. 64Шунинг учун буйруқ беринг: қабр уч кун қўриқлансин. Акс ҳолда Унинг шогирдлари бориб, жасадни ўғирлаб кетадилар–да, одамларга: “У ўликдан тирилди” деб айтадилар. Бу ёлғон биринчисидан ҳам баттар бўлади.
65Пилат уларга деди:
— Хўп, қўриқчиларни олиб, қўлингиздан келганча, қабрни қўриқланглар.
66Улар бориб, қабр тошига муҳр босдилар ва қабрни қўриқлай бошладилар.

 

28–БОБ

 

Исо тирилади

 

1Шаббат кунининг эртасига, якшанба куни тонготарда Магдалалик Марям билан бошқа Марям қабрни кўргани боришди. 2Шунда тўсатдан қаттиқ зилзила бўлди, чунки Эгамизнинг фариштаси осмондан тушиб, қабр оғзидаги тошни ағдариб юборди. Фаришта ўша тош устига ўтирди. 3Унинг қиёфаси яшиндай порларди, кийимлари қордай оппоқ эди. 4Уни кўриб соқчилар шунчалик қўрқиб кетдиларки, титраб, мурдадай қотиб қолдилар.
5Фаришта аёлларга деди:
— Қўрқманглар! Биламан, сизлар хочга михланган Исони қидиряпсизлар. 6У бу ерда йўқ. Ўзи айтганидай, У тирилди. Мана, келиб кўринглар, У шу ерда ётган эди. 7Энди тезроқ бориб, Унинг шогирдларига: “Исо ўликдан тирилди. У сизларни Жалилада кутяпти. Уни ўша ерда кўрасизлар”, — деб айтинглар. Сизларга айтадиган гапим шу эди.
8Аёллар шоша–пиша қабрдан кетдилар. Қўрқув ва чексиз севинчга тўлиб, Исонинг шогирдларига хабар бергани югуриб кетдилар. 9Бирданига Исонинг Ўзи уларнинг қаршисидан чиқиб:
— Салом! — деди.
Аёллар Исонинг олдига бориб, оёқларига ёпишганча Унга сажда қилдилар. 10Исо уларга деди:
— Қўрқманглар! Бориб, биродарларимга: “Жалилага борар экансизлар”, деб айтинглар. Улар Мени ўша ерда кўрадилар.

 

Соқчиларнинг хабари

 

11Аёллар кетганларидан кейин, соқчилар бўлинмасидан бир нечтаси шаҳарга кириб, юз берган воқеа тўғрисида бош руҳонийларга айтиб бердилар. 12Бош руҳонийлар билан оқсоқоллар учрашиб, режа туздилар. Улар соқчиларга катта миқдорда пул бериб, 13шундай дедилар:
— Сизлар ҳаммага: “Исонинг шогирдлари кечаси келиб, биз ухлаб ётганимизда жасадни ўғирлаб кетишди”, деб айтасизлар. 14Борди–ю, бу хабар ҳокимнинг қулоғига етиб боргудек бўлса, уни ўзимиз ишонтирамиз, сизларни ҳар қандай кўнгилсизликдан халос этамиз.
15Шундай қилиб, соқчилар пулни олиб, айтилгандай қилдилар. Воқеанинг шу таърифи бугунги кунгача яҳудийлар орасида кенг тарқалган.

 

Буюк топшириқ

 

16Ўн бир шогирд Жалилага, Исо уларга тайин этган тоққа бордилар. 17Шогирдлар Исони кўрганлари заҳоти, Унга сажда қилдилар, баъзилари эса иккиланиб қолдилар.
18Исо келиб, уларга деди: “Еру осмондаги бутун ҳокимият Менга берилган. 19Шунинг учун бориб, барча халқлардан шогирд орттиринглар. Уларни Ота, Ўғил ва Муқаддас Руҳ номи билан сувга чўмдиринглар. 20Мен сизларга буюрган ҳамма нарсага амал қилишни уларга ўргатинглар. Зотан, Мен ҳар доим, дунёнинг охиригача сизлар билан бирга бўламан.”

 

 

 

МАРК

Кириш

 

Мазкур китоб Янги Аҳддаги тўртта Хушхабар китоблари орасида энг қисқаси бўлиб, Исонинг ҳаёти ва таълимоти тўғрисида ҳикоя қилади. Бу китоб ҳикояларга жуда бой. Исо Ўз хизматининг бошидаёқ, қудратли мўъжизалар кўрсатди. У тўртта шогирдни танлаб олгандан кейин (1:16-20), хасталарни шифолай бошлаган эди. Шифо топганлар орасида жинга чалинган одам (1:21-28), Шимўннинг қайнанаси (1:30-31), бир гуруҳ хаста одамлар (1:32-34) ва тери касаллигига чалинган одам (1:40-45) бор эди. Исо одамларга қандай шифо берганини Марк такрор ва такрор ҳикоя қилади. Ҳар бир шифо мўжизаси Худонинг қудрати билан қилганини таъкидлайди.
Дин арбоблари Исонинг таълимотини қабул қилишмадилар. Бу эса зиддиятга олиб келди (2:2-3:6). Оқибатда улар Исони ўлдириш учун пайт пойлайдиган бўлдилар (11:18).
Бу китоб оломонни ва Исонинг шогирдларини ҳайратга солган мўъжизаларга тўла. Аммо Марк Хушхабарига кўра, Исонинг энг қудратли мўъжизаси — Унинг хочдаги изтироб чекиши ва ўлимидир. Бу мўъжизани англаган биринчи одам Рим аскари эди, ўша аскар Исонинг хочда ўлганини кўриб: “Бу Одам ҳақиқатан ҳам Худонинг Ўғли экан!” (15:39) деди.
Тўртта Хушхабар орасида Марк баён этган Хушхабар биринчи бўлиб ёзилган, деган фикр кенг тарқалган. Мазкур Хушхабардаги кўплаб орамийча сўзлар ва ибронийлар одатларининг изоҳланиши шундай мулоҳазага олиб келади: Марк бу китобини яҳудий бўлмаган халқлардан келиб чиққан масиҳийлар учун ёзган. Муаллиф Исо тўғрисида ҳикоя қилганда, китобхонни Исонинг қудратига ишонтиришга ҳаракат қилади. Зотан бу қудрат одамларни хасталиклардан, жинлардан ва ўлимдан халос қила олади. Шунингдек, Марк имондаги янги ҳаёт енгил эмаслигини эслатиб қўйишни хоҳлайди. Имонлилар Исога эргашиб, бошқаларга хизмат қилишлари ва Исодай азоб–уқубат тортишга тайёр бўлишлари кераклигини айтади.
Исонинг қабрига келган учта аёл қабр бўш эканини кўрдилар. Шунда фаришта уларга зоҳир бўлиб деди: “Қўрқманглар! Сизлар хочга михланган Носиралик Исони излаяпсизлар. Исо тирилди! У бу ерда йўқ. Мана Унинг қўйилган жойи!” (16:6).

 

1–БОБ

 

Яҳё чўмдирувчининг ваъзи

 

1Худонинг Ўғли Исо Масиҳ тўғрисидаги Хушхабар шундай бошланади. 2Ишаё пайғамбарнинг китобида ёзилганки:

 

“Мана, Мен Сендан олдин Ўз элчимни юборяпман,
У Сенинг йўлингни ҳозирлайди.
3Саҳрода бир овоз янграмоқда:
Эгамизга йўл ҳозирланг,
Унга тўғри йўл очинг!”

 

 

4Дарвоқе, Яҳё чўмдирувчи саҳрода яшар ва одамларга: “Гуноҳларингиздан тавба қилиб, сувга чўминглар, шунда Худо гуноҳларингизни кечиради”, деб ваъз қиларди. 5Бутун Яҳудия юрти ва Қуддус аҳолиси Яҳёнинг олдига боришарди. Улар гуноҳларини эътироф этишар, Яҳё уларни Иордан дарёсида чўмдирар эди.
6Яҳёнинг кийимлари туя жунидан тўқилган бўлиб, белига теридан камар боғлаган эди. У чигиртка ва ёввойи асал ер эди. 7У халққа шундай деб эълон қиларди: “Ортимдан мендан ҳам қудратлироқ бўлган бир Зот келмоқда. Мен энгашиб Унинг чориқ ипларини ечишга ҳам арзимайман. 8Мен сизларни сувга чўмдиряпман, У эса сизларни Муқаддас Руҳга чўмдиради.”

 

Исо сувга чўмдирилади

 

9Ўша кунлари Исо Жалила вилоятининг Носира шаҳридан Яҳё олдига келди. Яҳё Уни Иордан дарёсида чўмдирди. 10Сувдан чиқиши биланоқ Исо осмоннинг очилиб кетганини ва МуқаддасРуҳ Унинг устига каптардай тушиб келганини кўрди. 11Осмондан эса: “Сен Менинг севикли Ўғлимсан, Сендан ниҳоятда мамнунман”, деган овоз эшитилди.

 

Исо васвасага солинади

 

12Муқаддас Руҳ Исони дарҳол чўлга бошлаб кетди. 13Исо чўлда қирқ кун бўлиб, шайтон томонидан васвасага солинди. Исо ёввойи ҳайвонлар орасида яшаб, фаришталар Унга хизмат қилишарди.
14Яҳё зиндонбанд қилингандан кейин, Исо Жалилага бориб, Худонинг Хушхабарини ваъз қилди: 15“Вақт–соати етди. Худонинг Шоҳлиги яқинлашди! Тавба қилинглар, Хушхабарга ишонинглар!”

 

Исонинг дастлабки шогирдлари

 

16Исо Жалила кўли бўйлаб ўтаётиб, Шимўн ва унинг укаси Идрисни кўриб қолди. Улар балиқчи бўлиб, кўлга тўр ташлаётган эдилар. 17Исо уларга:
— Ортимдан юринглар, — деди. — Мен сизларга одамларни овлашни ўргатаман.
18Улар ўша заҳотиёқ тўрларини ташлаб, Исога эргашдилар.
19Исо бир оз нари юргач, Забадийнинг ўғиллари Ёқуб ва Юҳаннони кўриб қолди. Улар қайиқда тўрларини ямаб ўтиришган эди. 20Исо шу онда уларни ҳам чақирди. Улар оталари Забадийни ва ёлланма ишчиларни қайиқда қолдириб, Исога эргашдилар.

 

Жинга чалинган одам

 

21Улар Кафарнаҳум шаҳрига кириб боришди. Шаббат куни Исо синагогага кириб, таълим бера бошлади. 22Халойиқ Исонинг таълимотини эшитиб, ҳайратда қолди, чунки У одамларга Таврот тафсирчилари каби эмас, балки ҳокимият эгасидай таълим берар эди.
23Ўша синагогада ёвуз руҳга чалинган бир одам бор эди. У тўсатдан қичқириб юборди:
24— Эй Носиралик Исо! Бизлар билан нима ишинг бор?! Сен бизни ҳалок қилгани келдингми? Сенинг кимлигингни биламан, Сен Худонинг Азизисан!
25Бироқ Исо жинга дўқ уриб:
— Жим бўл! Ундан чиқиб кет! — деди.
26Ёвуз руҳ у одамни қаттиқ силтади, овози борича бақириб, унинг ичидан чиқиб кетди. 27Одамлар ҳайратланиб, бир–бирларидан сўрай бошладилар:
— Бу нимаси? Хокимиятга эга бўлган янги таълимот–ку! У ёвуз руҳларга буйруқ беради, ёвуз руҳлар эса Унга бўйсунади–я!
28Шундай қилиб, Исонинг шуҳрати Жалила вилоятининг атрофларига ёйила бошлади.

 

Исо кўпчиликни соғайтиради

 

29Исо, Шимўн, Идрис, Ёқуб, Юҳанно синагогадан чиқиб, тўғри Шимўн ва Идриснинг уйига бордилар. 30Шимўннинг қайнанаси иситмалаб, тўшакда ётган эди. Исо келиши биланоқ Унга бу ҳақда айтишди. 31Исо аёлнинг ёнига борди, қўлидан тутиб, ўтирғизиб қўйди. Шунда аёлнинг иситмаси тушди, у меҳмонларга хизмат қила бошлади.
32Қуёш ботиб кеч кирган пайтда, одамлар хасталарни ва жинга чалинганларни Исонинг олдига олиб келишди. 33Бутун шаҳар аҳолиси эшик олдига йиғилди. 34Исо турли дарду иллатлардан қийналган кўп одамларни соғайтирди. Кўпларнинг ичидан жинларни қувиб чиқарди. Жинларнинг гапиришига ижозат бермасди, чунки жинлар Исонинг кимлигини билишарди.

 

Исо Жалилада воизлик қилади

 

35Эртаси куни саҳарда, тонг ёришмасдан олдин, Исо ўрнидан туриб, уйдан чиқиб кетди. Кимсасиз жойга бориб, ибодат қилди. 36Шимўн ва бошқалар Исони қидириб кетдилар. 37Исони топиб:
— Ҳамма Сизни излаб юрибди! —дедилар. 38Исо уларга:
— Яқин атрофдаги қишлоқларга борайлик, Мен у ерларда ҳам воизлик қилай, чунки Мен ана шу мақсадда келганман, — деди.
39Шундай қилиб, Исо бутун Жалила вилоятини кезиб, у ердаги синагогаларда воизлик қилар ва одамларнинг ичидан жинларни қувиб чиқарар эди.

 

Тери касаллигига чалинган одамни Исо соғайтиради

 

40Тери касаллигига чалинган бир одам Исонинг олдига келди. У тиз чўкиб, ялинди:
— Биламан, агар истасангиз, мени бу касалликдан поклай оласиз.
41Исонинг унга раҳми келиб, қўлини узатди ва унга теккизиб:
— Истайман, пок бўл! — деди.
42Шу заҳоти ўша одам касаллигидан фориғ бўлиб, покланди. 43-44Исо уни қатъий огоҳлантириб деди:
— Менга қара! Бу тўғрида бировга оғиз оча кўрма. Лекин бориб ўзингни руҳонийга кўрсат. Покланганингни ҳаммага исбот қилиш учун Мусо амр қилган қурбонликларни келтир.
Шу сўзлар билан Исо уни дарҳол жўнатиб юборди.
45Ўша одам эса кетаётиб, рўй берган ҳодисани бемалол ҳар ёққа ёя бошлади. Шу боис Исо бирор шаҳарга очиқчасига бора олмай қолди. Аксинча, шаҳардан ташқарида, кимсасиз жойларда яшайдиган бўлди. Шунга қарамай, халойиқ ҳар томондан Унинг олдига келар эди.

 

2–БОБ

 

Исо шолни соғайтиради

 

1Бир неча кундан кейин Исо яна Кафарнаҳум шаҳрига келди. Унинг келгани тўғрисидаги хабар тезда шаҳарга тарқалди. 2Шу қадар кўп одам йиғилдики, Исо ўтирган уйнинг ҳатто эшиги олдида ҳам жой қолмади. Исо халққа Худонинг сўзини ўргатаётган эди. 3Шу орада тўртта киши бир шол одамни кўтариб келдилар. 4Оломон кўплигидан улар шолни Исонинг олдига олиб бора олмай, уйнинг томидан тешик очдилар. Шолни тўшаги билан Исонинг олдига туширдилар.
5Исо уларнинг ишончини кўриб, шолга:
— Ўғлим, гуноҳларинг кечирилди, — деди.
6Бу ерда баъзи Таврот тафсирчилари ўтирган эдилар. Улар ичларида шундай деб ўйлаган эдилар: 7“Нега бу Одам бундай деяпти? Бу куфрлик–ку! Худодан бошқа ҳеч ким гуноҳларни кечира олмайди!” 8Исо шу онда уларнинг ўй–фикрларини билиб, деди:
— Нега бундай нарсаларни ўйлайсизлар? 9Қайси бири осонроқ? Шолга: “Гуноҳларинг кечирилди”, деб айтишми ёки: “Ўрнингдан тур, тўшагингни олгин–да, юр!” деб айтишми? 10Инсон Ўғлига ер юзида гуноҳларни кечириш ҳокимияти берилган. Ҳозир шуни билиб оласизлар.
У шундай деди–ю, шолга:
11— Сенга айтаман: Ўрнингдан тур! Тўшагингни олиб, уйингга бор! — деб буюрди.
12Шол одам ўрнидан турди, дарҳол тўшагини олиб, ҳамманинг кўз олдида чиқиб кетди. Ҳамма ҳайратга тушиб: “Бунақасини ҳеч қачон кўрмаган эдик”, деб Худони олқишлар эдилар.

 

Исо Левини чақиради

 

13Исо яна Жалила кўли бўйига чиқди. Тумонат халойиқ Унинг олдига тўпланди. Исо уларга таълим берди.
14Исо кўл бўйлаб юраркан, солиқ йиғадиган жойда ўтирган Алфей ўғли Левини кўриб қолди. Исо унга:
— Ортимдан юр! — деди. Леви ўрнидан туриб, Исога эргашди.
15Бир оздан кейин Исо Левининг уйида меҳмон бўлди. Исога эргашган кўп солиқчилар ва гуноҳкорлар ҳам Унинг шогирдлари қаторида дастурхон атрофида ўтирардилар. 16Исо гуноҳкорлар ва солиқчилар билан бирга овқатланиб ўтирганини фарзий мазҳабидан бўлган баъзи Таврот тафсирчилари кўриб, Унинг шогирдларига:
— Бу қандай гап? У солиқчилару гуноҳкорлар билан бирга овқатланиб ўтирибди–ку! — дейишди. 17Исо буни эшитиб, шундай жавоб берди:
— Мен солиҳларни эмас, гуноҳкорларни тавбага чақиргани келганман. Ахир, соғлар эмас, хасталар табибга муҳтождир.

 

Рўза тутиш ҳақида савол

 

18Яҳёнинг ҳам, фарзийларнинг ҳам шогирдлари рўза тутишар эди. Баъзи одамлар Исонинг ёнига келиб:
— Нега Яҳёнинг шогирдлари ва фарзийларнинг шогирдлари рўза тутади–ю, Сизнинг шогирдларингиз тутмайди? — деб сўрашди. 19Исо уларга деди:
— Тўйда меҳмонлар рўза тута оладиларми? Албатта, йўқ! Куёв улар билан бирга бўлганда, улар рўза тута олмайдилар. 20Бироқ улар куёвдан жудо бўладиган кунлар келади, ана ўшанда рўза тутадилар. 21Ҳеч ким эски кийимга янги матодан ямоқ солмайди. Акс ҳолда, янги ямоқ эски кийимни баттар йиртиб юборади. 22Шунингдек, ҳеч ким янги шаробни эски мешга қуймайди. Чунки шароб мешни ёриб юборади, шароб ҳам, меш ҳам исроф бўлади. Аксинча, янги шаробни янги мешга қуймоқ даркор.

 

Шаббат кунига риоя қилиш ҳақида

 

23Шаббат кунларининг бирида Исо буғдойзордан ўтиб кетаётган эди. Унинг шогирдлари йўл–йўлакай бошоқларни уза бошладилар. 24Буни кўрган фарзийлар Исога:
— Қара, нега улар Шаббат куни қонунга хилоф иш қиляптилар? — дейишди. 25Исо уларга деди:
— Довуд ҳамроҳлари билан оч қолиб, овқатга муҳтож бўлганда нималар қилганини наҳотки сизлар ҳеч ўқимаган бўлсангиз?! 26У олий руҳоний Абуатар замонида Худонинг уйига кириб, муқаддас нонларни еган. Ҳатто ҳамроҳларига ҳам берган. Қонунга мувофиқ эса бундай нонларни фақат руҳонийлар ейишга ҳақли эдилар–ку!
27Кейин Исо давом этди:
— Инсон Шаббат куни учун эмас, балки Шаббат куни инсон учун яратилган. 28Шу боис, Инсон Ўғли Шаббат кунининг ҳам Ҳокимидир.

 

3–БОБ

 

Қўли шол одамни Исо даволайди

 

1Бошқа бир куни Исо синагогага кирди. У ерда қўли шол бир одам бор эди. 2Исони айбламоқчи бўлган баъзи одамлар: “Исо Шаббат куни ҳам бу одамга шифо берармикан”, деб Уни кузатиб турардилар.
3Қўли шол одамга Исо:
— Олдинга чиқ! — деди. 4Сўнг халойиқдан сўради:
— Қонунга мувофиқ Шаббат куни яхшилик қилиш керакми ёки ёмонликми? Жонни халос қилиш керакми ёки ҳалок қилишми?
Улар эса индамай туравердилар.
5Исо одамларнинг бундай бағри тошлигидан ранжиб, атрофга ғазаб билан қаради. Сўнгра ўша одамга:
— Қўлингни узат! — деди.
У одам қўлини узатиши биланоқ, қўли соппа-соғ бўлиб қолди. 6Фарзийлар эса дарров ташқарига чиқиб: “Исони қандай қилиб ўлдирсак экан?” деб Ҳирод тарафдорлари билан тил бириктиришди.

 

Кўл бўйидаги оломон

 

7-8Исо шогирдлари билан Жалила кўли томонга кетди. Унга бир талай оломон эргашди. Унинг қилган ишлари тўғрисида эшитган бу одамлар Жалиладан, Яҳудиядан, Қуддусдан, Идумея ҳудудидан, Иордан дарёсининг шарқидаги ерлардан, шунингдек, Тир ва Сидон атрофидаги ҳудудлардан келган эдилар. 9Одам кўплигидан оёқ остида қолиб кетмай, деб Исо шогирдларига қайиқ тайёрлаб қўйишни буюрди. 10Исо кўпчиликка шифо бергани учун, ҳамма хасталар Исога қўлларини теккизмоқчи бўлиб, У томон ёпирилишарди. 11Ёвуз руҳга чалинган одамлар эса Исони кўрган заҳоти, Унинг оёқларига йиқилиб: “Сен Худонинг Ўғлисан”, — деб бақириб юборишарди. 12Аммо Исо: “Менинг кимлигимни айтманглар!” деб уларга қатъий буюрарди.

 

Исо ўн икки ҳаворийни танлайди

 

13Шундан сўнг Исо тоққа чиқиб, Ўзи хоҳлаган одамларни ёнига чақирди. Улар келгач, 14Исо ўн икки одамни танлаб олиб, уларга ҳаворийлар деб ном берди. Сўнгра деди:
— Мен билан бирга бўлишларингиз учун сизларни танлаб олдим. Мен сизларни ваъз айтишга юбораман. 15Сизларга жинларни ҳайдаш ҳокимиятини бераман.
16Исо танлаб олган ўн икки ҳаворий қуйидагилардир: Шимўн (Исо унга Бутрус деб ном берди), 17Забадий ўғиллари Ёқуб ва Юҳанно (Исо уларга Банирагаш, яъни “Момақалдироқ ўғиллари”, деб ном берди), 18яна Идрис, Филип, Бартоломей, Матто, Тўма, Алфей ўғли Ёқуб, Таддей, ватанпарвар Шимўн 19ва Исога хиёнат қилган Яҳудо Ишқариёт.

 

Исо ва шайтон

 

20Шундан сўнг Исо уйга кетди. Аммо яна кўп халойиқ тўплангани учун, Исо ва шогирдларининг ҳатто нон ейишга ҳам вақтлари бўлмади. 21Исонинг қилган ишлари тўғрисида оила аъзолари эшитиб: “Исо ақлдан озиб қолибди”, деб Уни олиб кетгани келдилар. 22Қуддусдан келган Таврот тафсирчилари эса:
— Унинг ичига Баалзабул кириб олган. У Баалзабулнинг — инс–жинслар ҳукмдорининг кучи билан жинларни қувиб чиқаряпти, — дейишди.
23Шунда Исо уларни ёнига чақириб, масал билан сўзлай бошлади:
— Қандай қилиб шайтон шайтонни қувиб чиқара олади?! 24Агар бир шоҳлик низо туфайли ўз ичидан бўлиниб кетса, бундай шоҳлик барбод бўлади. 25Агар бир хонадон низо туфайли ўз ичидан бўлиниб кетса, у хонадон барбод бўлади. 26Борди–ю, шайтоннинг шоҳлиги ўз–ўзига қарши чиқиб, бўлиниб кетса, у барбод бўлиб, куни битади. 27Ҳеч ким кучли одамнинг уйига бостириб кириб, унинг мол–мулкини талон–тарож қилиб олиб кета олмайди. Уйнинг эгасини уғри боғлаб қўйсагина, уйини талон–тарож қила олади.
28Сизларга чинини айтайин: одамларнинг қилган гуноҳлари, айтган ҳар қандай куфрликлари кечирилади. 29Аммо ким Муқаддас Руҳга куфрлик қилса, ҳеч қачон кечирилмайди, чунки бу абадий гуноҳдир.
30Исо бу сўзни, “Уни ёвуз руҳ чалган”, — деганлари сабабли айтди.

 

Исонинг онаси ва укалари

 

31Исонинг онаси билан укалари келиб қолишди. Улар Исони чақириб келиш учун одам юбориб, ўзлари уйнинг ташқарисида кутиб туришди. 32Исонинг атрофида оломон ўтирган эди. Улар Исога:
— Ана, онангиз ва укаларингиз ташқарида Сизни сўраяптилар, — дейишди. 33Исо уларга жавобан:
— Менинг онам ва укаларим ким? — деди. 34Сўнгра атрофида ўтирганларга назар солиб деди:
— Мана, Менинг онам ва укаларим! 35Кимда–ким Худонинг иродасини бажо қилса, у Менинг укам, синглим, онам бўлади.

 

4–БОБ

 

Уруғ сепувчи ҳақида масал

 

1Исо яна кўл бўйида таълим берди. Унинг атрофида шу қадар кўп оломон тўпландики, У кўлдаги қайиққа тушиб, ўтиришга мажбур бўлди. Оломон эса кўл қирғоғида турарди. 2Исо масал орқали халққа таълим бериб, шундай деди:
3— Қулоқ солинглар! Уруғ сепувчи уруғ сепгани чиқибди. 4Уруғ сепаётганда баъзи уруғлар сўқмоқ йўл устига тушибди. Қушлар учиб келиб, уруғларни чўқиб кетибди. 5Баъзи уруғлар тупроғи кам тошлоққа тушибди. Тупроқ чуқур бўлмагани учун, уруғлар тез кўкариб чиқибди. 6Бироқ қуёш чиққач, қовжираб, илдизи бўлмагани учун сўлиб қолибди. 7Бошқа уруғлар тиканлар орасига тушибди. Тиканлар ўсиб, уруғларни бўғиб қўйибди, уруғлар ҳосил бермабди. 8Яна бошқа уруғлар эса яхши тупроққа тушибди ва униб–ўсиб, ўттиз, олтмиш, ҳаттоки юз баробар кўп ҳосил берибди.”
9Кейин Исо яна деди: “Кимнинг эшитар қулоғи бўлса, эшитсин!”

 

Масалларнинг ҳикмати

 

10Исо ўн икки шогирди ва бошқа баъзи одамлар билан ёлғиз қолганда, улар Исодан бояги масални тушунтириб беришини сўрадилар. 11Исо уларга деди: “Худо Шоҳлигининг сири сизларга берилган. Ташқаридагиларга эса ҳамма нарса масаллар орқали англатилади. 12Зотан:

 

‘Улар кўриб туриб, англамаслар,
Тинглаб туриб, тушунмаслар.
Акс ҳолда Худога қайтган бўлардилар,
Гуноҳларидан фориғ бўлган бўлардилар.’”

 

Уруғ сепувчи ҳақидаги масалнинг моҳияти

 

13Исо уларга деди: “Агар бу масални тушунмаган бўлсангиз, бошқа масалларни қандай тушунасиз?! 14Уруғ сепувчининг сепгани — Худонинг каломидир. 15Баъзи одамлар сўқмоқ йўл устига тушган уруғларга ўхшайдилар. Улар каломни эшитадилар, аммо ўша заҳоти шайтон келиб, уларнинг ичига экилган каломни олиб кетади. 16Бошқа одамлар тошлоқ ерга тушган уруғларга ўхшайдилар. Улар каломни эшитганда, уни дарров севинч билан қабул қиладилар. 17Лекин уларнинг илдизи бўлмагани учун узоққа чидамайдилар. Калом туфайли қайғу ёки қувғинга дучор бўлишса, дарров чекинадилар. 18Бошқа бирлари тиканлар орасига тушган уруғларга ўхшайдилар. Улар Худонинг каломини эшитадилар, 19лекин дунёнинг ташвишлари, бойликка ўчлик ва бошқа ҳаваслар уларнинг юракларига кириб, каломни бўғиб қўяди, калом эса самарасиз қолади. 20Бошқа бирлари эса яхши тупроққа тушган уруғларга ўхшайдилар. Улар каломни эшитиб, қабул қиладилар ва ўттиз, олтмиш, ҳатто юз баробар ҳосил берадилар.”

 

Идиш остидаги чироқ

 

21Исо уларга яна деди: “Чироқни олиб келиб, идишнинг ёки сўрининг тагига қўядими?! Аксинча, чироқпояга қўяди. 22Шу сингари, яширин ҳар қандай нарса ошкора бўлади, сирли бўлган ҳар қандай нарса очилади. 23Кимнинг эшитар қулоғи бўлса, эшитсин!”
24Кейин уларга яна деди: “Эшитаётганларингизни қулоғингизга қуйиб олинг! Сиз қандай ўлчов билан ўлчасангиз, худди шундай ўлчов билан сизга ҳам ўлчаб берилади. Сизга яна қўшиб берилади. 25Кимда бор бўлса, унга яна берилади. Кимда йўқ бўлса, бори ҳам ундан тортиб олинади.”

 

Унган уруғ тўғрисидаги масал

 

26Исо яна шундай деди: “Худонинг Шоҳлигини шунга қиёсласа бўлади: деҳқон даласига уруғ экади. 27Кечаси бўлдими, ухлайди, кундузи бўлдими, туради. Аммо уруғ қандай униб чиқиб, ўсишини у билмайди. 28Ер ўз–ўзидан аввал пояни, сўнгра бошоқни, ундан кейин бошоқдаги тўлиқ донни етиштиради. 29Ҳосил пишгач, йиғим–терим вақти келди, деб ўша одам дарҳол ўроқни ишга солади.”

 

Хантал уруғи тўғрисидаги масал

 

30Исо яна деди: “Худонинг Шоҳлигини яна нимага ўхшатсак бўлади?! Уни қандай масал билан ифодаласак бўлади?! 31Худонинг Шоҳлиги хантал донига ўхшайди: у ерга сепиладиган уруғларнинг энг майдасидир. 32Лекин сепилгандан кейин кўкаради ва барча кўкатлардан баланд бўлиб ўсади. Катта шохлар чиқаради, осмондаги қушлар ҳам унинг паноҳида уя қуради.”
33Шундай қилиб, Исо халқнинг эшитиш имкониятига қараб, бу сингари кўпгина масаллар орқали Худонинг сўзини ўргатарди. 34Масалсиз уларга гапирмас эди. Шогирдлари билан ёлғиз қолганда эса, уларга ҳаммасини тушунтирар эди.

 

Исо бўронни тинчлантиради

 

35Ўша куни кечқурун Исо шогирдларига:
— Кўлнинг нариги томонига ўтайлик, — деди.
36Улар оломонни қолдириб, Исони ўтирган қайиғида олиб кетдилар. Исонинг кетидан бошқа қайиқлар ҳам сузиб кетди. 37Шу орада кўлда кучли бўрон кўтарилди. Тўлқинлар қайиқни тебратиб юборди, қайиқ сувга тўла бошлади. 38Исо эса қайиқнинг қуйруқ томонида ёстиққа бош қўйиб, ухлаб ётган эди.
Шогирдлар Исони уйғотиб:
— Устоз! Ҳалок бўляпмиз! Наҳотки Сизга бари бир бўлса?! — дейишди. 39Шунда Исо туриб, шамолга: “Жим бўл!”, кўлга: “Бас қил!” деб буюрди. Шу онда шамол тинди, чуқур сукунат бўлди.
40Исо шогирдларига:
— Нега қўрқасизлар? Нега ҳалигача ишончингиз йўқ? — деди. 41Улар эса ваҳимага тушиб, бир–бирига шундай дейишди:
— Бу Ким бўлди экан–а? Шамол ҳам, кўл ҳам Унга бўйсунади–я!

 

5–БОБ

 

Жинга чалинган одамни Исо соғайтиради

 

1Исо шогирдлари билан кўлнинг нариги қирғоғидаги Гераса ҳудудига етиб келди. 2Исо қайиқдан тушиши биланоқ, ёвуз руҳга чалинган бир одам қабрлар орасидан югуриб чиқиб, Уни қаршилади. 3У одам қабристонда яшарди. Уни ҳеч ким ҳатто занжир билан ҳам боғлай олмасди. 4Кўп маротаба уни кишанлару занжирлар билан боғлаган бўлсалар–да, аммо у занжирларни узиб, кишанларни ҳам синдириб ташлар эди. Уни тинчитишга ҳеч кимнинг кучи етмас эди. 5Доимо, кечаю кундуз қабрлар орасида, тоғларда бақириб юрар, баданини тошлар билан тилиб, жароҳатлар эди.
6У Исони узоқдан кўриб, югуриб келди–да, Унга таъзим қилиб, 7овози борича бақирди:
— Эй Исо, Худойи Таолонинг Ўғли! Мени тинч қўй! Худо ҳақи Сенга ёлвораман, менга азоб берма!
8Чунки Исо унга: “Эй ёвуз руҳ, бу одамдан чиқиб кет!” — деб буюрган эди.
9Исо ёвуз руҳдан:
— Исминг нима? — деб сўради.
— Исмим Тумонат, чунки бизлар кўпчиликмиз, — деб жавоб берди у. 10Уларни бу ҳудуддан ташқарига ҳайдаб чиқармаслигини Исодан қайта–қайта ёлвориб сўради.
11Ўша тоғнинг ён бағрида катта чўчқа подаси ўтлаб юрган эди. 12Ёвуз руҳлар Исога ёлвориб:
— Бизни шу чўчқаларга юборгин, уларга кирайлик, — дейишди.
13Исо уларга рухсат берди. Ёвуз руҳлар эса шу заҳоти у одамдан чиқиб, чўчқаларга кириб олишди. Икки мингга яқин чўчқа тик қияликдан кўлга ёпирилиб, чўкиб кетди.
14Шунда чўчқа боқувчилар қочиб кетиб, бўлиб ўтган ҳодисани шаҳар ва қишлоқларда гапириб юрдилар. Аҳоли эса нима бўлганини кўришга борди. 15Улар Исонинг олдига келганларида, илгари тумонат жин қамраган одамни кийинган ва ақли расо ҳолда ўтирганини кўриб, қўрқиб кетишди. 16Воқеани кўрганлар эса ҳалиги одам жиндан қандай қутулгани ва чўчқалар билан нима рўй бергани ҳақида халққа сўзлаб беришди. 17Шунда маҳаллий халқ Исодан: “Ҳудудимиздан чиқиб кетинг”, деб ўтинди.
18Исо қайиққа тушди. Жиндан қутулган одам Исога: “Сиз билан кетай”, деб ёлворди. 19Лекин Исо рози бўлмади. Унга шундай деди:
— Уйингга бор, Мен — Раббинг сен учун нималар қилганимни, қандай раҳм–шафқат кўрсатганимни ўз яқинларингга гапириб бер.
20Шунда у киши бориб, Исо унга қанчалар мурувват кўрсатганини Декаполисда эълон қила бошлади. Ҳамма ҳайратга тушарди.

 

Соғайган аёл ва тирилган қиз ҳақида

 

21Исо қайиқда кўлнинг нариги томонига яна сузиб ўтди. Бир талай оломон қирғоқда Унинг атрофига тўпланди. 22Шу пайт Яир исмли бир киши келиб қолди. У синагога оқсоқолларидан бири эди. У Исони кўрди–ю, оёғига йиқилиб:
23— Менинг жажжи қизим ўлим тўшагида ётибди. Келиб унга қўлингизни теккизинг, у соғайиб тирик қолсин, — деб қайта–қайта ёлворди.
24Исо у билан кетди. Исонинг орқасидан кўп халойиқ эргашиб, Уни қисиб қўяр эди. 25У ерда ўн икки йилдан бери қон кетишидан азоб чекаётган бир аёл ҳам бор эди. 26У кўп табиблар муолажасидан анча қийналиб, бутун мол–мулкини сарф этгани билан ҳеч фойда кўрмаган, аҳволи баттар ёмонлашиб борарди.
27Аёл Исо ҳақида эшитди–ю, халойиқ орасида Исонинг орқасидан келиб, кийимига қўл теккизди. 28У ўзича: “Агар кийимига бир тегиб олсам бас, соғайиб кетаман”, — деб ўйлаган эди. 29У шундай қилиши биланоқ, қон кетиши тўхтади. Аёл касалликдан фориғ бўлганини ўз танасида ҳис этди.
30Исо эса шу онда Ўзидан бир куч чиққанлигини сезди. У орқасига ўгирилиб халойиқдан:
— Кийимимга ким тегди? — деб сўради. 31Шогирдлари Унга:
— Сизни халойиқ қисиб турганлигини кўриб турибсиз–ку! Нимага яна: “Менга ким тегди?” деб сўраяпсиз? — дейишди.
32Лекин Исо буни ким қилганини кўриш учун атрофга қарар эди. 33Аёл ўзида қандай ўзгариш бўлганини билиб, титраб–қўрқиб келди, Исонинг оёқлари остига ўзини ташлаб, бутун ҳақиқатни Унга сўзлаб берди. 34Исо унга деди:
— Қизим, ишончинг сени соғайтирди. Эсон–омон бор, дардингдан халос бўлгин.
35Исо шундай деб турган ҳам эдики, синагога оқсоқолининг уйидан одамлар келиб унга:
— Қизингиз ўлди, нега яна Устозни овора қиляпсиз? — дедилар. 36Исо бу сўзларни эшитиб қолиб, синагога оқсоқолига:
— Қўрқманг, фақат ишонинг, — деди.
37Исо ҳеч кимнинг эргашишига йўл қўймай, фақат Бутрус, Ёқуб ва унинг укаси Юҳаннони олиб кетди. 38Синагога оқсоқолининг уйига етганларида, безовталикни, дод–фарёд қилаётган одамларни кўрдилар. 39Исо ичкарига кириб:
— Нега безовтасизлар? Нега йиғлаяпсизлар? Қизча ўлмаган, у ухлаб ётибди, — деди. 40Улар эса Исонинг устидан кулишди.
Исо ҳаммани ташқарига чиқариб юборди. У қизчанинг ота–онаси ва шогирдларини олиб қолиб, қизча ётган хонага кирди. 41Қизчанинг қўлидан ушлаб унга:
— Талифа кум! — деди. Бу гапнинг таржимаси: “Қизалоқ, қани, ўрнингдан тур!” демакдир.
42Ўн икки яшар қизча шу онда ўрнидан турди, юриб, атрофни айлана бошлади. Буни кўрганларнинг ақли шошди. 43Исо:
— Буни ҳеч ким билмасин, — деб уларга қатъий буюрди ва қизчага овқат беришларини айтди.

 

6–БОБ

 

Исо Носира шаҳрида рад қилинади

 

1Исо у ердан жўнаб, она шаҳрига борди. Шогирдлари ҳам Унинг ортидан эргашдилар.
2Шаббат куни Исо синагогада таълим берди. Уни тинглаётганларнинг кўпчилиги ҳайратга тушиб:
— Бу Одам шунча нарсани қаердан ўрганди экан–а? — деб сўрардилар. — Унга бундай доноликни ким берди? У бундай мўъжизаларни қандай қиляпти? 3Ие, У Марямнинг дурадгор ўғли–ку! Ёқуб, Юсуф, Яҳудо ва Шимўннинг акаси эмасми бу?! Унинг сингиллари ҳам орамизда яшайди–ку!
Одамлар Исодан қаттиқ хафа бўлдилар. 4Исо уларга шундай деди:
— Пайғамбар она шаҳридан, ўз қариндош–уруғлари ва уйидан бошқа ҳамма ерда иззатланади.
5Исо у ерда ҳеч қандай мўъжиза кўрсата олмади. Фақатгина бирмунча беморларга қўл теккизиб, уларни соғайтирди. 6Исо одамларнинг ишончсизлигига ҳайрон қолди.

 

Исо ўн икки ҳаворийни хизматга юборади

 

Шундан сўнг Исо атрофдаги қишлоқларда кезиб юриб, таълим берарди. 7Ўн икки ҳаворийни ёнига чақириб, иккита–иккитадан қилиб жўната бошлади. Уларга ёвуз руҳлар устидан ҳокимият берди. 8Уларга буюриб деди: “Йўл учун ёлғиз ҳассадан бошқа ҳеч нарса — нон ҳам, тўрва ҳам, белбоғларингизга мис чақа ҳам қистириб олманглар, 9оёғингизга чориқ кийиб, устингизга қўшимча кийим олманглар.”
10Исо яна деди: “Бирор ерга бориб, биронта уйга кирганингизда, то ўша жойни тарк этгунингизгача, шу уйда туринглар. 11Агар бирор жойнинг одамлари сизни қабул қилмаса ва сизга қулоқ солмаса, у ердан чиқиб кетаётганингизда уларни огоҳлантириш тариқасида оёқларингизнинг чангини қоқиб кетинглар.”
12Шундай қилиб, ҳаворийлар йўл юриб, тавба қилинглар, деб ҳаммани даъват қилишди. 13Улар кўп жинларни қувиб чиқаришди ва кўп хасталарга мой суртиб уларни соғайтиришди.

 

Яҳё чўмдирувчининг ўлими

 

14Исонинг номи эл оғзига тушиб қолган эди. Шоҳ Ҳироднинг қулоғига ҳам миш–мишлар етиб борди. Баъзи одамлар: “Яҳё чўмдирувчи тирилиб келибди. Шунинг учун У бундай ажойиботларни содир қилмоқда”, дейишарди.
15Бошқалар эса: “Бу Илёс”, деб айтишарди. Яна бошқа бировлари: “Қадимги пайғамбарларга ўхшаган бир пайғамбар бу”, деб айтардилар.
16Ҳирод буларни эшитиб, шундай деди:
— Мен бошини олдирган Яҳё тирилиб келибди.
17-18Ҳирод ўз укаси Филипнинг хотини Ҳиродияга уйланган эди. Яҳё эса Ҳиродга: “Сиз укангизнинг хотинига уйлана олмайсиз, бу қонунга зид”, — деб айтар эди. Шунинг учун Ҳирод Яҳёни қўлга олиб, зиндонга қаматиб қўйган эди. 19Ҳиродиянинг ҳам Яҳёда қасди бор эди. У Яҳёни ўлдирмоқчи бўларди, аммо бу ниятига ета олмаётган эди. 20Негаки Ҳирод Яҳёнинг солиҳ ва муқаддас киши эканини билиб, ундан қўрқар ва уни ҳимоя қилар эди. Унинг сўзлари Ҳиродни гангитиб қўярди, шунга қарамай Ҳирод уни эшитишни хуш кўрарди.
21Бир куни қулай фурсат туғилиб қолди. Ҳирод ўзининг туғилган куни муносабати билан амалдорларига, лашкарбошиларига ва Жалила вилоятининг йўлбошчиларига зиёфат берди. 22Ҳиродиянинг қизи кириб, рақс тушди ва Ҳирод билан улфатларининг кўнглини топди. Шоҳ қизга:
— Тила тилагингни, тилаган нарсангни бераман, — деди. 23Унга ҳатто қасам ичиб:
— Мендан нима сўрасанг, бераман, шоҳлигимнинг ярмигача бўлса ҳам, бераман, — деди.
24Қиз ташқарига чиқиб онасига:
— Нима сўрай? — деди.
— Яҳё чўмдирувчининг бошини сўра! — деди онаси.
25Қиз шу онда шоҳ ҳузурига югуриб бориб:
— Менга ҳозироқ Яҳё чўмдирувчининг бошини лаганда келтириб беришингизни сўрайман, — деди.
26Шоҳ жуда хафа бўлди. Аммо меҳмонлари олдида қасам ичгани учун қизнинг илтимосини рад этишни истамади. 27У ўша заҳоти жаллодни юбориб, Яҳёнинг бошини келтиришни буюрди. 28Жаллод зиндонга бориб, Яҳёнинг бошини танидан жудо қилди. Кейин унинг бошини лаганда келтириб, қизга берди. Қиз эса онасига берди.
29Яҳёнинг шогирдлари юз берган ҳодисани эшитиб, унинг жасадини олгани боришди ва уни дафн этишди.

 

Исо 5000 кишини тўйдиради

 

30Ҳаворийлар Исонинг олдига йиғилиб, қилган ҳамма ишларини, халққа нималар ўргатишганини айтиб бердилар. 31Исо уларга:
— Келинглар, ёлғиз ўзимиз кимсасиз жойга борайлик, бир оз дам олинглар, — деди. Чунки келиб–кетувчилар кўплигидан уларнинг овқат ейишга ҳам вақти йўқ эди.
32Исо билан шогирдлари қайиққа тушиб, ёлғиз ўзлари кимсасиз жойга жўнаб кетишди. 33Лекин кўпчилик уларнинг қаерга кетаётганини билиб қолдилар. Шунда атрофдаги ҳамма шаҳарлардан одамлар пиёда йўлга тушишди, Исо билан шогирдлари бораётган жойга югуриб, улардан олдин етиб боришди. 34Исо қайиқдан тушганда, катта бир оломонни кўрди. Уларга ачиниб кетди, чунки улар чўпонсиз қўйларга ўхшарди. Исо уларга кўп нарсалар ҳақида таълим берди.
35Кеч кирганда, шогирдлар Исонинг олдига келиб дедилар:
— Бу жой кимсасиз экан, бунинг устига, жуда кеч бўлиб қолди. 36Халқни жўнатиб юборинг, токи улар атрофдаги қишлоқ ва овулларга бориб, ўзларига егулик сотиб олишсин.
37— Сизлар уларга овқат беринглар! — деди Исо.
— Наҳотки биз икки юз кумуш тангага нон сотиб олиб келиб, халққа едирсак? — деб сўрашди Ундан. 38Исо деди:
— Қанча нонларингиз бор? Бориб кўринглар.

 

Улар билиб келиб:
— Бешта нон, иккита балиқ бор экан, — дейишди.
39Исо халойиқни гуруҳ–гуруҳ қилиб, яшил ўт устига ўтқазишни шогирдларига буюрди. 40Халқ юзтадан ва элликтадан гуруҳ–гуруҳ бўлиб ўтирди. 41Исо бешта нон билан иккита балиқни олди ва осмонга қараб, шукрона дуосини ўқиди. Нонларни синдириб, халойиққа тарқатиш учун шогирдларига берди. Иккита балиқни ҳам ҳаммага тақсимлаб берди. 42Ҳамма еб тўйди. 43Сўнг ортиб қолган нон бурдаларини ва балиқларни йиғиб олишган эди, ўн икки сават чиқди. 44Нон еганлар беш минг эркак эди.

 

Исо сув устида юради

 

45Исо вақт ўтказмай, шогирдларини қайиққа тушириб, кўлнинг нариги томонидаги Байтсайда шаҳрига кетишга мажбур қилди. Оломонни эса уйларига қайтариб жўнатиб юборди. 46Одамлар билан хайрлашгандан кейин, ибодат қилиш учун тепаликка чиқди.
47Кеч кирди. Қайиқ кўлнинг ўртасида, Исо эса ёлғиз Ўзи қуруқликда қолган эди. 48Шогирдлар эшкак эшишга қийналаётган эдилар, чунки шамол қайиққа қарши эсар эди. Исо буни кўриб, эрта саҳарда кўл устида юрганича шогирдлари томон келди–да, ёнларидан ўтиб кетмоқчи бўлди. 49Шогирдлар эса кўл юзида юрган Исони кўриб, арвоҳ деб ўйлаб, бақириб юборишди. 50Чунки ҳаммалари Уни кўриб, ваҳимага тушиб қолган эдилар. Лекин Исо ўша заҳоти уларга:
— Дадил бўлинглар! Қўрқманглар, бу Менман! — деди.
51Сўнг Исо шогирдлари ёнига — қайиққа ўтгач, шамол тиниб қолди. Шогирдлар тамомила ҳайратга тушдилар, 52чунки улар нон тўғрисидаги мўъжизани ҳам тушунмаган эдилар, буни англашга ақллари етмас эди.
53Улар кўлдан сузиб ўтиб, Генисарет ўлкасига келдилар. Ўша ерда қайиқни боғладилар. 54Қайиқдан чиқишлари биланоқ халқ Исони таниб қолди. 55Одамлар бутун юртни югуриб айланиб чиқдилар, хасталарни тўшакларда Исонинг олдига олиб бордилар. Улар ҳар сафар Исонинг қаердалигини эшитишса хасталарни ўша ерга олиб боришарди. 56Исо қаерга бормасин — қишлоқларгами, шаҳарларгами, овулларгами — одамлар хасталарни очиқ майдонларга ётқизиб қўйишарди. Хасталар Исодан: “Ҳеч бўлмаса кийимингизнинг этагига қўл теккизайлик”, деб илтимос қилишарди. Унга қўл теккизганларнинг ҳаммаси шифо топарди.

 

7–БОБ

 

Диний урф–одатлар ва Худонинг амри

 

1Фарзийлар ва Қуддусдан келган айрим Таврот тафсирчилари Исонинг ёнига йиғилиб келдилар. 2Исо шогирдларининг баъзилари ҳаром, яъни ювилмаган қўллари билан нон еяётганларини улар кўриб қолдилар. 3Фарзийлар ва умуман яҳудийларота–боболарининг урф–одатини сақлаб, қўлларини яхшилаб ювмай ҳеч овқат емайдилар. 4Бозордан қайтганларида ҳам ювинмай овқат емайдилар. Шунингдек, коса, товоқ, қозон ва сўрини ювиш каби кўпгина удумларга риоя қиладилар.
5Шундай қилиб, фарзийлар ва тафсирчилар Исодан сўрадилар:
— Нега Сизнинг шогирдларингиз ота–боболарингизнинг урф–одатини сақлашмайди? Нима учун ҳаром қўллари билан нон ейишади?
6Исо уларга шундай жавоб берди:
— Ишаёнинг башорати сиз иккиюзламачиларга жуда тўғри келади, у ерда ёзилганки:

 

“Бу халқ Мени тилдагина иззат қилади,
Юраклари эса Мендан узоқдир.
7Улар Менга беҳуда сажда қиладилар,
Инсон яратган қоидаларни илоҳий қонун деб ўргатадилар.”

 

 

8Сизлар Худонинг амрларини йиғиштириб қўясизлар, инсоний урф–одатларга эса ёпишиб оласизлар.
9Исо яна уларга деди:
— Ҳа, сизлар урф–одатларингизни сақлаш учун, Худонинг амрларини четлаб ўтишнинг зўр йўлини топгансизлар! 10Мусо aйтган эди: “Ота–онангизни ҳурмат қилинг. Отасини ёки онасини хўрлаган ҳар қандай одамга ўлим жазоси берилсин.” 11Аммо сизлар шундай таълим берасизлар: oдам ўз отаси ёки онасига: “Фарзандлик бурчим — Худога қурбон (яъни Худога инъом қилинган)”, деб айтиши мумкин. 12Шундан кейин ўша одамнинг отасига ёки онасига яхшилик қилишига сизлар йўл қўймайсизлар. 13Шу тариқа сизлар ўзларингиз ўрнатган урф–одатларингиз орқали Худонинг каломини бекор қиласизлар. Сизлар бунга ўхшаш яна кўп ишларни қиласизлар.

 

Инсонни нима ҳаром қилади?

 

14Кейин Исо бутун халқни яна ёнига чақириб, деди:
— Ҳаммаларингиз Менга қулоқ солиб, тушуниб олинглар! 15Ташқаридан инсон ичига кирадиган ҳеч нарса уни ҳаром қила олмайди. Аксинча, инсон ичидан чиқадиган нарса уни ҳаром қилади[1].
17Исо халойиқ орасидан чиқиб уйга кирди, шогирдлар Ундан: “Ҳалиги айтганларингизни тушунтириб беринг”, деб илтимос қилишди. 18Исо уларга деди:
— Сизлар ҳам шунчалик бефаҳммисизлар?! Ташқаридан инсоннинг ичига кирадиган ҳеч нарса уни ҳаром қила олмаслигини англамайсизларми? 19Бу нарсалар инсоннинг қалбига эмас, қорнига киради ва керак жойдан чиқиб кетади.
Исо бу гаплари билан ҳамма егуликлар ҳалол эканини эълон қилди.
20У яна деди:
— Инсоннинг ичидан чиқадиган нарсалар инсонни ҳаром қилади. 21Чунки ичдан, яъни инсон қалбидан ёмон фикрлар, зино, ўғирлик, қотиллик, 22фаҳш, очкўзлик, фосиқлик, маккорлик, шаҳват, ҳасад, туҳмат, манманлик ва нодонлик чиқади. 23Ана шу ёмонликларнинг ҳаммаси инсоннинг ичидан чиқиб, уни ҳаром қилади.

 

Ғайрияҳудий аёлнинг ишончи

 

24Исо у ердан чиқиб, Тир ҳудудига кетди. Бир уйга кирди ва буни ҳеч ким билиб қолишини истамас эди, лекин яширина олмади.
25Қизалоғини ёвуз руҳ чалган бир аёл Исо ҳақида эшитиб қолди–да, тез келиб, Унинг оёғига йиқилди. 26Бу аёл Суриянинг Финикия ўлкасида туғилган бўлиб, яҳудий эмас эди. У: “Қизимдан жинни қувиб чиқаринг”, — деб Исодан ёлвориб сўради. 27Бироқ Исо унга:
— Аввал болалар тўйсин, болалардан нонни олиб кучукларга ташлаш яхши эмас, — деди.
28— Тўғри, Ҳазрат, — деди аёл. — Лекин кучуклар ҳам болаларнинг дастурхонидан тўкилган ушоқларини ейди–ку.
29Исо унга:
— Мана шу гапинг учун Сенга ёрдам бераман. Энди кетавер. Қизингдан жин чиқиб кетди, — деди.
30Аёл уйига борганда, қизини жиндан қутулиб, тўшакда ётган ҳолда кўрди.

 

Исо кар одамга шифо беради

 

31Исо Тир ҳудудидан чиқиб, Сидонга борди. Сўнг Жалила кўли бўйларидан ўтиб, Декаполисга борди. 32Айрим одамлар Исонинг олдига зўрға гапирадиган бир кар одамни олиб келиб, унга қўл теккизишини сўрашди. 33Исо у одамни халойиқ орасидан бир четга олиб чиқди, сўнг Ўз бармоқларини унинг қулоқларига тиқиб қўйди. Сўнг тупуриб, сўлагини ўша одамнинг тилига теккизди. 34Кейин осмонга қараб, чуқур хўрсинди–да, унга:
— Эффатаҳ! — деди. Бу сўзнинг таржимаси “Очил!” демакдир.
35Шу онда у одамнинг қулоқлари очилиб, тилга кирди, равонгина гапира бошлади.
36Исо у ердагиларга, буни ҳеч кимга айтманглар, деб буюрди. Бироқ Исо одамларга қанча ман этса ҳам, улар бу ҳодисани янада кўпроқ ёйишарди. 37Улар ҳаддан ташқари ҳайратда қолиб, шундай дейишарди: “У ҳамма нарсани яхши қилади, карларни эшитадиган, соқовларни гапирадиган қилади.”

 

8–БОБ

 

Исо 4000 кишини тўйдиради

 

1Ўша кунларда яна кўп одам йиғилди. Уларнинг ейиш учун ҳеч нарсалари қолмаганда, Исо шогирдларини ёнига чақириб деди:
2— Халққа ачиняпман. Улар уч кундан бери Мен билан бирга, ейишга ҳеч нарсаси йўқ. 3Агар уларни уйларига овқат бермай жўнатиб юборсам, йўлда ҳолдан тойиб қоладилар. Уларнинг баъзилари узоқ ерлардан келганлар.
4Шогирдлари бунга жавобан:
— Уларни тўйдириш учун бу кимсасиз жойда ким қаердан нон топа оларди?! — дейишди.
5— Қанча нонларингиз бор? — деб сўради Исо.
— Еттита, — деди шогирдлар.
6Шундан кейин Исо халққа ерга ўтиришни буюрди. Еттита нонни олиб, шукрона дуосини ўқиб синдирди ва тарқатиш учун шогирдларига берди. Шогирдлар халққа тарқатишди. 7Уларда бир нечта майда балиқ ҳам бор эди. Исо балиқлар учун шукрлар айтиб, балиқларни ҳам тарқатишни буюрди. 8Халқ еб тўйди. Ортиб қолган нон бурдаларини йиғишганда, еттита сават тўлди. 9У ерда тўрт мингга яқин одам бор эди.
Исо уларни жўнатгандан кейин, 10дарҳол шогирдлари билан қайиққа тушиб, Далманута ҳудудига кетди.

 

Фарзийлар Исодан аломат сўрашади

 

11Фарзийлар Исонинг олдига бориб, У билан баҳслаша бошладилар. Уни синаб кўриш мақсадида шундай дедилар: “Бизга бир мўъжизали аломат кўрсатинг, шунда Сизни Худо юборганини тан оламиз.” 12Лекин Исо чуқур хўрсинди:
— Нега бу авлод аломат талаб қиляпти? Сизларга чинини айтайин, бу авлодга ҳеч қандай аломат берилмайди!
13Исо уларнинг олдидан кетди, яна қайиққа тушиб, нариги қирғоққа ўтиб олди.

 

Исо шогирдларини койиди

 

14Шогирдлар ўзлари билан нон олишни унутган эканлар. Қайиқда бир дона нон бор эди, холос. 15Шу орада Исо шогирдларини огоҳлантириб деди:
— Фарзийлар ва Ҳироднинг хамиртурушидан эҳтиёт бўлинглар!
16Шогирдлар ўзларича: “Биз нон олмаганимиз учун У шундай деяпти”, деб муҳокама қила бошладилар. 17Шогирдлар нимани муҳокама қилаётганларини Исо билиб, уларга деди:
— Нега сизлар, нонимиз йўқ, деб айтяпсизлар? Ҳали ҳам тушунмаяпсизларми, англамаяпсизларми? Шунга ҳам ақлингиз етмаяптими?! 18Кўзларингиз бор–ку, наҳотки кўрмасангиз?! Қулоқларингиз бор–ку, наҳотки эшитмасангиз?! Эслаб кўринг: 19Мен бешта нонни синдириб, беш мингта эркакка бўлиб берганимда, сизлар қолган нон бурдалари билан нечта саватни тўлдириб олгансизлар?
— Ўн иккита саватни, — деб жавоб берди улар.
20— Мен еттита нонни синдириб, тўрт минг кишига бўлиб берганимда, бурдалари билан нечта саватни тўлдириб олгансизлар?
— Еттита саватни, — дейишди.
21— Ҳали ҳам англамадингизми? — деб сўради улардан Исо.

 

Исо кўрни соғайтиради

 

22Исо шогирдлари билан Байтсайда қишлоғига келди. Одамлар Исонинг олдига бир кўрни олиб келиб: “Унга қўлингизни теккизиб қўйинг”, деб ёлвордилар. 23Исо кўрнинг қўлидан ушлаб, қишлоқдан етаклаб олиб чиқди. Сўнг кўзларига тупуриб, қўлларини унинг устига қўйди–да:
— Бирон нарса кўряпсанми? — деб сўради. 24Кўр бошини кўтариб:
— Одамларни кўряпман, лекин улар юраётган дарахтларга ўхшайди, — деди.
25Шундан кейин Исо қўлларини яна кўрнинг кўзларига теккизди. Кўр одам кўзларини очиб қараса, соғайиб қолган, ҳамма нарсани аниқ кўраётган эди. 26Исо уни уйига жўнатар экан:
— Қишлоққа кирмай, тўғри уйингга кет, — деди.

 

Бутрус Масиҳни тан олади

 

27Исо шогирдлари билан Филип Қайсарияси атрофидаги қишлоқларга йўл олди. Йўлда У шогирдларидан:
— Одамлар Мени ким деб билади? — деб сўради. 28Шогирдлар Исога шундай жавоб беришди:
— Баъзилар Сизни Яҳё чўмдирувчи деб ҳисоблайдилар, баъзилар Илёс, бошқалари эса, қадимги пайғамбарлардан бири, деб айтиб юрибдилар.
29Исо улардан сўради:
— Сизлар–чи, Мени ким деб биласиз?
Бутрус Унга жавоб бериб:
— Сиз Масиҳсиз, — деди.
30Шундан сўнг Исо, Мен ҳақимда ҳеч кимга гапирманглар, деб шогирдларига қатъий буюрди.

 

Исо Ўз ўлими ҳақида гапиради

 

31Исо шогирдларига шундай деб уқтира бошлади: “Инсон Ўғли кўп азоб чекади. Оқсоқоллар, бош руҳонийлар ва Таврот тафсирчилари томонидан рад қилиниб, ўлдирилади. Уч кундан кейин эса тирилади.” 32У бу ҳақда очиқдан–очиқ гапирди. Шунда Бутрус Исони четга тортиб: “Устоз, бундай деб айтманг”, деди. 33Аммо Исо ўгирилиб шогирдларига қаради–да, Бутрусни қаттиқ койиб деди:
— Йўқол кўзимдан, шайтон! Сен Худонинг ишларини эмас, инсон ишларини ўйлаяпсан, — деди.
34Шундан сўнг Исо халқ билан шогирдларини олдига чақириб деди:
— Кимда–ким Менга эргашишни истаса, ўзидан кечсин ва ўз хочини кўтариб, ортимдан юрсин. 35Ким ўз жонини асраб қолмоқчи бўлса, уни йўқотади. Ким Мен учун ва Хушхабар учун жонини берса, жонини асраб қолади. 36Агар инсон бутун дунёни эгаллаб олса–ю, ўз жонидан маҳрум бўлса, бундан унга нима фойда?! 37Инсон ўз жони эвазига қандай тўлов бера олади?! 38Бу бевафо ва гуноҳкор насл орасида Мендан ва Менинг сўзларимдан уялманглар! Акс ҳолда Инсон Ўғли муқаддас фаришталар билан бирга Отасининг улуғворлигига бурканиб келганда, У ҳам сизлардан уялади.

 

9–БОБ

 

Исонинг қиёфаси ўзгаради

 

1Исо уларга яна деди:
— Сизларга чинини айтайин, бу ерда турганлардан баъзилари борки, улар Худонинг Шоҳлигини қудрат билан келишини кўрмагунларича, ўлмайдилар.
2Орадан олти кун ўтди. Исо ёнига Бутрус, Ёқуб ва Юҳаннони олиб, баланд бир тоққа чиқди. У ерда, уларнинг кўз ўнгида Исонинг қиёфаси ўзгариб кетди. 3Унинг кийимлари ҳам кўзни қамаштирадиган даражада оппоқ бўлиб қолди, ер юзида ҳеч бир кир ювувчи бундай оқартира олмас эди.
4Шунда шогирдлар Исо билан гаплашиб турган Илёс билан Мусони кўришди. 5Бутрус Исога деди:
— Устоз, яхши ҳам шу ерда эканмиз! Келинг, учта чайла ясайлик: биттаси Сизга, биттаси Мусога, биттаси Илёсга.
6Шогирдлар шунчалик қўрқиб кетган эдиларки, Бутрус нима деб айтаётганини ўзи ҳам билмас эди.
7Шу пайтда булут пайдо бўлиб, уларга соя солди. Булут орасидан шундай овоз эшитилди:
— Бу Менинг севикли Ўғлимдир, Унга қулоқ солинглар!
8Бирданига шогирдлар атрофга қараб, ёлғиз Исодан бошқа ҳеч кимни кўришмади.
9Тоғдан тушаётганларида Исо уларга буюрди:
— Инсон Ўғли ўлиб тирилмагунча, бу кўрганларингизни ҳеч кимга айтманглар.
10Улар бу ҳақда ҳеч кимга айтмадилар, аммо ўзаро: “Ўликдан тирилиш нима дегани экан?” деб, бу хусусда мунозара қила бошладилар. 11Улар Исодан сўрадилар:
— Нега Таврот тафсирчилари, Масиҳдан олдин Илёс келиши керак, деб айтадилар?
12Исо уларга жавобан деди:
— Тўғри, аввало Илёс келиб, ҳамма нарсани тиклайди. Хўш, Муқаддас Битикларда, Инсон Ўғли кўп азоб чекиши ва хўрланиши керак, деб ҳам ёзилмаганми?! 13Бироқ Мен сизларга шуни айтаман: Илёс аллақачон келган ва у ҳақда ёзилганидек, уни хоҳлаганича ҳўрладилар.

 

Исо жин чалган болага шифо беради

 

14Исо уч шогирди билан тоғдан тушганда, улар қолган шогирдлари атрофига йиғилган катта оломонни кўрдилар. Баъзи Таврот тафсирчилари Исонинг шогирдлари билан баҳслашаётган эдилар. 15Одамлар Исони кўриб, ҳайратга тушишди. Унинг олдига югуриб бориб, салом беришди.
16— Нималар тўғрисида баҳслашяпсизлар? — деб сўради Исо. 17Оломон орасидан кимдир жавоб берди:
— Устоз! Сизнинг олдингизга ўғлимни олиб келган эдим, уни жин чалгани учун гапира олмайди. 18Жин уни қаерда тутиб олса, ерга йиқитади. Ўғлимнинг оғзидан кўпик чиқади, у тишларини ғичирлатиб, қотиб қолади. Мен шогирдларингизга, жинни қувиб чиқаринглар, дедим, аммо улар эплай олмадилар.
19Исо бунга жавобан:
— Эй имонсиз авлод! Қачонгача сизлар билан бўламан? Қачонгача сизларга тоқат қиламан? Олдимга келтиринглар болани! — деди.
20Болани Исонинг олдига келтиришди. Исони кўриши биланоқ жин болани қалтиратиб ташлади. Бола ерга йиқилди–ю, оғзидан кўпик оқизганча ағнаб ётаверди. 21Исо унинг отасидан:
— Қачондан бери у бундай аҳволга тушади? — деб сўради.
— Болалигидан шунақа. 22Жин уни ҳалок қилмоқчи бўлиб кўп маротаба оловга, сувга ташлади. Агар қўлингиздан келса, бизларга раҳм қилинг, ёрдам беринг, — деди. 23Исо унга шундай жавоб берди:
— “Қўлингиздан келса” деганинг нимаси?! Агар одам ишонса, ҳамма нарсанинг имкони бор.
24Шу он боланинг отаси ҳайқириб юборди:
— Ишонаман! Ишончсизлигимни енгишимига ёрдам беринг!
25Томошага йиғилаётган халқни кўрган Исо ёвуз руҳга дўқ қилиб:
— Эй, гунг қиладиган руҳ, Мен сенга буюраман: боладан чиқиб кет! Бундан кейин ҳеч қачон унинг ичига қайтиб кирма! — деди.
26Шунда жин қаттиқ қичқириб юборди–да, болани шиддат билан қалтиратиб, ундан чиқиб кетди. Бола ўликдай бўлиб қолганидан, кўпчилик уни ўлди, деб айтди. 27Лекин Исо уни қўлидан ушлаб туришига ёрдам берди, бола оёққа турди.
28Исо уйга кирди. У ёлғиз экан, шогирдлари Ундан:
— Нега биз жинни қувиб чиқара олмадик? — деб сўрадилар. 29Исо уларга деди:
— Бу тоифа жинларни ибодатдан бошқа йўл билан ҳайдаб бўлмайди.

 

Исо яна Ўз ўлими ҳақида гапиради

 

30Исо ва шогирдлари у ердан жўнаб, Жалила вилоятидан ўтдилар. Исо буни ҳеч ким билиб қолишини истамас эди. 31У шогирдларига таълим бериб, шундай деди:
— Инсон Ўғли одамлар қўлига тутиб берилади. Уни ўлдиришади, уч кундан кейин эса У тирилади.
32Шогирдлар эса бу сўзларни тушунмадилар, аммо Ундан гапларининг маъносини сўрашга ботина олмадилар.

 

Энг катта ким?

 

33Исо шогирдлари билан Кафарнаҳум шаҳрига келди. Уйда бўлганда, шогирдларидан сўради:
— Йўлда кетаётиб нималар ҳақида баҳслашдингиз?
34Улар индамадилар, чунки улар: “Орамизда энг катта ким?” деб ўзаро баҳслашган эдилар.
35Исо ўтириб, ўн икки шогирдини ёнига чақирди:
— Ким биринчи бўлишни истаса, ҳамманинг охирида турсин ва ҳаммага хизматкор бўлсин, — деди.
36Сўнгра бир болани олиб, уларнинг ўртасига турғизиб қўйди ва болани қучоқлаганча, шогирдларига деди:
37— Ким шундай болалардан бирини Менинг номимдан қабул қилса, у Мени қабул қилган бўлади. Ким Мени қабул қилса, у Мени эмас, балки Мени Юборганни қабул қилган бўлади.

 

Бизга қарши бўлмаган — биз томондадир

 

38Юҳанно Исога деди:
— Устоз! Биз бир одамни кўрдик. У Сизнинг номингиз билан жинларни қувиб чиқараётган экан. У биз билан юрмагани учун унга бундай қилишни ман этдик.
39Исо шундай деди:
— Ман этманг! Чунки Менинг номим билан мўъжиза яратган бирор бир кимса дарров Мени ёмонлай олмайди. 40Ким бизга қарши бўлмаса, у биз томонда. 41Сизларга чинини айтай: Масиҳга тегишли бўлганингиз учун сизга бир пиёла сув берган ҳар қандай одам албатта мукофотини олади.

 

Йўлдан оздириш ҳақида

 

42Исо сўзида давом этиб деди:
— Менга ишонган шу кичикларнинг биронтасини йўлдан оздирган одамнинг ҳолига вой. Бундай қилгандан кўра, ўша одамнинг бўйнига тегирмон тошини осиб, уни денгизга ташлашгани ўзи учун яхшироқ бўларди. 43Агар йўлдан озишингга қўлинг сабабчи бўлса, уни чопиб ташла. Икки қўлинг билан сўнмас дўзах ўтига йўлиққанингдан кўра, майиб бўлиб абадий ҳаётдан баҳраманд бўлганинг яхшироқдир[2]. 45Агар йўлдан озишингга оёғинг сабабчи бўлса, уни чопиб ташла. Икки оёғинг билан дўзахга ташлангандан кўра, чўлоқ бўлиб абадий ҳаётдан баҳраманд бўлганинг яхшироқдир[3]. 47Агар йўлдан озишингга кўзинг сабабчи бўлса, уни ўйиб ташла. Икки кўзинг билан дўзахга ташлангандан кўра, бир кўз билан Худонинг Шоҳлигига кирганинг яхшироқдир. 48Дўзахнинг қурти ҳам ўлмас, олови ҳам сўнмас. 49Ҳар бир одам оловда тузланиб, покланади. 50Туз — яхши нарса. Лекин туз ўз шўрлигини йўқотса, қандай қилиб тузни шўр қила оласизлар?! Туздай тотли бўлинглар, ўзаро тинч–тотув яшанглар.

 

10–БОБ

 

Никоҳ ва ажралиш ҳақида

 

1Исо у ердан кетиб, Яҳудия ўлкасига, сўнг Иордан дарёсининг нариги томонига борди. Унинг атрофига яна кўп халқ йиғилди. У Ўз одатига кўра, одамларга яна таълим берди. 2Баъзи фарзийлар келдилар ва Исони синамоқчи бўлиб, сўрадилар:
— Қонунга кўра, эр ўз хотинидан ажралиши мумкинми?
3Исо бунга жавобан:
— Мусо сизларга нимани амр қилган? — деб сўради.
4— Эркак талоқ хатини ёзиб, хотинидан ажралишига Мусо ижозат берган эди, — дейишди. 5Исо уларга деди:
— Бағри тошлигингиз учун Мусо сизларга бу амрни ёзиб қолдирган. 6Аслида Худо дунёни яратганда одамларни эркагу аёл қилиб яратди. 7Шунинг учун эркак киши ота–онасидан бўлак чиқиб, 8хотинига боғланиб қолади, иккаласи бир тан бўладилар.” Бунга кўра, улар энди икки эмас, балки бир тан ҳисобланадилар. 9Худо бирга қўшганни ҳеч ким ажратмасин.
10Уйга келганларида, шогирдлар яна шу ҳақда Исодан сўрадилар. 11Исо уларга деди:
— Ким ўз хотини билан ажрашиб бошқасига уйланса, у хотинига нисбатан зино қилган бўлади. 12Хотин ҳам агар ўз эри билан ажрашиб бошқасига тегса, зино қилган бўлади.

 

Исо болаларни дуо қилади

 

13Исо болаларимизга қўл теккизсин, деб одамлар Унинг олдига болаларини олиб келишарди. Шогирдлар эса ўша одамларни койишарди. 14Исо буни кўрганда, ғазабланиб деди:
— Болаларга йўл қўйинглар, Менинг олдимга келишига тўсқинлик қилманглар! Зеро, Худонинг Шоҳлиги бундайларникидир. 15Сизларга чинини айтайин: ким Худонинг Шоҳлигини бола каби қабул қилмаса, унга ҳеч қачон киролмайди.
16Кейин болаларни қучоқлаб, уларга қўл қўйиб, дуо қилди.

 

Бойлик ва абадий ҳаёт

 

17Исо йўлга чиқаётганда, бир одам югуриб келиб, Унинг олдида тиз чўкди–да:
— Валинеъмат Устозим! Абадий ҳаётга эришиш учун нима қилишим керак? — деб сўради. 18Исо унга деди:
— Нега Мени валинеъмат дейсиз? Биргина Худодан бошқа ҳеч ким валинеъмат эмас. 19Сиз амрларни биласиз: “Қотиллик қилманг. Зино қилманг. Ўғирлик қилманг. Ёлғон гувоҳлик берманг. Бировнинг ҳақини еманг. Ота-онангизни ҳурмат қилинг.”
20У киши Исога деди:
— Устозим! Буларнинг ҳаммасига ёшлигимдан буён риоя қилиб келаман.
21Исо унга меҳр билан қараб, деди:
— Сизга бир нарса етишмайди. Боринг, бор нарсангизни сотинг, пулини камбағалларга тарқатинг. Шунда осмонда хазинангиз бўлади. Кейин келиб, Менга эргашинг.
22Бу сўзлардан бойнинг таъби хира бўлди. У қайғуриб қайтиб кетди, чунки унинг мол–мулки кўп эди.
23Исо атрофга разм солиб, шогирдларига деди:
— Мол–дунёси борларнинг Худо Шоҳлигига киришлари нақадар қийин!
24Бу сўзларни эшитиб, шогирдларнинг ақли шошди. Исо эса такрорлаб деди:
— Болаларим, Худонинг Шоҳлигига кириш нақадар қийин! 25Бой одамнинг Худо Шоҳлигига киришидан кўра, туянинг игна тешигидан ўтиши осонроқдир.
26Шогирдлар ҳаддан ташқари ажабланиб ўзларича:
— Ундай бўлса, ким нажот топа олар экан? — дейишди. 27Исо уларга кўзини тикиб деди:
— Инсон учун бу имконсиздир, лекин Худо учун эмас. Худо учун ҳамма нарсанинг имкони бор.
28Шунда Бутрус Исога деди:
— Мана, биз уй–жойимизни ташлаб, Сизнинг орқангиздан эргашиб келдик.
29Исо бунга жавобан деди:
— Сизларга чинини айтайин: ким Мен учун ва Хушхабар учун уй–жойини, ака–укаларини, опа–сингилларини, ота–онасини, болаларини ёки далаларини ташлаб кетса, 30у бу дунёнинг ўзидаёқ юз ҳисса ортиқ уй–жойларга, ака–укаларга, опа–сингилларга, оналарга, болаларга ва далаларга эга бўлади, шу билан бирга қувғин ҳам қилинади. Нариги дунёда эса абадий ҳаётга сазовор бўлади. 31Аммо биринчи бўлганларнинг кўплари охирги бўладилар, охиргилар эса биринчи бўладилар.

 

Исо учинчи марта Ўз ўлими тўғрисида гапиради

 

32Исо билан шогирдлари Қуддусга қараб кетаётган эдилар. Исо йўл бошлаб борарди. Шогирдлар хавотирда эди, Исонинг ортидан эргашган халқни эса ваҳима қамраб олганди. Исо ўн икки шогирдини четга олиб, Ўзи билан юз берадиган воқеаларни айта бошлади:
33— Мана, биз Қуддусга кетяпмиз. У ерда Инсон Ўғли бош руҳонийлар ва Таврот тафсирчилари қўлига тутиб берилади. Улар Уни ўлимга маҳкум қилиб, ғайрияҳудийларга топширадилар. 34Ғайрияҳудийлар Уни ҳақорат қиладилар, юзига тупурадилар, қамчилайдилар ва Уни ўлдирадилар. Лекин уч кундан кейин У тирилади.

 

Ёқуб билан Юҳаннонинг тилаги

 

35Забадий ўғиллари Ёқуб билан Юҳанно Исонинг олдига келиб:
— Устоз, бизнинг бир тилагимиз бор, уни биз учун бажо келтиришингизни истаймиз, — дейишди.
36— Сизлар учун нима қилишимни истайсизлар? — деб сўради Исо. 37Улар:
— Сиз улуғвор тахтингизда ўтирганингизда, биримиз Сизнинг ўнг томонингизда, бошқамиз эса чап томонингизда ўтиришимизга рухсат беринг, — дейишди. 38Исо уларга деди:
— Сизлар нима сўраётганингизни билмайсизлар. Мен ичадиган азоб косасидан сизлар ича оласизларми? Мен бошдан кечирадиган қайғу–аламларга ботиб чидай оласизларми?
39Улар:
— Чидай оламиз, — деб жавоб беришди. Исо уларга деди:
— Сизлар–ку Мен ичадиган азоб косасидан ичасизлар, бошдан кечирадиган қайғу–аламларимга ўзингиз ҳам дучор бўласизлар. 40Аммо Менинг ўнг ёки чап томонимда ўтиришга рухсат бериш Менинг ихтиёримда эмас. Бу ўрин кимларга аталган бўлса, уларники бўлади.
41Қолган ўнта шогирд буни эшитиб, Ёқуб билан Юҳаннодан аччиқланиб кетишди. 42Исо эса уларни ёнига чақириб, деди:
— Бутпарастларга қаранглар, улар ҳукмдорларига иззат кўрсатади, ҳукмдорлари эса уларга ўз ҳукмини ўтказади, катта амалдорлар элга зўравонлик қилади. 43Аммо сизларнинг орангизда бундай бўлмасин. Аксинча, орангизда ким катта бўлишни истаса, сизларга хизмат қилсин. 44Орангизда ким биринчи бўлишни истаса, ҳаммангизга қул бўлсин. 45Ахир, Инсон Ўғли ҳам Ўзига хизмат қилдириш учун эмас, балки Ўзи хизмат қилиш ва Ўз жонини фидо қилиб, кўпларни озод қилиш учун келган.

 

Исо Ерихо шаҳридаги кўр одамнинг кўзини очади

 

46Исо билан шогирдлари Ерихо шаҳрига келдилар. Улар шаҳардан чиқиб кетаётганларида бир талай халойиқ уларга эргашди. Тимей ўғли Бартимей исмли бир кўр тиланчи йўл чеккасида ўтирган эди. 47У Носиралик Исо ўтиб кетаётганини эшитиб:
— Эй Довуд Ўғли Исо, менга раҳм қил! — деб бақира бошлади. 48Кўп одамлар эса унга: “Жим бўл!” деб жеркишди. Лекин у:
— Эй Довуд Ўғли, менга раҳм қил! — деб янада қаттиқроқ бақирди.
49Исо тўхтаб: “Уни чақириб келинглар”, деди. Одамлар келиб, кўр одамга: “Дадил бўл, ўрнингдан тур. У сени чақиряпти”, деб айтишди.
50Кўр тўнини ечиб ташлаб, ўрнидан сакраб турди–да, Исонинг ёнига келди. 51Исо ундан сўради:
— Сен Мендан нима истайсан?
— Устозим, кўзларим кўрсин! — деди кўр. 52Исо унга:
— Боравер, ишончинг сени соғайтирди, — деди.
Ўша заҳоти у кўра бошлади. Сўнг Исонинг ортидан эргашиб кетди.

 

11–БОБ

 

Исо Қуддусга тантанали киради

 

1Исо шогирдлари билан Қуддусга яқинлашиб қолган эдилар. Улар Зайтун тоғи этагидаги Байтфагия ва Байтания қишлоқларига етиб келаётганларида, Исо шогирдларидан иккитасига деди:
2— Анави қишлоққа боринглар. У ерга киришингиз биланоқ, боғлиқ турган ва ҳеч қачон минилмаган хўтикни кўрасизлар. Ўша хўтикни ечиб, бу ерга олиб келинглар. 3Агар кимдир сизлардан: “Нима қиляпсизлар?” деб сўраб қолса, “Бу хўтик РаббимизМасиҳга керак, хўтикни У дарҳол бу ерга қайтариб юборади”, деб жавоб беринглар.
4Улар бориб, кўчада дарвоза ёнида боғлаб қўйилган хўтикни кўриб, ечиб олишди. 5У ерда турган бир неча киши уларга:
— Нима қиляпсизлар? Нега хўтикни ечяпсизлар? — деб сўрашди.
6Шогирдлар Исо буюрганидек жавоб беришди, одамлар уларни қўйиб юборишди. 7Шогирдлар хўтикни Исонинг олдига олиб келишди. Хўтик устига тўнларини ташлашди, Исо хўтикка минди. 8Кўпчилик тўнларини йўлга пойандоз қилиб ёйди. Бошқалар эса даштдаги яшил новдаларни кесиб, йўлга тўшадилар. 9Олдинда ва орқада юраётганлар шундай деб ҳайқиришарди:

 

“Тасанно!
Эгамиз номидан келаётган Инсон барака топсин!
10Бобомиз Довуднинг яқинлашган шоҳлиги муборак бўлсин!
Фалак тоқида Унга тасанно ўқилсин!”

 

11Исо Қуддусга кириб, Маъбадга борди, ҳамма нарсани кўздан кечирди. Кун кеч бўлиб қолганидан, Исо ўн икки шогирди билан Байтания қишлоғига қайтиб кетди.

 

Қуриб қолган анжир дарахти

 

12Эртаси куни улар Байтаниядан чиққанларида, Исонинг қорни оч эди. 13У узоқдан барглар билан қопланган бир анжир дарахтини кўриб қолди, дарахтдан бирон анжир топа олармиканман, деб борди. Дарахтнинг ёнига келиб, баргдан бошқа ҳеч нарса тополмади, чунки ҳали анжир териш вақти эмас эди. 14Исо дарахтга қараб:
— Бундан кейин то абад сенинг мевангни ҳеч ким емасин! — деди.
Шогирдлари ҳам бу гапни эшитишди.

 

Исо олди–сотди қилувчиларни Маъбаддан қувади

 

15Сўнг улар Қуддусга келишди. Исо Маъбадга кириб, ичкарида олди–сотди қилаётганларни қувиб чиқара бошлади. Саррофларнинг хонтахталарини, каптар сотувчиларнинг курсиларини ағдариб юборди. 16Сотиладиган молни Маъбад ичидан олиб ўтишга ҳеч кимга ижозат бермади.
17Исо халққа таълим бераётиб деди:
— Тавротда ёзилган–ку: “Менинг уйим, барча халқларнинг Ибодат Уйи, деб аталади.” Сизлар эса Худонинг уйини қароқчилар уясига айлантириб юборибсизлар!
18Бош руҳонийлар ва Таврот тафсирчилари буни эшитиб, Исони ҳалок қилиш пайига тушдилар. Бутун халқ Исонинг таълимотига маҳлиё бўлгани учун, бош руҳонийлар билан тафсирчилар Ундан қўрқиб қолдилар.
19Кеч киргач, Исо шогирдлари билан шаҳардан ташқарига чиқиб кетди.

 

Ибодат ва ишонч ҳақида

 

20Эрта билан улар яна анжир дарахти ёнидан ўтиб қарашса, дарахт илдизигача қуриб қолган экан. 21Бутрус бўлган ҳодисани эслаб, Исога деди:
— Устоз! Қаранг, Сиз лаънатлаган анжир дарахти қуриб қолибди.
22Исо бунга жавобан деди:
— Худога ишончингиз бўлсин. 23Сизларга чинини айтайин: агар кимки бу тоққа: “Қўпорилиб денгизга отил”, деса–ю, ўз қалбида шубҳаланмай, айтгани бажо келишига қаттиқ ишонса, айтгани бўлади. 24Бинобарин, сизларга айтаман: сиз ибодатда нимаики сўрасангиз, олдим, деб ишонинглар ва сизга берилади. 25Ибодат қилиб турганингизда бировда гинангиз бўлса, уни кечириб юборинг, токи осмондаги Отангиз ҳам сизларнинг гуноҳларингизни кечирсин[4].

 

Исонинг ҳокимияти ҳақида савол

 

27Улар яна Қуддусга келдилар. Исо Маъбадда айланиб юрган эди, бош руҳонийлар, Таврот тафсирчилари ва оқсоқоллар Унинг олдига келиб 28сўрадилар:
— Сиз бу ишларни қандай ҳокимият билан қиляпсиз? Буларни қилиш учун Сизга ким ҳокимият берган?
29Исо уларга шундай жавоб берди:
— Мен сизларга бир савол берай. Менга жавоб берсангизлар, Мен ҳам бу ишларни қандай ҳокимият билан қилаётганимни сизларга айтаман. 30Яҳё халқни сувга чўмдириш ҳуқуқини Худодан олганмиди ёки инсонданми? Жавоб беринглар Менга.
31Улар ўзларича мулоҳаза юрита бошлашдилар: “Агар Худодан десак, У: ‘Нега Яҳёга ишонмадингизлар?’ — дейди. 32Агар инсондан десак–чи?”
Ваҳоланки, улар оломондан қўрқардилар, чунки ҳамма Яҳёни ҳақиқий пайғамбар, деб ҳисобларди. 33Хуллас, улар Исога:
— Билмаймиз, — деб жавоб бердилар. Исо уларга деди:
— Ундай бўлса, Мен ҳам бу ишларни қайси ҳокимият билан қилаётганимни сизларга айтмайман.

 

12–БОБ

 

Ёвуз боғбонлар ҳақида масал

 

1Исо халққа масаллар орқали сўзлай бошлади:
“Бир одам узумзор барпо қилибди. Атроф–теварагини девор билан ўраб, узум сиқадиган чуқур қазибди, кузатув минорасини қурибди. Кейин узумзорни боғбонларга ижарага бериб, ўзи сафарга кетибди.
2Йиғим–терим мавсумида, узумзор ҳосилидан тегишли улушини олиш учун ўша одам хизматкорини боғбонлар олдига юборибди. 3Боғбонлар эса уни тутиб олишибди, калтаклаб, қуп–қуруқ қайтариб юборишибди. 4Узумзор эгаси яна бошқа бир хизматкорини уларнинг олдига юборибди. Улар бунисини ҳам бошига уриб, ҳақорат қилибдилар. 5Яна бошқасини йўллабди, унисини эса ўлдиришибди. У яна хизматкорларини юбораверибди, аммо боғбонлар уларнинг баъзиларини уриб, баъзиларини ўлдиришибди.
6Узумзор эгасининг энди биргина одами қолибди, у ҳам бўлса, севикли ўғли экан. У: “Ўғлимни ҳурмат этарлар”, — деб, боғбонлар олдига уни юборибди. 7Лекин улар бир–бирига:
— Бу меросхўр–ку! Уни ўлдирайлик, шунда мерос бизга қолади, — дейишибди. 8Ўғлини ушлаб, ўлдириб, жасадини узумзордан чиқариб ташлашибди.
9Хўш, сизнингча, энди узумзор эгаси нима қилар экан? У келиб боғбонларни ўлдиради, узумзорни эса бошқаларга ижарага беради.
10Наҳотки сизлар Муқаддас Битиклардаги ушбу сўзларни ҳеч ўқимаган бўлсангиз:

 

“Бинокорлар рад этган тош
Бинонинг тамал тоши бўлди.
11Бу Эгамизнинг қилган ишидир,
Кўз олдимиздаги ажойиботдир.”

 

 

12Исо айтган бу масал яҳудий йўлбошчиларга қарши қаратилган эди. Улар буни англаб етдилар–у, Исони қўлга олмоқчи бўлдилар. Аммо халқдан қўрққанлари учун Унга қўл теккизмай кетиб қолдилар.

 

Худонинг ҳақи Худога

 

13Исони тилидан илинтириш учун Унинг олдига фарзийлардан ва Ҳирод тарафдорларидан баъзиларини юбордилар. 14Улар келиб дедилар:
— Устоз, одил эканингизни биламиз. Сиз бирор кишига хушомадгўйлик қилмайсиз. Одамларга юз–хотир қилмасдан, Худонинг йўлини тўғри ўргатасиз. Айтинг–чи, Қайсарга солиқ тўлашимиз тўғрими ёки йўқми? Биз солиқ тўлайликми ёки тўламайликми?
15Исо уларнинг иккиюзламачилигини билар эди.
— Нима, Мени синаб кўрмоқчимисизлар? Менга бир кумуш танга олиб келинглар, бир кўрайин, — деди.
16Улар олиб келгач, Исо сўради:
— Бу сурат ва ёзув кимники?
— Қайсарники, — деди улар. 17Исо уларга:
— Қайсарнинг ҳақини Қайсарга, Худонинг ҳақини Худога беринглар, — деди.
Буни эшитганлар ҳайратда қолдилар.

 

Қиёмат ҳақида савол

 

18Саддуқийлар ўликларнинг тирилишини инкор этардилар. Уларнинг баъзилари Исонинг олдига келиб, халқ олдида Унга шундай савол бердилар:
19— Устоз! Мусо бизга шундай ёзиб қолдирган: “Агар бировнинг акаси фарзанд кўрмай ўтиб кетса, укаси акасининг хотинига уйланиб, акаси учун фарзандни дунёга келтирсин.” 20Етти ака–ука бўлган экан. Биринчиси уйланибди, сўнг насл қолдирмай ўлиб кетибди. 21Иккинчиси ҳам ўша хотинни олиб, фарзанд кўрмай оламдан ўтибди. Учинчиси ҳам шу кўйга тушибди. 22Шунингдек, ака–укаларнинг еттови ҳам фарзанд кўрмай оламдан ўтибди. Охирида хотин ҳам қазо қилибди. 23Айтинг–чи, Худо одамларни тирилтирганда хотин қайси бирининг хотини ҳисобланади? Еттови ҳам унга уйланган эдилар–ку!
24Исо уларга шундай жавоб берди:
— Сизлар Муқаддас Битикларни ҳам, Худонинг қудратини ҳам билмайсизлар, ана шу сабабдан адашяпсизлар. 25Ўликлар тирилганда уйланмайдилар, эрга ҳам тегмайдилар, балки бамисоли осмондаги фаришталардай бўладилар. 26Ўликларнинг тирилиши ҳақидаги масалага келсак: наҳотки сизлар ҳеч қачон Мусонинг китобини ўқимаган бўлсангизлар?! Ёнаётган бута тўғрисидаги парчада Худо Мусога: “Мен Иброҳим, Исҳоқ ва Ёқубнинг Худосиман”, — деган–ку! 27Ахир, Худо ўликларнинг эмас, тирикларнинг Худосидир. Сизлар ниҳоятда адашяпсизлар.

 

Энг муҳим илоҳий амр

 

28Таврот тафсирчиларидан бири уларнинг мунозара қилаётганини эшитиб, Исонинг уларга яхши жавоб бериб турганини кўрди. У Исонинг олдига келиб:
— Амрларнинг энг муҳими қайси бири? — деб сўради. 29Исо унга жавоб бериб деди:
— Энг муҳим амр шудир: “Эй Исроил, қулоқ сол! Эгамиз Худойимиздир, Эгамиз танҳодир. 30Эгангиз Худони бутун қалбингиз билан, жону дилингиз билан, бутун онгингиз билан, кучингиз борича севинг.” 31Энг муҳим амрлардан иккинчиси: “Ўзгани ўзингизни севгандай севинг.” Булардан буюкроқ амр йўқ.
32— Яхши гапирдингиз, Устоз, — деди тафсирчи Исога. — Худо танҳодир, Ундан бошқа Худо йўқ, деб тўғри айтдингиз. 33Уни бутун қалбимиз, бутун идрокимиз, кучимиз борича севишимиз керак. Ўзгани ҳам ўзимизни севгандай севишимиз керак. Бу — куйдириладиган ва бошқа қурбонликлар келтиришдан аълороқдир.
34Исо унинг оқилона жавоб берганини кўриб:
— Сен Худонинг Шоҳлигидан узоқда эмассан, — деди.
Шундан кейин ҳеч ким Исога савол беришга журъат этмади.

 

Масиҳ кимнинг ўғли?

 

35Исо Маъбадда таълим бераётиб, шундай савол берди:
— Қандай қилиб Таврот тафсирчилари МасиҳниДовуднинг ўғли дейдилар? 36Довуднинг ўзи Муқаддас Руҳ илҳоми билан деганки:

 

“Эгамиз айтмоқда Раббимга:
Душманларингни оёқларинг остига йиқитмагунимча,
Сен Менинг ўнг томонимда ўтириб тургин.”

 

 

37Демак, Довуднинг ўзи Масиҳни Раббим деб атаган бўлса, қандай қилиб Масиҳ Довуднинг ўғли бўлади?!
Бир талай оломон Исони иштиёқ билан тинглар эди.

 

Исо сохта диндорлик тўғрисида огоҳлантиради

 

38Исо халққа насиҳат қилиб, яна шундай деди:
— Таврот тафсирчиларидан эҳтиёт бўлинглар! Улар узун кийимлар кийишни яхши кўрадилар, бозорларда одамлар уларга салом беришларини, 39синагогаларда яхши жойларда ўтиришни, зиёфатларда тўрда ўтиришни ёқтирадилар. 40Аммо бева аёлларнинг уй–жойларини тортиб оладилар, хўжа кўрсинга узоқ дуо ўқийдилар. Бундай одамлар оғирроқ жазога дучор бўладилар.

 

Бева аёлнинг хайр–эҳсони

 

41Исо Маъбад хазинаси қаршисида ўтириб, эҳсон қутисига пул солаётган одамларни кузатиб турди. Кўп бойлар анчагина пул ташладилар. 42Бир камбағал бева аёл ҳам келиб, қиймати бир тийинга тўғри келадиган икки чақа ташлади.
43Шунда Исо шогирдларини ёнига чақириб деди:
— Сизларга чинини айтайин, бу камбағал бева аёл хазинага пул ташлаганларнинг ҳаммасидан ҳам кўпроқ ташлади. 44Чунки бойларнинг ҳаммаси ўзларининг ортиқча пулларидан эҳсон қилдилар. Бу аёл эса камбағаллигига қарамасдан, ўзининг бор-йўғини, рўзғорига ишлатиладиган ҳамма пулини ташлади.

 

13–БОБ

 

Исо охирзамон ҳақида гапиради

 

1Исо Маъбаддан чиқиб кетаётганда шогирдларидан бири:
— Устоз, қаранг, нақадар улкан тошлар, нақадар ҳашаматли бинолар! — деди. 2Исо унга:
— Бу ҳашаматли биноларни кўряпсанми? Буларнинг ҳаммаси шунчалик вайрон бўладики, тош устида турган тош қолмайди, — деди.
3Исо Зайтун тоғида, Маъбаднинг рўпарасида ўтирган вақтда Бутрус, Ёқуб, Юҳанно ва Идрис Ундан алоҳида сўрадилар:
4— Бизга айтинг–чи, бу айтганларингиз қачон юз беради? Тез орада содир бўлишини нимадан билсак бўлади?
5Исо уларга шундай жавоб берди:
“Эҳтиёт бўлинглар, ҳеч ким сизларни йўлдан оздирмасин! 6Кўп кишилар ўзларини Менинг номим билан атаб: “Мен Ўшаман”, — деб кўпларни йўлдан оздирадилар. 7Сизлар уруш садоларини ва узоқдан келган уруш хабарларини эшитганингизда, чўчиманглар. Булар албатта содир бўлади, аммо бу ҳали охири дегани эмас. 8Халқ халққа қарши, шоҳлик шоҳликка қарши кўтарилади. Айрим жойларда зилзилалар, қаҳатчиликлар бўлади. Бу ҳодисалар эса бамисоли тўлғоқнинг бошланишидир.
9Сизлар эса ўзингизга эҳтиёт бўлинглар. Чунки сизларни маҳкамаларга топшириб, синагогаларда урадилар. Мен туфайли сизларни ҳокимлар ва шоҳлар ҳузурида турғизиб қўядилар, сизлар эса Менинг шоҳидларим бўласизлар. 10Аммо охират келишидан олдин, Хушхабар ҳамма халқларга эълон қилиниши лозим.
11Сизларни қўлга олиб, маҳкамага топширганларда, нима айтамиз, деб олдиндан хавотир олманглар. Ўша соатда сизларга нима берилса, ўшани айтинглар. Чунки ўшанда сизлар эмас, балки Муқаддас Руҳ гапиради. 12Ака укасини, ота боласини ўлимга топширади. Болалар ўз ота–оналарига қарши чиқиб, уларни ўлдиртирадилар. 13Менинг номим туфайли ҳамма сизлардан нафратланади. Лекин охиригача бардош берган нажот топади.”

 

Азоб–уқубат даври ҳақида

 

14Кўп ҳаром–хариш ишларга сабаб бўладиган макруҳ бир нарсанинг ман этилган жойга ўрнатилганини кўрганингизда (ўқиган тушуниб олсин!), Яҳудияда бўлганлар тоғларга қочишсин. 15Томнинг устида бўлганлар пастга тушиб, уйидан бирон нарса олиб келиш учун уйига киришмасин. 16Далада бўлганлар эса тўнини олгани қайтиб келмасин. 17У кунларда ҳомиладор ва эмизикли аёлларнинг ҳолига вой! 18Қочишингиз қишга тўғри келмаслиги учун илтижо қилинглар. 19Чунки ўша кунларда шундай азоб–уқубатлар бўладики, Худо дунёни яратганидан то ҳозиргача бундай бўлмаган ва қайтиб содир бўлмайди. 20Агар Эгамиз ўша кунларни қисқартирмаганда эди, ҳеч бир жонзот омон қолмас эди. Лекин Худо танлаган одамлари учунгина ўша кунларни қисқартиради.
21Агар ўшанда кимдир сизларга: “Масиҳ мана бу ерда” ёки: “Ана у ерда”, — деб айтса, ишонманглар. 22Чунки сохта масиҳлар ва сохта пайғамбарлар пайдо бўлиб, иложи бўлса, танланган одамларни йўлдан оздириш учун аломату мўъжизалар кўрсатадилар. 23Сизлар эса эҳтиёт бўлинглар. Мен ҳаммасини сизларга олдиндан айтиб қўйдим.

 

24Аммо ўша кунларда, азоб–уқубатлардан кейин
Қуёш қораяди, ойнинг нури сўнади.
25Осмондан юлдузлар қулаб тушади,
Самовий кучлар ларзага келади.

 

26Шунда ҳамма одам Инсон Ўғлини кўради. Инсон Ўғли буюк қудрат ва улуғворликка бурканиб, булутларда келади. 27У фаришталарини ернинг тўрт томонига юбориб, дунёнинг бир бурчагидан бошқа бурчагигача танлаган одамларини тўплаб олади.”

 

Ҳушёр бўлиш ҳақида

 

28“Анжир дарахтидан сабоқ олинглар: унинг шохлари кўкариб барг чиқараётганда, ёз яқинлашганини биласизлар. 29Шу сингари, мана бу воқеалар содир бўлганда, билингки, ўша вақт яқинлашиб қолган, остонангизга етган. 30Сизларга чинини айтайин: бу насл ўтмасданоқ, буларнинг ҳаммаси содир бўлади. 31Еру осмон йўқ бўлиб кетади, аммо Менинг сўзларим кучда қолади.
32Ўша кун ёки соат ҳақида Отамдан бошқа ҳеч ким билмайди. Ўғил ҳам, осмондаги фаришталар ҳам билмайдилар. 33Эҳтиёт бўлиб, ҳушёр туринглар, чунки ўша вақт–соат қачон келишини сизлар билмайсизлар.
34Бу худди сафарга жўнаган уй эгасига ўхшайди. У ўз уй–рўзғорини хизматкорларига топшириб, ҳар бирига вазифа бериб, дарвозабонга ҳушёр бўлиб туришни буюриб, жўнаб кетади. 35Худди шу сингари, сизлар ҳам ҳушёр бўлиб туринглар. Чунки уй эгаси қачон келишини — кечқурунми, ярим тундами, хўрозлар қичқиргандами ёки эрталабми — сизлар билмайсизлар. 36Тағин У ногаҳон келиб, сизларни ухлаб ётган ҳолда кўрмасин!
37Сизларга айтганимни ҳаммага айтаман: ҳушёр бўлинглар!”

 

14–БОБ

 

Исони ўлдириш режаси

 

1Фисиҳ зиёфатига ва Хамиртурушсиз нон байрамига икки кун қолган эди. Бош руҳонийлар ва Таврот тафсирчилари Исони ҳийла билан тутиб, ўлдириш учун фурсат пойлаб юрган эдилар. 2Улар: “Биз бу ишни байрам кунлари қилмаслигимиз керак, акс ҳолда халқ ғалаён қилиши мумкин”, дедилар.

 

Исога сунбул мойи қуйган аёл

 

3Исо Байтания қишлоғида тери касаллигига чалинган Шимўннинг уйида меҳмон бўлиб ўтирган эди. Шунда бир аёл ганчдан ясалган идишда тоза, қимматбаҳо сунбул мойи олиб келди. Идишни синдириб, мойни Исонинг бошидан қуйди. 4Баъзилар бундан ғазабланиб, бир–бирига:
— Мойни бундай исроф этишнинг нима кераги бор эди?! 5Ахир, уни уч юз кумуш тангадан ҳам кўпроққа сотиб камбағалларга тақсимлаб бериш мумкин эди–ку! — деб аёлни қаттиқ койишди.
6— Қўйинглар уни! — деди Исо. — Нега аёлни хижолатда қолдиряпсизлар? У Мен учун ажойиб иш қилди. 7Камбағаллар ҳар доим сизлар билан бирга бўладилар. Истаган вақтингизда уларга ёрдам бера оласизлар. Лекин Мен сизлар билан доимо бирга бўлмайман. 8Бу аёл қўлидан келганини қилди. У Менинг танамга хушбўй мой суртиб, олдиндан дафнга тайёрлади. 9Сизларга чинини айтайин: Хушхабар дунёнинг қайси ерида эълон қилинмасин, бу аёл ҳам эсга олиниб, унинг қилган иши ҳақида айтилади.
10Шунда ўн икки шогирддан бири бўлган Яҳудо Ишқариёт бош руҳонийларнинг олдига бориб, Исони сизларга тутиб бераман, деди. 11Бош руҳонийлар бу гапни эшитиб, жуда хурсанд бўлдилар, Яҳудога пул беришни ваъда қилдилар. Шундай қилиб, Яҳудо Исони тутиб бериш учун қулай вақтни кута бошлади.

 

Қутлуғ зиёфат ва Исога хиёнат

 

12Хамиртурушсиз нон байрамининг биринчи кунида, Фисиҳ қўзиси сўйиладиган пайтда, шогирдлар Исодан сўрадилар:
— Фисиҳ таомини қаерда емоқчисиз? Биз бориб тайёргарлик кўрайлик.
13Исо шогирдларидан иккитасини юбораётиб, уларга деди:
— Шаҳарга боринглар, у ерда кўзада сув кўтариб кетаётган бир одамни учратасизлар. Унинг орқасидан боринглар. 14У кирадиган хонадон эгасига шундай деб айтинглар: “Устозимиз шогирдлари билан Фисиҳ таомини емоқчилар. У сиздан: ‘Бизга тайёрлаб қўйилган меҳмонхона қаерда?’ деб сўраб юбордилар.” 15Уй эгаси сизларга жиҳозланган, тайёрлаб қўйилган катта болохонани кўрсатади. У ерда биз учун ҳозирлик кўринглар.
16Шогирдлар жўнашди. Шаҳарга кирганларида, худди Исонинг айтганини топдилар ва Фисиҳ таомини тайёрладилар. 17Кеч кирганда, Исо ўн икки шогирди билан бирга у ерга келди.
18Улар овқатланиб ўтирганларида Исо шундай деди:
— Сизларга чинини айтайин, Мен билан таом еяётган киши Менга хиёнат қилади. У сизларнинг орангиздадир.
19Шогирдлар хафа бўлиб, бирин–кетин:
— Наҳотки ўша мен бўлсам? — деб Ундан сўрай бошладилар.
20Исо уларга жавобан деди:
— У ўн иккитангиздан биттаси, Мен билан баравар косага нонни ботирган — ўшадир. 21Тўғри, Инсон Ўғли У ҳақда ёзилгандай жон беради. Лекин Инсон Ўғлини тутиб берадиган одамнинг ҳолига вой! Унинг туғилганидан кўра туғилмагани яхшироқ эди.
22Улар овқатланаётганда, Исо нонни олди, дуо ўқиб синдирди. Нонни шогирдларига бериб:
— Олинглар, бу Менинг танамдир, — деди. 23Шароб қуйилган косани ҳам олди, шукрона дуосини ўқиб уларга узатди. Ҳаммалари ундан ичдилар. 24Исо уларга деди:
— Бу шароб Худонинг аҳдини билдиради. Бу Аҳд кўплар учун тўкиладиган қоним эвазига кучга киради. 25Сизларга чинини айтайин: Худонинг Шоҳлигида Мен янги шароб ичадиган кунгача узум неъматидан бошқа ичмайман.
26Сўнг улар ҳамду сано куйлаб, Зайтун тоғи томон кетдилар.

 

Бутруснинг Исодан тониши ҳақида башорат

 

27Исо шогирдларига деди:
— Ҳаммаларингиз Мени ташлаб, қочиб кетасизлар. Чунки ёзилган:

 

“Мен чўпонни ўлдираман,
Шунда қўйлар ҳар ёққа тарқалиб кетади.”

 

 

28Бироқ Мен тирилганимдан кейин, сизларни Жалилада кутаман.
29Бутрус Исога деди:
— Сизни ҳамма ташлаб кетса ҳам, мен Сизни ташлаб кетмайман!
30Исо унга:
— Сенга чинини айтайин, бугун, шу кечасиёқ, хўроз икки марта қичқирмасдан олдин, сен Мендан уч марта тонасан, — деди.
31Лекин Бутрус ўз гапида қаттиқ туриб олди:
— Керак бўлса, Сиз билан бирга ўламан! Аммо Сиздан асло тонмайман! — деди. Бошқа ҳамма шогирдлар ҳам шундай дейишди.

 

Исонинг боғдаги ибодати

 

32Улар Гетсемания деган жойга бордилар. Исо шогирдларига:
— Мен ибодат қилаётганимда, сизлар шу ерда ўтириб туринглар, — деди.
33У ёнига Бутрусни, Ёқуб ва Юҳаннони олди. Исони қайғу, ғам босиб кела бошлади. 34Шогирдларига:
— Юрагимдаги оғир қайғу Мени ўлгудай қийнаб юборди. Шу ерда қолинглар–да, кўз–қулоқ бўлиб туринглар, — деди.
35Бир оз нари кетиб ерга мук тушди: “Агар иложи бўлса, бу лаҳза Мени четлаб ўтсин”, деб ибодат қилди.
36Сўнг шундай деб ёлворди: “Ота! Отажон! Сен учун ҳамма нарсанинг имкони бор! Бу азоб косасини Мендан узоқлаштир. Аммо Менинг хоҳишим эмас, Сенинг хоҳишинг бажо бўлсин.”
37Исо қайтиб келиб, шогирдларининг ухлаб ётганини кўрди. Бутрусга деди:
— Шимўн! Ухлаяпсанми? Бир соатгина ҳам уйғоқ ўтира олмадингми? 38Кўз–қулоқ бўлиб туринглар, васвасага тушмаслик учун ибодат қилинглар. Руҳ тетик, тана эса заифдир.
39Исо яна бориб, ўша сўзларни айтиб ибодат қилди. 40У қайтиб келиб, шогирдларининг яна ухлаб ётганини кўрди. Уларнинг кўзлари юмилиб кетаверган эди. Улар Исога нима деб айтишни билмай қолдилар.
41Учинчи марта бориб келиб, Исо шогирдларига деди:
— Ҳалигача дам олиб, ухлаб ётибсизларми?! Бўлди, вақт–соати келди! Инсон Ўғли гуноҳкорлар қўлига тутиб бериляпти. 42Туринглар, кетайлик! Ана, Менга хоинлик қилувчи келяпти!

 

Исони қўлга олишади

 

43Исо ҳали гапириб бўлмасидан, тўсатдан Яҳудо келиб қолди. У ўн икки шогирддан бири бўлиб, унинг ёнида қилич ва таёқ ушлаган оломон бор эди. Бу оломонни бош руҳонийлар, Таврот тафсирчилари ва оқсоқоллар юборган эдилар. 44Хоин Яҳудо оломон билан тил бириктириб, шундай деганди: “Мен кимни ўпсам, У ўша Кишидир. Уни қўлга олинглар, қўриқлаб, олиб кетинглар.”
45Яҳудо тўппа–тўғри Исонинг олдига бориб:
— Устоз! — деб Уни ўпди.
46Шу заҳотиёқ одамлар Исони ушлаб, қўлга олдилар. 47Ўша ерда турганлардан бири қиличини қинидан суғурди–да, олий руҳонийнинг хизматкорига бир уриб, қулоғини кесиб ташлади.
48Исо уларга деди:
— Сизлар Мени қўлга олиш учун қўзғолончига қарши чиққандек қиличу таёқлар билан қуролланиб келибсизлар. 49Мен ҳар куни Маъбадда сизнинг орангизда эдим, таълим берардим. Сизлар ўшанда Мени қўлга олмадингизлар. Аммо булар Муқаддас Битикларда айтилганлар бажо бўлиши учун рўй берди.
50Ўшанда ҳамма шогирдлари Исони ташлаб, қочиб кетишди. 51Бир ёш йигит Исога эргашиб кетаётган эди. У зиғир матога ўраниб олган, бошқа кийими йўқ эди. Одамлар ўша йигитни ҳам ушлаган эдилар, 52у зиғир матосини ташлаб, яланғоч ҳолича қочиб кетди.

 

Исо яҳудийларнинг Олий кенгаши олдида

 

53Исони олий руҳонийнинг олдига олиб келдилар. Бош руҳонийлар, оқсоқоллар ва Таврот тафсирчиларининг ҳаммаси йиғилган эдилар. 54Бутрус эса Исонинг орқасидан масофа сақлаб эргашиб келиб, олий руҳонийнинг ҳовлисига кирди. У соқчилар билан бирга олов ёнида ўтириб, исинди.
55Бош руҳонийлар ва Олий кенгашнинг барча аъзолари Исони ўлимга маҳкум қилиш учун Унга қарши гувоҳ излар эдилар, лекин тополмасдилар. 56Кўп одамлар Унга қарши сохта гувоҳлик бераётган бўлсалар–да, аммо берган гувоҳликлари бир–бирига мос келмас эди. 57Сохта гувоҳлардан баъзилари сўзга чиқиб шундай дер эдилар:
58— У: “Инсон қўли билан қурилган бу Маъбадни Мен бузиб ташлайман–у, уч кунда инсон қўлларисиз, бошқа бир Маъбадни тиклайман”, — деганини эшитган эдик.
59Лекин бу хусусда ҳам гувоҳларнинг берган маълумотлари бир–бирига мос келмас эди.
60Бундан кейин олий руҳоний олдинга чиқиб, Исога:
— Индамай тураверасанми?! Уларнинг Сенга қўйган айбларига жавоб қайтармайсанми?! — деди.
61Исо эса индамади, ҳеч жавоб қайтармади. Олий руҳоний яна Ундан сўради:
— Муборак Худонинг Ўғли — Масиҳ Сенмисан?
62Исо деди:
— Мен Ўшаман. Сизлар Инсон Ўғлини Қодир Худонинг ўнг томонида ўтирганини ва осмон булутларида келаётганини кўрасизлар.
63Шундан кейин олий руҳоний ўз кийимларини йиртиб деди:
— Бизларга бошқа гувоҳларнинг нима кераги бор?! 64Унинг куфр кетганини ўзларингиз эшитдингизлар. Сизларнинг қарорингиз қандай?
Ҳаммалари Уни ўлимга лойиқ деб топишди. 65Баъзилар Унга тупуришди. Унинг юз–кўзини боғлаб, муштлашди: “Пайғамбар, қани топ–чи, Сени ким урди экан?” деб айтишди. Соқчилар ҳам Уни олиб кетиб, урдилар.

 

Бутрус Исодан тонади

 

66Бутрус пастдаги ҳовлида экан, олий руҳонийнинг бир чўриси келиб қолди. 67Исиниб турган Бутрусни кўриб, унга тикилиб қаради–да:
— Сиз ҳам ўша Носиралик Исо билан бирга эдингиз–ку! — деди. 68Лекин Бутрус инкор этиб:
— Нима деяпсан ўзи, тушунмаяпман, — деди–ю, бошқа ёққа, ташқи ҳовлига чиқиб кетди. Шу пайт хўроз қичқирди.
69Чўри уни яна учратиб, у ерда турганларга:
— Бу одам ўшалардан бири, — деб яна айтди.
70Бутрус яна инкор этди.
Бир оздан кейин у ерда турганлар яна Бутрусга гапира бошлашди:
— Сен Жалилаликсан–ку! Ўшалардан бири эканлигинг аниқ.
71— Худо урсин! Сизлар айтаётган бу Одамни мен танимайман! — деб қасам ичди Бутрус.
72Нақ шу пайт хўроз иккинчи марта қичқирди. Исонинг: “Хўроз икки марта қичқирмасдан олдин, сен Мендан уч марта тонасан”, — деган сўзи Бутруснинг эсига тушиб кетди. У чидолмай йиғлаб юборди.

 

15–БОБ

 

Исо Римлик ҳоким Пилат ҳузурида

 

1Тонг отар–отмас, бош руҳонийлар, оқсоқоллар, Таврот тафсирчилари ва Олий кенгашнинг қолган аъзолари бир қарорга келишди. Улар Исони боғлатиб, Пилатга олиб бориб топширишди. 2Пилат Исодан:
— Сен яҳудийларнинг Шоҳимисан? — деб сўради.
— Сиз шунақа дейсиз, — деб жавоб берди Исо.
3Бош руҳонийлар Уни кўп масалада айблаётган эдилар. 4Пилат яна Унга:
— Сен ҳеч нарсага жавоб бермайсанми? Кўряпсан–ку, улар Сени кўп жиноятларда айблашяпти! — деди. 5Лекин Исо бошқа ҳеч жавоб бермади. Пилат бунга қойил қолди.
6Ҳар Фисиҳ байрамида Пилат халқнинг илтимосига биноан бир маҳбусни озод қилар эди. 7Исён вақтида қотиллик қилган Барабба исмли бир киши ўз шериклари билан ўшанда қамоқда эди. 8Халқ яна келиб, Пилатдан одатдагидай бир маҳбусни озод қилишни сўрай бошлади.
9-10Бош руҳонийлар Исони ҳасад туфайли қўлга туширишганини билган Пилат оломондан:
— Сизлар учун яҳудийларнинг Шоҳини озод қилишимни истайсизларми? — деб сўради. 11Аммо бош руҳонийлар: “Унинг ўрнига Бараббани озод қилишни Пилатдан сўранглар”, деб оломонни қўзғадилар. 12Пилат уларга яна деди:
— Айтинглар хоҳишингизни! Сизлар “Яҳудийлар Шоҳи” деб атайдиган Кишини нима қилай?
13— Хочга михлансин! — деб шовқин солди оломон. 14Пилат улардан:
— Нимага? У нима ёмонлик қилди? — деб сўради. Лекин оломон:
— Хочга михлансин! — деб баттар бақирарди.
15Шундан кейин Пилат халқни мамнун қилай, деб Бараббани озод этди. Исони эса қамчилатиб, хочга михлашни буюрди.

 

Аскарлар Исони ҳақорат қилишади

 

16Аскарлар Исони ҳукумат саройининг ҳовлисига олиб бориб, бутун бўлинмани Унинг олдига тўплашди. 17Унга сафсар тўн кийдиришди ва тиканлардан тож ўриб бошига қўйишди.
18— Яшавор, эй яҳудийларнинг Шоҳи! — деб Уни қутлай бошлашди. 19Қамиш билан Унинг бошига қайта–қайта уриб, тупуришди. Унинг олдида тиз чўкиб, таъзим қилишди.
20Уни шундай масхара қилганларидан кейин, устидан сафсар тўнни ечиб олиб, Ўзининг кийимларини кийдиришди. Сўнг Уни хочга михлаш учун олиб кетишди.

 

Исо хочга михланади

 

21Аскарлар йўлда Шимўн деган одамни учратиб қолдилар. У даладан қайтиб келаётган эди. Улар Шимўнни Исонинг хочини кўтариб боришга мажбур қилдилар. Шимўн Киринеялик бўлиб, Искандар ва Руфуснинг отаси эди.
22Аскарлар Исони Гўлгота деган жойга олиб келишди. Гўлгота “Бош суяги” маъносини беради. 23Исогамирра аралаштирилган шароб беришди, лекин У ичмади. 24Бундан сўнг Исони хочга михлаб қўйишди. Унинг кийимларини эса ўзаро бўлишиб, ким нима олади, деб қуръа ташлашди.
25Уни хочга михлаганларида эрталаб соат тўққиз эди. 26Бош томонида “Яҳудийларнинг Шоҳи”, деган Унинг айбини кўрсатувчи ёзув бор эди. 27Исо билан бирга иккита қароқчини ҳам михлаган эдилар. Уларнинг бири Исонинг ўнг томонида, иккинчиси эса чап томонида эди[5].
29Ўтиб кетаётганлар бошларини чайқаб, Исони ҳақоратлашарди:
— Эй Маъбадни бузиб, уч кун ичида тиклайдиган! 30Ўзингни Ўзинг қутқариб, хочдан тушиб кўр–чи!
31Бош руҳонийлар ва Таврот тафсирчилари ҳам уларга қўшилиб, Исони масхаралай кетишди. Улар бир–бирига:
— У бошқаларни қутқарарди, Ўзини эса қутқара олмайди! 32Исроилнинг Шоҳи Масиҳ энди хочдан тушсин, токи биз буни кўриб Унга ишонайлик! — дейишарди.
Исо билан бирга хочга михланганлар ҳам Уни ҳақоратлар эдилар.

 

Исо жон беради

 

33Туш пайти бутун юртни зулмат қоплади. Соат учга қадар ҳамма ёқ зулматга чўмди. 34Соат учда Исо баланд овоз билан:
— Элоҳи, Элоҳи, ламо шавақтани? — деб фарёд қилди. Бу сўзнинг таржимаси: “Эй Худойим! Эй Худойим! Нега Мени тарк этдинг?!” — демакдир.
35У ерда турган баъзилар буни эшитиб:
— Қаранг, У Илёсни чақиряпти, — дейишди. 36Шунда бир одам югуриб бориб, шимгични арзон шаробга ботириб, қамишнинг учига илиб қўйди–да, Исога ичиш учун узатди. Сўнг деди:
— Қани кўрайлик–чи, Илёс келиб, Уни хочдан туширармикан?
37Аммо Исо қаттиқ фарёд қилди–ю, жон берди. 38Шу заҳоти Маъбаддаги парда юқоридан пастгача йиртилиб, иккига бўлиниб кетди. 39Исонинг қаршисида турган юзбоши Унинг шу тарзда жон берганини кўриб:
— Ҳақиқатан ҳам бу Одам Худонинг Ўғли экан! — деди.
40У ерда узоқдан қараб турган аёллар бор эди. Улар орасида Магдалалик Марям, кичик Ёқуб билан Юсуфнинг онаси Марям ҳамда Саломия бор эдилар. 41Исо Жалилада эканлигида, улар Унга хизмат қилиб, эргашиб келган эдилар. У ерда Исо билан бирга Қуддусга келган бошқа кўп аёллар ҳам бор эди.

 

Исо дафн қилинади

 

42Жума куни кеч киришига оз қолган, Шаббат кунига тайёргарлик қилиш вақти тугаётган эди. 43Шунда Олий кенгашнинг обрўли аъзоси, Худо Шоҳлигини кутиб юрган Ариматеялик Юсуф журъат этиб, Пилатнинг ҳузурига борди ва Исонинг жасадини сўради. 44Пилат Исонинг дарров ўлганига ҳайрон бўлди. Юзбошини чақириб:
— Унинг жони узилиб бўлдими? — деб сўради. 45Пилат Исонинг ўлганини юзбошидан билиб олгач, Унинг жасадини Юсуфга берди.
46Юсуф зиғир мато сотиб олди. Жасадни хочдан тушириб олиб, зиғир мато билан кафанлади. Жасадни қояда ўйилган қабрга қўйди. Кейин қабрнинг оғзига бир тошни юмалатиб келтириб, қўйиб кетди. 47Исонинг жасади қаерга дафн қилинганини Магдалалик Марям билан Юсуфнинг онаси Марям кўрди.

 

16–БОБ

 

Исо тирилади

 

1Шаббат куни тугагач, Магдалалик Марям, Ёқубнинг онаси Марям ва Саломия Исонинг жасадига суртиш учун хушбўй мойлар сотиб олдилар. 2Якшанба куни жуда барвақт туриб, тонг ёришганда қабрга бордилар. 3Улар бир–бирига:
— Қабр оғзидаги тошни биз учун ким ағдариб берар экан–а? — деб айтишарди.
4Қабрга етиб келганларида қарашса, тош аллақачон ағдарилган экан. Тош жуда катта эди. 5Улар қабр ичига кириб, ўнг томонда ўтирган оқ либосли бир йигитни кўрдилар–у, чўчиб кетдилар.
6Йигит уларга:
— Қўрқманглар! — деди. — Сизлар хочга михланган Носиралик Исони излаяпсизлар. Исо тирилди! У бу ерда йўқ. Мана Унинг қўйилган жойи! 7Энди бориб, Унинг шогирдлари ва Бутрусга: “Исо сизларни Жалилада кутяпти. Ўзи сизларга айтганидек, Уни ўша ерда кўрасизлар”, деб айтинглар.
8Даҳшатга тушиб, қалтираган аёллар қабрдан чиқиб, қочдилар. Улар қўрққанларидан ҳеч кимга бирон нарса айтмадилар.

 

Исо Магдалалик Марямга зоҳир бўлади

 

9Якшанба куни эрта саҳарда тирилган Исо биринчи бўлиб Магдалалик Марямга зоҳир бўлди. У бу аёлдан еттита жинни қувиб чиқарган эди. 10Марям бориб, Исонинг аза тутиб йиғлаётган шогирдларига хабар етказди. 11Бироқ улар Исонинг тирик эканлигини ва Марям Уни кўрганлигини эшитсалар ҳам, ишонмадилар.

 

Исо шогирдларига зоҳир бўлади

 

12Шундан кейин Исо йўлда бир қишлоқ томон кетаётган иккита шогирдига бошқачароқ қиёфада кўринди. 13Улар эса қайтиб келиб, бошқаларга хабар етказишди, лекин уларга ҳам ишонмадилар.
14Ниҳоят, Исо Ўзининг еб–ичиб ўтирган ўн бир шогирдига зоҳир бўлди. Исо шогирдларини имонлари заифлиги ва қайсарлиги учун койиди, чунки улар Исони тирилган ҳолда кўрган одамларга ишонмаган эдилар.
15Исо шогирдларига деди: “Бутун жаҳон бўйлаб юринглар ва ҳамма тирик жонга Хушхабарни эълон қилинглар. 16Кимки Хушхабарга ишониб, сувга чўмдирилса, нажот топади. Ишонмаган эса маҳкум бўлади. 17Қуйидаги аломатлар имонлиларга ҳамроҳ бўлади: Менинг номим билан жинларни қувиб чиқарадилар. Янги тилларда сўзлайдилар. 18Қўлларига илон олсалар ҳам, заҳар ичсалар ҳам, уларга зарар етмайди. Хасталарга қўлларини қўйганда, улар соғайиб кетади.”

 

Исо осмонга кўтарилади

 

19Раббимиз Исо шогирдларига буларни айтиб бўлгач, осмонга кўтарилди. У Худонинг ўнг томонига ўтирди.
20Шогирдлар эса кетиб, ҳамма ёқда Хушхабарни ваъз қилиб юрдилар. Раббимиз шогирдларига куч ато қилиб, аломатлар орқали уларнинг сўзларини тасдиқлар эди.

 

 

 

ЛУҚО

1–БОБ

 

Муқаддима

 

1Ҳурматли Теофил! Ўзингизга маълумки, кўп одамлар орамизда Худонинг қилган ишлари тафсилотини ёзишга киришганлар. 2Бу воқеаларни ёзишда улар бўлиб ўтган ҳодисаларни бошидан кўрган ва уларни бизга етказган одамларнинг сўзларини асос қилиб олганлар. 3Шунинг учун, мен ҳам ҳаммасини бошидан синчиклаб текширганимдан кейингина, бу воқеаларнинг тафсилотини тартиб билан сизга ёзиб беришга қарор қилдим, 4токи сизга ўргатилган таълимотнинг ҳақиқийлигига ўзингиз ишонч ҳосил қилинг.

 

Яҳё чўмдирувчининг туғилиши ҳақида каромат

 

5Яҳудия шоҳи Ҳирод даврида Закариё деган бир руҳоний бор эди. У Абиё уруғидан келиб чиққанди, xотини Элизабет эса Ҳорун наслидан эди. 6Иккови ҳам Худо олдида солиҳ бўлиб, Эгамизнинг амру фармонларига беками–кўст риоя қилишарди. 7Элизабет бепушт бўлгани учун, уларнинг фарзанди йўқ эди. Бунинг устига иккови ҳам кексайиб қолган эдилар.
8Закариёнинг руҳонийлар бўлинмаси Маъбадда навбатчилик қилаётган кунларнинг бирида, Закариё Худонинг ҳузурида руҳонийлик вазифасини бажараётган эди. 9Руҳонийларнинг одати бўйича, Эгамизнинг Маъбадига кириб хушбўй тутатқилар тутатиш қуръаси унга тушганди. 10Тутатқи тутатиш вақтида катта бир оломон ташқарида ибодат қилаётган эди. 11Шу пайт Эгамизнинг бир фариштаси Закариёга зоҳир бўлди. Фаришта тутатқи қурбонгоҳининг ўнг томонида турарди. 12Закариё уни кўриб, қўрққанидан ўзини йўқотиб қўйди.
13Фаришта унга деди:
— Закариё, қўрқма, сенинг илтижоларинг ижобат бўлди. Хотининг Элизабет сенга бир ўғил туғиб беради. Унинг исмини Яҳё қўясан. 14У сенга шодлик ва қувонч келтиради, унинг туғилганидан кўпчилик хурсанд бўлади. 15У Эгамиз назарида улуғ бўлади, шаробу ўткир ичимликларни оғзига олмайди. Онасининг қорнидаёқ Муқаддас Руҳга тўлади. 16Исроил халқидан бўлган кўпларни у Эгаси Худога қайтаради. 17У Илёс пайғамбарнинг руҳи ва қудратига тўлиб, РаббимизМасиҳдан олдин келади. Раббимизга тайёр бир халқни тақдим қилиш учун, оталарнинг юракларини фарзандларига мойил қилади, итоатсизларнинг фикрини солиҳлар донолиги томон буради.
18Закариё фариштага деди:
— Мен бунга қандай амин бўламан? Ахир, мен кексайиб қолганман, хотиним ҳам қариб қолган бўлса?
19Фаришта унга шундай жавоб берди:
— Мен Худонинг ҳузурида турадиган Жаброилман. Сен билан гаплашгани, сенга бу Хушхабарни эълон қилгани юборилганман. 20Сенга айтганларим ўз вақтида бажо бўлади. Аммо менинг сўзларимга ишонмаганинг учун тилдан қоласан. Айтганларим бажо бўлмагунча, гапиролмайсан.
21Шу орада Закариёни кутиб турган халқ унинг Маъбадда имиллаб қолганига ҳайрон бўлди. 22Ниҳоят, Закариё ташқарига чиқди, аммо сўзламоққа тили айланмади. Халқ унинг Маъбадда ваҳий кўрганлигини тушунди. Закариё соқов бўлиб қолгани учун халқ билан имо–ишоралар орқали сўзлашишга мажбур бўлди.
23Маъбаддаги хизмат муддати тугагач, Закариё уйига қайтиб борди. 24Орадан кўп ўтмай, хотини Элизабет ҳомиладор бўлди. У дастлабки беш ой давомида уйидан чиқмай юрди. У шундай дерди: 25“Буни мен учун Эгам қилди. У менга марҳамат кўрсатиб, халқ орасида мени шармандаликдан қутқарди.”

 

Исо Масиҳнинг туғилиши ҳақида каромат

 

26Элизабетнинг ҳомиласи олти ойлик бўлганда, Худо фаришта Жаброилни Жалиланинг Носира деган шаҳрига, 27Довуд авлодидан Юсуф исмли йигитга унаштирилган бир қизга юборди. Қизнинг оти Марям эди. 28Фаришта унинг олдига бориб:
— Салом, эй Худо ёрлақаган қиз! Эгамиз сен биландир, — деди.
29Марям фариштанинг сўзларидан саросимага тушди. “Бундай саломлашув нимани билдирар экан?” деб ўйланиб қолди.
30Фаришта унга деди:
— Марям, қўрқма, сен Худодан иноят топдинг. 31Сен ҳомиладор бўлиб, ўғил туғасан. Унинг исмини Исо қўясан. 32У буюк бўлади. Уни Худойи Таолонинг Ўғли деб аташади. Эгамиз Худо Унга бобоси Довуднинг тахтини беради. 33У то абад Ёқуб насли устидан ҳукмронлик қилади, ҳукмронлигининг охири бўлмайди.
34— Мен ҳали эр кўрмаган бўлсам, бу қандай бўлади? — деб сўради фариштадан Марям. 35Фаришта жавоб берди:
— МуқаддасРуҳ сени қамраб олади, Худойи Таолонинг қудрати сени қоплайди. Шу боис туғадиган Ўғлинг муқаддас бўлади, У Худонинг Ўғли деб аталади. 36Мана, қариндошинг Элизабет ҳам қарилигида ҳомиладор бўлди, у ўғил туғади. Ҳомиласи олти ойлик. Одамлар эса уни бепушт деб айтардилар. 37Худо учун имконсиз нарса йўқ!
38— Мен Эгамнинг бандасиман. Ҳаммаси сен айтгандай бўлсин, — деб жавоб берди Марям. Шундан кейин фаришта кетди.

 

Марям Элизабетни йўқлагани боради

 

39Кўп ўтмай Марям шошилганича Яҳудия қирларидаги шаҳарга йўл олди. 40У Закариёнинг уйига кириб, Элизабет билан саломлашди. 41Элизабет Марямнинг саломини эшитгани заҳоти қорнидаги боласи ўйноқлаб кетди. Элизабет Муқаддас Руҳга тўлиб, 42баланд овозда шундай хитоб қилди:
— Сен аёллар ичра мубораксан, қорнингдаги бола ҳам муборакдир! 43Мен ким бўлибманки, Раббим Масиҳнинг онаси менинг ҳузуримга келибди! 44Сенинг саломинг қулоғимга етиши биланоқ, қорнимдаги бола қувончдан ўйноқлаб кетди. 45Нақадар бахтлисан! Чунки Эгамиз айтганларини амалга оширишига сен ишондинг.
46Марям шундай деди:

 

“Бутун вужудим билан Эгамни улуғлайман,
47Нажоткорим Худодан кўнглим шод–хуррам.
48Ахир, У мендай арзимас бандасига назар солди.
Жамики насллар энди мени бахтли деб айтади.
49Зотан, Қодир Худо мен учун буюк ишлар қилди,
Муқаддасдир Унинг номи.
50Ундан қўрққанларга
У насллар оша марҳамат қилади.
51У Ўзининг қудратини кўрсатди,
Юраги такаббурларни тўзғитиб ташлади.
52Ҳукмдорларни тахтларидан туширди,
Фақирларни эса юксалтирди.
53Очларни неъматлар ила тўйдирди,
Бойларни эса қуруқ жўнатди.
54-55Ота–боболаримизга берган ваъдаси бўйича,
Иброҳимга, унинг наслига
Шафқат қилишни то абад ёдида тутди.
Қули Исроилга ёрдам берди.”

 

56Шундай қилиб, Марям Элизабетникида уч ойча қолди, кейин уйига қайтиб кетди.

 

Яҳё чўмдирувчининг туғилиши

 

57Элизабетнинг ой–куни етиб, ўғил туғди. 58Қўни–қўшни ва қариндошлари Эгамизнинг унга кўрсатган буюк марҳаматини эшитиб, у билан бирга қувонишди. 59Улар саккизинчи куни боланинг суннатига келишди. Унга Закариё, деб отасининг исмини қўймоқчи бўлишди. 60Бунга боланинг онаси эътироз билдириб:
— Йўқ, исмини Яҳё қўямиз, — деди. 61Лекин бошқалар:
— Қариндош–уруғинг орасида бу исм билан аталган ҳеч ким йўқ–ку, — дейишди унга.
62Шу пайт отасига имо–ишора қилиб, ундан болага қандай исм қўймоқчи эканлигини сўрашди. 63Закариё имо–ишора орқали бир тахтача сўради ва: “Унинг исми Яҳё бўлади”, — деб ёзди. Ҳамма ҳайрон қолди. 64Шу пайт Закариё яна тилга кириб, гапира бошлади ва Худога ҳамду сано айтди.
65Ҳамма қўшнилари ҳайратда қолди, бутун Яҳудия қирларида бу воқеа овоза бўлиб кетди. 66Бу ҳақда эшитганларнинг ҳаммаси: “Ажабо, бу бола ким бўларкин?” — дея мулоҳаза қилишарди. Чунки Эгамизнинг қудрати унда намоён эди.

 

Закариёнинг башорати

 

67Чақалоқнинг отаси Закариё Муқаддас Руҳга тўлиб, башорат қила бошлади:

 

68“Исроилнинг Худоси Эгамизга ҳамду санолар бўлсин!
У бизга ёрдамга келди, Ўз халқини асоратдан халос қилди.
69-70Азалдан бизга ваъда бергандай,
Муқаддас пайғамбарлари орқали айтгандай,
Қули Довуд хонадонидан
Бизга қудратли Нажоткорни юборди.
71Токи У бизни душманларимиздан қутқарсин,
Биздан нафратланадиганларнинг ҳаммасидан халос этсин.
72Шундай қилиб, Худо ота–боболаримизга илтифот айлади,
Муқаддас аҳдини ёдида тутди.
73Отамиз Иброҳимга берган ўша қасамёдига кўра,
74У бизни ёвларимиз қўлидан қутқарди,
Энди биз Унга қўрқмасдан хизмат қила оламиз.
75Бутун умримиз давомида
Унинг олдида муқаддас ва солиҳ бўла оламиз.

 

76Сен ҳам, болажоним,
Худойи Таолонинг пайғамбари деб аталасан.
Зеро, сен Раббимиз Масиҳдан олдин юрасан,
У юрадиган йўлни ҳозирлайсан.
77Халқига нажот топишларини эълон қиласан,
Худо уларнинг гуноҳларини кечиришини айтасан.
78Зеро, Худойимиз меҳр–шафқатга бой,
У самодан бизга уфқ нурини сочади.
79Зулматда, ўлим соясида ўтирганларни ёритади,
Тинчликка олиб борадиган йўлни бизга кўрсатади.”

 

80Бола улғайиб, руҳан кучайди. Исроил халқига хизмат қиладиган вақти келмагунча, саҳрода яшади.

 

2–БОБ

 

Исонинг туғилиши

 

1Ўша кунларда Қайсар Август бутун Рим империясидаги аҳоли рўйхатга олинсин, деган фармон чиқарди. 2Бу илк аҳоли рўйхати бўлиб, Сурияда Квириний ҳоким бўлганда ўтказилди. 3Рўйхатдан ўтиш учун ҳамма ўз шаҳрига борди.
4Юсуф ҳам Жалиладаги Носира шаҳридан Яҳудиянинг Байтлаҳм шаҳрига йўл олди. Бу шаҳар Довуд шаҳри эди. Юсуф Довуд хонадонидан, унинг наслидан эди. 5Юсуф рўйхатдан ўтгани Марямни ҳам ўзи билан олиб кетди. Марям Юсуфга унаштирилган бўлиб, фарзанд кутаётган эди. 6Улар ўша ерда бўлганларида Марямнинг ой–куни тўлди. 7У ўзининг тўнғич ўғлини туғди. Уни йўргаклаб, охурга ётқизиб қўйди, чунки меҳмонхонада уларга жой йўқ эди.

 

Чўпонлар ва фаришталар

 

8Байтлаҳм яқинида чўпонлар бор эди. Улар тунда яйловдаги сурувини қўриқлаш учун далада ётиб қолган эдилар. 9Уларнинг қаршисида Эгамизнинг бир фариштаси пайдо бўлди, Эгамизнинг улуғворлиги уларнинг атрофини ёритиб юборди. Чўпонлар қаттиқ ваҳимага тушдилар.
10Аммо фаришта уларга шундай деди:
— Қўрқманглар! Мен сизларга Хушхабар олиб келдим. Бу хабар ҳаммага буюк қувонч келтиради. 11Бугун Довудлар шаҳрида сизлар учун Нажоткор туғилди. У Масиҳдир, бизнинг Раббимиздир. 12Мана, сизларга Унинг белгиси: охурда ётган, йўргакланган чақалоқни топасизлар.
13Бирдан фариштанинг ёнида само лашкари бўлмиш сон–саноқсиз фаришталар пайдо бўлди. Улар Худога ҳамду сано айтишарди:

 

14“Фалак тоқидаги Худога шарафлар бўлсин,
Худодан марҳамат топган ердаги бандаларга тинчлик келсин!”

 

15Фаришталар чўпонлар олдидан осмонга қўтарилган замон, чўпонлар бир–бирига дедилар:
— Қани, Байтлаҳмга борайлик! Эгамиз бизга айтган воқеа юз берганини кўрайлик!
16Улар шоша–пиша бордилар, Марям, Юсуф ва охурда ётган чақалоқни кўрдилар. 17Улар чақалоқни кўриб, фаришта бу чақалоқ тўғрисида нималар айтганини гапириб бердилар. 18Чўпонларнинг гапини эшитганларнинг ҳаммаси ҳайратга тушди. 19Марям эса бу сўзларнинг барини дилига тугиб олиб, чуқур ўйлаб юрди.
20Чўпонлар қайтиб кетаётиб, Худони улуғлаб, Унга ҳамду санолар айтдилар. Чунки эшитган ва кўрганларининг ҳаммаси худди фаришта айтганидай содир бўлганди.

 

Исога исм қўйилади

 

21Орадан саккиз кун ўтди. Чақалоқни суннат қиладиган пайт келди. Унга Исо деб исм қўйдилар. Исо она қорнида пайдо бўлмасдан олдин, фаришта Унга шу исмни берган эди.

 

Шимўннинг мадҳияси

 

22-24Марям, Тавротга кўра, тозаланиш кунларига риоя қилди. Бу муддат тугагач, Марям билан Юсуф Қуддусга бордилар. У ерда покланиш қурбонлигини келтириб, Эгамизнинг қонунидаги “иккита каптар ёки иккита мусича келтирилсин”, деган амрни бажардилар. Улар болани ҳам Эгамизга тақдим қилмоқчи бўлиб, уни ўзлари билан Қуддусга олиб борган эдилар. Чунки Эгамизнинг қонунида: “Ҳар бир тўнғич ўғил Эгамизга бағишланиши керак”, деб ёзилган.
25Ўша пайтда Қуддусда Шимўн деган бир одам бор эди. У солиҳ, тақводор одам бўлиб, Исроилнинг нажот топишини интизор бўлиб кутар эди. Муқаддас Руҳ унга ёр эди. 26МуқаддасРуҳ унга: “Эгамиз ваъда қилган Масиҳни сен кўрмагунингча, ўлмайсан”, деб аён қилган эди.
27Шундай қилиб, Шимўн Муқаддас Руҳ бошчилигида Маъбадга борди. Исонинг ота–онаси қонунда буюрилган маросимни бажариш учун, чақалоқни Маъбад ҳовлисига олиб кирдилар. 28Шунда Шимўн чақалоқни қўлига олиб, Худога ҳамду сано айтди:

 

29“Эй Эгам, ваъдангни Сен бажо айладинг,
Энди тинчгина ўлишга рози бу қулинг.
30Зеро, ўз кўзим ила кўрдим Қутқарувчини,
31Барча эллар олдида ҳозирлаган нажотингни.
32Ғайрияҳудийларга аён бўладиган нурдир У,
Халқинг Исроилнинг шуҳратидир У.

 

33Юсуф ҳам, Марям ҳам Исо ҳақида айтилган бу сўзлардан ҳайратга тушдилар. 34Шимўн уларни дуо қилиб, Исонинг онаси Марямга деди:
— Мана шу гўдак Исроилда кўп одамларнинг қулашига ва юксалишига сабабчи бўлади. У Худодан аломат бўлади, Уни кўплар рад этади. 35Натижада кўпларнинг сирли фикрлари ошкор бўлади. Сенинг қалбингга ҳам қилич санчилади.
36У ерда Ханна исмли кекса бир пайғамбар аёл ҳам бор эди. У Ошер қабиласидан Пануил деган одамнинг қизи эди. У турмушга чиқиб, эри билан етти йил яшади. 37Сўнг бева қолган эди. У саксон тўрт йил давомида бева бўлиб, ҳеч қачон Маъбадни тарк этмасди. Рўза тутиб, ибодат қилиб, кечаю кундуз Худога сажда қиларди. 38Шимўн Марям ва Юсуфга гапириб турган пайтда Ханна уларга яқинлашиб, Худога шукроналар айтди. У Қуддуснинг озод қилинишини интизорлик билан кутганларнинг ҳаммасига бу бола ҳақида сўзлай бошлади.
39Юсуф билан Марям Эгамизнинг қонунидаги ҳамма талабларни бажарганларидан кейин, Жалилага, ўз шаҳри Носирага қайтиб бордилар. 40Бола улғайиб, кучга ва доноликка тўлиб борарди. У Худонинг инояти остида эди.

 

Ўсмир Исо Маъбадда

 

41Исонинг ота–онаси ҳар йили Фисиҳ байрамида Қуддусга борар эдилар. 42Исо ўн икки ёшда бўлганда, улар яна одатдагидай байрам қилиш учун Қуддусга бордилар.
43Байрамдан кейин улар уйга қайтар эканлар, ўсмир Исо Қуддусда қолди. Ота–онаси эса бундан бехабар эди. 44Улар “Исо йўловчилар орасида келяпти”, деб ўйлашди. Бир кун йўл босганларидан кейин, Исони қариндош–уруғлари ва таниш–билишлари орасидан қидира бошладилар. 45Уни топа олмаганларидан кейин, Қуддусга қайтиб, Исони ўша ердан қидирдилар.
46Уч кундан сўнг Уни Маъбаддан топдилар. У муаллимлар орасида ўтирарди, уларнинг гапларига қулоқ солиб, саволлар берарди. 47Исонинг гапларини эшитганларнинг ҳаммаси Унинг фаҳм–идрокига ва бераётган жавобларига ҳайрон қолардилар. 48Ота–онаси Уни кўриб, ажабландилар. Онаси Унга деди:
— Ўғлим, бу нима қилганинг? Отанг икковимиз Сени қидиравериб адойи тамом бўлдик–ку!
49— Нега Мени қидирдингизлар? — деди Исо. — Мен Отамнинг уйида бўлишим кераклигини наҳотки билмаган бўлсангизлар?!
50Аммо улар Исонинг айтган гапини тушунмадилар. 51Исо улар билан Носирага қайтиб кетди. Доим ота–онасига итоат қилди. Онаси эса бу гапларнинг ҳаммасини дилига тугиб қўйди.
52Исо улғайиб, йиллар ўтган сари доно бўлиб борарди. У Худонинг ҳам, одамларнинг ҳам меҳрини қозонарди.

 

3–БОБ

 

Яҳё чўмдирувчининг ваъзи

 

1Қайсар Тибериус ҳукмронлигининг ўн бешинчи йили эди. ЯҳудиядаПўнтий Пилат Римлик ҳоким эди. Жалилада Ҳирод, Итурея билан Трахонит вилоятларида Ҳироднинг укаси Филип, Авилина вилоятида Лисаний ҳукмронлик қилар, 2Ҳанан ва Каяфа эса олий руҳоний эдилар.
Ўша вақтда саҳрода яшаётган Закариёнинг ўғли Яҳёга Худонинг сўзи келди. 3У Иордан дарёси атрофидаги ерларни кезиб, одамларга: “Гуноҳларингиздан тавба қилиб, сувга чўминглар, шунда Худо гуноҳларингизни кечиради”, деб ваъз қиларди. 4Шу тариқа Ишаё пайғамбар ўз китобида ёзган қуйидагича башорати амалга ошди:

 

“Саҳрода бир овоз янграмоқда:
Эгамизга йўл ҳозирланг,
Унга тўғри йўл очинг!”
5Ҳар бир жарлик тўлдирилади,
Ҳар бир тоғу тепалик пасаяди.
Қинғир–қийшиқ йўллар ростланади,
Ўнқир–чўнқир сўқмоқлар текис бўлади.
6Бутун жонзот Худонинг нажотини кўради!”

 

7Катта бир оломон сувга чўмдирилиш учун Яҳёнинг олдига келди. Яҳё уларга деди:
— Ҳой, илонлар зоти! Бошингизга келаётган Худо ғазабидан қочиб қутуласиз, деб сизларга ким айтди? 8Бундан кейин тавбага яраша самара беринглар! Ўзингизча: “Биз Иброҳим наслиданмиз”, деб айтишни хаёлингизга ҳам келтирманглар! Сизларга шуни айтай: Худо мана бу тошлардан Иброҳимга авлод тиклашга қодир. 9Ҳозирданоқ дарахтлар илдизида болта ётибди. Яхши мева бермаган ҳар бир дарахт кесилиб, оловга ташланади.
10Оломон Яҳёдан сўради:
— Ундай бўлса, биз нима қилишимиз керак?
11У жавоб бериб, деди:
— Кимнинг иккита кўйлаги бўлса, бирини кўйлаги бўлмаган одамга берсин. Кимнинг озиқ–овқати бўлса, у ҳам овқати йўқлар билан бўлишсин.
12Солиқчилардан баъзилари ҳам сувга чўмдирилиш учун келиб, Яҳёдан:
— Устоз, биз нима қилишимиз керак? — деб сўрашди. 13Яҳё уларга шундай жавоб берди:
— Белгиланганидан ортиғини одамлардан талаб қилманглар.
14Баъзи бир аскарлар ҳам ундан:
— Биз–чи?! Биз нима қилишимиз керак? — деб сўрадилар. Яҳё уларга деди:
— Бировларни ноҳақ айблаб, пул орттирманглар, маошингиз билан қаноатланинглар.
15Халқ Масиҳнинг келишини орзиқиб кутарди. Улар: “Яҳё Масиҳ эмасмикин?” деган фикрни кўнгилдан ўтказишарди. 16Яҳё уларнинг ҳаммасига шундай деди:
— Мен сизларни сувга чўмдиряпман. Лекин ортимдан мендан ҳам қудратлироқ бўлган бир Зот келмоқда. Мен Унинг чориқ ипларини ечишга ҳам арзимайман. У сизларни Муқаддас Руҳга ва оловга чўмдиради. 17Унинг паншахаси қўлида тайёр турибди. У Ўз хирмонини шопиради: буғдойни Ўз омборига тўплаб, сомонни эса сўнмас ўтда ёндириб юборади.
18Яҳё яна кўп бошқа насиҳатлар бериб, халққа Хушхабарни эълон қиларди. 19Вилоят ҳукмдори Ҳироднинг қилмишларини эса фош қилди. Чунки Ҳирод ўз укасининг хотини Ҳиродияга уйланган ва яна бошқа ёмон ишлар ҳам қилганди. 20Шуниси етмагандай, у Яҳёни ҳам зиндонга қаматиб қўйди.

 

Исо сувга чўмдирилади

 

21Бутун халқ сувга чўмдирилаётганда, Исо ҳам сувга чўмдирилди. У ибодат қилиб турганда осмон очилиб кетди 22ва МуқаддасРуҳ каптар шаклида Унинг устига тушиб келди. Осмондан эса: “Сен Менинг севикли Ўғлимсан, Сендан ниҳоятда мамнунман”, — деган овоз келди.

 

Исонинг насабномаси

 

23Исо хизматини бошлаганда ўттиз ёшларда эди. Одамлар Уни Юсуфнинг ўғли деб ҳисоблардилар.

 

Юсуф эса — Элининг ўғли,
24Эли — Маттотнинг ўғли, Маттот — Левининг ўғли,
Леви — Малкийнинг ўғли, Малкий — Янайнинг ўғли, Янай — Юсуфнинг ўғли,
25Юсуф — Маттатиёнинг ўғли, Маттатиё — Амоснинг ўғли,
Амос — Нохумнинг ўғли, Нохум — Ҳеслининг ўғли, Ҳесли — Нагайнинг ўғли,
26Нагай — Маҳатнинг ўғли, Маҳат — Маттатиёнинг ўғли,
Маттатиё — Шимейнинг ўғли, Шимей — Йўсеҳнинг ўғли, Йўсеҳ — Йўдонинг ўғли,
27Йўдо — Ёҳананнинг ўғли, Ёҳанан — Резонинг ўғли,
Резо — Зарубабелнинг ўғли, Зарубабел — Шалтиёлнинг ўғли, Шалтиёл — Нерийнинг ўғли,
28Нерий — Малкийнинг ўғли, Малкий — Аддийнинг ўғли,
Аддий — Қосамнинг ўғли, Қосам — Элмодамнинг ўғли, Элмодам — Гернинг ўғли,
29Гер — Ёшуанинг ўғли, Ёшуа — Элиазарнинг ўғли,
Элиазар — Ёримнинг ўғли, Ёрим — Маттотнинг ўғли, Маттот — Левининг ўғли,
30Леви — Шимўннинг ўғли, Шимўн — Яҳудонинг ўғли,
Яҳудо — Юсуфнинг ўғли, Юсуф — Юнамнинг ўғли, Юнам — Элияқимнинг ўғли,
31Элияқим — Малиёнинг ўғли, Малиё — Маннонинг ўғли,
Манно — Маттатонинг ўғли, Маттато — Натаннинг ўғли, Натан — Довуднинг ўғли,
32Довуд — Эссайнинг ўғли, Эссай — Обиднинг ўғли,
Обид — Бўазнинг ўғли, Бўаз — Салмўннинг ўғли, Салмўн — Наҳшўннинг ўғли,
33Наҳшўн — Оминадовнинг ўғли, Оминадов — Админнинг ўғли, Админ — Арнийнинг ўғли,
Арний — Ҳасрўннинг ўғли, Ҳасрўн — Параснинг ўғли, Парас — Яҳудонинг ўғли,
34Яҳудо — Ёқубнинг ўғли, Ёқуб — Исҳоқнинг ўғли,
Исҳоқ — Иброҳимнинг ўғли, Иброҳим — Тераҳнинг ўғли, Тераҳ — Нахўрнинг ўғли,
35Нахўр — Саруғнинг ўғли, Саруғ — Рағунинг ўғли,
Рағу — Палахнинг ўғли, Палах — Ибирнинг ўғли, Ибир — Шалаҳнинг ўғли,
36Шалаҳ — Хенаннинг ўғли, Хенан — Арпахшоднинг ўғли,
Арпахшод — Сомнинг ўғли, Сом — Нуҳнинг ўғли, Нуҳ — Ламакнинг ўғли,
37Ламак — Матушалоҳнинг ўғли, Матушалоҳ — Ханўхнинг ўғли,
Ханўх — Ёреднинг ўғли, Ёред — Махалиёлнинг ўғли, Махалиёл — Хенаннинг ўғли,
38Хенан — Энўшнинг ўғли, Энўш — Шиснинг ўғли,
Шис — Одам Атонинг ўғли, Одам Ато — Худонинг ўғли эди.

 

4–БОБ

 

Исони иблис васвасага солади

 

1Исо Иордан дарёсидан Муқаддас Руҳга тўлиб қайтди. Руҳ Уни саҳрога бошлаб кетди. 2Саҳрода Исони иблис қирқ кун васвасага солди. Ўша кунлар давомида Исо ҳеч нарса емади, охири оч қолди. 3Шунда иблис Исога деди:
— Агар Сен Худонинг Ўғли бўлсанг, бу тошга буюр, нонга айлансин!
4Исо унга шундай жавоб берди:
— Ёзилганки: “Инсон фақат нон билан яшамайди.”
5Сўнг Исони иблис тепаликка олиб чиқиб, бир лаҳзада Унга оламнинг барча шоҳликларини кўрсатди. 6У Исога деди:
— Сени ана шу шоҳликлар устидан ҳукмрон қиламан, уларнинг шон–шуҳратини Сенга бераман. Буларнинг ҳаммаси менга берилган, мен эса истаганимга бераман. 7Менга сажда қил, шунда ҳаммаси Сеники бўлади.
8Исо жавоб бериб деди:
— Ёзилганки: “Эганг Худога сажда қил, фақат Унга хизмат қил.”
9Кейин иблис Исони Қуддусга олиб борди. Уни Маъбаднинг энг юқори жойига чиқариб, шундай деди:
— Агар Сен Худонинг Ўғли бўлсанг, Ўзингни бу ердан пастга ташла. 10Ахир, ёзилган–ку:

 

“У сен тўғрингда фаришталарига амр беради,
Фаришталар сени қўриқлайди.
11Оёғинг тошга қоқилиб кетмасин, дея
Фаришталар қўлларида сени кўтариб боради.”

 

12Исо иблисга жавобан деди:
— Яна ёзилганки: “Эганг Худони синама.”
13Иблис ҳар томонлама Исони васвасага солиб бўлгандан кейин вақтинча Унинг ёнидан кетди.

 

Исо Ўз юртида рад қилинади

 

14Исо Руҳ қудратига тўлиб, Жалилага қайтди. У ҳақидаги овоза бутун атрофга тарқалди. 15У яҳудийлар синагогаларида таълим берарди, ҳамма Уни мақтарди.
16Сўнг Исо Ўзи улғайиб ўсган шаҳри Носирага борди. Ўз одати бўйича Шаббат кунида синагогага кириб, Муқаддас Битикларни ўқиш учун ўрнидан турди. 17Унга Ишаё пайғамбарнинг ўрамини узатдилар. У ўрамни очиб, қуйидаги парчани топиб ўқиди:

 

18“Эгамизнинг Руҳи мени қамради.
Йўқсилларга Хушхабар етказмоқ учун,
Эгам мени танлади.
Зиндондагиларга қутуласиз, деб айтмоқ учун,
Кўрларга, кўзингиз очилади, деб хабар бермоқ учун,
Асирларни озод қилмоқ учун,
19Эгамнинг марҳамат йилини маълум этмоқ учун,
Эгам Мени юборди.”

 

20Кейин Исо ўрамни қайта ўради–да, хизматчига бериб, жойига ўтирди. Синагогадаги барчанинг кўзи Унга тикилди. 21Исо уларга деди:
— Сизлар эшитган бу калом шу бугун бажо бўлди.
22Ҳамма Исони мақтар эди. Унинг латиф сўзларига маҳлиё бўлиб: “Наҳот бу Юсуфнинг ўғли бўлса?!” — деб айтишарди.
23Исо уларга деди:
— Билиб турибман, сизлар: “Эй табиб, ўзингни ўзинг даволаб кўр–чи!” деган иборани юзимга солмоқчисизлар. “Кафарнаҳумда қилган мўъжизалар ҳақида хабар топдик. Ўшаларни Ўз шаҳрингда ҳам қил”, деб айтмоқчисизлар.
24Сўнг Исо гапида давом этиб, деди:
— Сизларга чинини айтайин, ҳеч қандай пайғамбар ўз юртида қабул қилинмайди. 25Сизларга яна бир ҳақиқатни айтаман: Илёс пайғамбар даврида Исроилда кўп бевалар бор эди. Осмондан уч йилу олти ой давомида бир томчи ҳам ёмғир ёғмади, бутун юртда даҳшатли очарчилик бўлди. 26Аммо Худо Илёсни уларнинг биронтасига юбормай, фақатгина Сидон шаҳри яқинидаги Зорафатда яшовчи бир бевага юборган эди. 27Худди шу сингари Элиша пайғамбар даврида ҳам Исроилда тери касаллигига чалинган кўп одамлар бор эди. Аммо биронтаси ҳам шифо топмади, фақат Суриялик Нўмон шифо топди, холос.
28Синагогадаги одамлар буларни эшитгач, ҳаммалари ғазабланишди. 29Ўринларидан сакраб туриб, Исони шаҳардан ташқарига ҳайдаб чиқаришди. Носира шаҳри тепалик устида жойлашган эди. Одамлар Исони ўша тепаликнинг четига олиб бориб, жарликка ташламоқчи бўлишди. 30Лекин Исо уларнинг орасидан ўтиб, ўз йўлига кетди.

 

Жинга чалинган одам шифо топади

 

31Исо Жалиладаги Кафарнаҳум шаҳрига борди. Шаббат кунларида халққа таълим берадиган бўлди. 32Халойиқ Исонинг таълимотини эшитиб, ҳайратда қолди, чунки У ҳокимият билан гапирарди.
33Шаҳардаги синагогада жинга чалинган бир одам бор эди. У овози борича бақириб деди:
34— Эй Носиралик Исо! Бизни тинч қўй! Сен бизни ҳалок қилгани келдингми?! Сенинг кимлигингни биламиз: Сен Худонинг Азизисан!
35Бироқ Исо жинга дўқ уриб:
— Жим бўл! Ундан чиқиб кет! — деди. Шунда жин ҳамманинг кўзи олдида ҳалиги одамни ерга ағнатиб, унинг ичидан чиқиб кетди. Одам ҳеч қандай зарар кўрмади. 36Ҳамма ҳайратда қолди.
— Нима бўляпти ўзи?! У қудрату ҳокимият билан буйруқ берганда ёвуз руҳлар чиқиб кетяпти! — деб бир–бирларига гапирардилар. 37Исо ҳақидаги овоза бутун теварак–атрофга тарқалди.

 

Исо кўп одамларни соғайтиради

 

38Исо синагогадан чиқиб, Шимўннинг уйига кирди. Шимўннинг қайнанаси қаттиқ иситмалаб ётган экан. Исодан, касални кўриб қўйинг, деб илтимос қилишди. 39Исо аёлнинг ёнига келиб, иситмага: “Аёлни тарк эт!” — деб буйруқ берди. Иситма аёлни тарк этди. Аёл ўша заҳоти ўрнидан туриб, уларга хизмат қила бошлади.
40Қуёш ботаётган пайтда, одамлар турли хасталикдан азоб чекаётган қариндош–уруғларини Исонинг олдига олиб келдилар. Исо ҳамма хасталарга қўлини қўйиб, шифо берди. 41Жинлар эса: “Сен Худонинг Ўғлисан!” — деб бақирганларича, кўплаб одамларни тарк этардилар. Исо жинларга дўқ уриб, уларнинг гапиришларига ижозат бермасди, чунки жинлар Исонинг Масиҳ эканини билишарди.

 

Исо синагогада ваъз қилади

 

42Тонг отгач, Исо шаҳарни тарк этиб, кимсасиз бир жойга кетди. Бир тўда оломон Уни излаб ортидан борди. Улар Исони топганларидан сўнг: “Ёнимиздан кетманг”, деб Уни олиб қолишга ҳаракат қилдилар. 43Исо эса одамларга шундай деди:
— Мен Худо Шоҳлиги тўғрисидаги Хушхабарни бошқа шаҳарларда ҳам эълон қилишим керак, Мен шу мақсадда юборилганман.
44Шундай қилиб, Исо юртдаги синагогаларда воизлик қилишни давом эттирди.

 

5–БОБ

 

Исонинг дастлабки шогирдлари

 

1Бир куни Исо Жалила кўли бўйида турганда, оломон Худонинг сўзини эшитиш учун Исонинг ёнида тирбанд бўлди. 2Исо кўл қирғоғида турган икки қайиқни кўрди. Балиқчилар қайиқдан чиқиб, тўрларини юваётган эдилар. 3Қайиқлардан бири Шимўнники эди. Исо Шимўннинг қайиғига тушиб, қирғоқдан бир оз нарироқ сузиб боришни илтимос қилди. Сўнг ўтириб, ўша ердан одамларга таълим берди. 4Исо гапини тугатиб, Шимўнга деди:
— Чуқурроқ ерга сузиб бориб, ўлжа учун тўрларингизни ташланглар.
5Шимўн Исога шундай деди:
— Устоз, биз тун бўйи астойдил ҳаракат қилдик, лекин ҳеч нарса тутолмадик. Аммо Сиз айтганингиз учун, тўр ташлаймиз.
6Улар тўр ташлаганларида, шу қадар кўп балиқ овладиларки, ҳатто тўрлари йиртила бошлади. 7Улар бошқа қайиқдаги ўртоқларига, ёрдам беринглар, деб ишора қилдилар. Қайиқлар етиб келгач, иккала қайиқни ҳам балиққа тўлдирдилар, қайиқлар сувга бота бошлади.
8Шимўн Бутрус буни кўрди–да, Исонинг олдида тиз чўкиб деди:
— Ҳазрат! Менинг ёнимдан кетинг, чунки мен гуноҳкор инсонман.
9Шимўн ва ёнидагилар бундай мўл балиқ овидан ҳайратга тушган эдилар. 10Шимўннинг шериклари Забадий ўғиллари Ёқуб билан Юҳанно ҳам ҳайратда эдилар.
Исо Шимўнга деди:
— Қўрқма, бундан буён сен инсонларни овлайсан.
11Улар қайиқларини қирғоққа тортдилар ва ҳамма нарсаларини қолдириб, Исога эргашдилар.

 

Тери касаллигига чалинган одамни Исо соғайтиради

 

12Исо бир шаҳарда бўлганда, тери касаллигига чалинган бир одам келиб қолди. У Исони кўриб, юз тубан ерга мук тушиб, ёлворди:
— Ҳазрат, биламан, истасангиз, мени бу касалликдан поклай оласиз.
13Исо қўлини узатди ва унга теккизиб:
— Истайман, пок бўл! — деди. Касаллик эса ўша заҳоти кетди. 14Исо юз берган воқеани ҳеч кимга айтмасликни ўша одамга буюрди. Сўнг деди:
— Бориб ўзингни руҳонийга кўрсат. Покланганингни ҳаммага исбот қилиш учун Мусо амр қилган қурбонликларни келтир.
15Аммо Исо тўғрисидаги гап–сўзлар тобора ёйилиб бораверди. Тумонат халойиқ Уни тинглаш ва дардларидан фориғ бўлиш учун Унинг олдига йиғилиб келар эди. 16У эса кўпинча кимсасиз жойларга кетиб, ибодат қилар эди.

 

Исо шол одамни соғайтиради

 

17Бир куни Исо таълим бераётганда, Унинг тингловчилари орасида фарзийлар билан Таврот тафсирчилари ҳам ўтирган эдилар. Улар Жалила ва Яҳудиянинг ҳамма қишлоқларидан, Қуддусдан келган эдилар. Исода Эгамизнинг хасталарга шифо бериш қудрати бор эди. 18Бир нечта киши тўшакда ётган бир шол одамни кўтариб келдилар. Уни уйга — Исонинг олдига олиб киришга уриндилар. 19Лекин оломон кўплигидан бунинг иложини тополмай, уйнинг томига чиқиб, томдан тешик очдилар. Сўнг шолни ўша тешикдан тўшаги билан оломон ўртасига — Исонинг олдига туширдилар.
20Исо уларнинг ишончини кўриб, шолга деди:
— Биродарим, гуноҳларинг кечирилди.
21Тафсирчилар билан фарзийлар эса ўзларича шундай мулоҳаза қила бошладилар: “Куфрлик қилаётган бу Одам ким ўзи? Худодан бошқа ҳеч ким гуноҳларни кечира олмайди–ку!”
22Исо уларнинг мулоҳазаларини билиб, шундай савол берди:
— Нега бундай нарсаларни ўйлайсизлар? 23Қайси бири осонроқ? Шолга: “Гуноҳларинг кечирилди!” деб айтишми, ёки: “Ўрнингдан туриб юр!” деб айтишми? 24Инсон Ўғлига ер юзида гуноҳларни кечириш ҳокимияти берилган. Ҳозир шуни билиб оласизлар.
Исо шундай деди–ю, шолга:
— Сенга айтаман: Ўрнингдан тур! Тўшагингни олиб, уйингга бор! — деб буюрди.
25Шол ўша заҳоти ҳамманинг кўзи олдида ўрнидан турди. Ётган тўшагини олиб, Худони улуғлаб, уйига кетди. 26Ҳамма ҳайратга тушиб, Худони улуғлади. Улар қўрқув ичра: “Бугун ақл бовар қилмайдиган ҳодисани кўрдик”, деб айтардилар.

 

Исо Левини чақиради

 

27Шундан сўнг, Исо у ердан чиқиб, солиқ йиғадиган жойда ўтирган Левини кўриб қолди. Исо унга:
— Ортимдан юр! — деди. 28Леви ўрнидан турди, ҳамма нарсасини қолдириб, Исога эргашди.
29Сўнгра Леви ўз уйида Исонинг шарафига катта зиёфат берди. Меҳмонлар орасида бир гуруҳ солиқчилар ва бошқа одамлар бор эди. 30Фарзийлар ва фарзийларнинг мазҳабидан бўлган тафсирчилар норози бўлиб, Исонинг шогирдларига дедилар:
— Нега сизлар солиқчилару гуноҳкорлар билан бирга еб–ичиб ўтирибсизлар?
31Исо уларга шундай жавоб берди:
— Соғлар эмас, хасталар табибга муҳтождир. 32Мен солиҳларни эмас, гуноҳкорларни тавбага чақиргани келганман.

 

Рўза тутиш ҳақида савол

 

33Баъзи одамлар Исога дедилар:
— Мана, Яҳёнинг шогирдлари фарзийларнинг шогирдлари каби тез–тез рўза тутиб, ибодат қилишади. Сизнинг шогирдларингиз эса еб–ичиб юрибдилар!
34Исо уларга деди:
— Куёв даврада бўлганда тўйга келган меҳмонларни рўза тутишга мажбур қилиб бўлардими?! 35Бироқ улар куёвдан жудо бўладиган кунлар келади, ана ўшанда рўза тутадилар.
36Исо уларга бир масални ҳам айтиб берди:
— Ҳеч ким янги кийимдан йиртиб олиб, эски кийимга ямоқ солмайди. Акс ҳолда янги кийим ҳам йиртилади, янги кийимдан олинган ямоқ ҳам эски кийимга тўғри келмайди. 37Шунингдек, ҳеч ким янги шаробни эски мешга қуймайди. Чунки янги шароб мешни ёриб юборади, шароб тўкилади, меш ҳам нобуд бўлади. 38Аксинча, янги шаробни янги мешга қуймоқ даркор. 39Эски шаробдан ичган одам янги шаробни истамайди. “Эскиси яхши”, деб айтади.

 

6–БОБ

 

Шаббат куни тўғрисида савол

 

1Шаббат кунларининг бирида Исо буғдойзордан ўтиб кетаётган эди. Унинг шогирдлари бошоқлардан узиб олиб, кафтларида уқалаб, донларини еяётган эдилар. 2Баъзи фарзийлар эса уларга деди:
— Нега сизлар Шаббат куни қонунга хилоф иш қиляпсизлар?
3Исо уларга шундай жавоб берди:
— Довуд ҳамроҳлари билан оч қолганда нималар қилганини наҳотки сизлар ҳеч ўқимаган бўлсангиз?! 4У Худонинг уйига кириб, муқаддас нонларни еган. Ҳатто ҳамроҳларига ҳам берган. Қонунга мувофиқ эса бундай нонларни фақат руҳонийлар ейишга ҳақли эдилар–ку!
5Исо яна деди:
— Инсон Ўғли Шаббат кунининг ҳам Ҳокимидир.
6Бошқа Шаббат куни Исо синагогага кириб таълим берди. У ерда ўнг қўли қуриб қолган бир одам бор эди. 7Таврот тафсирчилари билан фарзийлар Исони айблаш учун бирон сабаб топиш мақсадида: “Исо Шаббат куни ҳам бу одамга шифо берармикан”, деб Уни кузатиб турардилар. 8Исо уларнинг бу ниятини била туриб, қўли шол одамга:
— Ўрнингдан туриб олдинга чиқ! — деб буюрди. У олдинга чиқди.
9Исо йиғилганларга деди:
— Сизларга бир саволим бор. Қонунга мувофиқ Шаббат куни яхшилик қилиш керакми ёки ёмонликми? Жонни халос қилиш керакми ёки нобуд қилишми?
10Исо уларнинг ҳаммасига назар ташлаб чиқди–да, у одамга:
— Қўлингни узат! — деди.
У одам қўлини узатиши биланоқ қўли соппа–соғ бўлиб қолди. 11Тафсирчилар билан фарзийлар ғазабдан жазаваси тутиб, Исони нима қилсак экан, деб муҳокама қила бошладилар.

 

Исо ўн икки ҳаворийни танлайди

 

12Ўша кунларнинг бирида Исо ибодат қилгани тоққа чиқди. У тун бўйи Худога ибодат қилди. 13Тонг отгач, шогирдларини ёнига чақирди ва ораларидан қуйидаги ўн иккитасини танлаб олиб, уларга ҳаворийлар деб ном берди: 14Шимўн (Исо унга Бутрус деб исм берди), унинг укаси Идрис, Ёқуб, Юҳанно, Филип, Бартоломей, 15Матто, Тўма, Алфей ўғли Ёқуб, ватанпарвар деб ном олган Шимўн, 16Ёқуб ўғли Яҳудо ва кейинчалик хиёнат қилган Яҳудо Ишқариёт.
17Шундан сўнг Исо улар билан бирга пастга тушиб, текис жойда тўхтади. Бу ерда Унинг кўплаб шогирдлари, шунингдек, бутун Яҳудиядан, Қуддусдан, Тир ва Сидон соҳилларидан келган бир талай оломон бор эди. 18Улар Исони тинглагани ва хасталикларидан фориғ бўлгани келган эдилар. Ёвуз руҳлардан азоб чекаётган одамлар ҳам шифо топдилар. 19Ҳамма одамлар қўлларини Исога теккизишга уринарди, чунки Ундан бир куч чиқиб, ҳаммага шифо берарди.

 

Бахтли ва бахтсизлар

 

20Исо шогирдларига қараб, деди:

 

“Эй камбағаллар, сизлар бахтлисиз!
Худонинг Шоҳлиги сизларникидир.
21Эй ҳозир оч бўлганлар, бахтлисиз!
Сизлар тўқ бўласизлар.
Эй йиғлаётганлар, бахтлисиз!
Сизлар қувониб куласизлар.
22Инсон Ўғлига ён босганингиз учун
Одамлар сиздан нафратланганларида,
Жамиятдан қувиб, ҳақоратлаганларида,
Исмингизни қоралаганларида,
Сизлар барибир бахтлисизлар!

 

23Шундай кунлар келганда қувонинг, шодликдан сакранг. Сизларни осмонда буюк мукофот кутмоқда. Ахир, сизларга озор етказаётган одамларнинг ота–боболари ҳам пайғамбарларга шундай қилганлар.

 

24Эй бойлар, ҳолингизга вой!
Сизлар роҳатингизни кўриб бўлдингизлар.
25Эй қорни тўқлар, ҳолингизга вой!
Сизлар оч қоласизлар.
Эй кулаётганлар, ҳолингизга вой!
Сизлар аза тутиб, фарёд қиласизлар.
26Барча одамлар сизни мақтаганда ҳолингизга вой.
Ахир, уларнинг ота–боболари
Сохта пайғамбарларни ҳам худди шундай мақтаганлар.”

 

Душманларингизни севинглар

 

27“Эй мени тинглаётганлар, сизларга айтяпман: душманларингизни севинглар, сиздан нафратланганларга яхшилик қилинглар. 28Сизларга лаънат айтганларни дуо қилинглар. Сизга озор берганлар учун ибодат қилинглар.
29Бир чаккангизга урсалар, иккинчисини ҳам тутинг. Агар кимдир тўнингизни тортиб олса, кўйлагингизни ҳам ечиб беринг. 30Сиздан сўраганларнинг ҳаммасига беринг. Агар кимдир нарсангизни тортиб олса, “Қайтариб бер”, деб талаб қилманг. 31Одамлар сизларга нима қилишларини истасангизлар, сиз ҳам уларга ўшани қилинглар.
32Агар сизни севганларнигина яхши кўрсангиз, қандай савоб қилган бўласизлар?! Ҳатто гуноҳкорлар ҳам ўзларини севганларни яхши кўрадилар. 33Агар ўзингизга яхшилик қилганларгагина яхшилик қилсангиз, қандай савоб қилган бўласиз?! Ҳатто гуноҳкорлар ҳам худди шундай қиладилар. 34Агар сиз қайтариб олишга умид қилиб қарз берсангиз, қандай савоб қилган бўласиз?! Ҳатто гуноҳкорлар ҳам қанча қарзлари бўлса, ҳаммасини қайтариб олиш мақсадида гуноҳкорларга қарз берадилар.
35Лекин сиз душманларингизни севинг, уларга яхшилик қилинг, қайтариб беришини ўйламай, қарз беринг. Шунда буюк мукофот олиб, Худойи Таолонинг фарзандлари бўласизлар. Ахир, Унинг Ўзи ҳам ношукурларга ва фосиқларга меҳрибон–ку! 36Отангиз раҳмдил бўлгани каби, сизлар ҳам раҳмдил бўлинглар.”

 

Бошқаларни ҳукм қилманглар

 

37“Бошқаларни ҳукм қилманг, шунда Худо ҳам сизларни ҳукм қилмайди. Бошқаларни айбламанг, шунда Худо ҳам сизни айбламайди. Бошқаларни кечиринг, шунда Худо сизни кечиради. 38Бошқаларга беринг, Худо ҳам сизларга беради, мўл–кўл қилиб беради, босиб, силкитиб тўлдирилган, тошиб–тўкилган ўлчов билан қўйнингизни тўлдиради. Сизлар қандай ўлчов билан ўлчасангизлар, Худо ҳам сизларга худди шундай ўлчов билан ўлчаб беради.”
39Исо уларга қуйидаги матални ҳам айтиб берди: “Кўр одам кўрни етаклаб юра оладими?! Иккаласи ҳам чуқурга қулаб тушади–ку! 40Шогирд устозидан устун бўлмас. Аммо мукаммал билим эгаллаган шогирд устозидай бўлар.
41Нима учун сен биродарингнинг кўзидаги зирапчани кўрасан–у, ўз кўзингдаги ходани сезмайсан? 42Кўзингдаги ходани кўрмай туриб қандай қилиб биродарингга: “Кел, кўзингдаги зирапчани олиб ташлай”, деб айтасан? Ҳой, иккиюзламачи! Олдин кўзингдаги ходани чиқариб ол, шунда кўзинг тиниқ кўради ва биродарингнинг кўзидан зирапчани чиқара оласан.”

 

Дарахт ва унинг меваси

 

43“Яхши дарахт ёмон мева бермас, ёмон дарахт эса яхши мева бермас. 44Ҳар бир дарахтнинг қандайлиги ўз мевасидан билинади. Тиканзордан анжир терилмайди, бутазордан узум узилмайди. 45Яхши одам юрагининг эзгулик хазинасидан яхшилик чиқаради, ёмон одам юрагининг ёмонлик хазинасидан ёмонлик чиқаради. Одамнинг дили нимага тўлиб–тошса, ўша тилига чиқади.”

 

Икки хил пойдевор

 

46“Нега сизлар Мени “Ё Раббий, ё Раббий!” деб чақирасиз–у, аммо айтганларимни қилмайсизлар? 47Менинг олдимга келган ва сўзларимни эшитиб, уларга риоя қилган одам кимга ўхшашини биласизларми? 48Уй қураётганда, чуқур ҳандақ қазиб, тош устига пойдевор ўрнатган кишига ўхшайди у. Сел тошиб, ўша уйни сув босади, лекин уйни қўзғата олмайди. Чунки уй маҳкам ўрнатилган. 49Аммо Менинг сўзларимни тинглаб, уларга риоя қилмайдиган одам уйни тупроқ устига, пойдеворсиз қурган кишига ўхшайди. Уйни сув босганда, уй ўша заҳоти қулаб тушади. Уй бутунлай вайрон бўлади.”

 

7–БОБ

 

Римлик юзбошининг имони

 

1Исо халққа бу сўзларини айтиб бўлгандан кейин, Кафарнаҳум шаҳрига кетди. 2У ерда бир юзбошининг жуда азиз хизматкори касал бўлиб, ўлим тўшагида ётган эди. 3Юзбоши Исо тўғрисида эшитиб қолди ва яҳудийоқсоқолларини Унинг олдига юбориб: “Келинг, хизматкоримга шифо беринг”, деб илтимос қилди. 4Улар Исонинг ёнига келгач, қаттиқ ўтинч билан:
— У Сизнинг ёрдамингизга муносибдир. 5У халқимизни яхши кўради, бизга ҳатто синагога ҳам қуриб берган, — дейишди.
6Исо улар билан бирга кетди. У уйга яқинлашиб қолганда, юзбоши дўстлари орқали шундай хабар жўнатди:
— Ҳазрат, овора бўлманг! Кулбамга оёқ босишингиз учун номуносибман. 7Мен ўзимни нолойиқ ҳисоблаганим учун Сизнинг олдингизга ўзим бормадим. Сиз буюрсангиз, бас, хизматкорим соғайиб кетади. 8Мен ўзим буйруққа тобе одамман, аммо менинг ҳам қўлим остида аскарлар бор. Бирисига “кет” десам, кетади, бошқасига “кел” десам, келади. Бирон хизматкоримга “шуни қил” десам, қилади.
9Исо бу сўзларни эшитгач, юзбошидан ҳайратланди. У ўгирилиб, орқасидан эргашиб келаётган оломонга деди:
— Сизларга шуни айтай: Мен ҳаттоки Исроилда ҳам бундай кучли имонга эга бўлган одамни учратмадим.
10Юборилганлар юзбошининг уйига қайтиб келганларида, хизматкор соғайиб қолганини кўрдилар.

 

Исо бева аёлнинг ўғлини тирилтиради

 

11Орадан кўп вақт ўтмай, Исо Наин деган шаҳарга борди. Унинг шогирдлари ва бир талай оломон Исо билан бирга эди. 12Исо шаҳар даровозасига етиб қолганда, вафот этган бир одамни олиб чиқишаётганини кўриб қолди. Марҳум — бева аёлнинг ёлғиз ўғли экан. Аёл билан бирга шаҳардан бир талай оломон чиқиб келаётган эди. 13Раббимиз Исо бу аёлни кўргач, унга раҳми келиб:
— Йиғлама! — деди. 14Кейин Исо яқинлашиб, тобутга қўлини теккизди. Тобутни кўтариб бораётганлар тўхтаб қолдилар. Исо ўликка:
— Эй йигит, сенга айтаман: тур ўрнингдан! — деди.
15Ўшанда ўлик ростланиб ўтирди–да, гапира бошлади. Исо уни онасига топширди. 16Ҳаммани ваҳима босди. Одамлар: “Орамизда буюк пайғамбар пайдо бўлди, Худо Ўз халқини қутқариш учун келди”, — деб Худога ҳамду сано айтардилар. 17Исо ҳақидаги бу хабар Яҳудияга ва бутун атрофга ёйилди.

 

Яҳё чўмдирувчининг хабарчилари

 

18Яҳёга шогирдлари бўлиб ўтган бу воқеалар тўғрисида хабар беришди. 19Яҳё шогирдларидан иккитасини чақириб, уларни Раббимиз Исонинг олдига шундай савол билан юборди: “Келадиган Зот Сизмисиз, ёки биз бошқасини кутайликми?”
20Улар Исонинг олдига бориб дейишди:
— Бизни Яҳё чўмдирувчи юборди. У Сиздан: “Келадиган Зот Сизмисиз, ёки биз бошқасини кутайликми?” деб сўраяпти.
21Айни шу пайтда Исо кўп одамларнинг хасталикларию дардларига шифо бераётган, ёвуз руҳларга чалинганларни тузатаётган, кўплаб кўрларнинг кўзларини очаётган эди. 22Исо Яҳёнинг шогирдларига шундай жавоб берди:
— Боринглар, кўриб эшитаётганларингизни Яҳёга айтинглар: кўрлар кўрмоқда, чўлоқлар юрмоқда, тери касаллигига чалинганлар тузалмоқда, карлар эшитмоқда, ўликлар тирилмоқда, йўқсиллар Хушхабарни эшитмоқда. 23Мендан юз ўгирмаганлар нақадар бахтлидир!
24Яҳёнинг хабарчилари кетгандан кейин, Исо оломонга Яҳё ҳақида гапира бошлади: “Саҳрога нимани кўргани бордингизлар? Шамолда ҳилпираб турган қамишними? 25Хўш, нимани кўргани бордингизлар? Башанг кийинган одамними? Бироқ башанг кийиниб, бой–бадавлат яшайдиганлар шоҳ саройида бўлади–ку! 26Ундай бўлса, нимани кўргани бордингизлар? Пайғамбарними? Ҳа, сизларга шуни айтай: сизлар пайғамбардан ҳам улуғини кўрдингизлар! 27У ҳақда шундай ёзилган:

 

“Мана, Сендан олдин Мен Ўз элчимни юборяпман,
У Сен учун йўлни ҳозирлайди.”

 

28Сизларга айтаманки, бутун инсон зоти орасида Яҳёдан улуғи йўқ. Аммо Худонинг Шоҳлигида ҳаммадан кичиги ҳам ундан каттадир. 29Яҳёни эшитган жамики одамлар, ҳатто солиқчилар ҳам Худонинг йўли тўғри эканлигини тан олган эдилар. Улар Яҳё томонидан сувга чўмдирилгандилар. 30Фарзийлар билан Таврот тафсирчилари эса, Яҳё томонидан сувга чўмдирилишни истамай, Худонинг улар учун бўлган мақсадини рад қилдилар. 31Шундай экан, замонимиздаги одамларни кимга қиёсласам бўлади? 32Улар болаларга ўхшайдилар — майдонда ўтириб олиб, шундай дея бир–бирларига бақирадилар:

 

“Сизлар учун най чалдик, аммо рақсга тушмадингиз,
Биз оҳ–воҳ қилдик, аммо сизлар йиғламадингиз.”

 

 

33Яҳё чўмдирувчи келиб на нон еди, на шароб ичди. Сизлар эса: “Уни жин урибди”, дейсизлар. 34Инсон Ўғли келиб, ҳам еди, ҳам ичди. Уни эса сизлар: “Ебтўймас, шаробхўр, солиқчилар ва гуноҳкорларнинг дўсти”, дейсизлар. 35Аммо билиб қўйинглар: Худонинг донолигини тан олганлар Унинг донолиги тўғри эканлигини кўрсатиб турибдилар.”

 

Гуноҳкор аёл Исога атир мой суртади

 

36Фарзийлардан бири Исони таом ейишга таклиф қилди. Исо фарзийнинг уйига кириб, дастурхон ёнига ёнбошлади. 37Шаҳарда гуноҳкор бир аёл бор эди. У: “Исо фарзийнинг уйида меҳмонда экан”, деб эшитди ва ганчдан ясалган идишда атир мойи олиб келди. 38Ўша аёл Исонинг оёқлари томонида туриб йиғлади. Аёлнинг кўз ёшлари Исонинг оёқларига томар эди. Кейин аёл Исонинг оёқларини сочлари билан артиб, ўпа бошлади, оёқларига атир мойи суртди.
39Исони ўз уйига таклиф қилган фарзий буни кўриб: “Агар бу одам ҳақиқатан ҳам пайғамбар бўлганда эди, Унга қўл теккизган аёлнинг кимлигини ва қанақалигини билган бўларди, бу аёл гуноҳкор–ку”, — деб кўнглидан ўтказди.
40Исо фарзийга деди:
— Шимўн, сенга бир гап айтмоқчиман.
— Айтинг, Устоз! — деди у.
41Исо деди:
— Икки киши бир одамдан қарздор экан: бири беш юз кумуш танга, иккинчиси эллик кумуш танга. 42Улар қарзларини тўлай олмагани учун, қарз берувчи икковининг ҳам қарзидан кечиб юборибди. Хўш, улардан қайси бири қарз берганни кўпроқ яхши кўради?
43Шимўн жавоб бериб деди:
— Менимча, кўпроқ қарзи кечирилган одам бўлса керак.
— Тўғри мулоҳаза қилдинг, — деди унга Исо. 44Кейин Исо аёлга ўгирилиб қаради–да, Шимўнга деди:
— Мана бу аёлни кўряпсанми? Мен уйингга келганимда, оёқларимни ювгани сув бермадинг. У эса кўз ёшлари билан оёқларимни ювиб, сочлари билан артиб қуритди. 45Сен Мени ўпиб кутиб олмадинг. Бу аёл эса, келганимдан бери оёқларимни ўпишдан тўхтагани йўқ. 46Сен бошимга зайтун мойи суртмадинг, бу аёл эса оёқларимга атир мой суртди. 47Сенга айтай: бу аёлнинг гуноҳлари кўп эди, кечирилди. Чуқур меҳрининг сабаби ҳам шудир. Оз кечирилганнинг меҳри оз бўлади.
48Сўнг Исо аёлга:
— Гуноҳларинг кечирилди, — деди.
49Исо билан дастурхон атрофида ёнбошлаганлар ичларида айтардилар: “Бу ким бўлдики, ҳатто гуноҳларни ҳам кечиради–я!”
50Исо эса аёлга:
— Ишончинг сени қутқарди, эсон–омон бор, — деди.

 

8–БОБ

 

Исога эргашган аёллар

 

1Орадан кўп ўтмай, Исо шаҳару қишлоқларга бориб, Худонинг Шоҳлиги тўғрисидаги Хушхабарни эълон қилди. Ўн икки шогирди У билан бирга эди. 2Ёвуз руҳлардан ва хасталиклардан халос бўлган бир неча аёллар ҳам Исога эргашган эдилар. Булар: Магдалалик Марям (унинг ичидан еттита жин чиқиб кетган эди), 3Ҳироднинг сарой бошқарувчиси Хузанинг хотини Йўанна, Сузанна ва кўплаб бошқа аёллар эди. Улар ўз мол–мулкларини Исо билан Унинг шогирдлари эҳтиёжлари учун сарф қилардилар.

 

Уруғ сепувчи ҳақида масал

 

4Бир куни шаҳару қишлоқлардан талай оломон келиб, Исонинг ёнида тўпланди. Исо шундай масал айтди:
5“Бир деҳқон уруғ сепгани чиқибди. У уруғ сепаётганда баъзи уруғлар сўқмоқ йўл устига тушибди. Одамлар уруғларни босибди, қушлар чўқиб кетибди. 6Баъзи уруғлар тошлоқ жойга тушибди. Уруғлар кўкариб чиқибди–ю, аммо намлик бўлмагани учун, қуриб қолибди. 7Бошқа уруғлар тиканлар орасига тушибди. Уруғлар билан бирга ўсиб чиққан тиканлар уруғларни бўғиб қўйибди. 8Яна баъзи уруғлар яхши тупроққа тушибди. Улар кўкариб чиқиб, ҳар бири юз баравар ҳосил берибди.”
Исо буларни айтиб бўлиб, баланд овозда: “Кимнинг эшитар қулоғи бўлса, эшитсин!” — деди.

 

Масалларнинг мақсади

 

9Шогирдлар Исодан:
— Бу масалнинг маъноси нима? — деб сўрашди. 10У шундай жавоб берди:
— Худо Шоҳлигининг сирларини билиш сизларга берилган. Бошқаларга эса, Мен ҳамма нарсани масаллар билан тушунтираман, токи улар:

 

“Тинглаб туриб, тушунмасинлар,
Қараб туриб, англамасинлар.”

 

Уруғ сепувчи ҳақидаги масалнинг маъноси

 

11“Бу масалнинг маъноси шу: Уруғ — Худонинг каломидир. 12Сўқмоқ йўл устига тушган уруғлар шундай одамларни билдиради: улар каломни эшитадилар, лекин ишонмасликлари ва нажот топмасликлари учун иблис уларнинг юрагидан каломни олиб кетади. 13Тошлоқ жойга тушган уруғлар эса шундай одамларни билдиради: улар каломни эшитганда уни севинч билан қабул қиладилар. Аммо улар илдиз отмаган. Шунинг учун улар қисқа вақт давомида ишонадилар, синов пайти келганда эса имондан қайтадилар. 14Тиканлар орасига тушган уруғлар шундай одамларни билдирадики, улар каломни эшитадилар, бироқ умри давомидаги ташвишлар, бойлик ва ҳаёт лаззатлари бундай уруғларни бўғиб қўяди. Уларнинг ҳосили етилмайди. 15Яхши тупроққа тушган уруғлар эса шундай кишиларни билдиради: улар каломни эшитиб, уни эзгу, самимий юракда асрайдилар ва сабр–тоқат ила ҳосил берадилар.”

 

Ёруғлик ва қоронғилик ҳақида

 

16“Ҳеч ким чироқни ёқиб, устини идиш билан ёпиб қўймайди ёки чорпоя тагига яшириб қўймайди. Аксинча, кирганлар ёруғликни кўрсин, деб уни чироқпояга қўяди. 17Ахир, ҳар қандай яширин нарса маълум бўлади. Ҳар қандай сир очилади. 18Шундай экан, яхшилаб қулоқ солинглар: кимда бор бўлса, унга яна берилади. Кимда йўқ бўлса, бор, деб ўйлаган нарсаси ҳам ундан тортиб олинади.”

 

Исонинг онаси билан укалари

 

19Исонинг онаси билан укалари Унинг олдига келдилар, аммо одам кўплигидан Унга яқинлаша олмадилар. 20Исога:
— Онангиз билан укаларингиз ташқарида туришибди, улар Сизни кўришмоқчи, — деб айтишди.
21Исо уларга шундай жавоб берди:
— Худонинг сўзини эшитиб, унга амал қилувчилар Менинг онам ва укаларимдир.

 

Исо бўронни тинчлантиради

 

22Бир куни Исо шогирдларига: “Кўлнинг нариги томонига ўтайлик”, — деди. Улар қайиққа ўтириб, жўнаб кетдилар. 23Сузиб кетаётганларида Исо ухлаб қолди. Кўлда қаттиқ бўрон кўтарилди, қайиқ сувга тўла бошлади. Улар хавфли аҳволда қолдилар. 24Шунда шогирдлар:
— Устоз! Устоз! Ҳалок бўляпмиз! — деб Исони уйғотдилар.
Исо туриб шамолга ва қутураётган тўлқинларга дўқ урди. Шу онда шамол тинди, сукунат тушди. 25Исо шогирдларига:
— Ишончингиз қани?! — деди.
Улар эса қўрқув ва ҳайрат ичра бир–бирига шундай дейишди:
— Бу ким бўлди экан–а? У ҳатто шамолу сувга амр беради, улар эса бўйсунади–я!

 

Жинга чалинган одамга Исо шифо беради

 

26Исо шогирдлари билан қайиққа тушиб, Жалила кўлининг нариги қирғоғидаги Гераса ҳудудига сузиб келди. 27Исо қирғоққа чиқиши билан Уни жинга чалинган шаҳарлик бир одам қарши олди. Бу одам анча вақтдан бери кийим киймас эди. У уйда эмас, қабристон ғорларида яшарди. 28Ўша одам Исони кўргач, қичқириб юборди. Ўзини Унинг оёқлари остига отиб, овози борича бақирди:
— Эй Исо, Худойи Таолонинг Ўғли! Мени тинч қўй! Ўтинаман, менга азоб берма! — деди.
29Чунки Исо ёвуз руҳга бу одамдан чиқиб кетишни буюрган эди. Кўп марта ёвуз руҳ бу одамдан устун келиб, уни бошқарарди. Гарчи бу одамнинг қўл–оёқларини занжир билан боғлаб қўриқлашган бўлса ҳам, у занжирни узиб ташларди, жин эса уни кимсасиз жойларга олиб кетарди.
30Исо жиндан:
— Исминг нима? — деб сўради.
— Исмим Тумонат, — деди у. Чунки бу одамнинг ичига бир талай жин кириб олган эди.
31Жинлар Исодан: “Бизни тубсиз чуқурликка юбормагин”, деб ёлвориб сўрадилар. 32Шу тоғнинг ён бағрида катта бир чўчқа подаси ўтлаб юрган эди. Жинлар Исодан: “Чўчқаларнинг ичига киришимиз учун бизга ижозат бер”, деб ёлвордилар. Исо уларга рухсат берди. 33Шунда жинлар бу одамдан чиқиб, чўчқаларга кириб олишди. Чўчқа подаси тик қияликдан кўлга ёпирилиб, чўкиб кетди.
34Чўчқа боқувчилар содир бўлган воқеани кўриб қочдилар. Улар бўлиб ўтган ҳодисани шаҳар ва қишлоқларда гапириб юрдилар. 35Одамлар бўлиб ўтган воқеани кўргани келдилар. Улар Исонинг олдига келганларида, жиндан халос бўлган одамни кўрдилар. У одам кийинган, ақли расо ҳолда Исонинг оёқ томонида ўтирарди. Улар буни кўриб, қўрқиб кетишди. 36Воқеани кўрганлар эса жин чалган одамнинг қандай қилиб шифо топганини сўзлаб бердилар. 37Шунда Гераса ҳудудидан келган ҳамма одамлар қаттиқ ваҳимага тушиб, Исога: “Бизнинг юртимиздан чиқиб кетинг”, деб илтимос қилдилар. Исо қайиққа тушиб, қайтиб кетди.
38-39Жинлардан халос бўлган одам Исога:
— Сиз билан кетай, — деб ёлворди. Исо эса:
— Уйингга қайтиб бор. Худо сен учун нималар қилганини айтиб бер, — деб уни жўнатиб юборди.
У киши бориб, Исо унга қанчалар мурувват кўрсатганини бутун шаҳарга эълон қилди.

 

Соғайган аёл ва тирилган қиз ҳақида

 

40Исо кўлнинг бу қирғоғига қайтиб келганда, халқ Уни қаршилаб олди, чунки ҳамма Уни кутаётган эди. 41Шу пайт Яир исмли бир одам келиб қолди. У синагога оқсоқоли эди. У Исонинг оёғига бош уриб: “Илтимос, уйимга юринг”, деб ёлворди. 42Чунки Яирнинг ўн икки ёшли ёлғиз қизи ўлим тўшагида ётган эди.
Исо ўша одам билан кетди. Оломон Исони ҳар томондан қисиб қўярди. 43Оломон орасида ўн икки йилдан бери қон кетишидан азоб чекаётган бир аёл ҳам бор эди. У бор–будини табибларга сарфлаган бўлса ҳам, биронтаси унга шифо бера олмаган эди. 44Аёл Исонинг орқасидан келиб, Унинг кийими этагига қўлини теккизди. Шу заҳоти қон кетиши тўхтади.
45— Менга ким тегди? — деб сўради Исо. Исога қўл теккизганини ҳеч ким тан олмади. Шунда Бутрус деди:
— Устоз, оломон Сизни ўраб олиб, сиқиб қўйганини кўриб турибсиз–ку!
46Лекин Исо деди:
— Кимдир Менга қўлини теккизди. Ичимдан бир куч чиққанини сездим.
47Назардан четда қола олмаслигини билиб, аёл титраганча Исонинг олдига келди. Унинг оёқлари остига ўзини ташлаб, бутун халқ олдида нима сабабдан Исога қўлини теккизганини ва қўл теккизган заҳоти шифо топганини айтиб берди.
48Исо унга деди:
— Қизим, ишончинг сени соғайтирди. Эсон–омон бор.
49Исо шундай деб турган ҳам эдики, синагога оқсоқолининг уйидан кимдир келиб унга:
— Қизингиз ўлди, Устозни овора қилмай қўя қолинг, — деди. 50Буни эшитган Исо синагога оқсоқоли Яирга деди:
— Қўрқманг. Фақат ишонинг, қизингиз шифо топади.
51Исо оқсоқолнинг уйига келганда, Бутрус, Юҳанно, Ёқуб ва қизнинг ота–онасидан бошқа ҳеч кимнинг ичкарига киришига рухсат бермади. 52Ҳамма қизча учун дод–фарёд қилаётган эди. Исо уларга деди:
— Йиғламанглар, ахир, қизча ўлмаган, у ухлаб ётибди.
53Улар эса Исонинг устидан кулдилар, чунки қизча ўлганини билардилар. 54Исо эса қизчанинг қўлидан ушлаб:
— Қизалоқ, тур ўрнингдан! — деди.
55Қизчага жон кирди. У шу заҳоти ўрнидан турди. Исо: “Қизчага овқат беринглар”, — деб буюрди. 56Қизчанинг ота–онаси донг қотиб қолдилар. Исо эса уларга бўлган воқеа ҳақида ҳеч кимга оғиз очмасликни буюрди.

 

9–БОБ

 

Исо ўн икки ҳаворийни хизматга юборади

 

1Исо ўн икки ҳаворийни ёнига чақириб, уларга ҳамма жинларни қувиб чиқариш ва касалликларни даволаш қудрати ва ҳокимиятини берди. 2Исо уларни Худонинг Шоҳлигини эълон қилишга ва хасталарни шифолашга юборар экан, 3шундай деди: “Йўлга ҳеч нарса олманглар: ҳасса ҳам, тўрва ҳам, нон, пул, ҳатто қўшимча кийим ҳам олманглар. 4Қайси уйга кирсангизлар, ўша шаҳардан кетгунингизча шу уйда қолинглар. 5Агар бирор шаҳарда сизни қабул қилмасалар, у ердан чиқаётганингизда уларга огоҳлантириш тариқасида оёқларингиздаги чангни қоқиб кетинглар.”
6Ҳаворийлар кетдилар. Қишлоқма–қишлоқ юриб, ҳамма ёқда Хушхабарни эълон қилдилар, хасталарга шифо бердилар.

 

Ҳирод саросимага тушади

 

7Вилоят ҳукмдори Ҳирод содир бўлаётган ажойиботлар ҳақида эшитиб, эсанкираб қолди. Чунки баъзилар: “Яҳё тирилиб келибди”, — десалар, 8бошқалар: “Илёс пайғамбар зоҳир бўлибди”, — дер эдилар. Яна бошқалар бўлса: “Қадимги пайғамбарлардан бири тирилиб келибди”, — дейишарди. 9Ҳирод: “Мен Яҳёнинг бошини олдирган эдим, аммо менга айтишаётган бу одам ким бўлди экан?” — деб Исони кўргиси келди.

 

Исо 5000 кишини тўйдиради

 

10Ҳаворийлар қайтиб келдилар ва қилган ҳамма ишларини Исога айтиб бердилар. Исо фақатгина ҳаворийлари билан вақт ўтказмоқчи бўлиб, уларни Байтсайда шаҳрига олиб кетди. 11Оломон эса бу ҳақда хабар топиб, Унинг орқасидан эргашди. Исо оломонни яхши кутиб олди, уларга Худонинг Шоҳлиги тўғрисида гапирди, шифога муҳтожларни шифолади.
12Кун ботиб, кеч кира бошлади. Ўн икки ҳаворий Исонинг олдига келиб дедилар:
— Одамларни жўнатиб юборинг, токи улар атрофдаги қишлоқларга, овулларга бориб, ўзларига тунаш учун жой ва егулик топсинлар. Ахир, биз кимсасиз жойдамиз.
13— Сизлар уларга овқат беринглар! — деди Исо.
— Бешта нон ва иккита балиқдан бошқа ҳеч нарсамиз йўқ–ку! — дея жавоб берди шогирдлар. — Нима, биз бориб, шунча одамга овқат сотиб олайликми?!
14У ерда тахминан беш мингга яқин эркак бор эди. Исо шогирдларига деди:
— Одамларни элликта–элликта қилиб ўтқазинглар.
15Шогирдлар айтилгандай қилиб, ҳаммани ерга ўтқаздилар. 16Исо бешта нон билан иккита балиқни олди, осмонга қараб шукрона дуосини ўқиди. Сўнг буларни синдириб, халққа тарқатиш учун шогирдларига берди. 17Ҳамма еб тўйди. Ортиб қолган бурдаларни йиғиб олишганда, ўн икки сават чиқди.

 

Бутрус Исонинг Масиҳлигини тан олади

 

18Бир куни Исо ёлғиз Ўзи ибодат қилаётганда, шогирдлари келиб қолишди. Исо улардан:
— Халқ Мени ким деб билади? — дея сўради. 19Улар шундай жавоб бердилар:
— Баъзилар Сизни Яҳё чўмдирувчи деб ҳисоблайдилар, баъзилар Илёс, бошқалари эса, қадимги пайғамбарлардан бири тирилиб келган, деб айтиб юрибдилар.
20— Сизлар–чи, Мени ким деб биласиз? — деб сўради Исо.
— Сиз Худо юборган Масиҳсиз! — деб жавоб берди Бутрус.

 

Исо Ўз ўлими тўғрисида гапиради

 

21Исо шогирдларига: “Буларни ҳеч кимга айтманглар, — деб қатъий огоҳлантириб гапирди. 22—Инсон Ўғли кўп азоб чекади. Оқсоқоллар, бош руҳонийлар ва Таврот тафсирчилари томонидан рад қилиниб, ўлдирилади. Учинчи куни эса тирилади.”
23Сўнг ҳаммага деди: “Кимда–ким Менга эргашишни истаса, ўзидан кечсин ва ҳар куни ўз хочини кўтариб, ортимдан юрсин. 24Ким ўз жонини асраб қолмоқчи бўлса, уни йўқотади. Ким Мен учун жонини берса, уни асраб қолади. 25Агар инсон бутун дунёни эгаллаб олса–ю, бироқ ўз ҳаётига ўзи зомин бўлса, бундан унга нима фойда?! 26Мендан ва Менинг сўзларимдан уялманглар! Акс ҳолда Инсон Ўғли Ўзининг, Отасининг ва муқаддас фаришталарнинг улуғворлигида келганда, У ҳам сизлардан уялади. 27Сизларга чинини айтайин: бу ерда турганлардан баъзилари Худонинг Шоҳлигини кўрмагунча, ўлмайдилар.”

 

Исонинг қиёфаси ўзгаради

 

28Исо бу гапларни айтгандан кейин орадан саккиз кун ўтди. У Бутрусни, Юҳанно билан Ёқубни олиб, ибодат қилгани тоққа чиқди. 29Ибодат пайтида Исонинг юзи ўзгарди, кийимлари ҳам кўзни қамаштирадиган даражада оппоқ бўлиб қолди. 30-31Бирданига Исонинг олдида икки одам пайдо бўлди, уларнинг бутун борлиғи нур таратиб турарди. Бу икки одам Мусо ва Илёс бўлиб, Исо билан гаплашаётган эдилар. Улар Исонинг тез орада Қуддусга бориши ва у ерда Худонинг режасини амалга ошириб, оламдан ўтиши тўғрисида суҳбатлашаётган эдилар.
32Бутрус ва у билан бирга бўлганлар қаттиқ уйқуга кетган эдилар. Улар бирдан уйғониб, Исонинг улуғворлигини ва Унинг ёнида турган икки одамни кўрдилар. 33Бу икки одам кетмоқчи бўлиб турганда Бутрус Исога деди:
— Устоз, яхши ҳам шу ерда эканмиз! Келинг, учта чайла ясайлик, биттаси Сизга, биттаси Мусога, биттаси Илёсга.
Аммо у нима деб айтаётганини ўзи ҳам билмас эди.
34У шу гапини тугатмаган ҳам эдики, булут пайдо бўлиб, ҳаммаларига соя солди. Булут остида қолган шогирдлар қўрқиб кетдилар. 35Булут орасидан эса шундай овоз эшитилди:
— Бу Менинг Ўғлимдир, Мен Уни танладим. Унга қулоқ солинглар!
36Овоз тингандан кейин, шогирдлар Исонинг у ерда ёлғиз қолганини кўрдилар. Шогирдлар кўрганларини сир сақлаб, ўша кунларда ҳеч кимга айтмадилар.

 

Исо жинга чалинган болага шифо беради

 

37Эртаси куни Исо ва Унинг уч шогирди тоғдан тушдилар. Исони катта оломон кутиб олди. 38Тўсатдан оломон орасидан бир одам бақириб колди:
— Устоз! Ёлвораман, ўғлимни кўриб қўйинг! У менинг яккаю ягона ўғлим! 39Баъзан уни жин тутиб туради. Шунда ўғлим бирданига бақириб қолади. Оғзидан кўпик чиққунча, жин уни дағ–дағ қалтиратади. Болани ўлгудай чарчатиб, азоб беради. 40Мен шогирдларингизга, жинни қувиб чиқаринглар, деб ёлвордим, аммо улар эплай олмадилар.
41Исо шундай жавоб берди:
— Эй имонсиз ва бузуқ авлод! Қачонгача сизлар билан бирга бўлишим керак?! Сизларга яна қанча тоқат қилишим керак?! Ўғлингни бу ерга олиб кел!
42Бола яқинлашаётганда, жин уни ерга ағнатиб, қалтирата бошлади. Лекин Исо ёвуз руҳга дўқ уриб, болага шифо берди. Сўнг уни отасига топширди. 43Ҳамма Худонинг қудратига ҳайрон қолди.

 

Исо яна Ўз ўлими ҳақида гапиради

 

Одамлар Исонинг қилаётган ишларидан ҳайратланаётган эдилар. Шунда Исо Ўз шогирдларига деди: 44“Сизлар бу сўзларимни қулоқларингизга қуйиб олинглар! Инсон Ўғли одамлар қўлига тутиб берилади.”
45Аммо шогирдлар бу сўзларни тушунмадилар. Бу сўзларнинг маъноси улар учун қоронғи бўлиб, уни англамадилар. “Бу нима деганингиз?” — деб Исодан сўрашга ҳам ботина олмадилар.

 

Ким катта?

 

46Шогирдлар ўртасида: “Орамизда энг катта ким?” — деган баҳс бўлди. 47Уларнинг бу ўй–хаёлларини билган Исо бир болани олиб Ўзининг ёнига турғизди–да, 48уларга деди:
— Ким бу болани Менинг номимдан қабул қилса, Мени қабул қилган бўлади. Ким Мени қабул қилса, Мени Юборганни қабул қилган бўлади. Ораларингиздаги энг кичигингиз аслида энг каттангиздир.

 

Сизга қарши бўлмаган сизнинг томонингизда

 

49Шунда Юҳанно деди:
— Устоз! Биз бир одамни кўрдик. У Сизнинг номингиз билан жинларни қувиб чиқараётган экан. У биз билан юрмагани сабабли, унга бундай қилишни ман этдик.
50— Ман этманг! — деди Исо. — Кимки сизларга қарши бўлмаса, у сиз томонда.

 

Самарияликлар Исони рад қилишади

 

51Исонинг осмонга кўтариладиган куни яқинлашиб келаркан, У Қуддусга боришга қарор қилди. 52Ўзидан олдин хабарчиларни юборди. Улар Исонинг келишига ҳозирлик кўриш учун Самариянинг бир қишлоғига кирдилар. 53Аммо Самарияликлар Исони қабул қилмадилар, чунки У Қуддусга кетаётган эди. 54Унинг шогирдлари Ёқуб билан Юҳанно бу вазиятни кўриб, шундай дедилар:
— Ҳазрат, истасангиз, биз: “Осмондан олов тушсин! Буларни йўқ қилиб юборсин!” деб буюрамиз. 55Исо эса ўгирилиб қаради–да, уларни койиди. 56Шундан кейин улар бошқа қишлоққа кетдилар.

 

Исога эргашиш шартлари

 

57Йўлда кетаётганларида, бир одам Исога:
— Қаерга борсангиз ҳам, мен ортингиздан бораман, — деди. 58Исо ўша одамга шундай деди:
— Тулкиларнинг уялари бор, қушларнинг инлари бор. Инсон Ўғлининг эса бош қўядиган жойи йўқ.
59Бошқа бир одамга Исо:
— Ортимдан юр! — деди. Лекин у:
— Ҳазрат, ижозат беринг, аввал бориб отамни дафн қилиб келай, — деди. 60Исо эса ўша одамга айтди:
— Марҳумларни руҳан ўлик бўлганлар дафн қилсинлар, сен эса бориб, Худонинг Шоҳлигини эълон қилгин.
61Яна бошқа бири айтди:
— Ҳазрат, мен Сизга эргашаман. Фақат олдин бориб уйдагилар билан хайрлашишимга ижозат беринг. 62Лекин Исо унга деди:
— Омочни тутиб, ортига қараган биронта одам Худонинг Шоҳлигига лойиқ эмас.

 

10–БОБ

 

Етмиш икки шогирднинг воизлик сафари

 

1Шундан кейин Раббимиз Исо етмиш икки одамни танлаб олди. Уларни иккита–иккита қилиб, боришни мўлжаллаган ҳар бир шаҳарга, ҳар бир жойга Ўзидан олдин жўнатди. 2Исо уларга шундай деди:
— Ҳосил мўл, аммо ишчилар оз. Ҳосил Эгасидан: “Ҳосилингни йиғиб олишга яна ишчилар юбор”, деб сўранглар. 3Боринглар! Сизни бўрилар орасига қўзилардай юборяпман. 4Ўзларингиз билан ҳамён, тўрва, чориқ олманглар. Йўлда ҳеч ким билан саломлашманглар. 5Бирор хонадонга кирганларингизда, аввало: “Хонадонингизда тинчлик–омонлик бўлсин”, деб айтинглар. 6Агар ўша хонадонда тинчликсевар одам яшаётган бўлса, сиз тилаган тинчлик ўша одамда қолади. Бўлмаса, ўзингизга қайтиб келади. 7Бир хонадондан бошқа хонадонга кўчиб юрманглар. Кирган хонадонингизда қолинглар. Олдингизга нима қўйишса, ўшани еб–ичинглар. Чунки меҳнаткаш иш ҳақини олишга муносибдир. 8Бир шаҳарга кирганингизда, шаҳар аҳолиси сизларни қабул қилса, олдингизга қўйганларини енглар. 9Ўша ердаги хасталарга шифо бериб, шаҳардаги одамларга: “Худонинг Шоҳлиги сизларга яқинлашди”, деб айтинглар. 10Аммо бирон шаҳарга кирганингизда сизларни қабул қилмасалар, ўша шаҳарнинг шоҳ кўчаларига чиқиб шундай деб айтинглар: 11“Норозилигимиз тариқасида шаҳрингиздан оёқларимизга ёпишган чангни ҳам қоқиб кетяпмиз. Аммо билиб қўйинг, Худонинг Шоҳлиги яқинлашди!” 12Сизларга айтаманки, қиёмат кунида ўша шаҳарнинг ҳоли Садўм шаҳрининг ҳолидан баттар бўлади.

 

Худони рад этган шаҳарларнинг ҳоли

 

13“Сенинг ҳолингга вой, эй Ҳоразин! Сенинг ҳолингга вой, эй Байтсайда! Агар сизларда содир бўлган мўъжизалар Тир билан Сидон шаҳарларида яратилганда эди, улар аллақачон қанорга ўраниб, кулга ўтириб, тавба қилган бўлардилар. 14Қиёмат кунида сизнинг ҳолингиз Тир ва Сидоннинг ҳолидан баттар бўлади. 15Эй Кафарнаҳум! Худо сени кўкларга кўтаради деб ўйлайсанми?! Йўқ, У сени тубсиз чуқурликка улоқтиради!”
16Исо шогирдларига деди: “Сизларга қулоқ солган Менга қулоқ солган бўлади. Сизларни рад қилган Мени рад қилган бўлади. Мени рад қилган эса Мени Юборганни рад қилган бўлади.”

 

Етмиш икки шогирд сафардан қайтади

 

17Етмиш икки шогирд хурсанд бўлиб сафардан қайтиб келдилар. Улар Исога шундай дедилар:
— Ҳазрат, биз Сизнинг номингиздан буйруқ берганимизда, ҳатто жинлар ҳам итоат этяптилар. 18Исо уларга деди:
— Мен шайтоннинг осмондан яшиндай тушганини кўрдим. 19Мен сизларга илону чаёнларни босиб эзиш ҳокимиятини ва шайтоннинг бутун куч–қудратини оёқ ости қилиш ҳокимиятини берганман. Ҳеч нарса сизларга зарар етказмайди. 20Бироқ жинлар сизга бўйсунаётганидан хурсанд бўлманглар, балки номларингиз осмонда ёзилганидан хурсанд бўлинглар!
21Шу он Исо Муқаддас Руҳнинг шодлигига тўлиб, деди: “Эй Ота, еру осмоннинг Эгаси! Сен бу ишларни донолару идроклилардан яшириб, гўдакларга маълум этганинг учун Сенга шукрлар айтаман. Ҳа Ота, бу Сенинг эзгу хоҳишинг эди.”
22Сўнг Исо одамларга деди: “Отам ҳамма нарсани Менинг ихтиёримга топширган. Ўғилнинг кимлигини Отадан бошқа ҳеч ким билмайди. Отанинг кимлигини ҳам Ўғилдан бошқа ва Ўғил аён қилишни истаган одамдан бошқа ҳеч ким билмайди.”
23Исо шогирдларига ўгирилиб қаради–да, уларга алоҳида деди: “Сизлар кўраётганларни кўрадиган кўзлар бахтлидир! 24Сизларга шуни айтай: қанча пайғамбарлар, қанча шоҳлар сизлар кўрган воқеаларни кўришни истаганлар, аммо кўрмаганлар. Сизлар эшитганларни эшитишни истаганлар, аммо эшитмаганлар.”

 

Раҳмдил Самариялик тўғрисида матал

 

25Шунда Исони синаш мақсадида келган Таврот тафсирчиларидан бири туриб, Унга савол берди:
— Устоз, абадий ҳаётга эга бўлишим учун мен нима қилишим керак?
26Исо:
— Қонунда бу тўғрида нима ёзилган? Сиз нима деб тушунасиз? — деб сўради. 27У киши шундай жавоб берди:
— “Эгангиз Худони бутун қалбингиз билан, жону дилингиз билан, бутун онгингиз билан, кучингиз борича севинг”, яна: “Ўзгани ўзингизни севгандай севинг”, деб ёзилган.
28Исо унга:
— Тўғри жавоб бердингиз. Сиз ҳам шундай қилинг, ана шунда яшайсиз! — деди. 29Аммо у одам ўзини оқламоқчи бўлиб, Исодан:
— Менинг яқиним ким? — деб сўради. 30Исо шундай жавоб берди:
— Бир одам Қуддусдан Ерихога бораётган экан, қароқчилар қўлига тушиб қолибди. Қароқчилар унинг кийимларини ечиб олиб, калтаклаб, чалажон қилиб ташлаб кетибдилар. 31Тасодифни қарангки, ўша йўлдан бир руҳоний кетаётган экан. У ҳалиги одамни кўрибди–ю, йўлнинг нариги четидан ўтиб кетаверибди. 32Ўша жойдан ўтиб кетаётган леви ҳам худди шундай қилибди. У ярадор одамни кўриб, йўлнинг нариги четидан ўтиб кетаверибди. 33Аммо ўша ердан ўтиб кетаётган бир Самариялик ярадор одамни кўриб, унга ачиниб кетибди. 34Унинг ёнига келиб, яраларига мой, шароб суриб, боғлаб қўйибди. Сўнг уни ўз уловига миндирибди–да, меҳмонхонага олиб келиб, уни парвариш қилибди. 35Эртаси куни икки динор чиқарибди–да, меҳмонхона эгасига бериб: “Унга яхши қаранг, агар бундан ортиқ харажат қилсангиз, қайтишимда сизга тўлайман”, дебди.
36Сизнингча, ўша уч одамдан қайси бири қароқчилар қўлига тушган одамнинг яқини ҳисобланади?
37Тафсирчи:
— Унга шафқат кўрсатган одам–да, — деб жавоб берди.
— Боринг, сиз ҳам шундай қилинг! — деди унга Исо.

 

Исо Марям билан Мартанинг уйида

 

38Исо ва Унинг шогирдлари йўлда давом этдилар. Улар бир қишлоққа кирдилар. Бу ерда Марта исмли аёл Исони уйига таклиф қилди. 39Унинг Марям исмли бир синглиси бор эди. Марям Раббимиз Исонинг оёқлари олдида ўтириб, Унинг сўзларини тинглар эди. 40Марта эса меҳмон кутиш билан овора эди.
У Исонинг олдига келиб деди:
— Ҳазрат! Эътибор бермаяпсизми, синглим ҳамма ишни бир ўзимга ташлаб қўйди–ку! Унга айтинг, менга ёрдам берсин.
41Раббимиз Исо унга шундай жавоб берди:
— Эҳ, Марта, Марта, бунча уриниб ташвишланмасанг! 42Зарур бўлган биттагина нарса бор. Марям ўзи учун энг яхшисини танлади ва бу ундан тортиб олинмайди.

 

11–БОБ

 

Ибодат ҳақида

 

1Бир пайт Исо ибодат қилаётган эди. Ибодатни тамом қилгач, шогирдларидан бири Унга деди:
— Ҳазрат! Яҳё ўз шогирдларига ибодат қилишни ўргатганди. Сиз ҳам бизга ибодат қилишни ўргатинг.
2Исо уларга деди:
— Ибодат қилаётганингизда шундай деб айтинглар:

 

Эй Отамиз!
Сенинг муқаддас номинг улуғлансин.
Сенинг Шоҳлигинг келсин.
3Кундалик ризқимизни бергин.
4Гуноҳларимизни кечиргин,
Чунки биз ҳам ўзимизга қарши гуноҳ қилган ҳар бир одамни кечирамиз.
Бизни васвасага дучор қилмагин.

 

5Исо шогирдларига деди:
— Фараз қилайлик, орангиздан бирортангиз ярим кечаси дўстингизнинг олдига бориб, шундай деб илтимос қилдингиз: “Дўстим, менга учта нон қарз бериб тур. 6Ҳозир уйимга бир дўстим келиб қолди, унинг олдига қўядиган бирон егулигим йўқ.” 7Ичкаридаги дўстингиз эса сизга шундай жавоб берди дейлик: “Мени безовта қилма! Эшик қулф, болаларим мен билан бир тўшакда ётишибди. Ўрнимдан туриб сенга нон беролмайман!”
8Мен сизларга айтаман: у сизга нонни дўсти бўлганингиз учун бермаса ҳам, сиз уни ҳоли–жонига қўймай сўрайверсангиз, сўраган нарсангизни албатта сизга беради.
9Сизларга айтаман: сўранг ва сизга берилади. Изланг, топасизлар. Тақиллатинг, эшик очилади. 10Чунки сўраган ҳар бир одам олади, излаган топади, тақиллатганга эшик очилади.
11Орангиздан қайси бир ота, ўғли балиқ сўраганда, унга балиқ ўрнига илон беради? 12Ёки тухум сўраганда, унга чаён беради? 13Сизлар гуноҳкор бўла туриб болаларингизга яхши ҳадялар бера олар экансиз, осмондаги Ота ҳам Ундан сўраганларга Муқаддас Руҳни беришга қанчалар тайёр.”

 

Исо ва иблис

 

14Бир куни Исо соқов одамдан ёвуз руҳни қувиб чиқарди. Жин чиққандан сўнг, соқов тилга кирди, халқ эса ҳайратда қолди. 15Аммо ораларидан баъзилари: “У инс–жинслар ҳукмдори — Баалзабулнинг кучи билан жинларни қувиб чиқаряпти!” — дедилар. 16Бошқалар эса Исонинг Худодан келганини синаб кўрмоқчи бўлиб, мўъжизали аломат кўрсатишини талаб қилдилар.
17Исо эса уларнинг нима ҳақида ўйлаётганини билиб турарди. У ўша одамларга деди: “Ўз ичидан бўлиниб кетган ҳар бир шоҳлик ҳувиллаб қолади, ўз ичидан бўлинган хонадон хароб бўлади. 18Шу сингари, шайтон шоҳлиги ҳам ўзаро бўлиниб кетса, унинг шоҳлиги қандай тура олади?! Сизларнинг гапингизга кўра, инс–жинслар ҳукмдори — Баалзабул ато этган қудрат билан Мен жинларни қувиб чиқараётган эмишман. 19Агар Мен жинларни Баалзабул кучи билан қувиб чиқараётган бўлсам, у ҳолда ўз шерикларингиз кимнинг кучи билан жинларни қувиб чиқаришяпти? Шу сабабдан ҳам шерикларингиз сизларни ҳукм қилади. 20Агар Мен жинларни Худонинг қудрати билан қуваётган бўлсам, демак, Унинг Шоҳлиги сизларга ҳам келган.
21Бошдан–оёқ қуролланган кучли одам уйини қўриқлаганда, унинг мол–мулки бехатар бўлади. 22Аммо ундан кучлироғи ҳужум қилиб уни енгса, унинг таянган барча қуролларини тортиб олади ва ўлжасини истаганига тақсимлаб беради. 23Ким Мен билан бирга бўлмаса, Менга қаршидир. Ким Мен билан бирга йиғмаса, сочади.
24Ёвуз руҳ инсондан чиққандан кейин, ҳузур–ҳаловат излаб, сувсиз ерларни кезади ва топмагач: “Чиққан уйимга қайтиб бораман”, дейди. 25Уйига келганда, уйни супурилган ва йиғиштирилган ҳолда кўради. 26Шунда бориб, ўзидан ҳам ёвузроқ бошқа еттита руҳни чақиради ва улар билан уйга кириб, жойлашиб олади. Охир–оқибат ўша одамнинг аҳволи олдингидан ҳам ёмонроқ бўлади.”

 

Ҳақиқий бахтиёрлик

 

27Исо шу гапларни айтаётганда, оломон орасидан бир аёл баланд овозда Исога деди:
— Сизни қорнида кўтариб юрган, сизни эмизган аёл бахтлидир!
28Исо эса жавобан шундай деди:
— Тўғри, лекин Худонинг каломини тинглаб, унга риоя қиладиганлар бахтлироқдир!

 

Одамлар Исодан аломат кўрсатишни талаб қилишади

 

29Исонинг олдига катта оломон йиғилгандан кейин, Исо сўз бошлади:
— Ҳозирги насл қабиҳ бир наслдир. Бу насл аломат сўрайди, аммо уларга Юнуснинг аломатидан бошқа аломат берилмайди. 30Юнус Найнаво аҳолисига аломат бўлгани сингари, Инсон Ўғли ҳам ҳозирги насл учун аломат бўлади. 31Жануб маликаси қиёмат кунида ўрнидан туриб, бу наслнинг одамларини маҳкум этади. Чунки малика Сулаймоннинг доно таълимотини тинглагани дунёнинг у четидан келган эди. Бу ерда эса Сулаймондан ҳам буюкроқ бир Зот турибди! 32Найнаво аҳолиси қиёмат кунида ўрнидан туриб, бу наслни маҳкум этади. Чунки Найнаволиклар Юнуснинг ваъзидан кейин тавба қилганлар. Бу ерда эса Юнусдан ҳам буюкроқ бир Зот турибди!

 

Ёруғ тан ҳақида

 

33“Ҳеч ким чироқни ёқиб, уни кўринмас ерга қўймайди. Аксинча, кирганлар ёруғликни кўрсин, деб уни чироқпояга қўяди. 34Тананинг чироғи — кўз. Агар кўзингиз пок бўлса, бутун танингиз ёп–ёруғ бўлади. Агарда кўзингиз ёмон бўлса, бутун танангиз зимзиё зулмат бўлади. 35Шунинг учун эътибор беринг: сиздаги нур зулмат бўлмасин. 36Агар танангиз ёп–ёруғ бўлиб, биронта қоронғи жойи бўлмаса, чироқнинг нури сизни ёритиб тургандай, баданингиз тамомила ёп–ёруғ бўлади.”

 

Исо фарзийларни ва Таврот тафсирчиларини айблайди

 

37Исо буларни гапириб турганда, бир фарзий Уни меҳмонга таклиф қилди. Исо унинг уйига кириб, дастурхон ёнига ёнбошлади. 38Исо овқатдан олдин қўлларини ювмаганини фарзий кўриб, ажабланди.
39Раббимиз Исо унга деди: “Эй фарзийлар, сизлар пиёлаю идишнинг сиртини тозалайсизлар–у, аммо ичингиз очкўзлик ва ёвузликка тўла! 40Ҳой бефаҳмлар! Нарсанинг сиртини яратган унинг ичини ҳам яратган эмасми?! 41Яхшиси, идишингиз ичидагини камбағалларга хайр–садақа қилиб беринглар. Шунда ҳамма нарса сиз учун ҳалол бўлади.
42Эй фарзийлар, ҳолингизга вой! Сизлар ялпиз, заъфарон ва ҳар хил ошкўкдан ушр берасизлар–у, аммо адолат ва Худонинг севгисини писанд қилмайсизлар! Буларнинг бирини бажара туриб, иккинчисини ҳам ташлаб қўймаслигингиз керак эди.
43Эй фарзийлар, ҳолингизга вой! Сизлар синагогаларнинг тўрида ўтиришни ва бозорларда сизларга салом беришларини яхши кўрасизлар. 44Ҳолингизга вой! Сизлар белгиси йўқ қабрларга ўхшайсизлар. Одамлар билмай туриб ўша қабрлар устидан босиб ўтадилар.”
45Тафсирчилардан бири Исога деди:
— Устоз, бу сўзларингиз билан бизни ҳақорат қилдингиз!
46Исо эса деди:
— Эй тафсирчилар, сизларнинг ҳам ҳолингизга вой! Сизлар кўтариб бўлмайдиган оғир юкни одамларга юклайсизлар–у, уларга ёрдам бергани ўзларингиз ҳатто бармоғингизни ҳам қимирлатмайсизлар. 47Ҳолингизга вой! Сизлар ота–боболарингиз ўлдирган пайғамбарларга мақбаралар қуряпсизлар. 48Шу тариқа ота–боболарингизнинг қилмишларини маъқуллаганингизни тасдиқлаяпсизлар. Улар пайғамбарларни ўлдиришган бўлса, сизлар пайғамбарларга мақбаралар қуряпсизлар! 49Шунинг учун ҳам Худо Ўз ҳикматларида шундай деган: “Мен уларга пайғамбарлар ва ҳаворийлар юбораман. Улардан баъзиларини ўлдирадилар, баъзиларини эса қувғин қиладилар.”
50Дунё яратилгандан бери ҳамма пайғамбарларнинг тўкилган қони учун бу насл жазоланади. 51Улар Ҳобилнинг тўкилган қонидан тортиб, қурбонгоҳ билан Маъбад орасида ўлдирилган Закариёнинг қонигача жавоб беришади. Ҳа, сизларга айтиб қўяй, бу насл шу ҳамма қотилликлар учун жавобгар бўлади.
52Ҳолингизга вой, эй тафсирчилар! Сизлар илму маърифат калитини тортиб олдингизлар. Аммо ўзларингиз кирмадингизлар, кирмоқчи бўлганларнинг ҳам йўлларини тўсдингизлар.”
53Исо у ердан чиқиши биланоқ, тафсирчилар ва фарзийлар Уни қаттиқ сиқувга олдилар, кўп саволларга жавоб беришга мажбурладилар. 54Улар Исони тилидан илинтириб олиш учун фурсат пойлардилар.

 

12–БОБ

 

Исо иккиюзламачилик ҳақида огоҳлантиради

 

1Шу орада минглаб одамлар тўпланиб, бир–бирларини итариб сиқишаётган эдилар. Исо аввал шогирдларига гапира бошлади: “Фарзийларнинг хамиртурушидан, яъни уларнинг иккиюзламачилигидан эҳтиёт бўлинглар! 2Ахир, ҳар қандай яширин нарса маълум бўлади, ҳар қандай сир очилади. 3Шу боис қоронғида айтганларингиз ёруғликда эшитилади, ёпиқ эшиклар ортида шивирлаб айтганларингизни уйларнинг томи устида бақириб эълон қилишади.”

 

Қўрқиш ва қўрқмаслик ҳақида

 

4“Сизларга шуни айтай, дўстларим, танани ўлдириб, ундан кейин бошқа бирон нарса қила олмайдиганлардан қўрқманглар. 5Бироқ кимдан қўрқишингиз кераклигини сизларга уқтирай: Худодан қўрқинглар, чунки У одамни ўлдириб, дўзахга ташлашга ҳам қодир. Ҳа, сизларга айтаман, Худодан қўрқинглар!
6Бешта чумчуқ икки тангага сотилади, шундай эмасми? Бироқ буларнинг биронтаси ҳам Худонинг назаридан четда қолмаган. 7Сизларнинг эса ҳатто бошингиздаги ҳар бир тола сочингиз саналган. Қўрқманглар, сизлар кўплаб чумчуқлардан қадрлироқсизлар.

 

Масиҳни эътироф этиш ва рад қилиш тўғрисида

 

8Сизларга яна шуни айтай: ким Мени инсонлар олдида тан олса, Инсон Ўғли ҳам Худонинг фаришталари олдида уни тан олади. 9Аммо ким инсонлар олдида Мени рад этса, у ҳам Худонинг фаришталари олдида рад этилади. 10Кимки Инсон Ўғлига қарши сўз айтса, кечирилади. Лекин ким Муқаддас Руҳга куфрлик қилса, кечирилмайди.
11Сизларни синагогaларга, бошлиқлар ва ҳокимлар олдига олиб келганларида: “Ўзимизни қандай ҳимоя қиламиз, нима айтамиз”, деб хавотир олманглар. 12Нима деб гапиришингизни ўша вақтда сизга МуқаддасРуҳ ўргатади.”

 

Аҳмоқ бой ҳақида масал

 

13Оломон орасидан кимдир Исога айтди:
— Устоз, акамга айтинг, отамиз бизга қолдирган меросни мен билан бўлишсин.
14— Эй инсон! Ким Мени сизларга қози ёки мерос бўлувчи қилиб қўйибди? — деди унга Исо. 15Сўнг халойиққа деди:
— Эҳтиёт бўлинглар, ўзингизни ҳар қандай очкўзликдан сақланглар. Зеро, инсоннинг умри мол–мулкининг кўплигига боғлиқ эмас.
16Исо уларга шундай масал айтди:
—Бир бой одамнинг даласи мўл ҳосил берибди. 17Бой кўнглида: “Нима қилсам экан, ҳосилимни сақлашга етарли жойим йўқ–ку”, деб ўйлабди. 18Ниҳоят, у шундай дебди: “Энди бундай қиламан: омборларимни бузиб, каттароқларини қураман. Ҳамма дон–дунларимни, бойликларимни ўша ерда сақлайман. 19Шунда ўзимга ўзим дейман: кўп йилларга етадиган мол–мулк тўпладим. Энди роҳатланаман, еб–ичаман, кайфу сафо қиламан.” 20Аммо Худо унга шундай дебди: “Эй нодон! Шу тундаёқ жонинг олинади. Шунда йиғиб–терган мол–мулкинг кимга қолади?” 21Ҳа, ўзи учун бойлик йиққан, аммо Худонинг назарида бой бўлмаган одамнинг қисмати шундай бўлади.”

 

Тирикчилик ташвишлари ҳақида

 

22Исо шогирдларига шундай деди:
— Шунинг учун сизларга айтаман: “Тирикчилигингиздан хавотир олиб, нима ерканмиз, устимизга нима киярканмиз, деманглар. 23Ахир, ҳаёт овқатдан, тана эса кийимдан муҳимроқ–ку! 24Қарғаларга қаранглар: улар на экади, на ўради, на омборлари, на қўралари бор. Шунга қарамай, Худо уларнинг ризқини беради. Сизлар эса қушлардан анча қадрлисизлар! 25Биронтангиз ташвишланиб, умрингизни бир лаҳзага бўлса ҳам узайтира олармидингиз?! 26Шундай арзимас иш қўлингиздан келмас экан, нега қолган нарсалар ҳақида ташвиш тортaсиз?
27Нилуфар гулларнинг қандай ўсишига эътибор қилинг: улар меҳнат қилмайди, ип йигирмайди. Аммо сизларга айтаманки, ҳатто шоҳ Сулаймон ўзининг шуҳрат чўққисида ҳам ўша гулларнинг биридай кийинмаган. 28Бугун бор, эртага эса ўчоққа ташланадиган дала ўтини Худо шундай безаган бўлса, наҳотки сизларни кийинтирмаса, эй имони сустлар! 29Нима еймиз, нима ичамиз, деб қайғуриб безовта бўлманглар. 30Дунё халқлари ҳадеб бу нарсаларнинг пайида юрадилар. Лекин осмондаги Отангиз буларга муҳтож эканингизни билади–ку! 31Сизлар, яхшиси, Худонинг Шоҳлиги пайида бўлинглар ва қолган нарсалар ҳам сизга берилади.
32Эй кичик сурув, қўрқманглар! Осмондаги Отангиз Ўз Шоҳлигини сизларга беришни маъқул топди. 33Мол–мулкингизни сотиб, садақа беринглар. Ўзингизга эскирмайдиган ҳамёнлар, самоларда битмас–туганмас хазина тайёрланглар. У ерга ўғри яқинлаша олмайди, хазинангизни куя ея олмайди. 34Хазинангиз қаерда бўлса, юрагингиз ҳам ўша ерда бўлади.”

 

Ҳушёр хизматкорлар

 

35“Ҳар доим тайёр ҳолда туринглар: белбоғларингиз белингизда боғланган, чироқларингиз ёниб турган бўлсин! 36Сизлар хўжайинининг тўйдан қайтишини интизорлик билан кутган хизматкорлардай бўлинглар. Хўжайин келиб, эшикни тақиллатиши биланоқ эшикни очадиган бўлинглар. 37Хўжайин келганда ҳушёр турган хизматкорлар бахтлидир! Сизларга чинини айтай: хўжайин белини боғлаб, хизматкорларини дастурхонга ўтқазади ва уларга ўзи хизмат қилади. 38Хўжайин ярим тунда келадими ёки тонгга яқин келадими, хизматкорларини ҳушёр ҳолда кўрса, ўша хизматкорлар нақадар бахтлидир!
39Аммо шуни билиб қўйингки, агар уй эгаси ўғрининг қачон келишини билганда эди, уйига бузиб киришга ўғрига йўл қўймаган бўларди. 40Шунингдек, сизлар ҳам тайёр туринглар, чунки Инсон Ўғли сизлар кутмаган вақтда келади.”
41Шу пайт Бутрус сўради:
— Ҳазрат, бу масални фақат бизга айтяпсизми ё ҳаммагами?
42Раббимиз Исо шундай жавоб берди:
— Ишончли ва ақлли уй бошқарувчиси ким? Хўжайин бундай одамни ўз хизматкорларига бошлиқ қилиб қўяди, уларга ўз вақтида овқат тарқатишни унга топширади. 43Хўжайин уйга қайтганда ўша хизматкорини юмуш устида кўрса, хизматкор нақадар бахтли! 44Сизларга чинини айтай: хўжайин ўша хизматкорини бутун мулки устидан бошқарувчи қилиб қўяди. 45Аммо ўша хизматкор ўзига: “Хўжайиним кечикиб келади”, деб бошқа хизматкорларни ура бошласа, еб–ичиб, маст бўлса, 46хизматкор кутмаган кунда, ўйламаган соатда хўжайини келиб қолади, хизматкорини тилка–пора қилади, бошига садоқатсизларнинг кунини солади.
47Хўжайиннинг хоҳишини билган, аммо ҳозирлик кўрмаган ва унинг хоҳишини бажармаган хизматкор кўп калтак ейди. 48Билмай туриб жазога муносиб иш қилган хизматкор эса кўп калтакланмайди. Кимга кўп берилган бўлса, ундан кўп сўралади. Кимга кўп ишониб топширилган бўлса, ундан кўпроқ талаб қилинади.”

 

Исо — бўлинишнинг сабабчиси

 

49“Мен ер юзига олов келтиргани келдим. Қанийди, бу олов ҳозироқ аланга олиб кетса! 50Мен чуқур қайғу–аламларга ботаман. Бу амалга ошмагунча қаттиқ изтироб чекаман! 51Мени ер юзига тинчлик олиб келган, деб ўйлайсизларми? Йўқ, деб айтаман, бўлиниш олиб келганман! 52Зеро, бундан буён бир уйда яшаган беш киши бўлинади, учтаси иккитасига ва иккитаси учтасига қарши бўлади. 53Ҳа, улар бўлинади:

 

Ота ўғлига қарши чиқади,
Ўғил отасига қарши бўлади,
Она қизига қарши чиқади,
Қиз онасига қарши бўлади,
Қайнана келинига қарши чиқади,
Келин қайнанасига қарши бўлади.”

 

Замон аломатлари ва абадийлик

 

54Исо оломонга шундай деди:
— Ғарбда булут кўтарилиб келаётганини кўрганингизда, сизлар дарров: “Ҳозир ёмғир ёғади”, деб айтасизлар. Шундай бўлади ҳам. 55Жанубдан шамол эсаётганини кўрганингизда, сизлар: “Жазирама иссиқ бўлади”, деб айтасизлар. Шундай бўлади ҳам. 56Эй иккиюзламачилар! Сизлар еру осмоннинг авзойига қараб, об–хавони аниқлай оласизлар–ку! Нима учун ҳозирги замонни талқин қила олмайсизлар?! 57Нима тўғрилигини нега ўзингиз қарор қила олмайсизлар? 58Шундай экан, биронтаси билан даъволашиб, у билан бирга маҳкамага кетаётанингизда, йўлда у билан ярашишга ҳаракат қилинг. Агар шундай қилмасангиз, у сизни қозининг олдига судраб боради, қози сизни зиндонбонга топширади. Зиндонбон эса сизни зиндонга ташлайди. 59Сизларга шуни айтай: қарзингизни охирги тийинигача тўламагунингизча, у ердан чиқолмайсиз.

 

13–БОБ

 

Тавба ва ҳалокат ҳақида

 

1Ўша вақтда баъзи одамлар келиб, Исога Римлик ҳоким Пилат ўлдирган Жалилаликлар ҳақида хабар қилишди. Жалилаликлар қурбонлик келтираётган пайтда Пилат уларни ўлдириб, қонларини сўйилган қурбонликлар қонига аралаштириб ташлаган эди.
2Исо хабарчиларга деди: “Сизнингча, бу Жалилаликлар бошқа ҳамма Жалилаликларга қараганда кўпроқ гуноҳ қилганлари учун шунчалик жафо чекдиларми? 3Сизга йўқ, дейман. Лекин тавба қилмасангизлар, ҳаммаларингиз улар каби ҳалок бўласизлар. 4Ёки Силоам минораси қулаганда нобуд бўлган ўн саккиз кишини олайлик. Сизларнинг фикрингизча, ўша нобуд бўлганлар Қуддусда яшайдиган қолган ҳамма одамдан кўра кўпроқ гуноҳ қилган эдиларми? 5Сизларга йўқ, деб айтаман. Лекин тавба қилмасангизлар, ҳаммангиз улар каби ҳалок бўласизлар.”

 

Ҳосилсиз анжир дарахти ҳақида масал

 

6Шундан кейин Исо шу масални айтиб берди: “Бир одамнинг узумзорига анжир дарахти экилган экан. Ўша одам келиб, анжир дарахтидан мева излабди, аммо топа олмабди. 7У боғбонга дебди:
— Менга қара, уч йилдирки, мен мана бу анжир дарахтидан мева излайман, аммо шу пайтгача биронта мева топа олмадим. Уни кесиб ташла! Бекорга ерни эгаллаб туришининг нима кераги бор?!
8Боғбон эса шундай жавоб берибди:
— Хўжайин, дарахтингиз бу йил ҳам турсин. Мен унинг атрофини чопиб, гўнг солай. 9Балки келгуси йил мева берар. Агар бермаса, унда кесиб ташлаймиз.

 

Шаббат куни Исо букри аёлга шифо беради

 

10Шаббат куни Исо синагогаларнинг бирида таълим бераётган эди. 11У ерда ўн саккиз йилдан бери жинга чалинган бир аёл бор эди. У икки букилиб қолган бўлиб, қаддини умуман ростлай олмасди. 12Исо уни кўргач, ёнига чақириб деди:
— Эй аёл, сен дардингдан халос бўлдинг!
13Сўнг аёлга қўлларини қўйди, шу заҳоти аёлнинг қадди тикланди–қолди. Аёл Худога ҳамду санолар айтди.
14Исо Шаббат куни хастага шифо бергани учун синагога оқсоқоли аччиқланиб, оломонга шундай деди:
— Ишлаш учун олти кун бор. Шифо топмоқчи бўлсангиз, Шаббатдан бошқа куни келинглар.
15Раббимиз Исо унга жавобан деди:
— Эй иккиюзламачилар! Сизлар ўзларингиз ҳам Шаббат куни ҳўкизингиз ёки эшагингизни охурдан ечиб, суғоргани олиб борасизлар–ку! 16Бу эса Иброҳимнинг қизи, ахир! Шайтон ўн саккиз йилдан бери уни боғлаб қўйган эди. Уни Шаббат куни кишанларидан озод қилиш наҳотки мумкин бўлмаса?!
17Исо шу гапларни айтганда, унинг ҳамма рақиблари шарманда бўлдилар. Жамики оломон эса Исо қилган ажойиб ишлардан хурсанд эди.

 

Хантал уруғи ҳақида масал

 

18Исо деди:
— Худо Шоҳлиги нимага ўхшайди? Уни нимага ўхшатсам бўлади? 19Худонинг Шоҳлиги бир одам ўз боғига эккан хантал уруғига ўхшайди. Уруғ униб–ўсиб, дарахт бўлади, қушлар унинг шохларига уя қуради.

 

Хамиртуруш ҳақида масал

 

20Исо яна шундай деди:
— Худонинг Шоҳлигини яна нимага ўхшатсам бўлади? 21Худонинг Шоҳлиги хамиртурушга ўхшайди. Аёл бир бўлак хамиртурушни уч тоғора унга қорса ҳам, ҳамма хамир ошади.

 

Нажот эшиги тор

 

22Исо Қуддусга йўл олди ва шаҳару қишлоқларга бориб, таълим берар эди. 23Бир одам Унга шундай савол берди:
— Ҳазрат, наҳотки саноқли одам нажот топса?!
Исо шундай жавоб берди:
24— Тор эшикдан киришга жон–жаҳдингиз билан ҳаракат қилинглар. Сизларга шуни айтай: кўп одам ичкари киришга интилади, аммо кира олмайди. 25Уй эгаси ўрнидан туриб эшикни ёпганда, сизлар ташқарида қолиб эшикни тақиллатасизлар ва: “Ҳазрат, бизга эшикни очинг!” деб айтасизлар. У эса сизларга: “Кимлигингизни ва қаердан келганингизни билмайман!” деб жавоб беради. 26Шунда сизлар: “Ахир, биз Сиз билан бирга еб–ичганмиз! Кўчаларимизда таълим бергансиз!” деб айтасизлар. 27Аммо У сизларга дейди: “Мен сизларни танимайман! Қаерданлигингизни ҳам билмайман! Йўқолинглар олдимдан, эй бадкирдорлар!”
28Сизларни ташқарига қувиб чиқаришганда, қаттиқ пушаймон бўласизлар, фиғон чекасизлар, чунки Иброҳим, Исҳоқ, Ёқуб ва барча пайғамбарлар Худонинг Шоҳлигида эканини кўрасизлар. 29Шундан кейин шарқу ғарбдан, шимолу жанубдан одамлар келиб, Худонинг Шоҳлигида зиёфатга ўтирадилар. 30Шунда охирги бўлган баъзи одамлар биринчи бўладилар, биринчи бўлган баъзилар эса охирги бўладилар.”

 

Исонинг Қуддус учун ноласи

 

31Шу пайтда фарзийлардан айримлари Исонинг олдига келиб дейишди:
— Бу ердан кетишингиз керак. Ҳирод Сизни ўлдирмоқчи.
32Исо уларга шундай деди:
— Бориб у тулкига айтинглар: Эшитиб ол, Мен бугун ҳам, эртага ҳам жинларни қувиб, хасталарга шифо бераман. Учинчи куни эса ишимни тугатаман. 33Аммо шундай бўлса ҳам, Мен бугун, эртага ва индинга Ўз йўлимдан қолмаслигим керак. Ахир, пайғамбар Қуддусдан ташқарида ўлдирилиши мумкин эмас.
34Эҳ Қуддус, Қуддус! Пайғамбарларни қатл этиб, ҳузурига юборилганларни тошбўрон қилувчи шаҳар! Товуқ ўз жўжаларини қанотлари остига қандай тўпласа, Мен ҳам сенинг халқингни бир неча марта шундай тўпламоқчи бўлдим. Лекин сен истамадинг. 35Эй Қуддус аҳолиси, сизнинг уй–жойларингиз ҳувиллаб қолади. Сизга шуни айтай: “Эгамиз номи билан келадиган инсон барака топсин”, — деб айтмагунингизча, Мени кўрмайсизлар.

 

14–БОБ

 

Исо Шаббат куни хастага шифо беради

 

1Бир Шаббат куни Исо фарзийлар раҳнамоларидан бирининг уйига меҳмонга борди. Уни диққат билан кузатиб ўтиришарди. 2Исонинг олдига истисқо дардидан қўл–оёқлари шишиб кетган бир одам келиб қолди. 3Исо Таврот тафсирчиларидан ва фарзийлардан сўради:
— Қонунимизга кўра Шаббат куни одамга шифо бериш мумкинми ёки йўқми?
4Улар эса индамадилар.
Исо хаста одамга қўл теккизиб, шифо берди ва уни жўнатиб юборди. 5Сўнг уларга деди:
— Бирортангизнинг фарзандингиз ёки молингиз қудуққа тушиб кетса, Шаббат куни бўлишига қарамай, уни дарҳол чиқариб олмайсизларми?!
6Улар эса бу гапга бирон жавоб топа олмадилар.

 

Камтарлик ва меҳмондўстлик

 

7Меҳмонлар тўрдан жой танлашга интилаётган эдилар. Исо буни кўриб, шундай масал айтди: 8“Сизни тўй зиёфатига таклиф қилишганда, тўрга чиқиб олманг. Меҳмонга чақирилганлар орасида сиздан ҳам ҳурматлироқ бошқаси бўлиши мумкин. 9Икковингизни таклиф қилган мезбон келиб, сизга: “Жойингизни бу одамга бўшатиб беринг”, деб айтиши мумкин. Шунда сиз хижолат тортиб, пойгакда ўтиришга мажбур бўласиз. 10Шунинг учун, таклиф этилганингизда, пойгакда ўтиринг, токи мезбоннинг ўзи келиб сизга: “Дўстим, илтимос тўрга чиқинг”, — деб айтсин. Шунда бошқа меҳмонлар кўзида сизнинг ҳурматингиз ошади. 11Зотан, ўзини ўзи юксалтирган камситилади, ўзини паст тутган эса юксалтирилади.”
12Исо Ўзини таклиф қилган хонадон соҳибига айтди: “Тушки ё кечки зиёфат берганингизда, дўстларингизни ёки ака–укаларингизни, қариндош–уруғларингизни ё бўлмаса, бой қўшниларингизни таклиф қилманг. Акс ҳолда, улар ҳам сизни меҳмонга чақириб, қилган яхшилигингизни қайтарадилар. 13Аксинча, зиёфат берганингизда, камбағал–қашшоқларни, чўлоқ, шолларни, кўрларни таклиф қилинг. 14Шунда бахтли бўласиз. Чунки улар қилган яхшилигингизни қайтара олмасалар–да, солиҳлар тирилган замонда бунинг савобини кўрасиз.”

 

Тўкин зиёфат тўғрисида масал

 

15Дастурхон атрофида ўтирган меҳмонлардан бири Исонинг бу сўзларини эшитиб, Унга деди:
— Худонинг Шоҳлигида зиёфат ейдиган киши бахтлидир!
16Исо ўша одамга шундай деди:
“Бир одам катта зиёфат тайёрлаб, кўпчиликни таклиф этибди. 17Зиёфат вақти бўлганда:
— Келинглар, дастурхон тайёр бўлди, — деб меҳмонларни чақиргани хизматкорини юборибди. 18Аммо таклиф қилинганларнинг ҳаммаси бирдай узр сўрай бошлабдилар. Биринчиси унга дебди:
— Мен ер сотиб олган эдим, ўша ерни кўргани боришим керак. Илтимос, мени кечиринг.
19Бошқаси эса:
— Мен беш жуфт ҳўкиз сотиб олдим, уларни синагани кетяпман. Илтимос, мени кечиринг, — дебди. 20Яна бошқаси:
— Мен янги уйландим, шунинг учун бора олмайман, — дебди.
21Хизматкор қайтиб келиб, хўжайинига ахборот берибди. Шунда уй соҳиби ғазабланиб, хизматкорига буюрибди:
— Ҳозироқ шаҳар кўчаларини, йўлакларини айланиб чиқ. Қашшоқ, чўлоқ, кўр ва шолларни бу ерга олиб кел.
22Бироз вақтдан кейин хизматкор шундай деб келди:
— Хўжайин, буюрганларингизни бажардим, лекин яна бўш жой қолди.
23Шунда хўжайин хизматкорига айтибди:
— Йўлларга, йўлакларга бор, одамларни кўндириб олиб кел, токи уйим тўлсин. 24Сизларга айтай, таклиф қилинганларнинг бирортаси ҳам зиёфатимдан тотиб кўрмайди.”

 

Шогирдликнинг қиймати

 

25Катта бир оломон Исога эргашиб кетаётган эди. Исо уларга қараб деди: 26“Менга эргашган одам Мени ота–онасидан, ака–ука ва опа–сингилларидан, ҳатто ўз жонидан ортиқ яхши кўриши керак, акс ҳолда у Менинг шогирдим бўлолмайди. 27Ўз хочини кўтариб, ортимдан юрмаган одам ҳам Менинг шогирдим бўлолмайди.
28Сизлардан бирортангиз минора қурмоқчи бўлсангиз, уни битириш учун маблағ етарлими, деб олдиндан харажатини ҳисоблаб чиқмайсизми? 29Акс ҳолда, сиз пойдевор ётқизасизу минорани битказа олмайсиз. Буни кўрганларнинг ҳаммаси устингиздан кулиб, шундай деб айтишади: 30“Бу одам қурилишни бошлади, аммо битира олмади.”
31Ёки қайси шоҳ бошқа бир шоҳга қарши урушга чиқишдан аввал ўтириб: “Душман йигирма минг аскари билан менга қарши келяпти, мен ўн минг аскарим билан унга бас кела оламанми?” деб ўйламайдими?! 32Кучи етмаса, душман ҳали узоқдалигида унинг олдига элчи юбориб, сулҳ тузайлик, деб илтимос қилади. 33Худди шу сингари, бор мол–мулкингиздан кечмасангиз, биронтангиз ҳам Менинг шогирдим бўла олмайсиз.

 

Туз ҳақида

 

34Туз — яхши нарса. Лекин туз ўз таъмини йўқотса, уни яна қандай шўр қилиб бўлади? 35Бундай туз ерга ҳам, гўнгга ҳам ярамайди, уни ташлаб юборадилар. Кимнинг эшитар қулоғи бўлса, эшитсин!”

 

15–БОБ

 

Адашган қўй ҳақида масал

 

1Ҳамма солиқчилар ва гуноҳкорлар Исонинг таълимотини тинглаш учун келар эдилар. 2Фарзийлар билан Таврот тафсирчилари: “Ана, У гуноҳкорларни қабул килиб, улар билан еб–ичяпти”, деб минғирлаб норози бўлдилар. 3Исо эса уларга қуйидаги масални айтиб берди:
4“Сизларнинг орангизда кимнингдир юзта қўйи бўлса–ю, биттаси йўқолиб қолса, тўқсон тўққизтасини яйловда қолдириб, йўқолган қўйни топмагунча қидирмайдими? 5Ўша қўйини топганда, хурсанд бўлиб елкасига кўтариб олади. 6У уйига келиб, дўстларини, қўшниларини чақиради ва уларга: “Мен йўқолган қўйимни топдим! Хурсандчилигимга шерик бўлинглар”, — деб айтади. 7Сизларга айтаманки, худди шу сингари, тавбага ҳожат сезмаган тўқсон тўққизта солиҳ одамдан кўра, тавба қилган битта гуноҳкор учун осмонда кўпроқ шодлик бўлади.”

 

Йўқолган танга ҳақида масал

 

8“Ёки қайси бир аёлнинг ўнта кумуш тангаси бўлса–да, биттасини йўқотиб қўйса, у чироқ ёқиб тангани топмагунича уйини супуриб–сидириб синчиклаб қидирмайдими?! 9Тангани топгач, дугоналарини ва қўшниларини чақириб: “Мен йўқолган тангамни топдим! Хурсандчилигимга шерик бўлинглар”, — дейди. 10Сизларга айтаманки, худди шу сингари, тавба қилган битта гуноҳкор учун Худонинг фаришталари ҳузурида шодлик бўлади.”

 

Дарбадар ўғил

 

11Исо яна деди: “Бир одамнинг икки ўғли бор экан. 12Уларнинг кичиги отасига:
— Ота, мол–мулкингиздан менга тегишли қисмини беринг, — дебди.
Отаси мол–мулкини икки ўғлига бўлиб берибди.
13Орадан кўп ўтмай, кичик ўғил бор нарсасини йиғиштириб, узоқ бир мамлакатга кетибди. У ерда шалоқ яшаб, мол–дунёсини кўкка совурибди. 14Борини исроф қилганидан кейин, ўша мамлакатда оғир қаҳатчилик бошланибди. Йигит ҳам муҳтожликда қолибди. 15У бориб, ўша мамлакат фуқароларидан бирига ёлланибди. У эса йигитни ўз даласидаги чўчқаларни боқишга юборибди. 16Йигит чўчқалар ейдиган қўзоқлар билан қорнини тўйдиришга ҳам зор бўлибди, лекин унга шуни ҳам раво кўришмас экан.
17Ниҳоят йигит ақлини йиғиб олиб, ўзига ўзи дебди: “Отамнинг қанчадан–қанча ёлланма ишчиларининг нони ошиб–тошиб ётибди, мен эса бу ерда очликдан ўляпман. 18Энди отамнинг олдига бориб, унга шундай деб айтаман: Ота, мен Худога ва сизга қарши гуноҳ қилдим. 19Энди сизнинг ўғлингиз, деб аталишга лойиқ эмасман. Мени ёлланма ишчиларингиз қаторига қабул қилинг.”
20Йигит отаси олдига равона бўлибди. Йигит ҳали узоқда келар экан, отаси уни кўриб, ўғлига раҳми келибди. У югуриб бориб, ўғлини кучоқлаб, ўпибди.
21Кейин ўғли отасига айтибди:
— Ота, мен Худога ва сизга қарши гуноҳ қилдим. Энди сизнинг ўғлингиз, деб аталишга лойиқ эмасман.
22Отаси эса хизматкорларига буюрибди:
— Тез бўлинглар, энг нафис тўн келтириб елкасига ёпинглар, қўлига узук тақинглар, оёқларига чориқ кийгизинглар. 23Бўрдоқи бузоқни олиб чиқиб, сўйинглар. Еб–ичайлик, хурсандчилик қилайлик. 24Чунки бу ўғлим мен учун ўлган эди, энди тирилди, йўқолган эди, энди топилди.
Шундай қилиб, хурсандчилик қила бошлабдилар. 25Катта ўғил шу пайтда далада экан. Қайтаётиб уйга яқинлашганда, қулоғига мусиқа ва ўйин–кулги садолари эшитилибди. 26Хизматкорлардан бирини чақириб:
— Нима гап? — деб сўрабди.
27— Укангиз қайтиб келдилар. Отангиз уни соғ–саломат кўргани учун бўрдоқи бузоқни сўйдилар, — деб жавоб берибди хизматкор.
28Шунда катта ўғилнинг жаҳли чиқибди, ичкарига киришдан бош тортибди. Отаси эса ташқарига чиқиб, ўғлига ўтиниб гапирибди. 29Аммо у отасига шундай жавоб берибди:
— Менга қаранг! Шунча йилдан бери сизга қулдай ишлаб келаман. Бирорта гапингизни ерда қолдирмадим. Лекин дўстларим билан хурсандчилик қилишим учун сиз менга битта улоқча ҳам бермадингиз. 30Аммо мол–мулкингизни фоҳишалар билан еб, йўқ қилган анави ўғлингиз қайтиб келганда, сиз бўрдоқи бузоқни сўйдирдингиз!
31Отаси унга шундай жавоб берибди:
— Ўғлим! Сен доимо мен билан биргасан. Менинг бор нарсам сеники. 32Бугун эса байрам қилиб, хурсанд бўлишимиз керак. Ахир, бу уканг биз учун ўлган эди, энди тирилди, йўқолган эди, энди топилди.”

 

16–БОБ

 

Пишиқ иш бошқарувчи

 

1Исо шогирдларига шундай деди:
“Бир бой одамнинг иш бошқарувчиси бор экан. Бойга: “Иш бошқарувчингиз мол–мулкингизни совуриб юрибди” деган хабар етиб келди. 2Бой одам иш бошқарувчисини чақириб, унга шундай дебди: “Сен ҳақингда баъзи гапларни эшитдим. Бу нимаси?! Менга бошқарувинг тўғрисида ҳисобот бер, энди ишларимни сен бошқармайсан.” 3Шунда иш бошқарувчи ўзига ўзи дебди: “Хўжайиним мени ишдан бўшатяпти. Энди нима қиламан? Ер чопишга кучим етмайди, садақа сўрашга уяламан. 4Эҳа, топдим! Бир иш қиламан, шунда бўшатилганимдан кейин одамлар уйларининг эшикларини мен учун очиб беришади”, — дебди–да, 5хўжайиннинг қарздорларини биттама–битта чақирибди. Биринчисидан сўрабди:
— Хўжайинимдан қанча қарзинг бор?
6— Юз кўза зайтун мойи, — деб жавоб берибди у.
— Тилхатингни ол, тезда ўтириб эллик кўза деб ёз! — дебди унга иш бошқарувчи. 7Кейин бошқасидан ҳам сўрабди:
— Сенинг қанча қарзинг бор?
— Юз қоп буғдой, — деб жавоб берибди у. Унга ҳам:
— Тилхатингни ол, саксон қоп деб ёз! — дебди иш бошқарувчи.
8Ҳа, айёр иш бошқарувчи ишини боплаб бажарди! Чиндан ҳам бу дунёнинг одамлари замондошлари орасида нур аҳлига караганда ўз ишига анча пишиқдирлар.
9Мен сизларга айтаман, бу дунёнинг бойлигидан фойдаланиб дўст орттиринглар, токи бу бойлик тугагач, Худо сизни абадий масканига қабул қилсин. 10Кичик ишда садоқатли бўлган одам катта ишда ҳам садоқатли бўлади. Кичик ишда садоқатсиз бўлган эса катта ишда ҳам садоқатсиз бўлади. 11Агар сизга бу дунёнинг бойлигини ишониб топшириб бўлмаса, ким сизга ҳақиқий бойликни ишониб топширади?! 12Агар сизга бошқаларнинг нарсасини ишониб топшириб бўлмаса, ўзингизга аталган нарсани сизга ким беради?!
13Ҳеч қандай хизматкор икки хўжайинга хизмат қилолмайди. У ё бирини ёмон кўриб, бошқасини яхши кўради, ёки бирига бағишланиб, бошқасини менсимайди. Сизлар ҳам Худога, ҳам бойликка бирдек хизмат қила олмайсизлар.”

 

Исонинг баъзи ҳикматлари

 

14Пулпараст фарзийлар буларни эшитиб, Исони мазах қилдилар.
15Исо уларга деди: “Сиз одамлар олдида ўзингизни тақводор қилиб кўрсатасизлар, лекин Худо юрагингизни билади. Одамзод кўкка кўтарган нарсалар Худонинг назарида жирканчдир. 16Яҳё ва ундан олдин келганлар Таврот ва пайғамбарлар битикларини эълон қилганлар. Энди эса Худонинг Шоҳлиги тўғрисидаги Хушхабар эълон қилинмоқда ва ҳар бир одам бу Шоҳликка киришга ундалмоқда. 17Бироқ Тавротдан бир нуқтанинг йўқолишидан кўра, еру осмоннинг йўқолиши осонроқдир.
18Ким ўз хотини билан ажрашиб бошқасига уйланса, зино қилган бўлади. Шунингдек, эри билан ажрашган хотинга уйланган киши ҳам зино қилган бўлади.”

 

Бир бой ва Лазар ҳақида масал

 

19“Бир бой одам бор экан. У қимматбаҳо либослар кийиб юрар, ҳар куни дабдабали ҳаёт кечирар экан. 20Бойнинг дарвозаси олдида бутун баданига яра тошган Лазар исмли бир қашшоқ гадой ётар экан. 21У бой дастурхонидан тўкилган ушоқлар билан қорин тўйдиришни орзу қилар экан. Итлар келиб унинг яраларини ялаб кетар экан.
22Бир куни гадой ўлиб қолибди, фаришталар уни Иброҳимнинг ёнига олиб кетибдилар. Кейин бой ҳам ўлиб, дафн қилинибди.
23Жаҳаннамда азоб чекаётган бой бошини кўтариб, узоқда Иброҳимни ва унинг ёнидаги Лазарни кўрибди. 24Сўнг шундай деб фарёд қилибди:
— Эй Иброҳим ота! Менга раҳм қилиб Лазарни юборинг. У бармоғининг учини сувга ботириб, тилимга томизсин. Бу аланга ичида азоб чекяпман!
25Иброҳим унга шундай жавоб берибди:
— Унутма, ўғлим, сен ҳаётлигингда ҳамма яхши нарсаларингни олиб бўлдинг, Лазар эса фақат ёмонлик кўрди. Энди у бу ерда тасалли топяпти, сен бўлсанг, азоб чекяпсан. 26Бундан ташқари, сен билан бизнинг орамизда тубсиз жарлик бор. Бу ердан сиз томонга ўтмоқчи бўлганлар ўта олмайдилар ва у ердан биз томонга ҳам ўтмайдилар.
27Шунда бой айтибди:
— Ундай бўлса, эй ота, сиздан ўтиниб сўрайман, Лазарни отамнинг уйига юборинг. 28Менинг бешта укам бор. Улар ҳам бу азобли жойга келмасликлари учун уларни огоҳлантириб қўйсин.
29Иброҳим жавоб берибди:
— Уларда Мусонинг ва пайғамбарларнинг битиклари бор–ку, ўшаларга қулоқ солишсин.
30Бой эса:
— Йўқ, Иброҳим ота, улар қулоқ солмайдилар. Аммо ўликлардан бири уларнинг олдига борса, ўшанда тавба қиладилар, — дебди. 31Иброҳим шундай дебди:
— Агар Мусо ва бошқа пайғамбарларнинг сўзларига қулоқ солмаган бўлсалар, ўликлардан бири тирилиб борса ҳам ишонмайдилар.

 

17–БОБ

 

Гуноҳ ҳақида

 

1Исо Ўз шогирдларига яна деди: “Гуноҳга етаклайдиган васвасалар доимо келади. Аммо васвасага сабабчи бўлган одамнинг ҳолига вой! 2Бу кичикларнинг биронтасини гуноҳга бошлаганингиздан кўра, бўйнингизга тегирмон тошини осиб, сизни денгизга ташлашгани ўзингиз учун яхшироқдир. 3Эҳтиёт бўлинглар! Агар биродарингиз гуноҳ қилса, унга танбеҳ беринг. Агар тавба қилса, уни кечиринг. 4Агар ўша одам бир куннинг ўзида сизга қарши етти марта гуноҳ қилса–ю, етти марта қайтиб келиб, сизга: “Тавба қилдим”, — деса, уни кечириб юборинг.”

 

Имон ҳақида

 

5ҲаворийларРаббимизИсога:
— Имонимизга имон қўшинг, — дедилар. 6Раббимиз шундай жавоб берди:
— Агар зиғирдай имонингиз бўлиб, шу тут дарахтига: “Илдизинг билан қўпорилиб чиқ ва денгизга кўчиб илдиз от”, — десангиз, дарахт сизга бўйсунади.

 

Хизмат бурчи ҳақида

 

7Хизматкорингиз қўш ҳайдаб ёки пода боқиб даладан эндигина қайтиб келганда, қай бирингиз унга: “Кел дарров, дастурхонга ўтир”, деб айтасиз? 8Бунинг ўрнига ўша хизматкорингизга: “Кечки овқатимни тайёрла, еб–ичиб бўлгунимча, белингни боғлаб, менга хизмат қил, кейин ўзинг еб–ичасан”, деб айтмайсизми?! 9Хизматкор ўз вазифасини бажаргани учун унга ташаккурлар билдирмайсиз–ку! 10Шу сингари сизлар ҳам ўзингизга буюрилган ҳамма ишни бажарганингиздан сўнг: “Биз бор–йўғи хизматкормиз, вазифамизни бажардик, холос”, — деб айтинглар.

 

Исо ўн кишига шифо беради

 

11Исо Самария билан Жалилани кесиб ўтиб, Қуддус томон йўл олди. 12У бир қишлоққа кираётганда, тери касаллигига чалинган ўн киши Уни қаршилаб олди. Улар узоқдан туриб, 13фарёд қилдилар:
— Эй Исо! Устоз! Бизга раҳм қилинг!
14Исо уларни кўриб:
— Боринглар, ўзларингни руҳонийларга кўрсатинглар, — деди.
Улар йўлда кетаётганларида, тери касаллигидан покланиб қолдилар.
15Улардан бири ўзининг шифо топганини кўриб, баланд овозда Худони улуғлаб орқага қайтди. 16Ўзини Исонинг оёқлари остига ташлаб, Унга миннатдорчилик билдирди. Ўша одам Самариялик эди.
17Исо шогирдларига деди:
— Тери касаллигидан покланган ўн киши эмасмиди?! Қолган тўққизтаси қани? 18Худони улуғлаш учун шу бир бегона кишидан бошқа ҳеч ким қайтиб келмадими?
19Сўнг Исо тери касаллигидан покланган одамга деди:
— Ўрнингдан тургин–да, боравер. Сенга ишончинг шифо берди.

 

Худо Шоҳлигининг келиши ҳақида

 

20Баъзи фарзийлар Исодан: “Худонинг Шоҳлиги қачон келади?” деб сўрадилар. Исо уларга шундай жавоб берди:
— Худонинг Шоҳлиги кўзга кўринадиган шаклда келмайди. 21Ҳеч ким: “Қара, Худонинг Шоҳлиги бу ерда”, ёки “Ана у ерда”, — деб айтмайди. Чунки Худонинг Шоҳлиги сизларнинг орангиздадир.
22Кейин Исо шогирдларига деди:
— Шундай вақтлар келадики, сизлар Инсон Ўғлининг кунларидан биттасини кўришни орзу қиласизлар, аммо ўша кунни кўролмайсизлар. 23Одамлар сизларга: “Ана, Исо анави ерда” ёки “Мана, Исо бу ерда”, деб айтадилар. Аммо сизлар улар айтган ерга борманглар, уларнинг ортидан эргашманглар. 24Чунки Инсон Ўғли қайтиб келганда, Уни ҳамма кўради. У осмонни бир четидан бошқа четигача ёритиб юборган чақмоқдай бўлади. 25Лекин ундан аввал Инсон Ўғли кўп азоб чекиши ва бу насл томонидан рад қилиниши керак.
26Нуҳ пайғамбар даврида қандай бўлган бўлса, Инсон Ўғлининг қайтиб келадиган даврда ҳам худди шундай бўлади. 27Нуҳ кемага кирган кунгача инсонлар еб–ичдилар, уйландилар, турмушга чиқдилар. Тўфон келганда эса уларнинг ҳаммаси нобуд бўлди. 28Лут замонида ҳам худди шундай бўлган эди: одамлар еб–ичардилар, савдо–сотиқ қилардилар, экин экардилар, уй қурардилар. 29Лекин Лут Садўм шаҳридан чиққан куниёқ осмондан олов ва олтингугурт ёғиб, ҳаммани нобуд қилди.
30Инсон Ўғли зоҳир бўлган кунда ҳам худди шундай бўлади. 31У кунда томнинг устида бўлган киши уйдаги нарсаларни олиш учун пастга тушмасин. Далада бўлган одам ҳам қайтиб келмасин. 32Лутнинг хотинига нима бўлганини ёдингизда тутинглар. 33Жонини сақламоқчи бўлган уни йўқотади. Жонини йўқотган эса уни асраб қолади. 34Сизга шуни айтай: ўша кеча бир тўшакда икки киши ётган бўлса, бири олинади, бири қолдирилади. 35Икки аёл бирга тегирмон тортаётган бўлса, бири олинади, бири қолдирилади[1].
37Шогирдлар Исодан сўради:
— Ҳазрат, бу воқеалар қаерда юз беради?
— Калхатлар тўпланган жойда мурда бўлишини ҳамма билади, — деб жавоб берди Исо. — Бу воқеалар қаерда юз бериши ҳам сизларга шу сингари аён бўлади.

 

18–БОБ

 

Бева аёл ва адолатсиз қози тўғрисида масал

 

1Шогирдлар доимо ва безмасдан ибодат қилсин деб, Исо уларга шундай бир масал айтиб берди:
2— Бир шаҳарда Худодан ҳам қўрқмайдиган, одамдан ҳам уялмайдиган бир қози бор экан. 3Ўша шаҳарда бир бева аёл ҳам яшар экан. У қозининг олдига тез–тез бориб туриб:
— Мени рақибимдан ҳимоя қилинг, — деб ўтинаркан. 4Қози анча вақтгача унга ёрдам беришдан бош тортиб юрар экан. Охири у ўзи–ўзига шундай дебди:
— Мен Худодан қўрқмайман, одамлардан ҳам уялмайман. 5Аммо бу бева хотин мени ҳолу жонимга қўймагани учун, уни ҳимоя қила қолай. Бўлмаса, у келавериб мени безор қилади.
6Раббимиз Исо гапида давом этиб деди:
— Адолатсиз қозининг гапини эшитдингизми? 7Шундай экан, наҳотки Худо туну кун илтижо қилаётган Ўз танлаганларини ҳимоя қилмаса?! Йўқ, Худо уларни куттириб қўймайди! 8Сизларга айтаман, уларни зудлик билан ҳимоя қилади! Аммо Инсон Ўғли келганда, ер юзида имони бор одамларни топармикин?”

 

Фарзий ва солиқчи тўғрисида масал

 

9Ўзларининг солиҳлигига ишониб, бошқаларни менсимайдиган баъзи одамларга Исо қуйидаги масални айтиб берди: 10“Икки одам ибодат қилгани Маъбадга киришибди. Уларнинг бири фарзий, иккинчиси солиқчи экан. 11Фарзий ўрнидан туриб, шундай ибодат қилибди:
— Худойим, Ўзингга шукр! Чунки мен бошқаларга ўхшаб ўғри, жиноятчи, зинокор ёки манави солиқчидай эмасман. 12Мен ҳафтада икки марта рўза тутаман. Топганимнинг ўндан бирини ушр қилиб бераман.
13Солиқчи бўлса узоқда туриб, ҳатто осмонга ҳам қарашга ботинолмай, кўкрагига урганича:
— Ё Худо, мен гуноҳкорга раҳм қил! — деб илтижо қиларди.
14Сизга айтаман: фарзий эмас, мана шу одам оқланиб уйига қайтди. Зотан ўзини ўзи юксалтирган одам камситилади, ўзини паст олган одам эса юксалтирилади.”

 

Исо болаларни дуо қилади

 

15Исо болаларимизга қўл теккизсин, деб одамлар Унинг олдига ҳатто гўдакларни ҳам олиб келишарди. Шогирдлар буни кўриб, одамларни койидилар. 16Исо эса болаларни ёнига чақириб, деди: “Болаларга йўл беринглар, Менинг олдимга келишига тўсқинлик қилманглар! Зеро, Худонинг Шоҳлиги шундайларникидир. 17Сизларга чинини айтайин: ким Худонинг Шоҳлигини бола каби қабул қилмаса, унга ҳеч қачон киролмайди.”

 

Бойлик ва абадий ҳаёт ҳақида

 

18Яҳудий бошлиқлардан бири Исодан сўради:
— Валинеъмат Устозим! Абадий ҳаётга эга бўлиш учун нима қилишим керак?
19Исо унга деди:
— Нега Мени валинеъмат дейсиз? Биргина Худодан бошқа ҳеч ким валинеъмат эмас. 20Сиз амрларни биласиз: “Зино қилманг. Қотиллик қилманг. Ўғирлик қилманг. Ёлғон гувоҳлик берманг. Ота–онангизни ҳурмат қилинг.”
21— Буларнинг ҳаммасига ёшлигимдан амал қилиб келаман, — деди бояги бошлиқ. 22Буни эшитиб, Исо деди:
— Сизга биргина нарса етишмайди: бор нарсангизни сотинг, пулини камбағалларга тарқатинг. Шунда осмонда хазинангиз бўлади. Кейин келиб, Менга эргашинг.
23Бошлиқ буни эшитиб, қаттиқ хафа бўлди, чунки у жуда бой эди. 24Исо унинг хафа бўлганини кўриб деди:
— Мол–дунёси бор одамларнинг Худо Шоҳлигига кириши нақадар қийин! 25Бойнинг Худо Шоҳлигига киришидан кўра, туянинг игна тешигидан ўтиши осонроқдир.
26Буни эшитганлар эса:
— Ундай бўлса, ким нажот топа олар экан? — деб сўрашди. 27Исо шундай жавоб берди:
— Одамлар учун имконсиз бўлган нарсанинг Худо учун имкони бор.
28Шунда Бутрус деди:
— Мана, биз уй–жойимизни ташлаб, Сизнинг орқангиздан эргашиб келдик.
29Исо шогирдларига деди:
— Сизларга чинини айтайин, Худонинг Шоҳлиги учун уй–жойини, ёки хотинини ё ака–укаларини ёки ота–онасини ё бола–чақасини қолдирган одам 30бу дунёнинг ўзидаёқ бир неча баробар ортиғи билан олади, нариги дунёда эса абадий ҳаётга эга бўлади.

 

Исо Ўз ўлими тўғрисида учинчи марта айтади

 

31Кейин Исо ўн икки шогирдини четга олиб, уларга деди:
— Мана, биз Қуддусга кетяпмиз. Пайғамбарларнинг Инсон Ўғли тўғрисида ёзган ҳамма башоратлари бажо бўлади. 32Уни ғайрияҳудийларга тутиб берадилар. Уни масхаралаб ҳақорат қиладилар. Унга тупурадилар. 33Ғайрияҳудийлар Уни қамчилайдилар, кейин ўлдирадилар. Аммо учинчи куни У тирилади.”
34Шогирдлар эса бу сўзлардан ҳеч нарса тушунмадилар. Бу сўзларнинг маъноси уларга қоронғи эди, Исонинг айтганларини улар англамадилар.

 

Исо кўр одамга шифо беради

 

35Исо Ерихо шаҳрига кириб келаётганда, бир кўр одам йўл чеккасида садақа сўраб ўтирар эди. 36Олдидан катта бир оломон ўтиб кетаётганини эшитган ўша кўр:
— Нима гап? — деб сўради.
37— Носиралик Исо ўтиб кетяпти, — деб жавоб беришди унга. 38Шунда кўр:
— Эй Довуд Ўғли Исо, менга раҳм қил! — деб бақирди. 39Олдинда кетаётганлар эса:
— Жим бўл! — деб кўрни койишди. У эса янада қаттиқроқ бақирди:
— Эй Довуд Ўғли! Менга раҳм қил!
40Шунда Исо тўхтаб, кўрни ёнига олиб келишларини буюрди. Кўр келгач, Исо ундан сўради:
41— Мендан нима истайсан? Сен учун нима қилай?
— Ҳазрат, кўзларим кўрсин! — деди у. 42Исо унга:
— Кўзларинг кўрсин, ишончинг сенга шифо берди, — деди.
43Ўша заҳоти у кўра бошлади. Сўнг Худони улуғлаганча Исога эргашди. Буни кўрган бутун халқ Худога ҳамду санолар айтди.

 

19–БОБ

 

Исо ва Заккай

 

1Исо Ерихо шаҳрига кириб, шаҳар бўйлаб ўтаётган эди. 2Бу шаҳарда Заккай деган бир одам бор эди. У солиқчилар бошлиғи бўлиб, бой эди. 3Заккай: “Исо ким экан?” деб Уни кўришга уринарди, аммо одам кўплигидан кўра олмасди, чунки унинг бўйи паст эди. 4У олдинга югуриб, Исони кўриш учун шикамора анжир дарахти устига чиқиб олди. Исо ўша ердан ўтиши керак эди.
5Исо у ерга келганда, юқорига қараб, Заккайга деди:
— Заккай! Тезроқ пастга туш, Мен бугун сенинг уйингда меҳмон бўлишим керак.
6Заккай дарров пастга тушди, Исони қувонч билан уйига таклиф қилди. 7Буни кўрганларнинг ҳаммаси: “Исо бир гуноҳкор одамнинг уйига меҳмонга борди”, деб норозилик билдиришди. 8Заккай эса ўрнидан туриб, РаббимизИсога деди:
— Ҳазрат, мен мол–мулкимнинг ярмини камбағалларга бераман. Бирон кимсанинг нарсасини ноҳақ олган бўлсам, тўрт баробар қилиб қайтараман.
9Исо унга шундай жавоб берди:
— Бугун бу хонадонга нажот келди, чунки бу одам ҳам Иброҳимнинг ўғлидир. 10Инсон Ўғли йўқолганни излаб топиш ва уни қутқариш учун келган.

 

Ўнта хизматкор ҳақида масал

 

11Оломон Исонинг бу сўзларини тинглар экан, Исо гапини бир масал билан давом эттирди. Чунки Исо Қуддусга яқинлашиб қолган эди, одамлар ҳам, Худонинг Шоҳлиги ҳозир зоҳир бўлиши керак, деб ўйлардилар.
12Исо шундай деди: “Бир зодагон одам узоқ мамлакатга кетмоқчи бўлибди. У ерда шоҳлик тахтини эгаллаб, қайтиб келмоқчи эди. 13Кетишдан олдин у хизматкорларидан ўнтасини чақирибди–да, ҳар бирига биттадан тилла бериб, шундай дебди: “Мен қайтиб келгунимча, бу пулларни ишга солинглар.”
14Ҳолбуки, бу зодагоннинг ҳамюртлари уни ёмон кўришар экан. Унинг орқасидан: “Бу одам бизга шоҳ бўлмасин, истамаймиз”, деб айтиш учун элчилар юборишибди.
15Аммо зодагон шоҳлик тахтини эгаллаб, қайтиб келибди. Сўнг ўзи пул берган хизматкорларини чақиртириб, ким қанча фойда олганини билмоқчи бўлибди.
16Биринчиси келиб:
— Хўжайин, сизнинг тиллангиз ўн тилла фойда олиб келди, — дебди. 17Хўжайин унга:
— Баракалла! Сен яхши хизматкорсан! Кичик ишда ишончимни оқлаганинг учун ўнта шаҳар устидан ҳоким бўласан, — дебди.
18Иккинчиси келиб:
— Хўжайин, сизнинг тиллангиз беш тилла фойда келтирди, — дебди. 19Унга ҳам:
— Сен ҳам бешта шаҳарга ҳокимлик қиласан, — дебди.
20Сўнг учинчи хизматкори келиб:
— Хўжайин! Мана сизнинг тиллангиз, мен уни рўмолчага тугиб сақладим. 21Мен сиздан қўрқдим, сиз қаттиққўл одамсиз. Сиз бермасдан оласиз, экмасдан ўрасиз, — дебди. 22Хўжайин эса унга деди:
— Эй ёмон хизматкор! Мен сени ўз сўзларинг бўйича ҳукм қиламан! Менинг қаттиққўллигимни ҳамда бермасдан олишимни, экмасдан ўришимни билар экансан, 23нега пулимни муомалага киритмадинг? Мен қайтиб келганимдан кейин, пулимни фойдаси билан олган бўлардим.
24Сўнг ёнида турганларга деди:
— Унинг қўлидан тиллани олиб, ўн тилласи борга беринглар.
25— Хўжайин, унинг ўн тилласи бор–ку! — дейишибди улар.
26— Сизларга шуни айтай: кимда бор бўлса, унга яна берилади. Кимда йўқ бўлса, ҳатто бори ҳам тортиб олинади. 27Энди менинг шоҳ бўлишимни истамаган душманларимга келсак, уларни шу ерга олиб келиб, кўз олдимда қатл қилинглар.”

 

Исо Қуддусга тантанали киради

 

28Исо шу гапларни айтгандан кейин, йўлида давом этиб, Қуддусга кетди. 29Зайтун тоғи этагидаги Байтфагия билан Байтания қишлоқларига яқинлашгач, У шогирдларидан иккитасига деди:
30— Анави қишлоққа боринглар. У ерга киришингиз биланоқ, ҳали минилмаган, боғланган хўтикни кўрасизлар. Хўтикни ечиб, бу ерга олиб келинглар. 31Агар кимдир сизлардан: “Хўтикни нега ечяпсизлар?” — деб сўраб қолса, “Бу хўтик Раббимиз Масиҳга керак”, деб айтинглар.
32Шогирдлар бориб, худди Исонинг айтганини топдилар. 33Хўтикни ечаётганларида унинг эгалари:
— Нега хўтикни ечяпсизлар? — деб сўрашди. 34Шогирдлар:
— У Раббимиз Масиҳга керак, — дедилар.
35Хўтикни Исонинг олдига келтиришди–да, устига тўнларини ташлаб, Исони миндиришди. 36Исо хўтикни миниб кетаётганда, одамлар тўнларини йўлга пойандоз қилдилар. 37Исо Зайтун тоғидан тушадиган жойга етиб келганда, кўпдан–кўп шогирдлар кўрган барча мўъжизаларни эслаб шодландилар ва баланд овозда Худога ҳамду санолар айтдилар:

 

38“Эгамиз номидан келадиган Шоҳ барака топсин!
Осмонда тинчлик, фалак тоқида шон–шарафлар бўлсин!”

 

39Шунда оломон орасидан баъзи фарзийлар Исога:
— Устоз, шогирдларингизни жим қилинг! — дейишди. 40Исо эса уларга деди:
— Сизларга шуни айтай: агар булар жим бўлса, тошлар чинқиради!

 

Исо Қуддус учун йиғлайди

 

41Исо Қуддусга кирай деганда, шаҳарни кўриб, йиғлаб юборди:
42— Тинчлик учун нималар зарурлигини бугун сен билсайдинг! Аммо булар сенга қоронғи. 43Бошингга шундай кунлар келади: душманларинг атрофингга тупроқ уядилар, сени ўраб оладилар, ҳар томондан сиқувга оладилар. 44Бағрингдаги фарзандларингни қириб ташлайдилар. Сени шу қадар вайрон қиладиларки, шаҳрингда ҳатто тош устида турган тош қолмайди. Чунки Худо сени қутқаргани келганди, аммо сен бу имкониятни қўлдан бой бердинг.

 

Исо савдогарларни Маъбаддан қувиб чиқаради

 

45Исо Маъбадга кириб, ичкарида савдо–сотиқ қилаётганларни қувиб чиқара бошлади. 46Уларга шундай деди:
— “Менинг уйим Ибодат Уйи бўлади, деб Тавротда ёзилган–ку! Сизлар эса Худонинг уйини қароқчилар уясига айлантириб юборибсизлар!
47Исо ҳар куни Маъбадда таълим берарди. Бош руҳонийлар, Таврот тафсирчилари ва халқ оқсоқоллари эса Уни ҳалок қилиш пайига тушдилар. 48Лекин бунинг чорасини топмадилар, чунки бутун халқ Исонинг сўзларини жону дили билан тинглар эди.

 

20–БОБ

 

Исонинг ҳокимияти тўғрисида савол

 

1Бир куни Исо Маъбадда халққа таълим бериб, Хушхабар айтаётган эди. Шу пайт бош руҳонийлар, Таврот тафсирчилари ва оқсоқоллар келиб қолдилар. 2Улар Исодан сўрадилар:
— Бизларга айтинг–чи, Сиз бу ишларни қандай ҳокимият билан қиляпсиз? Бу ҳокимиятни Сизга ким берган?
3Исо уларга шундай жавоб берди:
— Мен ҳам сизларга бир савол берайин, Менга айтинглар: 4Яҳё халқни сувга чўмдириш ҳуқуқини Худодан олганмиди ёки инсонданми?
5Улар эса ўзаро мулоҳаза юритдилар: “Агар Худодан десак, У: “Нега Яҳёга ишонмадингизлар?” — дейди. 6Агар инсондан десак, бутун халқ бизни тошбўрон қилади, чунки халқ Яҳёнинг пайғамбарлигига қатъий ишонади.”
7Шундай қилиб, улар:
— Қаерданлигини билмаймиз, — деб жавоб бердилар. 8Исо уларга деди:
— Ундай бўлса, Мен ҳам бу ишларни қайси ҳокимият билан қилаётганимни сизларга айтмайман.

 

Ёвуз боғбонлар ҳақида масал

 

9Исо халққа қуйидаги масални айтди:
“Бир одам узумзор барпо қилибди. Узумзорни боғбонларга ижарага бериб, ўзи узоқ вақтга сафарга кетибди. 10Йиғим–терим мавсумида, узумзор ҳосилидан тегишли улушини олиш учун ўша одам хизматкорини боғбонлар олдига юборибди. Аммо боғбонлар хизматкорни калтаклаб, қуп–қуруқ қайтариб юборишибди. 11Кейин узумзор эгаси яна бошқа бир хизматкорини юборибди. Боғбонлар бу хизматкорни ҳам уриб, шарманда қилиб, қуп–қуруқ қайтариб юборишибди. 12Яна учинчисини юборибди, уни ҳам ярадор қилиб, қувиб чиқаришибди.
13Кейин узумзор эгаси ўйлабди: “Энди нима килсам экан? Энди суюкли ўғлимни юбораман. Балки боғбонлар уни ҳурмат қилишар.”
14Аммо боғбонлар унинг ўғлини кўришлари билан ўзаро муҳокамага тушиб:
— Бу меросхўр–ку! Уни ўлдирайлик, шунда мероси бизга қолади, — дейишибди–да, 15ўғлини узумзордан ташқарига чиқариб, ўлдиришибди.
Хўш, сизнингча, энди узумзор эгаси уларни нима қилар экан? 16У келиб боғбонларни ўлдиради, узумзорини эса бошқаларга ижарага беради.”
Буни эшитганлар:
— Худо кўрсатмасин! — деб юборишди. 17Исо эса уларга тикилиб, шундай деди:
— Ундай бўлса, Муқаддас Битиклардаги:

 

“Бинокорлар рад этган тош
Бинонинг тамал тоши бўлди”,

 

 

деган сўзларнинг маъноси нима?
18Кимки бу тошга йиқилса, парча–парча бўлади. Тош кимнинг устига тушса, уни эзиб юборади.
19Исо айтган бу масал тафсирчилар билан бош руҳонийларга қарши айтилган эди. Улар буни англаб етдилар ва шу заҳоти Исони қўлга олмоқчи бўлдилар. Аммо халқдан қўрқдилар.

 

Солиқ тўлаш ҳақида

 

20Тафсирчилар билан бош руҳонийлар Исони кузатиб юрдилар. Унинг ортидан ўзларини самимий кўрсатадиган одамларни қўйдилар. Улар эса Исони тилидан илинтириб, ҳокимнинг қўлига ва ҳукмига бермоқчи эдилар. 21Шунинг учун улар Исога дедилар:
— Устоз, сиз айтаётган сўзларингиз ва ўргатаётган таълимотингиз тўғри эканини биламиз. Сиз ҳеч кимга юз–хотир қилмай Худонинг йўлини тўғри ўргатасиз. 22Айтинг–чи, Қайсарга солиқ тўлашимиз тўғрими ёки йўқми?
23Исо уларнинг маккорлигини англаб, деди:
24— Қани, Менга бир динор кўрсатинглар! Бу тангадаги сурат ва ёзув кимники?
— Қайсарники, — деб жавоб берди улар. 25Исо:
— Ундай бўлса, Қайсарнинг ҳақини Қайсарга, Худонинг ҳақини Худога беринглар, — деди.
26Улар халқнинг кўз ўнгида Исони тилидан илинтира олмадилар. Исонинг жавобидан лол қолиб, жим бўлдилар.

 

Тирилиш ҳақида савол

 

27Саддуқийлар ўликларнинг тирилишини инкор этардилар. Уларнинг баъзилари Исонинг олдига келиб, халқ олдида Унга шундай савол бердилар:
28— Устоз! Мусо бизга шундай ёзиб қолдирган: “Агар бировнинг акаси фарзанд кўрмай ўтиб кетса, укаси акасининг хотинига уйланиб, акаси учун фарзандни дунёга келтирсин. Туғилган бола марҳум акасиники ҳисобланади.” 29Етти ака–ука бўлган экан. Биринчиси уйланибди, аммо фарзанд кўрмай оламдан ўтибди. 30Сўнг иккинчиси ўша хотинни олиб, бола кўрмай ўлибди. 31Учинчиси ҳам худди шу кўйга тушибди. Хуллас, еттита ака–уканинг ҳаммаси ўша хотинга уйланиб, фарзандсиз ўтиб кетибди. 32Охири, хотин ҳам ўлибди. 33Айтинг–чи, Худо одамларни тирилтирганда ўша аёл қайси бирининг хотини ҳисобланади? Еттови ҳам унга уйланган эдилар–ку!
34Исо уларга шундай жавоб берди:
— Бу дунёда одамлар уйланадилар ва эрга тегадилар. 35Аммо ўликдан тирилишга ва келажакдаги дунёда яшашга сазовор бўлганлар у дунёда уйланмайдилар, эрга ҳам тегмайдилар. 36Улар бамисоли фаришталардай бўлганлари учун, ҳеч қачон ўлмайдилар. Улар Худонинг болаларидир, чунки тирилгандирлар. 37Ҳатто Мусонинг ўзи ҳам тирилишни тасдиқлаб, ёнаётган бута тўғрисидаги ҳикояда Эгамизни — Иброҳим, Исҳоқ ва Ёқубнинг Худоси деб атаган. 38Зотан Худо ўликларнинг эмас, тирикларнинг Худосидир. Худо учун ҳамма тирикдир.
39-40Тафсирчиларнинг баъзилари Исога яна савол беришга журъат этмаганлари учун:
— Устоз, яхши гапирдингиз, — дедилар.

 

Масиҳ кимнинг ўғли?

 

Исо тафсирчиларга деди: 41“Нега МасиҳниДовуднинг ўғли дейдилар? 42-43Мана, Довуднинг ўзи Забур китобида шундай деган:

 

“Эгамиз айтмоқда Раббимга:
Душманларингни оёқларинг остига пойандоз қилмагунимча,
Сен Менинг ўнг томонимда ўтиргин.”

 

 

44Демак, Довуд Масиҳни Раббим деб атаган бўлса, қандай қилиб Масиҳ Довуднинг ўғли бўлади?!”

 

Исо сохта диндорликка қарши огоҳлантиради

 

45Бутун халқ Исони тинглаб турар экан, У шогирдларига деди: 46“Таврот тафсирчиларидан эҳтиёт бўлинглар! Улар узун кийимлар кийишни, бозорларда юрганларда уларга салом беришларини яхши кўрадилар. Синагогаларда яхши жойларда ўтиришни, зиёфатларда тўрда ўтиришни ёқтирадилар. 47Аммо бева аёлларнинг уй–жойларини тортиб оладилар, хўжа кўрсинга узоқ дуо ўқийдилар. Бундай одамлар ниҳоятда қаттиқ жазога мубтало бўладилар.”

 

21–БОБ

 

Бева аёлнинг хайр–эҳсони

 

1Исо Маъбаднинг эҳсон қутисига назар солар экан, эҳсон ташлаб турган бой одамларни кўрди. 2Шунингдек, икки чақа ташлаган бир камбағал бева аёлни ҳам кўрди. 3Шунда Исо деди: “Сизларга чинини айтайин, бу камбағал бева ҳаммадан кўпроқ эҳсон берди. 4Чунки бойларнинг ҳаммаси ўзларининг ортиқча пулларидан эҳсон қилдилар. Аммо бу аёл камбағаллигига қарамасдан, ўзининг бор–йўғини ташлади.”

 

Исо Маъбаднинг вайрон бўлишини башорат қилади

 

5Шогирдлардан баъзилари Маъбаднинг гўзал тошлар ва Худога назр қилинган инъомлар билан безатилгани тўғрисида гаплашаётган эдилар. Шунда Исо деди:
6— Шундай кунлар келадики, сиз кўриб турганларнинг ҳаммаси вайрон бўлади. Бу ерда тош устида турган биронта тош қолмайди.
7Улар Исодан сўрадилар:
— Устоз, бу ҳодисалар қачон юз беради? Тез орада юз беришини нимадан билсак бўлади?
8Исо деди:
— Эҳтиёт бўлинглар, йўлдан озманглар, чунки кўпчилик ўзларини Менинг номим билан атаб: “Мен Ўшаман”, “Вақт яқин”, деб айтади. Уларга эргашманглар. 9Сизлар уруш ва исёнлар тўғрисида хабарларни эшитганингизда, ваҳимага тушманглар, чунки бу ҳодисалар биринчи бўлиб содир бўлиши керак. Аммо бу ҳали сўнгги ниҳоя эмас.
10Кейин Исо уларга деди: “Халқ халққа қарши, шоҳлик шоҳликка қарши кўтарилади. 11Айрим жойларда шиддатли зилзилалар, қаҳатчиликлар, ўлатлар бўлади. Осмонда ваҳимали ҳодисалар, буюк аломатлар юз беради.
12Лекин буларнинг ҳаммасидан олдин сизларни ҳибсга оладилар, қувғин қиладилар, синагогаларга топшириб, қамоқларга ташлайдилар. Менинг номим туфайли сизларни шоҳлар ва ҳокимлар олдига олиб борадилар. 13Булар Хушхабарни айтишингиз учун имконият бўлади. 14Ўзимизни қандай ҳимоя қиламиз, деб олдиндан қайғурмасликка қарор қилинглар. 15Мен Ўзим сизларга сўз, донолик ато қиламанки, рақибларингиздан биронтаси айтганларингизни рад қила олмайдилар ёки эътироз билдира олмайдилар. 16Сизларни ҳатто ота–онангиз, ака–укаларингиз, қариндош–уруғларингиз, дўстларингиз тутиб беришади. Улар баъзиларингизни ўлдиришади. 17Менинг номим туфайли ҳамма сизлардан нафратланади. 18Бироқ бошингиздан бир тола соч ҳам тушмайди. 19Қатъиятли бўлинглар, шунда ҳаётга эришасиз.”

 

Қуддуснинг қулаши ҳақида башорат

 

20“Қуддусни душман лашкарлари ўраб олганини кўрганингизда, билингки, шаҳар яқин орада вайрон қилинади. 21Шунда Яҳудияда бўлганлар тоғларга қочсин, шаҳарнинг ичида бўлганлар ташқарига чиқсин, далаларда бўлганлар шаҳарга кирмасин. 22Чунки Худонинг қасос оладиган кунлари келди. Ўша кунларда ҳамма башоратлар амалга ошади. 23У кунларда ҳомиладор ва эмизикли аёлларнинг ҳолига вой! Чунки ер юзини катта мусибат чулғаб олади, бу халқнинг бошига Худонинг ғазаби ёғилади. 24Баъзилари қиличдан ўтказилади, бошқалари барча юртларга асир қилиб олиб кетилади. Ғайрияҳудийларнинг давру даврони тугамагунча, улар Қуддусни оёқ ости қиладилар.”

 

Инсон Ўғлининг қайтиб келиши ҳақида

 

25“Қуёш, ой ва юлдузларда аломатлар пайдо бўлади. Денгизлар ва тўлқинлар шовқинидан халқлар саросимага тушиб, изтироб чекади. 26Одамлар дунёга келадиган фалокатларни кўриб, қўрқувдан ҳушидан кетадилар. Чунки ўшанда самовий кучлар ларзага келади. 27Шунда ҳамма одам Инсон Ўғлини кўради. Инсон Ўғли қудратга ва буюк улуғворликка бурканиб, булутларда келади.
28Бу ҳодисалар юз бера бошлаганда, туриб, бошингизни баланд кўтаринг. Чунки қутқариладиган вақтингиз яқинлашмоқда.”

 

Ҳушёр бўлиш ҳақида

 

29Исо шогирдларига бир масални айтиб берди: “Анжир дарахтига ва бошқа ҳамма дарахтларга қаранглар. 30Дарахтлар барг ёзаётганини кўрганингизда, ёз яқинлашиб қолганини биласиз. 31Шу сингари, мана бу воқеалар содир бўлганда, билингки, Худонинг Шоҳлиги яқин. 32Сизларга чинини айтайин, бу насл ўтмасданоқ, буларнинг ҳаммаси содир бўлади. 33Еру осмон йўқ бўлиб кетади, аммо Менинг сўзларим кучда қолади.
34Ҳушёр бўлинглар! Кайфу сафога, бу ҳаётнинг ташвишларига берилиб кетманглар. Тағин ўша кун келиб қолганда сизлар тўсатдан тўрга тушган одамларга ўхшаб қолманглар! 35Чунки у кун бутун ер юзида яшовчиларнинг бошига тушади. 36Доим ҳушёр бўлинглар. Юз берадиган бу ҳамма мусибатлардан қутула олишингиз ва Инсон Ўғли олдида муносиб тура олишингиз учун доимо ибодатда бўлинглар.”
37Ҳар куни Исо Маъбадда таълим берарди, кечалари эса шаҳардан чиқиб, тунни Зайтун деб аталадиган тоғда ўтказар эди. 38Халқ саҳардан Исони тинглагани Маъбадга келарди.

 

22–БОБ

 

Исони ўлдириш режаси

 

1Хамиртурушсиз нон байрамига яқин қолган эди. Бу байрам Фисиҳ деб аталарди. 2Бош руҳонийлар ва Таврот тафсирчилари Исони яширинча ўлдириш учун фурсат пойлаб юрган эдилар, чунки улар халқдан қўрқардилар. 3Шунда ўн икки ҳаворийдан бири — Яҳудо Ишқариётнинг ичига шайтон кириб олди. 4Яҳудо бош руҳонийларнинг ва Маъбад миршаббошиларининг олдига бориб, Исони қандай тутиб бериш тўғрисида улар билан гаплашди. 5Улар жуда хурсанд бўлиб, Яҳудога пул берадиган бўлдилар. 6Яҳудо рози бўлди ва Исони халқдан яширинча уларнинг қўлига тутиб бериш учун қулай фурсатни кута бошлади.

 

Исо шогирдлари билан Фисиҳ таомини тановул қилади

 

7Хамиртурушсиз нон байрами келди. Шу куни Фисиҳ қўзиси қурбонлик қилинар эди. 8Исо Бутрус билан Юҳаннони юбораётиб шундай деди:
— Боринглар, биз учун Фисиҳ таомини тайёрланглар.
9Улар Исодан сўрадилар:
— Байрам таомини қаерда тайёрлашимизни хоҳлайсиз?
10Исо уларга деди:
— Шаҳарга киришларингиз биланоқ, кўзада сув кўтариб кетаётган бир одамни учратасизлар. Ўша одамга эргашиб, у кирадиган уйга киринглар. 11Хонадон эгасига шундай деб айтинглар: “Устозимиз шогирдлари билан Фисиҳ таомини емоқчилар. У сиздан: ‘Бизга тайёрлаб қўйилган меҳмонхона қаерда?’ деб сўраб юбордилар.” 12Уй эгаси сизларга жиҳозланган катта болохонани кўрсатади. У ерда биз учун ҳозирлик кўринглар.
13Шогирдлар кетдилар. Ҳамма нарса худди Исо айтганидай рўй берди. Улар Фисиҳ таомини тайёрладилар.
14Зиёфат вақти бўлди. Исо билан ҳаворийлари дастурхон атрофига ёнбошлашди. 15Исо уларга деди:
— Мен азоб чекмасимдан аввал бу Фисиҳ таомини сизлар билан бирга ейишни жуда ҳам орзу қилгандим. 16Сизларга айтай: Биз Худонинг Шоҳлигида ҳақиқий Фисиҳ таомини емагунимизча, Мен бу таомдан бошқа емайман.
17Кейин Исо шароб қуйилган косани олиб, шукрона дуосини айтиб деди:
— Буни олинглар, ўзаро бўлишинглар. 18Сизларга айтай: Худонинг Шоҳлиги келмагунча, Мен узум неъматидан бошқа ичмайман.
19Сўнгра нонни олди, шукрона дуосини айтиб синдирди ва шогирдларига бериб деди:
— Бу нон Менинг танамни билдиради. Танам сизлар учун фидо бўлади. Биргаликда нон синдириб еганингизда Мени хотирланглар.
20Овқатланиб бўлганларидан кейин, Исо яна шароб қуйилган косани олиб, шундай деди:
— Бу коса Худонинг янги аҳдини билдиради. Бу Аҳд сизлар учун тўкиладиган қоним эвазига кучга киради. 21Ана, қаранг! Менга хиёнат қиладиган одам Мен билан бир дастурхонда ўтирибди. 22Ҳа, Худо режа қилгандай Инсон Ўғли жон беради. Аммо Инсон Ўғлига хиёнат қилган одамнинг ҳолига вой!
23Шунда улар бир–бирларидан:
— Oрамизда бундай ишга қўл урадиган ким экан? — деб сўрай бошладилар.

 

Энг катта ким?

 

24Шогирдлар орасида: “Қайси биримиз энг катта ҳисобланишимиз керак?” деган баҳс бўлди.
25Исо уларга деди: “Бутпарастларнинг ҳукмдорлари халқларига ўз ҳукмини ўтказадилар. Эл бошлиқлари олийҳиммат деб олқишланадилар. 26Сизлар эса бундай бўлманглар. Аксинча, орангизда ким катта бўлса, ўзини энг кичикдай тутсин. Ким бошлиқ бўлса, хизматкордай бўлсин. 27Хўш, ким катта? Дастурхон атрофида ўтирганми ёки унга хизмат қилаётганми? Дастурхон атрофида ўтирган эмасми?! Мен эса орангизда хизматкордайман.
28Оғир кунларимда ёнимда бўлдингизлар. 29Шунинг учун, Отам Менга инъом қилган Шоҳликни Мен сизларга инъом қиляпман. 30Сизлар Менинг Шоҳлигимда дастурхоним атрофида ўтириб еб–ичасизлар, Исроилнинг ўн икки қабиласига ҳукмронлик қиласизлар.”

 

Исо Бутруснинг тонишини башорат қилади

 

31Исо деди:
— Шимўн, Шимўн! Мана, буғдойни ғалвирдан ўтказишгандай, шайтон сизларни синовдан ўтказишга изн сўради. 32Бироқ имондан тоймасин, деб Мен сен учун ибодат қилдим. Сен тавба қилиб, Менга қайтганингдан кейин, биродарларингни имонда мустаҳкамла.
33Шимўн Исога жавобан деди:
— Ҳазрат! Мен Сиз билан зиндонга ҳам, ўлимга ҳам боришга тайёрман!
34Исо эса деди:
— Эҳ Бутрус! Сенга шуни айтай, бугун хўроз қичқирмасдан олдин сен уч марта Мени танимаслигингни айтасан.

 

Ҳамён, тўрва, қилич

 

35Исо шогирдларига деди:
— Мен сизларни ҳамёнсиз, тўрвасиз, чориқсиз юборганимда, бирон нарсада камчилигингиз бормиди?
— Ҳеч нарсада! — жавоб берди улар. 36Исо уларга шундай деди:
— Энди эса кимнинг ҳамёни ёки тўрваси бўлса, олсин. Кимда қилич йўқ бўлса, чопонини сотиб, қилич харид қилсин. 37Сизларга айтай: “У гуноҳкорлар қаторида саналди”, деб Мен ҳақимда айтилган башорат бажо бўлиши керак. Ҳа, Мен ҳақимда ёзилган бу сўз бажо бўляпти.
38Шогирдлар:
— Ҳазрат, қаранг, мана бу ерда иккита қилич бор экан! — дедилар.
— Бўлди, етар! — деди Исо.

 

Исо Зайтун тоғида ибодат қилади

 

39Исо шаҳардан чиқиб, одатдагидай Зайтун тоғига йўл олди. Шогирдлари ҳам Унинг орқасидан кетдилар. 40Исо ўша жойга етиб келгандан кейин, шогирдларига:
— Васвасага тушмаслик учун ибодат қилинглар, — деди. 41Ўзи улардан бир тош отар масофача нари борди–да, тиз чўкиб ибодат қилди:
42— Эй Ота! Қанийди, бу азоб косасини Мендан узоқлаштирсанг! Аммо Менинг хоҳишим эмас, Сенинг хоҳишинг бажо бўлсин.
43Шу орада осмондан бир фаришта Исога зоҳир бўлиб, Унга куч ато қилди. 44Исо оғир изтироб ичида жон–жаҳди билан ибодат қилди. Ундан оққан тер эса ерга томаётган қон томчиларига ўхшар эди.
45Исо ибодатни тугатиб, шогирдлари ёнига келди. Уларнинг ухлаб ётганини кўрди. Шогирдлар қайғудан ҳолдан тойган эдилар. 46Исо уларга:
— Нега ухлаб ётибсизлар? Қани туринглар, васвасага тушмаслик учун ибодат қилинглар, — деди.

 

Исо ҳибсга олинади

 

47Исо ҳали гапириб бўлмасидан, бирданига оломон келиб қолди. Оломонни ўн икки шогирддан бири — Яҳудо бошлаб келганди. Яҳудо Исони ўпмоқчи бўлиб, Унга яқинлашди. 48Исо эса унга деди:
— Яҳудо, сен Инсон Ўғлига бир ўпич билан хиёнат қиляпсанми?
49Исонинг ёнидагилар воқеа қаёққа йўналаётганини пайқаб:
— Ҳазрат, қилични ишга солайликми? — дейишди. 50Улардан бири эса олий руҳонийнинг хизматкорига жароҳат етказиб, унинг ўнг қулоғини кесиб ташлади. 51Шунда Исо:
— Қўйинглар, бас! — деди–да, хизматкорнинг қулоғига қўл теккизиб унга шифо берди. 52Сўнг Уни қўлга олишга келган бош руҳонийлар, Маъбад миршаббошилари ва оқсоқолларга деди:
— Мен қароқчимидим, Мени олиб кетгани қиличу таёқлар билан келибсизлар?! 53Сизлар билан ҳар куни Маъбадда бирга эдим, Менга қўл теккизмадингизлар. Аммо энди замон сизники, зулмат ҳукмронлиги келди!

 

Бутрус Исодан тонади

 

54Исони ушлаб, олий руҳонийнинг уйига олиб кетдилар. Бутрус эса масофа сақлаб уларга эргашиб борди. 55Олий руҳонийнинг ҳовлиси ўртасида гулхан ёқишди. Бутрус гулхан атрофида ўтирган одамларнинг ёнига бориб ўтирди. 56Бир чўри қиз гулхан ёнида ўтирган Бутрусни кўрди. У Бутрусга тикилиб қаради–да:
— Бу одам ҳам У билан бирга эди! — деди.
57Лекин Бутрус инкор этиб:
— Эй синглим, мен Уни танимайман! — деди.
58Бир оздан кейин бошқа бир одам Бутрусни кўриб:
— Сен ҳам улардан бирисан–ку! — деди. Лекин Бутрус унга ҳам:
— Эй биродар, мен улардан эмасман! — деди.
59Орадан бир соатлар ўтгандан кейин яна кимдир:
— Ҳақиқатан ҳам, манави одам У билан бирга бўлган. Ахир, у ҳам Жалилалик–ку! — деб туриб олди.
60— Менга қара, нима тўғрисида гапиряпсан, тушунмаяпман — деб эътироз билдирди Бутрус.
У гапини тугатмасданоқ, хўроз қичқирди. 61Раббимиз Исо ўгирилиб, Бутрусга қаради. Шунда Бутрус Раббимизнинг: “Бугун хўроз қичқирмасдан олдин, сен Мендан уч марта тонасан”, — деган гапини эслади. 62Бутрус ҳовлидан чиқиб, аччиқ–аччиқ йиғлади.
63Исони қўриқлаган одамлар Уни ҳақоратлаб калтакладилар. 64Улар Исонинг кўзларини боғлаб қўйиб:
— Пайғамбар, қани топ–чи, Сени ким урди экан? — дердилар. 65Исога яна кўп ҳақоратли сўзлар айтдилар.

 

Исо Олий кенгаш олдида

 

66Тонг отганда Олий кенгаш аъзолари — бош руҳонийлар билан тафсирчилар йиғилдилар. Исони уларнинг олдига олиб келишди.
67— Бизга айт–чи, Сен Масиҳмисан? — деб сўрадилар. Исо шундай жавоб берди:
— Агар сизларга айтсам, Менга ишонмайсизлар. 68Агар сизларга савол берсам, жавоб бермайсизлар. 69Бироқ бундан буён Инсон Ўғли Қодир Худонинг ўнг томонида ўтиради.
70Шунда ҳамма бирданига:
— Бундан чиқди, Сен Худонинг Ўғли экансан–да? — деб сўрадилар.
— Ўзларингиз Менинг кимлигимни айтдингизлар, — деди уларга Исо. 71Шунда улар:
— Бошқа гувоҳга эҳтиёж қолмади! Ўз оғзидан ўзимиз эшитдик, ахир! — дейишди.

 

23–БОБ

 

Исо Римлик ҳоким Пилат ҳузурида

 

1Бутун Кенгаш аъзолари туриб, Исони Пилатнинг олдига келтирдилар. 2Улар Исони айблай бошладилар:
— Биз бу Одамни халқимизни йўлдан оздираётганда ушлаб олдик. У, Қайсарга солиқ тўламанглар, Мен Масиҳман, шоҳман, деб айтиб юрибди.
3Пилат Исодан:
— Сен яҳудийларнинг шоҳимисан? — деб сўради.
— Сиз шунақа дейсиз, — деб жавоб берди Исо.
4Шунда Пилат бош руҳонийларга ва оломонга:
— Мен бу одамни айблашга ҳеч қандай сабаб кўрмаяпман, — деди. 5Аммо улар қаттиқ туриб олдилар:
— У Ўз таълимоти билан бутун Яҳудиядаги одамларни қўзғолонга даъват қиляпти. У бу қилмишини Жалилада бошлаганди, энди шу ерга ҳам етиб келибди.
6Пилат бу гапни эшитиб:
— Бу Одам Жалилаликми? — деб сўради. 7Исо Ҳироднинг қўл остидаги ҳудуддан эканини Пилат билгач, Уни Ҳирод ҳузурига жўнатди. Ҳирод ўша пайтда Қуддусда эди.

 

Исо Ҳирод олдида

 

8Ҳирод Исони кўриб, жуда хурсанд бўлиб кетди. У анчадан буён Исони кўрмоқчи бўлиб юрган эди. Чунки Ҳирод Исо ҳақида эшитган, Унинг бирон мўъжизасини кўрсам, деган ниятда эди. 9Ҳирод Исога кўп саволлар берди, аммо Исо ҳеч бирига жавоб қайтармади. 10Шу ерда турган бош руҳонийлар билан Таврот тафсирчилари эса Уни шиддат билан қораладилар. 11Шундан кейин Ҳироднинг ўзи ҳам аскарлари билан бирга Исони камситиб масхаралади. Унга шоҳона чопон кийдириб, Пилатнинг олдига қайтариб юборди. 12Бир–бирига душман бўлган Ҳирод билан Пилат ўша куни дўстлашдилар.

 

Исо ўлимга маҳкум қилинади

 

13Пилат бош руҳонийлар, бошлиқлар ва халқни чақириб, 14уларга деди:
— Сизлар бу Одамни халқни йўлдан оздиришда айблаб, олдимга олиб келдингизлар. Мен Уни сизларнинг олдингизда текшириб кўрдим. Аммо сизлар Унга қўйган айблардан биронтасини мен топмадим. 15Ҳирод ҳам ҳеч нима тополмагани учун Уни бизнинг олдимизга қайтариб юборди. Хуллас, бу Одам ўлимга лойиқ бирон иш қилмаган. 16Шунинг учун, мен Уни калтаклаб, озод қилиб юбораман[2].
18Халойиқ эса бир оғиздан:
— Унга ўлим! Бизга Бараббани озод қилинг! — деб бақира кетишди.
19Барабба шаҳарда юз берган исёнда иштирок этиб, қотиллик қилган, шунинг учун зиндонга ташланган эди. 20Пилат Исони озод қилмоқчи бўлиб, оломонга яна мурожаат этди. 21Аммо оломон: “Хочга михлансин! Хочга михлансин!” деб шовқин кўтарди. 22Пилат учинчи марта уларга айтди:
— У нима ёмонлик қилди, ахир?! Мен Унда ўлимга лойиқ бирор айб топганим йўқ. Шундай экан, мен Уни калтаклаб, озод қилиб юбораман!
23Бироқ оломон овози борича: “Исо хочга михлансин!” деб бақириб, талаб қилаверди. Ниҳоят уларнинг бақир–чақирлари устун келди. 24Пилат уларнинг талабини бажаришга қарор қилди. 25Оломоннинг истагига кўра, исёнда иштирок этиб, қотиллик қилгани учун зиндонга ташланган одамни Пилат озод қилди, Исони эса оломоннинг ихтиёрига топширди.

 

Исо хочга михланади

 

26Аскарлар Исони олиб кетдилар. Улар кетаётганларида, Шимўн деган бир одамни учратиб қолдилар. Шимўн Киринеялик бўлиб, даладан шаҳарга қайтиб келаётган экан. Аскарлар унинг елкасига хочни ортиб, Исонинг кетидан боришга мажбур қилдилар. 27Бир талай оломон Исонинг ортидан эргашиб келаётган эди. Уларнинг орасида аёллар ҳам бор эди. Аёллар кўксига уриб, Исо учун фарёд қилардилар.
28Исо аёлларга қараб деди:
— Мен учун йиғламанглар, эй Қуддус қизлари! Ўзларингиз учун, фарзандларингиз учун йиғланглар. 29Шундай кунлар келадики: “Туғмаган, бола эмизмаган, бепушт аёллар бахтлидир”, — деб айтишади. 30Ўшанда одамлар тоғларга: “Бизни яширинглар!” дея бақиришади. Қирларга: “Устимизга қуланглар!” деб ёлворишади. 31Кўкариб турган дарахтга шундай қилсалар, қуриган дарахтни нима қилар эканлар?!
32Исо билан бирга икки жиноятчини ҳам қатл қилишга олиб кетаётган эдилар. 33Бош суяги деган жойга етиб келганларидан сўнг, аскарлар Исони хочга михладилар. Исо билан бирга иккита жиноятчини ҳам михладилар, уларнинг бири Исонинг ўнг томонида, бири чап томонида эди. 34Исо:
— Эй Ота! Уларни кечиргин, улар нима қилаётганини билмайдилар, — деди.
Аскарлар қуръа ташлаб, Исонинг кийимларини бўлишиб олдилар. 35Оломон қараб турарди. Бошлиқлар эса Исонинг устидан кулиб, шундай дердилар:
— У бошқаларни қутқарарди. Агар У Худо танлаган Масиҳ бўлса, энди Ўзини қутқариб кўрсин–чи! — дейишарди.
36Аскарлар ҳам Исони масхараладилар. Улар Исога арзон шароб ичиргани яқинлашиб, 37шундай дедилар:
— Агар Сен яҳудийларнинг Шоҳи бўлсанг, Ўзингни Ўзинг қутқар–чи!
38Исонинг бош томонида “Бу Яҳудийларнинг Шоҳидир” деган ёзув бор эди.
39Осилган жиноятчилардан бири Исони ҳақоратлаб деди:
— Масиҳ экансан, Ўзингни ҳам, бизни ҳам қутқармайсанми?!
40Иккинчи жиноятчи эса бу шеригига таъна қилди:
— Худодан қўрқмайсанми?! Ўзинг ҳам шу одам каби жазога маҳкум бўлгансан–ку! 41Биз қилмишимизга яраша адолатли жазо олдик. У эса ҳеч қандай ёмонлик қилгани йўқ.
42Кейин деди:
— Эй Исо, тахтингизга ўтириб, Шоҳ бўлганингизда мени эсланг!
43Исо унга деди:
— Сенга чинини айтайин, бугуноқ сен Мен билан бирга жаннатда бўласан.

 

Исонинг ўлими

 

44-45Туш пайти эди. Кун қорайди, соат учга қадар ҳамма ёқ зулматга чўмди. Маъбаддагипарда ўртасидан йиртилди. 46Исо баланд овоз билан фарёд қилди:
— Ота! Руҳимни Сенинг қўлларингга топширяпман.
Шундай деди–да, жон берди. 47Воқеани кўриб турган юзбоши Худони улуғлаб:
— Ҳақиқатан ҳам, бу Одам солиҳ экан, — деди.
48Томошага тўпланган оломон содир бўлган воқеаларни кўриб, қайғудан кўксига ура–ура уйларига қайтиб кетдилар. 49Исони билганлар эса, шу жумладан, Жалиладан Унга эргашиб келган аёллар юз берган воқеаларни узоқдан кузатиб турардилар.

 

Исо дафн этилади

 

50Олий кенгаш аъзолари орасида Юсуф исмли яхши ва солиҳ бир киши бор эди. 51У яҳудийларнинг Ариматея шаҳридан бўлиб, Худонинг Шоҳлигини интизорлик билан кутарди. Юсуф Кенгаш аъзоларининг бу қарорини ва қилган ишини маъқулламаган эди. 52У Пилатнинг олдига бориб, Исонинг жасадини сўради. 53Юсуф жасадни хочдан тушириб олиб, зиғир мато билан кафанлади. Кейин жасадни қояга ўйилган қабрга қўйди. Бу қабрга ҳали ҳеч ким қўйилмаган эди. 54Бу кун Шаббат арафаси бўлиб, Шаббат куни бошланишига оз қолганди. 55Жалиладан Исо билан бирга келган аёллар Юсуфнинг орқасидан эргашиб бордилар. Улар қабрни ва Исонинг жасади қандай дафн қилинганини кўрдилар. 56Улар уйларига қайтиб бориб, жасадга суртиш учун хушбўй мойлар ва атирлар тайёрладилар. Шаббат куни эса, Қонунда буюрилгандай, дам олдилар.

 

24–БОБ

 

Исо Масиҳ тирилади

 

1Якшанба куни эрта тонгда аёллар тайёрлаб қўйган хушбўй мойларини олиб, қабрга келдилар. 2Қабр оғзидаги тош ағдарилиб ётганини кўрдилар. 3Ичкарига кирдилар, аммо Раббимиз Исонинг жасадини топмадилар. 4Улар гангиб қолдилар. Шунда тўсатдан аёлларнинг қаршисида икки одам пайдо бўлди. Уларнинг кийимлари ярқираб турарди. 5Аёллар ваҳимадан бошларини ерга эгиб туришди. Одамлар эса аёлларга шундай дейишди:
— Нега сиз тирикни ўликлар орасидан қидиряпсизлар? 6У бу ерда йўқ, У тирилди! Ҳали Жалилада бўлган пайтида сизларга нима деганини эсланглар. 7У сизга: “Инсон Ўғли гуноҳкор одамлар қўлига тутиб берилади, хочга михланади, учинчи куни эса тирилади”, — деган эди–ку.
8Шунда аёллар Исонинг бу сўзларини эсладилар. 9Улар қабр ёнидан қайтиб, бу воқеани ўн бир шогирдга ва қолган ҳаммага айтиб бердилар. 10Ҳаворийларга бу хабарни Магдалалик Марям, Йўанна ва Ёқубнинг онаси Марям етказдилар. Улар билан бирга бошқа аёллар ҳам бор эди. 11Аммо ҳаворийлар, бу аёллар сафсата тарқатяптилар, деб ўйладилар, аёлларнинг гапларига ишонмадилар. 12Бутрус эса ўрнидан туриб, қабр томон югурди. Ичкарига энгашиб қараб, у ерда фақатгина кафанни кўрди. Юз берган воқеадан ҳайрон қолиб, уйига қайтиб кетди.

 

Эммаус йўлида

 

13Ўша куни Исонинг шогирдларидан иккитаси Эммаус деган қишлоққа кетишаётган эди. Бу қишлоқ Қуддусдан ўн бир километр узоқликда жойлашган эди. 14Улар юз берган воқеалар тўғрисида суҳбатлашиб кетаётган эдилар. 15Улар гаплашиб, бўлиб ўтганларни муҳокама қилиб кетаётганларида, Исонинг Ўзи уларга яқинлашиб, ҳамроҳ бўлди. 16Шогирдлар Исони кўрдилар, аммо Уни таний олмадилар.
17Исо улардан:
— Нимани муҳокама қилиб кетяпсизлар? — деб сўради. Улар тўхтаб қолдилар, юзлари ғамгин эди. 18Шогирдларидан Клеопа дегани Унга жавоб берди:
— Шу кунларда Қуддусда кўп воқеалар юз берди. Булардан бехабар қолган мусофир ёлғиз сиз бўлсангиз керак.
19— Қандай воқеалар? — деб сўради Исо улардан.
— Носиралик Исо тўғрисидаги воқеалар–да, — деб жавоб берди улар. — Исо пайғамбар эди, Худо олдида ва бутун халқ олдида сўзлари ва ишлари билан қудратини кўрсатди. 20Аммо бош руҳонийларимиз билан оқсоқолларимиз Уни ўлимга маҳкум қилиб, хочга михлаш учун тутиб бердилар. 21Биз эса, У Исроилни халос этади, деб умид қилган эдик. Бу ҳодисалар содир бўлганига бугун уч кун бўлди. 22Бунинг устига–устак, орамиздаги айрим аёллар бизни ҳайратда қолдиришди. Улар бугун саҳарда қабрга борган эканлар, 23Унинг жасадини топа олмабдилар. Аёллар қайтиб келиб: “Бизга фаришталар зоҳир бўлди, улар бизга, Исо тирик, деб айтишди”, деган хабарни олиб келишди. 24Шунда орамиздан баъзилар қабрга бориб, аёлларнинг гапи тўғри эканини кўрдилар. Исо қабрда йўқ эди.
25Исо уларга деди:
— Бунчалик бефаҳм бўлмасангизлар?! Пайғамбарларнинг гапларига ишониш нега сизлар учун шунчалик қийин?! 26Ахир Масиҳ улуғланишидан олдин бу азобларни бошдан кечириши керак эди–ку!
27Кейин Мусодан тортиб, барча пайғамбарлар битикларида Ўзи ҳақида ёзилган сўзларнинг ҳаммасини Исо уларга тушунтирди. 28Ниҳоят, улар бораётган қишлоққа яқинлашдилар. Исо Ўзини йўлда давом этадиган қилиб кўрсатди. 29Лекин улар Исога:
— Кеч бўлиб қолди, ҳадемай қоронғи ҳам тушади. Биз билан бирга қолинг, — деб қистадилар.
Исо улар билан бирга қолгани ичкарига кирди. 30Улар билан бирга дастурхонга ўтирганда, нонни олиб шукрона дуосини айтди ва нонни синдириб уларга берди. 31Шунда уларнинг кўзлари очилиб, Исони таниб қолишди. Бироқ Исо кўздан ғойиб бўлди.
32Шогирдлар бир–бирига дедилар:
— У йўлда биз билан гаплашиб, Муқаддас Битикларни тушунтираётганда, юракларимиз жизилламаганмиди, ахир?!
33Шу заҳоти ўринларидан туриб, Қуддусга қайтиб бордилар. Ўн бир ҳаворийни ва улар билан тўпланиб турганларни топдилар. 34Ҳаворийлар уларга:
— Раббимиз Исо ҳақиқатан ҳам тирилибди! У Шимўнга кўринибди! — деб айтдилар. 35Шунда Эммаусдан қайтиб келган икки шогирд ҳам йўлдаги воқеаларни, Исо нонни синдираётганда Уни қандай таниб қолганларини айтиб бердилар.

 

Исо шогирдларига зоҳир бўлади

 

36Улар бу тўғрида ҳали гапираётганларида, Исонинг Ўзи ўрталарида зоҳир бўлди.
— Сизларга тинчлик бўлсин! — деди.
37Шогирдлар, арвоҳ кўряпмиз, деб ўйлаб ўтакаси ёрилди. 38Лекин Исо уларга деди:
— Нега қўрқиб кетдингизлар? Нечун кўнглингизда бунча гумонлар туғиляпти? 39Қўлларимга ва оёқларимга қаранглар, бу Мен Ўзимман. Мени ушлаб кўринглар. Арвоҳнинг эту суяги бўлмайди–ку, ахир! Менинг эса, кўриб турганингиздай, эту суягим бор.
40Исо шу гапларни айтиб, уларга қўл–оёқларини кўрсатди. 41Шогирдлари севинчдан таажжубланиб ҳали ҳам ишонмай турганларида, Исо улардан сўради:
— Бу ерда ейдиган бирон нарсангиз борми?
42Шогирдлари Унга бир бўлак қовурилган балиқ беришди. 43Исо буни олиб, уларнинг кўзлари олдида еди. 44Кейин Исо шогирдларига деди:
— Сизлар билан бирга бўлган пайтларимда, Тавротда, пайғамбарлар битикларида ва Забурда Мен тўғримда ёзилганлар бажо бўлиши керак, деб сизларга айтган эдим.
45Сўнгра Исо, Муқаддас Битикларни тушуниб етсинлар, деб уларнинг онгини очди 46ва уларга деди:
— Масиҳ азоб чекиши ва учинчи куни ўликдан тирилиши керак, деб ёзилган. 47Яна, тавба қилиш ва гуноҳларнинг кечирилиши ҳақидаги хабар Унинг номи билан жамики халқларга ваъз қилиниши керак, деб ҳам ёзилган. Шундай экан, Қуддусдан бошлаб, 48ҳамма одамларга кўрган–билганларингизни айтинглар. 49Мен сизларга Отам ваъда қилган Муқаддас Руҳни юбораман. Шунинг учун юқоридан қудрат келиб сизларни қамраб олмагунча, шу шаҳарда қолинглар.

 

Исо осмонга кўтарилади

 

50Шундан кейин Исо шогирдларини шаҳардан ташқарига — Байтания яқинига олиб чиқди. Исо қўлларини кўтариб, уларни дуо қилди. 51Дуо қилаётиб, улардан узоқлашиб бораверди ва осмонга кўтарилди.
52Шогирдлар эса Унга сажда қилдилар ва катта севинч ила Қуддусга қайтиб бордилар. 53Улар доимо Маъбадда бўлиб, Худони олқишлар эдилар.

 

 

 

ЮҲАННО

Кириш

 

Мазкур китобнинг муаллифи Забадийнинг ўғли балиқчи Юҳаннодир. У акаси Ёқуб ва Бутрус билан бирга Исо Масиҳнинг энг яқин шогирди ҳисобланади. Юҳанно бу китобда ўз исмини ишлатмай, ўзини Исо Масиҳнинг севикли шогирди деб тилга олган (масалан, 13:23 га қаранг). Муаллиф мазкур Хушхабар орқали китобхонларга Исонинг Нажоткор — Масиҳ эканлигини кўрсатади, Исога ишонган ҳар бир одам абадий ҳаётга эришишини айтиб ўтади.
Ушбу китоб азалдан мавжуд бўлган “Калом”, яъни дунёга келган Исо Масиҳ ҳақидаги маълумот билан бошланади. Муаллиф китобда Исо Масиҳнинг кўрсатган мўъжизалари ва мўъжизлар орқали исботлаган ҳақиқати ҳақида сўз юритади. Исонинг ўлдирилиши ва тирилиши ҳақидаги ҳодисалар ҳам китобдан ўрин олган. Исо тирилгандан кейин бир неча марта шогирдларига зоҳир бўлгани ҳақидаги маълумот китобга якун ясайди.
Китобда Исо Масиҳ Ўзини “ҳаёт нони”, “ҳаётбахш сув манбаи”, “оламнинг нури”, “яхши Чўпон”, “йўл, ҳақиқат ва ҳаёт”, “ҳақиқий ток” ва “одамларни охиратда тирилтирувчи, уларга ҳаёт берувчи Зот” деб атайди. Одамлар муҳтож бўлган Нажоткор — Исо Масиҳ эканлигини матндан аниқ кўришимиз мумкин.

 

1–БОБ

 

Муқаддима: Азалда — Калом

 

1Азалда Калом бор эди.
Калом Худо билан бирга эди,
Калом — Худо эди.
2Азалда У Худо билан бирга эди.

 

3Бутун борлиқ Калом орқали яратилган,
Усиз яратилган бирон нарса мавжуд эмас.

 

4Калом — ҳаёт манбаи эди,
Бу ҳаёт инсонларнинг Нури эди.
5Нур зулматда порлайди,
Зулмат эса Нурни енголмади.

 

6Худо Яҳё исмли бир одамни юборди. 7Яҳё Нур ҳақида шаҳодат қилгани келган эди, токи ҳамма унинг шаҳодати орқали имон келтирсин. 8Унинг ўзи Нур эмас эди, у фақат Нур ҳақида шаҳодат қилгани келганди. 9Ҳар бир одамни ёритадиган ҳақиқий Нур дунёга келаётган эди.

 

10Ҳа, Калом дунёда эди,
Дунё У орқали яратилганди,
Бироқ дунё Уни танимади.
11У Ўз юртига келди,
Лекин Ўз халқи Уни қабул қилмади.
12Уни қабул қилганларнинг ҳаммасига эса,
Унга имон келтирганларга,
У Худонинг фарзанди бўлиш ҳуқуқини берди.
13Улар на тана хоҳишидан,
На эр хоҳишидан,
Табиий йўл билан эмас,
Балки Худодан туғилган фарзандлардир.

 

14Калом инсон бўлди,
Орамизда яшади.
У иноят ва ҳақиқатга тўлганди.
Биз эса Унинг улуғворлигини кўрдик.
Бу улуғворлик Отадан келган ягона Ўғилга мансуб эди.

 

15Яҳё У ҳақда гувоҳлик бериб, баланд овозда деди:
— Менинг кетимдан келаётган Зот мендан улуғдир, чунки У мендан олдин мавжуд бўлган, деб мана шу Киши ҳақида айтган эдим.

 

16Унинг чексиз инояти туфайли
Биз ҳаммамиз барака устига барака олдик.
17Худо қонунниМусо орқали берди,
Иноят ва ҳақиқатни эса
У Исо Масиҳ орқали кўрсатди.
18Ҳеч ким ҳеч қачон Худони кўрган эмас,
Ота бағридаги, аслида Худо бўлган ягона Ўғил,
Уни бизга танитди.

 

Яҳё чўмдирувчининг гувоҳлиги

 

19-20Қуддусдагияҳудийлар Яҳёнинг олдига руҳонийларни ва левиларни юбордилар. Улар келиб, Яҳёдан:
— Сен кимсан? — деб сўрадилар. Яҳё жавоб беришдан бош тортмади. У шаҳодат бериб, очиқ–ойдин:
— Мен Масиҳ эмасман, — деб айтди. 21Яна ундан:
— Бўлмаса кимсан? Илёсмисан? — деб сўрадилар.
— Йўқ! — деди у.
— Биз кутаётган пайғамбармисан? — деб савол бердилар. У яна:
— Йўқ! — деб жавоб берди.
22— Унда кимсан? Бизни юборганларга жавоб беришимиз керак. Сен ўзинг ҳақингда нима дейсан? — деб сўрадилар.
23— Ишаё пайғамбар айтганидай: “Эгамизга тўғри йўл очинг”, деб саҳрода янграётган овоз менман, — деди Яҳё.
24Фарзийлар томонидан юборилган бу одамлар 25Яҳёга дедилар:
— Модомики сен Масиҳ ҳам, Илёс ҳам, биз кутган пайғамбар ҳам эмас экансан, нега халқни сувга чўмдириб юрибсан?
26Яҳё уларга жавобан шундай деди:
— Мен одамларни сувга чўмдиряпман, холос. Лекин орангизда сизлар танимайдиган бир Зот бор. 27У менинг орқамдан келяпти, шундай бўлса–да, мен Унинг чориғи ипларини ечишга ҳам арзимайман.
28Бу ҳодиса Иордан дарёсининг шарқий қирғоғидаги Байтания қишлоғида юз берган эди. Яҳё ўша ерда одамларни сувга чўмдириб юрарди.

 

Исо — Худонинг қурбонлик Қўзиси

 

29Эртаси куни Яҳё Исонинг яқинлашиб келаётганини кўриб, шундай деди: “Ана, Худонинг Қўзиси! У дунёни гуноҳдан поклайди! 30Мен ана шу Киши ҳақида: “Менинг кетимдан келаётган Зот, мендан улуғдир. Чунки У мендан олдин мавжуд бўлган”, деб айтган эдим. 31Мен Унинг кимлигини билмас эдим. Лекин Уни Исроил халқига танитиш мақсадида, мен одамларни сувга чўмдиргани келдим.”
32Яҳё яна шундай шаҳодат бериб деди:
— Мен Руҳнинг осмондан каптардай учиб келганини ва Унинг устига қўнганини кўрдим. 33Ўша пайтгача мен Унинг кимлигини билмас эдим. Лекин “Одамларни сувга чўмдирасан”, деб мени юборган Худо менга шундай деган эди: “Муқаддас Руҳ кимнинг устига тушиб қўнганини кўрсанг, билки, Муқаддас Руҳга Чўмдирувчи Ўшадир.” 34Мен буни кўрдим ва сизларга “Бу — Худонинг Ўғлидир”, деб айтяпман.

 

Исонинг дастлабки шогирдлари

 

35Эртаси куни Яҳё шогирдларининг иккитаси билан яна кечаги жойда эди. 36У ўтиб кетаётган Исога қараб:
— Ана, Худонинг Қўзиси! — деди.
37Иккала шогирд Яҳёнинг бу сўзларини эшитиб, Исонинг орқасидан эргашиб боришди. 38Исо ўгирилиб, уларнинг эргашиб келаётганини кўрди–да, улардан:
— Сизларга бирон нарса керакми? — деб сўради.
— Раввий, Сиз қаерда турасиз? — дейишди улар. (“Раввий” устоз демакдир).
39— Юринглар, кўрасизлар, — деди Исо.
Улар бориб, Исонинг турар жойини кўрганларида, соат тўрт бўлиб қолган эди. Шунинг учун улар ўша куни Исо билан қолишди. 40Яҳёдан Исо ҳақида эшитиб, Унга эргашганлардан бири Идрис эди. Идрис — Шимўн Бутруснинг укаси эди. 41У дарров акаси Шимўнни топди–да, унга:
— Биз Масиҳни топдик, — деди. (Масиҳ “Худонинг Танлагани” демакдир.) 42Идрис акасини Исонинг олдига олиб келди. Исо унга қараб деди:
— Сен Юҳанно ўғли Шимўнсан. Сенинг исминг Кифа бўлади (Кифа юнончада — Бутрус, яъни “Тош” демакдир).
43Эртаси куни Исо Жалилага бормоқчи бўлди. У Филипни учратиб, унга:
— Ортимдан юр! — деди.
44Филип Байтсайда шаҳридан бўлиб, Идрис ва Бутруснинг ҳамшаҳари эди. 45Филип Натанилни топиб, унга деди:
— Мусо Таврот китобида, бошқа пайғамбарлар эса ўзларининг битикларида бир Зот тўғрисида ёзишган эди. Биз ўша Зотни топдик. У Носира шаҳридан, Юсуф ўғли Исо экан!
46— Носира шаҳридан? У ердан бирон яхшилик чиқармиди?! — деди Натанил унга.
— Юр, кўрасан! — деди унга Филип.
47Исо яқинлашиб келаётган Натанилни кўриб, у ҳақда шундай деди:
— Ана Исроилнинг ҳақиқий авлоди. У ҳийла деган нарсани билмайди.
48Натанил Исодан сўради:
— Сиз мени қаердан танийсиз?
— Филип сени чақирмасидан олдин, сен анжир дарахтининг тагида эдинг. Мен сени ўша ерда кўрган эдим, — деб жавоб берди Исо. 49Шунда Натанил деди:
— Устоз, Сиз Худонинг Ўғлисиз! Исроилнинг Шоҳисиз!
50Исо унга жавобан деди:
— Мен сенга: “Сени анжир дарахти тагида кўрдим”, деганим учунгина ишоняпсан. Сен бундан ҳам буюк ишларни кўрасан!
51Сўнг яна шундай деб қўшиб қўйди:
— Сизларга чинини айтайин: сизлар осмон очилганини ва Худонинг фаришталари Инсон Ўғли олдига тушиб–чиқаётганини кўрасизлар.

 

2–БОБ

 

Исонинг дастлабки мўъжизаси

 

1Икки кундан кейин Жалиладаги Кана қишлоғида никоҳ тўйи бўлди. Исонинг онаси у ерда эди. 2Исо билан шогирдлари ҳам тўйга таклиф қилинган эдилар.
3Шароб тугай деб қолганда, онаси Исога:
— Уларда шароб қолмабди, — деди. 4Исо унга:
— Бунинг менга нима дахли бор?! Менинг вақт–соатим ҳали келгани йўқ, — деди. 5Шунда онаси хизматчиларга:
— У сизларга нима деса, шуни қилинглар, — деди.
6Ўша ерда яҳудийларнинг покланиш маросимларида ишлатиладиган олтита тош хум бор эди. Ҳар бир хум ичига ўн–ўн икки челак сув сиғарди.
7Исо хизматчиларга:
— Хумларни сувга тўлдиринглар, — деди. Улар хумларни лиммо–лим қилиб сувга тўлдиришди. 8Исо уларга:
— Энди хумдаги сувдан озгина олиб, тўйбошига олиб боринглар, — деди. Улар олиб боришди.
9Тўйбоши шаробга айланган сувни татиб кўрди. Бу шаробнинг қаердан келганлигини у билмас эди, фақат олиб келган хизматчилар билишар эди. Тўйбоши куёвни чақиртириб, 10унга деди:
— Дастурхонга аввал яхши шароб тортилади. Меҳмонлар ичиб тўйганларидан кейин, ёмонроғи тортилади. Сен эса яхши шаробни шу пайтгача сақлаб келибсан!
11Бу Исонинг қилган биринчи мўъжизаси эди. Исо бу мўъжизали аломатни Жалиладаги Кана қишлоғида намойиш этиб, Ўзининг улуғворлигини зоҳир қилди. Шогирдлари Унга ишондилар.
12Шундан кейин Исо, онаси, укалари ва шогирдлари Кафарнаҳум шаҳрига бордилар ва у ерда бир неча кун турдилар.

 

Исо сотувчиларни Маъбаддан қувади

 

13Яҳудийларнинг Фисиҳ байрами яқинлашиб қолгани учун Исо Қуддус шаҳрига борди. 14Маъбад ҳовлисига кирганда, у ерда мол–қўй, каптар сотаётганларни ва хонтахталар ёнида ўтирган саррофларни кўрди. 15Исо арқондан қамчи ясади–да, Маъбаддан ҳаммани мол–қўйлари билан бирга қувиб чиқарди. Саррофларнинг хонтахталарини ағдариб, пулларини сочиб юборди. 16Каптар сотувчиларга:
— Буларни йўқотинглар бу ердан! Отамнинг уйини бозор қилманглар! — деди. 17Шунда Унинг шогирдлари Муқаддас Битиклардаги: “Сенинг уйингга бўлган севгим ичимни ёндирар”, деган сўзларни эсладилар.
18— Бундай қилишга нима ҳақинг бор?! Борди–ю, ҳақинг бўлса, биронта аломат кўрсатиб, буни исбот қил! — деб талаб қила бошлади яҳудийлар.
19Исо шундай жавоб берди:
— Мана бу Маъбадни бузинглар, Мен уч кун ичида уни тиклайман.
20Бунга жавобан яҳудийлар дедилар:
— Бу Маъбад қирқ олти йилда қурилган, Сен эса уни уч кунда тикламоқчимисан–а?!
21Ҳолбуки, Исо Маъбад деб Ўзининг баданини назарда тутган эди. 22Исо ўлиб тирилгандан кейин, шогирдлари Унинг бу гапини эсладилар. Шунда Муқаддас Битикларга ва Исонинг сўзларига ишондилар.
23Исо Қуддусда Фисиҳ байрамида бўлганда, кўп одамлар Унинг қилаётган мўъжизали аломатларини кўриб, Унга имон келтирдилар. 24Аммо Исо одамларнинг қанақалигини билгани учун, Ўзини уларга ишонмас эди. 25Инсон ҳақида Унга бирон гап айтишнинг ҳожати йўқ эди. Чунки инсон дилида нима борлигини У билар эди.

 

3–БОБ

 

Исо ва Никодим

 

1Яҳудий бошлиқларидан Никодим исмли бир одам бор эди, у фарзийлар мазҳабида эди. 2Бу одам бир куни кечаси Исонинг олдига келиб, Унга деди:
— Устоз! Сиз Худодан келган бир муаллим эканлигингизни биз биламиз. Агар Худо сиз билан бўлмаганда эди, Сиз бундай мўъжизали аломатларни қила олмас эдингиз.
3Исо унга шундай жавоб берди:
— Сизга чинини айтай: қайтадан туғилмаган биронта одам Худонинг Шоҳлигини кўролмайди.
4— Кекса одам туғила олармиди?! У онасининг қорнига қайта кириб, яна туғила олмайди–ку! — деди Никодим. 5Исо шундай жавоб берди:
— Сизга чинини айтай: сувдан ва Руҳдан туғилмаган биронта одам Худонинг Шоҳлигига киролмайди. 6Oдам жисмонан ота–онадан туғилади, руҳан эса Муқаддас Руҳдан туғилади. 7“Сизлар қайтадан туғилишингиз керак”, деганимга таажжубланманг. 8Руҳ худди шамолга ўхшайди. Шамол истаган жойда эсаверади. Унинг товушини эшитасиз–у, лекин қайси томондан келиб, қайси томонга кетишини билмайсиз. Руҳдан туғилган ҳар бир кишида ҳам шундай бўлади.
9— Бу қандай бўлиши мумкин? — деб сўради Никодим. 10Исо унга шундай жавоб берди:
— Сиз Исроилнинг устозисиз–ку! Наҳотки шуни билмасангиз?! 11Сизга чинини айтай: биз билганимизни сўзлаймиз, кўрганимиз ҳақида шаҳодат берамиз. Лекин сизлар бизнинг шаҳодатимизни қабул қилмаяпсизлар. 12Агар сизлар ердаги нарсалар ҳақида айтганларимга ишонмасангизлар, самовий нарсалар тўғрисида гапирганларимга қандай ишонасизлар? 13Осмондан тушган Инсон Ўғлидан бошқа ҳеч ким осмонга чиққан эмас. 14Мусо саҳрода бронза илонни ходага маҳкамлаб, қандай юқорига кўтарган бўлса, Инсон Ўғли ҳам худди шундай юқорига кўтарилиши керак. 15Шу тариқа имонга келган ҳар бир киши У орқали абадий ҳаётга эга бўлади.
16Зеро, Худо оламни шунчалик севдики, Ўзининг ягона Ўғлини берди. Токи Унга ишонганлардан биронтаси ҳалок бўлмасин, балки абадий ҳаётга эга бўлсин. 17Худо дунёни ҳукм қилиш учун эмас, балки Ўғли орқали қутқариш учун Уни дунёга юборди. 18Унга ишонган одам ҳукм қилинмайди. Унга ишонмаган одам эса аллақачон маҳкум бўлган, чунки у Худонинг ягона Ўғлига ишонмади.
19Ҳукм шундай далилга асосланган: дунёга нур келди, аммо одамлар нурдан кўра зулматни яхши кўрдилар, чунки уларнинг қилмишлари ёвуз эди. 20Қабиҳлик қилган одам нурдан нафратланади. Қилмишлари фош бўлмаслиги учун у нурдан қочади. 21Ҳақиқат йўлини тутган одам эса нурга келади. Бундай одамнинг ишлари Худо орқали қилинганлигини нур ҳаммага аён қилади.

 

Яҳё чўмдирувчи Исо Масиҳ ҳақида гувоҳлик беради

 

22Шундан кейин Исо шогирдлари билан Яҳудия ҳудудига борди. Исо улар билан бир қанча вақт у ерда қолиб, одамларни сувга чўмдирди. 23Яҳё ҳам Салим яқинидаги Эйнон ерида халқни сувга чўмдирарди. У ер ниҳоятда серсув эди. Одамлар доим Яҳёнинг олдига келиб, сувга чўмдириларди. 24Бу ҳодисалар Яҳё зиндонга ташланишдан олдин юз берган эди.
25Шу маҳал Яҳёнинг шогирдлари билан бир яҳудий киши орасида таҳорат ҳақида баҳс бўлди. 26Улар Яҳёнинг олдига бориб дедилар:
— Устоз! Иордан дарёсининг шарқий қирғоғида ёнингиздаги бир Одам ҳақида гувоҳлик берган эдингиз–ку, ўша Одам халқни сувга чўмдириб юрибди, ҳамма Унинг олдига боряпти.
27Бунга жавобан Яҳё деди:
— Агар осмондан берилмаса, инсон ҳеч нарса қила олмайди. 28“Мен Масиҳ эмасман, фақат Унинг олдидан юборилганман”, деб айтган сўзларимга ўзларингиз гувоҳсизлар. 29Келин куёвга тегишлидир. Куёв жўра эса куёв ёнида туриб, унинг овозини эшитганидан севиниб хурсанд бўлади. Худди шундай мен ҳам бугун бениҳоят шодман. 30Масиҳ юксалиши, мен эса пасайишим керак. 31Юқоридан келган Зот ҳаммадан устундир. Ердан бўлган одам ерга мансубдир ва ерга хос масалалар тўғрисида гапиради. Осмондан Келган эса ҳаммадан устундир. 32У кўргани ва эшитгани ҳақида гувоҳлик беради, аммо ҳеч ким Унинг гувоҳлигини қабул қилмайди. 33Унинг гувоҳлигини қабул қилган киши эса Худонинг ҳақлигини тасдиқлайди. 34Худо юборган Зот Худонинг сўзларини гапиради. Зеро, Худо Ўз Руҳини Унга чексиз–ўлчовсиз беради. 35Ота Ўғлини яхши кўради, У ҳамма нарсани Ўғлининг қўлига топширган. 36Худонинг Ўғлига ишонган ҳар бир одам абадий ҳаётга эга бўлади. Ўғилни рад этган одам эса ҳаёт кўрмай, Худонинг ғазаби остида қолади.

 

4–БОБ

 

Исо ва Самариялик аёл

 

1-3Исо Яҳёдан кўра кўпроқ шогирд орттириб, сувга чўмдиряпти, деган хабар фарзийларнинг қулоғига етиб борди. Ваҳоланки, халқни Исонинг Ўзи эмас, шогирдлари сувга чўмдираётган эдилар. Бу хабар фарзийларнинг қулоғига етиб борганини Исо эшитгач, Яҳудияни тарк этиб, яна Жалилага йўл олди. 4У йўлда Самариядан ўтиши керак эди. 5Шундай қилиб, У Самариянинг Сиҳар деган шаҳрига келди. Бу шаҳар Ёқуб ўз ўғли Юсуфга берган ерга яқин эди. 6Ёқубнинг қудуғи ҳам ўша ерда эди.
Йўл юриб чарчаган Исо қудуқнинг ёнига ўтирди. Тахминан туш пайти эди. 7Шу вақт Самариялик бир аёл сув олгани келиб қолди. Исо унга:
— Менга ичгани сув бер, — деди. 8Исонинг шогирдлари эса овқат сотиб олиш учун шаҳарга кетган эдилар.
9Самариялик аёл Унга шундай деди:
— Сиз яҳудий бўлсангиз, мен эса Самариялик аёл бўлсам, қандай қилиб мендан сув сўрашга журъат этдингиз?! (Нега десангиз, яҳудийлар Самарияликлар билан алоқа қилмайдилар.)
10Исо аёлга деди:
— Худо сенга қандай инъом бермоқчи эканлигини ва сендан сув сўраган Одам ким эканлигини сен билмайсан. Билганингда эди, ўзинг Ундан сув сўраган бўлар эдинг ва У сенга ҳаётбахш сувни берган бўларди.
11— Тақсир! — деди аёл, — Сизда сув оладиган ҳеч нарсангиз йўқ–ку, қудуқ эса чуқур. Ҳаётбахш сувингизни қаердан оласиз? 12Бу қудуқни бизга бобоколонимиз Ёқуб берган. Унинг ўзи ҳам, болалари ҳам, чорвалари ҳам бу қудуқдан сув ичган. Наҳотки Сиз Ёқубдан ҳам устун бўлсангиз?!
13Исо аёлга шундай жавоб берди:
— Бу сувдан ким ичса, яна чанқаб қолади. 14Лекин Мен берадиган сувдан ким ичса, абадий чанқамайди. Мен берадиган сув ўша одамнинг вужудида булоққа айланиб, абадий ҳаёт сари жўшиб оқади.
15— Тақсир, бу сувдан менга ҳам беринг. Мен ҳам ҳеч қачон чанқамайин, сув олгани бу ерга келавермайин, — деди аёл.
16— Бориб, эрингни бу ерга чақириб кел, — деди Исо.
17— Менинг эрим йўқ, — деди аёл.
— Эрим йўқ, деб сен тўғрисини айтдинг, — деди Исо. 18— Сенинг беш нафар эринг бўлган, ҳозиргиси ҳам эринг эмас. Сен тўғрисини айтдинг!
19— Ҳазрат, Сиз пайғамбар эканингизни кўриб турибман, — деди аёл. 20— Ота–боболаримиз Худога бу тоғда сажда қилар эдилар. Аммо сизлар — яҳудийлар эса Худога сажда қилинадиган жой Қуддусда, дейсизлар.
21Исо унга деди:
— Эй аёл, Менга ишонгин, шундай вақт келадики, ўшанда Отага на бу тоғда, на Қуддусда сажда қиласизлар. 22Сизлар — Самарияликлар кимга сажда қилаётганингизни билмайсизлар, бизлар эса кимга сажда қилаётганимизни биламиз. Чунки нажот яҳудийлардан келади. 23Аммо шундай вақтлар келадики, ҳақиқий сажда қилувчилар Отага Руҳда ва ҳақиқатда сажда қиладилар. Бундай вақт келди ҳам! Ота шу йўсинда Ўзига сажда қилувчиларни излайди. 24Худо Руҳдир, Унга сажда қилувчилар ҳам Муқаддас Руҳ бошчилигида, ҳақиқатни билган ҳолда сажда қилишлари лозим.
25Аёл Исога деди:
— Мен Масиҳ келишини биламан. У келганда, ҳамма нарсани бизга тушунтиради.
26Исо аёлга деди:
— Ўша Менман. Сен билан гаплашиб турибман.
27Шу пайтда Исонинг шогирдлари келиб қолишди. Унинг бир аёл билан гаплашаётганини кўриб ҳайрон бўлишди. Лекин бирортаси ҳам: “Нима хоҳлайсиз?” ёки: “Нимага бу аёл билан гаплашяпсиз?” — деб сўрамади.
28Аёл кўзасини ўша ерда қолдирди–да, шаҳарга бориб, одамларга деди:
29— Юринглар, бир Одамни кўринглар. У менинг қилган ҳамма ишларимни айтиб берди! Ўша Масиҳ эмасмикин?
30Одамлар шаҳардан чиқиб, Исонинг олдига бордилар.
31Шу орада шогирдлари Исога:
— Устоз, овқат еб олинг, — деб таклиф қилдилар. 32Аммо Исо уларга деди:
— Менинг ейдиган овқатим бор, сизлар бу овқат тўғрисида билмайсизлар.
33Шогирдлари ўзаро гаплашиб:
— Бирон киши Унга овқат келтирганмикин? — деб айтишарди. 34Исо уларга деди:
— Менинг овқатим — Мени Юборганнинг иродасини адо этиш, Унинг ишини тугатишдир. 35Сизлар: “Экинлар тўрт ойда етилади”, деган иборани ишлатасизлар. Мен эса сизларга айтаман: Кўзларингизни очинглар! Экинзорларга қаранглар! Ҳосил етилган, ўрим–теримга тайёр бўлган. 36Ўроқчи ҳозирдан яхши даромад олмоқда, абадий ҳаёт учун ҳосил йиғмоқда. Токи ҳосилни эккан ва ўрган бирга қувонишсин. 37“Бири экади, бошқаси ўради”, деган мақол шу вазиятга тўғри келади. 38Мен сизларни ўзингиз меҳнат қилиб экмаган ҳосилни ўргани юбордим. Бошқалар меҳнат қилган эдилар, сизлар эса уларнинг меҳнатидан фойдаланасизлар.
39Шундан кейин ўша шаҳарда яшовчи талай Самарияликлар Исога имон келтиришди. Улар ҳалиги аёлнинг “У менинг қилган ҳамма ишларимни айтиб берди”, деган гувоҳлигига ишонган эдилар. 40Шундай қилиб, Самарияликлар Исонинг олдига келиб: “Биз билан қолинг”, деб Исога ёлворишди. Исо икки кун ўша ерда қолди. 41Исонинг айтган сўзлари туфайли кўп одамлар имон келтирди. 42Шунда улар аёлга дедилар:
— Энди сенинг сўзларинг туфайлигина ишонаётганимиз йўқ. Уни ўзимиз ҳам эшитдик. У ҳақиқатан ҳам оламнинг Нажоткори эканлигига амин бўлдик.

 

Исо амалдорнинг ўғлини соғайтиради

 

43Икки кундан кейин Исо у ердан Жалилага жўнаб кетди. 44У: “Пайғамбар ўз юртида эътибор топмайди”, деб таъкидлаганди. 45Жалилага келганда эса, аҳоли Уни очиқ чеҳра билан кутиб олди. Чунки улар Фисиҳ байрами учун Қуддусга борганларида, у ерда Исонинг қилган ҳамма ишларини кўрган эдилар.
46Шундай қилиб, Исо яна Жалиладаги Кана қишлоғига келди. Бу ерда У сувни шаробга айлантирган эди. Ўша пайтда Кафарнаҳум шаҳрида бир сарой амалдорининг ўғли касал бўлиб ётган эди. 47Бу одам Исонинг Яҳудиядан Жалилага келганлигини эшитиб, Унинг олдига борди. Исога: “Юринг, ўлим тўшагида ётган ўғлимга шифо беринг”, деб ёлворди.
48— Сизлар аломату мўъжизалар кўрмагунча ишонмайсизлар! — деди унга Исо.
49— Юра қолинг Ҳазрат, ўғилгинам ўлиб қолмасин! — деди сарой амалдори Унга.
50— Сиз бораверинг. Ўғлингиз соғ–саломат, — деди Исо.
У одам Исонинг айтганига ишониб, жўнаб кетди.
51У ҳамон йўлда экан, хизматкорлари унга пешвоз чиқиб:
— Ўғлингиз соғ–саломат, — деган хабар келтирдилар.
52— Қайси соатда аҳволи енгиллашди? — дея сўради у.
— Кеча тушда, соат бирларда иситмаси тушди, — дейишди хизматкорлар.
53“Ўғлингиз соғ–саломат”, деган сўзларни Исо айнан шу вақтда айтганини боланинг отаси англади. Шунда ўзи ва бутун хонадони Исога имон келтирди.
54Бу эса Исонинг Яҳудиядан Жалилага келиб кўрсатган иккинчи мўъжизали аломати эди.

 

5–БОБ

 

Исо шолни соғайтиради

 

1Бу ҳодисалардан кейин Исо яҳудийларнинг байрамини нишонлаш учун Қуддусга борди. 2Қуддуснинг Қўй дарвозаси ёнида бир ҳовуз бор эди. Бу ҳовузнинг оромийча номи Байтзата бўлиб, бешта айвони бор эди. 3Бу айвонларда кўр, чўлоқ ва шол бўлган кўп ногиронлар ётар эди[1]. 5Бу ерда ўттиз саккиз йилдан бери ногирон бўлиб ётган бир киши бор эди. 6Исо унинг ётганини кўрди, у узоқ вақтдан бери хаста эканлигини Исо биларди. Шунинг учун ундан:
— Соғайишни истайсанми? — деб сўради. 7Ногирон одам Исога шундай жавоб берди:
— Тақсир, сув қимирлаганда мени ҳовузга туширадиган одам йўқ. Мен боргунимча, бошқаси мендан олдин тушиб олади.
8Исо унга шундай деди:
— Ўрнингдан тур! Тўшагингни олиб, юр!
9Ўша одам шу заҳоти соғайиб кетди. Тўшагини олиб, юра бошлади.
Бу ҳодиса Шаббат куни содир бўлди. 10Шунинг учун яҳудийлар соғайиб кетган одамга дейишди:
— Бугун Шаббат куни! Бугун тўшакни кўтариб юриш қонунда ман этилган!
11У одам эса шундай жавоб берди:
— Мени соғайтирган Киши менга: “Тўшагингни олиб юр”, деб айтди.
12— “Тўшагингни олиб юр”, деб айтган Одам ким? — деб сўрадилар. 13Шифо топган одам эса Унинг кимлигини билмас эди, у ерда халқ кўплигидан Исо Ўзини четга олган эди.
14Кейинроқ Исо у одамни Маъбадда учратиб қолиб, унга деди:
— Мана, сен соғайдинг. Энди гуноҳ қилма, тағин бошингга бундан баттар кунлар келмасин.
15Бу одам бориб, уни соғайтирган Исо эканлигини яҳудийларга айтди. 16Улар эса, Исони Шаббат кунида бундай ишлар қилиб юргани учун қувғин қила бошладилар. 17Аммо Исо уларга шундай деди:
— Менинг Отам шу кунгача Ўз ишини қилиб келяпти, Мен ҳам Ўз ишимни қиляпман, — деди.
18Ана шу сўзи учун яҳудийлар Исони ўлдиришга янада кўпроқ ҳаракат қилишди. Чунки У нафақат Шаббат қоидаларини бузди, балки Худони Отам деб, Ўзини Худога тенглаштирган эди.

 

Ўғилнинг ҳокимияти

 

19Исо яҳудийларга шундай деди: “Сизларга чинини айтай: Ўғил Ўзидан Ўзи ҳеч нарса қила олмайди. Фақат Отасидан кўрган ишларни қилади. Ота нималарни қилса, Ўғил ҳам худди шуларни қилади. 20Ахир, Ота Ўғлини яхши кўради, Ўзи қилган ҳамма ишларни Ўғлига кўрсатади. У Ўғлига бундан ҳам буюкроқ ишларни кўрсатади, шунда ҳаммангиз ҳайрон қоласизлар. 21Ота ўликларни тирилтириб, уларга ҳаёт бахшида этгандай, Ўғил ҳам истаган одамига ҳаёт бахш этади. 22Шунингдек, Ота ҳеч кимни ҳукм қилмайди, балки ҳукм қилиш ҳуқуқини Ўғлига берган, 23токи ҳамма Отани ҳурмат қилгандай, Ўғлини ҳам ҳурмат қилсинлар. Ким Ўғилни ҳурмат қилмаса, Уни юборган Отани ҳам ҳурмат қилмаган бўлади.
24Сизларга чинини айтай: Менинг сўзларимни тинглаган ва Мени Юборганга ишонган киши абадий ҳаётга эгадир. У ҳукм қилинмайди. Зотан, у ўлимдан ҳаётга ўтган. 25Сизларга чинини айтай: Ўликлар Худо Ўғлининг овозини эшитадиган вақт келади, келиб қолди ҳам. Ўғилнинг овозига қулоқ солганлар тирилади. 26Зеро, Отанинг Ўзи ҳаёт манбаи бўлгани каби, Ўғлига ҳам ҳаёт манбаи бўлиш қудратини ато қилди. 27Бундан ташқари, Ота инсонларни ҳукм қилиш ҳокимиятини Ўғлига берди, чунки У Инсон Ўғлидир. 28Бунга ҳайрон қолманглар! Қабрда ётган марҳумларнинг ҳаммаси Инсон Ўғлининг овозини эшитадиган вақт келади. 29Шунда ўликлар қабрларидан чиқадилар: яхшилик қилганлар яшаш учун тирилади, ёмонлик қилганлар эса маҳкум бўлиш учун тирилади.”

 

Исо ҳақида Худонинг берган гувоҳлиги

 

30“Мен Ўзимдан Ўзим ҳеч нарса қилолмайман. Отам Менга қандай айтса, шундай ҳукм қиламан, шунинг учун ҳукмим тўғридир. Зотан, Мен Ўз иродамни эмас, балки Мени юборган Отамнинг иродасини бажо келтиришни истайман. 31Агар Мен Ўзим ҳақимда Ўзим гувоҳлик берсам, Менинг гувоҳлигим ҳақиқий бўлмайди. 32Аммо Мен ҳақимда гувоҳлик берувчи бошқаси бор. Унинг берган гувоҳлиги ҳақиқат эканлигини биламан.
33Сизлар Яҳёнинг олдига одам юбордингизлар, у ҳақиқат тўғрисида гувоҳлик берди. 34Гарчи Мен инсоннинг гувоҳлигига муҳтож бўлмасам–да, лекин буларни сизлар нажот топишингиз учун айтяпман. 35Яҳё гўё ёниб туриб, нур сочган бир чироқдай эди. Сизлар эса унинг нурида бирпас қувонмоқчи бўлдингизлар. 36Бироқ, Мен Яҳёдан кўра каттароқ гувоҳликка эгаман. Гувоҳлик деб, Мен тугатишим учун Отам берган ишларини назарда тутяпман. Буларнинг ҳаммаси Мени Отам юборганидан далолат беради.
37Мени юборган Отамнинг Ўзи ҳам Мен ҳақимда гувоҳлик бериб турибди. Сизлар эса ҳеч қачон Унинг овозини эшитмагансиз, қиёфасини ҳам кўрмагансиз. 38Унинг каломи ҳам кўнглингиздан жой олмади, чунки сизлар У юборган Зотга ишонмаяпсизлар. 39Сизлар Муқаддас Битикларни текширасизлар, чунки улар орқали абадий ҳаётга эга бўламиз, деб ўйлайсизлар. Аммо ўша Ёзувлар Мен тўғримда гувоҳлик беради–ку! 40Сизлар эса ҳаётга эга бўлиш учун олдимга келишни истамайсизлар.
41Мен инсонлардан таҳсин кутмайман. 42Лекин сизларни биламан, қалбингизда Худонинг севгиси йўқ. 43Мен Отамнинг номидан келдим, аммо сизлар Мени қабул қилмаяпсизлар. Агар кимдир ўз номидан келса, уни қабул қилаверасизлар. 44Сизлар бир–бирингиздан таҳсинлар олишни яхши кўрасизлар, лекин ягона Худонинг таҳсинига сазовор бўлишга ҳаракат қилмайсизлар. Қандай қилиб ҳам Менга ишона олардингиз?! 45Мен сизларни Ота олдида айблайман, деб ўйламанглар. Сизлар Мусога умид боғлагансиз. Мусонинг ўзи сизларни айблайди. 46Агар Мусога ишонганингизда эди, Менга ҳам ишонган бўлар эдингизлар. Ахир, у Мен ҳақимда ёзган эди. 47Мусонинг ёзувларига ишонмаган бўлсангиз, Менинг сўзларимга қандай ишонасизлар?!”

 

6–БОБ

 

Исо 5000 кишини тўйдиради

 

1Шундан кейин Исо қайиқда Жалила кўлининг нариги қирғоғига сузиб ўтди (Жалила кўлини Тиверия кўли деб ҳам аташарди). 2Бир талай халойиқ Исонинг орқасидан эргашиб борарди. Чунки Исо мўъжизали аломатлар орқали хасталарни даволаганини улар кўрган эдилар. 3У шогирдлари билан тоққа чиқиб ўтирди. 4ЯҳудийларнингФисиҳ байрами яқинлашаётган эди.
5Исо қараса, бир талай халойиқ У томонга келаётган экан. Исо Филипдан:
— Бу одамларни тўйғазиш учун қаердан нон сотиб оламиз? — деб сўради. 6Исо бу гапни Филипни синаб кўриш учун айтаётган эди, аслида Ўзи нима қилишни билар эди.
7Филип шундай жавоб берди:
— Буларнинг ҳар бирига бир бурда нон бериш учун, икки юз кумуш тангага нон сотиб олсак ҳам етмайди!
8Шунда шогирдларидан бири, Шимўн Бутруснинг укаси Идрис Исога деди:
9— Бу ердаги бир болада бешта арпа нон билан иккита балиқ бор экан. Лекин шунча одамга бу нима ҳам бўлар эди.
10— Одамларни ерга ўтқазинглар, — деди Исо.
У ер қалин майсазор эди. Одамларнинг ҳаммаси ерга ўтиришди. У ерда тахминан беш мингга яқин эркак бор эди. 11Исо нонларни олиб, шукрона дуосини ўқиди. Сўнг ўтирганларнинг ҳаммасига тарқатди. Балиқларни ҳам худди шундай қилди. Одамлар истаганларича едилар.
12Ҳаммалари еб тўйганларидан кейин, Исо шогирдларига шундай деди:
— Ортиб қолган нон бурдаларини йиғиб олинглар, исроф бўлмасин.
13Шогирдлар ейилган бешта арпа нондан ортиб қолган бурдаларни йиғиб олишди, ўн икки сават тўлди. 14Шунда одамлар Исонинг қилган мўъжизали аломатини кўриб:
— Ҳақиқатан ҳам дунёга келиши керак бўлган пайғамбар мана шу Киши экан, — дедилар. 15Исо одамлар Уни зўрлик билан шоҳ қилиб кўтармоқчи эканликларини билгани учун, яна ёлғиз Ўзи тоққа чиқиб кетди.

 

Исо сув устида юради

 

16Кечки пайт Исонинг шогирдлари кўл бўйига бордилар. 17Қоронғи тушган, Исо эса ҳали ҳам уларнинг олдига келмаган эди. Шогирдлар қайиққа тушиб, кўлнинг нариги томонидаги Кафарнаҳумга қараб йўл олдилар. 18Кучли шамол эсиб, кўл тўлқинланиб кетаётган эди. 19Улар қирғоқдан беш чақиримча йўл сузганларидан кейин, кўл юзида юриб келаётган Исони кўришди. У қайиққа яқинлашаётган эди, шогирдлар қаттиқ ваҳимага тушишди.
20— Қўрқманглар, бу Менман! — деди уларга Исо.
21Улар Исони қайиққа олмоқчи бўлдилар. Ўша заҳоти қайиқ улар бораётган қирғоққа етиб тўхтади.

 

Исо — ҳаёт нони

 

22Эртаси куни халқ Исони қидира бошлади. Одамлар у ерда фақат бир қайиқ борлигини ва шогирдлар Исони қолдириб, ўзлари қайиқда сузиб кетганларини билишарди. 23Шу пайт Тивериядан бошқа қайиқлар келиб қолди. Қайиқлар тўхтаган жой Раббимиз Исо Ўз шукрона дуосини ўқиган ва халқ нон еган ерга яқин эди. 24Одамлар Исо билан шогирдларининг у ерда йўқлигини кўргач, қайиқларга тушиб, Исони қидириб Кафарнаҳумга сузиб келишди. 25Улар Исони кўлнинг нариги бўйидан топиб, Ундан сўрашди:
— Устоз, Сиз қачон бу ерга келдингиз?
26Исо уларга шундай жавоб берди:
— Сизларга чинини айтайин: Сизлар аломатларни кўрганингиз учун эмас, балки нон еб тўйганингиз учун Мени қидиряпсизлар. 27Сиз ўткинчи озуқа учун эмас, абадий ҳаётга бошловчи боқий озуқа учун ҳаракат қилинглар. Бундай озуқани сизларга Инсон Ўғли беради. Зотан, Отамиз Худонинг Ўзи бу вазифа учун Уни маъқул деб топди.
28Одамлар Исога шундай савол беришди:
— Худога маъқул ишларни бажариш учун нима қилишимиз керак?
29Исо деди:
— Худога маъқул иш қилмоқчи бўлсангизлар, Худо юборган Зотга ишонинглар.
30Улар Исога жавобан шундай дедилар:
— Сизга ишонишимиз учун бирорта аломат кўрсатинг. Қани, биз учун нима иш қиласиз? 31Ахир, ота–боболаримиз саҳрода манна еганлар. Муқаддас Битикларда: “Худо уларга тановул қилишлари учун осмондан нон берди”, деб ёзилган–ку.
32Исо уларга деди:
— Сизларга чинини айтайин, сизларга осмондан нон берган Мусо эмас. Осмондан тушган ҳақиқий нонни сизларга Менинг Отам беради. 33Худо берадиган нон осмондан тушиб, дунёга ҳаёт бахш этади.
34Одамлар Исога шундай дедилар:
— Ҳазрат, бундай нонни бизга доим бериб туринг!
35Исо жавобан деди:
— Мен ҳаёт нониман. Менинг олдимга келган одам сира оч қолмайди, Менга ишонган одам ҳеч қачон чанқамайди. 36Аммо Мен сизларга айтганимдай, сизлар Мени кўрган бўлсангизлар ҳам, ишонмаяпсизлар. 37Отам Менга берган ҳар бир одам Менинг олдимга келади. Олдимга келган биронта одамни Мен асло ҳайдаб юбормайман. 38Мен Ўз иродамни эмас, балки Мени юборган Отамнинг иродасини адо этиш учун осмондан тушганман. 39Отамнинг иродаси шундан иборатки, У Менга берган биронтасининг йўқолишига Мен йўл қўймаслигим керак, балки охиратда уларнинг ҳаммасини тирилтиришим керак. 40Ҳа, Ўғилга кўз тиккан ва Унга ишонган ҳар бир одам абадий ҳаётга эга бўлиши Отамнинг иродасидир. Мен бундай одамларни охиратда тирилтираман.
41Исо: “Мен осмондан тушган нонман”, дегани учун яҳудийлар Ундан норози бўла бошлашди.
42Улар ўзаро шундай деб айтишарди:
— Бу Юсуфнинг ўғли Исо–ку! Ота–онасини танисак, қандай қилиб: “Мен осмондан тушдим”, деб айтишга ҳадди сиғди?!
43— Бундай гапларингизни бас қилинглар! — деди уларга Исо. 44— Агар Мени юборган Ота бировни жалб қилмаса, у Менга келолмайди. Олдимга келган одамни эса Мен охиратда тирилтираман. 45Пайғамбарлар битикларида: “Уларнинг ҳаммасига Худо таълим беради”, деб ёзилган. Отага қулоқ солган, Ундан ўрганган ҳар бир одам Менинг олдимга келади. 46Аслида ҳеч ким ҳеч қачон Отани кўрган эмас, биргина Худодан бўлган Зот Отани кўрган.
47Сизларга чинини айтаман: Ким Менга ишонса, абадий ҳаётга эга бўлади. 48Мен ҳаёт нониман. 49Ота–боболарингиз саҳрода манна егандилар, шунга қарамай ўлиб кетдилар. 50Аммо осмондан тушадиган бу нон эса шундай хислатга эгаки, ундан еган одам ўлмайди. 51Мен осмондан тушган ҳаётбахш нондирман. Бу нонни еган киши абадий яшайди. Дунёга ҳаёт бахшида этиш учун берадиган ноним Менинг танамдир.
52Шунда яҳудийлар:
— У қандай қилиб бизга Ўзининг танасини едира олар экан? — деб ўзаро талашиб–тортиша бошладилар. 53Исо уларга деди:
— Сизларга чинини айтаман: агар Инсон Ўғлининг танасини емасангизлар ва Унинг қонини ичмасангизлар, сизда ҳаёт бўлмайди. 54Менинг танамни еган ва қонимни ичган одам эса абадий ҳаётга эгадир. Мен уни охиратда тирилтираман. 55Менинг танам — ҳақиқий озуқа, қоним ҳақиқий ичимликдир. 56Танамни еб, қонимни ичадиган одам Менда, Мен эса унда яшайман. 57Модомики Мени барҳаёт Ота юборган экан, Мен Ота туфайли яшайман. Менинг танамни еган ҳар бир одам эса Мен туфайли яшайди. 58Осмондан тушган нон мана шудир. Бу нон ота–боболарингиз еган маннага ўхшамайди, улар манна еб ўлиб кетганлар. Мен берган нонни еган одам эса абадий яшайди.

 

Абадий ҳаёт сўзлари

 

59Исо бу сўзларни Кафарнаҳумдаги синагогада таълим бераётганда айтган эди. 60Унинг кўплаб шогирдлари бу гапларни эшитиб:
— Қандай қаттиқ сўзлар! Буни ким ҳазм қила олади?! — дейишар эди. 61Шогирдларининг норози бўлганликларини Исо биларди, шунинг учун У шундай деди:
— Гапларим жиғингизга тегяптими? 62Агар сизлар Инсон Ўғлининг асли келган жойи — осмонга кўтарилиб кетаётганини кўрсангизлар, нима дер экансизлар–а?! 63Худонинг Руҳи ҳаёт бахш этади, инсон кучи билан эса ҳеч нарсага эришиб бўлмайди. Сизларга айтган бу сўзларимни Менга Худонинг Руҳи берган, бу сўзларим сизларга ҳаёт ато қилади. 64Шунга қарамай, орангизда Менга ишонмаганлар бор.
Ҳолбуки, Исо кимлар ишонмаганини ва ким Унга хиёнат қилишини олдиндан билар эди.
65Исо гапида давом этиб деди:
— Шу сабабдан Мен сизларга: “Ота йўл қўймаса, ҳеч ким Менинг олдимга келолмайди”, — деган эдим.
66Ўша вақтдан бошлаб кўп шогирдлар Исодан юз ўгириб, Унга эргашмайдиган бўлдилар. 67Шунда Исо ўн икки шогирдидан:
— Сизлар ҳам кетмоқчисизларми? — деб сўради.
68Шимўн Бутрус шундай жавоб берди:
— Ҳазрат, биз Сиздан бошқа кимга ҳам борар эдик?! Абадий ҳаёт бахш этувчи сўзлар Сизда–ку! 69Биз ишониб биламизки, Сиз Худонинг Азизисиз.
70Исо уларга деди:
— Мен ўн иккитангизни танлаб олдим. Лекин бирингиз иблисдир!
71У Шимўн Ишқариётнинг ўғли Яҳудони назарда тутган эди. Яҳудо ўн икки шогирддан бири бўлса ҳам, кейинчалик Исога хиёнат қилди.

 

7–БОБ

 

Исо ва укалари

 

1Шундан кейин Исо Жалилани кеза бошлади. У Яҳудияни кезишни хоҳламаган эди, чунки у ердаги яҳудийлар Уни ўлдиришга қасд қилган эдилар. 2Яҳудийларнинг Чайла байрами яқинлашаётган эди. 3Укалари Исога шундай дейишди:
— Бу ердан чиқиб Яҳудияга боринг. Қилаётган ишларингизни шогирдларингиз ҳам кўришсин. 4Машҳур бўламан, деган биронта одам яширинча иш қилмайди–ку! Бундай ишларни қилар экансиз, Ўзингизни дунёга танитинг!
5Ҳатто укалари ҳам Унга ишонмас эдилар. 6Исо укаларига шундай деди:
— Менинг вақт–соатим ҳали келгани йўқ. Лекин сизлар учун ҳар вақт қулайдир. 7Дунё сизлардан нафратлана олмайди, лекин Мендан нафратланади. Чунки Мен унинг қилмишлари ёмон эканлигини юзига соламан. 8Майли, сизлар байрамга боринглар. Мен бу байрамга бормайман, чунки Менинг вақтим ҳали келгани йўқ.
9Шу сўзларни айтиб, Исо Жалилада қолди.

 

Исо Қуддусда Чайла байрамида

 

10Исонинг укалари байрамга кетганларидан кейин, Исонинг Ўзи ҳам ҳеч кимга билдирмай, яширинча байрамга борди. 11Яҳудийлар эса Исони байрамда қидирар, “У қаёқда?” деб сўрар эдилар. 12Омма орасида Исо тўғрисида ҳар хил гап–сўзлар ёйилган эди. Баъзилар: “У яхши Одам”, — десалар, бошқалар: “Йўқ, У халқни йўлдан оздиряпти”, — дейишарди. 13Бироқ яҳудийлардан қўрққанлари учун У ҳақда ҳеч ким очиқ гапирмас эди.
14Байрамнинг ярми ўтганда, Исо Маъбадга кириб, таълим бера бошлади. 15Уни эшитган яҳудийлар ҳайрон қолиб дейишди:
— Бу Одам ўқимаган бўлса, қаердан шунча нарсани билади?!
16Исо уларга жавобан деди:
— Менинг таълимотим Ўзимники эмас, балки Мени Юборганникидир. 17Ким Худонинг иродасини бажаришни истаса, бу таълимотим Худоданми ёки Ўзимданми, билиб олади. 18Ким ўз номидан гапирса, ўзига шуҳрат излайди. Ким уни юборганга шуҳрат изласа, ҳақиқатни сўзлайди, унинг дилида ҳийла бўлмайди. 19Қонунни сизларга Мусо берди, шундай эмасми? Аммо бирортангиз қонунни бажармайсизлар. Нега Мени ўлдирмоқчисизлар?
20— Сени жин урибди! Ким Сени ўлдирмоқчи экан? — деди халойиқ. 21Исо жавоб бериб деди:
— Мен Шаббат куни битта мўъжиза қилганим учун ҳаммаларингиз ҳайрон қоляпсизлар. 22Ўзларингиз эса, Мусонинг қонунига амал қилайлик, деб Шаббат куни ўғил болани суннат қиласизлар–ку! Аслида, суннат одати Мусодан эмас, Иброҳим давридан қолган. 23Мусонинг Қонуни бузилмасин деб, сизлар ҳатто Шаббат куни ҳам ўғил болани суннат қилсангизлар, нега Мендан ғазабланасизлар?! Шаббат куни одамни бутунлай соғайтирганим учунми?! 24Юзаки ҳукм қилманглар, ҳукмингиз адолатли бўлсин.

 

Исонинг кимлиги ҳақида гумонлар

 

25Баъзи қуддусликлар шундай дейишарди:
— Ўлдиришмоқчи бўлган Одам шу эмасми? 26Мана, У ҳамманинг олдида сўзлаяпти, Унга қарши ҳеч ким ҳеч нарса демаяпти. Наҳотки бошлиқлар Уни Масиҳ, деб тан олишган бўлса?! 27Аммо бу Одамнинг қаерданлигини ҳаммамиз биламиз, Масиҳ келганда эса, Унинг қаерданлигини ҳеч ким билмайди.
28Исо Маъбадда таълим берар экан, баланд овозда шундай деди:
— Ҳа, сизлар Менинг кимлигимни ҳам, қаерданлигимни ҳам биласизлар. Лекин Мен Ўзимча келганим йўқ. Мени Юборган бор, сизлар эса Уни танимайсизлар. У ҳақдир. 29Мен Уни биламан, чунки Мен Унинг олдидан келганман, У Мени юборган.
30Бу гапи учун Исони қўлга олмоқчи бўлдилар. Бироқ ҳеч ким Унга қўл теккизмади, чунки Унинг вақт–соати ҳали келмаган эди. 31Шу билан бирга, халқ орасидаги кўп одамлар Унга имон келтирди. Улар:
— Масиҳ келса ҳам, барибир бунчалик кўп мўъжизали аломатлар кўрсата олмайди! — дейишарди.

 

Исони тутиб олмоқчилар

 

32Одамлар Исо тўғрисида шундай деб пичирлашаётганини фарзийлар эшитиб қолишди. Шунда бош руҳонийлар билан фарзийлар Исони қўлга олиш учун миршабларни юборишди.
33Исо деди:
— Мен сизлар билан қисқа бир муддат бўлиб, яна Мени Юборганнинг олдига қайтиб бораман. 34Сизлар Мени излайсиз–у, лекин тополмайсизлар. Мен борадиган жойга сизлар боролмайсизлар.
35Буни эшитган яҳудийлар ўзаро шундай деб айтишарди:
— У қаерга бормоқчи, биз Уни тополмас эканмиз? Балки У бошқа юртларда яшайдиган яҳудийлар орасига бормоқчидир?! Ғайрияҳудийларга ҳам таълим бермоқчидир?! 36“Сизлар Мени излайсиз–у, лекин тополмайсизлар, Мен борадиган жойга, сизлар боролмайсизлар”, деган гаплари билан нима айтмоқчи экан?!

 

Ҳаётбахш сув ва Руҳ ҳақида

 

37Байрамнинг охирги, улуғ кунида Исо туриб, баланд овозда хитоб қилди:
— Ким чанқаган бўлса, Менинг олдимга келиб ичсин. 38Шунда Муқаддас Битикларда айтилганидек, Менга ишонган одамнинг ичидан ҳаётбахш сув дарё бўлиб оқиб чиқади.
39Исо шундай деганда, Муқаддас Руҳни назарда тутган эди. Унга ишонганлар Руҳни қабул қилиб олишлари керак эди. Лекин Руҳ ҳануз берилмаган эди, чунки Исо ҳали улуғланмаган эди.

 

Исо туфайли халқ бўлинади

 

40Оломон ичидан баъзилари бу сўзларни эшитиб шундай дедилар:
— Ҳақиқатан ҳам бу Одам биз кутган пайғамбар экан.
41Бошқалари:
— Бу Масиҳ, — дейишса, яна бошқалари шундай дейишарди:
— Масиҳ Жалиладан келмайди–ку! 42Муқаддас Битикларда, Масиҳ Довуднинг уруғидан келиб чиқади, У Довуд яшаган Байтлаҳм қишлоғида туғилади, деб айтилмаганми?!
43Шу тариқа Исо туфайли халқ иккига бўлинди. 44Баъзилар Уни қўлга олмоқчи бўлишди, аммо ҳеч ким Унга қўл теккизмади.
45Шу пайт миршаблар бош руҳонийларнинг ва фарзийларнинг олдига қайтиб келишди.
— Нега Уни олиб келмадинглар? — деб сўрашди улардан.
46— Ҳеч ким ҳеч қачон бу Одамдай гапирмаган, — деди миршаблар.
47— Мабодо У сизларни ҳам йўлдан урмадими? — дейишди фарзийлар. 48— Бошлиқлар билан фарзийлар орасида Унга ишонган биронта одам ҳам йўқ! 49Тавротни билмаган ўша қаланғи–қасанғилар эса шундоқ ҳам лаънат остида қолган!
50Шунда фарзийлардан бири, илгари Исонинг олдига борган Никодим шундай савол берди:
51— Қонунимизга кўра, биз одамни эшитмай туриб, айбини топмасдан уни ҳукм қила оламизми?!
52— Сен ҳам Жалиладан бўлсанг керак–а? Муқаддас Битикларни ўрганиб чиқ, Жалиладан пайғамбар чиқмаслиги аниқ, — дейишди унга.
53Шундан кейин ҳаммалари уй–уйларига тарқалиб кетдилар.

 

8–БОБ

 

Исо фоҳиша аёлни кечиради

 

1Исо Зайтун тоғи томон кетди. 2Саҳарда яна Маъбадга қайтди. Бутун халқ Унинг олдига йиғилиб келди, У эса ўтириб, одамларга таълим бера бошлади. 3Шу орада Таврот тафсирчилари билан фарзийлар бир аёлни олиб келишди. Улар бу аёлни зино қилаётганда ушлаб олишган эди. Аёлни ҳамманинг олдига турғизиб, 4шундай дейишди:
— Устоз! Бу аёл зино қилаётганда ушланди. 5Мусо Тавротда бундай аёлларни тошбўрон қилишни буюрган. Сиз нима дейсиз?
6Бу савол билан улар Исони тузоққа илинтириб, айблашга асос топмоқчи эдилар. Исо эса энгашиб бармоғи билан ерга ёза бошлади. 7Улар бу саволни қайта–қайта сўрайверганлари учун, Исо ўрнидан туриб деди:
— Сизнинг орангизда ким бегуноҳ бўлса, ўша биринчи бўлиб аёлга тош отсин.
8Сўнг яна энгашиб, ерга ёзишни давом эттирди.
9Улар бу гапни эшитиб, катталардан бошлаб ҳаммаси бирин–кетин кета бошлашди. Охирида ёлғиз Исо билан Унинг олдида турган аёл қолди. 10Исо ўрнидан туриб аёлга деди:
— Эй аёл, бошқалар қани? Ҳеч ким сени маҳкум қилмадими?
11— Ҳеч ким, Ҳазрат! — деб жавоб берди аёл.
Исо деди:
— Мен ҳам сени маҳкум қилмайман. Бор, бундан кейин бошқа гуноҳ қилма.

 

Исо Масиҳ — оламнинг нури

 

12Исо яна халққа гапириб деди:
— Мен оламнинг нуриман. Кимки Менга эргашса, ҳеч қачон зулматда юрмайди, балки ҳаёт нурига эга бўлади.
13Фарзийлар Исонинг бу гапига эътироз билдириб дедилар:
— Сиз Ўзингизга Ўзингиз гувоҳлик беряпсиз. Бу гувоҳлигингиз ҳаққоний эмас.
14Исо шундай жавоб берди:
— Мен Ўзимга Ўзим гувоҳлик берсам ҳам, гувоҳлигим ҳаққонийдир. Чунки Мен қаердан келиб, қаерга кетаётганимни биламан. Сизлар эса Менинг қаердан келиб, қаерга кетаётганимни билмайсизлар. 15Сизлар инсоний ўлчов билан ҳукм қиласизлар. Мен эса ҳеч кимни ҳукм қилмайман. 16Борди–ю, Мен ҳукм қилсам ҳам, ҳукмим ҳаққонийдир. Чунки Мен Ўзим эмас, балки Мени юборган Ота билан бирга ҳукм қиламан. 17Ўзларингизнинг Тавротингизда: “Икки гувоҳнинг шаҳодати ҳаққонийдир”, деб ёзилган–ку. 18Шундай экан, битта гувоҳ Менман, иккинчиси Мени юборган Отадир.
19Шунда улар Исодан:
— Отангиз қаерда? — деб сўрадилар. У бунга жавобан деди:
— Сизлар Мени ҳам, Отамни ҳам танимайсизлар. Агар Мени таниганингизда эди, Отамни ҳам таниган бўлар эдингизлар.
20Бу сўзларни Исо Маъбадда таълим бераётиб, садақа қутисининг олдида айтди. Ҳеч ким Уни қўлга олмади, чунки Унинг вақт–соати ҳали келмаган эди.

 

Исони рад қилганларнинг оқибати

 

21Исо уларга яна деди:
— Мен кетяпман. Сизлар Мени қидирасизлар ва гуноҳкор бўлиб ўласизлар. Мен борадиган жойга сизлар бора олмайсизлар.
22— Наҳотки У Ўзини Ўзи ўлдирса? “Мен борадиган жойга сизлар бора олмайсизлар”, деб айтяпти–ку, — дейишди ўзаро яҳудийлар. 23Исо уларга шундай деди:
— Сизлар бу дунёдансизлар, Мен эса юқориданман. Сизлар бу оламга мансубсизлар, Мен эса бу оламдан эмасман. 24Шунинг учун сизларга “Гуноҳкор бўлиб ўласизлар”, деб айтдим. Ҳа, агар Ўша Мен эканлигимга ишонмасангизлар, гуноҳкор бўлиб ўласизлар.
25— Сиз кимсиз? — деб сўрашди Исодан. Исо шундай деди:
— Кимлигимни сизларга бошидан айтиб келяпман–ку! 26Сизларни айблаб айтадиган гапим жуда кўп. Лекин Мени Юборган ҳақдир, Мен Ундан нима эшитган бўлсам, ўшани дунёга маълум қиламан.
27Улар эса Исо Ўз Отаси ҳақида гапираётганини тушунмадилар. 28Исо сўзида давом этди:
— Инсон Ўғлини юқорига кўтарганингизда, Ўша Мен эканлигимни билиб оласизлар. Ўшанда Мен Ўзимча ҳеч нарса қилмаганимни, фақат Отам ўргатган нарсаларни айтганимни тушуниб оласизлар. 29Мени Юборган доим Мен билан биргадир. У Мени ёлғиз ташлаб кетмаган. Зеро, Мен ҳар доим Унга маъқул бўлган ишларни қиламан.
30Исонинг айтган гапларини эшитган кўп одамлар Унга имон келтирдилар.

 

Озод қиладиган ҳақиқат

 

31Шу вақт Исо Унга ишонган яҳудийларга деди:
— Агар Менинг сўзларимга риоя қилсангизлар, ҳақиқий шогирдларим бўласизлар. 32Сизлар ҳақиқатни билиб оласизлар, ҳақиқат эса сизларни озод қилади.
33Улар шундай деб жавоб беришди:
— Биз Иброҳим наслимиз. Ҳеч қачон ҳеч кимга қул бўлмаганмиз. Қандай қилиб сиз “Озод бўласизлар”, деб айтяпсиз?
34Исо деди:
— Сизларга чинини айтайин: Гуноҳ қилувчи ҳар бир киши гуноҳнинг қулидир. 35Қул ҳеч қачон хонадон аъзоси бўла олмайди, ўғил эса абадулабад ўз хонадонининг аъзосидир. 36Шундай экан, агар Ўғил сизларни озод қилса, ҳақиқатан озод бўласизлар. 37Иброҳим насли эканлигингизни биламан. Бироқ Менинг жонимга қасд қилмоқчисизлар. Чунки Менинг сўзим қалбингиздан жой топмаган. 38Мен Отанинг ҳузурида нима кўрган бўлсам, ўшани сизларга айтяпман. Сизлар эса ўз отангиздан ўрганганингизни қиляпсизлар.

 

Иброҳим болалари, иблис болалари

 

39Улар Исога шундай жавоб бердилар:
— Бизнинг отамиз Иброҳимдир.
Исо шундай деди:
— Агар Иброҳимнинг фарзандлари бўлганингизда эди, Иброҳимнинг қилган ишларини қилган бўлар эдингизлар. 40Мен сизларга Худодан эшитган ҳақиқатни сўзлаб бердим, холос. Шундай бўлса–да сизлар Мени ўлдирмоқчисизлар. Иброҳим бундай иш қилмаган. 41Сизлар Иброҳимнинг эмас, ўз отангизнинг ишларини қиляпсизлар.
— Ие, биз зинодан туғилмаганмиз. Бизнинг биттаю битта Отамиз — Худонинг Ўзи–ку! — деб жавоб беришди Исога. 42Исо уларга шундай деди:
— Агар Отангиз Худо бўлганда эди, Мени яхши кўрган бўлар эдингиз, чунки Мен Худодан келиб, энди шу ерда турибман. Мен Ўзимча келганим йўқ, Мени У юборди. 43Нега айтганларимни англамаяпсизлар?! Бунга сабаб — сўзларимни ҳазм қила олмаганингиз. 44Сизларнинг отангиз Худо эмас, иблисдир. Сизлар ўз отангизнинг нафсу эҳтиросларини бажо қилишни хоҳлайсизлар. Азалданоқ иблис қотил эди. У ҳеч қачон ҳақиқат тарафдори бўлмаган, чунки унда ҳақиқат йўқ. У ёлғон сўзлаганда, ўзига хос сўзлайди. Чунки у ёлғончи, ёлғоннинг отасидир.
45Аммо Мен ҳақиқатни гапирганим учун, Менга ишонмаяпсизлар. 46Қайси бирингиз Мени бирон гуноҳда айблай оласиз? Агарда ҳақиқатни гапираётган бўлсам, нега Менга ишонмаяпсизлар? 47Ким Худога тегишли бўлса, Худонинг сўзларига қулоқ солади. Сизлар эса Худога бегона бўлганингиз учун, қулоқ солмаяпсизлар.

 

Исо азалдан мавжуд

 

48Бунга жавобан яҳудийлар шундай дедилар:
— Сиз Самарияликсиз–ку, Сизни жин урибди, деб тўғри айтган эканмиз!
49Исо деди:
— Мени жин ургани йўқ. Мен Отамни ҳурмат қиламан. Сизлар эса Мени беобрў қиляпсизлар. 50Мен Ўзимга обрў орттирмоқчи эмасман. Лекин обрўйимни кўтарадиган бор, Унинг Ўзи ҳукм қилади. 51Сизларга чинини айтайин: ким Менинг сўзимга риоя қилса, ҳеч қачон ўлим кўрмайди.
52Шунда яҳудийлар дедилар:
— Сизни жин урганини энди аниқ билиб олдик! Иброҳим ўлди, пайғамбарлар ҳам ўлиб кетишган. Сиз эса: “Ким Менинг сўзимга риоя қилса, ҳеч қачон ўлмайди”, деяпсиз–а?! 53Наҳотки Сиз вафот этган отамиз Иброҳимдан ҳам устун бўлсангиз?! Пайғамбарлар ҳам ўлиб кетишган–ку! Сиз Ўзингизни ким деб ҳисоблайсиз ўзи?!
54Исо шундай жавоб берди:
— Агар Мен Ўзимни Ўзим мақтасам, мақтовларим беҳудадир. Отамнинг Ўзи Мени мақтайди. Сизлар Уни Худойимиз деб атайсизлар, 55аслида эса Уни танимайсизлар. Мен эса Уни биламан. Агар, Уни билмайман, десам, сизларга ўхшаган ёлғончи бўламан. Мен Уни биламан ва Унинг сўзига риоя қиламан. 56Отангиз Иброҳим келган кунимни кутиб, хурсанд бўлган эди. Ўша кунни кўриб, қаттиқ қувонди.
57— Сиз ҳали эллик ёшга тўлмаган бўлсангиз, қандай қилиб Иброҳимни кўргансиз?! — дейишди яҳудийлар Унга. 58Исо уларга шундай жавоб берди:
— Сизларга чинини айтай: Иброҳим туғилмасидан олдин Мен бор бўлганман.
59Шунда Исони тошбўрон қилмоқчи бўлдилар. Исо эса яширинча Маъбаддан чиқиб кетди.

 

9–БОБ

 

Исо туғма кўрга шифо беради

 

1Исо йўлда кетаётиб, бир туғма кўр одамни кўриб қолди. 2Шогирдлари Исодан сўрадилар:
— Устоз, кимнинг гуноҳи унинг кўр бўлиб туғилишига сабабчи бўлди? Ўзиникими ёки ота–онасиникими?
3Исо шундай жавоб берди:
— Бу одамнинг гуноҳи ҳам, ота–онасининг гуноҳи ҳам бунга сабаб бўлмаган. Худонинг ишлари унда намоён бўлиши учун у кўр туғилган. 4Кун ёруғ экан, Мени Юборганнинг ишларини қилишимиз лозим. Ана тун келяпти, ўшанда ҳеч ким иш қила олмайди. 5Мен оламда бор эканман, оламнинг нуридирман.
6Исо буларни айтди–ю, ерга тупурди, тупукдан лой қилиб, кўрнинг кўзларига суртди.
7Сўнг унга шундай деди:
— Бориб, Силоам ҳовузида ювингин (Силоам — “Юборилган” демакдир).
Кўр одам бориб ювинди ва кўра оладиган бўлиб қайтди. 8Шунда унинг қўшнилари ва илгари унинг садақа сўраганини кўрган одамлар:
— Бу ҳалиги тиланчилик қилиб ўтирган одам эмасми? — деб сўрашарди. 9Баъзилар:
— Бу худди ўша, — десалар, бошқалар:
— Йўқ, ўшанга ўхшайди, холос, — дейишарди. Одамнинг ўзи эса:
— Ўша менман, — деб таъкидларди.
10— Ундай бўлса, кўзларинг қандай очилди? — деб сўрадилар.
11— Исо деган Киши лой қилиб, кўзларимга суртди–ю, “Бориб, Силоам ҳовузида ювингин”, деди. Мен бориб ювиндим ва кўрадиган бўлиб қолдим, — деди шифо топган кўр.
12— Ўша Одам қани? — деб сўрадилар.
— Билмайман, — деб жавоб берди у.

 

Фарзийлар соғайган кўрни сўроқ қилишади

 

13Илгари кўр бўлган ўша одамни фарзийларнинг олдига келтиришди. 14-15Фарзийлар ҳам бу одамдан кўзлари қандай очилганини сўрадилар.
— У кўзларимга лой суртди. Мен ювиндим–у, кўзларим кўрадиган бўлди, — деди ҳалиги одам.
Исо лой қилиб, кўрнинг кўзларини очган кун Шаббат куни эди. Шунинг учун 16фарзийлардан баъзилари:
— Кўзларингни очган Одам Худодан эмас, чунки У Шаббат кунига риоя қилмаяпти, — дедилар. Бошқалари эса:
— Гуноҳкор одам бундай мўъжизали аломатларни қандай қила олади? — дейишди. Шундай қилиб, ораларида келишмовчилик пайдо бўлди.
17Шунда фарзийлар кўр одамдан яна сўрадилар:
— У Киши ҳақида сен нима дейсан? У сенинг кўзларингни очди–ку!
— У пайғамбар, — деб жавоб берди кўр.
18Бироқ яҳудийлар кўзлари очилган одамнинг ота–онасини чақиртирмагунча, унинг илгари кўр бўлганига ва кўзлари очилганига ишонмадилар. 19Улар кўрнинг ота–онасига шундай савол бердилар:
— Кўр туғилган, деб айтган ўғлингиз шуми? Хўш, энди қандай қилиб унинг кўзлари кўряпти?
20Ота–онаси жавоб беришди:
— Бу бизнинг ўғлимиз эканлигини биламиз. Унинг кўр туғилганини ҳам биламиз. 21Лекин қандай қилиб кўзлари кўраётганини ва кўзларини ким очганини биз билмаймиз. У балоғатга етган, ўзидан сўранглар. Ўзи учун ўзи жавоб берсин.
22Кўрнинг ота–онаси яҳудийлардан қўрққанлари учун шундай дедилар. Дин арбоблари бундан аввал, ким Исонинг Масиҳлигини тан олса, синагогадан четлаштирилсин, деб қарор қилган эдилар. 23Ана шу сабабдан кўрнинг ота–онаси: “У балоғатга етган, ўзидан сўранглар”, — деб айтишганди.
24Шундай қилиб, илгари кўр бўлган одамни иккинчи марта чақириб, дейишди:
— Ростини айтаман, деб Худонинг номи билан қасам ич! Биз у Одамнинг гуноҳкорлигини биламиз.
25Кўр шундай жавоб берди:
— У гуноҳкорми, йўқми, мен билмайман. Шуни биламанки, мен кўр эдим, энди эса кўзларим кўряпти.
26— У сенга нима қилди? Кўзларингни қандай очди? — деб ундан сўрадилар.
27— Сизларга айтиб бердим–ку, аммо сизлар қулоқ солмадингизлар! Нега буни яна эшитмоқчисизлар?! Наҳотки сизлар ҳам Унинг шогирдлари бўлмоқчисизлар?! — деди у одам. 28Яҳудийлар эса уни ҳақоратлаб, дейишди:
— Сен ўзинг Унинг шогирдисан! Биз эса Мусонинг шогирдларимиз! 29Мусога Худо гапирганини биламиз. Бу Киши–чи, Унинг қаерданлигини ҳам билмаймиз.
30Кўзи очилган одам шундай жавоб берди:
— Ана шуниси жуда ажабланарли–да! Сизлар Унинг қаерданлигини билмайсизлар, У эса кўзларимни очган! 31Гуноҳкорларга Худо қулоқ солмаслигини биламиз. Унинг иродасига амал қилган тақводорларга эса Худо қулоқ солади. 32Туғма кўрнинг кўзларини бирор киши очганлиги ҳаётда эшитилмаган гап. 33Агар У Киши Худодан бўлмаганда эди, ҳеч нарса қилолмасди.
34Яҳудийлар бунга жавобан:
— Сен бутунлай гуноҳ ичида туғилгансан, энди бизга ақл ўргатяпсанми?! — дейишди–да, уни синагогадан ҳайдаб чиқаришди.

 

Қалби кўрлар

 

35Ўша одамнинг ҳайдаб чиқарилганлигини Исо эшитди–ю, уни қидириб топди.
— Сен Инсон Ўғлига ишонасанми? — деб сўради ундан.
36У одам эса Исога деди:
— Ҳазрат, У кимдирки, мен Унга ишонсам?
37— Уни кўриб турибсан, У билан гаплашиб турибсан, — деди Исо. 38Шунда у одам:
— Ишонаман, ё Раббий, — деди–да, Исога сажда қилди.
39Исо:
— Кўрлар кўрсин, кўзи очиқлар эса кўр бўлсин, деб Мен бу дунёни ҳукм қилгани келганман, — деди.
40Унинг атрофида баъзи фарзийлар турган эди. Улар бу гапни эшитгач:
— Наҳотки бизлар ҳам кўр бўлсак? — деб сўрашди. 41Исо уларга деди:
— Агар кўр бўлганингизда, гуноҳда айбланмас эдингиз. Лекин сизлар “Кўзларимиз кўряпти”, деганингиз учун, гуноҳингиз ўз бўйнингизда қолади.

 

10–БОБ

 

Исо — яхши Чўпон

 

1“Сизларга чинини айтайин: ким қўй қўрасига эшикдан кирмай, бошқа йўлдан ошиб тушса, у ўғри ва босқинчидир. 2Эшикдан кирган одам эса қўйларнинг чўпонидир. 3Қоровул унга эшикни очиб беради. Қўйлар унинг овозига қулоқ солади. У эса ўз қўйларини номма–ном чақириб ташқарига олиб чиқади. 4У ўз қўйларини қўрадан олиб чиққанда, уларнинг олдида бораверади. Қўйлар эса унга эргашади, чунки улар чўпоннинг овозини биладилар. 5Бегона кишига эса эргашмайдилар. Аксинча, бегонанинг овозини танимай, ундан қочадилар.”
6Исо бу матални айтиб берганда, тингловчилар У нима демоқчи эканлигини тушунмадилар. 7Шу сабабдан Исо яна деди:
“Сизларга чинини айтай: Мен қўйлар учун эшикман. 8Мендан олдин келганларнинг ҳаммаси ўғри ва босқинчи эдилар. Лекин қўйлар уларга қулоқ солмадилар. 9Мен эшикман. Ким Мен орқали кирса, нажот топади. У кириб чиқиб, яйлов ҳам топади. 10Ўғри фақат ўғирлаш, бўғизлаш, барбод қилиш учун келади. Мен эса уларга ҳаёт, фаровон ҳаёт бериш учун келганман.
11Мен яхши Чўпонман. Яхши Чўпон қўйлари учун жонини фидо қилади. 12Ёлланган одам эса қўйларнинг на чўпони, на эгасидир. У бўрининг келганини кўргач, қўйларни ташлаб қочади. Бўри эса қўйларни талаб, тумтарақай қилади. 13Ёлланган одам шунчаки ёлланган бўлгани учун ва қўйлар ҳақида қайғурмагани учун қочади.
14-15Мен яхши Чўпонман. Отам Мени ва Мен Отамни билганимдай, Мен қўйларимни биламан, улар ҳам Мени биладилар. Мен қўйларим учун жонимни фидо қиламан. 16Бу қўрада бўлмаган бошқа қўйларим ҳам бор. Уларни ҳам олиб келишим керак. Улар ҳам Менинг овозимга қулоқ солади, шунда бир сурув, бир чўпон бўлади. 17Мен жонимни қайтиб олиш учун, уни фидо қиламан, шу боис Отам Мени яхши кўради. 18Ҳеч ким жонимни Мендан олмаяпти. Мен Ўз ихтиёрим билан уни фидо қиламан. Жонимни беришга ва уни қайтариб олишга ҳокимиятим бор. Буни Менга Отам буюрган.”
19Исонинг бу сўзлари туфайли, яҳудийлар орасида яна келишмовчилик бўлди. 20Ораларидан кўпчилик:
— Уни жин урибди, У ақлдан озган! Нега Унга қулоқ соляпсизлар? — дер эдилар. 21Бошқалари эса:
— Бу жин урганнинг сўзлари эмас. Жин кўр одамнинг кўзларини оча олармиди?! — деб айтишарди.

 

Исони рад қилишади

 

22Ўша вақтда ҚуддусдаМаъбадни Бағишлаш байрами нишонланаётган эди. Қиш. 23Исо Маъбадда Сулаймон айвони деган жойда айланиб юрар эди. 24Яҳудийлар Унинг атрофини ўраб олдилар.
— Қачонгача бизни иккилантирасиз? Агар Масиҳ бўлсангиз, бизга очиғини айтинг, — дейишди.
25Исо уларга жавоб берди:
— Мен сизларга айтдим, аммо сизлар ишонмаяпсизлар. Отам номидан қилаётган ишларим кимлигимни кўрсатиб турибди. 26Сизлар эса ишонмаяпсизлар, чунки сизлар Менинг қўйларимдан эмассизлар. 27Менинг қўйларим овозимга қулоқ солади. Мен уларни танийман, улар эса Менга эргашиб юришади. 28Мен уларга абадий ҳаёт бераман, улар ҳеч қачон ҳалок бўлмайдилар. Ҳеч ким уларни Менинг қўлимдан тортиб ололмайди. 29Уларни Менга берган Отам ҳаммадан буюкдир. Отамнинг қўлидан уларни тортиб олишга ҳеч кимнинг кучи етмайди. 30Мен ва Отам — бирмиз.
31Яҳудийлар яна Исони тошбўрон қилмоқчи бўлдилар.
32— Мен сизларга Ота буюрган кўп хайрли ишларни кўрсатдим, уларнинг қайси бири учун Мени тошбўрон қилмоқчисизлар? — деб сўради Исо. 33Яҳудийлар Унга шундай дейишди:
— Хайрли ишингиз учун эмас, куфрлигингиз учун Сизни тошбўрон қилмоқчимиз. Сиз одам бўла туриб Ўзингизни Худо деяпсиз!
34Исо шундай жавоб қайтарди:
— Сизлар ўзларингиз доим ўқийдиган Тавротда: “Айтдимки: Ҳаммангиз худодирсиз”, деб ёзилган эмасми?! 35Ўзларингиз биласизлар: Муқаддас Битикларни ўзгартириб бўлмайди. Худонинг каломини олган одамлар “худолар” деб аталган–ку! 36Мени эса Отам Ўзи учун ажратиб олиб дунёга юборган. Мен “Худонинг Ўғлиман” деганим учун куфрлик қилган бўламанми?! 37Агар Мен Отамнинг ишларини қилмаётган бўлсам, Менга ишонмай қўя қолинглар. 38Борди–ю, Унинг ишларини қилаётган бўлсам, Менга ишонмасангиз ҳам, қилаётган ишларимга ишонинглар. Шунда Ота Менда ва Мен Отада эканимни билиб, англаб оласизлар.
39Улар яна Исони ушлаб олишга ҳаракат қилдилар, аммо Исо уларнинг чангалидан қутулиб қолди.
40Сўнг Исо Иордан дарёсининг нариги томонига, илгари Яҳё одамларни чўмдириб юрган жойга қайтиб бориб, у ерда қолди. 41Унинг олдига кўп одамлар келишарди. Улар шундай деб айтишарди:
— Яҳё ҳеч қандай аломат кўрсатмаган эди, лекин Яҳёнинг бу Одам ҳақида айтган ҳамма гапи тўғри чиқди.
42Шундай қилиб, ўша ердаги кўп одамлар Исога ишондилар.

 

11–БОБ

 

Лазарнинг ўлими

 

1Байтания қишлоғида Лазар исмли бир одам касал ётган эди. Марям ва унинг опаси Марта ҳам шу қишлоқда яшар эдилар. 2РаббимизИсога атир мой суртган ва Унинг оёқларини сочи билан артиб қуритган ўша Марям эди. Касал ётган Лазар эса Марямнинг акаси эди.
3Опа–сингил Исога:
— Ҳазрат, Сизнинг азиз дўстингиз касал, — деган хабарни юборишди. 4Исо буни эшитиб шундай деди:
— Бу касаллик ўлим билан якунланмайди, балки Худонинг улуғланишига ва шу орқали Худо Ўғлининг улуғланишига сабаб бўлади.
5Исо Мартани, унинг синглисини ва Лазарни яхши кўрар эди. 6Аммо Лазарнинг хаста эканини билса ҳам, турган жойида яна икки кун қолди. 7Шундан сўнг У шогирдларига:
— Яҳудияга қайтиб борайлик, — деди.
8Шогирдлари эса шундай дедилар:
— Устоз, яқиндагина яҳудийлар Сизни тошбўрон қилмоқчи эдилар–ку! Энди яна у ерга бормоқчимисиз?
9Исо жавоб берди:
— Кундуз ўн икки соатдан иборат эмасми?! Ким кундузи юрса, қоқилмайди, чунки бу дунёнинг нурини кўради. 10Кечаси юрган эса қоқилади, чунки унинг ўзида нур йўқ.
11Бу сўзларини айтиб бўлиб, уларга яна деди:
— Дўстимиз Лазар ухлаб қолди. Мен уни уйғотгани кетяпман.
12— Ҳазрат, агар ухлаётган бўлса, тузалиб кетади, — деди шогирдлари.
13Исо Лазарнинг ўлимини назарда тутган эди. Шогирдлар эса Исо одатдаги уйқу тўғрисида гапирди, деб ўйладилар. 14Кейин Исо уларга очиғини айтди:
— Лазар вафот этди. 15Мен унинг ёнида бўлмаганимдан хурсандман, чунки бу вазият сизларнинг ишонишингизга имкон беради. Қани, энди унинг олдига борайлик.
16Шунда Тўма (яъни “Эгизак”) бошқа шогирдларга:
— Қани юринглар, биз ҳам Исо билан ўламиз! — деди.

 

Исо — тириклик манбаи

 

17Исо у ерга етиб бориб билдики, Лазарнинг қабрга қўйилганига тўрт кун бўлган экан. 18Байтания қишлоғи Қуддусдан бор–йўғи уч чақиримча масофада жойлашган эди. 19Қуддусдаги кўп яҳудийлар Марта билан Марямнинг олдига акасининг вафоти муносабати ила тасалли бериш учун борган эдилар. 20Марта Исонинг келаётганини эшитиб, Уни кутиб олгани чиқди. Марям эса уйда қолди.
21— Ҳазрат! — деди Марта Исога. — Агар Сиз бу ерда бўлганингизда эди, менинг акам ўлмаган бўларди. 22Аммо ҳозир ҳам биламан, Сиз Худодан нима сўрасангиз, Худо Сизга беради.
23— Сенинг аканг тирилади, — деди Исо.
24— Биламан, охиратда ўликлар тирилганда тирилади, — деди Марта. 25Исо унга деди:
— Мен тирилиш ва ҳаётдирман. Менга ишонган одам ўлса ҳам яшайди. 26Кимда–ким Менга ишониб яшаса, то абад ўлмайди. Бунга ишонасанми?
27— Ҳа, Ҳазрат, — деди Марта, — Сиз оламга келадиган Масиҳ, Худонинг Ўғли эканингизга ишонаман.
28Марта шундай деди–ю, бориб синглиси Марямни чақирди. Унга секингина деди:
— Устоз шу ерда, У сени чақиряпти.
29Марям буни эшитгач, шошиб ўрнидан турди–да, Исонинг олдига кетди. 30Исо ҳали қишлоққа кирмаган, ҳануз Марта Уни кутиб олган жойда эди. 31Марям билан уйда бўлган ва унга тасалли бераётган одамлар унинг шошилиб ўрнидан туриб ташқарига чиққанини кўришди. Марям йиғи–сиғи қилгани қабрга кетяпти, деб ўйлаб, унинг орқасидан кетишди.
32Марям Исо турган ерга етиб келиб, Уни кўрди–ю, оёғига йиқилиб деди:
— Ҳазрат! Агар Сиз шу ерда бўлганингизда эди, менинг акам ўлмаган бўларди!
33Марям ҳам, у билан келганлар ҳам йиғлаётган эдилар. Исо буни кўриб, қаттиқ изтиробга тушди, кўнгли ўртаниб кетди.
34— Уни қаерга қўйдингизлар? — деб сўради.
— Юринг, Ҳазрат, кўрасиз! — дедилар.
35Исонинг кўзларидан дув–дув ёш оқди. 36Ўша ердаги одамлар:
— Қаранглар, уни қанчалик яхши кўрар экан! — дейишди. 37Улардан баъзилари эса шундай дейишди:
— У кўрнинг кўзларини очган. Лазарни ҳам ўлимдан олиб қолса бўлмасмиди?!

 

Исо Лазарни тирилтиради

 

38Исо тағин қаттиқ изтироб чекиб, қабр олдига келди. Қабр бир ғор бўлиб, оғзи тош билан ёпилган эди. 39Исо:
— Тошни олиб ташланглар! — деди. Марҳумнинг синглиси Марта Унга деди:
— Ҳазрат, жасад ҳидланиб қолган–ку! Ахир, қабрга қўйилганига тўрт кун бўлди!
40— Агар ишонсанг, Худонинг улуғворлигини кўрасан, деб сенга айтмаганмидим?! — деди Исо.
41Тошни олиб ташладилар. Исо эса осмонга кўз тикиб, деди:
— Эй Ота! Мени эшитганинг учун Сенга шукрлар айтаман. 42Сен Мени доимо эшитишингни биламан. Лекин бу сўзларни шу ерда турган халқ учун, Мени Сен юборганингга улар ишонсин деб айтяпман.
43Шундай деди–ю, баланд овоз билан хитоб қилди:
— Лазар, ташқарига чиқ!
44Шу пайт қўлу оёқлари кафанланган, юзи рўмол билан ўралган марҳум чиқиб келди.
— Кафанини ечинглар, уни қўйиб юборинглар, — деди Исо одамларга.

 

Исони ўлдириш режаси

 

45Марямни йўқлагани келган одамларнинг кўпи Исонинг қилган ишини кўриб, Унга ишонишди. 46Аммо баъзилари фарзийларнинг олдига бориб, Исонинг қилганларини айтиб беришди.
47Шундан кейин бош руҳонийлар ва фарзийлар Олий кенгаш чақириб, дейишди:
— Нима қиламиз? Бу Одам жуда кўп мўъжизали аломатлар кўрсатиб юрибди–ку! 48Буни давом этишига йўл қўйсак, ҳамма Унга ишониб кетади. Римликлар келиб, Маъбадимизни ҳам, халқимизни ҳам хонавайрон қиладилар.
49Улардан бири, ўша йили олий руҳоний бўлган Каяфа сўз олди:
— Сизлар ҳеч нарсани билмайсизлар! 50Бутун халқ ҳалок бўлгандан кўра, битта одамнинг халқ учун ўлиши ўзингиз учун яхшироқ–ку! Наҳотки буни тушунмасангизлар?!
51У бу сўзларни ўзидан ўзи айтмаган эди. Балки ўша йили олий руҳоний сифатида Исонинг халқ учун ўлишини башорат қилган эди. 52Исо нафақат яҳудий халқи учун, балки Худонинг тарқоқ бўлган ҳамма одамларини бирлаштириш учун ўлиши керак эди.
53Шундай қилиб, ўша кундан бошлаб Исони ўлдиришга тил бириктирдилар. 54Исо эса энди яҳудийлар орасида очиқ юрмайдиган бўлди. У чўл яқинидаги Эфрайим шаҳрига бориб, Ўз шогирдлари билан ўша ерда қолди.
55Яҳудийларнинг Фисиҳ байрами яқинлашаётган эди. Мамлакатнинг ҳамма ёғидан одамлар байрамдан олдин покланиш учун Қуддусга боришди. 56Шу вақтда Исони изладилар. Маъбадда йиғилиб турганлар ўзаро: “Нима деб ўйлайсизлар? У байрамга келадими?” — деб сўрашди. 57Бош руҳонийлар ва фарзийлар эса Исони қўлга олмоқчи бўлиб, шундай буйруқ берган эдилар: “Ким Исонинг қаердалигини билиб қолса, хабар қилсин.”

 

12–БОБ

 

Марям Исога атир мой суртади

 

1Фисиҳ байрамидан олти кун олдин Исо Лазарнинг қишлоғи Байтанияга борди. Исо ўша Лазарни ўликдан тирилтирган эди. 2Ўша ерда Исога зиёфат ҳозирладилар. Марта хизмат қилиб юрган эди, Лазар эса Исо ва меҳмонлар билан бирга дастурхон олдида ёнбошлаган эди. 3Шу пайт Марям бир шиша тоза сунбулдан ишланган қимматбаҳо атир мойини олиб келиб, Исонинг оёқларига суртди, сўнг сочлари билан артди. Уй атир мойининг хушбўй ҳидига тўлиб кетди.
4Исонинг шогирдларидан бири, Унга хиёнат қиладиган Яҳудо Ишқариёт деди:
5— Бу мойни уч юз кумуш тангага сотиб, камбағалларга бўлиб берса бўлмасмиди?!
6У бу гапни камбағалларга қайғургани учун эмас, балки ўғри бўлгани учун айтди. Пул қутиси Яҳудонинг назоратида эди, қутига солинадиган пулдан у ўғирлаб турарди.
7Исо шундай деди:
— Аёлни тинч қўйинглар! Зотан, у Мени дафн кунимга тайёрлади. 8Камбағаллар ҳар доим сизлар билан бирга бўлади. Мен эса ҳар доим ҳам сизлар билан бирга бўлмайман.
9Бир талай яҳудийлар Исонинг Байтанияда эканлигини билиб келишди. Улар нафақат Исони, балки Исо ўликдан тирилтирган Лазарни ҳам кўришни истардилар. 10Бош руҳонийлар Лазарни ҳам ўлдиришни режалаштирган эдилар. 11Чунки кўп яҳудийлар Лазар туфайли Исо томонига ўтиб, Унга имон келтираётган эдилар.

 

Исо Қуддусга тантанали равишда киради

 

12Эртаси куни байрамга борган кўп халойиқ Исонинг Қуддусга келаётганини эшитиб қолишди. 13Улар пальма дарахти шохларидан олишди, Уни қарши олгани чиқиб, шундай деб ҳайқиришарди:

 

“Тасанно!
Эгамиз номи билан келаётган Инсон барака топсин.
Исроилнинг шоҳи муборак бўлсин!”

 

14Исо бир хўтикни топиб, унга минди, худди Муқаддас Битикларда айтилгандай:

 

15“Эй Қуддус халқи, қўрқма!
Мана шоҳингиз хўтикни миниб келяпти.”

 

16Исонинг шогирдлари аввал буни тушунмадилар. Исо улуғлангандан кейингина улар бу сўзларнинг У ҳақда ёзилганини ва халқ худди ёзилганидек қилганини эсладилар. 17Исо Лазарни қабрдан чақириб тирилтирганига гувоҳ бўлган оломон Исога эргашиб, бу ҳақда ҳаммага айтди. 18Исонинг қилган бу мўъжизали аломати ҳақида эшитган кўп одамлар Уни кутиб олгани чиққан эдилар.
19Фарзийлар эса бир–бирига:
— Қаранглар, қўлимиздан ҳеч нарса келмади. Бутун дунё Унинг ортидан бормоқда! — дейишарди.

 

Исо Ўз ўлими ҳақида гапиради

 

20Худога сажда қилиш учун байрамга келганлар орасида баъзи ғайрияҳудийлар бор эди. 21Улар Филипнинг олдига бориб (Филип Жалиланинг Байтсайда шаҳридан эди) шундай деб айтишди:
— Тақсир, биз Исони кўрмоқчимиз.
22Филип бориб, бу ҳақда Идрисга айтди. Сўнг иккалови Исонинг олдига бориб, Унга айтишди. 23Исо уларга шундай жавоб берди:
— Инсон Ўғли улуғланадиган вақт–соат келди. 24Сизларга чинини айтай: агар буғдойнинг дони ерга тушиб ўлмаса, у бир донлигича қолади. Агарда ўлса, кўп ҳосил беради. 25Ким ўз жонини севса, уни йўқотади. Ким бу дунёда ўз жонидан воз кечса, уни абадий ҳаёт учун сақлаб қолади. 26Ким Менга хизмат қилмоқчи бўлса, орқамдан юрсин. Мен қаерда бўлсам, хизматчим ҳам у ерда бўлсин. Менга хизмат қилган одамни Отам ҳурмат қилади.
27Энди эса юрагим сиқилиб кетяпти. Нима ҳам дер эдим?! “Эй Ота, бу вақт–соатдан Мени сақла”, деб айта олармидим?! Мен шу вақт–соат учун келганман–ку! 28Эй Ота, Ўз номингни улуғлагин!
Исо шундай дейиши биланоқ осмондан:
— Мен номимни улуғладим, бундан кейин ҳам улуғлайман, — деган садо келди. 29У ерда турган оломон бу садони эшитиб, момақалдироқ деб ўйлади. Бошқалар эса:
— Унга фаришта гапирди! — дейишди.
30Бунга жавобан Исо деди:
— Бу садо Мен учун эмас, сизлар учун бўлди. 31Энди бу дунё ҳукм қилинади, энди бу дунёнинг ёвуз ҳукмдори ҳайдаб чиқарилади. 32Мен ердан юқорига кўтарилганимда, ҳаммани Ўзимга жалб қиламан.
33Исо бу сўзларни қай йўл билан ўлишини билдириш учун айтди.
34Халқ бунга жавобан деди:
— Биз Тавротда, Масиҳ абадий яшайди, деб эшитганмиз. Қандай қилиб Сен: Инсон Ўғли юқорига кўтарилиши керак, деб айтяпсан? Инсон Ўғли ким ўзи?
35Исо уларга деди:
— Нур яна қисқа бир муддат сизлар билан бўлади. Нур борида юринглар, тағин зулмат сизларни қамраб олмасин. Зулматда юрадиган киши қаерга кетаётганини билмайди. 36Нур ҳануз сизлар билан экан, нурга ишонинглар, шунда нур фарзандлари бўласизлар.
Буларни айтиб бўлгач, Исо узоқлашиб, халқдан яширинди.

 

Халқнинг ўжарлиги ва имонсизлиги

 

37Исо халқнинг кўз ўнгида шунча кўп мўъжизали аломатлар яратган бўлса ҳам, улар Исога ишонмас эдилар. 38Шу тариқа Ишаё пайғамбарнинг сўзи бажо бўлди:

 

“Эй Эгамиз, бизнинг хабаримизга ким ишонди?
Сенинг қудратли кучинг кимга аён бўлди?”

 

39Ҳақиқатдан ҳам, улар ишона олмадилар. Негаки, Ишаё улар ҳақида яна шундай деб айтганди:

 

40“Худо уларнинг кўзларини кўр қилди,
Ақлларини ўтмас қилди.
Токи кўзлари билан кўрмасинлар,
Ақллари билан англамасинлар,
Тағин Менга қайтиб, шифо топмасинлар.”

 

41Ишаё Масиҳнинг улуғворлигини кўргани учун бу сўзларни айтган эди.
42Шунга қарамай, кўп яҳудий бошлиқлари ҳам Исога имон келтирдилар. Лекин улар фарзийлар туфайли буни очиқчасига тан олмас эдилар, чунки синагогадан ҳайдалишдан қўрқардилар. 43Ахир, улар Худонинг мақтовидан кўра инсоннинг мақтовини яхши кўрардилар.
44Исо хитоб қилиб деди: “Менга ишонган одам Менга эмас, балки Мени Юборганга ишонган бўлади. 45Мени кўрган одам Мени Юборганни кўрган бўлади. 46Менга ишонган биронта одам зулматда қолмасин, деб Мен дунёга нур бўлиб келдим. 47Агар ким Менинг сўзларимни эшитиб, риоя қилмаса, Мен уни ҳукм қилмайман. Мен дунёни ҳукм қилиш учун эмас, нажот бериш учун келганман. 48Мени рад қилиб, сўзларимни қабул қилмаган одамни ҳукм қилувчи бор. Айтган сўзим ундай одамни охиратда ҳукм қилади. 49Зотан Мен Ўзимча гапирганим йўқ. Мени юборган Ота нима айтишимни, қандай гапиришимни Менга амр этган. 50Унинг амри эса абадий ҳаёт беришини биламан. Хуллас, нима айтаётган бўлсам, Отам Менга айтгандай сизларга айтяпман.”

 

13–БОБ

 

Исо Ўз шогирдларининг оёқларини ювади

 

1Фисиҳ байрамига оз қолган эди. Исо бу дунёни тарк этиб, Отаси олдига борадиган вақт–соати келганини билар эди. У дунёдаги Ўзиникиларни яхши кўрар эди, уларни охиригача яхши кўрди.
2Кечки овқат пайти эди. Шимўннинг ўғли Яҳудо Ишқариётнинг дилига иблис аллақачон Исога хиёнат қилиш ниятини солган эди. 3Исо эса Отаси ҳамма нарсани Унинг қўлига берганини билар эди, У Худодан келиб, яна Худонинг олдига қайтаётганини ҳам билар эди.
4Шундай қилиб, Исо дастурхондан туриб, устки кийимини ечиб ташлади. Сочиқни олиб белига боғлади. 5Кейин тоғорага сув қуйиб, шогирдларининг оёқларини ювишга тушди. Белига боғлаган сочиқ билан уларнинг оёқларини артиб қуритди.
6Исо Шимўн Бутруснинг олдига келди.
— Ҳазрат, наҳот оёқларимни Сиз ювсангиз?! — деди Бутрус.
7— Ҳозир нима қилаётганимни сен билмайсан, кейин тушуниб оласан, — деди Исо унга жавобан.
8— Менинг оёқларимни икки дунёда ҳам ювмайсиз! — деди Бутрус.
— Агар оёқларингни ювмасам, Менга қарашли бўлмайсан, — деди Исо. 9Шунда Шимўн Бутрус деди:
— Ҳазрат, нафақат оёқларимни, қўлларим билан бошимни ҳам ювиб қўйинг!
10Исо унга деди:
— Чўмилган одам фақат оёғини ювса бас, у тамоман покдир. Сизлар ҳам поксизлар, аммо ҳаммангиз эмас.
11Исо Ўзига хоинлик қиладиган одамни билар эди, шунинг учун “Ҳаммангиз ҳам пок эмассизлар”, деди.
12Шогирдларининг оёқларини ювиб бўлгач, Исо устки кийимини кийиб, яна дастурхон олдига ёнбошлади. Сўнг шогирдларидан сўради:
— Ҳозир нима қилганимни тушундиларингми? 13Сизлар Мени “Устоз”, “Ҳазрат” деб чақирасизлар ва тўғри қиласизлар, чунки Мен худди шундайман. 14Агар Мен Ҳазратингиз ва Устозингиз бўла туриб оёқларингизни ювган бўлсам, сизлар ҳам бир–бирингизнинг оёқларингизни ювишингиз шарт. 15Мен сизларга нима қилган бўлсам, сизлар ҳам ўшани қилишингиз керак. Мен сизларга ўрнак кўрсатдим. 16Сизларга чинини айтайин: қул ўзининг хўжайинидан устун эмас, элчи ҳам уни юборгандан устун эмас. 17Агар гапимни уққан бўлсангиз, бунга амал қилинглар, шунда бахтли бўласизлар!

 

Яҳудонинг Исога хиёнати ҳақида каромат

 

18Исо гапида давом этиб деди:
— Менинг гапларим ҳаммангизга тегишли эмас. Мен кимларни танлаганимни биламан. Муқаддас Битикларда: “Нонимни еган киши Менга қарши бош кўтарди”, — деб айтилган. Бу сўзлар бажо бўлиши керак. 19Мен буни сизларга ҳозирдан, юз бермасидан олдин айтиб қўйяпман. Токи юз берганда, Масиҳ Мен эканлигимга ишонинглар. 20Сизларга чинини айтай: Ким Мен юборган одамни қабул қилса, Мени қабул қилган бўлади. Мени қабул қилган эса Мени Юборганни қабул қилган бўлади.
21Исо қаттиқ изтироб чекиб, деди:
— Сизларга чинини айтайин, орангиздан биттангиз Менга хиёнат қилади.
22Шогирдлари эса У кимни назарда тутаётганини билмай, гангиб бир–бирига қараб турар эдилар. 23Шогирдларидан бири Исонинг ёнида ёнбошлаган эди. У Исонинг севикли шогирди эди. 24Шимўн Бутрус ўша шогирдга: “Исо ким ҳақида гапиряпти, сўра–чи”, деб имо–ишора қилди. 25Шунда у энгашиб, Исодан:
— Ҳазрат, у ким? — деб сўради. 26Исо жавоб берди:
— Мен бир бурда нонни косага ботириб кимга берсам, у ўшадир, — деди. Сўнг бурда нонни ботириб, Шимўн ўғли Яҳудо Ишқариётга берди. 27Яҳудо бурдани олар–олмас, шайтон унинг ичига кириб олди.
— Қиладиганингни тезроқ қил, — деди унга Исо.
28Дастурхон атрофидагилардан ҳеч ким нима учун Исо бу сўзларни Яҳудога айтганини тушунмади. 29Пул қутиси Яҳудода бўлгани сабабли, баъзилари Исо унга: “Байрам учун бизга керак бўладиган нарсаларни сотиб ол”, ёки “Камбағалларга бир нима бер”, деяпти деб ўйлардилар. 30Яҳудо эса ўша бурда нонни олган заҳоти ташқарига чиқиб кетди. Тун эди.

 

Бир–бирингизни севинглар

 

31Яҳудо чиқиб кетгач, Исо деди:
— Инсон Ўғлининг улуғланадиган вақти келди. У орқали Худо улуғланади. 32Инсон ўғли орқали Худо улуғланар экан, Уни ҳам Ўз улуғворлигига шерик қилади. 33Болаларим! Энди Мен сизлар билан узоқ бўлмайман. Мени қидирасизлар. Яҳудийларга айтган эдим, сизларга ҳам айтяпман: Мен борадиган жойга сизлар боролмайсизлар.
34Сизларга янги амр беряпман: бир–бирингизни севинглар. Мен сизларни қандай севган бўлсам, сизлар ҳам бир–бирингизни шундай севинглар. 35Агар бир–бирингизни севсангиз, сизлар Менинг шогирдларим эканингизни ҳамма шундан билиб олади.

 

Бутруснинг Исодан тониши ҳақида каромат

 

36Шимўн Бутрус Исога деди:
— Ҳазрат, Сиз қаерга кетяпсиз?
— Ҳозир Мен борадиган жойга сен орқамдан боролмайсан, кейинчалик борасан, — деди унга Исо.
37Бутрус сўради:
— Ҳазрат, нега ҳозир орқангиздан боролмас эканман? Мен Сиз учун жонимни беришга тайёрман!
38Исо жавоб берди:
— Сен ростдан ҳам Мен учун жонингни беришга тайёрмисан?! Сенга чинини айтаман, хўроз қичқирмасданоқ, сен уч марта Мендан тонасан!

 

14–БОБ

 

Исо — йўл, ҳақиқат ва ҳаёт

 

1Исо шогирдларига деди:
— Юрагингиз сиқилмасин. Худога ишонинг, Менга ҳам ишонинг! 2Отамнинг уйида маскан кўп. Шундай бўлмаганда эди, сизларга буларни айтиб ўтирмаган бўлардим. Мен сизларга жой тайёрлагани кетяпман. 3Мен бориб сизларга жой тайёрлайман–у, сизларни Ўзим билан олиб кетгани келаман. Токи Мен бўлган жойда сизлар ҳам бўлинглар. 4Мен борадиган жойга олиб борадиган йўлни сизлар биласизлар.
5— Ҳазрат! — деди Унга Тўма, — Қаерга боришингизни билмасак, йўлни қаердан биламиз?
6Исо унга деди:
— Мен йўл, ҳақиқат ва ҳаётдирман. Отанинг олдига олиб борадиган Мендан бошқа йўл йўқ. 7Мени таниганингиз учун, Отамни ҳам таниб оласизлар. Энди Уни танидингизлар, Уни кўрдингизлар.
8Филип Исога деди:
— Ҳазрат, бизга Отани кўрсатинг, шунинг ўзи бизга кифоя!
9— Филип, — деди унга Исо, — Мен шунча вақтдан бери сизлар билан биргаман. Наҳотки Мени танимасанг?! Мени кўрган одам Отани кўрган бўлади. Шундай экан, қандай қилиб сен: “Отани бизга кўрсатинг”, деяпсан? 10Мен Отада, Ота эса Менда эканлигига наҳотки ишонмасанг?! Мен сизларга айтган сўзларни Ўзимдан тўқиб гапирмаяпман. Аксинча, Менда яшаган Отам Мен орқали Ўз ишларини бажармоқда. 11Мен Отамда ва Отам Менда эканлигига ишонинглар. Агар ишонмасангизлар, ҳеч бўлмаса, қилган ишларим туфайли ишонинглар. 12Сизларга чинини айтайин: Менга ишонган одам Мен қилган ишларни қилади. Булардан ҳам буюкроқ ишларни қилади, чунки Мен Отанинг олдига кетяпман. 13Сизлар Менинг номимдан сўраган ҳамма нарсани Мен бажо келтираман, токи Ота Ўз Ўғли орқали улуғлансин. 14Ҳа, сизлар Менинг номим билан Мендан сўраган ҳар қандай нарсани бажо келтираман.

 

Муқаддас Руҳни юбориш ваъдаси

 

15— “Агар Мени севсангизлар, амрларимга амал қиласизлар. 16Мен Отага мурожаат қиламан ва У сизлар билан то абад қоладиган бошқа Ҳомийни юборади. 17Бу Ҳомий — Ҳақиқат Руҳидир. Бу дунёга тегишли бўлганлар Уни қабул қила олмайдилар, чунки Уни на кўришади, на билишади. Сизлар эса Уни биласизлар, чунки У сизлар билан яшамоқда, У ичингизда бўлади. 18Мен сизларни етим қолдирмайман, яна олдингизга қайтиб келаман. 19Бироздан кейин дунё Мени бошқа кўрмайди. Аммо сизлар Мени кўрасизлар. Мен барҳаёт бўлганим учун, сизлар ҳам яшайсизлар. 20Мен Отамда эканимни, сизлар Менда ва Мен сизларда эканимни ўша куни англаб оласизлар. 21Менинг амрларимни билиб, уларга амал қилган киши Мени севади. Ким Мени севса, Отам ҳам уни севади. Мен ҳам уни севаман ва Ўзимни унга аён қиламан.”
22Ишқариёт бўлмаган бошқа Яҳудо Исога деди: “Ҳазрат, нега Ўзингизни дунёга аён қилмай, бизга аён қилмоқчисиз?”
23Исо унга шундай жавоб берди: “Ким Мени севса, Менинг сўзимга амал қилади. Отам ҳам уни севади. Биз унинг олдига келиб, у билан бирга яшаймиз. 24Мени яхши кўрмаган киши сўзларимга амал қилмайди. Сизлар эшитган сўз Меники эмас, балки Мени юборган Отаникидир.
25Мен сизлар билан эканман, буларни айтдим. 26Отам Менинг номимдан юборадиган Ҳомий, яъни Муқаддас Руҳ сизларга ҳаммасини ўргатади. Мен сизларга айтган ҳамма сўзларимни У ёдингизга туширади.

 

Исо Масиҳ — тинчлик манбаи

 

27Мен сизларга тинчликни қолдиряпман. Ўз тинчлигимни сизларга беряпман. Мен бераётган тинчлик дунё берадиган тинчликка ўхшамайди. Юрагингиз сиқилмасин, қўрқманглар. 28Сизларга айтганимни эшитдингизлар: Мен кетиб, яна олдингизга қайтиб келаман. Агар Мени яхши кўрганингизда эди, Отанинг олдига кетаётганимдан қувонган бўлар эдингизлар. Зеро, Ота Мендан улуғдир. 29Бу ҳодисалар содир бўлмасдан олдин сизларга айтдим. Токи содир бўлганда ишонинглар. 30Сизлар билан сўзлашишга деярли вақтим қолмади. Чунки бу дунёнинг ёвуз ҳукмдори келяпти. У Менга ҳукмини ўтказа олмайди. 31Лекин дунё билсинки, Мен Отани севаман, Ота Менга неки буюрган бўлса, худди шуни бажараман. Қани туринглар, бу ердан кета қолайлик.”

 

15–БОБ

 

Ток ва унинг новдалари ҳақида масал

 

1“Мен ҳақиқий токман, Отам эса боғбондир. 2Ҳосил бермайдиган ҳар бир новдамни У кесиб ташлайди. Ҳосил берадиган ҳар бир новдани эса, яна кўпроқ ҳосил берсин деб, хомток қилиб тозалайди. 3Мен сизга айтган сўзим орқали сизлар аллақачон тозаланиб бўлгансизлар. 4Мен билан алоқада бўлинглар, шунда Мен сизлар билан алоқада бўламан. Токка уланмаган новда ўз–ўзидан ҳосил беролмайди. Шу сингари сизлар ҳам Мен билан алоқада бўлмасангизлар, ҳосил беролмайсизлар.
5Мен — ток, сизлар — новдасизлар. Агар Менда бўлсангизлар ва Мен сизларда бўлсам, кўп ҳосил берасизлар. Менсиз ҳеч нарса қилолмайсизлар. 6Ким Мен билан алоқани узса, новда каби ташлаб юборилади ва қурийди. Бундай новдаларни эса йиғиб, ўтга ташлаб ёндиришади. 7Агар сиз Мен билан алоқада бўлиб, сўзларимни қалбингизга жо қилсангизлар, истаганингизни сўранглар, сизга берилади. 8Сизлар кўп ҳосил бериб, Менинг шогирдларим эканлигингизни исботлайсиз. Бу орқали Отам улуғланади.”

 

Севги ҳақида

 

9“Ота Мени қандай севган бўлса, Мен ҳам сизларни шундай севдим. Севгимга содиқ қолинглар. 10Мен Отамнинг амрларига амал қилиб, Унинг севгисига содиқ қолганман. Худди шу сингари сизлар ҳам, Менинг амрларимга амал қилсангизлар, севгимга содиқ қоласизлар.
11Менинг шодлигим қалбингизни тўлдирсин, деб сизларга бу сўзларни айтдим. 12Менинг амрим шу: Мен сизларни қандай севган бўлсам, сизлар ҳам бир–бирингизни шундай севинглар. 13Ким ўз жонини дўстлари учун фидо қилса, бундан ортиқ севги йўқ. 14Агар сизлар амрларимни бажо келтирсангизлар, Менинг дўстларим бўласизлар. 15Мен сизларни энди қул деб атамайман. Қул хўжайини нима қилишини билмайди. Сизларни дўстларим дейман, чунки Отамдан эшитган ҳамма нарсани сизларга айтдим.
16Сизлар Мени эмас, Мен сизларни танладим. Мен сизларни: “Бориб ҳосил берсин, ҳосили боқий бўлсин”, деб танладим. Шунда Менинг номимдан Отадан нима сўрасангизлар, У сизларга беради.
17Хуллас, сизларга амрим шу: бир–бирингизни севинглар!”

 

Дунёнинг нафрати

 

18“Агар дунё сизлардан нафратланаётган бўлса, билингки, сизлардан илгари Мендан нафратланган. 19Сизлар бу дунёга тегишли бўлганингизда эди, дунё сизларни ўзиники каби севар эди. Сизлар эса бу дунёга тегишли эмассизлар. Мен сизларни бу дунёдан танлаб олдим. Ана шу сабабдан дунё сизлардан нафратланади. 20Қул ўз хўжайинидан устун эмас, деган сўзимни эсланглар. Агар Мени қувғин қилган бўлсалар, сизларни ҳам қувғин қиладилар. Агар Менинг сўзларимга риоя қилган бўлсалар, сизларникига ҳам риоя қиладилар.
21Одамлар буларни сизларга Менинг номим туфайли қиладилар. Ахир, улар Мени Юборганни танимайдилар. 22Агар Мен келиб, уларга гапирмаганимда эди, улар Менга ишонмаганлари учун гуноҳда айбланмас эди. Энди бўлса гуноҳларини оқлаш учун баҳона топа олмайдилар. 23Мендан нафратланган одам Отамдан ҳам нафратланади. 24Агар Мен улар орасида бошқа ҳеч ким қилмаган мўъжизаларни қилмаганимда эди, улар гуноҳда айбланмас эди. Энди бўлса мўъжизаларимни кўрдилар–у, Мендан ҳам, Отамдан ҳам нафратландилар. 25Бу эса Тавротдаги: “Мендан сабабсиз нафрат этганлар”, деган сўзлар бажо бўлиши учун содир бўлди.
26Мен сизларга Отамдан юборадиган Ҳомий, яъни Отамдан чиққан Ҳақиқат Руҳи келганда Мен тўғримда гувоҳлик беради. 27Сизлар ҳам гувоҳлик берасизлар, чунки бошданоқ Мен билан бирга бўлгансизлар.”

 

16–БОБ

 

Муқаддас Руҳнинг фаолияти

 

1“Мен бу гапларни сизлар тўғри йўлдан озманглар, деб айтдим. 2Сизларни синагогалардан ҳайдаб юборадилар. Ҳатто шундай замон келадики, сизларни ўлдираётган ҳар бир киши бу билан Худога хизмат қиляпман, деб ўйлайди. 3Бу ишларни Отам билан Мени танимаганлари учун қиладилар. 4Буларни сизларга ҳозирдан айтиб қўйяпман, токи ўша вақт–соат келганда, сўзларимни эсга олинглар.
Сизларга буларни бошданоқ айтишимга ҳожат йўқ эди, чунки Ўзим сизлар билан бирга эдим. 5Энди эса Мени Юборганнинг олдига кетяпман. Биронтангиз Мендан: “Қаерга кетяпсан?” деб сўрамаяпсиз. 6Буларни айтганим учун, дилингиз ғам–қайғуга ботган. 7Аммо сизларга ҳақиқатни айтаман, Менинг кетишим сизлар учун яхшироқдир. Агар Мен кетмасам, Ҳомий келмайди. Агарда кетсам, Уни олдингизга юбораман. 8У келганда дунёга гуноҳ, адолат ва ҳукм тўғрисидаги ҳақиқатни аён қилади. 9Гуноҳ тўғрисидаги ҳақиқат шундан иборатки: одамлар Менга ишонмайдилар. 10Адолат тўғрисидаги ҳақиқат шуки, Ота Мени оқлайди. Мен Отанинг олдига кетяпман ва сизлар Мени бошқа кўрмайсизлар. 11Ҳукм тўғрисидаги ҳақиқат шундан иборатки, ҳукм чиқариб бўлинган, бу дунёнинг ёвуз ҳукмдори маҳкум қилинган.
12Сизларга яна айтадиган гапларим кўп, лекин энди ичингизга сиғдиролмайсизлар. 13Ҳақиқат Руҳи келиб, сизларни тўлиқ ҳақиқат сари бошлайди. У Ўзича гапирмайди, неки эшитса, ўшани сўзлаб беради, У юз берадиган воқеалар ҳақида сизларга хабар қилади. 14У Мендан эшитган нарсаларни сизларга маълум қилади, шу орқали Мени улуғлайди. 15Отанинг бор нарсаси Меникидир. Ана шу сабабдан, Руҳ Мендан эшитган нарсаларни сизларга маълум қилади, деб айтдим. 16Сизлар билан бирга узоқ вақт бўлмайман, лекин кўп ўтмай сизлар Мени яна кўрасизлар.”

 

Қайғунгиз шодликка айланади

 

17Шу пайтда Исонинг шогирдлари бир–бирига деди:
— Қизиқ, У бизга ўзи нима айтмоқчи?! “Сизлар билан бирга узоқ вақт бўлмайман, лекин кўп ўтмай сизлар Мени яна кўрасизлар”, деди. “Отанинг олдига кетяпман”, деб айтди. 18“Сизлар билан бирга узоқ вақт бўлмайман” дейиши билан нима демоқчи экан, тушунмадик.
19Исо шогирдларининг савол бермоқчи бўлганларини билиб, деди:
— “Сизлар билан бирга узоқ вақт бўлмайман, лекин кўп ўтмай сизлар Мени яна кўрасизлар”, деб айтган гапимнинг маъносини муҳокама қиляпсизларми? 20Сизларга чинини айтайин: сизлар йиғлаб дод–фарёд қиласизлар, дунё эса қувонади. Сизлар қайғурасиз, лекин қайғунгиз шодликка айланади. 21Ойи тўлган аёл дард билан туғади. Аммо бола туғилгандан кейин, дунёга одамзод келди, деб аёл қувонади. Қувонганидан у чеккан дардини унутиб юборади. 22Шунга ўхшаб сизлар ҳам ҳозир ғам–қайғу чекяпсизлар. Лекин Мен сизларни яна кўраман. Шунда юрагингиз қувончга тўлади. Қувончингизни сизлардан ҳеч ким тортиб олмайди.
23Ўша куни Мендан ҳеч нарса сўрамайсизлар. Сизларга чинини айтайин: Менинг номимдан Отадан нима сўрасангизлар, У сизларга беради. 24Шу пайтгача Менинг номим билан Отадан ҳеч нарса сўрамадингизлар. Сўранглар, оласизлар ва қалбингиз шодликка тўлади.

 

Исо — дунёдан устун

 

25— Шу вақтгача сизларга маталлар орқали гапириб келдим. Лекин шундай вақт келадики, Мен сизларга Отам ҳақида маталлар орқали эмас, очиқдан–очиқ гапираман. 26Ўша куни ўзларингиз Отадан истаганингизни Менинг номимдан сўрайсизлар. Менинг сизлар учун Отадан илтимос қилишимнинг ҳожати бўлмайди. 27Зотан Отанинг Ўзи сизларни севади, чунки сизлар Мени яхши кўриб, Худодан келганимга ишондингизлар. 28Мен Отамдан чиқиб, дунёга келдим. Энди дунёни тарк этиб, Отамнинг олдига кетяпман.
29Шогирдлар Исога шундай дейишди:
— Мана, ҳозир Сиз матал ишлатмай, очиқ сўзлаяпсиз. 30Ҳамма нарсани билишингизни энди тушундик. Саволга ҳам ўрин йўқ. Сиз Худодан келганингизга энди ишондик.
31Исо деди:
— Энди ростдан ҳам ишоняпсизларми? 32Шундай вақт келадики, ҳатто келди ҳам, сизлар тарқалиб, ҳар бирингиз ин–инингизга кириб кетасизлар. Мени ёлғиз қолдирасизлар. Бироқ Мен ёлғиз эмасман, чунки Отам Мен биландир. 33Мен туфайли хотиржам бўлишингиз учун буларни сизларга айтдим. Дунёда қайғу–алам чекасизлар. Лекин дадил бўлинглар, Мен дунёни енгдим.

 

17–БОБ

 

Исо Ўз шогирдлари учун ибодат қилади

 

1Шу гаплардан кейин Исо кўзларини осмонга тикиб, деди:
“Эй Ота! Вақт–соати келди. Ўғлинг Сени улуғлаши учун Ўғлингни улуғлагин. 2Сен Унга бутун инсоният устидан ҳокимият бердинг. Токи Унга берилган ҳар бир инсонга У абадий ҳаёт ато қилсин. 3Абадий ҳаёт эса Сени — ягона ҳақ Худони ҳамда Сен юборган Исо Масиҳни таниб–билишдан иборатдир.
4Сен Менга топширган ишни тугатиб, ер юзида Сени улуғладим. 5Дунё яратилишидан аввал Мен Сенинг ҳузурингда улуғвор эдим. Энди, эй Ота, ўша улуғворликни Ўз ҳузурингда Менга тағин ато қилгин.
6Сен дунёдан Менга берган одамларга Сени танитдим. Улар Сеники эдилар ва Сен уларни Менга бердинг. Улар Сенинг сўзингга амал қилдилар. 7Сен Менга берган ҳамма нарса Сендан эканлигини улар энди билиб олдилар. 8Чунки Сен Менга айтган сўзларингни Мен уларга айтдим. Улар сўзларингни қабул қилиб, Мен Сендан келганимни аниқ тушундилар. Мени Сен юборганингга ишондилар.
9Мен улар учун илтижо қиламан. Дунё учун эмас, балки Сен Менга берган одамлар учун илтижо қиламан. Ахир, улар Сеникидир. 10Зотан Меники бўлган ҳамма — Сеники, Сеники эса Меникидир. Менинг улуғворлигим улар орқали аён бўлмоқда.
11Мен бу дунёда ортиқ қолмайман, Сенинг олдингга қайтиб кетяпман. Улар эса бу дунёда қоладилар. Эй Муқаддас Ота! Менга берган Ўз номинг қудрати ила уларни омон сақла. Токи улар ҳам Биздай бир бўлсинлар. 12Мен улар билан бирга бўлганимда, Менга берган номинг қудрати ила уларни омон сақладим. Уларни асрадим, биронтаси йўқолмади. Фақат Муқаддас Битикларда айтилганлар бажо бўлиши учун ҳалокатга маҳкум бўлган одам нобуд бўлди.
13Энди эса Сенинг олдингга кетяпман. Менинг шодлигим уларнинг қалбини тўлдирсин, деб буларни ҳали дунёда бўлганимда айтяпман. 14Мен уларга Сенинг сўзларингни айтдим. Бу дунёга тегишли бўлганлар улардан нафратланади. Чунки Мен бу дунёдан бўлмаганим каби, улар ҳам бу дунёдан эмаслар. 15Энди уларни дунёдан олишингни эмас, балки ёвуз шайтондан сақлашингни сўраяпман. 16Мен бу дунёдан бўлмаганим каби, улар ҳам бу дунёдан эмаслар. 17Сенинг каломинг ҳақиқатдир. Ҳақиқат орқали уларни Ўзинг учун ажратиб олгин. 18Сен Мени дунёга юборганингдай, Мен ҳам уларни дунёга юбордим. 19Уларни деб Ўзимни Сенга бағишладим, токи улар ҳам ҳақиқат орқали ўзларини Сенга бағишласинлар.
20Мен нафақат улар учун илтижо қиляпман, балки уларнинг сўзи орқали Менга имон келтирадиганлар учун ҳам илтижо қиляпман: 21Ҳаммалари бир бўлишсин. Эй Ота, Сен Менда ва Мен Сенда бўлганимдай, улар ҳам Бизда бўлишсин. Шу тариқа Мени Сен юборганингга дунё ишонсин. 22Сен Менга ато қилган улуғворликни уларга бердим, токи Биз бир бўлганимиздек, улар ҳам бир бўлишсин. 23Мен улардаман, Сен эса Мендасан. Шундай экан, улар мукаммал бирликда бўлсинлар. Токи, Мени Сен юборганингни дунё билсин. Мени қандай севсанг, Меникиларни ҳам шундай севганингни дунё кўрсин.
24Эй Ота! Сен Менга берган одамлар Мен билан бир жойда бўлишини хоҳлайман. Сен Менга ато қилган улуғворлигимни улар ҳам кўрсин, чунки оламни яратмасингдан олдин Сен Мени яхши кўрар эдинг. 25Эй одил Ота! Дунё Сени билмаса ҳам, Мен Сени биламан. Бу одамлар ҳам Мени Сен юборганингни билиб олдилар. 26Уларга Сенинг кимлигингни аён қилдим ва аён қилишни давом эттиравераман. Токи, Менга бўлган севгинг уларнинг юракларида жо бўлсин, Мен ҳам уларда бўлайин.”

 

18–БОБ

 

Исони қўлга олиш

 

1Бу сўзларни айтгандан сўнг, Исо Ўз шогирдлари билан у ердан чиқиб, Қидрон сойлигининг нариги томонига ўтди. Ўша ерда бир боғ бор эди. Исо шогирдлари билан боққа кирди. 2Исонинг хоини Яҳудо ҳам ўша жойни билар эди, чунки Исо шогирдлари билан у ерда тез–тез учрашиб турар эди. 3Шундай қилиб, Яҳудо бир бўлинма Рим аскарларини ҳамда бош руҳонийлар ва фарзийлар томонидан юборилган миршабларни бошлаб, у ерга келди. Қўлларида машъалу фонуслар, қурол–яроғлар бор эди.
4Исо бошидан кечадиган ҳамма нарсани билар эди. У одамларга пешвоз чиқиб, сўради:
— Кимни қидиряпсизлар?
5— Носиралик Исони, — деб жавоб беришди улар.
— Ўша Менман, — деди Исо.
Исонинг хоини Яҳудо уларнинг орасида турган эди. 6Исо “Ўша Менман” дейиши биланоқ улар орқага тисарилиб, ерга йиқилишди. 7Исо улардан яна сўради:
— Кимни қидиряпсизлар?
— Носиралик Исони, — дедилар.
8— Сизларга айтдим–ку, Ўша Менман, — деди уларга Исо. — Агар Мени қидираётган бўлсангизлар, буларни қўйиб юборинглар, кетаверишсин.
9Шу йўсин Исонинг илгари: “Ота, Сен Менга берган одамлардан ҳеч бирининг йўқолишига йўл қўймадим”, деган сўзлари бажо бўлди.
10Шу онда Шимўн Бутрус ёнидаги қиличини қинидан суғурди–да, олий руҳонийнинг хизматкорига бир уриб, ўнг қулоғини кесиб ташлади. Хизматкорнинг исми Малхус эди.
11Исо Бутрусга:
— Қиличингни қинига солиб қўй! Наҳотки Мен Отам берган азоб косасидан ичмасам?! — деди.
12Шунда Рим аскарлари билан бўлинма қўмондони ва яҳудий миршаблари Исони қўлга олиб, боғлаб қўйишди. 13Уни олдин Ҳанан олдига олиб боришди. Ҳанан ўша йилги олий руҳоний бўлган Каяфанинг қайнатаси эди. 14Яҳудийларга: “Халқ учун битта одамнинг ўлиши яхшироқ”, деб маслаҳат берган ўша Каяфа эди.

 

Бутрус Исодан тонади

 

15Исонинг орқасидан Шимўн Бутрус ва яна бошқа бир шогирд эргашиб боришар эди. Бу шогирд олий руҳоний Ҳананнинг таниши бўлиб, Исо билан бемалол олий руҳонийнинг ҳовлисига кирди. 16Бутрус эса ташқарида, дарвоза олдида қолди. Олий руҳонийга таниш бўлган шогирд кейинроқ яна ташқарига чиқди–да, дарвозабон чўрига нимадир деб, Бутрусни ичкарига олиб кириб кетди. 17Шунда дарвозабон чўри Бутрусдан:
— Сиз ҳам У Одамнинг шогирдларидан эмасмисиз? — деб сўради.
— Йўқ! — деди Бутрус.
18Ҳаво совуқ бўлгани учун у ерда турган хизматкорлар билан миршаблар кўмир ёқиб, исинаётган эдилар. Бутрус ҳам уларнинг олдига бориб, исиниб турди.

 

Исо олий руҳоний Ҳанан олдида

 

19Шу пайтда олий руҳоний Ҳанан Исога шогирдлари ва таълимотига тааллуқли саволлар берар эди. 20Исо унга жавоб бериб деди:
— Мен элу оламга очиқ сўзладим. Ҳар доим яҳудийлар йиғиладиган синагогаларда ва Маъбадда таълим бериб юрдим, ҳеч яширинча гап айтмадим. 21Нега Мени сўроқ қиляпсиз? Гапларимни эшитган одамлардан сўранг. Нималар ҳақида гапирганимни улар билишади.
22Исо буларни айтиб бўлгач, ёнида турган миршаблардан бири Исонинг юзига бир шапалоқ уриб, деди:
— Олий руҳонийга ҳам шундай жавоб берасанми?
23Исо бунга жавобан деди:
— Агар Мен нотўғри гапирган бўлсам, нотўғри жойини кўрсат. Агар тўғри гапирган бўлсам, нега Мени урасан?
24Шундан кейин Ҳанан Исони боғланган ҳолда олий руҳоний Каяфа ҳузурига юборди.

 

Бутрус Исодан яна тонади

 

25Шимўн Бутрус олов олдида исиниб тураркан, кимдир ундан:
— Сиз ҳам Унинг шогирдларидан эмасмисиз? — деб сўради.
— Йўқ! — деб тонди у.
26Олий руҳонийнинг хизматкорларидан бири Бутрус қулоғини узиб юборган одамнинг қариндоши эди. Бу хизматкор Бутрусга деди:
— Сизни боғда У билан кўрдим, шекилли?
27Бутрус эса янa тонди. Нақ шу пайт хўроз қичқирди.

 

Исо Римлик ҳоким Пилат ҳузурида

 

28Тонг отди. Яҳудийлар Исони Каяфа ҳузуридан олиб чиқиб, Римлик ҳоким Пилатнинг саройига олиб бордилар. Ўзлари эса булғанишни истамай ҳукумат саройига кирмадилар, чунки булғанган одам Фисиҳ таомини ея олмасди. 29Шу сабабли Пилат ташқарига, уларнинг олдига чиқди.
— Бу Одамни нимада айблаяпсизлар? — деб сўради.
30— Агар У жиноятчи бўлмаганда, Уни сизнинг қўлингизга топширмас эдик, — деб жавоб беришди улар.
31— Уни олиб кетиб, ўз қонунингиз бўйича ҳукм қилаверинглар, — деди Пилат.
— Бизга ҳеч кимни қатл қилишга ижозат берилмаган, — дейишди унга яҳудийлар.
32Исо Ўзининг қандай ўлиши ҳақида айтган сўзлари амалга ошиши учун бу воқеа содир бўлди.
33Шунда Пилат яна саройга кирди ва Исони чақиртириб:
— Сен яҳудийларнинг Шоҳимисан? — деб сўради.
34— Ўзингиз қизиқиб сўраяпсизми, ёки бошқалар сизга Мен тўғримда айтишдими? — деб сўради Исо.
35Пилат деди:
— Нима, мен яҳудиймидим?! Ўз халқинг, бош руҳонийларинг Сени менга топширишди. Сен нима иш қилиб қўйдинг?
36Исо жавоб берди:
— Менинг Шоҳлигим бу дунёдан эмас. Агар Шоҳлигим бу дунёдан бўлганда эди, яҳудийларнинг қўлига тушмаслигим учун Менинг хизматкорларим курашар эдилар. Бироқ Менинг Шоҳлигим бу ердан эмас.
37— Демак, Сен Шоҳ экансан–да?! — деди Пилат.
— Шоҳ эканимни ўзингиз айтдингиз, — деди Исо. — Мен ҳақиқат тўғрисида шоҳидлик қилмоқ учун туғилганман, ана шу мақсадда оламга келдим. Ҳақиқат тарафида бўлган ҳар бир одам Менга қулоқ солади.
38— Ҳақиқат ўзи нима? — деб сўради Пилат. Шундай деди–ю, яна ташқарига, яҳудийларнинг олдига чиқди.
— Мен Ундан ҳеч қандай айб топмадим, — деди уларга. 39— Сизларнинг бир одатингиз бор–ку, сизлар учун ҳар Фисиҳ байрамида бир маҳбусни озод қилар эдим. Шунга кўра, сизлар учун яҳудийларнинг Шоҳини озод қилишимни истайсизларми?
40— Уни эмас, Бараббани озод қилинг! — деб бақирди улар.
Барабба эса исёнда иштирок этганди.

 

19–БОБ

 

Исо ўлимга маҳкум қилинади

 

1Шундан кейин Пилат Исони олиб кетишни ва қамчилатишни буюрди. 2Аскарлар тиканлардан тож ўриб, Исонинг бошига қўйдилар, устига сафсар тўн кийдирдилар. 3Исонинг олдига қайта–қайта келиб:
— Яшавор–э, яҳудийларнинг Шоҳи! — деб, Уни тарсакилар эдилар.
4Пилат яна ташқарига чиқиб яҳудийларга хитоб қилди:
— Мана, Уни олдингизга чиқаряпман, билиб қўйинглар, мен Ундан ҳеч қандай айб тополмадим!
5Шу пайт бошида тиканли тож, эгнида сафсар тўн билан Исо ташқарига чиқди.
— Мана, у Одам! — деди Пилат уларга. 6Бош руҳонийлар ва миршаблар Исони кўриб, бақиришди:
— Хочга михлансин! Хочга михлансин!
— Уни сизлар олиб хочга михланглар! Мен Ундан ҳеч қандай айб тополмадим, — деди Пилат уларга. 7Яҳудийлар унга жавобан:
— Бизда қонун бор, қонунимизга кўра У ўлиши керак, чунки У Ўзини Худонинг Ўғли, деб айтяпти, — дедилар.
8Пилат буни эшитгач, юраги орқага тортиб кетди. 9Қайтадан ҳукумат саройига кириб, Исодан:
— Сен қаердансан? — деб сўради. Исо унга жавоб бермади.
10— Менга жавоб бермайсанми?! — деди Пилат. — Сени озод қилишга ёки хочга михлашга менда ҳокимият борлигини билмайсанми?!
11Исо жавоб берди:
— Агар Худо йўл қўймаганда эди, сиз Менга ҳеч қандай ҳокимият ўтказа олмас эдингиз. Шу сабабдан Мени сизнинг қўлингизга тутиб берган одамнинг гуноҳи сизнинг гуноҳингиздан каттароқ.
12Шундан кейин Пилат Исони қўйиб юборишга чора излай бошлади. Аммо яҳудийлар шундай деб қичқиришди:
— Агар Уни қўйиб юборсангиз, сиз Қайсарнинг дўсти эмассиз. Ўзини шоҳ дейдиган ҳар бир киши Қайсарга қарши чиққан бўлади!
13Пилат бу сўзни эшитгач, Исони ташқарига олиб чиқди ва Тош супа деб ном олган жойдаги ҳукм курсисига ўтирди (бу жойнинг оромийча номи Габбата эди). 14Ўша куни Фисиҳ байрами арафаси, туш маҳали эди. Пилат яҳудийларга хитоб қилди:
— Мана, Шоҳингиз!
15— Йўқ қилинг Уни, йўқ қилинг! Хочга михланг! — деб бақирди улар.
— Сизларнинг Шоҳингизни хочга михлаб қўяйми? — деб сўради Пилат.
— Қайсардан бошқа шоҳимиз йўқ, — дейишди бош руҳонийлар.
16Охири Пилат Исони хочга михлаш учун аскарларга топширди. Улар эса Исони олиб кетдилар.

 

Исони хочга михлашади

 

17Исо Ўз хочини кўтариб, шаҳар ташқарисидаги Бош суяги деган жойга келди. (Бу жойнинг оромийча номи Гўлгота эди.) 18У ерда Исони хочга михлаб қўйдилар. У билан бирга яна иккита одамни ҳам хочга михладилар. Уларнинг бири Исонинг бу томонида, бошқаси у томонида, Исо эса ўртада эди. 19Пилат бир лавҳага: “Яҳудийларнинг Шоҳи Носиралик Исо”, деган сўзларни ёзиб, лавҳани хочга остириб қўйди.
20Исо хочга михланган жой шаҳарга яқин бўлгани учун, бу лавҳани кўп яҳудийлар ўқидилар. Лавҳа оромий, лотин ва юнон тилларида ёзилган эди. 21Яҳудий бош руҳонийлари эса Пилатга бориб шундай дедилар:
— “Яҳудийларнинг Шоҳи” деб ёзманг, балки “Бу Одам яҳудийларнинг Шоҳи бўлишга даъвогарлик қилган”, деб ёзинг.
22— Мен қандай ёзган бўлсам, шундайлигича қолсин, — деди Пилат.
23Аскарлар Исони хочга михлаб бўлиб, Унинг кийимларини олдилар. Кийимларини тўрт бўлакка бўлиб, ҳар бир аскарга бердилар. Ички кўйлагини ҳам олдилар. Ички кўйлак бошдан–оёқ чоксиз бир тўқима эди. 24Аскарлар бир–бирига:
— Буни йиртмайлик, бу учун қуръа ташлаймиз, кимга тушса, ўшаники бўлсин, — дейишди.
Шу тариқа Муқаддас Битиклардаги қуйидаги сўзлар бажо бўлди:

 

“Кийимларимни ўзаро улар бўлишган,
Либосим учун қуръа ташлашган.”

 

Аскарлар худди шундай қилдилар.
25Исонинг хочи ёнида Унинг онаси ва холаси, Клопанинг хотини Марям ҳамда Магдалалик Марям турар эдилар. 26Исо онасини ва онаси ёнида турган севикли шогирдини кўрди. Исо онасига:
— Она, мана бу сизнинг ўғлингиз! — деди. 27Кейин шогирдига қараб:
— Мана бу сенинг онанг! — деди.
Ўша вақтдан бошлаб у шогирд Марямни ўз уйига олди.

 

Исо жон беради

 

28Исо ҳамма ишларини тугатганини биларди. Муқаддас Битиклар бажо бўлсин деб, У:
— Чанқадим! — деди.
29Бу ерда арзон шаробга тўла бир идиш турган эди. Аскарлар шаробга шимгични ботирдилар–да, таёқнинг учига илиб, Исонинг оғзига олиб бордилар. 30Исо шаробни татиб кўргач:
— Амалга ошди! — деди–ю, бошини эгиб жон берди.
31Ўша куни Шаббат арафаси эди. Эртанги Шаббат куни ниҳоятда табаррук кун ҳисоблангани учун, яҳудийлар жасадларни хочда қолдиришни истамадилар. Улар Пилатнинг олдига бориб, хочга михланган одамларнинг болдирларини синдириб ташлаб, хочдан туширишни сўрадилар. 32Шунда аскарлар бориб, Исо билан бирга хочга михланган биринчи, сўнгра иккинчи одамнинг болдирларини синдириб ташладилар. 33Исонинг олдига келиб, Унинг ўлиб бўлганини кўрдилар. Шунинг учун болдирларини синдирмадилар. 34Лекин аскарлардан бири Исонинг биқинини найза билан тешди, шу заҳоти Унинг биқинидан қон билан сув оқиб чиқди. 35Бу ҳодисани кўрган киши, сизлар ҳам ишонинглар деб, гувоҳлик бериб келмоқда. Унинг гувоҳлиги ҳақиқатдир, у ҳақиқат айтаётганини билади. 36Бу ҳодиса Муқаддас Битиклардаги: “Биронта ҳам суяги синдирилмайди”, деган сўзлар амалга ошиши учун рўй берди. 37Муқаддас Битикларнинг бошқа бир жойда шундай дейилган: “Улар найзани ўзлари санчиган Одамга қарайдилар.”

 

Исо дафн қилинади

 

38Ариматеялик Юсуф Исонинг шогирди эди, лекин яҳудийлардан қўрққани учун буни яшириб юрар эди. Исо ўлганидан кейин Юсуф Пилатдан Исонинг жасадини хочдан тушириб олишни илтимос қилди. Пилат ижозат берди. Шунда Юсуф бориб, Исонинг жасадини хочдан тушириб олди. 39Илгари кечаси Исонинг олдига борган Никодим ҳам Юсуф билан бирга эди. Никодим икки пуд мирра билан сабур қоришмасини олиб келганди. 40Улар иккови Исонинг жасадини олиб, яҳудийларнинг дафн одатларига кўра, бу муаттар моддаларни суртиб, Уни кафанладилар. 41Исо хочга михланган жойнинг яқинида бир боғ бор эди. У боғда ҳали ҳеч ким дафн қилинмаган янги бир қабр бор эди. 42Ўша кун яҳудийларнинг Шаббат арафаси бўлгани учун улар, бу жой яқинроқ, деб Исонинг жасадини ўша қабрга қўйдилар.

 

20–БОБ

 

Исо тирилади

 

1Якшанба куни эрта саҳарда, кун ёришмасдан, Магдалалик Марям қабрнинг олдига келиб, қабр оғзидаги тошнинг ағдарилганини кўрди. 2У югуриб, Шимўн Бутрус ва Исонинг севикли шогирди олдига бориб деди:
— Ҳазратимизнинг жасадини қабрдан олиб кетишибди. Уни қаерга қўйишганини билмаймиз.
3Бутрус ва бошқа шогирд қабр томон жўнашди. 4Иккови бирга югуриб кетишди. Аммо у шогирд Бутрусдан тезроқ югуриб, қабрга биринчи бўлиб етиб келди. 5У энгашиб ичкарига қаради–да, у ерда ётган кафанни кўрди. Лекин қабрга кирмади. 6Унинг орқасидан Шимўн Бутрус етиб келиб, қабрга кирди. У ерда ётган кафанни 7ва Исонинг бошига ўралган рўмолни кўрди. Аммо рўмол кафан билан бирга эмас, алоҳида жойга йиғиштириб қўйилган эди. 8Шунда аввал келган шогирд ҳам қабрга кирди. Кўрганидан кейингина ишонч ҳосил қилди. 9Чунки улар Муқаддас Битиклардаги, Исо ўликдан тирилиши керак, деган сўзларни шу пайтгача тушунмаган эдилар.

 

Исо Марямга зоҳир бўлади

 

10Шундан сўнг шогирдлар яна ўз уйларига қайтиб кетдилар. 11Марям эса қабрнинг ташқарисида турганича, йиғлар эди. Йиғлаётиб, бир эгилиб қабр ичига қаради. 12Шунда оқ кийим кийган икки фариштани кўриб қолди. Бири Исонинг жасади ётган жойнинг бош томонида, иккинчиси эса оёқ томонида ўтирган эди. 13Улар Марямга:
— Эй аёл, нега йиғлаяпсан? — дейишди.
— Ҳазратимнинг жасадини олиб кетишибди, Уни қаерга қўйишганини билмайман, — деди у. 14Шундай деди–ю, орқасига бурилиб, у ерда турган Исони кўрди. Лекин Унинг Исо эканлигини билмади.
15— Эй аёл, нега йиғлаяпсан? Кимни қидиряпсан? — деб сўради ундан Исо. Марям Уни боғбон деб ўйлади. Унга шундай деди:
— Тақсир, агар Уни сиз олиб кетган бўлсангиз, қаерга қўйганингизни менга айтинг, мен бориб Уни олай.
16Исо унга:
— Марям! — деди.
Марям Исога қайрилиб:
— Раббуний! — деди. (Раббуний оромийчада “Устозим” демакдир).
17— Мени ушлаб турма! — деди Исо Марямга. — Мен Отанинг олдига чиқиб кетяпман. Сен бориб биродарларимга гапларимни етказ: “Мен Отамнинг олдига чиқиб кетяпман. У сизларнинг ҳам Отангиздир. У Менинг Худойим ва сизларнинг Худойингиздир.”
18Шунда Магдалалик Марям шогирдларнинг олдига бориб:
— Мен Раббимиз Исони кўрдим! — деди. Сўнг Исонинг унга айтган гапларини уларга етказди.

 

Исо шогирдларига зоҳир бўлади

 

19Ўша якшанба куни оқшомда шогирдлар тўпланган эдилар. Улар яҳудийлардан қўрқиб, уйнинг эшикларини қулфлаб олган эдилар. Шу пайт Исо келди, ўрталарида туриб шогирдларига:
— Сизларга тинчлик бўлсин! — деди. 20Сўнг уларга қўлларини ва биқинини кўрсатди. Шогирдлар Раббимиз Исони кўриб, хурсанд бўлиб кетдилар.
21Исо яна уларга деди:
— Сизларга тинчлик бўлсин! Ота Мени дунёга юборгани сингари, Мен ҳам сизларни дунёга юборяпман.
22Шундай деб, уларнинг устига пуфлади–да:
— Муқаддас Руҳни қабул қилинглар, — деди. 23— Сизлар кимнинг гуноҳларини кечирсангизлар, у кечирилади. Кимнинг гуноҳларини кечирмасангизлар, у кечиримсиз қолаверади.

 

Исо билан Тўма

 

24Ўн икки шогирддан бири, “Эгизак” лақабли Тўма, Исо келганда у ерда шогирдлар орасида йўқ эди. 25Бошқа шогирдлар унга:
— Биз Раббимиз Исони кўрдик, — дейишди. Тўма уларга шундай деди:
— Унинг қўлларидаги мих чандиқларини ўзим кўрмагунимча, мих чандиқларига бармоғимни теккизмагунимча, биқинига қўлим билан тегиб кўрмагунимча ишонмайман.
26Кейинги якшанба куни Исонинг шогирдлари яна уйда тўпланган эдилар. Бу сафар Тўма ҳам улар билан бирга эди. Уйнинг эшиклари қулф эди. Шунга қарамай Исо кирди, ўрталарида туриб:
— Сизларга тинчлик бўлсин! — деди. 27Кейин Тўмага қараб:
— Бармоғингни бу ёққа теккиз! Қўлларимни кўр. Қўлингни узатиб, биқинимга тегиб кўр. Иккиланишни бас қил, ишон! — деди. 28Тўма Исога:
— Ё Раббим, Худойим! — деди. 29Исо унга шундай деди:
— Сен Мени кўрганинг учун ишондинг. Мени кўрмай ишонганлар нақадар бахтлидирлар!

 

Китобнинг моҳияти

 

30Шогирдлар бу китоб таркибига киритилмаган Исонинг яна кўп мўжизали аломатларига гувоҳ бўлганлар. 31Китобга киритилган мўжизлар эса сизлар учун ёзилган. Токи сизлар Исонинг Масиҳ, Худонинг Ўғли эканлигига ишониб, бу имонингиз туфайли ҳаётга эга бўлинглар.

 

21–БОБ

 

Исо кўл бўйида зоҳир бўлади

 

1Бу ҳодисалардан кейин Исо Жалила кўли бўйида яна шогирдларига зоҳир бўлди. Бу шундай рўй берди: 2Шимўн Бутрус, “Эгизак” лақабли Тўма, Жалиладаги Кана қишлоғидан бўлган Натанил, Забадийнинг ўғиллари ва бошқа икки шогирд бирга йиғилган эдилар. 3Шимўн Бутрус ёнидагиларга:
— Мен кетдим, балиқ тутаман, — деди.
— Биз ҳам сен билан борамиз, — дейишди улар. Сўнг қайиққа тушиб, жўнаб кетишди. Лекин ўша кеча ҳеч нарса тутишолмади.
4Кун ёришганда Исо қирғоқда турган эди. Шогирдлари эса Унинг Исо эканлигини билмадилар.
5— Йигитлар, балиғингиз борми? — деб сўради Исо улардан.
— Йўқ, — деб жавоб берди улар.
6— Тўрингизни қайиқнинг ўнг томонига ташланглар, шунда тутасизлар, — деди Исо.
Улар тўрни ташладилар. Балиқ кўплигидан уни тортиб ололмадилар. 7Шу пайт Исонинг севикли шогирди Бутрусга:
— Бу Раббимиз Исо–ку! — деди.
Шимўн Бутрус буни эшитиши биланоқ, узун кўйлагининг этакларини белига қистирди–ю, кўлга сакради. 8Бошқа шогирдлар эса балиқ тўла тўрни судраганча, қайиқда келдилар. Улар қуруқликка яқин, тахминан икки юз тирсак масофада эдилар. 9Қирғоққа чиққанларида, нонни ва ёнган кўмир устида пишаётган балиқни кўрдилар.
10Исо уларга:
— Ҳозир тутган балиғингиздан олиб келинглар, — деди.
11Шимўн Бутрус бориб, тўрни қирғоққа тортиб чиқарди. Тўр катта балиқларга тўла эди. Ҳаммаси бўлиб 153 та балиқ бор эди. Балиқлар кўплигига қарамасдан, тўр йиртилмади.
12Исо шогирдларига:
— Қани келинглар, нонушта қилиб олинглар, — деди. Улардан ҳеч бири: “Сиз кимсиз?” — деб сўрашга ботинолмади, чунки Унинг Раббимиз Исо эканлигини билар эдилар. 13Исо уларнинг олдига бориб, нондан берди, балиқдан ҳам берди.
14Бу Исонинг тирилганидан кейин учинчи бор шогирдларига зоҳир бўлиши эди.

 

Исонинг Бутрусга саволи

 

15Нонуштадан кейин Исо Шимўн Бутрусдан сўради:
— Юҳанно ўғли Шимўн, сен Мени улардан кўпроқ яхши кўрасанми?
— Ҳа, Раббим! Мен Сизни яхши кўришимни Ўзингиз биласиз–ку, — деди Унга Бутрус.
— Қўзиларимни ўтлат, — деди унга Исо.
16Исо иккинчи марта Бутрусдан сўради:
— Юҳанно ўғли Шимўн, сен Мени яхши кўрасанми?
— Ҳа, Раббим! Сизни яхши кўришимни Ўзингиз биласиз–ку, — деди Бутрус Унга.
— Қўйларимни боқ, — деди унга Исо.
17Сўнг учинчи марта Бутрусдан сўради:
— Юҳанно ўғли Шимўн, сен Мени яхши кўрасанми?
Исо учинчи марта яна шу саволни бергани учун Бутрус хафа бўлди.
— Раббим! Сиз ҳамма нарсани биласиз, мен Сизни яхши кўришимни ҳам биласиз, — деди Бутрус. Исо унга шундай деди:
— Қўйларимни ўтлат! 18Сенга чинини айтайин: ёш бўлганингда камарингни ўзинг боғлар эдинг, хоҳлаган жойингга борар эдинг. Қариганингда эса қўлларингни узатасан, бошқа биров сени боғлайди, сени хоҳламаган жойингга олиб боради.
19Исо бу сўзлар орқали Бутруснинг қай йўл билан ўлиб, Худони улуғлашини билдирди. Сўнгра унга:
— Ортимдан юр! — деди.

 

Исо ва Унинг севикли шогирди

 

20Бутрус бурилиб, Исонинг севикли шогирди орқаларидан эргашиб келаётганини кўрди. Бу шогирди кечки зиёфатда энгашиб, Исодан: “Ҳазрат, Сизни ким тутиб беради?” — деб сўраган эди. 21Бутрус уни кўриб, Исодан:
— Раббим, унинг тақдири нима бўлади? — деб сўради. 22Исо унга:
— Мен келгунимгача унинг тирик қолишини истасам, бундан сенга нима?! Сен ортимдан юравер, — деди.
23Шундай қилиб, имонлилар орасида бу шогирд ўлмайди, деган гап–сўз тарқалиб кетди. Ҳолбуки, Исо уни ўлмайди, демаганди. У фақат: “Агар Мен келгунимгача унинг тирик қолишини истасам, бундан сенга нима?!” — деб айтган эди.

 

Хотима

 

24Ана шу шогирд бу ҳодисаларнинг ҳаммасига гувоҳ бўлиб, уларни ёзиб олган. Унинг гувоҳлиги ҳақиқат эканлигини биламиз. 25Исо яна кўп бошқа ишлар қилган. Булар бирма–бир ёзиб чиқилганда эди, ёзилган китоблар оламга ҳам сиғмас эди, деб ўйлайман.

 

 

 

ҲАВОРИЙЛАРНИНГ ФАОЛИЯТИ

1–БОБ

 

Ҳаворийларнинг фаолияти

 

1Эй Теофил, биринчи китобимда Исо фаолиятининг бошидан то охиригача қилган ва ўргатган ҳамма ишлари тўғрисида ёзгандим. 2У осмонга кўтарилмасдан олдин, Муқаддас Руҳ кучи орқали Ўзи танлаган ҳаворийларга кўрсатмалар берган эди. 3Исо азоб чекиб ўлгандан кейин, бир қанча ишончли далиллар орқали ҳаворийларга тирилганини кўрсатди. Қирқ кун давомида уларга зоҳир бўлиб, Худонинг Шоҳлиги тўғрисида гапирди. 4Исо ўз ҳаворийлари билан еб–ичар экан, уларга шундай амр берди:
— Қуддусдан кетиб қолманглар, Отамнинг берган ваъдаси бажо бўлишини кутинглар. Бу ваъда ҳақида сизларга айтган эдим. 5Яҳё одамларни сувга чўмдирар эди, сизлар эса яқин кунларда Муқаддас Руҳга чўмдириласизлар.

 

Исо осмонга кўтарилади

 

6Ҳаворийлар бирга йиғилганларида, Исодан шундай деб сўрадилар:
— Раббимиз, ҳозир Исроилда Шоҳликни Сиз тиклайдиган вақт эмасми?
7Исо уларга шундай жавоб берди:
— Вақт ва даврларни Отам Ўз ҳокимияти орқали ўрнатган, буларни билиш сизнинг ишингиз эмас. 8Аммо Муқаддас Руҳ сизларни қамраб олганда, куч–қудратга тўласизлар. Қуддусда, Яҳудия ва Самарияда, ер юзининг ҳамма бурчакларида сизлар Менинг шоҳидларим бўласизлар.
9Исо шу гапларни айтгандан кейин, ҳаворийларнинг кўзи олдида осмонга кўтарилди. Булут Исони ҳаворийларнинг кўзларидан яширди. 10Исо кўтарилиб кетгандан кейин ҳам ҳаворийлар кўзларини узмай осмонга қараб турардилар. Шу пайт бирдан оқ кийим кийган икки одам уларнинг олдида пайдо бўлди.
11— Эй Жалилаликлар! — деди улар. — Нимага осмонга қараб турибсизлар? Исо осмонга кўтарилганини ўз кўзингиз билан кўрдингизлар. У осмонга қандай кўтарилган бўлса, худди шундай қайтиб келади.

 

Ўн иккинчи ҳаворий танланади

 

12Шундан кейин улар Зайтун деб аталган тоғдан Қуддусга қайтиб келдилар. Зайтун тоғи Қуддус ёнида бўлиб, шаҳардан тахминан ярим соатлик йўл эди.
13Улар шаҳарга кирганларидан кейин, ўзлари турадиган хонадоннинг болохонасига чиқдилар. Бутрус, Юҳанно, Ёқуб, Идрис, Филипп, Тўма, Бартоломей, Матто, Алтей ўғли Ёқуб, ватанпарвар Шимўн, Ёқуб ўғли Яҳудо шу ерда эдилар. 14Улар доимо ибодат қилгани йиғилишарди. Улар қаторида баъзи бир аёллар, шунингдек Исонинг онаси Марям ва Унинг укалари ҳам бор эди.
15-17Бир куни юз йигирмата имонли биродар йиғилган эдилар. Бутрус улар олдида туриб, шундай деди:
— Биродарларим! Муқаддас Руҳ олдиндан Довуд орқали Яҳудо ҳақида башорат қилганди. Муқаддас Битиклардаги унинг бу сўзлари амалга ошиши керак эди. Яҳудо бизларнинг биримиз ҳисобланиб, бу хизматда иштирок этишга танланганди. Аммо у Исони қамаш учун келганларга бошчилик қилди. 18Кейин ёвуз иши билан қўлга киритган пулга дала сотиб олди. Аммо ўша ерда йиқилиб тушди, қорни ёрилиб, ичак–човоқлари чиқиб кетди. 19Бу воқеа бутун Қуддус аҳолисига маълум бўлди, шунинг учун одамлар ўша жойни Ҳақалдама, яъни Қон даласи деб атадилар. 20Забур китобида шундай ёзилган:

 

Унинг макони ташландиқ бўлиб қолсин,
У ерда яшайдиган бирон жон қолмасин.

 

Яна шундай дейилган:

 

Унинг ўрнини бошқаси олсин.

 

21-22Шунга кўра, биз Яҳудонинг ўрнига бошқа бир одамни танлашимиз керак. Токи у, биз сингари, Раббимиз Исонинг тирилгани ҳақида гувоҳлик берсин. Бу одам Раббимизнинг Яҳё томонидан сувга чўмдирилган кунидан бошлаб, то осмонга кўтарилган вақтгача бизга ҳамроҳлик қилганлардан бири бўлиши шарт.
23Шундай қилиб, улар икки кишини олдинга чиқардилар. Улардан бири Юсуф (унинг яна Барсабо ва Юстус деган исми бор эди), иккинчиси эса Маттия эди. 24-25Улар ибодат қилиб, шундай дедилар: “Эй Раббимиз! Сен ҳамма одамларнинг юрагини биласан. Мана шу икковидан қайси бирини ҳаворийлик хизмати учун танлаганингни бизга кўрсатгин, чунки Яҳудо хизматини ташлаб, ўзига тегишли ерга кетган.”
26Ҳаворийлар улар учун қуръа ташладилар. Қуръа Маттиянинг чекига тушди. Маттия ўн бир ҳаворийга қўшилди.

 

2–БОБ

 

Муқаддас Руҳнинг келиши

 

1Ҳосил байрами куни келганда, ҳамма имонлилар бир жойда йиғилдилар. 2Бирдан осмондан шиддатли шамол эсганга ўхшаш овоз келиб, улар ўтирган уйнинг ичини тўлдирди. 3Улар тил шаклидаги алангани кўрдилар. Ўша аланга ёйилиб, ҳар бирининг устига тушди. 4Шунда ҳаммалари Муқаддас Руҳга тўлдилар, МуқаддасРуҳ берган қобилиятга кўра, улар бошқа тилларда гапира бошладилар.
5Ўша пайтда Қуддусда дунёдаги ҳар бир юртдан келган тақводор яҳудийлар яшар эди. 6Улар бу овозни эшитганларида, бир талай оломон йиғилиб келди. Ҳар бири ўз тилидаги гапларни эшитиб, довдираб қолди. 7Улар ҳайрат ва ҳаяжон ичида:
— Қаранглар, гапираётган бу одамлар Жалилаликлар–ку! — деб хитоб қилдилар. — 8Қандай қилиб ҳар биримиз туғилган юртимизнинг тилларини эшитяпмиз? 9Орамизда Парфиядан, Мидия, Элам, Месопотамия, Яҳудия, Каппадокия, Понтус ва Асиядан келганлар бор. 10Фригия, Памфилия, Миср, Ливиянинг Киринеяга яқин ерларидан келганлар ҳам бор. Баъзиларимиз Римдан келганмиз, биз яҳудийлармиз, орамизда яҳудий динига кирган Римликлар ҳам бор. 11Баъзиларимиз Крит ва Арабистондан келганмиз. Шундай бўлса ҳам улар Худо қилган қудратли ишлар тўғрисида бизнинг тилларимизда гапиришаётганини ҳаммамиз эшитяпмиз.
12Улар ҳайратланиб, бошлари қотиб, бир–бирларидан: “Бу нимадан дарак беради?” деб сўрардилар. 13Бошқалар эса: “Ие, улар ичиб маст бўлиб қолибдилар–ку”, деб масхара қилишарди.

 

Бутруснинг нутқи

 

14Шунда Бутрус ўн бир ҳаворий билан олдинга чиқди–да, оломонга қарата шундай гапирди:
— Эй яҳудий биродарлар, Қуддус аҳолиси! Гапимга қулоқ солиб, шуни уқиб олинглар! 15Бу одамларни сизлар маст деб ўйлаяпсизлар, аммо ундай эмас. Ахир, эндигина эрталаб соат тўққиз бўлди–ку! 16Аксинча, Йўэл пайғамбарнинг айтганлари бажо бўлмоқда:

 

17“Худо айтмоқда:

 

‘Охирги кунларда,
Ўз Руҳимни ёғдираман ҳар бир инсон устига,
Ваҳийлар келади йигитларингизга.
Башорат қилурлар сизнинг ўғил–қизларингиз.
Кароматли тушлар кўрурлар қарияларингиз.
18Ўз Руҳимни ёғдираман ўша кунларда
Ҳаттоки қулу чўриларингиз устига.
Улар башорат қилурлар.
19-20Менинг буюк ва даҳшатли куним келишидан олдин,
Мен осмонда мўъжизалар яратаман,
Ерда аломатлар кўрсатаман:
Қон, олов, қалин туман ҳосил қиламан.
Қуёш қораяди, ой қон тусига киради.’

 

21Раббимизга илтижо қилган ҳар бир инсон қутқарилади.”

 

22Эй Исроил халқи, бу гапларимни эшитиб олинглар: Носиралик Исо орқали Худо сизларнинг орангизда мўъжизалар ва аломатлар кўрсатди. Шу йўл билан Исода илоҳий ҳокимият борлигини Худо тасдиқлади. Буни ўзларингиз биласизлар. 23Худо Ўзининг режаси бўйича Исони сизларнинг қўлингизга топширишни азалдан қарор қилган эди. Сизлар эса ғайрияҳудийларнинг қўллари билан Уни хочга михлатиб ўлдирдингизлар. 24Аммо Худо Уни тирилтириб, ўлим азобларидан озод қилди. Ўлим ўз кучи билан Исони ушлаб туришга қодир эмасди. 25Довуд У ҳақда шундай деган эди:

 

Мен доим Эгамни биринчи ўринга қўяман,
У ўнг томонимда бўлгани учун
Мени ҳеч нарса қўзғата олмас.
26Шу боис, эй Эгам, юрагим қувончга тўла,
Тилим ҳам шод–хуррамдир.
Танам умид билан яшайди.
27Мени ўликлар диёрига ташлаб кетмайсан,
Тақводорингни қабрда чиритмайсан.
28Менга ҳаёт сўқмоқларини Ўзинг кўрсатасан,
Ҳузурингда шодлик Мени қамраб олади.

 

29Биродарларим! Бобомиз Довуд тўғрисида сизларга очиқ–ойдин гапиришим керак. У ўлди, дафн қилинди, унинг қабри бугунгача шу ердадир. 30У пайғамбар бўлгани боис, Худо унга: “Ўз наслингдан бўлган биттасини тахтингга ўтқазаман”, деб ичган онтини ёдида тутарди. 31Довуд келажакни олдиндан кўриб, Масиҳнинг тирилиши тўғрисида шундай деган эди:

 

“Худо Уни ўликлар диёрида қолдирмади,
Унинг танаси қабрда чиримади.”

 

 

32Ана шу Исони Худо тирилтирди, бунга ҳаммамиз гувоҳмиз. 33Худо Исони ўнг қўли билан юксалтирди. Исо Отадан ваъда қилинган Муқаддас Руҳни қабул қилиб, бизнинг устимизга ёғдирди. Буни ўзларингиз кўриб ва эшитиб турибсизлар. 34-35Довуд осмонга чиқмаган бўлса–да, шундай деган эди:

 

“Эгамиз айтмоқда Раббимга:
‘Душманларингни оёқларинг остига пойандоз қилмагунимча,
Сен Менинг ўнг томонимда ўтиргин.’”

 

36Бутун Исроил халқи шуни аниқ билиб қўйсин: сизлар михлаган Исони Худонинг Ўзи жамики борлиқ устидан ҳукмдор қилди. Исо ҳам Масиҳ, ҳам Раббийдир.
37Халойиқ бу гапларни эшитди–ю, юраклари тилка–пора бўлди. Улар Бутрусдан ва қолган ҳаворийлардан:
— Биродарлар, энди биз нима қилайлик? — деб сўрадилар.
38Бутрус уларга деди:
— Тавба қилинглар, ҳар бирингиз Исо Масиҳнинг номи билан сувга чўминглар, токи гуноҳларингиз кечирилсин. Шунда сизлар Муқаддас Руҳни инъом қилиб оласизлар. 39Худо сизларга ва болаларингизга, узоқдагиларга, Эгамиз Худо Ўзига даъват этганларнинг ҳар бирига ваъдасини берган.
40Бутрус бошқа кўп далиллар билан уларга гувоҳлик бериб: “Ўзларингизни бу бузуқ насл устига келаётган жазодан сақланглар”, дея ўтинди. 41Шундай қилиб, Бутруснинг айтган хабарига ишонганлар сувга чўмдирилди. Ўша куни имонлилар сони уч мингтага кўпайди. 42Улар ҳаворийларнинг таълимотини ўрганишга, биродарликка, Раббимиз Исони хотирлаб, нон синдиришга ва ибодатга ўзларини бағишладилар.

 

Имонлиларнинг ҳаёти

 

43Ҳаворийлар орқали Худо кўплаб мўъжизалар ва аломатлар кўрсатарди, бундан эса ҳамма ҳайратга тушган эди. 44Барча имонлилар тез–тез йиғилишиб турар эдилар. Улар ҳамма нарсада ҳамжиҳат эдилар. 45Мол–мулкларини сотиб, пулини ҳар кимнинг эҳтиёжига қараб тақсимлаб берардилар. 46Имонлилар ҳар куни Маъбадда йиғилардилар. Бир–бирлариникига меҳмонга борганда эса Раббимиз Исони хотирлаш учун нон синдирардилар, юракдан севиниб, соддадиллик билан овқатланишарди. 47Худога ҳамду санолар айтардилар, халқнинг ҳурмату эътиборидан баҳраманд эдилар. Ҳар куни Эгамиз нажот топаётганларни имонлиларнинг қаторига қўшарди.

 

3–БОБ

 

Шол тиланчи шифо топади

 

1Бир куни Бутрус билан Юҳанно кундузи соат учларда — ибодат вақтида Маъбадга кетаётган эдилар. 2Ўша пайтда Маъбад олдига бир шол одамни олиб келишди. Уни ҳар куни Маъбаднинг Гўзал деган дарвозасига келтириб қўйишарди, у эса тиланчилик қилиб, Маъбадга келган одамлардан садақа йиғарди. 3Ўша одам Бутрус билан Юҳаннонинг келаётганини кўриб, садақа бериб кетинглар, деб ялинди. 4Иккови унга тикилди. Шу пайт Бутрус:
— Бизга қара! — деди. 5У одам бирон нарса олиш илинжида икковига диққат билан қаради. 6Бутрус эса унга деди:
— Менинг пулим йўқ, аммо ўзимда бор нарсани сенга бераман. Носиралик Исо Масиҳ номи билан сенга буюраман: ўрнингдан туриб юр!
7Шундан кейин Бутрус шол одамни ўнг қўлидан ушлаб, ўрнидан туришига кўмаклашди. Шу заҳоти шол одамнинг оёқлари билан тўпиқлари мустаҳкам бўлди. 8У сакраб турди–ю, юра бошлади. Кейин у юриб, сакраб, Худога ҳамду сано айтиб, Бутрус ва Юҳанно билан бирга Маъбад ҳовлисига кирди. 9Юриб Худога ҳамду сано айтаётган бу одамни халқ кўриб, 10таниди. Одамлар: “Гўзал дарвозаси ёнида ўтириб, садақа сўрайдиган одам–ку бу!” деб ҳайратланиб, юз берган воқеадан ҳайрон қолдилар.

 

Бутруснинг Маъбадда айтган нутқи

 

11Бутрус билан Юҳанно Сулаймон айвони деган жойда турар эдилар. Шол одам икковининг қўлидан маҳкам ушлаб олган эди. Халқ ҳайрат ичида уларнинг олдига югуриб келди. 12Бутрус одамларни кўргач, уларга қарата нутқ сўзлади:
— Эй Исроил халқи! Нега бунга ҳайрон бўляпсизлар? Худди биз ўз қудратимиз ёки художўйлигимиз билан бу одамга шифо бергандай, нега бизга тикилиб қараяпсизлар? 13Бу одамга ота–боболаримиз Иброҳим, Исҳоқ ва Ёқубнинг Худоси шифо берди. Шу орқали Худо Ўзининг қули Исони улуғлади. Аммо сизлар Исони тутиб бердингизлар. Пилат Уни озод этишга қарор қилганда ҳам, сизлар Уни Пилатнинг ҳузурида рад этдингизлар. 14Ҳа, сизлар Муқаддас ва Солиҳ бўлган Исони рад қилиб, Унинг ўрнига бир қотилнинг озод бўлишини талаб қилдингизлар. 15Сизлар ҳаётга бошловчини ўлдирдингизлар. Аммо Худо Уни ўликдан тирилтирди. Биз бунга гувоҳмиз. 16Ўзларингиз кўриб–билиб турган мана бу одам Исонинг номига бўлган имони туфайли соппа–соғ турибди. Исо берган бу имон уни кўз ўнгингизда бутунлай соғайтирди.
17Эй биродарлар, сизлар Исога қилган бу ёмонлигингизни ҳукмдорларингиз каби билмасдан қилганингизни биламан. 18Аммо бу қилмишингиз орқали Худо пайғамбарларнинг оғзи билан айтган башоратини бажо қилди. Ахир, пайғамбарлар, Масиҳ азоб чекади, деб олдиндан айтган эдилар. 19Энди тавба қилинглар, Худога юз буринглар, токи гуноҳларингиз кечирилсин. 20Шунда Эгамиз сизларга ором олиш вақтини ато қилади. У сизлар учун танланган Масиҳ — Исони юборади. 21Худо Ўзининг муқаддас пайғамбарлари орқали азалдан эълон қилгандай, ҳамма нарсалар янгиланадиган давр келади. Аммо ўша давр келгунча Исо осмонда қолиши керак.
22Мусо шундай деган эди: “Эгангиз Худо сизлар учун халқингиз орасидан менга ўхшаган бир пайғамбар чиқаради. У сизларга нима айтса қулоқ солинглар. 23Ўша пайғамбарга итоат этмайдиган ҳар ким Худонинг халқи орасидан ажратиб олиниб, йўқ қилинади.” 24Ҳақиқатдан ҳам, Шомуил ва ундан кейин келиб хабар берган ҳамма пайғамбарлар биз яшаётган бу кунлар ҳақида башорат қилган эдилар. 25Худонинг Ўз пайғамбарлари орқали берган ваъдалари сизлар учундир. Сизлар Худонинг Иброҳим орқали ота–боболарингиз билан тузган аҳдини ўзларингизга мерос қилиб оляпсизлар. Ахир, Иброҳимга Худо: “Сенинг зурриётинг орқали ер юзидаги жамики халқлар барака топади”, деб айтган эди. 26Худо Ўз қули Исони зоҳир қилгандан кейин, Уни биринчи бўлиб сизларнинг орангизга юборди. Чунки У ҳар бирингизни ёмон йўлдан қайтариб, сизларга барака бермоқчи.

 

4–БОБ

 

Бутрус билан Юҳанно Олий кенгаш олдида

 

1Бутрус билан Юҳанно халққа гапириб турганларида, бир неча руҳонийлар, Маъбад миршаббошиси ва саддуқий мазҳабининг баъзи аъзолари келдилар. 2Уларнинг қаттиқ жаҳли чиққан эди, чунки бу иккала ҳаворий халққа таълим бериб, Исо ўликдан тирилди, деб ваъз қилаётган эдилар. 3Улар иккала ҳаворийни ушлаб, вақт кеч бўлгани учун эртаси кун эрталабгача қамоқда сақладилар. 4Аммо бу хабарни эшитганларнинг кўпчилиги имонга келди, имонлилар сони беш мингтага кўпайди.
5Кейинги кун Олий кенгаш аъзолари — йўлбошчилар, оқсоқоллар, Таврот тафсирчилари Қуддусда йиғилдилар. 6Олий руҳоний Ҳанан, Каяфа, Юҳанно, Искандар ва олий руҳоний оиласига мансуб бўлган бошқа эркаклар йиғинда ишитирок этдилар. 7Улар иккала ҳаворийни ўртага турғизиб қўйиб, сўрадилар:
— Буни қандай қудрат билан, кимнинг номидан қилдингизлар?
8Шунда Муқаддас Руҳга тўлган Бутрус уларга шундай деди:
— Эй халқ йўлбошчилари, оқсоқоллар! 9Агар бир хаста одамга қилинган яхшилик туфайли биздан ҳисоб талаб қилаётган бўлсангиз ва бу одамнинг қандай қилиб соғайганини сўраётган бўлсангиз, 10сизлар, Исроил халқи — ҳаммаларингиз шуни билиб қўйингларки, мана бу одам Носиралик Исо Масиҳ номи билан тамомила соғайиб, олдингизда турибди. Исони сизлар хочга михлаган эдингизлар, Худо эса Уни ўликдан тирилтирди. 11Ахир, Исо тўғрисида Муқаддас Битикларда шундай ёзилган:

 

“Сиз, бинокорлар, рад этган тош
Бинонинг тамал тоши бўлди.”

 

Нажот бошқа ҳеч кимдан келмайди. 12Унинг номи — бутун оламда нажот берадиган ягона номдир.
13Кенгаш аъзолари Бутрус билан Юҳаннонинг жасоратини кўрдилар ва уларнинг ўқимаган, оддий одам эканликларини билиб, ҳайрон қолдилар. Бутрус билан Юҳанно Исонинг шериклари эканини англадилар. 14Шифо топган одам ҳам иккала ҳаворий билан бирга турган эди. Шунинг учун халқ йўлбошчилари ва оқсоқоллар уни кўриб, икковининг гапларига қарши бирон сўз айта олмадилар.
15Шундай қилиб, улар ҳаворийларга: “Мажлисхонадан чиқинглар”, деб буйруқ бердилар. Сўнгра ўзаро муҳокама қила бошладилар:
16— Бу одамларни нима қиламиз? Бу ажойиб мўъжизани мана шу одамлар қилганини Қуддусдаги ҳар бир одам билади, биз буни инкор эта олмаймиз. 17Аммо бу хабар халқ орасида янада ёйилиб кетишининг олдини олиш учун, бундан кейин Исонинг номи билан ҳеч кимга гапирмайсизлар, деб уларни огоҳлантириб қўямиз.
18Шундай қилиб, улар икковини чақирдилар ва: “Исонинг номи билан умуман гапирмайсизлар ёки таълим бермайсизлар”, деб буйруқ бердилар. 19Бутрус билан Юҳанно эса уларга шундай жавоб қайтардилар:
— Худодан кўра сизларга итоат этсак, Худонинг назарида тўғри бўладими? Ўзларингиз хулоса чиқараверинглар. 20Биз эса кўрганларимиз ва эшитганларимиз тўғрисида гапирмасдан тура олмаймиз.
21Шундай қилиб, Кенгаш аъзолари уларни охирги марта огоҳлантириб, қўйиб юбордилар. Уларни жазолаш учун ҳеч қандай сабаб топа олмагандилар, чунки бутун халқ юз берган воқеани билиб, Худога ҳамду сано айтарди. 22Ахир, мўъжизали аломат туфайли шифо топган одам қирқ йилдан ошиқ вақт давомида шол бўлган эди.
23Бутрус билан Юҳанно озод бўлишлари биланоқ, дўстларининг олдига қайтиб келдилар ва бош руҳонийлар билан оқсоқолларнинг уларга айтган гапларини сўзлаб бердилар. 24Дўстлари бу гапларни эшитганларидан кейин, ҳаммалари биргаликда баланд овозда Худога шундай деб ибодат қилдилар:
— Эй Эгамиз! Сен еру осмонни, денгизу улардаги ҳамма нарсаларни яратгансан! 25Қулинг — бобомиз Довуд орқали Муқаддас Руҳинг билан шундай дегансан:

 

Нега қутуради халқлар?!
Нега беҳуда фитна қилар элатлар?!
26Эгамизга ва Унинг Масиҳига қарши
Замин шоҳлари саф тортдилар,
Ҳукмдорлар Унга қарши бирлашдилар.

 

27Ҳақиқатан, Ҳирод билан Понтий Пилат ғайрияҳудийлар ва Исроил халқи билан бирга бу шаҳарда Сенинг муқаддас қулинг, Ўзинг Масиҳ қилиб танлаган Исога қарши тўпландилар. 28Қудратинг ва хоҳиш–ироданг билан Ўзинг илгаридан қарор қилган ҳамма нарсани улар ижро этдилар. 29Энди, эй Эгамиз, уларнинг таҳдидларига қара! Бу қулларинг жасорат билан Сенинг сўзингни айтишлари учун бизга имкон бер. 30Қудратингни кўрсат, токи Муқаддас қулинг Исо номи билан хасталарга шифо берайлик, аломатлар ва мўъжизалар кўрсатайлик.
31Ҳаммалари ибодат қилиб бўлганларидан кейин, улар йиғилиб турган жой силкинди. Ҳаммалари Муқаддас Руҳга тўлиб, Худонинг сўзини жасорат билан гапирадиган бўлдилар.

 

Имонлилар мол–мулкларини тақсимлаб берадилар

 

32Имонга келганлар якдил ва ҳамжиҳат эдилар. Улардан биронтаси ўзига қарашли бирон нарсани “Бу меники”, деб айтмас, бор мол–мулкларини умумий деб билишарди. 33Ҳаворийлар буюк қудрат билан Раббимиз Исонинг тирилганига гувоҳлик берардилар. Худо уларнинг ҳаммаларига мўл–кўл мурувват кўрсатарди. 34Имонлиларнинг орасида биронта муҳтож одам йўқ эди. Дала ёки уй–жой эгалари бор нарсаларини сотардилар, сотувдан тушган маблағни олиб келиб, 35ҳаворийларнинг ихтиёрига берардилар. Пуллар одамларнинг эҳтиёжига қараб тақсимланарди. 36Имонлилар орасида левилардан бўлган Юсуф исмли бир одам бор эди. У асли Кипрдан эди. Ҳаворийлар унга Барнабо, яъни “далда берувчи” деган ном берган эдилар. 37Юсуф ҳам даласини сотиб, пулини ҳаворийларга инъом қилди.

 

5–БОБ

 

Ҳанания билан Сапфира

 

1Ҳанания деган бир одам хотини Сапфира билан келишиб, мулкидан бир қисмини сотди. 2Ҳанания пулнинг бир қисмини ўзига олиб қолди. Хотини бу ҳақда биларди. Ҳанания пулнинг қолганини ҳаворийларга олиб бориб берди. 3Бутрус ундан сўради:
— Ҳанания, нимага шайтонга қалбингдан жой бериб, Муқаддас Руҳга ёлғон гапирдинг? Ернинг пулидан бир қисмини олиб қолдинг–ку! 4Мулкингни сотмасингдан олдин, у сеники эди, сотганингдан кейин ҳам, пул сеники эди. Бундай иш қилишга қандай журъат этдинг?! Сен одамларга эмас, балки Худога ёлғон гапирдинг!
5Ҳанания бу сўзларни эшитиши биланоқ ерга йиқилиб жон берди. Бу воқеани эшитганларнинг ҳаммаси қаттиқ ваҳимага тушиб қолди. 6Йигитлар келиб, унинг жасадини кафанладилар, кейин уни олиб чиқиб, дафн қилдилар.
7Уч соатлардан кейин Ҳананиянинг хотини келди. Юз берган ҳодисадан у бехабар эди. 8Бутрус аёлдан сўради:
— Менга айт–чи, сен билан эринг ерларингизни фалон–фалон нархга сотдингизларми?
— Ҳа, ўшанча нархга сотдик, — деб жавоб берди аёл. 9Шунда Бутрус аёлга деди:
— Нима учун сизлар Эгамизнинг Руҳини синашга қарор қилдингизлар? Ана, эрингни дафн қилган одамлар эшикдан кириб келишяпти. Энди улар сени ҳам олиб чиқадилар.
10Шу заҳоти аёл ҳам йиқилди–ю жон берди. Йигитлар кириб келиб кўрдиларки, аёл жон берибди. Улар аёлни ҳам олиб бориб, эрининг ёнига дафн қилдилар. 11Бу воқеани эшитган одамлар ва бутун жамоат ваҳимага тушиб қолдилар.

 

Мўъжизалар ва ажойиботлар

 

12Ҳаворийлар халқ орасида кўплаб мўъжизалар ва ажойиботлар кўрсатардилар. Ҳамма имонлилар Сулаймон айвонида йиғилишарди. 13Халқ уларга ғоят ҳурмат кўрсатар, бегоналардан ҳеч ким уларга қўшилишга журъат қилолмасди. 14Аммо РаббимизИсога имон келтириб, жамоатга қўшилган эркагу аёллар сони тобора кўпайиб бораверди. 15Одамлар: “Бутрус йўлдан ўтаётганда, унинг сояси буларнинг устига тушсин”, деб хасталарни кўчаларга олиб чиқишарди. Уларни чорпояларга, тўшакларга ётқизиб қўйишарди. 16Бир талай оломон ҳам Қуддус атрофидаги қишлоқлардан келди. Улар ҳам хаста, ёвуз руҳлардан азоб чекаётганларни олиб келган эдилар. Хасталарнинг ҳаммаси шифо топди.

 

Ҳаворийлар қувғин қилинадилар

 

17Шунда саддуқий мазҳабидан бўлган олий руҳоний ва унинг барча шериклари ҳаворийларга қаҳрини сочдилар. 18Улар ҳаворийларни ҳибсга олиб, давлат қамоқхонасига ташладилар. 19Аммо тунда Эгамизнинг бир фариштаси қамоқхона эшигини очди, ҳаворийларни ташқарига олиб чиқиб, шундай деди:
20— Боринглар, Маъбадда туриб, бу янги ҳаёт тўғрисидаги хабарни одамларга айтинглар.
21Ҳаворийлар бу гапни эшитиб, азонда Маъбад ҳовлисига кирдилар ва одамларга таълим бера бошладилар.
Олий руҳоний ва унинг ёнидагилар Олий кенгашни ва ҳамма Исроилоқсоқолларини чақиртирдилар. Ҳаворийларни олиб келиш учун қамоқхонага одам юбордилар. 22Маъбад қоровуллари бориб, қамоқхонада ҳаворийларни топа олмадилар. Улар қайтиб келиб, хабар бердилар:
23— Борсак, қамоқхона маҳкам қулфланган, соқчилар эшик олдида туришган экан. Аммо эшикларни очиб ичкарига кирганимизда, ичкарида ҳеч кимни топа олмадик.
24Маъбад миршаббошиси ва бош руҳонийлар бу сўзларни эшитиб, ҳаворийларга нима бўлди экан, деб ҳайрон бўлдилар. 25Шу пайт бир одам келиб, шундай хабар берди:
— Сизлар қамоққа ташлаган одамлар Маъбад ҳовлисида турибдилар, одамларга таълим беряптилар.
26Миршаббоши билан Маъбад қоровуллари бориб, ҳаворийларни ҳибсга олдилар, аммо зўрлик қилмадилар. “Одамлар бизни тошбўрон қилмасин”, деб қўрқдилар.
27Улар ҳаворийларни олиб келиб, Олий кенгаш олдида турғизиб қўйдилар. Олий руҳоний уларни сўроққа тутди:
28— Биз сизларга, бу Одамнинг номи билан таълим берманглар, деб қатъий тақиқламаганмидик?! Ахир, нима қилиб қўйдингизлар? Бутун Қуддус бўйлаб таълимотингизни ёйиб юбордингизлар–ку! Бу Одамнинг қонини бизнинг гарданимизга юклаяпсизлар!
29Аммо Бутрус билан ҳаворийлар шундай жавоб бердилар:
— Биз инсонга эмас, Худога итоат этишимиз лозим. 30Сизлар Исони ёғочга михлаб ўлдирган эдингизлар, ота–боболаримизнинг Худоси эса Уни тирилтирди. 31Исо Исроил халқини тавбага олиб келсин, уларнинг гуноҳлари кечирилсин, деб Худо Исони Сарвар ва Нажоткор қилиб тайинлади. Уни ўнг қўли билан юксалтирди. 32Биз буларга гувоҳмиз, МуқаддасРуҳ ҳам гувоҳдир. Худо Муқаддас Руҳни Унга итоат этадиганларга инъом қилган.
33Олий кенгаш бу гапларни эшитиб, ғазабга минди, ҳаворийларни ўлдирмоқчи бўлди. 34Олий кенгашда халқнинг ҳурматига сазовор бўлган бир Таврот тафсирчиси бор эди. Унинг исми Гамалиэл бўлиб, у фарзийлардан эди. Гамалиэл ўрнидан туриб, ҳаворийларни қисқа вақтга ташқарига олиб чиқишларини буюрди. 35Шундан кейин у Олий кенгашга деди:
— Исроиллик биродарлар, бу одамларни бирон нарса қилмоқчи бўлсангиз, эҳтиёт бўлинглар. 36Эсингизда бўлса, бир қанча вақт олдин Февда деган одам буюкликка даъво қилганди. Ҳатто тўрт юзтача одам унга эргашди. Аммо Февда ўлдирилди, унинг издошлари тарқалиб, йўқ бўлиб кетди. 37Шундан кейин аҳолини рўйхатга олиш пайтида пайдо бўлган Жалилалик Яҳудо бир қанча одамни ортидан эргаштирди. У ҳам ҳалок бўлди, унга эргашганларнинг ҳаммаси тарқалиб кетди. 38Шу боис сизларга айтяпман: бу одамларга қарши бирон ҳаракат қила кўрманглар. Уларни ўз ҳолига қўйинглар! Уларнинг режалари ва қилаётган ишлари инсонники бўлса, бу ишлари барҳам топади. 39Агар Худодан бўлса, сизлар уларни мағлуб қила олмайсизлар. Яна ўзларингиз Худога қарши жанг қилаётган бўлиб қолманглар.
40Шундай қилиб, Олий кенгаш Гамалиэлнинг маслаҳатига рози бўлди. Улар ҳаворийларни чақириб, қамчи билан савалатдилар, “Ҳеч қачон Исонинг номи билан гапирмайсизлар”, деб буйруқ бериб, қўйиб юбордилар.
41Ҳаворийлар Олий кенгаш ҳузуридан хурсанд бўлиб чиқдилар, чунки улар “Худо бизни Исонинг номи учун ҳақоратланишимизга лойиқ ҳисоблади”, дер эдилар. 42Улар ҳар куни Маъбад ҳовлисида ва одамларнинг уйларида таълим берардилар. Исонинг Масиҳ экани тўғрисидаги Хушхабарни ваъз қилишда давом этавердилар.

 

6–БОБ

 

Хизматга танланган етти киши

 

1Шу вақт давомида шогирдларнинг сони ортиб бораверди. Аммо шу пайтда юнонзабон ва оромийзабон имонли яҳудийлар орасида зиддият пайдо бўлди. Юнонзабон яҳудийлар: “Кундалик озиқ–овқат тақсимланганда, бизнинг беваларимиз эътибордан четда қоляптилар”, деб эътироз билдирдилар. 2Ўн икки ҳаворий жамики шогирдларни йиғиб, уларга шундай дедилар:
— Биз Худонинг каломини ваъз қилишни бир четда қолдириб, озуқа тарқатиш билан овора бўлишимиз тўғри эмас. 3Биродарлар, орангиздан етти кишини танланглар. Улар обрў–эътиборга эга, Муқаддас Руҳга ва доноликка тўлиб–тошган бўлсин. Уларни бу хизматга тайин этайлик. 4Биз эса ўзимизни ибодатга ва Худонинг каломи хизматига бағишлайлик.
5Уларнинг гапи бутун жамоага маъқул бўлди. Жамоа имонга ва Муқаддас Руҳга тўла Стефанни, шунингдек Филип, Прохор, Никанор, Тимон, Пармен ва яҳудий динига кирган Антиохиялик Николайни танладилар. 6Улар бу одамларни ҳаворийларнинг олдига турғизиб қўйдилар. Ҳаворийлар уларга қўлларини қўйиб, ибодат қилдилар.
7Шундай қилиб, Худонинг сўзи ёйилиб бораверди. Шогирдлар сони Қуддусда кўпайди. Руҳонийларнинг кўпчилиги имонга келдилар.

 

Стефан ҳибсга олинади

 

8Стефан Худонинг марҳаматига ва илоҳий қудратга тўлган эди. У халқ орасида ажойиб мўъжизалар ва аломатлар кўрсатди. 9Аммо Озодлар деган синагога аъзоларининг баъзилари — Киринеяликлар, Александрияликлар, шунингдек Киликия ва Асияликлар Стефан билан баҳслаша бошладилар. 10Муқаддас Руҳ Стефанга кўп донолик берди, шунинг учун улар Стефаннинг гапларини инкор қила олмадилар. 11Шундан кейин синагога аъзолари баъзи одамларни гижгижлаб: “Стефан Мусога ва Худога қарши куфр сўзлар айтганини эшитдик”, — деб айтишга кўндирдилар. 12Шу йўл билан улар халқни, оқсоқолларни, Таврот тафсирчиларини қайрадилар. Улар Стефанни ушлаб, Олий кенгашга олиб келдилар. 13Шунда улар сохта гувоҳларни ёлладилар. Сохта гувоҳлар шундай дедилар: “Бу одам мана шу муқаддас Маъбадга ва қонунга қарши гаплар айтишдан тўхтамаяпти. 14Унинг айтишича, Носиралик Исо Маъбадни қулатар эмиш, Мусо бизларга берган урф–одатларни ўзгартирар эмиш.”
15Олий кенгашда ўтирганлар Стефанга тикилиб қарадилар, унинг юзи худди фариштанинг юзига ўхшаш эканини кўрдилар.

 

7–БОБ

 

Cтефаннинг Олий кенгаш олдидаги нутқи

 

1Олий руҳоний Стефандан: “Шу гаплар ростми?” деб сўради. 2Стефан шундай жавоб берди: “Биродарлар, оталар! Менинг гапларимга қулоқ солинглар. Бобомиз Иброҳим ҳали Хоронда яшамасдан олдин — Месопотамияда бўлган пайтда улуғвор Худо унга зоҳир бўлиб, 3шундай деди: ‘Ўз юртингдан, қариндош–уруғларинг олдидан чиқиб кет. Мен сенга бир юртни кўрсатаман, ўша ерга борасан.’ 4Шундан кейин Иброҳим Халдейлар юртини тарк этиб, Хоронга бориб ўрнашди. Иброҳимнинг отаси вафот этгач, Худо уни Хорондан ҳозир сизлар яшаб турган юртга кўчирди. 5Худо Иброҳимга у ердан мулк бермади, ҳатто бир қарич ер ҳам бермади. Лекин Иброҳимга ва унинг наслига ўша юртни мулк қилиб беришни ваъда қилди. Ваҳоланки, ўша пайда Иброҳимнинг фарзанди йўқ эди. 6Худо унга шундай деди: “Сенинг наслинг бегона бир юртда мусофир бўлиб яшайди. Тўрт юз йил қул бўлиб, жабр–зулм тортади. 7Аммо уларни қул қилиб оладиган халқни Мен жазолайман. Шундан кейин улар ўша юртдан чиқадилар ва бу ерда Менга сажда қиладилар.” 8Кейин Худо унга суннат аҳдини берди. Шундай қилиб, Иброҳимдан Исҳоқ туғилди. Исҳоқни саккиз кунлигида Иброҳим суннат қилди. Исҳоқдан Ёқуб туғилди, у ҳам суннат қилинди. Ёқубдан ўн икки қабила асосчилари туғилди, улар ҳам суннат қилинди.
9Ёқубнинг ўғиллари ўзларининг укалари Юсуфга ҳасад қилиб, уни Мисрга сотиб юбордилар. Аммо Худо Юсуф билан бирга бўлиб, 10уни ҳамма кулфатлардан сақлаб қолди. Худо Юсуфни шунчалик доно қилдики, у Миср фиръавнининг илтифотига сазовор бўлди. Фиръавн Юсуфни бутун Миср ва ўзининг хонадони устидан ҳоким қилиб тайинлади. 11Ўша даврда бутун Миср ва Канъон бўйлаб очарчилик тарқалди, кўп азоб–уқубатлар келиб чиқди. Ота–боболаримиз егулик топа олмай қолдилар. 12Ёқуб, Мисрда дон бор экан, деб эшитиб қолди. У ўғилларини, яъни бизнинг боболаримизни Мисрга биринчи бор сафарга жўнатди. 13Улар Мисрга иккинчи марта борганларида, Юсуф акаларига ўзини танитди. Шундай қилиб, Юсуфнинг уруғ–аймоғи фиръавнга маълум бўлди. 14Шундан кейин Юсуф отаси Ёқубни, ҳамма қариндош–уруғларини ёнига чақирди. Улар ҳаммаси бўлиб етмиш беш киши эдилар. 15Шундай қилиб, Ёқуб Мисрга кетди. Ёқуб ҳам, унинг ўғиллари, яъни ота–боболаримиз ҳам Мисрда вафот этдилар. 16Уларнинг суякларини Шакам шаҳрига олиб келиб, Иброҳимнинг мақбарасига қўйдилар. Бу мақбарани Иброҳим шакамлик Хамўрнинг ўғилларидан бир қанча кумушга сотиб олган эди.
17Худонинг Иброҳимга берган ваъдаси амалга ошадиган пайт яқинлашгани сари, Мисрдаги халқимиз ғоят кўпайиб борар эди. 18Мисрни бошқа ҳукмдор бошқара бошлади. У Юсуф тўғрисида ҳеч нарса билмасди. 19Улар ота–боболаримизга найранг ишлатдилар. Ота–боболаримиз чақалоқларидан воз кечишларига тўғри келди, чақалоқлари ўлдирилди. 20Шу пайтда Мусо туғилган эди. У жуда ажойиб бола эди. Ота–онасининг уйида Мусони уч ой парваришлаганларидан кейин 21охири, воз кечишга мажбур бўлдилар. Фиръавннинг қизи Мусони сақлаб олиб, ўз ўғлидай тарбия қилди. 22Мусога Мисрликларнинг илму маърифати ўргатилди, у сўзда ҳам, ишда ҳам буюк одам бўлди.
23Мусо қирқ ёшга кирганда, унинг юрагида қардошлари бўлган Исроил халқини кўриш орзуси туғилди. 24Мисрликлардан бири Исроил халқидан биттасига шафқатсизлик қилаётганини кўрганда, Мусо қардошини ҳимоя қилди. Мисрликни ўлдириб, қардошининг ўчини олди. 25Мусо: “Худо мен орқали халқимни озод қилмоқчи, буни халқим тушунса керак”, деб ўйлади. Аммо улар тушунмадилар. 26Кейинги куни Мусо Исроил халқидан иккитаси жанжаллашаётганини кўриб, уларни яраштирмоқчи бўлди: “Қулоқ солинглар, эй одамлар, ахир, сизлар биродарсизлар! Нега бир–бирингизни хафа қиляпсизлар?” 27Аммо қардошини хафа қилаётган одам Мусони туртиб деди: “Ким сени бизнинг устимиздан ҳукмдор ёки ҳакам қилиб қўйди? 28Кеча Мисрликни ўлдирганингдай мени ҳам ўлдирмоқчимисан?” 29Мусо бу гапни эшитгач, Мисрдан қочиб кетди ва Мидиён юртида мусофир бўлиб яшай бошлади. Бу юртда Мусо икки ўғил кўрди.
30Орадан қирқ йил ўтгач, Синай тоғи ёнидаги саҳрода ёнаётган бута алангаси ичида Мусога бир фаришта зоҳир бўлди. 31Мусо буни кўриб, ҳайрон бўлди. Яхшироқ кўриш учун бутага яқин борди. Шу пайт у Эгамизнинг овозини эшитди: 32“Мен ота–боболарингиз — Иброҳим, Исҳоқ ва Ёқубнинг Худосиман.” Мусо қўрққанидан титрай бошлади. 33Шунда Эгамиз Мусога деди: “Оёғингдаги чориғингни еч, чунки сен турган жой муқаддас ердир. 34Мисрда халқимнинг қаттиқ азоб чекаётганини кўрдим, уларнинг оҳ–воҳларини эшитдим. Мен уларни озод қилиш учун келдим. Энди кел, Мен сени Мисрга юбораман.”
35Мана шу Мусони халқ рад қилиб, унга: “Ким сени бизнинг устимиздан ҳукмдор ёки ҳакам қилиб қўйди?” деб айтганди. Худонинг Ўзи эса Мусони ҳукмдор ва халоскор қилиб юборди. У буни бута ичида зоҳир бўлган фаришта орқали амалга оширди. 36Мусо Исроил халқини Мисрдан олиб чиқди. Мисрда, Қизил денгизда ва саҳрода қирқ йил давомида мўъжизалар ва аломатлар кўрсатди. 37Исроил халқига: “Худо сизлар учун ўзингизнинг халқингиз орасидан менга ўхшаган бир пайғамбар чиқаради”, деб айтган ҳам ўша Мусо эди. 38Саҳрода Исроил халқи билан бирга яшаган Мусодир, Синай тоғида оталаримиз билан бирга турган, фаришта билан гаплашган ҳам удир. У бизга бериш учун барҳаёт башоратларни қабул қилди. 39Аммо ота–боболаримиз Мусога итоат этишни истамадилар. Аксинча, улар Мусони менсимай, кўнгилларида Мисрга қайтишга мойил бўлдилар. 40Улар Хорунга шундай дедилар: “Биз учун худолар ясаб бер, токи улар бизни йўлда бошлаб борсин. Бизни Мисрдан олиб чиққан Мусога нима бўлганини билмаймиз.” 41Ўша пайтда улар бузоқ ясадилар, ўша бутга қурбонлик қилдилар. Шундай қилиб, қўлларининг ижоди олдида кўнгилхушлик қилдилар. 42Шу сабабдан Худо улардан юз ўгирди, самовий жисмларга сажда қилишсин, деб уларни тарк этди. Зотан, пайғамбарлар китобида шундай ёзилган:

 

“Эй Исроил халқи!
Саҳрода қирқ йил юрганингизда,
Менга жонлиқлар сўйиб, қурбонликлар атадингизми?!
43Йўқ, худо Малахнинг чодирини,
Худойингиз Рифоннинг юлдузини кўтариб юрдингиз,
Сажда қилиш учун ўша тасвирларни ўзингиз ясадингиз.
Шунинг учун сизларни Бобилдан нарига юбораман.”

 

44Саҳрода ота–боболаримизнинг Аҳд чодири бор эди. Бу чодир Худо Мусога буюргандай, У кўрсатган намуна бўйича ясалган эди. 45Кейинроқ ўша чодир оталаримизга берилди. Оталаримиз Ёшуа билан кетганларида чодирни ўзлари билан олиб кетдилар. Ўшанда оталаримиз Худо қувиб юборган халқларнинг ерини тортиб олган эдилар. Чодир шоҳ Довуд замонигача ўша юртда оталаримиз билан қолди. 46Худонинг марҳаматига сазовор бўлган Довуд: ‘Ёқубнинг Худосига маскан қуриб берай’, деб Ундан изн сўради. 47Аммо Худога уйни Сулаймон қуриб берди. 48Ваҳоланки, Қодир Худо инсон қўллари билан ясалган уйларда истиқомат қилмайди. Худо пайғамбар орқали айтгандай:

 

49“Осмон Менинг тахтимдир,
Ер оёғим тагидаги курсидир.
Менга қандай уй қуриб бера оласиз?!
— демоқда Эгамиз. —
Қайси жой Менга маскан бўла олади?!
50Ахир, ҳаммасини Ўз қўлларим билан яратмаганманми?!”

 

51Сизлар ўжар халқсиз! Эй юраклари, қулоқлари суннат қилинмаганлар! Сизлар ҳам, ота–боболарингизга ўхшаб, ҳар доим Муқаддас Руҳга қарши турасизлар. 52Ота–боболарингиз пайғамбарларнинг ҳаммасини қувғин қилганлар! Солиҳ Зотнинг келишини башорат қилганларни улар ўлдирганлар! Энди эса сизлар Солиҳ Зотни сотиб, қатл қилдингизлар. 53Худонинг қонунини олган сизларсиз. Аммо ўша қонун сизларга фаришталар орқали берилганига қарамай, сизлар унга риоя қилмадингизлар.”
54Олий кенгаш аъзолари Стефаннинг сўзларини эшитиб, ғазабга миндилар, ғазабдан тишларини ғижирлатдилар. 55Аммо Муқаддас Руҳга тўлган Стефан осмонга тикилиб, Худонинг улуғворлигини кўрди. Исо Худонинг ўнг томонида турар эди.
56“Қаранглар! — деди Стефан. — Мен осмон очилганини кўряпман. Инсон Ўғли Худонинг Ўнг томонида турибди!”
57Улар эса қўллари билан қулоқларини беркитиб олдилар, сўнг бирданига ҳаммалари овозлари борича бақириб, Стефанга ташландилар. 58Улар Стефанни шаҳар ташқарисига олиб чиқдилар ва тошбўрон қилдилар. Унга қарши гувоҳлик берганлар эса чопонларини Шоул деган йигитнинг оёқлари остига қўйдилар.
59Улар Стефанни тошбўрон қилаётганларида, Стефан: “Эй Раббим Исо, руҳимни ол!” — деб ибодат қилди. 60Сўнгра у тиз чўкиб, овози борича бақирди: “Эй Раббим Исо! Бу гуноҳни уларга юклама!” У шундай деб, жон берди.

 

8–БОБ

 

Шоул имонлилар жамоатини қувғин қилади

 

1Стефаннинг ўлимини Шоул маъқуллаган эди. Ўша кундан Қуддусдагиимонлилар жамоати шафқатсиз қувғинлардан азоб чека бошлади. Ҳаворийлардан бошқа ҳамма имонлилар Яҳудия ва Самария вилоятлари бўйлаб тарқалиб кетдилар. 2Тақводор одамлар Стефанни дафн қилиб, унга қаттиқ аза тутдилар. 3Шоул эса жамоатни йўқ қилиш пайига тушган эди. У уйма–уй юриб, эркагу аёл имонлиларни судраб олиб чиқар, уларни қамоқхонага ташлар эди.

 

Ҳаворий Самарияда ваъз қилади

 

4Имонлилар тарқалиб кетиб, Исо ҳақидаги хабарни ҳар жойларда ваъз қилиб юрардилар. 5Филип Самариянинг бош шаҳрига бориб, у ердаги аҳолига Масиҳ тўғрисида ваъз қилди. 6Филипни тинглаб турган ва қилган мўъжизаларини кўрган оломон унинг гапларига диққат билан қулоқ солди. 7Ёвуз руҳлар кўп одамларнинг ичидан чинқириб чиқиб кетарди, кўплаб шол ва чўлоқ одамлар шифо топар эдилар. 8Шундай қилиб, ўша шаҳарда катта шодлик ҳукм сурарди.
9Шу ерда Шимўн деган бир одам яшарди. У анчадан бери сеҳр–жодулар қилиб, Самария аҳолисини ҳайратда қолдириб келарди. Шу тариқа у ўзини буюк одам қилиб кўрсатарди. 10Шаҳардаги ҳар бир одам — каттаю кичик унинг гапларига диққат билан қулоқ солар, “Бу одам Худонинг қудратидир, у Буюк Қудрат деб ном олган”, деб айтарди. 11Шимўн узоқ вақт одамларни сеҳр–жодулари билан ажаблантириб келгани учун ҳам, унга одамлар диққат билан қулоқ солишарди. 12Аммо Филип Худо Шоҳлиги ва Исо Масиҳ тўғрисидаги Хушхабарни ваъз қилгандан кейин, одамлар Филипга ишондилар. Эркагу аёл сувга чўмдирилди. 13Ҳатто Шимўн ҳам имонга келди. У сувга чўмдирилгандан кейин, юз бераётган аломатлару буюк мўъжизаларни кўриб, ҳайратда қолди ва Филипдан ажралмайдиган бўлди.
14Қуддусдаги ҳаворийлар, Самария аҳолиси Худонинг каломини қабул қилибди, деб эшитганлари учун, Бутрус билан Юҳаннони уларнинг олдига юбордилар. 15Бутрус билан Юҳанно бориб, Муқаддас Руҳни қабул қилиб олинглар, деб Самарияликлар учун ибодат қилдилар. 16Чунки ҳали МуқаддасРуҳ уларнинг биронтасини ҳам қамраб олмаган эди. Улар фақат Раббимиз Исо номи билан сувга чўмдирилган эдилар, холос. 17Шундан кейин Бутрус билан Юҳанно уларнинг устига қўлларини қўйдилар. Шу тариқа Самарияликлар Муқаддас Руҳни қабул қилдилар.
18Шимўн кўрдики, одамларнинг бошларига ҳаворийлар қўлларини қўйганларида, Муқаддас Руҳ уларга бериларди. Шимўн Бутрус билан Юҳаннога пул таклиф қилиб, деди:
19— Шу қудратдан менга ҳам беринглар, токи биронтасининг бошига қўлларимни қўйганимда, ўша одам Муқаддас Руҳни қабул қилсин.
20Аммо Бутрус Шимўнга шундай жавоб берди:
— Пулинг ўзинг билан бирга дўзахга равона бўлсин, чунки сен, Худонинг инъомини пулга сотиб олсам бўлади, деб ўйлайсан. 21Бу ишда сенинг на улушинг, на ҳақинг бор! Сенинг юрагинг Худо назарида тўғри эмас. 22Энди тавба қилиб, бу фосиқ ниятингдан қайт, “Мени кечиргин”, деб Эгамизга ибодат қил, балки юрагингдаги ниятингни У кечирар. 23Кўриб турибман: юрагинг аччиқ зардага тўла, ўзинг фосиқлик занжирига боғлангансан.
24Шимўн шундай жавоб берди:
— Мен учун Эгамизга ибодат қилинглар, тағин айтганларингиздан бири бошимга тушмасин.
25Бутрус билан Юҳанно у ерда гувоҳлик бериб, Раббимиз Исо ҳақидаги хабарни ваъз қилдилар. Шундан кейин Самариянинг кўп қишлоқларида Хушхабарни эълон қилиб, Қуддусга қайтиб келдилар.

 

Филип ва Ҳабашистонлик амалдор

 

26Шу орада Эгамизнинг бир фариштаси Филипга деди: “Қани, бўл, жанубга бор, Қуддусдан Ғазога олиб борадиган саҳро йўлидан кет.” 27Филип йўлга чиқди, кетаётиб Ҳабашистонлик бир амалдорни учратиб қолди. У Ҳабашистон маликаси Кандакининг бош хазинабони лавозимидаги катта амалдор эди. У Қуддусга сажда қилгани келиб, 28энди уйига қайтаётган эди. Амалдор аравада ўтирганича, Ишаё пайғамбар китобини ўқиб кетаётган эди. 29Муқаддас Руҳ Филипга: “Аравага яқинроқ бор, унинг ёнида юр”, деди. 30Филип югуриб, аравага етиб олди, амалдорнинг Ишаё пайғамбар китобини ўқиётганини эшитди. Филип:
— Ўқиётганингизни тушуняпсизми? — деб сўради.
31— Биронтаси ёрдам бермаса, тушунармидим?! — деб жавоб берди амалдор. У Филипга: “Чиқ, ёнимга ўтир”, деб таклиф қилди. 32Амалдор ўқиётган Муқаддас Битиклар парчаси қуйидагилар эди:

 

Сўйишга олиб борилган қўйдай,
Жун қирқувчи олдида жим турган қўзидай
У миқ этиб оғзини очмади.
33У хўрланди. Адолатдан маҳрум қилинди.
Унинг насли ҳақида ким ўйлайди?
Ер юзида унинг ҳаётига чек қўйилди.

 

34Амалдор Филипдан сўради:
— Айт–чи, пайғамбар бу гапларни ким тўғрисида айтди — ўзи тўғрисидами ёки бошқа биронтаси тўғрисидами?
35Шундан кейин Филип тушунтира бошлади, Муқаддас Битикларнинг шу қисмидан бошлаб Исо ҳақидаги Хушхабарни амалдорга сўзлаб берди. 36Улар йўлда кетаётганларида, сув бор жойга келиб қолдилар. Шунда амалдор деди:
— Мана бу ерда сув бор экан. Сувга чўмдирилишимга нима халақит беради?![1]
38Амалдор аравани тўхтатишга буюрди. Улар иккаласи — Филип билан амалдор сувга тушдилар, Филип уни сувга чўмдирди.
39Улар сувдан чиққанларидан кейин, Эгамизнинг Руҳи тўсатдан Филипни олиб кетди. Амалдор уни қайтиб кўрмади, аммо хурсанд бўлганича, йўлида давом этди. 40Филип эса Ашдодда пайдо бўлиб қолди. У Қайсарияга келгунча, бутун ўлка бўйлаб ўтар экан, ҳамма шаҳарларда Хушхабарни эълон қилиб бораверди.

 

9–БОБ

 

Шоул имонга келади

 

1Шу орада Шоул Раббимиз Исонинг шогирдларига қарши қаттиқ ўлим хавфини солиб юрарди. У олий руҳонийнинг ҳузурига бориб, 2Дамашқдаги синагогаларга хат ёзиб беришини сўради. У ерда эркак бўладими ёки аёлми — Исонинг йўлидан юрувчиларни топиб олса, уларни боғлаб Қуддусга олиб келишга ижозат сўраган эди. 3Шоул Дамашққа яқинлашиб қолганда, бирдан осмондан бир нур унинг ён–атрофини ёритиб юборди. 4Шоул ерга йиқилиб, шундай бир овозни эшитди:
— Шоул, Шоул! Нега мени қувғин қиляпсан?
5— Ё Ҳазратим! Сен кимсан? — деб сўради Шоул.
— Сен қувғин қилаётган Исоман, — деган жавоб келди. 6— Энди ўрнингдан тур, шаҳарга кир. Нима қилишинг кераклиги сенга ўша ерда айтилади.
7Шоулга ҳамроҳ бўлганларнинг тилларига бир сўз келмай, тўхтаб қолган эдилар. Улар овозни эшитардилар–у, аммо ҳеч кимни кўрмасдилар. 8Шоул ердан турди, кўзларини очди, аммо ҳеч нарсани кўра олмади. Улар Шоулни қўлидан ушлаб, Дамашқ шаҳрига олиб бордилар. 9Уч кунгача Шоулнинг кўзи кўрмади, шу кунлар давомида у на еди, на ичди.
10Дамашқда Исонинг Ҳанания деган шогирди бор эди. Раббимиз Исo ваҳийда унга зоҳир бўлиб: “Ҳанания!” деб чақирди. “Лаббай, Раббим!” деб жавоб берди у. 11Раббимиз Исо Ҳананияга деди:
— Ўрнингдан тур, Тўғри деб аталувчи кўчага бор. Яҳудонинг уйидан Тарслик Шоул деган одамни сўра. Ҳозир у ибодат қиляпти. 12Унга ваҳий келган. Ваҳийда у Ҳанания деган одамнинг келишини кўрган. Унинг кўзлари очилиши учун сен унга қўлларингни қўясан.
13Ҳанания эса шундай жавоб берди:
— Ё Раббим, мен у одам ҳақида кўпчиликдан эшитган эдим. У Қуддусдаги Сенинг азизларингга кўп ёмонлик қилган экан. 14Бу ерда ҳам у Сенинг номингни тилига оладиганларни қамаш учун бош руҳонийлардан ваколат олибди.
15Раббимиз Исо эса унга шундай деди:
— Боравер, у Менинг танланган қуролимдир. У ғайрияҳудийлар орасида, шоҳлар ва Исроил халқи орасида номимни машҳур қилади. 16У Менинг номим ҳақи қанчалар азоб чекиши кераклигини унинг ўзига кўрсатаман.
17Шундай қилиб, Ҳанания бориб, ўша уйга кирди. У Шоулга қўлини қўйиб, шундай деди:
— Биродарим Шоул! Йўлингда сенга зоҳир бўлган Раббимиз Исо мени бу ерга юборди, токи сенинг кўзларинг очилсин, Муқаддас Руҳга тўлгин.
18Шу заҳоти балиқ тангачаларига ўхшаш нарса Шоулнинг кўзларидан тушди. У яна кўра бошлади. У ўрнидан туриб, сувга чўмдирилди. 19Овқат еб, қувватга кирди.

 

Шоул Дамашқда ваъз қилади

 

Шоул бир неча кун Дамашқдаги имонлилар билан бирга бўлди. 20У тўғри синагогага бориб: “Исо Худонинг Ўғлидир”, деб ваъз қила бошлади. 21Унинг ваъзини эшитганларнинг ҳаммаси ҳайрон бўлиб, шундай дейишарди: “Бу — Қуддусда Исонинг номини тилга олганларга қирғин келтирган одам эмасми? Унинг бу ерга келишдан мақсади — одамларни бош руҳонийлар олдига боғлаб олиб бориш эмасмикан?” 22Аммо Шоулнинг ваъзи тобора кучли бўлиб бораверди. У Исонинг Масиҳ эканини исбот этиб, Дамашқда яшайдиган яҳудийларни эсанкиратиб қўйди.
23Бир қанча вақт ўтгандан кейин, яҳудийлар Шоулни ўлдириш учун режа туздилар. 24Шоул эса уларнинг режасидан хабар топди. Уни ўлдириш учун шаҳар дарвозаларини кечаю кундуз қўриқлардилар. 25Аммо Шоулнинг шогирдлари уни кечаси саватга солиб, деворнинг очиқ жойидан тушириб юбордилар.

 

Шоул Қуддусда

 

26Шоул Қуддусга боргандан кейин, Исонинг у ердаги шогирдларига қўшилишга ҳаракат қилди. Аммо шогирдларнинг ҳаммаси ундан қўрқишарди. Шоул ҳам Исонинг шогирди бўлганига улар ишонмадилар. 27Шунда Барнабо Шоулни ҳаворийларнинг олдига олиб борди. Шоул йўлда қандай қилиб Раббимиз Исони кўрганини, Шоулга У қандай гапирганини, Шоул Дамашқда қўрқмасдан Исо номи билан қандай ваъз қилганини ҳаворийларга ҳикоя қилиб берди. 28Шундай қилиб, Шоул улар билан қолди ва бутун Қуддус бўйлаб қўрқмасдан Раббимиз номи билан ваъз қилиб юрди. 29Шоул юнонзабон яҳудийлар билан ҳам суҳбатлашиб, улар билан мунозара қилди. Аммо улар Шоулни ўлдирмоқчи бўлдилар. 30Имонлилар бу тўғрида хабар топиб, Шоулни Қайсариягача олиб келдилар, кейин уни Тарсга жўнатдилар.
31Бутун Яҳудия, Жалила ва Самариядаги имонлилар жамоати тинчликка эришиб, кучайиб бораверди. Жамоат Эгамиздан қўрқиб ва Муқаддас Руҳдан мадад олиб, кўпайиб бораверди.

 

Бутрус Лида ва Яффада

 

32Бутрус ҳамма ёқни айланиб, имонлиларни кўргани борарди. Бир сафар у Лида шаҳрида яшайдиган Худонинг азизлари ҳузурига ташриф буюрди. 33У ерда Бутрус Еней деган одам билан учрашиб қолди. Еней шол бўлиб, саккиз йилдан бери тўшакдан тура олмас эди. 34Бутрус унга:
— Еней, Исо Масиҳ сенга шифо беряпти: ўрнингдан тур, тўшагингни йиғиб қўй! — деди. Еней шу заҳоти ўрнидан туриб кетди. 35Бутун Лида ва Шарон аҳолиси Енейни кўриб, Раббимиз Исога юз бурди.
36Яффа шаҳрида Исонинг бир шогирди бор эди. У аёлнинг исми Тавита бўлиб, юнончада “оҳу” деганидир. У хайрли ишларга ва садақа қилишга ўзини бағишлаган эди. 37Ўша пайтда у касал бўлиб, вафот этди. Унинг жасадини ювиб, болохонага қўйдилар. 38Лида шаҳри Яффа шаҳрига яқин эди. Шогирдлар Бутрус у ерда эканини эшитдилар ва унинг олдига икки кишини юбориб: “Илтимос, ҳаялламай биз томонга кел”, деб хабар юбордилар. 39Бутрус ўрнидан турди–ю улар билан кетди. Бутрус етиб келгач, уни болохонага олиб чиқдилар. Ҳамма бевалар Бутруснинг ёнида йиғлаб турганларича, камзуллар ва бошқа кийимларни кўрсатиб: “Тавита тириклигида буларни тиккан эди”, дердилар. 40Бутрус уларни ташқарига чиқариб юборди. Шундан кейин у тиз чўкиб, ибодат қилди–да, жасадга ўгирилиб: “Тавита, тур ўрнингдан!” деди. Шунда Тавита кўзларини очди, Бутрусни кўриб, қаддини ростлаб ўтирди. 41Бутрус қўлини Тавитага узатиб, ўрнидан туришига ёрдамлашди. Кейин Худонинг азизларини ва беваларни чақириб, тирилган аёлни кўрсатди. 42Бу воқеа бутун Яффага маълум бўлди ва кўпчилик Раббимиз Исога имон келтирди. 43Бутрус анча вақт Яффа шаҳрида Шимўн деган бир кўнчининг уйида турди.

 

10–БОБ

 

Бутрус ва Корнилий

 

1Қайсарияда Корнилий деган бир одам бор эди. У Рим армиясидаги “Италия” номли полкда юзбоши эди. 2Корнилий тақводор одам бўлиб, унинг ўзи ҳам, оиласи ҳам Худодан қўрқарди. У камбағал яҳудийларга кўп садақа берар, доимо Худога ибодат қиларди. 3Бир куни соат учларда унга ваҳий келди. Худонинг фариштаси кириб келаётганини у аниқ кўрди. Фаришта: “Корнилий!” деб чақирди.
4Корнилий қўрқув ичида унга тикилиб қараб:
— Лаббай, Ҳазрат! — деди.
Фаришта унга шундай деди:
— Сенинг ибодатларинг ва садақаларинг Худога маъқул бўлди. 5Энди Яффага одам юбориб, Шимўн деган одамни чақиртириб кел. Унинг иккинчи исми Бутрус. 6Бутрус бир кўнчининг уйида меҳмон бўлиб турибди. У кўнчининг исми ҳам Шимўн. Кўнчи Шимўннинг уйи денгиз бўйида.
7Корнилийга гапирган фаришта кетди. Корнилий хизматкорларидан иккитасини ва унга хизмат қиладиган тақводор, ишончли бир аскарини чақирди. 8Рўй берган ҳодисани уларга айтиб бериб, уларни Яффага жўнатди.
9Кейинги кун туш пайтида улар йўлда давом этиб, шаҳарга яқинлашганларида, Бутрус ибодат қилгани томга чиққан эди. 10У очқаб, бирон нарса тановул қилгиси келди. Овқат тайёрланаётганда, Бутрусга ваҳий келди. 11У осмон очилганини, катта дастурхонга ўхшаш бир нарса тўрт бурчагидан осилган ҳолда ерга тушиб келаётганини кўрди. 12Унинг ичида турли ҳайвонлар, судралиб юрувчилар ва қушлар бор эди. 13Шу пайт у: “Ўрнингдан тур, Бутрус, сўйиб егин”, деган овозни эшитди. 14Аммо Бутрус деди:
— Асло ундай қилмайман, Эгам! Мен ҳеч қачон харом ёки нопок нарсаларни емаганман!
15Ўша овоз яна Бутрусга: “Худо ҳалол деб айтган нарсаларни сен харом демагин”, дея гапирди. 16Бу суҳбат уч марта такрорланди. Шунда дастурхон бирдан осмонга олинди.
17Бутрус, бу ваҳийнинг маъноси нима экан, деб эсанкираб турганда, Корнилий юборган одамлар келиб қолдилар. Улар кўнчи Шимўннинг уйи қаердалигини билиб олиб, дарвоза олдида турган эдилар. 18Улар чақириб:
— Шимўн деган меҳмон шу ердами? — деб сўрадилар. — Унинг иккинчи исми Бутрус.
19Бутрус ҳали ҳам ваҳий ҳақида ўйлаб ўтирган эди. Шунда Муқаддас Руҳ унга шундай деди:
— Қара, учта одам сени излаб келди. 20Энди ўрнингдан тур, пастга туш, ҳеч иккиланмай улар билан бирга бор. Уларни Мен жўнатганман.
21Шундай қилиб, Бутрус пастга тушиб, уларга деди:
— Сизлар излаётган одам менман. Нима сабабдан келдингизлар?
22— Бизни юзбоши Корнилий жўнатди, — деб жавоб берди улар. — У солиҳ, Худодан қўрқадиган одам, бутун яҳудий халқи орасида катта обрўга эга. Худонинг фариштаси унга: “Бутрусни уйингга таклиф қил, унинг айтганларини эшитгин”, деб айтибди.
23Шундан кейин Бутрус уларни ичкарига таклиф қилиб, меҳмон қилди.
Кейинги куни Бутрус улар билан бирга йўлга отланди. Яффалик баъзи имонлилар Бутрус билан бирга кетдилар. 24Эртаси куни улар Қайсарияга кириб келдилар. Корнилий уларни кутаётган эди. У қариндошлари ва яқин дўстларини таклиф қилган эди. 25Бутрус уйга кириб, Корнилийга рўпара келди. Шунда Корнилий Бутруснинг оёқларига бош уриб, унга таъзим қилди. 26Аммо Бутрус унга:
— Ўрнингдан тур, мен ҳам бир бандаман, — деб уни турғизиб қўйди.
27Бутрус у билан гаплашаркан, ичкарига кирди ва у ерда бир талай одам тўпланганини кўрди. 28Бутрус уларга шундай деди:
— Ўзларингиз биласизларки, яҳудий одам бошқа халқдан бўлган одам билан алоқа боғлаши, уникига бориши қонунимизга хилофдир. Аммо Худо энди менга ҳеч бир кимсани харом ёки нопок деб ҳисобламасликни аён қилди. 29Шунинг учун менга одам юборганларингизда, ҳеч қандай эътироз билдирмай келдим. Энди билсам бўладими, нима учун мени чақиртирдингизлар?
30Корнилий шундай жавоб берди:
— Тўрт кун илгари худди шу пайтда — соат учларда уйимда ибодат қилаётган эдим. Бирдан рўпарамда оппоқ кийим кийган бир одам пайдо бўлди. 31У менга шундай деди: “Корнилий, сенинг ибодатинг Худога етиб борди, садақаларингни У маъқул кўрди. 32Энди Яффага одам юбориб, Шимўн деган одамни чақиртириб кел. Унинг иккинчи исми Бутрус. Бутрус бир кўнчининг уйида меҳмон бўлиб турибди. У кўнчининг исми ҳам Шимўн. Кўнчи Шимўннинг уйи денгиз бўйида.” 33Шунинг учун дарҳол сизга одам юбордим, сиз ҳам олижаноблик қилиб, келдингиз. Эгамиз сизга айтишни буюрган ҳамма нарсани эшитиш учун энди ҳаммамиз Худонинг ҳузурида тўпландик.

 

Ғайрияҳудийлар Хушхабарни эшитадилар

 

34Бутрус уларга гапира бошлади:
— Ҳақиқатан ҳам, Худо тарафкашлик қилмаслигини биламан. 35Ҳар бир элатда Худодан қўрқадиган ва тўғри ишларни қиладиган ҳар бир одам Унга маъқулдир. 36У Исроил халқига юборган хабарни биласизлар. Тинчлик келтирадиган бу Хушхабарни Худо Исо Масиҳ орқали эълон қилди. Исо Масиҳ ҳамманинг Раббийсидир. 37Яҳудия бўйлаб нималар юз берганини биласизлар. Бу ҳодисаларнинг ҳаммаси Яҳёнинг чўмдирилиш тўғрисидаги хабаридан кейин Жалилада бошланган эди. 38Худо Носиралик Исони МуқаддасРуҳ ва куч–қудрат билан қандай тўлдирганини биласизлар. Исо ҳамма ёққа бориб, яхши ишлар қилди, иблиснинг ҳукмронлигидан азоб чекканларни шифолади, чунки Худо У билан эди. 39У Яҳудия ва Қуддусда қилган ишларининг ҳаммасига биз гувоҳмиз. Шундан кейин Исони хочга михлаб, ўлдирдилар. 40Аммо Худо Уни учинчи куни тирилтириб, зоҳир қилди. 41Исо ҳаммага эмас, фақат бизга зоҳир бўлди. Чунки Худо бизни Исо ҳақида гувоҳлик беришимиз учун танлаганди. Исо тирилгандан кейин биз У билан еб–ичдик. 42У бизга: “Халқларга ваъз қилиб, гувоҳлик беринглар. Ўликлар ва тирикларни ҳукм қилиш учун Худо Мени тайинлаганини уларга айтинглар.” — деб буюрди. 43Барча пайғамбарлар ҳам Исо тўғрисида гувоҳлик берган эдилар. Исога ишонган ҳар бир одамнинг гуноҳлари Унинг номи туфайли кечирилади, деб айтган эдилар.

 

Ғайрияҳудийлар Муқаддас Руҳни қабул қиладилар

 

44Бутрус ҳамон гапирар экан, унинг сўзларини эшитаётганларни Муқаддас Руҳ қамраб олди. 45Худо ғайрияҳудийларга ҳам Муқаддас Руҳни инъом қилиб берганини Бутрус билан бирга келган яҳудий имонлилар кўриб ҳайратда қолдилар. 46Чунки ғайрияҳудийлар номаълум тилда гаплашиб, Худони улуғлаётганларини улар эшитиб турардилар. Шунда Бутрус деди:
47— Бу одамлар, худди биз сингари, Муқаддас Руҳни қабул қилдилар. Шундай экан, уларнинг сувга чўмдирилишига ким тўсқинлик қила олади?!
48Шундай қилиб, Бутрус уларга, Исо Масиҳ номи билан сувга чўминглар, деб буйруқ берди. Сўнг улар Бутрусдан бир неча кун қолишини илтимос қилдилар.

 

11–БОБ

 

Қуддусдаги имонлилар жамоатига Бутруснинг хабари

 

1Ҳаворийлар ва Яҳудиядаги имонлилар: “Ғайрияҳудийлар ҳам Худонинг каломини қабул қилибдилар”, деган хабарни эшитдилар. 2Бутрус Қуддусга борганда, яҳудий имонлилар унга таъна қилдилар:
3— Сиз суннатсиз одамларникида меҳмон бўлибсиз, улар билан бирга еб–ичибсиз!
4Шунда Бутрус уларга юз берган воқеани батафсил тушунтира бошлади:
5— Мен Яффа шаҳрида ибодат қилаётган эдим, бир пайт ҳушимдан кетиб, ваҳий кўрибман. Осмондан катта дастурхонга ўхшаш бир нарса тўрт бурчагидан осилган ҳолда ерга тушиб келди. Ўша нарса олдимга тушди. 6Мен ўша нарсанинг ичига яхшилаб қарадим ва унда турли хил чорва ва ёввойи ҳайвонларни, судралиб юрувчилар ва қушларни кўрдим. 7Ўшанда бир овоз менга: “Тур, Бутрус, сўйиб егин”, деганини эшитдим. 8Мен шундай жавоб бердим: “Асло ундай қилмайман, Эгам! Мен ҳеч қачон харом ёки нопок нарсаларни оғзимга олмаганман!” 9Аммо ўша овоз иккинчи марта эшитилиб: “Худо ҳалол деб айтган нарсаларни сен харом деб айтмаслигинг керак”, деб осмондан гапирди. 10Бу суҳбат уч марта такрорланди. Шунда дастурхонга ўхшаш ўша нарса яна осмонга олинди. 11Худди шу пайтда Қайсариядан юборилган учта одам мен турган уйга етиб келган эди. 12Муқаддас Руҳ менга: “Ҳеч иккиланмай бу одамлар билан бирга бор”, деб айтди. Бу олтита биродар мен билан бирга бориб, ўша одамнинг уйига кирди. 13У одам уйида фаришта пайдо бўлганини, унинг ўзи бу фариштани кўрганини бизга сўзлаб берди. Фаришта унга шундай дебди: “Яффага одам юбориб, Шимўн деган одамни чақиртириб кел. Унинг иккинчи исми Бутрус. 14У сенга айтадиган хабар орқали ўзинг ва оиланг нажот топасизлар.” 15Мен гапимни бошлашим биланоқ, МуқаддасРуҳ олдин бизни қамраб олгани сингари, уларни ҳам қамраб олди. 16Шунда мен Раббимиз Исонинг: “Яҳё сувга чўмдирган эди, сизлар эса Муқаддас Руҳга чўмдириласизлар”, деган сўзларини эсладим. 17Биз Раббимиз Исо Масиҳга имон келтирганимизда, Худо бизга берган инъомни уларга ҳам берган бўлса, мен ким бўлибманки, Худога қаршилик қилсам?!
18Улар бу сўзларни эшитиб, жим бўлиб қолдилар. Сўнг Худога ҳамду сано айтиб: “Худо ҳатто ғайрияҳудийларни ҳам ҳаётга элтадиган тавбага олиб борибди”, дедилар.

 

Антиохиядаги имонлилар жамоати

 

19Стефан ўлдирилгандан кейин бошланган қувғинлар оқибатида имонлилар Финикия, Кипр ва Антиохияга тарқалиб кетдилар. Улар Исо ҳақидаги хабарни яҳудийлардан бошқа ҳеч кимга айтмасдилар. 20Уларнинг орасида Кипр ва Киринеядан Антиохияга келган баъзи имонлилар бор эди. Улар Раббимиз Исо тўғрисида у ердаги ғайрияҳудийларга ҳам ваъз қилдилар. 21Эгамизнинг қудрати уларда бор эди, шунинг учун кўпчилик имонга келиб, Раббимизга юз бурди. 22Бу янгилик Қуддусдаги имонлилар жамоатига етиб келди. Жамоатдагилар Барнабони Антиохияга жўнатдилар. 23У келиб, Худонинг марҳаматини кўрганидан хурсанд бўлди. Ҳаммага: “Чин юракдан Раббимиз Исога садоқатингизни сақлаб қолинглар”, деб насиҳат қилди. 24У Муқаддас Руҳга ва имонга тўла, олижаноб одам эди. Жуда кўп одамлар Исони Раббим деб имонга келдилар.
25Шундан кейин Барнабо Шоулни излаб Таршишга кетди. У Шоулни топгандан кейин, уни Антиохияга олиб келди. 26Шундай қилиб, Барнабо билан Шоул бир йил давомида у ердаги жамоат билан бир жойга йиғилиб, бир қанча одамларга таълим бердилар. Шогирдларга биринчи марта Антиохия шаҳрида “масиҳийлар” деб ном берилди.
27Ўша пайтда Қуддусдан Антиохияга пайғамбарлар келдилар. 28Улардан бири — Агав дегани ўртага чиқиб, бутун оламда қаттиқ очарчилик бўлишини Муқаддас Руҳ орқали башорат қилди (унинг башорати Қайсар Клавдий ҳукмронлиги даврида юз берди). 29Шогирдлар, имконимиз борича Яҳудияда яшайдиган имонли биродарларимизга ёрдам жўнатамиз, деб қарор қилдилар. 30Улар айтганларини қилиб, Барнабо ва Шоул орқали Қуддусдаги жамоат оқсоқолларига ҳадялар юбордилар.

 

12–БОБ

 

Ёқуб ўлдирилади, Бутрус қамоққа ташланади

 

1Худди шу пайтда шоҳ Ҳиродимонлилар жамоатининг баъзи аъзоларини қувғин қила бошлади. 2У Юҳаннонинг акаси Ёқубни қилич билан ўлдиртирди. 3Ҳирод кўрдики, бу яҳудийларга маъқул келяпти, шундай қилиб, у Бутрусни ҳибсга олди. Бу воқеа Хамиртурушсиз нон байрами кунларида юз берди. 4У Бутрусни қаматиб, тўрт кишидан иборат тўрт гуруҳ аскарни қоровул қилиб қўйди. Фисиҳ байрамидан сўнг уни халқнинг олдига олиб чиқиб, ҳукм қилишни режалаштирган эди. 5Бутрус ҳибсда экан, жамоат у учун Худога чин дилдан ибодат қилди.

 

Бутрус қамоқдан қутулади

 

6Ҳирод Бутрусни халқ олдига олиб чиқмоқчи бўлди. Ўша кундан олдинги тунда Бутрус икки соқчи ўртасида ухлаётган эди. У иккита занжир билан кишанланган, қамоқхона эшигида соқчилар навбатчилик қилишарди. 7Бирдан Эгамизнинг фариштаси зоҳир бўлиб, ҳужрада нур порлаб кетди. Фаришта Бутруснинг ёнбошига туртиб, уйғотди ва: “Тезда ўрнингдан тур!” деди. Шунда кишанлар Бутруснинг билакларидан тушиб кетди. 8Фаришта унга:
— Камарингни боғла, чориғингни кий, — деди. Бутрус айтилгандай қилди. Кейин фаришта унга:
— Чопонингни кийиб, ортимдан юр, — деди. 9Бутрус фариштага эргашиб, қамоқхонадан чиқди. Аммо у фариштанинг бу ишлари ҳақиқат эканини англамасдан, “ваҳий кўряпман, шекилли”, деб ўйларди. 10Улар биринчи ва иккинчи дарвоза соқчилари олдидан ўтгандан кейин, шаҳарга олиб борадиган темир дарвоза олдига келдилар. Дарвоза ўз–ўзидан уларга очилди. Улар ташқарига чиқиб, сўқмоқ бўйлаб кетдилар. Бирдан фаришта Бутруснинг олдида кўздан ғойиб бўлди. 11Бутрус шу заҳоти ўзига келиб: “Энди ишончим комилки, Эгамиз Ўзининг фариштасини юбориб, мени Ҳироднинг қўлидан, яҳудий халқининг адоватидан қутқарибди”, деди.
12Бутрус шуларни англаб, Марямнинг уйига йўл олди. Марям Юҳаннонинг онаси эди. Юҳаннонинг иккинчи исми Марк эди. Марямнинг уйида кўпчилик тўпланиб, ибодат қилишаётган экан. 13Бутрус дарвозани тақиллатган эди, Рода исмли қиз хабар олгани чиқди. 14Қиз Бутруснинг овозини танигач, шунчалик хурсанд бўлиб кетдики, дарвозани очиш ўрнига, ичкарига югуриб кирди–да, Бутрус дарвоза олдида турибди, деб эълон қилди. 15Улар қизга:
— Ақлингни еб қўйибсан, — дедилар. Аммо қиз гапида туриб олгач, улар:
— У Бутруснинг фариштасидир, — деб жавоб бердилар.
16Бутрус дарвозани тақиллатишда давом этди. Улар дарвозани очиб, Бутрусни кўрдилару ҳайрон бўлиб қолдилар. 17Бутрус қўли билан “жим” деган ишорани қилди ва Эгамиз уни қандай қилиб зиндондан озод қилганини сўзлаб берди. Сўнгра “Бу воқеани Ёқубга ва бошқа имонлиларга айтинглар”, деб қўшиб қўйди. Шундан кейин Бутрус у ердан чиқиб, бошқа ерга борди.
18Тонг отгач, ваҳимали шовқин–сурон кўтарилди. Аскарлар бир–биридан: “Бутрус қаерга ғойиб бўлди?” деб сўрардилар. 19Ҳирод Бутрусни излашга буйруқ берди, аммо уни топа олмадилар. Ҳирод соқчиларни текшириб кўриб, уларни ўлимга маҳкум қилди. Шундан кейин Бутрус ЯҳудияданҚайсарияга бориб, ўша ерда туриб қолди.

 

Ҳироднинг ўлими

 

20Шоҳ Ҳирод Тир ва Сидон аҳолисидан қаттиқ ғазабланди. Бу шаҳарлар озиқ–овқат бўйича Ҳироднинг шоҳлигига қарам бўлгани учун, Тир ва Сидон вакиллари маслаҳатлашиб, Ҳирод билан кўришгани келдилар. Улар сарой нозири Бластасни ўз томонига оғдириб олганларидан кейин, Ҳирод билан сулҳ тузмоқчи эдилар. 21Ҳирод уларни қабул қиладиган куни шоҳона либосларини кийиб, тахтига ўтирди–да, уларга нутқ сўзлади. 22Одамлар унинг бу нутқини эшитиб: “Инсон эмас, балки худо гапиряпти!” деб хитоб қилдилар. 23Ҳирод Худони шарафламагани учун ўша заҳотиёқ Эгамизнинг фариштаси уни урди. Ҳирод қуртларга емиш бўлиб оламдан ўтди.
24Худонинг каломи эса тобора ёйилиб, Исога эргашувчилар кўпайиб борарди. 25Барнабо билан Шоул Қуддусда ўз вазифаларини бажариб бўлишгач, Антиохияга қайтдилар. Улар ўзлари билан бирга Маркни ҳам олиб келдилар. Маркнинг иккинчи исми Юҳанно эди.

 

13–БОБ

 

Барнабо билан Шоул сафарга жўнатилади

 

1Антиохиядаги имонлилар жамоатида пайғамбарлар ва муаллимлар ҳам бор эди. Барнабо, Қорача лақабли Шимўн, Киринеялик Лукис, ҳукмдор Ҳирод билан бирга ўсган Маноҳим ва Шоул шулар жумласидан эди. 2Улар Эгамизга сажда қилиб, рўза тутар эканлар, Муқаддас Руҳ уларга шундай деди: “Барнабо билан Шоулни Менга бағишланглар, токи улар Мен тайинлаган ишни бажарсинлар.” 3Улар рўза тутиб, ибодат қилдилар, сўнг қўлларини Барнабо билан Шоулга қўйиб, икковини сафарга жўнатдилар.

 

Кипрда

 

4МуқаддасРуҳ буйруғига кўра Барнабо билан Шоул йўлга тушдилар. Улар Селевкия шаҳрига бориб, у ердан кемада Кипрга сузиб кетдилар. 5Саламис шаҳрига келганларидан кейин, яҳудийларнинг синагогаларида Худонинг каломини ваъз қилдилар. Юҳанно ҳам улар билан бирга бўлиб, хизматда ёрдам берар эди.
6Улар бутун оролни у бошидан бу бошигача кезиб чиқиб, Паф шаҳрига келдилар. У ерда Барешу деган сеҳргарга дуч келдилар. У одам яҳудийларнинг сохта пайғамбари эди. 7Барешу оролнинг ҳокими Сергий Павлуснинг яқинларидан бири эди. Сергий Павлус ақлли одам эди. У Барнабо билан Шоулни ҳузурига чақириб, Худонинг каломини эшитмоқчи бўлди. 8Аммо сеҳргар Элимос Барнабо билан Шоулга қарши чиқди (Элимос — Барешунинг грекча исми). Элимос ҳокимни имондан тойдиришга ҳаракат қилди. 9Шоул, яъни Павлус, Муқаддас Руҳга тўлиб, сеҳргарга тик боқиб 10деди:
— Эй иблис ўғли! Сен ҳар қандай ҳақиқатнинг душманисан, юрагинг айёрлик ва ярамасликларга тўла. Эгамизнинг тўғри йўлини бузиб кўрсатишни қачон бас қиласан?! 11Энди эшит: Эгамизнинг қўли сенга қарши кўтарилган, сен маълум бир вақтгача кўр бўлиб қоласан, қуёш нурини кўрмайсан.
Шу заҳоти Элимоснинг кўз олди хиралашиб, қоронғи бўлди. Элимос у ёқ–бу ёққни пайпаслаб, қўлидан етаклаб юрадиган биронтасини излади. 12Ҳоким юз берган воқеани кўриб, имонга келди, чунки у Раббимиз Исо ҳақидаги таълимотдан ҳайратга тушган эди.

 

Писидиядаги Антиохия шаҳрида

 

13Павлус билан унинг ҳамроҳлари Паф шаҳридан сузиб, Памфилиядаги Перга шаҳрига келдилар. Юҳанно шу ерда уларни тарк этиб, Қуддусга қайтди. 14Қолганлар эса Пергадан жўнаб, Писидиядаги Антиохия шаҳрига келдилар. Шаббат куни улар синагогага кириб ўтиришди. 15Таврот ва пайғамбарлар битикларидан қироат тугагач, синагоганинг йўлбошчилари: “Биродарлар, агар бизга бирор насиҳатингиз бўлса, марҳамат”, деб уларга хабар юбордилар. 16Павлус ўрнидан туриб, қўли билан “жим” деган ишорани қилди, сўнг сўз бошлади:
— Эй Исроиллик биродарлар! Худодан қўрқадиган бошқа халқлар, қулоқ солинглар! 17Мана шу Исроил халқининг Худоси бизнинг ота–боболаримизни танлаб олди. Улар Мисрда мусофир бўлиб яшаган вақт давомида Худо улардан буюк халқ яратди. Буюк қудрати билан уларни Мисрдан олиб чиқди. 18Қирқ йил давомида Худо уларнинг саҳродаги қилмишларига чидади. 19У Канъон юртида етти элатни қириб ташлаб, уларнинг юртини Исроил халқига мулк қилиб берди. 20Буларнинг ҳаммаси тахминан тўрт юз эллик йил давом этди. Бундан кейин Худо уларга Шомуил пайғамбар замонигача ҳакамларни берди. 21Кейин Исроил халқи шоҳ сўраган эди, Худо уларга Киш ўғли Шоулни шоҳ қилиб берди. Шоул Бенямин қабиласидан бўлиб, қирқ йил ҳукмронлик қилди. 22Худо Шоулни тахтдан туширгандан кейин, Довудни Исроил халқининг шоҳи қилди. Худо у ҳақда шундай деган эди: “Ишай ўғли Довудни Ўзимнинг кўнглимга мос деб топдим. Довуд Менинг ҳамма хоҳишларимни бажо қилади.” 23Худо берган ваъдасига мувофиқ, Довуд наслидан Исони Исроил халқига Нажоткор қилиб юборди. 24Исо хизматини бошламасдан олдин, Яҳё бутун Исроил халқига, гуноҳларингиздан кайтинглар, сувга чўминглар, деб ваъз қилди. 25Яҳё ҳизматини якунлаётиб: “Сизлар мени ким деб биласизлар? Мен ваъда қилинган Зот эмасман. У мендан кейин келади. Мен Унинг чориқларини ечиб қўйишга ҳам арзимайман”, деган эди.
26Эй биродарларим, Иброҳим авлодлари! Эй Худодан қўрқадиган бошқа халқлар! Нажот ҳақидаги бу хабар бизга берилган. 27Аммо Қуддус аҳолиси ва уларнинг ҳукмдорлари Исонинг кимлигини танимадилар. Гарчи улар ҳар Шаббат куни ўқилаётган пайғамбарларнинг сўзларини эшитсалар–да, пайғамбарлар Исо ҳақида ёзганини улар тушунмадилар. Исони ўлимга маҳкум қилиб, пайғамбарларнинг башоратларини амалга оширдилар. 28Ўлимга маҳкум қилиш учун улар сабаб топа олмаган бўлсалар ҳам, Пилатдан Уни ўлдиришни талаб қилдилар. 29У тўғрида ёзилган ҳар бир нарсани амалга оширганларидан кейин, жасадини ёғочдан тушириб, қабрга қўйдилар. 30Аммо Худо Уни ўликдан тирилтирди. 31Бир неча кун У Жалиладан Қуддусга Ўзи билан келганларга зоҳир бўлиб турди. Ҳозир улар Исроил халқига гувоҳлик беряптилар. 32Барнабо билан мен эса бу Хушхабарни сизларга эълон қилмоқдамиз: Худо Исони тирилтирди! Шу орқали ота–боболаримизга берган ваъдасини уларнинг фарзандлари бўлмиш бизлар учун бажарди. 33Бу ҳақда Забурнинг иккинчи саносида шундай ёзилган:

 

Сен Менинг Ўғлимсан,
Бугун Мен Сени бунёд этдим.

 

34Исонинг ўликдан тирилиши ва танасининг асло чиримаслиги тўрисида Худо шундай деган:

 

Довудга берган муқаддас ваъдамни сизга бераман.

 

35Бошқа бир санода яна шундай ёзилган:

 

Бу тақводорингни қабрда чиритмайсан.

 

36Дарвоқе, Довуд ўз вақтида Худонинг мақсади учун хизмат қилган эди. У вафот этгач, ота–боболари ёнига дафн қилинди. Унинг танаси қабрда чириди. 37Аммо Худо тирилтирган Исонинг танаси чиримади. 38Шунинг учун, эй биродарларим, эшитинглар! Гуноҳларимиз Исо орқали кечирилишини биз сизларга эълон қилмоқдамиз. 39Исога ишонган ҳар бир киши ҳамма гуноҳларидан У орқали оқланади. Мусонинг қонуни орқали эса оқланиб бўлмайди. 40Эҳтиёт бўлинглар, токи пайғамбарлар айтган қуйидаги сўзлар бошингизга тушмасин:

 

41Қаранглар, эй мазахчилар!
Ҳайратда қолиб ўлинглар!
Сизнинг даврингизда Мен шундай бир иш қиламанки,
Эшитсангиз қулоқларингизга ишонмайсизлар.

 

42Павлус билан Барнабо синагогадан чиқар эканлар, халқ уларга: “Келгуси Шаббат куни ҳам шу нарсалар тўғрисида гапириб берсангизлар”, деб илтимос қилдилар. 43Синагогадаги йиғиндан кейин халқ тарқалди. Павлус билан Барнабога кўплаб яҳудийлар ва яҳудий динига кирган тақводорлар эргашдилар. Павлус билан Барнабо уларга, Худонинг марҳамати остида яшашни давом эттиринглар, деб далда бердилар.
44Кейинги Шаббат куни ҳам деярли бутун шаҳар Раббимиз Исо ҳақидаги хабарни эшитиш учун йиғилди. 45Яҳудийлар шунчалик кўп одамни кўриб, қаттиқ ҳасад қила бошладилар. Павлуснинг айтганларига қарши чиқиб, уни ҳақоратладилар. 46Шунда Павлус билан Барнабо иккови жасорат билан шундай дедилар:
— Худонинг каломини биринчи навбатда сизларга билдиришимиз керак эди. Аммо сизлар Худонинг каломини рад қилдингизлар ва ўзларингизни абадий ҳаётга нолойиқ деб билдингизлар. Шунинг учун биз ғайрияҳудийларнинг олдига кетяпмиз. 47Эгамиз бизга шундай амр берган эди:

 

“Ернинг четигача нажотни олиб боринглар, деб
Мен сизларни ғайрияҳудийларга чироқ қиламан.”

 

48Ғайрияҳудийлар бу гапни эшитиб, хурсанд бўлдилар. Улар Раббимиз Исо ҳақидаги хабарни иззат–ҳурмат билан қабул қилдилар. Абадий ҳаёт учун танланганларнинг ҳаммаси имонга келди. 49Шундай қилиб, Раббимиз Исо ҳақидаги хабар юрт бўйлаб ёйилиб бораверди. 50Аммо яҳудийлар шаҳарнинг юқори мартабали тақводор аёлларини ва эътиборли эркакларини қайраб, Павлус билан Барнабони қувғин қилиб, уларни юртдан қувиб чиқаришга ундадилар. 51Ҳаворийлар эса уларга қарши эътироз сифатида оёқларининг чангини қоқиб, Икония шаҳрига кетдилар. 52Антиохиядаги шогирдлар севинч ва Муқаддас Руҳга тўлиб боравердилар.

 

14–БОБ

 

1Худди шунга ўхшаш воқеа Икония шаҳрида юз берди: Павлус билан Барнабо синагогага кириб, оташин ваъз айтдилар. Натижада бир қанча яҳудийлар билан ғайрияҳудийлар имонга келдилар. 2Аммо имонга келмаган яҳудийлар ғайрияҳудийларни қайраб, уларни имонлиларга қарши қўзғатдилар. 3Ҳаворийлар Павлус билан Барнабо бу ерда узоқ вақт қолиб, Раббимиз Исо ҳақида жасорат билан гапиравердилар. Раббимиз ҳам уларга мўъжизалар ва аломатлар кўрсатиш қудратини бериб, Ўзининг марҳамати ҳақидаги хабарни улар орқали тасдиқлади. 4Шаҳар аҳолиси эса иккига бўлинди: баъзилари яҳудийлар томонга ўтди, бошқалари эса ҳаворийларга қўшилди.
5Шундан кейин яҳудийлар ва ғайрияҳудийлар ўз йўлбошчилари билан бирга ҳаворийларга ҳамла қилиб, уларни тошбўрон қилмоқчи бўлдилар. 6Ҳаворийлар бу тўғрида билиб қолганларидан кейин Ликаониянинг бошқа ҳудудларига қочиб кетдилар. Улар Листра ва Дарба шаҳарларида ва уларнинг ён–атрофидаги жойларда 7ҳам Хушхабарни ваъз қилишда давом этдилар.

 

Листра ва Дарба шаҳарларида

 

8Листра шаҳрида бир одам бўлиб, оёқларини қимирлата олмасдан ўтирарди. У туғма майиб бўлиб, ҳеч қачон юрмаган эди. 9Павлус гапираётганда, у қулоқ солиб ўтирган эди. Павлус унга тикилиб қаради. У одамнинг шифо топишига ишончи борлигини кўриб, 10унга баланд овозда деди:
— Ўрнингдан тур!
У одам сакраб ўрнидан турди–да, юра бошлади. 11Оломон Павлуснинг қилган ишини кўргач, Ликаония тилида: “Худолар бизнинг олдимизга инсон қиёфасида келибди!” деб шовқин солдилар. 12Улар Барнабони Зевс, Павлус нотиқ бўлгани учун уни Ҳермес деб аташди. 13Зевснинг маъбади шаҳар ташқарисида эди. Зевс руҳонийси шаҳар дарвозаларига буқалар ва гулчамбарлар олиб келди. Руҳоний билан оломон қурбонлик назр қилмоқчи бўлдилар. 14Ҳаворийлар — Барнабо билан Павлус буни эшитиб, ёқаларини чок қилиб, оломон орасига ёриб кирдилар. Улар шундай деб шовқин солдилар:
15— Дўстлар! Нимага бундай қиляпсизлар! Биз ҳам сизлар сингари инсонлармиз! Биз сизларга Хушхабар олиб келдик, токи сизлар анави беҳуда нарсалардан юз ўгиринглар, осмонни, ерни, денгизни, улардаги ҳамма нарсани яратган барҳаёт Худога юз буринглар. 16Ўтмишда Худо ҳамма халқларни ўз ҳолига қўйди. 17Аммо шунга қарамай, Ўз эзгулигини кўрсатиб, осмондан ёмғир ёғдириб келди, мавсумида ҳосил берди, ризқингизни тугал қилиб, юракларингизни шодликка тўлдирди.
18Шу гаплари билан ҳаворийлар, биз учун қурбонлик келтирманглар, деб оломонни зўрға тўхтатиб қолдилар.
19Аммо Антиохия ва Икониядан яҳудийлар келиб, халқни ўзларига оғдириб олдилар. Улар Павлусни тошбўрон қилдилар ва “У ўлди, шекилли”, деб уни шаҳардан ташқарига судраб чиқариб ташладилар. 20Шогирдлар Павлуснинг атрофига йиғилганларидан кейин эса, у ўрнидан туриб, шаҳарга қайтиб кирди. Эртаси куни эса Барнабо билан бирга Дарба шаҳрига кетди.

 

Павлус ва Барнабо Суриянинг Антиохия шаҳрига қайтадилар

 

21Улар Хушхабарни Дарба шаҳрида ваъз қилиб, кўп шогирдлар орттирганларидан кейин, Листра шаҳрига, сўнгра Икония ва Антиохия шаҳарларига қайтиб келдилар. 22Улар шогирдларни имонда собит қолишга ундаб: “Биз Худо Шоҳлигига киришимиз учун кўп машаққатларни бошдан кечиришимиз керак”, деб далда берардилар. 23Улар ҳар бир имонлилар жамоатигаоқсоқоллар тайин қилдилар. Сўнг ибодат қилиб ва рўза тутиб, оқсоқолларни ўзлари ишонган Раббимиз Исонинг паноҳига топширдилар.
24Сўнгра улар Писидиядан ўтиб, Памфилияга келдилар. 25Перга шаҳрида Исо ҳақидаги хабарни ваъз қилганларидан кейин, Атталияга кетдилар. 26Сўнг кемада Антиохияга қайтиб келдилар. Бу шаҳардаги жамоат уларни ҳозир тамомлаган ишлари учун Худонинг марҳаматига топширган эди. 27Ҳаворийлар Антиохияга келганларидан кейин, жамоатни бир жойга йиғдилар ва Худо улар орқали нималар қилганини, ғайрияҳудийларнинг имонга келиши учун Худо қандай йўл очиб берганини айтиб бердилар. 28Ҳаворийлар бу ерда шогирдлар билан бирга анча вақт қолдилар.

 

15–БОБ

 

Қуддусдаги йиғин

 

1Яҳудиядан бир неча одам Антиохияга келиб, имонлиларга шундай таълим бера бошладилар: “Мусонинг қонунига биноан суннат қилинмасангизлар, нажот топа олмайсизлар.” 2Павлус билан Барнабо улар билан қизғин баҳсу мунозарага киришдилар. Шунда: “Павлус билан Барнабо ҳамда Антиохиядан бир неча одам Қуддусга юборилсин”, деб қарор қилинди. Улар бу масалани ҳаворийлар ва оқсоқоллар билан муҳокама қилишлари керак эди.
3Имонлилар жамоати уларни йўлга кузатиб қўйди. Улар Финикия ва Самария орқали ўтар эканлар, ғайрияҳудийлар қандай қилиб Худога юз бурганини айтиб бердилар. Бу хабар ҳамма имонлиларга катта қувонч бағишлади. 4Павлус ва Барнабо Қуддусга келганларидан кейин, жамоат, ҳаворийлар, оқсоқоллар уларни самимий кутиб олдилар. Павлус ва Барнабо Худонинг улар орқали қилган ишларини йиғилганларга сўзлаб бердилар. 5Аммо фарзийлар мазҳабига мансуб имонлилар ўрниларидан туриб: “Ғайрияҳудийлар суннат қилинишлари керак. Уларга Мусонинг қонунига риоя қилишларини буюриш керак”, дедилар.
6Ҳаворийлар ва оқсоқоллар бу масалани муҳокама қилиш учун йиғилдилар. 7Узоқ давом этган мунозарадан кейин Бутрус ўрнидан туриб, уларга деди:
— Биродарларим! Ўзларингиз биласизларки, Хушхабарни ғайрияҳудийларга ваъз қилишим учун Худо мени анча вақт олдин орангиздан танлаб олди. Ғайрияҳудийлар ҳам Хушхабарни эшитиб, имонга келиши Унинг мақсади эди. 8Худо инсон зотининг юрагини билади, У бизга берган Муқаддас Руҳни ғайрияҳудийларга ҳам берди. Шу орқали уларни қабул қилганини тасдиқлади. 9Худо имон орқали ғайрияҳудийларнинг юракларини поклади. Шундай қилиб, Худо биз билан ғайрияҳудийлар орасидаги фарқни йўқ қилди. 10Шундай экан, нима учун шогирдларнинг елкасига оғир юк ортиб, Худони синаяпсизлар?! Ахир, бу юкни биз ҳам, ота–боболаримиз ҳам кўтара олмаган эдик–ку! 11Йўқ! Ишонамизки, биз ҳам улар сингари, Раббимиз Исонинг инояти туфайли нажот топамиз.
12Ҳамма ҳаворийлар ва оқсоқоллар сукутда қолдилар. Барнабо билан Павлус Худонинг улар орқали ғайрияҳудийлар орасида кўрсатган аломатлар ва ажойиботлар тўғрисида гапириб бердилар. 13Улар гапини тугатгач, Ёқуб cўз олди:
— Биродарларим! Мени эшитинглар. 14Ҳозир Бутрус бизга Худонинг илк бор ғайрияҳудийларга илтифот назарини солганини ва улар орасидан Ўзига бир халқ танлаб олганини тушунтириб берди. 15Бу сўзлар пайғамбарларнинг айтганлари билан мос келади. Ёзилганидай:

 

16“‘Бундан кейин Мен қайтиб келиб,
Довуднинг йиқилган шоҳлигини қайта тиклайман,
Унинг харобаларини янгидан барпо қилиб,
Уни қайта тиклаб қўюрман.
17Токи бошқа халқларнинг ҳаммаси Менга интилсинлар,
Ўзим даъват қилган ўша ғайрияҳудийлар Мени изласинлар.’
Эгамизнинг каломи шудир.
18Эгамиз буларни бизга азалдан маълум қилган.”

 

19Ёқуб гапида давом этди:
— Шунинг учун Худога юз бураётган ғайрияҳудийларни қийин аҳволга солиб қўймаслигимиз керак. 20Бунинг ўрнига, уларга хат ёзиб, шундай деб айтайлик: “Бутларга келтирилган қурбонликнинг гўштини тановул қилишдан, зинодан ва қони чиқарилмаган ҳайвоннинг гўштини ейишдан ўзларингизни тийинглар.” 21Ахир, Мусонинг қонуни азал–азалдан ҳар бир шаҳарда ваъз қилинмоқда, ҳар Шаббат куни синагогаларда ўқилмоқда.”

 

Ғайрияҳудий имонлиларга мактуб

 

22Шундан кейин ҳаворийлар ва оқсоқоллар бутун имонлилар жамоати билан шундай қарорга келдилар: “Гуруҳимиздан бир неча одамни танлаб олиб, уларни Павлус ва Барнабо билан бирга Антиохияга юборамиз.” Улар иккита одамни — Барсабо деган Яҳудони ва Силани танлаб олдилар. Яҳудо ва Сила жамоатнинг йўлбошчилари эдилар. 23Уларни шундай мактуб билан жўнатдилар: “Биз, ҳаворийлар ва оқсоқоллар — сизларнинг биродарларингиз Антиохия, Сурия ва Киликияда яшайдиган ғайрияҳудий биродарларимизга салом йўллаяпмиз. 24Эшитишимизча, бизнинг орамиздан баъзилар бориб, ўзларининг гаплари билан сизларни хавотирга солибди, юракларингизни ғаш қилибди. Аммо уларни биз юбормаган эдик. 25Биз вакиллар танлаб, уларни азиз дўстларимиз Барнабо ва Павлус билан бирга сизларнинг ҳузурингизга юборишга бир овоздан қарор қилдик. 26Барнабо билан Павлус Раббимиз Исо Масиҳ ҳақи–ҳурмати, ҳаётларини хавф остига қўйганлар. 27Шу боис биз Яҳудо билан Силани юборяпмиз. Ушбу ёзаётганларимизни улар сизларга оғзаки ҳам тасдиқлаб берадилар. 28Биз МуқаддасРуҳ бошчилигида сизларга қуйидаги керакли талаблардан бошқа юкни юкламасликка қарор қилдик: 29сизлар бутларга келтирилган қурбонликнинг гўштини ва қони чиқарилмаган ҳайвоннинг гўштини тановул қилишдан ҳамда зинодан ўзларингизни тийинглар. Ўзларингизни ана шулардан тийсангизлар, яхши иш қилган бўласизлар. Омон бўлинглар.”
30Шундай қилиб, вакиллар йўлга чиқиб, Антиохияга келдилар. Улар жамоатни йиққанларидан кейин мактубни жамоат аъзоларига топширдилар. 31Жамоат аъзолари мактубни ўқиб, далда сўзларидан хурсанд бўлдилар. 32Яҳудо билан Сила пайғамбар эдилар. Улар имонлиларга далда бериб, уларга кўп гаплар айтиб, имонда мустаҳкамладилар. 33Яҳудо билан Сила маълум вақт у ерда бўлганларидан кейин, имонлилар уларни юборган биродарлари ёнига хайрихоҳлик билан жўнатиб юбордилар[2]. 35Павлус билан Барнабо эса бирмунча вақт Антиохияда қолишди. Улар у ерда бошқалар билан бирга таълим бериб, Раббимиз Исо ҳақидаги хабарни ваъз қилдилар.

 

Павлус билан Барнабо айрилишади

 

36Орадан бир неча кун ўтгач, Павлус Барнабога деди:
— Қани, биз Раббимиз Исо ҳақидаги хабарни ваъз қилган шаҳарларга борайлик, имонлиларни йўқлайлик, уларнинг ҳол–аҳволини билайлик.
37Барнабо Марк деган Юҳаннони ўзлари билан бирга олиб кетмоқчи эди. 38Аммо Павлус буни истамади. Марк уларни Памфилияда қолдириб, хизматда охиригача бирга бўлмагани учун Павлус Барнабонинг бу фикрига қаттиқ эътироз билдирди. 39Павлус билан Барнабонинг орасида шундай англашилмовчилик бўлдики, улар бир–бирларини тарк этдилар. Барнабо Маркни ўзи билан бирга олиб, кемада Кипрга сузиб кетди. 40Павлус эса Силани танлади. Имонлилар уларни Раббимиз Исонинг паноҳига топширганларидан кейин улар йўлга чиқдилар. 41Сурия ва Киликия ҳудудларини кезиб, жамоатларни имонда мустаҳкамладилар.

 

16–БОБ

 

Тимўтий Павлус ва Сила билан бирга кетади

 

1Павлус Дарба ва Листра шаҳарларига борди. Листрада Исонинг Тимўтий исмли шогирди яшарди. Унинг онаси имонга келган яҳудий бўлиб, отаси юнон эди. 2Листра ва Икониядаги имонлилар Тимўтий тўғрисида яхши гаплар айтишарди. 3Павлус Тимўтийни ўзи билан бирга олиб кетмоқчи бўлиб, ўша ерларда яшайдиган яҳудийлар сабабли уни суннат қилдирди. Чунки Тимўтийнинг отаси юнон эканини ҳамма биларди. 4Улар шаҳарлар оралаб ўтганларида, Қуддусдагиҳаворийлар ва оқсоқоллар қарор қилган қоидаларни имонлиларга етказиб, буларга риоя қилинглар, деб айтишарди. 5Шундай қилиб, жамоатлар имонда мустаҳкам бўлиб, кундан–кунга сон жиҳатдан кўпайиб бораверди.

 

Тарс шаҳрида: Павлуснинг ваҳийси

 

6Улар Фригия ва Галатия ўлкасидан ўтишди, Муқаддас РуҳАсия вилоятида Исо ҳақидаги хабарни ваъз қилишни уларга тақиқлаганди. 7Улар Мусиядан ўтиб, Битиния вилоятига киришга ҳаракат қилдилар. Аммо МуқаддасРуҳ орқали Исо уларга ижозат бермади. 8Шундай қилиб, улар қайтиб, Мусия орқали Троасга кетдилар. 9Тунда Павлусга ваҳий келди: Македониялик бир одам: “Македонияга келиб, бизга ёрдам бер!” деб илтижо қиларди. 10Павлусга келган бу ваҳийдан кейин, биз тезда Македонияга боришга ҳозирлик кўрдик. Худо бизни у ердаги халққа Хушхабарни ваъз қилишга чақирди, деб ишонч ҳосил қилган эдик.

 

Филиппида Лидия имонга келади

 

11Биз кемада Троас шаҳридан сузиб кетиб, тўғри Самофракияга йўл олдик, эртаси куни Неаполга кетдик. 12У ердан эса Филиппига бордик. Бу Македония вилоятининг биринчи туманидаги шаҳар бўлиб, Римга қарашли эди. Биз бир неча кун у ерда бўлдик. 13Шаббат куни биз шаҳардан дарё бўйига чиқдик. У ерда ибодат қиладиган жой бор, деб ўйлаган эдик. Ўша ерда аёллар йиғилган экан, биз улар билан ўтириб суҳбатлашдик. 14Бизни тинглаб ўтирганлар орасида Лидия деган бир аёл ҳам бор эди. У Тиятира шаҳридан бўлиб, сафсар матолар сотарди. У художўй эди. “Павлуснинг айтганларини жон дили билан тингласин”, деб Эгамиз Лидиянинг юрагини очди. 15Лидия билан унинг хонадон аҳли сувга чўмдирилганларидан кейин, у бизга шундай таклиф қилди: “Агар мени РаббимизИсога содиқ имонли деб ҳисобласангизлар, менинг уйимга келиб, ўша ерда туринглар.” Лидия бизни кўндирди.

 

Филиппи шаҳридаги қамоқхонада

 

16Бир куни биз ибодат қиладиган жойга кетаётганимизда, олдимизга бир чўри қиз келди. Бу қизда фолчилик руҳи бўлиб, у башорат қилиш орқали хўжайинларига кўп пул ишлаб берар экан. 17У Павлус билан бизга эргашиб, шундай деб бақирарди: “Манави одамлар Қодир Худонинг қуллари! Улар сизларга нажот топиш йўлини эълон қиладилар.” 18Ўша чўри бир неча кун давомида шундай қилиб юрди. Охири, Павлус безор бўлиб, орқасига ўгирилди–да, ёвуз руҳга деди: “Сенга Исо Масиҳ номидан буюраман: бу қизнинг ичидан чиқиб кет!” Ўша заҳоти ёвуз руҳ қизнинг ичидан чиқиб кетди.
19Қизнинг хўжайинлари пул ишлаш имконияти қўлдан кетганини англаб етдилар. Улар Павлус билан Силани ушлаб, шаҳар майдонига судраб келдилар. 20Уларни Рим амалдорлари ҳузурига олиб келиб:
— Бу одамлар шаҳримизни алғов–далғов қиляптилар! — дедилар. — Улар яҳудийлардир, 21биз эса Римликлармиз, улар бизнинг қонунларимизга зид бўлган одатларни тарғиб қиляптилар. Биз уларнинг одатларини қабул қила олмаймиз ёки амалда қўллай олмаймиз.
22Оломон Павлус билан Силага қарши ҳужумга қўшилди.
Шунда Рим амалдорлари Павлус билан Силанинг кийимларини ечдириб, аскарларга: “Буларни калтакланглар”, деб буюрдилар. 23Уларни роса калтаклашгандан кейин, зиндонга ташладилар. Рим амалдорлари зиндонбонга: “Уларни яхшилаб қўриқла”, деб буйруқ бердилар. 24Зиндонбон буйруқни олиб, икковини ички бўлмага ташлади ва уларнинг оёқларини кундага маҳкамлаб қўйди.
25Ярим тунда Павлус билан Сила ибодат қилиб, Худога ҳамду сано айтаётган эдилар. Маҳбуслар эса уларни тинглаб ўтиришарди. 26Бирдан шундай қаттиқ зилзила юз бердики, қамоқхонанинг пойдевори ларзага келди, шу заҳоти ҳамма эшиклар очилиб, маҳбусларнинг кишанлари ечилиб кетди. 27Зиндонбон уйғониб, қамоқхона эшиклари очиқ эканини кўрди. У, маҳбуслар озод бўлиб кетибди, деб ўйлаб, қиличини қинидан суғуриб, ўзини ўлдирмоқчи бўлди. 28Павлус овози борича: “Зинҳор ўзингга шикаст етказа кўрма, ҳаммамиз шу ердамиз!” деб бақирди. 29Зиндонбон, чироқлар ёқилсин, деб буюрди ва шошилганича ичкари кирди–да, титраб–қақшаб, ўзини Павлус билан Силанинг оёқлари остига ташлади. 30Зиндонбон икковини ташқарига олиб чиқиб: “Жаноблар, нажот топишим учун нима қилишим керак?” деб сўради.
31— Раббимиз Исога ишон, шунда ўзинг ва хонадон аҳлинг нажот топасизлар, — деб жавоб беришди улар.
32Павлус билан Сила Раббимиз ҳақидаги хабарни зиндонбонга ва унинг хонадон аҳлига ваъз қилдилар. 33Зиндонбон тунда ўша заҳотиёқ икковини бир четга олиб ўтиб, яраларини ювди. Сўнг ўзи ва бутун хонадон аҳли сувга чўмдирилди. 34Зиндонбон Павлус билан Силани уйига олиб келиб, уларга дастурхон ёзди. У бутун хонадони билан бирга Худога имон келтирганидан севинди.
35Тонг отгач, амалдорлар миршабларни юбориб: “Анави одамлар ўз йўлига кетаверсин”, дедилар. 36Зиндонбон бу хабарни Павлусга етказди: “Амалдорлар сизларни кетаверсин, деб хабар юборибди, ҳозироқ чиқинглар, эсон–омон боринглар”, деди. 37Павлус эса миршабларга шундай деди:
— Рим фуқароси бўлсак ҳам, бизни ҳукм қилмасдан халқнинг кўз ўнгида калтакладилар, зиндонга ташладилар. Нима учун энди яширинча бизни жўнатиб юбормоқчилар?! Бунақаси кетмайди! Ўзлари келиб, бизни зиндондан чиқарсинлар.
38Миршаблар бу сўзларни амалдорларга етказдилар. Улар Павлус билан Силанинг Рим фуқароси эканини эшитиб, қўрқиб кетдилар. 39Шундай қилиб, амалдорлар бориб, улардан кечирим сўраб, уларни зиндондан олиб чиқдилар. Сўнгра: “Шаҳардан кетсангизлар”, деб илтимос қилдилар. 40Павлус билан Сила зиндондан чиққанларидан кейин, Лидиянинг уйига бордилар. Улар бу ерда имонлилар билан учрашиб, уларга далда бердилар, сўнг у ердан кетдилар.

 

17–БОБ

 

Салоника шаҳрида

 

1Павлус билан Сила Амфипол ва Аполония шаҳарларини босиб ўтиб, Салоника шаҳрига келдилар. Бу шаҳарда яҳудийлар синагогаси бор эди. 2Павлус, ўз одатига кўра, синагогага кирди ва уч ҳафта давомида Шаббат кунлари яҳудийлар билан мунозара олиб борди. У Муқаддас Битиклар асосида 3Масиҳнинг азоб чекиши ва ўликдан тирилиши кераклигини тушунтириб, исботлаб берди. Сўнг: “Мен сизларга айтаётган Исо ўша Масиҳдир”, деди. 4Яҳудийлардан баъзилари, шунингдек, тақводор юнонлардан катта гуруҳи ва юқори мартабали аёлларнинг кўпчилиги Павлус билан Силага ишониб, уларга қўшилдилар. 5Аммо ишонмаган яҳудийлар ҳасадга тўлдилар ва кўчалардаги бекорчи дайдиларни тўплаб, оломонни йиғиб, шаҳарда ғалаён бошладилар. Улар: “Павлус билан Силани қидириб топамиз, халқнинг олдига олиб чиқамиз”, деб Ясон деган одамнинг уйига ҳужум қилдилар. 6Аммо уларни топа олишмади. Сўнгра Ясон билан бир неча имонлиларни шаҳар амалдорлари ҳузурига судраб келдилар ва шундай дея шовқин солдилар: “Анави одамлар бутун дунёни остин–устин қилиб, бизнинг шаҳримизга ҳам келибдилар. 7Ясон ўша одамларга уйидан жой берибди. Уларнинг ҳаммаси Исо деган бошқа шоҳ бор, деб Қайсарнинг фармонларига қарши чиқяптилар.” 8Халқ ва шаҳар амалдорлари бу гапларни эшитиб, безовталаниб қолдилар. 9Улар Ясон ва бошқа имонлилардан гаровга пул олиб, уларни қўйиб юбордилар.

 

Берия шаҳрида

 

10Қоронғи тушгач, имонлилар Павлус билан Силани Берия шаҳрига жўнатдилар. Улар шаҳарга келиб, яҳудийлар синагогасига кирдилар. 11Бу ердаги яҳудийлар Салоникадаги яҳудийларга қараганда кенг фикрли эдилар. Улар зўр иштиёқ билан Исо ҳақидаги хабарни тинглашар, Павлуснинг айтганлари ҳақиқат эканини кўриш учун Муқаддас Битикларни ҳар куни тадқиқ этишарди. 12Уларнинг кўпчилиги шу боисдан имонга келдилар, шунингдек, юқори мартабали юнон аёл ва эркакларининг кўпчилиги ҳам имонга келдилар. 13Аммо Салоникадаги яҳудийлар, Павлус Берияда Худонинг каломини ваъз қилибди, деган гапни эшитганларида, улар Берияга келиб, оломонни гижгижлаб, қайрадилар. 14Шунда имонлилар Павлусни зудлик билан денгиз бўйига жўнатиб юбордилар. Сила билан Тимўтий эса Берияда қолдилар. 15Павлусни кузатиб кетганлар уни Афинагача олиб бориб қўйдилар. Улар Павлусдан: “Сила билан Тимўтий тезроқ менинг олдимга етиб келсин”, деган кўрсатмани олганларидан кейин Берияга қайтиб кетдилар.

 

Павлус Афинада

 

16Павлус Сила билан Тимўтийни Афинада кутаркан, шаҳар бутларга тўлиб кетганини кўриб, таъби жуда хира бўлди. 17Павлус синагогада яҳудийлар ва тақводор юнонларга далиллар келтирди. Шунингдек, шаҳар майдонида ҳар куни дуч келган одамларга ҳам ваъз қилди. 18Бир неча эпикурчи ва стоик файласуфлар ҳам Павлус билан баҳсга киришди. Баъзилари: “Бу маҳмадона нима демоқчи?” деса, бошқалари: “У бегона худолар тўғрисида ваъз қиляпти” дер эди. Павлус Исо тўғрисидаги Хушхабарни ва ўликлардан тирилишни ваъз қилаётгани учун шундай деб айтардилар. 19Улар Павлусни ушлаб, Арёпагос кенгашига олиб бордилар ва шундай дедилар: “Сен ўргатаётган янги таълимот нима эканини биз ҳам билишимиз мумкинми? 20Бу таълимотинг бизга бир оз ғалати туюляпти, шунинг учун бу нимани англатишини билмоқчимиз.” 21(Ҳамма Афиналиклар ва бу ерда яшаётган мусофирлар бутун вақтларини охирги янгиликларни айтиб бериш ёки эшитиш билан ўтказишни яхши кўришарди.)
22Павлус Арёпагос кенгашининг олдига чиқиб, шундай деди:
— Эй Афиналиклар! Сизлар ҳар жиҳатдан ғоят диндор эканингизни кўриб турибман. 23Мен бутун шаҳарни кезиб чиқиб, сизлар сажда қилаётган нарсаларга диққат билан назар ташладим. Мен ўша нарсаларнинг орасидан “Номаълум худога” деган ёзув битилган қурбонгоҳни кўрдим. Ўзларингиз билмасдан туриб сажда қилаётган Худони мен сизларга англатай. 24Оламни ва ундаги ҳамма нарсаларни яратган Худо еру осмоннинг Эгаси бўлиб, инсон қўли билан ясалган саждагоҳларда яшамайди. 25Ҳар қандай одамга жон, нафас ва ҳамма нарсани Унинг Ўзи берган. Шунинг учун У инсоннинг қўлига қараб колмаган. У ҳеч нарсага муҳтож эмас. 26Худо битта одамдан жамики элатларни яратиб, уларни бутун ер юзига жойлаштирди. У элатларнинг ҳаёти вақтини ва улар истиқомат қиладиган жойларнинг чегараларини белгилаб берди. 27Худо буларни, Мени қидирсинлар, пайпасланиб бўлса–да, топсинлар, деб қилди. Ҳақиқатан ҳам, У ҳар биримиздан узоқда эмас. 28Зотан, “биз Унда яшаймиз, Унда ҳаракат қиламиз ва Унда мавжудмиз.” Сизнинг шоирларингиздан бири шундай деган эди: “Биз ҳам Унинг зурриётимиз.” 29Биз Худонинг зурриётидан эканмиз, Худони инсон ўз санъати ва маҳорати билан шаклга солган олтинга ёки кумушга, ё тошга ўхшатмаслигимиз керак. 30Худо ўтмишда инсониятнинг жоҳиллигига эътибор бермади. Энди эса У ҳамма жойдаги жамики халқларга: “Тавба қилинглар!” деб амр бермоқда. 31Чунки У дунё халқларини Ўзи тайинлаган Зот орқали адолат билан ҳукм қиладиган кунни белгилади. Ўша Зотни ўликдан тирилтирди. Шу йўсинда жамики инсонларга бу Зотнинг тайинланганини исбот қилди.
32Улар Павлуснинг ўликлар тирилиши ҳақидаги гапини эшитганларида, баъзилар уни масхара қилди, аммо бошқалар: “Биз бу ҳақда яна сизнинг гапларингизни эшитмоқчимиз”, дедилар. 33Шундай қилиб, Павлус уларнинг олдидан кетди. 34Бир неча одам унга эргашиб, имонга келди. Имонга келганларнинг орасида Арёпагос кенгашининг аъзоси Дионис, Дамар исмли аёл ва бошқа одамлар ҳам бор эди.

 

18–БОБ

 

Коринф шаҳрида

 

1Шундан кейин Павлус Афинадан кетиб, Коринфга йўл олди. 2У ерда Павлус Акил деган бир яҳудий билан танишди. Акил Понтусда туғилган бўлиб, хотини Прискилла билан Италиядан яқинда келган экан. Чунки Қайсар Клавдий, ҳамма яҳудийлар Римдан чиқиб кетсин, деб фармон берган эди. Павлус уларни кўргани борди. 3Улар ҳамкасб — чодир тикувчилик билан шуғулланганлари учун, Павлус уларникида қолиб, ишлади. 4Ҳар Шаббат куни у синагогада мунозара ўтказиб, яҳудийлар ва юнонларни ишонтиришга ҳаракат қилди.
5Сила билан Тимўтий Македониядан келганларидан кейин, Павлус бутун вақтини Исо ҳақидаги хабарни ваъз қилишга бағишлади. У яҳудийларга Исонинг Масиҳ экани тўғрисида гувоҳлик берарди. 6Яҳудийлар эса Павлусга қарши чиқиб, уни ҳақорат қилдилар. Павлус улардан норози бўлиб, кийимларидан чангни қоқди–да: “Қонингиз ўз гарданингизда қолсин, менда айб йўқ, ҳозирдан бошлаб ғайрияҳудийлар орасига кетганим бўлсин”, деди уларга. 7Шундай қилиб, Павлус синагогани тарк этиб, Титас Юстус деган бир одамнинг уйига борди. Титас Юстус ҳам художўй одам бўлиб, унинг уйи синагоганинг ёнгинасида эди. 8Синагоганинг қавмбошиси Крисп бутун хонадони билан РаббимизИсога имон келтирди. Павлусдан Хушхабар эшитган Коринфликларнинг кўпчилиги ишониб, сувга чўмдирилдилар.
9Бир куни тунда Раббимиз Исo ваҳийда Павлусга зоҳир бўлиб, деди: “Қўрқма! Гапиравер, сукут сақлама! 10Мен сен билан биргаман. Бу шаҳардаги кўпчилик Менинг одамларим бўлгани учун, ҳеч ким сенга зарар етказа олмайди.” 11Шундай қилиб, Павлус бу шаҳарда бир йилу олти ой туриб, халққа Худонинг каломидан таълим берди.
12Каллия Ахая вилоятига ҳокимлик қилган пайтларда, яҳудийлар биргалашиб Павлусга қарши чиқдилар ва уни судраб, маҳкамага олиб келдилар.
13Улар шундай дедилар:
— Мана бу одам қонунга қарши йўллар билан Худога сажда қилишга халқни даъват қиляпти.
14Павлус энди гапирмоқчи бўлиб турган эди, Каллия яҳудийларга шундай деди:
— Эй яҳудийлар! Агар даъвоингиз ёмон қилмиш ёки оғир жиноят масаласида бўлганда эди, шикоятларингизни қабул қилишга сабаб топган бўлардим. 15Аммо бу даъволарингиз айрим сўзлар, исмлар ва ўз қонунингиз борасида экан, буларни ўзларингиз кўриб чиқаверинглар. Мен бу масалаларнинг ҳаками бўлмайман.
16Каллия яҳудийларни маҳкамадан ҳайдаб чиқарди. 17Шунда оломон синагога қавмбошиси Состенни тутиб олди–да, маҳкаманинг олдида уни калтаклади. Аммо Каллия буларнинг биронтасига эътибор бермади.

 

Павлус қисқа муддатга Антиохияга қайтади

 

18Павлус Коринфда имонлилар билан узоқ вақт турди. Сўнг улар билан хайрлашиб, кемада Сурияга сузиб кетди. Акил билан Прискилла ҳам у билан бирга кетдилар. Павлус Худога онт ичгани учун Кенхреядан сузиб кетишдан олдин сочини олдирди. 19-21Улар Эфесга етиб келдилар. Павлус синагогага бориб, яҳудийлар билан мунозара ўтказди. Одамлар Павлусдан, биз билан узоқроқ қолинг, деб илтимос қилдилар. Аммо Павлус рози бўлмади. Кетишидан олдин эса уларга: “Худо хоҳиш билдирса, сизларнинг олдингизга қайтиб келаман”, деди. Шундан кейин Акил билан Прискиллани Эфесда қолдириб, ўзи кемада сузиб кетди.
22Павлус Қайсарияга етиб келгандан кейин, Қуддусга борди ва имонлилар жамоати билан кўришди. Шундан сўнг Антиохияга кетди. 23У ерда маълум вақт бўлгач, яна йўлга чиқди ва Галатия, Фригия ўлкаларини кезиб, барча имонлиларга далда берди.

 

Аполлос

 

24Шу пайтда Аполлос деган бир яҳудий Эфесга келди. У асли Искандариядан эди. У гапга чечан одам бўлиб, Муқаддас Битикларни жуда яхши биларди. 25У Раббимиз Исонинг йўлида таълим олган бўлиб, оташин руҳ билан гапирарди. Гарчи фақат Яҳёнинг сувга чўмдириш тўғрисидаги таълимотини билган бўлса–да, Исо ҳақида тўғри таълим берарди. 26Аполлос синагогада жасорат билан гапира бошлади. Прискилла билан Акил Аполлоснинг ваъзини эшитганларидан кейин, уни уйига таклиф қилиб, Худонинг йўлини янада аниқроқ тушунтириб бердилар. 27Аполлос Ахаяга боришга қарор қилди. Эфесдаги имонлилар Ахаядаги шогирдларга, Аполлосни яхши қабул қилсангизлар, деб мактуб ёздилар. Аполлос Ахаяга келгач, Худонинг инояти билан имонга келганларга катта ёрдам берди. 28Аполлос, Муқаддас Битиклар асосида Исонинг Масиҳ эканини исбот этиб, қатъият билан яҳудийларнинг ноҳақлигини очиқчасига фош қиларди.

 

19–БОБ

 

Павлус Эфес шаҳрида

 

1Аполлос Коринфда экан, Павлус қирлар бўйлаб йўл юриб, Эфесга келди. Бу ерда у бир неча имонли биродарни топди. 2Павлус улардан: “Имонга келганларингизда, Муқаддас Руҳни қабул қилдингизларми?” деб сўради. Улар: “Йўқ, биз МуқаддасРуҳ борлигини ҳатто эшитмаганмиз”, деб жавоб бердилар. 3“Ундай бўлса, қай асосда сувга чўмдирилдингизлар?” деб сўради Павлус. “Яҳёнинг таълимотига кўра сувга чўмдирилдик”, деб жавоб берди улар. 4Шунда Павлус деди:
— Яҳё тавба қилганларни сувга чўмдирар эди. У Исроил халқига, мендан кейин келаётганга, яъни Исога, имон келтиринглар, деган эди.
5Улар бу гапни эшитиб, Раббимиз Исонинг номидан сувга чўмдирилдилар. 6Павлус уларга қўлини қўйган эди, Муқаддас Руҳ уларни қамраб олди. Улар бошқа тилларда гапириб, башорат қила бошладилар. 7Уларнинг ҳаммаси тахминан ўн икки киши эди.
8Павлус синагогага уч ой давомида бориб, жасорат билан халққа гапириб, Худонинг Шоҳлиги тўғрисида ишончли далиллар келтирди. 9Аммо баъзилари ишонишни рад қилдилар ва ҳамманинг олдида Исонинг йўли тўғрисида ёмон гапларни айтдилар. Павлус ёнига имонлиларни олиб, уларнинг ҳузуридан кетди. Ҳар куни у Тиран деган одамнинг маъруза залида мунозара ўтказадиган бўлди. 10Бу ҳолат икки йил давом этди, Асия аҳолисининг ҳаммаси — яҳудийлар ҳам, юнонлар ҳам Раббимиз Исо ҳақидаги хабарни эшитишди.
11Худо Павлус орқали ғаройиб мўъжизалар кўрсатар эди. 12Павлуснинг танасига теккан рўмолча ёки кийимлар хасталарга теккизилганда, улар хасталикларидан шифо топар, улардан ёвуз руҳлар чиқиб кетарди.
13-14Скева деган бир яҳудий бош руҳонийнинг етти ўғли бор эди. Улар ўлка бўйлаб кезиб, одамлардан ёвуз руҳларни қувиб чиқарар эдилар. Бир куни улар Раббимиз Исонинг номи билан шундай қилишга уриниб, ёвуз руҳга: “Павлус эълон қилаётган Исо номи билан буюрамиз: чиқиб кет!” дедилар. 15Ёвуз руҳ эса уларга: “Мен Исони биламан, Павлусни ҳам биламан, сизлар эса ким бўлибсизлар?” деб сўради. 16Ичида ёвуз руҳи бор одам уларга ташланди. Уларни шу қадар қаттиқ урдики, улар ўша уйдан яланғоч, ярадор ҳолда зўрға қочиб қутулдилар. 17Эфесда яшаган яҳудий ва юнонларнинг ҳаммаси бу воқеани эшитиб, қўрқувга тушдилар. Раббимиз Исонинг номи улуғланди. 18Шунингдек, имонга келганларнинг кўпчилиги қилмишларини очиқчасига эътироф этдилар. 19Афсунгарлик билан машғул бўлганларнинг бир қанчаси китобларини тўплаб, омманинг кўзи олдида ёқиб юбордилар. Бу китобларнинг қиймати ҳисобланганда, эллик минг кумуш танга чиқди. 20Шу тариқа Раббимиз ҳақидаги хабар ёйилиб, куч–қудрати ортиб бораверди.
21Шу ҳодисалар юз бергандан кейин, Павлус Македония ва Ахаядан ўтиб, Қуддусга боришни қарор қилди. “У ерга борганимдан кейин, Римни ҳам кўришим керак”, деди у. 22Шундай қилиб, у икки ёрдамчиси — Тимўтий билан Эрастни Македонияга юборди. Павлуснинг ўзи эса маълум вақт Асия вилоятида қолди.
23Аммо ўша пайтда Исонинг йўлига қарши қаттиқ ғала–ғовур бўлди. 24Димитрий деган бир заргар одам Артемиданинг маъбади тасвирини кумушдан ясаб, ҳунармандларга кўп фойда келтирарди. 25Димитрий бу соҳада ишлайдиган ҳамма ҳунармандларни чақириб, шундай деди:
— Биродарлар, биласизларки, биз шу ҳунар орқали яхши даромад оламиз. 26Сизлар фақат Эфесдагина эмас, балки бутун Асия вилоятида Павлус деган одамнинг қилаётганларини кўриб, эшитяпсизлар. Павлуснинг айтиши бўйича, қўлда ясалган худолар асло худолар эмасмиш. У кўпчиликни шунга ишонтириб, йўлдан уряпти. 27Шуниси хавфлики, бизнинг бу ҳунаримиз халқнинг назаридан қолиши мумкин. Фақат шугина эмас, балки бошқа хавф ҳам бор: буюк Артемиданинг маъбади ҳеч нарсага арзимас экан, деган фикрга олиб келади, бу маъбуданинг улуғворлиги барҳам топади. Ахир, унга Асия вилоятидаги ва бутун дунёдаги ҳамма одам топинади–ку!”
28Ҳунармандлар бу гапни эшитганларида, ғазабланиб: “Эфеснинг Артемидаси буюкдир!” деб шовқин–сурон кўтардилар. 29Шаҳарда тўс–тўполон бошланди. Халқ иккита Македонияликни — Гай билан Аристархни тутиб олиб, театр томонга шошилдилар. Иккалови Павлусга йўлда ҳамроҳ бўлиб келаётган эдилар. 30Павлус оломон олдига чиқмоқчи бўлган эди, имонлилар йўл қўймадилар. 31Ҳатто Павлуснинг дўстлари бўлган Асия вилоятининг баъзи амалдорлари хабар бериб, театрга киришга таваккал қилманг, деб илтимос қилдилар. 32Оломон саросимага тушган эди. Баъзилари бир нарса деб шовқин солса, бошқалари бошқа нарсани айтиб шовқин соларди. Уларнинг кўпчилиги нима учун йиғилганини билмасди. 33Яҳудийлар оломонга вазиятни тушунтирмоқчи бўлиб, Искандар деган бир одамни олдинга чиқардилар. Искандар қўли билан оломонга, жим бўлинглар, деган ишорани қилиб, ҳимоя нутқини айтишга ҳаракат қилди. 34Аммо халқ унинг яҳудий эканини билгач, ҳаммалари жўр бўлиб: “Эфесликларнинг Артемидаси буюкдир!” деб икки соатга яқин бақириб туришди. 35Аммо шаҳар котиби оломонни тинчлантиргач, шундай деди:
— Эй Эфесликлар! Буюк Артемида маъбадининг ва осмондан тушган ҳайкалининг сақловчиси Эфес шаҳри эканини ким билмайди?! 36Буларни ҳеч ким инкор эта олмайди. Шундай экан, сизлар сукут сақлаб, ўйламасдан қадам босмаслигингиз керак. 37Бу одамлар маъбадни талон–тарож қилмаган ёки маъбудамизни ҳақорат қилмаган, сизлар эса уларни бу ерга олиб келибсизлар. 38Агар Димитрий билан унинг ҳунармандлари бирон одамни айблайдиган бўлса, маҳкамалар очиқ, қозилар бор, бир–бирига қарши айбловларни ўша ерда ҳукм қилишсин. 39Агар бошқа бир чора кўрмоқчи бўлсангиз, у аҳолининг қонуний йиғинида ҳал қилинади. 40Ахир, бугун юз берган воқеадан кейин бизни исёнда айблашлари мумкин. Бизда бу шовқин–суронни оқлайдиган бирон сабаб йўқ.
У шу гапларни айтиб, оломонни тарқатиб юборди.

 

20–БОБ

 

Павлус Македония ва Юнонистонда

 

1Шовқин–сурон босилгач, Павлус шогирдларни чақириб, уларга далда берди. Кейин улар билан хайрлашиб, Македонияга йўл олди. 2У босиб ўтган ҳамма шаҳарларда имонлиларга кўп далда берди. Сўнг Юнонистонга бориб, 3у ерда уч ой турди. У Сурияга сузиб кетмоқчи бўлган эди, яҳудийлар унга қарши фитна уюштираётганини билиб қолди. Шунинг учун Македония орқали қайтишга қарор қилди. 4Вериядан Пир ўғли Сосипатр, Салоникадан Аристарх ва Секунд, Дарвиядан Гай, Тимўтий, Асия вилоятидан Тихик ва Трофим Павлусга ҳамроҳ бўлдилар. 5Улар биздан олдин кетиб, Троасда бизни кутиб турган эдилар. 6Хамиртурушсиз нон байрамидан кейин биз Филиппидан сузиб кетдик. Беш кундан сўнг эса Троасда улар билан учрашиб, у ерда етти кун турдик.

 

Павлуснинг Троасга охирги сафари

 

7Ҳафтанинг биринчи куни биз Раббимиз Исони хотирлаб, нон синдириш учун йиғилдик. Павлус одамларга ярим кечасигача гапирди. Эртаси куни у жўнаб кетишни режалаштирган эди. 8Биз йиғилган болохонада кўп чироқлар ёниб турарди. 9Евтух деган бир йигит дераза рахида ўтирган эди. Павлус гапини давом эттирар экан, Евтухни қаттиқ уйқу босди. Уйқу ғолиб келиб, Евтух учинчи қаватдан ерга йиқилди. Уни кўтарганларида, жон берган эди. 10Павлус пастга тушди, эгилиб, йигитни қучоқлади–да: “Хавотир олманглар, у тирик”, деди. 11Сўнгра Павлус яна болохонага қайтиб чиқди. Раббимизни хотирлаб, нон синдириб, овқатланди. Улар билан тонг отгунча суҳбатлашди, кейин йўлга чиқди. 12Шу орада бу йигитни уйига тирик олиб бордилар, имонлилар бу воқеадан ғоят тасалли топдилар.

 

Троасдан Митилинага

 

13Павлус Асса шаҳрига қуруқлик орқали кетишга қарор қилди. Қолганларимиз эса ундан олдин кемада сузиб кетдик. Павлус ўша шаҳарда кемага чиқиб, бизга қўшилади, деб режалаштирган эдик. Зотан, у бизга шундай қилишини айтган эди. 14Павлус биз билан Ассада учрашгандан кейин, уни кемага олиб, Митилина шаҳрига йўл олдик. 15Биз у ердан сузиб, эртаси куни Хиос ороли яқинига етиб бордик. Кейинги куни Самос оролига, унинг эртасига Милит шаҳрига етиб бордик. 16Павлус Асия вилоятида вақтни йўқотмаслик учун Эфесни четлаб ўтишга қарор қилди. Агар имконини топса, Ҳосил байрамидаҚуддусда бўлишни жуда истаётган эди.

 

Эфес оқсоқолларига Павлуснинг оташин нутқи

 

17Павлус Милитдан Эфесга хабар юбориб, имонлилар жамоатинингоқсоқолларига: “Менинг ҳузуримга келсангизлар”, деб илтимос қилди. 18Оқсоқоллар Павлуснинг ҳузурига келганларида, у оқсоқолларга деди:
— Мен Асия вилоятига келган биринчи кунимдан бошлаб сизларнинг орангизда қандай яшаганимни ўзларингиз биласизлар. 19Мен кўп кўз ёш тўкиб, камтарлик билан Раббимиз Исога хизмат қилдим. Яҳудийларнинг фитналари дастидан келган синовларни бошдан кечирдим. 20Ўзларингиз биласизлар, мен сизларга бирон фойда келтиришдан ўзимни олиб қочмадим. Балки уйма–уй юриб, таълим бердим, халқ олдида ваъз қилдим. 21Мен яҳудийларни ҳам, юнонларни ҳам, тавбага чақирдим. Худога юз буринглар, Раббимиз Исога имон келтиринглар, деб уларга жиддий насиҳат қилдим. 22Энди эса Муқаддас Руҳнинг асири бўлиб, Қуддусга отланяпман. У ерда менга нима бўлишини билмайман. 23Аммо мени қамоқ ва қувғинлар кутаётгани тўғрисида МуқаддасРуҳ ҳар бир шаҳарда огоҳлантириб келмоқда. 24Лекин ҳаётим ўзим учун ҳеч нарсага арзимайди, деб ҳисоблайман. Мен фақат вазифамни охирига етказишни ва Раббимиз Исо менга юклаган ишни тугатишни истайман. Бу иш Худонинг инояти тўғрисидаги Хушхабарни эълон қилишдир.
25Мен ораларингизда бўлиб, Худонинг Шоҳлигини ваъз қилдим. Энди шуни биламанки, биронтангиз ҳам менинг юзимни бошқа кўрмайсизлар. 26Шунинг учун бугун сизларга шуни эълон қиламан: мен бировнинг ҳалокати учун масъул эмасман. 27Ахир, мен Худонинг ҳамма мақсадини сизларга баён қилишдан бўйин товламадим. 28Ўзларингизни эҳтиёт қилинглар, сурувни ҳам эҳтиёт қилинглар. Чунки Муқаддас Руҳ уларни сизнинг қарамоғингизга берган. Худонинг жамоатига чўпон бўлинглар. У бу жамоатни Ўзининг Ўғли қони эвазига сотиб олган. 29Биламан, мен кетганимдан кейин сизларнинг орангизга йиртқич бўрилар келади, улар сурувга шафқат қилмайди. 30Ҳатто ўз ораларингиздан баъзи одамлар чиқиб, шогирдларни ортидан эргаштириб, ҳақиқатни бузиб гапирадилар. 31Ҳушёр бўлинглар! Мана шу уч йил давомида кечаю кундуз кўз ёш тўкиб, ҳар бирингизга қилган панд–насиҳатларимни ёдингизда тутинглар. 32Энди мен сизларни Худога ва Унинг марҳамати ҳақидаги хабар паноҳига топширдим. Бу хабар сизларга куч–қудрат бериб, жамики муқаддас қилинганлар орасида мерос беришга қодирдир. 33Мен ҳеч кимнинг кумуши ёки олтини, ё кийимига кўз олайтирмадим. 34Ўзларингиз биласизларки, ўзимни ва шерикларимни таъминлаш учун қўлларим билан меҳнат қилдим. 35Мен сизларга бу борада намуна бўлиб, заифларни қандай қўллаб–қувватлашимиз кераклигини кўрсатдим. Раббимиз Исо айтган шу сўзларини эслайлик: “Олмоқдан кўра бермоқ кўпроқ марҳаматланади.”
36Павлус гапини тугатгандан кейин, ҳамма билан бирга тиз чўкиб, ибодат қилди. 37Ҳаммалари йиғлаб, Павлусни бағриларига босдилар, у билан ўпишиб хайрлашдилар. 38Павлус: “Энди мени ҳеч қачон кўрмайсизлар”, деб айтгани учун улар ниҳоятда ғамгин бўлиб қолдилар. Улар Павлусни кемагача кузатиб бордилар.

 

21–БОБ

 

Павлуснинг Қуддусга саёҳати

 

1Биз улар билан хайрлашиб, кемага ўтирдик ва тўғри Кос оролига келдик. Эртаси куни Родос оролига, кейин эса Патара шаҳрига бордик. 2У ерда биз Финикияга кетаётган кемани топиб, ўша кемада сузиб кетдик. 3Кипрга яқинлашганимизда, бу оролни чап томонимизда қолдириб, Сурияга йўл олдик. Тирда кемадан юк туширмоқчи бўлганлари учун, биз қирғоқда қолдик. 4Исонинг у ердаги шогирдларини қидириб топдик ва улар билан бир ҳафта қолдик. Улар Муқаддас Руҳ қудрати билан Павлусга, Қуддусга борманг, деб айтдилар. 5Бу ерда вақтимиз охирлаб қолгач, йўлга чиқиб, сафаримизни давом эттирдик. Имонлиларнинг ҳаммаси, хотинлари ва бола–чақалари билан бирга бизни шаҳар ташқарисигача кузатиб чиқди. Денгиз бўйида тиз чўкиб, ибодат қилдик. 6Сўнг бир–биримиз билан хайрлашдик. Биз кемага чиқдик, улар ҳам уйларига қайтиб кетдилар.
7Биз Тирдан саёҳатни давом эттириб, Птолемей шаҳрига келдик. У ердаги имонлиларни зиёрат этиб, бир кун ёнларида қолдик. 8Эртаси куни йўлга чиқиб, Қайсарияга келдик. Хушхабарчи Филиппнинг уйига бориб уникида қолдик. Филипп озиқ–овқат тақсимлаш учун сайланган етти кишидан бири эди. 9Филиппнинг тўртта турмушга чиқмаган қизи бўлиб, уларга башорат қилиш инъоми берилган эди. 10У ерда бир неча кун бўлганимиздан кейин, Яҳудиядан Агав деган пайғамбар келди. 11У бизнинг олдимизга келди ва Павлуснинг камарини олиб, ўзининг оёқ–қўлларини боғлади–да, шундай деди:
— МуқаддасРуҳ демоқда: мана бу камарнинг эгасини яҳудийлар Қуддусда худди шу сингари боғлаб, уни ғайрияҳудийлар қўлига топширадилар.
12Бу гапни эшитганимиздан кейин биз ҳам, у ердаги одамлар ҳам Павлусга, Қуддусга борманг, деб ялиниб–ёлвордик. 13Шунда Павлус қуйидагича жавоб берди:
— Нима қиляпсизлар? Нимага йиғлаб, юрагимни сиқяпсизлар? Мен фақат оёқ–қўлларим боғланишига эмас, балки Раббимиз Исонинг номи учун Қуддусга бориб ўлишга ҳам тайёрман.
14Биз Павлусни кўндира олмаганимиздан кейин, “Раббимиз истаганидай бўлсин”, деб жим қолдик. 15Бу ерда маълум вақт бўлганимиздан кейин, биз тайёргарлигимизни кўриб, Қуддусга йўл олдик. 16Қайсариядан Исонинг баъзи шогирдлари биз билан бирга бордилар. Улар бизни Исонинг дастлабки шогирдларидан бўлган Кипрлик Минасоннинг уйига олиб келдилар. Биз унинг хонадонида қолдик.
17Қуддусга келганимизда, имонлилар бизни хурсандчилик билан қабул қилдилар. 18Кейинги куни Павлус биз билан бирга Ёқубни кўргани борди. Барча жамоатоқсоқоллари ҳам у ерда йиғилишган эди. 19Павлус улар билан саломлашгандан кейин, ўзининг хизмати орқали ғайрияҳудийлар орасида Худо қилган ишларни батафсил ҳикоя қилиб берди. 20Улар бу гапларни эшитиб, Худога ҳамду сано айтдилар. Кейин Павлусга дедилар:
— Биродаримиз Павлус, кўриб турибсизки, яҳудийлар орасида бир неча минг одам имонга келган. Уларнинг ҳаммаси қонунга чин дилдан ўзларини бағишлаганлар. 21Уларнинг эшитишича, сиз ғайрияҳудийлар орасида яшаётган ҳамма яҳудийларга, Мусонинг қонунидан воз кечинглар, болаларингизни суннат қилманглар, яҳудийларнинг урф–одатларига риоя қилманглар, деб таълим берган экансиз. 22Энди нима бўлади? Сизнинг келганингизни улар албатта эшитадилар. 23Энди бизнинг айтганларимизни қилинг. Орамизда назр атаган тўртта одам бор. 24Шу одамларни ёнингизга олиб, улар билан бирга покланиш маросимида иштирок этинг. Улар сочларини олдирганларида талаб қилинган покланиш қурбонлигининг харажатларини ўзингиз тўланг. Шундай қилиб, сиз тўғрингизда айтилган гаплар ҳақиқат эмаслигини, сиз эса Мусонинг қонунига риоя қилган ҳолда яшаётганингизни ҳамма билиб олади. 25Имонли ғайрияҳудийларга келсак, бир қанча вақт олдин биз уларга мактуб жўнатиб, қуйидаги қароримизни маълум қилган эдик: “Бутларга келтирилган қурбонлик гўштини ва қони чиқарилмаган ҳайвон гўштини тановул қилишдан ҳамда зинодан ўзларингизни тийинглар.”
26Эртаси куни Павлус ўша одамларни ёнига олиб, улар билан бирга ўзини поклади. Сўнг Маъбадга кириб, покланиш кунлари қачон тугашини, ҳар бир одам учун қачон қурбонлик келтирилишини эълон қилди.

 

Павлус Маъбадда қамоққа олинади

 

27Етти кунлик маросим охирлаб қолган эди. Асия вилоятидан келган яҳудийлар Павлусни Маъбадда кўриб қолдилар. Улар оломонни қайраб, Павлусни ушладилар.
28— Эй Исроил халқи! Ёрдам беринглар! — деб шовқин солди улар. — Манави одам ҳамма жойда бизнинг халқимизга, қонунимизга, Маъбадга қарши таълим бериб юради. Бунинг устига, у юнонларни Маъбадга олиб келиб, бу муқаддас жойни булғади!
29Бундай дейишларига сабаб, бундан олдин улар Эфеслик Трофимни шаҳарда Павлус билан бирга кўришган бўлиб, “Павлус ўша ғайрияҳудийни Маъбадга олиб кирди”, деб ўйлаган эдилар.
30Бутун шаҳар оёққа турди, халқ биргалашиб ҳаракатга келди. Улар Павлусни тутиб, Маъбаддан судраб чиқариб ташладилар. Ўша заҳоти Маъбад эшиклари ёпилди. 31Оломон энди Павлусни ўлдирмоқчи бўлиб турган эди, Рим лашкарининг мингбошисига: “Бутун Қуддус оёққа турди”, деган хабар етиб келди. 32Мингбоши ўша заҳоти аскарлари ва юзбошиларни олиб, оломон томонга югуриб кетди. Оломон мингбоши билан унинг аскарларини кўргач, Павлусни калтаклашни бас қилдилар. 33Мингбоши Павлуснинг олдига келиб, уни қамоққа олди ва иккита кишан билан боғлашни буюрди. Сўнгра у: “Бу одам ким? У нима қилди?” деб сўради. 34Оломон орасидан баъзилари бир нималар деб шовқин солди, бошқаси яна нималардир деди. Ғала–ғовур бўлганидан мингбоши нима юз берганини аниқ била олмади. Шунинг учун у Павлусни қалъага олиб боришни буюрди. 35Павлус зинапояга келганда, оломон шунчалик жунбишга келдики, аскарлар Павлусни кўтариб кетишларига тўғри келди. 36Оломон Павлуснинг ортидан эргашиб: “Унга ўлим!” деб шовқин соларди.
37Аскарлар Павлусни қалъага олиб кираётганларида, у мингбошига: “Сизга бир нарсани айтсам мумкинми?” деди.
— Юнонча биласанми?! — деб ҳайрон қолди мингбоши. — 38Бир қанча вақт олдин исён бошлаб, тўрт минг қуролланган каллакесарни саҳрога олиб чиққан Мисрлик мабодо сен эмасмисан?
39— Мен яҳудийман, Киликиядаги Таршиш шаҳриданман, — деди Павлус. — Ўша муҳим шаҳарнинг фуқаросиман. Илтимос, халққа гапиришимга ижозат беринг.
40Мингбоши Павлусга ижозат бергач, у зинапояда туриб, одамларга қўли билан: “Жим бўлинглар!” деган ишорани қилди. Одамлар тинчлангандан кейин, Павлус уларга оромий тилида гапира бошлади:

 

22–БОБ

 

1“Биродарларим, оталар! Гапимга қулоқ солинглар, сизларнинг олдингизда ўзимни оқлай.” 2Одамлар унинг оромийча гапираётганини эшитиб, сув қуйгандай жим бўлиб қолдилар. Павлус гапида давом этди: 3“Мен яҳудийман, Киликиядаги Таршишда туғилганман, аммо Қуддусда улғайдим. Бу шаҳарда Гамалиэлнинг шогирди бўлиб, ота–боболаримизнинг қонунига жиддий эътибор бериб таълим олдим. Худди бугунгидай сизларга ўхшаб, Худога ўзимни бағишладим. 4Исонинг йўлига кирган одамларни ўлгудай қувғин қилардим, эркагу аёлни боғлаб, зиндонга ташлардим. 5Айтаётганларим ҳақиқат эканини олий руҳоний билан бутун Кенгаш тасдиқлай олади. Улар Дамашқдаги яҳудий биродарларимизга хат ёзиб бердилар. Шундай қилиб, мен бу одамларни кишанлаб, Қуддусга олиб келиб жазолаш учун Дамашққа жўнадим.

 

Павлус ўзининг имонга келиши тўғрисида сўзлаб беради

 

6Мен йўлимда давом этиб, Дамашққа яқинлашиб қолганимда, туш пайти бирдан осмондан ёп–ёруғ нур менинг ён–атрофимни ёритиб юборди. 7Мен ерга йиқилдим. Шу пайт: ‘Шоул! Шоул! Нега сен Мени қувғин қиляпсан?’ деб менга гапираётган бир овозни эшитдим. 8‘Ё Ҳазратим! Сен кимсан?’деб сўрадим. Шунда У менга: ‘Сен қувғин қилаётган Носиралик Исоман’, деб жавоб берди. 9Менинг ёнимдагилар нурни кўрардилару аммо мен билан гаплашаётганнинг овозини эшитмасдилар. 10Шунда мен: ‘Ё Раббим Исо, нима қилай?’ деб сўрадим. Раббий менга шундай деди: ‘Ўрнингдан тур, Дамашққа бор. Нима қилишинг кераклигини Худо белгилаб қўйган. Ҳамма нарса ўша ерда сенга айтилади.’ 11Ўша нурнинг ярқирашидан кўзларим кўрмай қолган эди. Шунинг учун ҳамроҳларим қўлларимдан ушлаб, мени Дамашққа олиб кетдилар.
12Ўша шаҳарда Ҳанания деган бир тақводор, қонунга итоат этадиган одам бор эди. У ўша шаҳардаги ҳамма яҳудийлар орасида катта обрўга эга эди. 13Ҳанания олдимга келиб, ёнимда турди–да: ‘Биродарим Шоул! Кўзларинг яна очилсин!’ деди. Ўша заҳоти кўзларим очилиб, Ҳананияни кўрдим. 14Шунда у деди: ‘Ота–боболаримизнинг Худоси сени танлади. Токи сен Унинг хоҳишини билгин, Солиҳ Зотни кўриб, Унинг овозини эшитгин. 15Сен кўриб–эшитганларинг тўғрисида бутун оламга Унинг гувоҳи бўласан. 16Энди нимани кутяпсан? Ўрнингдан тур, сувга чўмгин. Раббимизга илтижо қилиб, гуноҳларингни ювгин.’
17Мен Қуддусга қайтиб келганимдан кейин, Маъбадда ибодат қилаётганимда, менга бир ваҳий келди. 18Мен Раббим Исони кўрдим, У шундай деди: ‘Тез бўл, Қуддусдан зудлик билан кет! Бу ердаги одамлар Мен тўғримда берган гувоҳлигингни қабул қилмайдилар.’ 19Мен эса: ‘Ё Раббий! — дедим. — Мен синагогаларга бориб, Сенга ишонган одамларни қамаб, калтаклаганимни улар яхши биладилар. 20Шоҳидинг Стефан ўлдирилганда, мен ўша ерда эдим, унинг ўлдирилишини маъқуллаб, уни ўлдираётганларнинг кийимларига пойлоқчилик қилиб турган эдим.’ 21Раббим Исо менга: ‘Кетавер’, — деди. — Сени узоқдаги ғайрияҳудийларнинг олдига юбораман.’”
22Халқ Павлусга қулоқ солиб турди. Аммо у шу гапини айтиши биланоқ, улар овози борича, шовқин солди:
— Йўқотинглар уни! Ўлдиринглар! У яшашга лойиқ эмас!
23Улар бақир–чақир қилиб, кийимларини отиб, ҳавони чанг–тўзон қилиб юбордилар. 24Рим мингбошиси одамларига:
— Павлусни қалъага олиб киринглар! — деб буйруқ берди. Сўнгра у яна одамларига:
— Уни қамчиланглар! Нима учун одамлар унга қарши бақир–чақир қилганини билинглар! — деди.
25Павлусни қамчилаш учун боғлаётганларида, Павлус ўша ерда турган юзбошига деди:
— Рим фуқаросининг бирон айби топилмаган бўлса ҳам, уни қамчилаш сизларнинг қонунингизда борми?
26Юзбоши бу гапни эшитиб, мингбошининг олдига борди–да:
— Нима қилмоқчисиз? Ахир, бу одам Рим фуқароси экан–ку! — деди.
27Мингбоши Павлуснинг олдига келиб, ундан:
— Менга айт–чи, сен Рим фуқаросимисан? — деди.
— Ҳа, — деб жавоб берди Павлус.
28Мингбоши:
— Мен катта миқдорда пул тўлаб, фуқароликни олган эдим, — деди.
— Мен эса Рим фуқароси бўлиб туғилганман, — деди Павлус.
29Павлусни сўроқ қилмоқчи бўлиб турганлар ўша заҳоти ундан қўлларини тортдилар. Мингбоши Павлуснинг Рим фуқароси эканини эшитиб, уни кишанлагани учун қўрқиб кетди.

 

Павлус Олий кенгаш олдида

 

30Яҳудийлар Павлусни нима учун айблаётганларини мингбоши билмоқчи бўлди. Эртаси куни у Павлусни озод қилди ва “бош руҳонийлар билан Олий кенгаш аъзолари йиғилсин”, деб буюрди. Мингбоши Павлусни уларнинг қошига олиб келди.

 

23–БОБ

 

1Павлус Олий кенгаш аъзоларига диққат билан қараб шундай деди:
— Биродарлар! Шу кунгача мен Худо олдида тоза виждон билан яшадим.
2Олий руҳоний Ҳанания Павлуснинг ёнида турганларга: “Унинг оғзига уринглар!” деб буюрди. 3Павлус унга деди:
— Худо албатта сени уради, эй оқланган девор! Сен қонунга кўра мени ҳукм қилгани ўтирибсан. Энди қонунни бузиб, мени уришга амр беряпсанми?!
4Павлусга яқин турган одамлар:
— Сен ҳали Худонинг олий руҳонийсини ҳақорат қиляпсанми?! — дедилар.
5— Биродарлар, мен унинг олий руҳоний эканини билмабман, — деди Павлус. — Муқаддас Битикларда: “Ўз халқинг йўлбошчиси тўғрисида ёмон гапирмагин”, деб айтилган.
6Павлус билдики, бу ердагиларнинг баъзилари саддуқийлар, бошқалари фарзийлар экан. У Олий кенгашга қараб даъват қилди:
— Биродарлар! Мен фарзийман, фарзийнинг ўғлиман. Ўликлар тирилади, деб умид қилганим учун, мени ҳукм қиляптилар.
7Павлус шу гапларни айтгач, фарзийлар ва саддуқийлар баҳслаша бошладилар, гуруҳ иккига бўлинди. 8Саддуқийлар, тирилиш ҳам, фаришта ҳам, руҳ ҳам йўқ, деб айтардилар, фарзийлар эса учаласига ҳам ишонардилар. 9Шунда шовқин–сурон авжига чиқди. Фарзий мазҳабидан бўлган баъзи Таврот тафсирчилари ўринларидан туриб, қаттиқ эътироз билдирдилар:
— Биз бу одамда бирон айб топмадик. Эҳтимол, руҳ ёки фаришта унга гапирган бўлиши мумкин.
10Баҳс шу даражада кучайиб кетдики, мингбоши: “Павлусни тилка–пора қилишмасайди”, деб қўрқиб кетди. Шундан кейин у аскарларга: “Пастга тушинглар, Павлусни зудлик билан олиб чиқиб, қалъага олиб киринглар!” деб буюрди.
11Ўша куни тунда Павлуснинг олдига Раббимиз Исо келиб, шундай деди: “Дадил бўл! Сен Қуддусда Мен учун гувоҳлик берган эдинг, энди Римда ҳам гувоҳлик беришинг керак.”

 

Павлусга қарши фитна

 

12Эрталаб бир неча яҳудийлар йиғилиб, фитна қўзғадилар. Улар: “Павлусни ўлдирмагунимизча еб–ичмаймиз”, дея қасам ичдилар. 13Қасам ичганлар қирқ кишидан ортиқ эди. 14Шундан кейин улар бош руҳонийлар билан оқсоқолларнинг олдига бориб айтдилар:
— Биз, Павлусни ўлдирмагунимизча, еб–ичмаймиз, деб қатъий қасам ичдик. 15Энди сизлар ва Олий кенгаш аъзолари мингбошига: “Павлусни бизнинг ҳузуримизга олиб кел, у тўғрида маълумотларни яхшироқ текшириб кўрмоқчимиз”, деб буюринглар. Павлус ҳузурингизга етиб келмасидан олдин уни ўлдирамиз.
16Павлуснинг жияни, яъни синглисининг ўғли бу фитна ҳақида эшитиб қолди. У қалъага бориб, Павлусга бу тўғрида айтиб берди. 17Павлус юзбошилардан биттасини чақирди–да, шундай деди: “Манави йигитни мингбошининг олдига олиб бор. У мингбошига бир нарса тўғрисида хабар бермоқчи.” 18Юзбоши йигитни мингбошининг олдига олиб бориб, деди:
— Маҳбус Павлус мени чақириб, манави йигитни сизнинг олдингизга олиб келишимни илтимос қилди. Унинг сизга айтадиган гапи бор экан.
19Мингбоши йигитни қўлидан ушлаб бир четга олиб ўтди–да, сўради:
— Менга нима тўғрисида хабар бермоқчисан?
20У шундай жавоб берди:
— Яҳудийлар сиздан: “Эртага Павлусни Олий кенгашга олиб келинг”, деб илтимос қилишга келишиб олишди, гўё Олий кенгаш Павлус тўғрисидаги маълумотларни аниқроқ қилиб текширишар эмиш. 21Аммо уларга қулоқ солманг! Қирқтадан кўпроқ одам яшириниб, Павлусни кутиб ётибди. Улар, Павлусни ўлдирмагунимизча, еб–ичмаймиз, деб қасамёд қилганлар. Улар ҳозир тайёр бўлиб, сизнинг қарорингизни кутяптилар.
22Мингбоши йигитга:
— Менга берган хабарингни биронтасига айта кўрма! — деди. Сўнг унга рухсат берди.

 

Павлус ҳоким Феликс ҳузурида

 

23Мингбоши юзбошилардан иккитасини ёнига чақириб, деди:
— Оқшом соат тўққизда Қайсарияга кетиш учун икки юзта пиёда аскарни, етмишта отлиқ аскарни, икки юзта найзабардорларни тайёр қилиб қўйинглар. 24Павлусни ҳам отга миндириб олинглар. Уни ҳоким Феликс олдига эсон–омон олиб боринглар.
25Мингбоши қуйидаги мазмунда мактуб ёзди: 26“Кладиус Лисийдан ҳоким Феликс жаноби олийларига саломлар! 27Яҳудийлар бу одамни ушлаб, ўлдирмоқчи бўлдилар. У Рим фуқароси эканини билганимдан кейин, мен аскарларим билан бирга бориб, уни қутқариб қолдим. 28Унинг қандай айби бор эканлигини билмоқчи бўлиб, уни яҳудийларнинг Олий кенгашига олиб келдим. 29Мен шуни билдимки, у яҳудийларнинг қонунига оид масалаларда айб қилинган экан. Аммо ўлимга ёки зиндонга ташланишга лойиқ бирон иш қилмаган. 30Бу одамга қарши фитна уюштирилаётганидан хабар топганимдан кейин, ўша заҳоти уни сизнинг ҳузурингизга юборишга қарор қилдим. Унинг айбловчиларига ҳам, даъволарингизни ҳоким Феликсга бориб айтинглар, дедим.”
31Шундай қилиб, аскарлар мингбошининг кўрсатмасига мувофиқ, Павлусни олиб, тун бўйи юриб, Антипатрисга олиб келдилар. 32Эртаси куни отлиқ аскарлар Павлус билан бирга йўлда давом этди, қолганлар эса қалъага қайтиб келдилар. 33Отлиқ аскарлар Қайсарияга етиб келганларидан кейин, ҳокимга мактубни бердилар, Павлусни ҳам ҳокимга рўпара қилдилар. 34Ҳоким мактубни ўқиб бўлиб, Павлусдан: “Сен қайси вилоятдансан?” деб сўради. Павлуснинг Киликиядан эканини билгач, 35ҳоким: “Айбловчилар келганларидан кейин, сени эшитаман”, деди. Шундан кейин ҳоким: “У Ҳироднинг қароргоҳида ушлаб турилсин”, деб буйруқ берди.

 

24–БОБ

 

Павлусга қарши далиллар

 

1Беш кун ўтгач, олий руҳоний Ҳанания бир неча оқсоқоллар ва Тертулл деган бир ҳуқуқшунос билан бирга Қайсарияга келди. Улар Павлусга қарши арзларини ҳокимга баён қилмоқчи бўлдилар. 2Павлусни чақириб келтирганларидан кейин, Тертулл уни айблай бошлади:
3— Жаноби олийлари! Сизнинг доно раҳбарлигингиз остида биз анчадан буён тинч–хотиржам яшаяпмиз, узоқни кўра билишингиз шарофати билан халқимиз учун ислоҳотлар амалга оширилди. Биз буни ҳамма жойда ва ҳар доим эътироф этамиз, сиздан чуқур миннатдормиз. 4Мен сизнинг вақтингизни кўп олмоқчи эмасман, марҳаматингизни дариғ тутмай, бизнинг қисқа ахборотимизга қулоқ солишингизни илтимос қиламан. 5Биз аслида бу одамни вабо сингари хавфли деб биламиз. У дунёдаги ҳамма яҳудийлар орасида исён бошлади. У насронийлар мазҳабининг раҳнамосидир. 6У ҳатто Маъбадни булғашга ҳаракат қилди. Шунинг учун биз уни ҳибсга олдик[3]. 8Бу одамни ўзингиз сўроқ қилсангиз, биз уни нимада айблаётганимизни унинг ўзидан билиб оласиз.
9Яҳудийлар бу айбловларга қўшилиб, буларнинг ҳаммаси ҳақиқат, деб айтдилар.

 

Павлуснинг Феликс ҳузуридаги ҳимоя нутқи

 

10Ҳоким Павлусга, гапир, деб ишора қилгандан кейин, у шундай жавоб берди:
— Биламан, сиз анча йиллардан бери бу халқ устидан ҳукмрон бўлиб келасиз. Шунинг учун ўзимни сизнинг ҳузурингизда ҳимоя қилаётганимдан хурсандман. 11Ўзингиз билиб олишингиз мумкин: Худога сажда қилгани Қуддусга борганимга ўн икки кундан ошгани йўқ. 12Мен Маъбадда бирон одам билан тортишиб қолганимни ёки синагогаларда, ё бўлмаса шаҳарда оломон орасига ғулғула солганимни улар кўрганлари йўқ. 13Қолаверса, ҳозир менга қарши айтаётган айбловларини улар исботлаб бера олмайдилар. 14Аммо шуни тан олишим керакки, улар Исонинг йўлини сохта эътиқод деб айтишади. Мен эса Исонинг йўли орқали ота–боболаримизнинг Худосига сажда қиламан. Тавротга мос келган ва пайғамбарлар битикларида ёзилган ҳар бир сўзга мен ишонаман. 15Мен мана шу одамлар сингари Худога умид боғлаганман. Мен ҳам улардай Худо солиҳларни ва фосиқларни тирилтиришига ишонаман. 16Айни шу сабабдан Худо ва халқ олдида мен доим виждонимни соф сақлашга тиришаман. 17Мана, Қуддусда бўлмаганимга бир неча йил бўлди, энди халқимга садақа бериш ва назр қилиш учун Қуддусга боргандим. 18Мен шуларни бажараётганимда, улар мени Маъбадда кўриб қолдилар. Мен покланиш маросимини адо этаётган эдим, ёнимда оломон йўқ эди, шовқин–сурон ҳам кўтармаган эдим. 19Асия вилоятидан бўлган бир неча яҳудийлар ўша ерда эдилар. Агар уларнинг менга қарши бирон даъволари бўлса, улар ўзлари сизнинг ҳузурингизга келиб, ўз айбловларини билдиришлари керак. 20Ёки бу ердагилар айтишсин, мен Олий кенгаш аъзолари олдида турганимда менда қандай жиноят топдилар экан? 21Мен уларнинг олдида турганимда, баланд овозда: “Mен ўликлар тирилади, деб айтганим учун бугун олдингизда ҳукм қилиняпман”, деб айтган эдим. Бундан бошқа нима айбим бор?
22Исонинг йўли тўғрисида батафсил хабардор бўлган Феликс йиғилишни тўхтатиб: “Мингбоши Лисий келгандан кейин, сенинг ишинг тўғрисида қарор қабул қиламан”, деди. 23Феликс юзбошига: “Уни қамаб қўй, аммо унга озгина эркинлик бер, унинг эҳтиёжлари учун хизмат қилмоқчи бўлган дўстларига ижозат бер”, деб буйруқ берди.

 

Павлус Феликс ва Друсилла ҳузурида

 

24Бир неча кундан кейин Феликс хотини Друсилла билан келди. Друсилла яҳудий эди. Феликс Павлусни чақиртириб келди ва Исо Масиҳга ишонч тўғрисидаги гапларини тинглади. 25Павлус солиҳлик, нафсни тийиш, қиёмат кунининг келиши тўғрисида гапирар экан, Феликс қўрқиб, деди:
— Сен энди боравер. Имкон топилган заҳоти, сени чақираман.
26Феликс: “Павлус менга пора беради”, деб умид қиларди, шунинг учун Павлусни тез–тез чақириб, у билан суҳбатлашарди.
27Орадан икки йил ўтгач, Феликснинг ўрнига Порций Фестус ҳоким бўлди. Феликс яҳудийларнинг кўнглини олмоқчи бўлиб, Павлусни қамоқда қолдирди.

 

25–БОБ

 

Павлус ҳоким Фестус ҳузурида

 

1Фестус Яҳудия вилоятига ҳоким бўлиб келгандан кейин уч кун ўтгач, ҚайсарияданҚуддусга борди. 2У ерда бош руҳонийлар ва яҳудий йўлбошчилари Павлусга қарши далилларни ҳоким Фестусга баён қилдилар. Улар Фестусдан: 3“Павлусни Қуддусга чақиртирсангиз”, деб илтимос қилдилар. Aслида улар йўлда Павлусга суиқасд қилишни режалаштирган эдилар. 4Фестус уларга шундай жавоб берди:
— Павлус Қайсарияда қамоқда, мен ҳадемай ўша ерга қайтиб бораман. 5Йўлбошчиларингиз мен билан бирга Қайсарияга борсин. Агар Павлус бирон ёмон иш қилган бўлса, майли, уни айбласинлар.
6Фестус саккиз–ўн кунча улар билан бирга бўлиб, кейин Қайсарияга қайтди. Эртаси куни у ҳукм курсисига ўтириб: “Павлус олиб келинсин!” деб буюрди. 7Павлус келгач, Қуддусдан келган яҳудийлар уни ўраб олдилар ва унга қарши жиддий айбловларни қўя бошладилар. Ўзлари эса бу айбларни исботлай олмасдилар. 8Аммо Павлус ўзини ҳимоя қилиб, шундай деди:
— Мен яҳудийлар қонунига ёки Маъбадга, ё Қайсарга қарши бирон нотўғри иш қилмадим.
9Фестус эса яҳудийларнинг кўнглини олмоқчи бўлиб, Павлусдан сўради:
— Қуддусга бориб, ўша ерда менинг олдимда сенгга қўйилган шу айблар бўйича ҳукм қилинишни истайсанми?
10— Мен Қайсарнинг маҳкамасида турибман, мен шу ерда ҳукм қилинишим керак. Мен яҳудийларга қарши бирон нотўғри иш қилмадим, буни ўзингиз ҳам яхши биласиз. 11Агар мен қонунга хилоф бирон иш қилиб, ўлимга лойиқ бўлсам, ўлимдан қутулиш учун ҳаракат қилмайман. Агар бу одамларнинг менга қарши айбловлари ёлғон бўлса, ҳеч ким мени уларнинг қўлига топширишга ҳақли эмас. У ҳолда мен Қайсарнинг ҳукмини талаб қиламан.
12Фестус ўз маслаҳатчилари билан кенгашиб олгач, Павлусга:
— Сен Қайсарнинг ҳукмини талаб қилдинг, энди Қайсарнинг олдига борасан, — деди.

 

Павлус шоҳ Агриппа ва Верника ҳузурида

 

13Бир неча кун ўтгандан кейин, шоҳ Агриппа билан Верника Қайсарияга Фестус ҳузурига ташриф буюрдилар. 14Улар бир неча кун шу ерда турдилар. Павлуснинг аҳволини Фестус шоҳга тушунтирди:
— Бу ерда бир одам бор, Феликс уни қамоқда қолдирган эди. 15Қуддусда бўлганимда бош руҳонийлар билан яҳудий оқсоқоллари ўша одам тўғрисида менга ахборот бердилар ва “Уни ўлимга маҳкум қилинг”, деб мендан илтимос қилдилар. 16Мен уларга шундай деб айтдим: “Римликларнинг одати бўйича ҳеч ким сўроқ қилинмасдан жазоланиш учун айбловчининг қўлига топширилмайди. Айбланувчига айбловчилар билан юзма–юз учрашиб, ўзини ҳимоя қилиш имконияти берилади.” 17Бош руҳонийлар ва оқсоқоллар бу ерга келганларида, мен вақтни бой бермай, эртаси куниёқ ҳукм курсисига ўтирдим–да, Павлусни олиб келинглар, деб буюрдим. 18Лекин Павлуснинг рақиблари уни мен кутган жиноятларда айбламадилар. 19Бунинг ўрнига улар ўзларининг дини тўғрисида, ўлиб кетган қандайдир Исо тўғрисида Павлус билан баҳс қилдилар. Павлус, Исо тирикдир, деб тасдиқлайверди. 20Бу масалаларни қандай ҳал қилсам экан, деб бошим қотиб қолди. Мен Павлусдан: “Қуддусга бориб, ўша ерда ўзингга қўйилган айблар бўйича ҳукм қилинишни истайсанми?” деб сўрадим. 21Аммо Павлус, мен император жаноби олийлари қарор чиқармагунча қамоқда қоламан, деди. Шунинг учун мен: “Павлусни Қайсарнинг ҳузурига жўнатгунимча, у қамоқда сақлансин”, деб буйруқ бердим.
22Агриппа Фестусга:
— Ўша одамнинг гапларини мен ўзим эшитишни хоҳлайман, — деди.
— Эртага унинг гапларини эшитасиз, — деб жавоб берди Фестус.
23Эртаси куни Агриппа билан Верника дабдаба билан келиб, мингбошилар, шаҳарнинг юқори мартабали одамлари билан бирга йиғин залига кирдилар. Фестус: “Павлус олиб келинсин!” деб буйруқ берди.
24— Шоҳ Агриппа жаноблари! Бу ерда ҳозир бўлганлар! — деди Фестус. — Манави одамни кўриб турибсизлар. Шу ердаги ва Қуддусдаги ҳамма яҳудийлар бу одамга қаршидир. Улар менга шикоят қилиб: “Бу одам яшашга лойиқ эмас!” деб шовқин солмоқдалар. 25Аммо менинг назаримда бу одам ўлимга лойиқ бирон иш қилмаган. У император жаноби олийларининг ҳукмини талаб қилгани учун, уни Римга юборишга қарор қилдим. 26Аммо у тўғрида император жаноби олийларига ёзишим учун аниқ бир нарса йўқ. Шунинг учун мен бу одамни сизларнинг ҳузурингизга, хусусан шоҳимиз Агриппа жаноби олийлари, сизнинг ҳузурингизга олиб келдим. Бу масалани кўриб чиққанимиздан кейингина, мен бирон нарса ёзишим мумкин. 27Маҳбусга қарши айбловларни аниқ кўрсатмай туриб, уни императорга юбориш мен томондан ақлсизлик бўлар эди.

 

26–БОБ

 

Павлус шоҳ Агриппа олдида ўзини оқлайди

 

1Агриппа Павлусга:
— Ўзингни ҳимоя қилиб гапиришинг мумкин, — деди. Шундан кейин Павлус қўлини чўзиб, ўзини ҳимоя қилиб гапира бошлади:
2— Шоҳ Агриппа жаноби олийлари! Бугун мана бу яҳудийлар менга қўяётган айблардан ўзимни сизнинг ҳузурингизда ҳимоя қилаётганим учун бахтиёрман. 3Ахир, яҳудийларнинг одатлари ва баҳсларини сиз жуда яхши биласиз. Сиздан илтимос, марҳамат қилиб менинг гапимни эшитсангиз.
4Ёшлигимдан босиб ўтган ҳаёт йўлимни — дастлаб ўз халқим орасида, кейин Қуддусда кечирган ҳаётимни ҳамма яҳудийлар биладилар. 5Агар улар гувоҳлик беришни истасалар, динимизнинг энг ашаддий мазҳаби фарзийларга мансуб бўлганимни улар азалдан биладилар. 6Энди эса, Худонинг ота–боболаримизга берган ваъдасига умид қилганим учун ҳукм қилиняпман. 7Ваҳоланки, халқимизнинг ўн икки қабиласи кечаю кундуз Худoга чин дилдан сажда қилиб, шу ваъда бажо бўлишига умид қиляптилар. Жаноби олийлари, мен ҳам айнан шундай умид қилганим учун яҳудийлар мени айблаяптилар. 8Эй шу ерда турганлар! Нима учун Худо ўликларни тирилтиришига ишониб бўлмайди, деб ўйлайсизлар?
9Мен ўзимча, Носиралик Исонинг номига қарши ҳар нарсани қилишим керак, деб ўйлагандим. 10Мен буни Қуддусда қилдим ҳам. Бош руҳонийлардан ваколат олиб, азизлардан кўпчилигини қамоққа ташладим. Улар ўлимга ҳукм қилинганларида, мен буни маъқуллаб турардим. 11Мен тез–тез бир синагогадан иккинчисига бориб, уларни жазолардим, имонларидан қайтаришга ҳаракат қилардим. Мен уларга нисбатан шунчалик шафқатсиз эдимки, ҳатто бегона шаҳарларда ҳам уларни қувғин қилгани борардим.
12Бир куни шу мақсадда бош руҳонийлардан ваколат олиб, Дамашққа бир топшириқ билан кетаётган эдим. 13Жаноби олийлари! Мен куппа–кундуз йўлда кетаётганимда, бирдан осмонда қуёшдан ҳам ёруғ нурни кўрдим. Нур шерикларим билан менинг ён–атрофимни ёритиб юборди. 14Ҳаммамиз ерга йиқилдик. Шунда оромий тилида менга гапираётган бир овозни эшитдим: “Шоул! Шоул! Нимага Мени қувғин қиляпсан? Ҳўкиз ўз эгасининг таёғини тепиб, ўзига зарар келтиргандай, сен ҳам Менга қарши чиқиб, ўзингга зарар келтиряпсан.” 15“Ҳазратим! Сен кимсан?” — деб сўрадим мен. “Сен қувғин қилаётган Исоман”, — деб жавоб берди Раббий. 16“Энди ўрнингдан тур, Шоул. Сени Ўзимнинг хизматкорим қилиб тайинлаш мақсадида сенга зоҳир бўлдим. Сен Мени кўрганинг ва Мен сенга кўрсатадиганларим тўғрисида гувоҳлик берасан. 17Мен сени ўз халқинг қўлидан қутқараман. Сени ғайрияҳудийлар орасига юбораман, Мен сени уларнинг қўлидан ҳам қутқараман. 18Сен уларнинг кўзларини очасан, уларни зулматдан ёруғликка, шайтоннинг ҳукмронлигидан Худонинг ҳукмронлигига қайтарасан. Менга имон келтириш орқали уларнинг гуноҳлари кечирилиб, улар Худонинг танланган халқи орасидан жой оладилар.”
19Шундай қилиб, шоҳ Агриппа жаноблари, осмондан менга келган ваҳийга итоатсизлик қилмадим. 20Аввало, Дамашқда ва Қуддусда, кейин бутун Яҳудияда, шунингдек, ғайрияҳудийлар орасида: “Гуноҳларингиз учун тавба қилинглар, Худога юз буринглар, тавба қилганингизни кўрсатадиган ишлар қилинглар”, деб ваъз қилдим. 21Шу сабабдан яҳудийлар мени Маъбадда тутиб олиб, ўлдирмоқчи бўлдилар. 22Аммо шу кунгача Худо менга мадад берди. Мен ҳаммага — каттаю кичикка шу ерда бирдай гувоҳлик беряпман. Аммо мен уларга фақат пайғамбарларнинг ва Мусонинг айтганларини гапирган эдим. 23Масиҳ азоб чекиши ва биринчи бўлиб ўликдан тирилиши, шу мақсадда нурни Ўзининг халқига ва ғайрияҳудийларга олиб келиши керак эди.
24Павлус шу тариқа ўзини ҳимоя қилар экан, Фестус унга бақириб деди:
— Сен телба бўлиб қолибсан, Павлус! Кўп билганинг сени ақлдан оздиряпти!
25Павлус эса шундай деди:
— Мен ақлдан озганим йўқ, Фестус жаноби олийлари! Мен жиддий ҳақиқатни гапиряпман. 26Шоҳ бу нарсалар тўғрисида билгани учун, мен унга бемалол гапирмоқдаман. Бу нарсаларнинг ҳар бири унинг эътиборидан четда қолмаганига имоним комил. Чунки булар яширин қилинган эмас. 27Шоҳ Агриппа жаноблари! Сиз пайғамбарларнинг башоратларига ишонасизми? Биламан, ишонасиз.
28Агриппа Павлусга:
— Сен дарров мени масиҳий бўлишга кўндирмоқчисан–а, — деди. 29Павлус шундай жавоб берди:
— Дарров бўладими ёки узоқ вақтдан кейин бўладими, нафақат сиз, балки менинг гапларимни эшитаётганларнинг ҳаммаси мен сингари бўлсин, деб Худога ибодат қиламан. Аммо мана бу кишанларни сизларга раво кўрмайман.
30Шундан кейин шоҳ Агриппа, ҳоким Фестус, Верника ва бошқалар ўринларидан турдилар. 31Улар кетаётиб, бир–бирларига: “Бу одам ўлимга ёки зиндонга ташланишга лойиқ бирон иш қилмаган”, деб айтдилар. 32Агриппа Фестусга:
— Агар бу одам Қайсарнинг ҳукмини талаб қилмаганда эди, уни озод қилиш мумкин эди, — деди.

 

27–БОБ

 

Павлуснинг денгиз орқали Римга сафари

 

1Бизни денгиз орқали Италияга жўнатишга қарор қилдилар. Шундан кейин улар Павлусни ва бошқа баъзи маҳбусларни Империя қўшинидаги Юлий деган юзбошига топширдилар. 2Ҳаммамиз Адрамит шаҳридан келган кемага ўтирдик. Кема Асия вилоятининг бандаргоҳларига энди жўнамоқчи бўлиб турган экан. Биз йўлга тушдик. Салоникадан келган Македониялик Аристарх деган одам бизга ҳамроҳ бўлди. 3Эртаси куни биз Сидон шаҳрига етиб келдик. Юлий Павлусга яхши муносабатда бўлди, шунинг учун дўстлари олдига боришга ва керакли нарсаларни олишга ижозат берди. 4Биз у ердан жўнаб кетдик. Шамол бизга қарши томондан эсаётгани учун, Кипр оролини паналаб сузиб ўтдик. 5Сўнг Киликия ва Памфилия вилоятларининг жануб томонидан сузиб, Ликия вилоятидаги Мира шаҳрига келдик. 6Юзбоши у ерда Александриядан Италияга сузиб кетадиган кемани топди ва бизни унга ўтқазди. 7Биз бир неча кун секин сузиб, ниҳоят қийинчиликлар билан Книдус шаҳрига етиб келдик. Шамол бизга қарши эсаётгани учун Салмон ярим оролининг ёнидан ўтиб, Крит оролини паналаб суза бошладик. 8Оролнинг қирғоғи бўйлаб машаққатлар билан Гўзал Бандаргоҳлар деган жойга етиб келдик. Бу жой Ласея шаҳри яқинида жойлашган.
9Биз анча вақт ўша ерда қолдик. Ҳатто Покланиш куни ҳам ўтди, сузиш хавфли бўлиб қолди. Павлус кемачиларга маслаҳат берди:
10— Жаноблар! Кўриб турибман, бу ердан сузиб кетадиган бўлсак, нафақат юкимиз ва кемамиз, балки жонимиз ҳам хавф остида қолади, оғир ҳалокатга учраймиз.
11Лекин юзбоши Павлуснинг маслаҳатига қулоқ солмай, кема дарғаси ва кема эгасининг гапига кирди. 12Қишни ўтказиш учун бандаргоҳ яхши шароитга эга эмас эди. Шунинг учун деярли ҳамма у ердан денгизга чиқишга, қандай қилиб бўлса ҳам Финикка етиб олиб, қишни ўша ерда ўтказишга рози эди. Финик Крит оролидаги бандаргоҳ бўлиб, жануби–ғарб ва шимоли–ғарб томонлардан эсадиган шамоллардан панада эди.

 

Денгиздаги бўрон

 

13Жанубдан майин шабада эса бошлаганда, улар: “Ниятимиз амалга ошадиган бўлди”, деб ўйладилар. Шунинг учун улар лангарни кўтариб, Крит ороли бўйлаб, қирғоққа яқин суза бошладилар. 14Аммо кўп ўтмай орол томондан ниҳоятда кучли бўрон кўтарилди. Бу “Шимоли–шарқ” бўрони деб айтиларди. 15Бўрон кемага шундай урилдики, натижада кема шамолга қарши сузолмай қолди. Шундан кейин ўзимизни тўлқинларга топшириб, шамол йўналиши бўйлаб сузиб кетдик. 16Биз Кавда деган оролчани паналаб ўтдик. Кеманинг қайиқчасини зўрға ушлаб қолдик. 17Денгизчилар қайиқни юқорига кўтариб олдилар. Кейин эса кема парчаланиб кетмасин, деб уни остидан арқонлар билан маҳкам боғладилар. Улар: “Суртис атрофларида қумга ўтириб қолмасак эди”, деб қўрқиб, тезликни камайтирадиган лангарни туширдилар ва кемани шамол йўналишига қўйиб бердилар. 18Қутурган бўрон давом этарди. Эртаси куни улар кемадан юкларни улоқтира бошладилар. 19Учинчи куни эса ўз қўллари билан кеманинг асбоб–ускуналарини денгизга отдилар. 20Бир неча кун биз на қуёшни, на юлдузларни кўрдик. Бўрон қутургани сари, қутулишимизга бўлган умид сўниб борарди.
21Ҳеч ким узоқ вақт бирон нарса тановул қилмади. Шунда Павлус уларнинг ўртасига чиқиб, шундай деди:
— Жаноблар! Агар менинг гапларимга қулоқ солиб, Кипрдан кетмаганларингизда эди, биз мана шу зарарга ва оғир ҳалокатларга дучор бўлмасдик. 22Энди сизларга маслаҳатим шу: дадил бўлинглар! Орамиздан ҳеч ким нобуд бўлмайди, фақат кемадан маҳрум бўламиз, холос. 23Мен мансуб бўлган ва мен сажда қиладиган Худойим ўтган куни менинг олдимга Ўз фариштасини юборди. 24Фаришта менга шундай деди: “Қўрқма, Павлус, сен Қайсар ҳузурида бўлишинг керак. Сен билан бирга кемада сузиб кетаётганларга Худо ҳаёт бағишлади.” 25Шунинг учун, биродарлар, дадил бўлинглар, чунки Худога ишонаман: ҳаммаси менга айтилганидай бўлади. 26Биз бирон оролга албатта тушамиз.”
27Ўн тўртинчи куни кечаси биз Ўрта ер денгизида шамол йўналиши бўйлаб сузаётган эдик. Тахминан тун ярмида денгизчилар қуруқликка яқинлашиб қолганимизни пайқаб қолдилар. 28Улар чуқурликни ўлчаган эдилар, йигирма қулоч чиқди. Бир оз нарироқни ўлчаган эдилар, ўн беш қулоч чиқди. 29Улар: “Кема қояларга бориб урилади”, деб қўрқиб кетганлари учун, кеманинг ортидан тўртта лангарни туширдилар ва тезроқ тонг отсин, деб Худога астойдил илтижо қилдилар. 30Шу орада денгизчиларнинг баъзилари кемадан қочиб чиқишга уриндилар. Улар қайиқни сувга тушириб, ўзларини худди кеманинг олд томонидан лангар туширмоқчи бўлгандай кўрсатдилар. 31Павлус юзбоши билан аскарларга шундай деди:
— Бу одамлар кемада қолмас эканлар, билиб қўйинглар, сизлар ҳам ўзларингизни қутқара олмайсизлар.
32Аскарлар қайиқ боғланган арқонни кесдилар ва қайиқни сувга тушириб юбордилар. 33Тонг отиши билан, Павлус улардан тамадди қилиб олишларини илтимос қилди:
— Бугун ўн тўрт кундирки, сизлар хавотирликда бўлиб, ҳеч нарса емадингизлар. 34Ёлвораман: бироз тамадди қилиб олинглар, бу тирик қолишингиз учун керак. Бошингиздан бирон тола соч ҳам тушмайди.
35Павлус шу сўзларни айтиб бўлгач, нонни олди ва ҳамманинг кўз ўнгида Худога шукрона айтди. Сўнгра нонни синдириб, ея бошлади. 36Бошқалар ҳам дадилланиб, овқатлана бошладилар. 37Кемада жами 276 киши бор эди. 38Улар тўйиб олгач, буғдойнинг ҳаммасини денгизга ташлаб, кемани енгиллаштирдилар.

 

Кема ҳалокатга учрайди

 

39Тонг отганда, денгизчилар қирғоқни таний олмадилар. Аммо қирғоқдаги қумли қўлтиқни пайқадилар. Агар имкони бўлса, кемани ўша ерда қирғоққа тўхтатамиз, деб қарор қилдилар. 40Сўнг лангарларни кесиб, денгизга тушириб юбордилар. Айни пайтда эшкакларни маҳкам боғлаб турган арқонларни ечдилар. Шундан кейин олдинги елканни шамолга қаратиб, қирғоққа сузиб кетдилар. 41Лекин кема саёз жойга урилиб, қумга ўтириб қолди. Оқибатда кеманинг олд қисми қумга тиқилиб, қимирламай қолди. Кеманинг орқа қисми эса тўлқинлар шиддатидан парча–парча бўлиб кетди. 42Шунда аскарлар: “Маҳбуслар сузиб, қутулиб кетмасин”, дея уларни ўлдирмоқчи бўлдилар. 43Аммо юзбоши Павлусни қутқармоқчи бўлиб, аскарларни бу ниятларидан қайтарди. Уларга шундай буйруқ берди: “Сузишни биладиганлар биринчи бўлиб кемадан сакрасин ва қирғоққа сузиб борсин, 44қолганлар эса тахталарни ёки кеманинг бирон синиқ бўлагини олиб, уларнинг ортидан эргашсинлар.” Шу йўсин ҳаммалари эсон–омон қирғоққа етиб олдилар.

 

28–БОБ

 

Мальта оролида

 

1Биз қирғоққа эсон–омон етиб борганимиздан кейин, билдикки, бу оролнинг номи Мальта экан. 2Ерли аҳоли бизга ғоят дўстона муносабатда бўлди. Ёмғир ёғаётгани ва совуқ бўлгани учун улар олов ёқиб, ҳаммамизни олов атрофига таклиф қилдилар. 3Павлус шох–шабба йиғиб келиб, олов устига ташлаётганда, бир заҳарли илон иссиқдан қочиб, унинг қўлига осилиб қолди. 4Ерли аҳоли Павлуснинг қўлига осилиб қолган илонни кўриб бир–бирларига: “Бу одам қотил бўлса керак, у денгиздан қутулса ҳам, Қасос худоси унга яшашга имкон бермади”, дедилар. 5Аммо Павлус илонни олов ичига силкитиб отди, ўзи эса ҳеч қандай зарар кўрмади. 6Аҳоли, ҳозир бу одам шишиб кетади ёки бирдан йиқилиб ўлади, деб кутарди. Улар узоқ кутдилар, лекин ғайритабиий равишда унга ҳеч нарса бўлмаганини кўрдилар. Энди одамлар фикрларини ўзгартириб: “У худо экан”, деб айта бошладилар.
7Ўша жойнинг яқинида бир дала бор эди, бу дала орол оқсоқоли Публийга тегишли экан. Оқсоқол бизни уйига олиб кетиб, уч кун меҳмон қилди. 8Унинг отаси ичбуруғдан иситмалаб, тўшакда ётарди. Павлус унинг хонасига бориб, ибодат қилди, унга қўлини қўйиб, шифо берди. 9Шу воқеа юз бергандан кейин, оролдаги ҳамма хаста одамлар Павлуснинг олдига келиб, шифо топдилар. 10Улар бизга кўп иззат–ҳурмат кўрсатдилар. Жўнаб кетаётганимизда эса сафаримиз учун зарур озиқ–овқатларни кемага жойлаштирдилар.

 

Мальтадан Римга

 

11Уч ойдан кейин Искандариядан келган кема билан денгизга чиқдик. Кема “Эгизак Худолар” деб аталарди. У оролда қишлаб қолган эди. 12Биз Суракуз шаҳрига бориб, у ерда уч кун турдик. 13У ердан сузиб кетиб, Ригияга келдик. Эртаси куни жанубдан шамол эса бошлади. Иккинчи кун Путеол шаҳрига етиб келдик. 14У ерда бир неча имонлилар билан учрашдик. Улар: “Биз билан қолинглар”, деб илтимос қилдилар. Бир ҳафтадан кейин биз Римга кетдик. 15Римдаги имонлилар биз тўғримизда эшитиб, бизни кутиб олгани Аппия форуми ва Уч Меҳмонхонагача келишди. Павлус уларни кўриб, Худога шукр айтди ва янада дадиллашди.
16Биз Римга келганимиздан кейин, Павлусга бир аскар кузатувида ёлғиз яшашга рухсат берилди.

 

Павлуснинг Римдаги фаолияти

 

17Павлус уч кундан кейин маҳаллий яҳудийларнинг йўлбошчиларини чақирди. Улар йиғилишгач, Павлус деди:
— Биродарлар! Мен халқимизга ёки ота–боболаримиз одатларига қарши бирон нарса қилмаган бўлсам ҳам, мени Қуддусда қамаб, Римликларнинг қўлига топширишди. 18Улар мени текшириб кўрганларидан кейин, мени озод қилмоқчи бўлдилар, чунки ўлимга лойиқ бирон иш қилмаган эдим. 19Аммо яҳудийлар қаршилик қилганларидан кейин, мен Қайсарнинг ҳукмини талаб қилишга мажбур бўлдим. Мен бу билан ўз халқимни айбламоқчи эмасман. 20Шу сабабдан мен сизлар билан кўришиб, суҳбатлашишни истадим. Аслини олганда, мен Исроилнинг умиди учун занжирбанд қилинганман.
21Улар Павлусга дедилар:
— Сиз тўғрингизда Яҳудиядан биронта хат олмадик, бу ерга ташриф буюрган биродарларимиздан биронтаси ҳам сиз тўғрингизда бирон хабар ёки ҳеч қандай ёмон гап айтмади. 22Аммо фикрингизни ўзингиздан эшитишни истардик, чунки бу мазҳабга нисбатан ҳар ерда қарши гапириб юрганларини биз биламиз.
23Улар Павлус билан бир кунни келишиб олдилар. Ўша куни улар Павлус турган жойга бир талай одамни бошлаб келдилар. Павлус эрталабдан кечгача уларга Худонинг Шоҳлиги тўғрисида тушунтирди. Шунингдек Тавротдан ва пайғамбарлар битикларидан Исо тўғрисида ишончли далиллар келтирди. 24Улардан баъзилари Павлуснинг айтганларига ишонди, бошқалари эса ишонишни истамадилар. 25Шундай қилиб, улар ўзаро баҳслашдилар. Улар кетмоқчи бўлиб турганларида Павлус шундай деди:
— Ишаё пайғамбар орқали Муқаддас Руҳ ота–боболарингизга ушбу гапни тўғри айтган экан:

 

26“Бор, мана шу халққа айтгин:
‘Тинглайсизу лекин ҳеч тушунмайсиз,
Қараб турасизу, аммо ҳеч англаб етмайсиз.’
27Ўша халқнинг ақли ўтмас бўлди,
Қулоқлари гаранг бўлди,
Кўзларини юмиб олди.
Акс ҳолда кўзлари кўрган бўларди,
Акс ҳолда қулоқлари эшитган бўларди.
Ақллари англаган бўларди,
Яна Менга қайтган бўлишарди,
Мен уларга шифо берган бўлардим.”

 

28Сизларга шу маълум бўлсинки, Худонинг нажоти ғайрияҳудийларга юборилган. Улар қулоқ соладилар[4].
30Павлус ижарага олган уйида икки йил яшади ва уни кўргани келган ҳаммани қабул қилди. 31У жасорат билан Худонинг Шоҳлиги ҳақида ваъз айтиб, Раббимиз Исо Масиҳ тўғрисида таълим берди. Ҳеч ким унга буни тақиқлашга уринмади.

 

 

 

РИМЛИКЛАРГА МАКТУБ

1–БОБ

 

Салом

 

1Мен, Исо Масиҳнинг қули бўлган Павлусдан, Римдаги биродарларимга салом! Мен ҳаворийликка даъват этилганман, Худонинг Хушхабарини ёйиш учун танланганман. 2Муқаддас Битикларда ёзилгандай, Худо бу Хушхабарни бераман, деб, Ўз пайғамбарлари орқали ваъда берган эди. 3Бу Хушхабар инсоний жиҳатдан Довуднинг зурриёти бўлган Худонинг Ўғли ҳақидадир. 4Худонинг Ўзи Раббимиз Исо Масиҳни ўликдан тирилтирди. Шу орқали Муқаддас Руҳнинг кучига тўла бўлган Исо Масиҳ Худонинг Ўғли эканлиги исботланди. 5Мана шу Исо Масиҳ орқали Худо менга иноят кўрсатиб, ҳаворий бўлиш вазифасини берди. Токи барча халқлар Худога ишониб, итоат этсинлар, шунда Исо Масиҳнинг номи улуғланади. 6Сизлар ҳам ўша халқлар қатори Исо Масиҳга тегишли бўлишга даъват этилгансизлар.
7Мен ушбу мактубимни сизларга — Римдаги биродарларимга ёзяпман. Худо сизларнинг ҳаммангизни яхши кўриб, Ўзининг азиз халқи бўлишга чорлаган. Отамиз Худо ва Раббимиз Исо Масиҳ сизларга иноят ва тинчлик ато қилсин.

 

Павлуснинг Римга бориш истаги

 

8Авваламбор Исо Масиҳ шарофати ила барчангиз учун Худойимга шукр қиламан, чунки бутун дунё сизларнинг имонингиз ҳақида гапиряпти. 9Худонинг Ўғли ҳақидаги Хушхабарни ёяр эканман, чин қалбимдан Худога хизмат қиламан. Худо шоҳид, мен доим сизлар учун ибодат қиламан. 10Ибодатларимда, доим Худодан: “Агар ироданг бўлса, имкон бер, мен бориб, Римдаги биродарларимни кўриб келай”, деб сўрайман. 11Сизларни роса кўргим келяпти, чунки сизлар билан руҳий инъомларни баҳам кўрсам, дейман, шунда сизлар имонда янада мустаҳкамроқ бўлардингиз. 12Тўғрироғи, кўришганимизда, бир–биримизнинг имонимиздан далда олсак, дейман.
13Биродарлар, билиб қўйинглар, мен кўп марта сизларнинг олдингизга боришни режалаштиргандим, аммо нимагадир ҳеч йўл очилмади. Бошқа халқлар орасида Хушхабарни айтиб, яхши натижаларга эришдим. Римда ҳам шундай натижаларга эришишни истайман. 14Менинг бурчим маданиятлию маданиятсизларга, зиёлию ўқимишсизларга ҳам Хушхабарни айтишдан иборат. 15Шунинг учун мен сизларга, яъни Римдагиларга ҳам Хушхабарни айтишга интизорман.
16Мен Хушхабардан ор қилмайман, чунки Худонинг куч–қудрати бўлган бу Хушхабар орқали унга ишонганларнинг ҳаммаси қутқарилади. Ишонадиганлар яҳудийми, ғайрияҳудийми, фарқи йўқ! 17Бу Хушхабарда ошкор қилинганки, Худо инсонларни имон орқали, ҳа, фақатгина имон орқали оқлайди, чунки Муқаддас Битикларда: “Солиҳ инсон имон туфайли ҳаётга эга бўлади”, — деб ёзилган.

 

Инсониятнинг гуноҳкорлиги

 

18Барча фосиқлигу адолатсизлик устига самодан Худонинг қаҳри ёғилади, чунки инсонлар ўз адолатсизликлари билан ҳақиқатга тўсқинлик қиляптилар. 19Худо ҳақида нимаики билиш мумкин бўлса, уларга равшандир, Худонинг Ўзи уларга зоҳир этган. 20Борлиқ яратилгандан бери Худонинг кўринмас хусусиятлари, яъни абадий қудрати ва илоҳиёти очиқ кўриниб турибди. Худонинг ижодига қараб, Унинг хусусиятларини тушуниб олса бўлади. Шундай экан, улар: “Худони билмаймиз”, деб баҳона қилолмайдилар. 21Улар Худони билсалар–да, Уни улуғламадилар, Унга шукр қилмадилар. Аксинча, бемаъни ўй–хаёлларга берилиб кетдилар, уларнинг нодон онглари зулматга чўкди. 22Улар ўзларини ақлли, деб ҳисоблайдилар, аслида эса нодондирлар. 23Улар мангу, улуғвор Худога эмас, балки ўткинчи инсон, қуш, чорва, судралувчи жониворлар суратидаги бутларга сажда қилдилар.
24Шунинг учун Худо уларни ўз юракларидаги чиркин эҳтирослари оғушида қолдирди. Шу сабабдан улар бир–бирларининг баданлари билан беҳаё ишлар қиладилар. 25Улар Худонинг ҳақиқатини ёлғон билан алмаштириб, Яратувчига эмас, балки яратилганга сажда қилиб, хизмат қиладилар. Фақатгина яратувчи Худога то абад ҳамдлар бўлсин! Омин.
26Ҳақиқатни рад қилганлари учун Худо уларни ўзларининг беҳаё эҳтиросларига топширди. Ҳатто аёллар ҳам табиий жинсий муносабатни нотабиий муносабатга алмаштириб, бир–бирлари билан жинсий алоқа қилдилар. 27Худди шунингдек, эркаклар ҳам аёллар билан бўладиган табиий жинсий муносабатдан воз кечиб, бир–бирларига нисбатан шаҳвоний ҳирс билан ёндилар. Эркаклар бир–бирлари билан беҳаё ишлар қилиб, қилмишларига яраша жазо тортяптилар.
28Бу одамлар Худони таниб–билишни рад қилганлари учун, Худо уларни бузуқ хаёлларга топшириб қўйди, шу билан улар қилиш мумкин бўлмаган ишларни қиладилар. 29Улар ҳар турли адолатсизлик, ёмонлик, очкўзлик ва ёвузликка тўлиб, ҳасадгўйлик, қотиллик, жанжалкашлик, фирибгарлик ва бадфеълликка муккасидан кетгандирлар. Улар ғийбатчи бўлиб, 30одамларнинг орқасидан гапирадилар. Худодан нафратланадилар. Улар сурбет, такаббур, мақтанчоқдирлар. Улар ёвуз ишлар қилишнинг ҳар хил йўлларини топадилар, ота–оналарига итоат қилмайдилар. 31Улар нодондирлар, уларга ишониб бўлмайди, уларда меҳр–шафқат йўқ. 32Худонинг қонунида, шундай ишларни қиладиган одамлар ўлимга лойиқ, деб айтилганини биладилар. Шундай бўлса–да, улар нафақат бу ишларни ўзлари қиладилар, балки ўшандай ишларни қилувчиларни қўллаб–қувватлайдилар.

 

2–БОБ

 

Худонинг одил ҳукми

 

1Эй, бошқаларни ҳукм қилаётган инсон! Сен ким бўлишингдан қатъий назар, бундай қилишга сенда ҳеч бир асос йўқ. Сен бошқа одамни ҳукм қилиб, ўзингни ҳам маҳкум этасан. Ахир, ўзинг ҳам шу ишларни қиляпсан–ку! 2Бундай ишлар қилиб юрганларни Худо маҳкум қилишга ҳақли эканини биламиз. 3Айни ишларни ўзинг қила туриб, шундай ишларни қилувчиларни ҳукм этсанг, Худонинг ҳукмидан қочиб қутуламан, деб ўйлайсанми?! 4Худонинг чексиз меҳрибонлиги ва сабр–тоқатини писанд қилмаётганингни қара. Ахир, Унинг муруввати сени тавбага етаклашини билмайсанми?! 5Аммо сен ўжарлик қилиб, гуноҳларингдан тавба қилмаяпсан. Худонинг адолатли ҳукми аён бўладиган қаҳр–ғазаб кунида бошингга тушадиган жазони янада кўпайтиряпсан.
6Худо ҳар кимни қилган ишига яраша тақдирлайди. 7Яхши ишда қунт қилиб, Худодан шараф, ҳурмат–эҳтиром ва мангулик олишга интилганларга У абадий ҳаёт ато қилади. 8Аммо худбинлик қиладиган, ҳақиқатни рад этиб, адолатсизликка эргашадиганлар қаҳр–ғазабга дучор бўлади. 9Ёвузлик қиладиган ҳар бир инсоннинг бошига фалокату изтироб тушади, бу инсон яҳудийми, ғайрияҳудийми — фарқи йўқ. 10Яхшилик қиладиганларга эса — яҳудийларга ҳам, ғайрияҳудийларга ҳам, шараф, ҳурмат–эҳтиром ва тинчлик насиб этади. 11Зеро, Худо тарафкашлик қилмайди.
12Худонинг қонунини билмасдан туриб гуноҳ қилганлар қонунга алоқасиз равишда ҳукм қилинадилар. Қонунни била туриб гуноҳ қилганлар эса қонун бўйича ҳукм қилинадилар. 13Ахир, қонунни эшитганлар эмас, балки қонунга риоя қиладиганлар Худонинг олдида оқланадилар. 14Ғайрияҳудийларда Худонинг қонуни йўқ. Аммо қонунни билмай туриб, улар табиий равишда қонун буюрганларни бажарсалар, ўзларига ўзлари қонундирлар. 15Бу билан улар қонуннинг талаблари ўз юракларида ёзилганини кўрсатадилар. Уларнинг виждони ҳам бунга шаҳодат беради, чунки уларнинг хаёллари гоҳ уларни қоралайди, гоҳ оқлайди. 16Худо инсонларнинг яширин ўй–хаёлларини Исо Масиҳ орқали ҳукм қиладиган кунда буларнинг ҳаммаси аён бўлади. Мен келтирган Хушхабарда булар баён этилган.

 

Яҳудийлар ва қонун

 

17Мана, орангиздагиларнинг баъзилари: “Мен Яҳудийман”, дейдилар, қонунга суяниб, “Худога яқинман”, деб мақтанадилар. 18Эй, Яҳудий! Сен Худонинг хоҳиш-иродасини билиш ва яхшини ёмондан фарқ қилишни қонундан ўрганиб олибсан. 19-20Худонинг қонунида барча илм–маърифат ва ҳақиқат мужассам. Сенда мана шу қонун борлиги учун, сен кўрларга йўл кўрсатувчи, зулматда қолганларга нур, ғофилларга мураббий, ғўр болаларга эса муаллим эканлигингга ишончинг комил. 21Шундай экан, сен қандай қилиб бошқаларга таълим бера туриб, ўзингга таълим бермайсан?! “Ўғирлик қилма”, деб насиҳат қилиб туриб, ўғирлик қиласанми?! 22“Зино қилма”, деб туриб, ўзинг зино қиласанми?! “Бутлардан жирканаман”, деб туриб, куфрлик қиласанми? 23Қонунни биламан, деб мақтанасан–у, лекин қонунни бузиб, Худонининг номига доғ туширасанми?! 24Ахир, Муқаддас Битикларда шундай ёзилган–ку: “Сизларни деб, ғайрияҳудийлар орасида Худонинг номи ҳақорат қилинмоқда.”
25Суннат масаласига келайлик. Агар сен қонунга риоя қиладиган бўлсанг, суннатнинг фойдаси бор. Аммо қонунни бузсанг, сенинг суннатинг суннатсизликдай бўлиб қолган. 26Худди шунингдек, агар суннат қилинмаганлар қонунга амал қилсалар, уларнинг суннатсизлиги суннатдай қабул қилинмайдими?! 27Шундай экан, суннатсиз бўла туриб, қонунга амал қиладиган одам сени маҳкум қилмайдими?! Ахир, сенда Муқаддас Битиклар бор, сен суннат қилингансан–у, лекин барибир Худонинг қонунини бузасан. 28Яҳудий урф–одатлари билан яшайдиганларнинг ҳаммаси ҳам асл яҳудий эмас. Жисмоний суннатнинг ўзи ҳам суннатнинг асл мақсадини бажармайди. 29Асл яҳудийлик юракдан келиб чиқади. Асл суннат, яъни юракнинг суннати қонунга амал қилишдан келиб чиқмайди, балки Руҳ томонидан қилинади. Асл яҳудий инсонларнинг эмас, балки Худонинг мақтовига сазовор бўлади.

 

3–БОБ

 

Худонинг садоқати

 

1Хўш, яҳудийларнинг қандай устунлиги бор? Ёки суннатнинг нима фойдаси бор? 2Яҳудийлар ҳар жиҳатдан катта устунликка эгадирлар. Бу устунлик энг аввал шундан иборатки, Худонинг каломи уларга ишониб топширилган. 3Уларнинг баъзилари ишонмаган бўлса, нима бўпти? Уларнинг ишонмаганлиги Худонинг садоқатини бекор қиладими? 4Йўқ, асло! Ахир, ҳар бир инсон ёлғончи бўлса ҳам, Худо ҳақдир. Муқаддас Битикларда Худо ҳақида шундай ёзилган–ку:

 

“Шу боис ҳукм қилганингда Сен барҳақсан,
Қоралаганингда доимо тўғри бўлиб чиқасан.”

 

5Инсоний фикр юритиб айтайин: Агар бизнинг қабиҳлигимиз Худонинг одиллигини янада очиқроқ кўрсатса, нима ҳам дердик?! Бошимизга қаҳр–ғазаб ёғдиргани учун Худо адолатсизми?! 6Йўқ, асло! Худо одилдир. Худо адолатсиз бўлганда эди, қандай қилиб дунёни ҳукм қила оларди?! 7Менинг ёлғончилигим Худонинг ҳақлигига урғу бериб, Унга янада кўпроқ шон–шуҳрат келтирар экан, нима учун мен гуноҳкор сифатида маҳкум қилиняпман? 8Шундай экан, “Яхшилик келиб чиқсин, деб ёмонлик қилаверайлик”, — дейишимиз керакми?! Баъзилар бизга туҳмат қилиб, ўшандай таълим беряпти, деб айтмоқдалар. Бундай туҳмат қилганлар жазога лойиқдир.

 

Ҳамма гуноҳкордир

 

9Хўш, биз, яҳудийлар бошқалардан устунмизми? Йўқ, асло! Юқорида исботлаб ўтганимдай, хоҳ яҳудий бўлсин, хоҳ ғайрияҳудий бўлсин, ҳар бир инсон гуноҳнинг ҳокимияти остидадир. 10Ахир, Муқаддас Битикларда қуйидагидай ёзилган–ку:

 

“Солиҳ ҳеч бир кимса йўқдир,
Ҳатто биронта ҳам йўқ!
11Биронта ҳам идрокли зот йўқ,
Ҳеч ким Худога юз бурмайди.
12Ҳаммаси йўлдан озган, бирдай бузилган,
Яхшилик қилувчи бир кимса йўқдир,
Ҳатто биронта ҳам йўқ!
13Оғизлари очилган қабр кабидир,
Улар ёлғон гапиради.
Тилларидан илон заҳри томади.
14Уларнинг оғзидан лаънат, аччиқ сўзлар чиқади.
15Уларнинг оёқлари қон тўкишга шошилади,
16Қадамидан ҳалокату вайрона келади.
17Улар тинчлик йўлларини билмайди,
18Улар Худодан қўрқмайди.”

 

19Биз биламизки, қонун неки буюрган бўлса, қонунга қарам бўлганларга буюрган, токи ҳар бир оғиз юмилсин ва бутун дунё Худо олдида жавобгар бўлсин. 20Зотан қонунга амал қилса–да, ҳеч ким Худонинг олдида оқлана олмайди, чунки қонун инсонга ўз гуноҳкорлигини янада аниқроқ кўрсатади.

 

Гуноҳкорни оқлаш — Худонинг иши

 

21Мана энди қонунга алоқасиз равишда оқланиш йўлини Худонинг Ўзи аниқ кўрсатди. Бу ҳақда Таврот ва пайғамбарлар гувоҳлик беради. 22Биз Исо Масиҳга бўлган имонимиз орқали Худонинг олдида оқланамиз. Одамлар орасида ҳеч бир фарқ йўқ. 23Ахир, ҳамма гуноҳ қилган ва Худонинг улуғворлигидан маҳрумдир. 24Лекин гуноҳкорлар Исо Масиҳ орқали гуноҳларидан озод бўладилар. Улар оқланишга лойиқ бўлмасаларда, Худонинг инояти билан оқланадилар. 25-26Худо Исо Масиҳни бу дунёга юборди. Масиҳга ишонганларнинг ҳаммаси Унинг тўкилган қони орқали Худо билан ярашдилар. Шундай қилиб, Худо Ўзининг адолатини намоён қилади. У олдин сабр–тоқат қилиб, илгари қилинган гуноҳларни жазосиз қолдирган эди, энди эса Исо Масиҳга ишонганларни оқлаб, Ўзининг ҳақ эканлигини кўрсатмоқда.
27Энди мақтанишга арзигулик нарсамиз қолдими? Йўқ, мақтовга ўрин йўқ. Қандай қилиб? Амрларни бажо келтиришни талаб қилувчи қонунга кўрами? Йўқ, инсонлар имон орқали оқланганда мақтанишга ҳеч ўрин қолмайди. 28Биз қаноат ҳосил қилдикки, инсон қонун талабларини бажо қилиш орқали эмас, балки имон орқали оқланади. 29Наҳотки Худо фақат яҳудийларнинг Худоси бўлса?! У бошқа халқларнинг ҳам Худоси эмасми? Албатта, У бошқа халқларнинг ҳам Худоси. 30Ахир, Худо ягона–ку! Суннатлиларни ҳам, суннатсизларни ҳам Худо имон орқали оқлайди. 31Демак, биз бу имон билан қонунни бекор қиляпмизми? Йўқ, асло! Аксинча, қонунни тасдиқлаяпмиз.

 

4–БОБ

 

Иброҳимнинг ибратли имони

 

1Хўш, биз бобокалонимиз Иброҳим ҳақида нима деймиз? Иброҳим қандай қилиб иноят топди? 2Агар Иброҳим савоб ишлари туфайли оқланганда эди, унинг мақтанишга ҳаққи бўларди, аммо Худонинг олдида ҳеч ким мақтана олмайди. 3Ахир, Муқаддас Битикларда нима деб ёзилган? “Иброҳим Худога ишонди, Худо уни ишончи учун, солиҳ, деб билди.” 4Меҳнаткашга тўланадиган маош илтифот эмас, хизмат ҳақидир. 5Бироқ қонунни бажаришга суянмай, балки бетавфиқни оқловчи Худога ишонган киши ўз ишончи туфайли оқланади. 6Мана, қонунни бажарганидан қатъий назар, Худо томонидан оқланган одамни Довуд ҳам бахтли, деб айтади:

 

7“Итоатсизлиги кечирилганлар бахтлидир,
Эгамиз кимнинг гуноҳидан ўтган бўлса,
Ўша инсон бахтлидир.
8Эгамиз кимнинг айбини ёзмаган бўлса,
Ўша инсон бахтлидир.”

 

9Бу бахтиёрлик фақат суннат қилинганларга мансубми ёки суннатсизларга ҳам тегишлими? Айтиб ўтганимиздай, Иброҳим ишончи туфайли оқланди. 10Хўш, у қачон оқланди? Суннат бўлишидан олдинми ёки кейинми? Суннат бўлишидан олдин! 11У суннатни ишонч орқали эга бўлган солиҳлигининг муҳри сифатида қабул қилди. У суннат қилинмасдан олдин оқланганди. Шундай қилиб, Иброҳим суннатсиз ҳолда имон келтириб оқланган ҳар бир инсоннинг отаси бўлди. 12Айни замонда, Иброҳим суннатлиларнинг ҳам отаси ҳисобланади, шу шарт биланки, уларнинг имони ҳам отамиз Иброҳим суннат қилинмасдан олдин эга бўлган имонидай бўлиши керак.

 

Худо Ўз ваъдасида туради

 

13Худо Иброҳимга ва унинг наслига ер юзини мулк қилиб олиш тўғрисида ваъда берган эди. Иброҳим қонунга итоат қилгани учун эмас, балки Худо уни ишончи туфайли солиҳ, деб билгани учун Худо бу ваъдани берди. 14Агар ер юзини қонунга суянадиганлар мулк қилиб оладиган бўлса эди, унда имон беҳуда, ваъда эса қуруқ бўлиб қолар эди. 15Ахир, қонун Худонинг ғазабини қўзғатади, холос. Қонун бўлмаса, қонунбузарлик ҳам бўлмайди. 16Шу сабабдан, Худонинг ваъдаси Унинг иноятига боғлиқ бўлиб, фақат имон билан қабул қилинади. Натижада қонунга амал қилиб яшайдими, йўқми, худди Иброҳимнинг имонидай имонга эга бўлганларнинг ҳаммаси унинг зурриётидир. Худонинг ваъдаси албатта уларга ҳам дaxлдордир. Ахир, Иброҳим ҳаммамизнинг отамиздир. 17Муқаддас Битикларда қуйидагича ёзилган–ку: “Мен сени кўплаб халқларнинг отаси қиламан.” Ўликларни тирилтирувчи ва мавжуд бўлмаган нарсаларни вужудга келтирувчи Худога ишониб, Иброҳим ҳаммамизнинг отамиз бўлди.
18Худо Иброҳимга яна: “Сенинг наслинг сон-саноқсиз бўлади”, деган эди. Иброҳим кўп халқларнинг отаси бўлишга ҳеч бир умиди қолмаганига қарамасдан, имони туфайли умидвор эди. 19Ўзи юз ёшга яқинлашиб, бадани анча заифлашиб қолганига ва хотини Сорaнинг бепуштлигига қарамай, Иброҳимнинг имони заифлашмади. 20Имонсизлик қилиб, Худонинг ваъдасидан шубҳаланмади, балки имонида маҳкам туриб, Худони улуғлади. 21Худо берган ваъдасини бажо келтиришга қодир, деб Иброҳим қатъий ишонар эди. 22Мана шу ишончи учун Худо Иброҳимни солиҳ, деб билди. 23-24Бу сўзлар фақатгина Иброҳимга тегишли эмас, балки биз учун ҳам айтилган. Агар Раббимиз Исони ўликдан тирилтирган Худога ишонсак, Худо бизни ҳам оқлайди. 25Бизнинг гуноҳларимиз учун Исо Масиҳ ўлимга топширилди ва оқланишимиз учун тирилтирилди.

 

5–БОБ

 

Худо билан ярашиш

 

1Биз имонимиз туфайли оқланганимиз учун Раббимиз Исо Масиҳ орқали Худо билан ярашиб, тинчликка эга бўлдик. 2Раббимиз Исо Худонинг инояти эшигини бизга очиб берди. Биз имон туфайли бу иноятга эришиб, маҳкам турамиз ҳамда Худонинг улуғворлигига шерик бўлиш умидимиз борлигидан фахрланамиз. 3Фақатгина ўша умидимиз билан эмас, балки азоб–уқубатларимиз билан ҳам фахрланамиз, чунки азоб–уқубатлар сабр–тоқат ҳосил қилишини биламиз. 4Сабр–тоқат Худога маъқул феъл–атворни, бундай феьл–атвор эса умидни ҳосил қилади. 5Умидимиз бизни уятга қолдирмайди. Чунки бизга берилган Муқаддас Руҳ орқали юракларимиз Худонинг меҳр–муҳаббати билан тўлиб-тошади.
6Ҳа, биз чорасиз бўлганимизда, белгиланган вақтда Масиҳ биз — бетавфиқлар учун ўлди. 7Ҳатто солиҳ инсон учун ҳам ўлишга рози бўладиган бирорта инсонни топиш қийин. Лоақал, кимдир ҳимматли инсон учун ўлишга журъат қилар. 8Лекин биз ҳали гуноҳга ботган чоғимизда, Масиҳ биз учун ўлди. Шу йўсинда Худо бизга бўлган Ўз меҳр–муҳаббатини намоён қилди. 9Демак, биз Масиҳнинг тўкилган қони туфайли оқланган эканмиз, албатта У бизни Худонинг қаҳр–ғазабидан қутқаради. 10Биз ҳали Унинг душманлари бўлган пайтимизда, Худо Ўз Ўғлининг ўлими орқали бизларни Ўзи билан яраштирди. Биз энди Худо билан ярашган эканмиз, албатта Ўғлининг ҳаёти туфайли нажот топамиз. 11Бундан ташқари, биз Раббимиз Исо Масиҳ туфайли Худо билан бўлган муносабатимиздан фахрланамиз. Ахир, Исо Масиҳ орқали биз Худо билан ярашганмиз–ку.

 

Одам Атодан — ўлим, Масиҳдан — ҳаёт

 

12Бир одамнинг дастидан дунёга гуноҳ кириб келди. Гуноҳдан эса ўлим келиб чиқди. Натижада инсонлар ўладиган бўлиб қолди, чунки ҳамма гуноҳкордир. 13Қонун мавжуд бўлмасдан олдин ҳам дунёда гуноҳ бор эди, лекин қонун йўқлигида гуноҳ ҳисобга олинмайди. 14Шунга қарамай, Одам Атодан Мусога қадар яшаганларнинг гуноҳлари айнан Одам Атонинг гуноҳидай бўлмаса–да, ўлим уларнинг устидан ҳокимлик қилди. Қуйидаги равишда Одам Ато Келажак Зотнинг тимсоли эди: 15Бир кишининг гуноҳи туфайли ҳамма ўладиган бўлди, шунга ўхшаб бир Одам, яъни Исо Масиҳнинг инояти орқали ҳамма Худонинг бой эҳсонидан баҳраманд бўла олади. Бироқ Худонинг эҳсонини Одам Атонинг гуноҳи билан солиштириб бўлмайди. 16Худонинг эҳсони билан Одам Атонинг гуноҳи орасидаги фарқи қуйидагидан иборатдир: ўша бир гуноҳнинг оқибати маҳкум қилинишга олиб борди, кўп гуноҳлардан кейин берилган эҳсон эса оқланишни келтириб чиқарди. 17Тўғри, биттагина одамнинг гуноҳи туфайли, ўша одамнинг дастидан ўлим ҳокимлик қила бошлади. Аммо Худонинг чексиз инояти билан оқланганларнинг ҳаммаси энди бир Одам, яъни Исо Масиҳ орқали абадий ҳаётда ҳокимлик қиладилар.
18Шунга кўра, бир гуноҳ ҳаммани маҳкум қилгандай, бир солиҳ иш туфайли ҳамма оқланиб, янги ҳаётдан баҳраманд бўла олади. 19Бир одамнинг итоатсизлиги туфайли кўп одамлар гуноҳкор бўлган бўлса, энди бир Кишининг итоаткорлиги туфайли ҳамма солиҳ бўла олади. 20Қонун берилгандан кейин гуноҳ кўпайиб кетди. Лекин қаерда гуноҳ кўп бўлса, Худонинг инояти янада кўпроқ намоён бўлади. 21Шундай қилиб, гуноҳ ҳокимлик қилиб, бизни ўлимга бошлар эди. Аммо биз оқландик ва Раббимиз Исо Масиҳ орқали абадий ҳаётга эгамиз. Бу кўрсатиб турибдики, энди Худонинг инояти ҳукм сурмоқда.

 

6–БОБ

 

Масиҳ билан ўлиб тирилишимиз

 

1Хўш, нима дейлик? Иноят кўпаяверсин, деб гуноҳ қилишда давом этаверамизми? 2Йўқ, асло! Биз гуноҳ учун ўлганмиз. Энди қандай қилиб гуноҳ қилиб яшайверамиз? 3Унутманглар, чўмдирилиш орқали биз — Масиҳга тегишли бўлганлар, Унинг ўлимига шерик бўлдик! 4Биз сувга чўмдирилиб, Масиҳ билан бирга ўлдик ва кўмилдик. Отамиз Худонинг улуғвор қудрати билан Исо Масиҳ ўликдан тирилганидай, биз янги ҳаётга эга бўламиз. 5Биз чўмдирилиб, Исо Масиҳнинг ўлимига шерик бўлган бўлсак, албатта Унинг ўликдан тирилишига ҳам шерик бўламиз.
6Биз биламизки, эски ўзлигимиз Масиҳ билан бирга хочга михлангани учун, гуноҳга берилган бу вужудимиз йўқ қилинди. Энди биз гуноҳга қуллигимиздан қутилдик. 7Ахир, ўлган одам гуноҳнинг амри остида эмас–ку! 8Агар биз Масиҳ билан бирга ўлган бўлсак, У билан яшашимизга ҳам ишончимиз комил.
9Биз биламизки, Масиҳ ўликдан тирилгани учун У энди бошқа ўлмайди, ўлим энди Унга ҳоким бўла олмайди. 10Масиҳ ўлгани учун гуноҳ энди Унга ўз таъсирини кўрсата олмайди, Унинг янги ҳаёти Худога шуҳрат келтиради. 11Шунинг учун сизлар ўзингизни гуноҳ олдида ўлик деб ҳисобланг. Энди Исо Масиҳ туфайли Худога шуҳрат келтириб яшашингиз керак.
12Шундай қилиб, энди гуноҳ сизларнинг фоний таналарингиз устидан ҳокимлик қилмасин, худбин истакларингизга итоат этманглар. 13Танангизнинг ҳеч бир аъзосини ёмонлик қуроли қилиб, гуноҳнинг измига топширманглар. Аксинча, ўзингизни Худонинг измига топширинглар, чунки сизлар олдин ўлик эдингизлар, энди эса янги ҳаётга эгасизлар. Сизларнинг танангиз Худонинг солиҳлик қуроли бўлсин. 14Гуноҳ сизларнинг устингиздан ҳукмрон бўлмайди, чунки сизлар энди қонун остида эмас, балки иноят паноҳидасизлар.

 

Солиҳликка қул бўлиш ҳақида

 

15Хўш, буёғи энди нима бўлади? Қонун остида эмас, иноят паноҳида бўлганимиз учун гуноҳ қилаверайликми? Йўқ, асло! 16Билмайсизларми, сиз ўзингизни итоаткор қул қилиб кимнинг измига топширсангизлар, ўшанинг қули бўласизлар. Сиз кимга бўйсунасизлар? Ўлимга олиб борувчи гуноҳгами ёки солиҳликка етакловчи итоаткорликками? 17Аммо Худога шукурки, сизлар олдин гуноҳга қул бўлсангиз ҳам, энди сизларга берилган таълимотга сидқидилдан бўйсуняпсизлар. 18Сизлар энди гуноҳнинг чангалидан озод қилиниб, солиҳликнинг қули бўлиб қолдингизлар.
19Инсон онги заиф бўлгани учун мен кундалик ҳаётдан мисол келтириб гапиряпман. Сизлар бир вақтлар аъзойи баданингизни ифлослик ва қонунсизликка топшириб, гуноҳга янада чуқурроқ ботиб кетгандингиз. Энди эса ўзингизни муқаддасликка етаклайдиган солиҳликка қул қилиб топширинг. 20Ахир гуноҳга қул бўлган пайтингизда, тўғри ишлар қилишга мажбур эмасдингиз. 21Ўша пайтдаги қилмишларингизнинг оқибати нима бўлди?! Ҳозир улардан уяляпсиз, ўша қилмишларингизнинг оқибати ўлим–ку! 22Энди гуноҳдан озод қилиниб, Худонинг қули бўлиб қолдингиз. Бунинг натижаси муқаддаслик ва абадий ҳаётдир. 23Гуноҳнинг эвази — ўлим, Худонинг инъоми эса Раббимиз Исо Масиҳ орқали бериладиган абадий ҳаётдир.

 

7–БОБ

 

Никоҳ қонунидан мисол

 

1Эй биродарлар, ахир сизлар биласизлар–ку, (мен қонунни биладиганларга айтяпман), қонун фақат тирик инсоннинг устидан ҳукмронлик қилади. 2Масалан, эрли хотиннинг эри тирик экан, қонун бўйича у эрига боғлиқ. Аммо эри ўлса, у никоҳдан озод бўлади. 3Шунинг учун ҳали эри тирик бўлган хотин бошқа эрга тегса, у зинокор, деб ҳисобланади. Аммо эри ўлса, хотин ўша қонундан озод бўлади ва бошқа эрга тегса ҳам, зино қилган ҳисобланмайди.
4Шунга ўхшаб, сизлар ҳам, эй биродарларим, Масиҳнинг ўлими орқали қонун учун ўлгансизлар. Энди ўзингизни Бошқасига, яъни ўликдан тирилган Масиҳга бағишлаш озодлигига эгасизлар. Бунинг натижасида эса биз Худонинг йўлида самарали ишлар қила оламиз. 5Зеро, биз башарий табиатимиз амри билан яшаган пайтимизда, қонун бизнинг аъзойи баданимизда гуноҳкор эҳтиросларни қўзғатарди. Уларнинг самараси эса ўлимдир. 6Энди эса бизни асир қилган қонун учун ўлдик ва ундан озод бўлдик. Шундай қилиб, биз эскичасига, яъни ёзилган қонун етакчилигида эмас, балки янгичасига, яъни Муқаддас Руҳ етакчилигида Худога хизмат қиламиз.

 

Қонун ва гуноҳ

 

7Хўш, унда нима деймиз? Қонун гуноҳнинг манбаими? Йўқ, асло! Аммо қонун бўлмаганда эди, мен гуноҳ нима эканлигини билмаган бўлар эдим. Масалан, қонун “бошқаларнинг мулкига кўз олайтирма” деб буюрмаганда эди, мен бунинг гуноҳ эканлигини билмаган бўлардим. 8Шу тариқа гуноҳ бу амрдан фойдаланиб, менинг юрагимда ҳар хил нафсу ҳасадни қўзғатди. Қонун бўлмаган жойда, гуноҳ ўликдир.
9Бир вақтлар мен қонунни билмай яшардим. Аммо амр бор эканлигини билганимдан кейин, гуноҳ тирилди, 10мен эса ўлдим. Амр ҳаёт келтириши керак эди, аммо менинг ўлимимга сабабчи бўлди. 11Чунки гуноҳ амрдан фойдаланиб, мени алдади ва амр орқали мени ўлдирди. 12Аммо қонун барибир муқаддасдир, унинг ҳар бир амри муқаддас, одил ва яхшидир.
13Хўш, яхши бўлган қонун менга ўлим келтирдими? Мутлақо! Гуноҳ менга ўлим келтириш учун яхши нарсадан фойдаланди. Гуноҳнинг гуноҳ эканлиги очиқ кўриниши учун шундай бўлди. Шундай қилиб, амр орқали гуноҳнинг нақадар ёмон эканлиги ошкор бўлди.

 

Гуноҳга қарши кураш

 

14Қонунни Худо берган. Мен эса гуноҳга қул қилиб сотилган ожиз бандаман. 15Ахир, ўзим қилаётган ишларни ўзим тушунмайман, чунки қилишни хоҳлаганларимни қилмайман, аксинча нимани ёмон кўрсам, шуни қиламан. 16Ўзим хоҳламаган ишларни қилаётган эканман, бу билан қонуннинг яхши эканлигини маъқуллаётган бўламан. 17Демак, бу ишларни мен ўзим эмас, балки юрагимдаги гуноҳ қилаётган бўлади.
18Менда, яъни башарий табиатимда яхши нарса йўқлигини аниқ биламан. Яхшилик қилиш истаги дилимда бор бўлса-да, уни рўёбга чиқаришга кучим етмайди. 19Ўзим қилишни хоҳлаган яхшиликни қилмайман–да, унинг ўрнига ўзим қилишни хоҳламаган ёмонликни қиламан. 20Ўзим хоҳламаган ишни қилаётган эканман, демак, бу ишни мен эмас, балки юрагимдаги гуноҳ қиляпти.
21Мен бундан ушбу хулосани чиқараман: яхшилик қилмоқчи бўлганимда, қалбимда ҳамиша ёмонлик пойлаб туради. 22Бутун қалбим билан Худонинг қонунидан завқ оламан. 23Аммо аъзойи баданимда бошқа бир қоида амал қилмоқда. Бу қоида онгимдаги қонунга қарши кураш олиб бориб, аъзойи баданимда амал қилувчи гуноҳ қоидасига мени асир қиляпти. 24Оҳ, мен шўрлик одам! Ўлим сояси остидаги бу аҳволимдан ким мени қутқарар экан? 25Худога шукр! Раббимиз Исо Масиҳ орқали У бизни қутқаради!
Хулласи калом, мен онгим билан Худонинг қонунига қул бўлсам-да, башарий табиатим гуноҳ қоидасига қулдир.

 

8–БОБ

 

Муқаддас Руҳнинг етакчилигида яшаш

 

1Исо Масиҳга тегишли бўлганлар энди ҳукм қилинмайдилар. 2Ҳаёт ато этувчи Руҳнинг қонун–қоидаси Исо Масиҳ орқали мени гуноҳдан ва ўлимга етаклайдиган қонундан озод қилди. 3Инсон Худонинг қонунини бажара олмагани учун қонун таъсирсиз бўлиб қолди. Қонун инсонни гуноҳдан қутқара олмагани учун Худонинг Ўзи бу ишни қилди. Худо Ўз Ўғлини гуноҳкор инсонга ўхшатиб, бу дунёга юборди. Шу йўсин, Худо инсон орқали гуноҳни маҳкум қилди. 4Биз, яъни башарий табиатнинг эмас, балки Руҳнинг етакчилигида яшаётганлар қонун талаб қилган солиҳликка эришишимиз учун Худо шундай қилди.
5Башарий табиат етакчилигида яшайдиганлар башарий фикр қиладилар. Руҳнинг етакчилигида яшайдиганлар эса Руҳни мамнун қиладиган нарсалар ҳақида фикр қиладилар. 6Башарий табиат етакчилигида фикр қилиш ўлимга етаклайди, Руҳ етакчилигида фикр қиладиганлар эса ҳаёт ва тинчликка эга бўладилар. 7Башарий табиат етакчилигида фикр қилиш Худога душманликдир, чунки бундай табиат Худонинг қонунига итоат қилмайди, дарҳақиқат, итоат қила олмайди. 8Башарий табиат етакчилигида яшайдиганлар Худони мамнун қила олмайди.
9Агар Худонинг Руҳи ҳақиқатан ҳам сизларнинг қалбингизда макон қилган бўлса, сизлар энди башарий табиат амри билан эмас, балки Руҳ амри билан яшаяпсизлар. Кимки Масиҳнинг Руҳига эга бўлмаса, у Масиҳга тегишли эмас. 10Аммо Масиҳ сизнинг қалбингизда макон қилган. Тўғри, гуноҳ туфайли танангиз ўлимга маҳкум қилинган, лекин энди Худонинг Руҳи сизлар учун ҳаёт манбаидир, чунки сизлар оқлангансиз. 11Исони ўликдан тирилтирган Худонинг Руҳи қалбингизда яшаяпти. Исо Масиҳни ўликдан тирилтирган Худо юрагингизда яшаётган Руҳи орқали сизларнинг фоний танангизни ҳам ўликдан тирилтиради.
12Шундай қилиб, эй биродарлар, энди биз башарий табиатимизнинг амри билан яшашга мажбур эмасмиз. 13Ахир башарий табиат етакчилигида яшасангиз, ўласизлар, аммо Руҳ орқали ўша табиатнинг қилмишларига чек қўйсангизлар, яшайсизлар.
14Худо Руҳининг етакчилигида яшайдиганларнинг ҳаммаси Худонинг фарзандларидир. 15Худо бизга Ўз Руҳини берди. Буни яна қул бўлиб, қўрқувда яшашимиз учун эмас, балки Унинг фарзанди бўлиб, Руҳ орқали Худони “Отажон” деб чақиришимиз учун қилди. 16Худонинг Руҳи бизнинг руҳимизга қўшилиб, биз Худо фарзандлари эканлигимиз ҳақида гувоҳлик бериб туради. 17Биз Худонинг фарзандлари эканмиз, демак, фарзандлардай Унинг ваъда қилган баракаларига эга бўламиз, Масиҳ билан бирга бу баракаларни баҳам кўрамиз. Биз Масиҳнинг азоб–уқубатларига шерик эканмиз, албатта, Унинг улуғворлигига ҳам шерик бўламиз.

 

Ҳозирги азоб–уқубатлар ва келажакдаги улуғворлик

 

18Ишончим комилки, ҳозирги азоб–уқубатларимиз бизга зоҳир қилинадиган улуғворлик олдида ҳеч нарса эмас. 19Ахир, бутун мавжудот Худонинг фарзандлари ким эканлигининг аён қилинишини интизорлик билан кутяпти. 20-21Чунки мавжудот беҳудаликка мубтало бўлган. Бу мавжудотнинг ихтиёри билан эмас, балки Худонинг ихтиёри билан шундай бўлди. Шундай бўлса–да, мавжудот чириб–битиш қуллигидан озод этилиб, Худонинг фарзандлари билан бирга улуғвор эркинликдан баҳраманд бўлишига умид бор.
22Ахир, бутун мавжудот гўё тўлғоқ азобида, ҳозирга қадар биргаликда оҳ-нола қилаётганини биламиз. 23Нафақат мавжудот, балки биз ўзимиз, яъни Худонинг Руҳи билан яшаш қандай эканлигини татиб кўрганлар ҳам, ичимиздан оҳ–нола қиляпмиз. Худонинг фарзандлари қилиб асраб олинганимизнинг тўла рўёбга чиқишини ҳамда ўладиган баданимизнинг чириб–битишдан озод бўлишини интизорлик билан кутяпмиз. 24Умидимизнинг рўёбга чиқишини кутиб туриб, нажот топганмиз. Кўзга кўриниб турган нарса умид эмас. Ахир, ким кўриб турган нарсани умид қилади?! 25Агарда биз кўрмаганимизни умид қилаётган бўлсак, буни сабр билан кутиб турсак бўлади.
26Бунинг устига, ожизлигимизда Руҳ бизга мадад беради. Чунки биз қандай қилиб ибодат қилишни билмаймиз, аммо Руҳнинг ўзи ифода қилиб бўлмас оҳ-нолалар билан биз учун Худо олдида шафоат қилади. 27Инсонларнинг юрагини синовчи Худо Руҳнинг фикри нимада эканлигини билади, чунки Руҳ Худонинг иродасига кўра Унинг азизлари учун шафоат қилади.
28Биз биламизки, Худони яхши кўрганларга ҳамма нарса яхшилик бўлиб хизмат қилади, чунки Худо уларни Ўзининг мақсадига кўра даъват этди. 29Худо уларни азалдан танлаб олган эди ва “Менинг Ўғлимга ўхшаб борсинлар”, деб олдиндан белгилаб қўйган эди, токи Ўғил кўп биродарлар орасида тўнғич бўлсин. 30Худо олдиндан белгилаб қўйганларни даъват ҳам этди, даъват этганларни эса оқлади, оқлаганларни эса Ўзининг улуғворлигидан баҳраманд қилди.

 

Худонинг меҳр–муҳаббати

 

31Энди бунга нима деймиз? Худо биз томон бўлса, ким бизга қарши чиқар экан?! 32Худо Ўз Ўғлини аямай, ҳаммамиз учун Уни фидо қилган бўлса, Унга қўшиб қолган ҳамма нарсани ҳам бизга ато қилмасмикан?! 33Худонинг танлаганларини ким айблай оларди?! Худонинг Ўзи уларни оқлайди–ку! 34Бизни ким маҳкум қилар экан?! Ахир, ўлиб, тирилган, Худонинг ўнг томонида турган Исо Масиҳнинг Ўзи биз учун шафоат қилмоқда–ку! 35Ким бизни Масиҳнинг меҳр–муҳаббатидан ажрата олади? Азоб–уқубатми, изтиробми, қувғинми, очликми, яланғочликми, хавф–хатарми ёки қиличми? 36Муқаддас Битикларда ёзилган–ку:

 

“Сен туфайли ҳар куни ўлимга дуч келамиз,
Бўғизланадиган қўйдай бўлиб қолганмиз.”

 

37Ахир, бизни яхши кўрадиган Масиҳ орқали ҳамма қийинчиликлар устидан бутунлай ғалаба қозонамиз. 38Мен аминманки, ўлим ҳам, ҳаёт ҳам, фаришталару жинлар ҳам, ҳеч қандай ғайритабиий кучлар, ҳозиргию келгуси ҳодисалар ҳам, 39баландликлару чуқурликлар ҳам, яратилган ҳеч бир мавжудот бизни Раббимиз Исо Масиҳ шахсидаги Худонинг меҳр–муҳаббатидан жудо қилишга қодир эмас.

 

9–БОБ

 

Худонинг танлаган халқи

 

1Мен Исо Масиҳга тегишли бўлганим учун ҳақиқатни айтяпман, ёлғон гапирмайман. Бу ҳақда виждоним ҳам Муқаддас Руҳ орқали шаҳодат беряпти. 2Ўз халқим учун чуқур қайғуга ботган юрагим муттасил алам чекмоқда. 3Ўз қондошларим ҳақи Худонинг ланъати остида қолиб, Масиҳдан ажралишга ҳам рози бўлардим. 4Улар Исроил халқидир. Худо уларни Ўзига фарзанд қилиб олиш учун танлади. Ўзининг улуғворлигини уларга намоён қилиб, улар билан аҳдлар тузди. Уларга Ўз қонунини бериб, уларни Ўзининг хизматига тайинлади ҳамда уларга Ўз ваъдаларини берди. 5Улар улуғ ота–боболардан келиб чиққан, Масиҳ ҳам жисмоний жиҳатдан Исроил халқидан келиб чиққан. Бутун борлиқ устидан ҳукмдор бўлган Худога абадий ҳамду санолар бўлсин. Омин!
6Худо Ўз сўзида турмади, демоқчи эмасман. Аммо Исроил халқининг ҳаммаси ҳам Худонинг халқи эмасдир. 7Шунга ўхшаб, Иброҳимдан туғилганларнинг ҳаммаси ҳам Иброҳимнинг асл зурриёти, деб ҳисобланмайди. Ахир, Худо Иброҳимга: “Наслинг Исҳоқ орқали келиб чиқади”, деб айтган–ку! 8Демак, жисмоний жиҳатдан Иброҳимнинг фарзандлари бўлганларнинг ҳаммаси ҳам Худонинг фарзандлари эмаслар. Фақатгина Худо берган ваъданинг натижасида дунёга келганлар асл зурриёт ҳисобланади. 9Худонинг Иброҳимга берган ваъдаси қуйидагича эди: “Келгуси йили шу пайтда Мен келаман, хотининг Сора ўғил туғади.”
10Ўша ўғил бобокалонимиз Исҳоқ эди. Вақти келиб, Исҳоқнинг хотини Ривқо эгизак ўғилларга ҳомиладор бўлди. 11-12Фарзандлар туғилмасларидан аввал, ҳали бирорта яхши ёки ёмон иш қилмасларидан олдин Худо Ривқога: “Каттаси кичигига хизмат қилади”, деб айтганди. Бу кўрсатиб турибдики, Худо Ўз мақсадини бажариш учун инсонларни танлайди, танланиш инсонларнинг ишларига эмас, балки Худонинг даъватига боғлиқдир. 13Ахир, Муқаддас Битикларда: “Мен Ёқубни яхши кўриб, Эсовдан нафратландим”, деб ёзилган–ку!
14Хўш, бунга нима деймиз? Худо адолатсизми? Йўқ, асло! 15Худо Мусога: “Марҳамат қиладиганимга марҳамат қиламан, шафқат қиладиганимга шафқат қиламан”, деб айтган. 16Шундай қилиб, Худонинг меҳр–шафқати инсон хоҳиши ва ташаббусига эмас, балки Худонинг иродасига боғлиқ. 17Муқаддас Битикларда ёзилганидай, Худо фиръавнга: “Сенга қудратимни кўрсатай, бутун оламга шуҳратимни ёяй, деб сени ҳукмдор қилиб тайинладим”, деб айтган. 18Хуллас, Худо Ўз хоҳиш–иродасига кўра иш юритади, бир инсонга марҳамат кўрсатади, бошқа бировнинг эса юрагини тош қилади.

 

Худонинг ғазаби ва марҳамати

 

19Шунда кимдир мендан: “Унда нима учун Худо бизни айблайди? Ахир, ким ҳам Унинг иродасига қарши чиқа оларди?”, деб сўраши мумкин. 20Эй инсон, сен ким бўлибсанки, Худога гап қайтарсанг?! Яратилган нарса яратувчисидан: “Нима учун мени бундай қилиб яратдинг?”, деб сўрайдими? 21Ахир кулол бир лой қоришмасидан ҳар хил идишлар ясар экан, уларнинг баъзиларини қутлуғ байрам кунларида ишлатиладиган қилишга, бошқаларини эса ҳар куни ишлатиладиган идиш қилиб қўйишга ҳақи йўқми?
22Тўғри, Худо Ўз ғазаби ва қудратини жазо орқали кўрсатишга ҳақлидир. Аммо жазога мубтало бўладиганларнинг ҳалокатини орқага суриб, сабр–бардош кўрсатса, нима бўпти? 23Шундай қилиб, Худонинг марҳаматига сазовор бўлган ва Унинг улуғворлигини баҳам кўришга белгиланган одамларга Худо Ўз улуғворлигининг нақадар бой эканлигини намоён қилади. 24Нафақат яҳудийлар орасидан, балки бошқа халқлар орасидан танланганлар қаторида биз ҳам бормиз. 25Хўшея китобида Худо шундай деб айтган: “Менинг халқим бўлмаганларни ‘Ўз халқим’, деб атайман. Олдин севгилим бўлмаганни ‘Севгилим’, деб айтаман. 26Уларга: ‘Халқим эмас’, деб айтилган бўлса, келажакда улар: ‘Барҳаёт Худонинг болалари’, деб аталади.”
27Ишаё ҳам Исроил халқи ҳақида шундай деган эди: “Исроил халқининг сони денгиз қумидай кўп бўлган бўлса ҳам, фақатгина баъзилари қутқарилиб, омон қолади, 28чунки Эгамиз дунё устидан чиқарган ҳукмини тўла–тўкис ва тезда ижро этади.”
29Булардан олдинроқ Ишаё яна шундай деб айтган эди:

 

“Эҳ, агарда Сарвари Олам
Қолдирмаганда эди бизга зурриёт,
Садўм шаҳрига ўхшаб қолган бўлардик,
Ғамўра шаҳрига ўхшаган бўлардик.”

 

Исроил халқи ва оқланиш

 

30Хўш, булар нимани билдиради?! Худонинг олдида оқланиш пайида бўлмаган бошқа халқлар энди имон туфайли оқландилар. 31Исроил халқи эса оқланиш ниятида қонунни бажариш пайида бўлдилар, лекин мақсадларига эриша олмадилар. 32Нима учун? Чунки улар имон билан эмас, балки қонунни бажариш орқали оқланишга уриндилар. Улар Муқаддас Битикларда тасвирланган Тошга қоқилиб йиқилдилар. 33Худо Муқаддас Битикларда шундай деб айтган эди: “Мен Қуддусда бир Тош жойлаштиряпман. Баъзилар унга қоқилиб, йиқиладилар, аммо унга таянганлар шарманда бўлмайдилар.” Бу Тош Исо Масиҳдир.

 

10–БОБ

 

Нажот ҳамма учун

 

1Биродарларим, мен ўз халқим Исроилнингнажот топишини чин дилдан истайман ва бу учун Худога илтижо қиламан. 2Ахир, ўзим гувоҳман: улар жон–жаҳдлари билан Худога берилганлар, аммо ҳақиқий тушунчага эга эмаслар. 3Худонинг инсонларни оқлаш йўлини тушунмасдан, ўзларини оқлаш ниятида, улар Худонинг ҳақ йўлига бўйсунмадилар. 4Исо Масиҳ эса қонуннинг мақсадини амалга оширди, шу тариқа ҳамма имон орқали оқланади.
5Қонун орқали оқланиш ҳақида Мусо қуйидагича ёзган эди: “Уларга риоя қилган одам ҳаётдан баҳраманд бўлар.” 6Имон орқали оқланиш ҳақида эса Муқаддас Битикларда нима деб ёзилган? “Юрагингизда: “Ким осмонга чиқади? (яъни, Масиҳни олиб келиш учун)”, 7“Ким тубсиз чуқурликка тушади? (яъни, Масиҳни тирилтириш учун)”, деманглар”, деб ёзилган. 8Яна қуйидагича ёзилган–ку: “Бу калом (яъни, биз ваъз қилаётган имон ҳақидаги калом) сизнинг яқинингиздадир, оғзингизда ва юрагингиздадир.” 9Агар ўз оғзингиз билан Исони Раббим, деб эътироф этиб, Худо Уни ўликдан тирилтирганига чин юракдан ишонсангиз, нажот топасиз. 10Чунки инсон қалбида ишониб оқланади ва оғзи билан эътироф этиб нажот топади. 11Муқаддас Битикларда ёзилгандай: “Унга ишонган ҳеч бир инсон шарманда бўлмайди.” 12Яҳудийлар билан ғайрияҳудийлар орасида асло фарқ йўқ. Уларнинг Раббийси бир бўлиб, Унга илтижо қилганларнинг биронтасидан Ўз меҳр–шафқатини аямайди. 13Ахир, “Раббимизга илтижо қилган ҳар бир инсон қутқарилади”, деб ёзилган–ку.
14Аммо Раббимиз Исога ишонмаганлар қандай қилиб Унга илтижо қиладилар?! У ҳақда эшитмаган бўлсалар, қандай қилиб Унга ишонадилар? Ҳеч ким уларга Хушхабарни эълон қилмаса, қандай қилиб эшитадилар?! 15Улар юборилмасалар, қандай қилиб Хушхабарни эълон қиладилар?! Муқаддас Битикларда қуйидагича ёзилган–ку: “Хушхабарни эълон қилган хабарчининг қадамлари нақадар гўзал!” 16Аммо Хушхабарга ҳамма ҳам қулоқ солмади. Ишаё ҳам шундай деган–ку: “Эй, Эгам, бизнинг хабаримизга ким ишонди?”
17Демак, имон тинглашдан, яъни Масиҳ ҳақидаги Хушхабарни эшитишдан келиб чиқади. 18Менинг бир саволим бор. Хўш, улар эшитмаганмиди? Албатта эшитганлар, чунки “хабарчиларнинг овозлари ҳар томонга тарқалди, хабарлари oламнинг четигача етиб борди”, деб ёзилган–ку. 19Бундан яна бир савол келиб чиқади. Хўш, Исроил халқи хабарни тушунмадими? Мусо орқали Худо шундай деганди:

 

“Мен ҳам халқ бўлмаганлар билан уларнинг рашкини келтираман,
Ақлсиз бир халқ билан ғазабини қўзғатаман.”

 

 

20Ишаё ҳам Худонинг сўзларини жасорат билан етказган:

 

“Мени изламаганлар топди,
Мени сўрамаганларга кўриндим.”

 

 

21Исроил халқи ҳақида эсa шундай дейди:

 

“Итоатсиз ва ўжар халқни
Кун бўйи қучоқ очиб кутдим.”

 

11–БОБ

 

Худонинг танланган халқи

 

1Шундай қилиб, яна бир саволим бор. Наҳотки Худо Ўз халқини рад қилган бўлса? Йўқ, асло! Мен ўзим Исроил халқидан бўлиб, Иброҳимнинг авлодиданман, Бенямин қабиласига тегишлиман–ку! 2Худо азалдан танлаб олган халқини рад қилгани йўқ. Муқаддас Битикларда Илёс пайғамбар ҳақида нима ёзилгани эсингизда йўқми?! У Исроил халқидан шикоят қилиб, Худога шундай деган эди: 3“Эй, Эгам, Исроил халқи қурбонгоҳларингни бузди, пайғамбарларингни қиличдан ўтказди. Ёлғиз мен қолдим, холос. Энди жонимни олиш учун мени ҳам қидириб юрибдилар.” 4Худо унга нима деб жавоб берди? “Мен Исроил халқидан Ўзим учун етти минг одамни қолдирдим, улар Баал олдида тиз чўкмаган.” 5Худди шунга ўхшаб, ҳозир ҳам Худога содиқ қолганлар бор, чунки улар Худонинг инояти бўйича танланганлар. 6Танлаш инсонларнинг ишларига эмас, Худонинг иноятига боғлиқ. Агар шундай бўлмаганда эди, иноят ҳақиқий иноят бўлмас эди.
7Хуллас, бу нимани билдиради? Исроил халқи солиҳлик пайида бўлса ҳам, солиҳликка эришмади. Фақатгина танланганлар бу мақсадга эришди, қолганларнинг эса юраклари тош бўлди. 8Муқаддас Битикларда ёзилгандай:

 

“Худо шу пайтгача уларни қаттиқ ухлатиб қўйди,
Уларга кўрадиган кўз, эшитадиган қулоқ бермади.”

 

9Довуд ҳам шундай деган:

 

“Дастурхонлари ўзларига тўру тузоқ бўлсин,
Шунда улар қоқилиб,
Жазоларини оладилар.
10Кўз нурлари сўнсин, кўрмайин қолсин,
Беллари то абад букчайиб қолсин.”

 

11Бундан яна бир савол келиб чиқади. Яҳудийлар қоқилганда, бутунлай ҳалок бўлдиларми? Йўқ, асло! Аксинча, улар Масиҳни рад қилганлари учун ғайрияҳудийлар нажотга эга бўлдилар, токи Исроил халқининг рашки қўзғалсин. 12Яҳудийлар Масиҳни рад этиб, бутун дунёни янада бойитдилар. Ўзлари йўқотган бойлик билан ғайрияҳудийларга фойда келтирдилар. Агар уларнинг бу гуноҳи шундай самара келтирган бўлса, уларнинг нажот топиши қанчалик фойда келтиришини бир тасаввур қилиб кўринглар–а!

 

Новдаларнинг пайванд қилиниш мисоли

 

13Энди сизларга — ғайрияҳудийларга айтяпман. Тўғри, мен сизларга Хушхабар келтириш учун юборилганман. Бу хизматимни жон–жаҳдим билан бажараман, 14балки бу хизматим билан ўз қондошларим, яҳудийларнинг рашкини қўзғатарман, уларнинг баъзиларини қутқариб қоларман. 15Яҳудийларнинг рад этилиши дунёни Худо билан яраштирган бўлса, уларнинг Худо томонидан қабул қилиниши ўлимдан ҳаётга олиб бормайдими?
16Биринчи ёпилган нон Худога бағишланиб муқаддас бўлса, хамирнинг қолгани ҳам муқаддасдир. Агар томирлар муқаддас бўлса, новдалар ҳам муқаддасдир. 17Баъзи яҳудийлар дарахтнинг синдириб ташланган новдаларига ўхшайдилар. Сизлар — ғайрияҳудийлар эса табиий новдалар орасига пайванд қилинган ёввойи зайтун новдаларига ўхшайсизлар. Энди улар билан бирга бир томирдан озиқланяпсизлар. 18Шундай экан, бошқа новдаларга қараб мақтанманглар. Агар жуда кеккайиб кетсангизлар, ёдга олинглар, сизлар томирни эмас, балки томир сизларни озиқлантиряпти. 19Эҳтимол сизлар: “Биз пайванд қилинишимиз учун новдалар синдирилди”, — дерсизлар. 20Тўғри, лекин эсингизда бўлсин: улар ишонмаганлари учун синдириб ташландилар, аммо сизлар имонингиз орқали пайванд қилингансиз. Шунинг учун кеккайиб кетманглар, балки Худодан қўрқинглар. 21Йўқса, Худо табиий новдаларни аямагани каби, сизларни ҳам аямайди.
22Шундай қилиб, Худонинг меҳрибонлиги ва қаттиққўллиги ҳақида ўйлаб кўринг: Худонинг нажотини рад қилганларга У қаттиққўллик қилди, сизларга — пайванд қилинганларга эса У меҳрибонлик кўрсатди. Агар Худога содиқ қолсангиз, Унинг меҳрибонлигидан баҳраманд бўлаверасиз. Бўлмаса, Худо сизларни ҳам кесиб ташлайди. 23Нажотни рад қилганлар ўз имонсизликларини бас қилсалар, пайванд қилинадилар. Худо уларни қайта пайванд қилиб қўйишга қодир. 24Ахир, сизлар ёввойи зайтун дарахтидан кесиб олиниб, парваришланган зайтун дарахтига, табиатга хилоф равишда пайванд қилиндингиз. Шундай экан, улар — табиий новдалар, ўзларининг дарахтларига қандай осонлик билан қайта пайванд қилинадилар–а!
25Биродарларим, сизлар тағин ўзбилармон бўлиб кетманглар, деб бу сирни сизларга билдирмоқчиман: ғайрияҳудийлар орасидан белгиланган сондагилар нажот топмагунча, Исроил халқининг баъзилари ўжар бўлиб қолаверадилар. 26Шундан кейин, бутун Исроил қутқарилади. Муқаддас Битикларда Худо шундай деган–ку:

 

“Қутқарувчи Қуддусдан келади,
Ёқуб наслидан бетавфиқликни йўқ қилади.
27Улар билан қилган аҳдим мана шудир:
Мен уларни гуноҳларидан фориғ қиламан.”

 

28Хушхабарни рад қилиб, яҳудийлар Худонинг душманлари бўлиб қолдилар, бу сизлар — ғайрияҳудийларга фойда келтирди. Аммо Худо яҳудийларни танлагани учун, уларнинг ота–боболари ҳақи ҳали ҳам уларни яхши кўради. 29Чунки Худо берган инъомларини қайтариб олмайди ва Ўзи даъват қилган халқидан воз кечмайди. 30Сиз — ғайрияҳудийлар ҳам бир вақтлар итоатсиз эдингиз, аммо энди Худо сизларга меҳр–шафқат кўрсатди. Бу яҳудийларнинг итоатсизлиги натижасида содир бўлди. 31Энди эса яҳудийлар итоатсиз бўлиб қолдилар, аммо сизларга кўрсатилган меҳр–шафқат туфайли улар ҳам меҳр–шафқат топадилар. 32Ҳаммага меҳр кўрсатай, деб Худо ҳаммани итоатсизликка тутқун қилди.
33Худонинг донолигию билими нақадар бой ва чуқурдир! Унинг ҳукмларини ким тушуниб етар?! Унинг йўлларини ким синчиклаб текшира олар?! 34Ким Эгамизнинг фикр–зикрини била олар?! Ким Унга маслаҳат бера олар?! 35Ким Худога шундай ҳадя берганки, Худо ундан қарздор бўлса?! 36Ҳеч ким! Чунки бутун борлиқ Худодан келиб чиққан, Худо орқали ва Худо учун мавжуддир! Унга то абад шон–шарафлар бўлсин! Омин.

 

12–БОБ

 

Ҳаётни Худога бағишлаб яшаш

 

1Шундай қилиб, эй биродарларим, Худонинг марҳамати ҳақи сизларга ёлвораман. Ўз танангизни тирик, муқаддас ва Худога манзур бўладиган қурбонлик сифатида бағишланг. Мана шу Худога лойиқ бўлган асл хизматдир. 2Бу дунёга мослашманглар, фикр–зикрингизни янгилаб, тубдан ўзгаринглар. Шунда Худонинг иродасини тушуна оладиган бўласиз, яъни нима яхши, Худога манзур ва мукаммал эканлигини била оладиган бўласиз.
3Менга берилган иноятдан фойдаланиб, сизларга айтяпман. Ўзингизга ҳаддан ташқари юқори баҳо берманглар. Аксинча, Худо ҳар бир кишига қанча имон берган бўлса, шунга кўра фикр қилиб, ақли расо одамлар бўлинглар. 4Ахир, танамиз бир бўлса–да, тана аъзолари кўп, аммо тана аъзоларининг вазифаси ҳам бир хил эмас. 5Шунга ўхшаб, биз — Масиҳга тегишли бўлганлар, бир танани ташкил қиламиз. Ҳар биримиз ҳар хил аъзолар бўлиб, бир–биримизга боғлиқмиз. 6Бизга берилган иноят бўйича ҳар биримизнинг ҳар хил инъомларимиз бор. Агар бирортасида Худонинг сўзини бошқаларга етказиш инъоми бўлса, у эътиқодимизга мувофиқ равишда гапирсин. 7Агар бирорта одамга хизмат қилиш инъоми берилган бўлса, у хизмат қилсин, агар бирортасига муаллимлик инъоми берилган бўлса, у таълим берсин. 8Агар инсонга далда бериш инъоми берилган бўлса, у далда берсин, беғараз ёрдам берадиган бўлса, сахийлик билан берсин. Етакчилик қиладиган одам қунт билан етакчилик қилсин, меҳр–шафқат кўрсатадиган одам хурсандчилик билан иш тутсин.
9Бир–бирингизга бўлган меҳр–муҳаббатингиз самимий бўлсин. Ёмонликдан нафратланиб, яхшиликни маҳкам тутинг. 10Бир-бирингизни биродарларча, чуқур муҳаббат билан яхши кўринг. Бир–бирингизни ҳурмат қилиб, ўзингиздан юқори кўринг. 11Ғайратингиз сусаймасин, бутун қалбингиз билан РаббимизИсога хизмат қилинг. 12Умидингиз борлиги учун хурсанд бўлинг. Қийинчиликда сабр–тоқат қилинг. Ибодат қилишдан чарчаманг. 13Муҳтожликда бўлган биродарларга ёрдам беринг, доимо меҳмондўст бўлинг.
14Сизларни қувғин қилаётганларни дуо қилинглар, уларни қарғаманглар. 15Севинаётганлар билан бирга севининглар, йиғлаётганлар билан бирга йиғланглар. 16Ўзаро ҳамфикр бўлинглар. Такаббурлик қилмай, бечора ҳамда паст табақали одамлар билан дўст бўлинг. Ўзбилармонлик қилманглар. 17Ҳеч кимга ёмонлик эвазига ёмонлик қайтарманглар, одамлар яхшилик деб билганларни қилишга интилинглар. 18Агар иложи бўлса, қўлингиздан келганича, барча одамлар билан тинч-тотув ҳаёт кечиринглар. 19Азизларим, ўзингиз учун ўзингиз қасос олманг, балки Худонинг ғазабига йўл қўйиб беринг. Ахир, Муқаддас Битикларда Эгамиз шундай деб айтган–ку: “Мен Ўзим қасос ва ўч оламан.” 20Муқаддас Битикларда ёзилганидай қилинг:

 

“Душманинг оч бўлса, овқат бер,
Чанқаган бўлса, сув ичир.
Шунда унинг бошига ёнаётган чўғ йиққандай бўласан.”

 

 

21Ёмонлик сизни мағлуб қилмасин, аксинча сиз ёмонликни яхшилик билан мағлуб этинг.

 

13–БОБ

 

Ҳокимиятга бўйсуниш ҳақида

 

1Ҳар бир инсон ўзининг устидан ҳукмрон бўлган ҳокимиятга бўйсунсин. Чунки Худо буюрмаган ҳокимият йўқ, мавжуд бўлган ҳар бир ҳокимиятни эса Худо тайин этган. 2Шунинг учун ҳокимиятга қаршилик кўрсатган одам Худо ўрнатган тартибга қарши чиққан бўлади. Қаршилик қилувчилар эса ўзларини ўзлари ҳукмга дучор қиладилар. 3Яхшилик қилганлар эмас, ёмонлик қилганлар ҳукмронлардан қўрқишлари керак. Ҳокимиятдан қўрқмасликни истайсанми? Унда яхшилик қилиб юр, шунда бошлиқнинг мақтовига сазовор бўласан. 4Чунки бошлиқлар одамларнинг манфаати учун Худонинг хизматидадирлар. Ёмон иш қилаётган бўлсанг, қўрққин, чунки жазо бериш қудрати бошлиқларга бекорга берилмаган. Улар ёмонлик қилувчиларга жазо бериб, Худонинг ғазабини кўрсатадиган Худонинг хизматкорларидир. 5Шунинг учун фақатгина ғазабга дучор бўлмаслик ниятида эмас, балки виждон ҳақи ҳам бошлиқларга бўйсуниш керак. 6Мана шу сабабдан солиқ ҳам тўлаш лозим. Чунки амалдорлар ўз вазифаларини бажариб, Худога хизмат қиладилар. 7Уларга нима тегишли бўлса, шуни беринг: солиқ йиғувчига — солиқ, бож олувчига — бож, обрўга лойиқ бўлганга — обрў, ҳурмату эҳтиромга лойиқ бўлганга — ҳурмат–эҳтиром.

 

Масиҳга ишонганларга хос хатти–ҳаракат

 

8Ҳеч кимдан ҳеч нарса қарздор бўлманглар. Фақат меҳр–муҳаббатни ҳам фарз, ҳам қарз, деб билинглар, чунки ўзгани яхши кўрган одам Худонинг қонунини бажарган бўлади. 9Ахир, “Зино қилманг”, “Қотиллик қилманг”, “Ўғирлик қилманг”, “Бировларнинг мулкига кўз олайтирманг”, деган ва қолган ҳамма амрлар қуйидаги бир амрда мужассам–ку: “Ўзгани ўзингизни севгандай севинг.” 10Чунки ўзгани яхши кўрган одам унга ёмонлик қилмайди. Шундай қилиб, бошқаларни яхши кўриш Худонинг қонунини тўлиқ бажариш билан баробардир.
11Ҳозирги вақтни ғанимат, деб билинглар. Мана, уйқудан уйғонадиган пайтингиз етиб келди. Биз имон келтирган пайтдан кўра, ҳозирги вақтда нажотимизнинг тўла рўёбга чиқиши яқинроқдир. 12Тун ўтиб кетиб, кундуз яқинлашиб қолди. Шунинг учун қоронғилик ишларидан воз кечиб, нурга лойиқ ишларни қилишга боп бўлган қурол–аслаҳаларни тақиб олинглар. 13Шаҳватпарастлик ва фисқ–фужурга берилмай, жанжалкашлик ва ҳасадгўйлик қилмасдан, айш-ишрат ва ичкиликбозлик билан эмас, кундузга яраша, одоб билан кун кечирайлик. 14Раббимиз Исо Масиҳга бурканинглар ва башарий табиатингизнинг эҳтиросларини қондиришни ҳатто хаёлингизга ҳам келтирманглар.

 

14–БОБ

 

Биродарингни ҳукм қилма

 

1Имони суст бўлганларни имонлилар қаторига қабул қилинг, уларнинг фикрлари ҳақида баҳслашманг. 2Зеро, баъзилар ҳамма нарсани тановул қилиб бўлади, деб ишонади, баъзи имони сустлар эса фақат сабзавот ейди. 3Ҳамма нарсани ейдиган одам, ҳар қандай нарсани емайдиган одамдан нафратланмасин. Шунингдек, ҳар нарсани ҳам еявермайдиган одам, ҳамма нарсани ейдиган одамни ҳукм қилмасин, чунки Худо уни имонлилар қаторига қабул қилган. 4Сен ким бўлибсанки, бировнинг хизматкорини тергайсан? Хизматкорнинг тўғри ёки нотўғри иш қилганини унинг хўжайини тасдиқлайди–ку! Хўжайин хизматкорни бошқаргани учун хизматкор тўғри иш қилади, бу хўжайин Раббимиз Исодир.
5Айрим одамлар бир кунни бошқа кундан устунроқ ҳисоблайди, яна бошқа бир одамлар эса кунларнинг ҳаммасини баравар, деб ҳисоблайдилар. Ҳар бир киши ўз фикрида маҳкам турсин. 6Бирор кунни бошқасидан устун, деб билган одам Раббимиз Исони улуғлаш учун шундай қилади. Ҳамма нарсани ейиш мумкин, деб билган одам ҳам Раббимизни улуғлаш учун шундай фикрлайди, чунки овқати учун у Худога шукр айтади. Ҳар нарсани емайдиган одам ҳам Раббимизни улуғлаш учун шундай қилади, у ҳам овқати учун Худога шукр айтади! 7Зеро, ҳеч биримиз фақат ўзимиз учун яшамаймиз, фақатгина ўзимиз учун ўлмаймиз. 8Ахир, яшасак, ҳаётимиз билан Раббимиз Исога шуҳрат келтирамиз, ўлсак ҳам, ўз ўлимимиз билан Раббимизга шуҳрат келтирамиз. Демак, яшасак ҳам, ўлсак ҳам, Раббимизга тегишлимиз. 9Масиҳ ўликларнинг ҳамда тирикларнинг Раббийси бўлиш учун ўлди ва ўликдан тирилди. 10Шундай экан, нима учун биродарингизни ҳукм қиляпсиз? Нима учун биродарингиздан нафратланяпсиз? Ахир, ҳаммамиз Худонинг ҳукм курсиси олдида туриб, жавоб берамиз–ку! 11Муқаддас Битикларда шундай ёзилган:

 

“Эгамиз шундай демоқда:
‘Мен барҳаёт Худо бўлганим ҳақи айтаманки:
Менинг олдимда ҳар бир тизза чўкка тушади,
Ҳар бир тил Менга ҳамду сано айтади.’”

 

 

12Демак, ҳар биримиз Худонинг олдида ўзимиз учун жавобгармиз.

 

Биродарлар билан тинч–тотув яшаш ҳақида

 

13Шунинг учун энди бир–биримизни ҳукм қилмайлик. Аксинча, биродарларингизнинг йўлига ғов қўймасликка, уни васвасага солмасликка қарор қилинглар. 14Мен Раббим Исога тегишли бўлганим учун қатъий аминманки, ҳеч бир нарса ўз–ўзидан ҳаром эмас. Аммо кимдир бирор нарсани ҳаром ҳисобласа, ўша нарса у учун ҳаромдир. 15Агар сизлар бирор нарса еб, биродарингизни хафа қилаётган бўлсангиз, меҳр–муҳаббат билан иш тутмаётган бўласиз. Масиҳ бу одам учун ўлган, еган овқатингиз билан ўша одамни ҳалокатга йўлиқтирманг. 16Сиз яхши деб билган нарса ҳақида бошқалар ёмон гап гапирмасин. 17Худонинг шоҳлиги овқат ва ичимликдан эмас, балки Муқаддас Руҳ ато қиладиган солиҳлик, тинчлик ва қувончдан иборат. 18Масиҳга шу тарзда хизмат қилган одам Худони ҳам мамнун қилади, инсонларнинг ҳам мақтовига сазовор бўлади.
19Шунинг учун ўзаро тинч–тотув яшаш ва бир–биримизнинг имонимизни мустаҳкамлаш ҳаракатида бўлайлик. 20Егуликни деб, Худонинг ишига путур етказманглар! Тўғри, ҳамма нарса ҳалол, аммо бирор нарсани еб, биродарини васвасага солган одам нотўғри иш тутган бўлади. 21Гўшт ейиш, шароб ичиш ёки шунга ўхшаш ишлар бирорта биродарни васвасага солаётган бўлса, буларни қилмаслик яхшидир.
22Бу масаладаги фикрингизни Худонинг Ўзи ҳукм қилсин. Тутган йўлини ҳукм қилмаган одам бахтиёрдир. 23Бирор нарсани ейиш ҳақида иккиланиб туриб, барибир ейишга қарор қилган одам ҳукмга дучор бўлиши муқаррар, чунки у ўз ишончига кўра иш тутмаган бўлади. Ишончга асосланмасдан қилинган ҳар бир иш эса гуноҳдир. [1]

 

15–БОБ

 

1Биз, имони кучлилар, ўзимизни мамнун қилишни кўзламасдан, имони суст бўлган биродарларнинг ожизлигига сабр–бардош қилишимиз керак. 2Ҳар биримиз ўзганинг манфаатини кўзлаб, унга далда бериш ниятида уни мамнун қилиш ҳаракатида бўлайлик. 3Ҳаттоки Масиҳ ҳам Ўзини мамнун қилишни кўзламаган, зеро, Муқаддас Битикларда ёзилганидай:

 

“Сени ҳақоратлаганлар мени ҳақорат қилган бўлар.”

 

4Қадимги Битикларда нимаики ёзилган бўлса, бизнинг таълим олишимиз учун ёзилган. Биз бу Битиклардан сабр ва тасалли топиб, умидимизда маҳкам туришимиз лозим.
5Сабр ва тасалли манбаи бўлган Худонинг Ўзи эса Исо Масиҳнинг шогирдларига мос равишда бир–бирингиз билан ҳамфикр бўлишни сизларга ато қилсин. 6Шунда сизлар якдиллик билан, бир овозда Раббимиз Исо Масиҳнинг Отаси — Худони улуғлайсизлар.

 

Хушхабар барча халқлар учундир

 

7Масиҳ сизларни ўз биродарларидай қабул қилгани каби, сизлар ҳам бир–бирингизни биродарлардай қабул қилинг. Шундай қилиш Худога шуҳрат келтиради. 8Мен сизларга айтяпман: Худонинг ота–боболаримизга берган ваъдаларини бажариб, Унинг содиқлигини кўрсатиш ниятида Исо Масиҳ яҳудийларнинг хизматкори бўлиб келди. 9Масиҳнинг келишидан яна бир мақсади шу эдики, ғайрияҳудийлар ҳам Худонинг меҳр–шафқати учун Уни улуғласинлар. Муқаддас Битиклардa ёзилганидай:

 

“Xалқлар ичра Сенга ҳамдлар айтурман,
Сенинг исмингни куйлаб сано айтурман.”

 

10Яна бошқа жойда шундай ёзилган: “Эй эллар, Унинг халқи билан шодланинг.” 11Яна шундай деб ҳам ёзилган:

 

“Эй барча халқлар, Эгамизга ҳамду санолар бўлсин!
Эй жамики элатлар, Уни олқишланглар!”

 

12Ишаё китобида ҳам қуйидагича ёзилган:

 

“Эссай томиридан бир Зот келиб чиқар,
У халқлар устидан ҳукмронлик қилар,
Халқлар эса Унга умид боғлайдилар.”

 

13Имон йўлидан юрар экансиз, умид манбаи бўлган Худо қалбингизни севинч ва тинчликка тўлдирсин, шунда сизлар Муқаддас Руҳнинг кучи ила умидга бой бўласизлар.

 

Павлус ғайрияҳудийларга хизмат қилишга даъват этилган

 

14Эй биродарларим, мен аминманки, сизлар эзгуликка ва илм–маърифатга бойсизлар, бир–бирингизга панд–насиҳат қилишга қодирсизлар. 15-16Шунинг учун, баъзи бир нарсаларни эслатай деб, сизларга бу хатни ёзишга журъат қилдим, чунки мен Худонинг инояти билан Исо Масиҳнинг хизматкори этиб тайинланганман. Худонинг Хушхабарини айтиб, руҳоний сифатида ғайрияҳудийларга хизмат қилмоқдаман. Бунинг натижасида, ғайрияҳудийлар Худога манзур бўладиган, Муқаддас Руҳ орқали табаррук қилинган қурбонликдай Худога тортиқ этилмоқдалар.
17Шундай қилиб, Исо Масиҳ туфайли Худонинг йўлида қилган ишларим билан мақтансам бўлади. 18-19Кучли мўъжизалару аломатлар билан, менинг айтганларим ва қилганларим орқали Масиҳ ғайрияҳудийларни Худога итоат қилиш йўлига бошлади. Аммо Исо Масиҳнинг мен орқали қилган ишларидан бошқа нарсалар ҳақида гапиришга журъат этмайман, чунки буларнинг ҳаммаси Худо Руҳининг қудрати ила содир бўлди. Шундай қилиб, мен Қуддусдан бошлаб, то Иллирия ҳудудига қадар Масиҳнинг Хушхабарини ёйиб, ўз вазифамни бажардим. 20Шу билан бирга, мен бошқаларнинг пойдевори устига бино қурмайин, деб ҳали Масиҳнинг номи овоза қилинмаган ерларда Хушхабарни ёйиш учун жон куйдиряпман. 21Муқаддас Битикларда ёзилганидай:

 

“У ҳақда хабарсиз бўлганлар энди кўрадилар,
У ҳақда эшитмаганлар энди англаб етадилар.”

 

Павлуснинг Римга бориш нияти

 

22Хушхабарни ёйиш хизматим туфайли анчадан бери сизларнинг олдингизга бора олганим йўқ. 23Энди эса бу жойларда менга бошқа иш қолмаган. Мен кўп йиллардан бери сизларни кўришни орзу қиламан. 24Шунинг учун Испанияга бораётганимда, йўлда сизларни кўриб ўтаман. Оз бўлса–да, дийдорингизга тўйганимдан кейин, йўлимда давом этишим учун керакли бўлган муҳтожликларимни қондирарсизлар, деган умиддаман.
25Ҳозирча мен Худо азизларига ёрдам бергани Қуддусга кетяпман. 26Чунки Македония ва Ахаядаги биродарлар маблағ йиғиб, Қуддусдаги камбағал биродарларга ёрдам беришга қарор қилдилар. 27Буни ҳам қарз, ҳам фарз, деб билганлари учун, хурсандчилик билан шундай қилдилар. Ахир, ғайрияҳудийлар яҳудийлар туфайли руҳий неъматларга сазовор бўлдилар–да, шунинг учун улар ўз моддий бойликларини яҳудийлар билан баҳам кўришни лойиқ топдилар. 28Мен бу ишни бажариб, тўпланган маблағни уларга топширганимдан кейин, сизларнинг олдингизда тўхтаб ўтаман. Сўнгра Испанияга кетаман. 29Аминманки, мен сизларни кўришга борганимда, биз биргаликда Масиҳ Хушхабари келтирадиган қут–баракаларни тўлиқ баҳам кўрамиз.
30Эй, биродарларим, Раббимиз Исо Масиҳ ва Муқаддас Руҳ ато қиладиган меҳр–муҳаббат ҳақи сизларга ёлвораман: мен учун биргаликда Худога ибодат қилайлик. 31Яҳудиядаги имонсизларнинг қўлидан қутулушим учун ва Қуддусдаги хизматим у ердаги Худонинг азизларига маъқул бўлиши учун ибодат қилинглар. 32Худо хоҳласа, мен шод–хуррамлик билан сизларнинг олдингизга бораман, сизлар билан бирга бўлганимдан қалбим ором топади. 33Тинчлик манбаи бўлган Худо ҳаммангизга ёр бўлсин. Омин!

 

16–БОБ

 

Сўнгги саломлар

 

1Мен Кенхрея шаҳридаги жамоатда хизмат қилаётган опамиз Фивани сизларга таништирай. 2Сизлар Худонинг азизларисиз, шунинг учун Раббимиз Исо ҳақи Фивани меҳмондўстлик билан қабул қилинглар. У нимага муҳтож бўлса, ёрдам беринглар. Зеро, у кўпларга, айниқса менга кўп ёрдам кўрсатган.
3Прискилла ва Акилга салом айтинг, улар мен қатори Исо Масиҳнинг хизматидалар. 4Улар менинг жонимни асраб қолиш учун ўзларини ўлим хавфи остига қўйдилар. Нафақат мен, балки ғайрияҳудийлардан иборат бўлган жамоатлар ҳам улардан миннатдорлар. 5Уларнинг уйида йиғиладиган жамоатга ҳам салом айтиб қўйинглар. Асия ўлкасидагилар орасида биринчи бўлиб Масиҳга имон келтирган азиз дўстим Епенетга салом айтинг. 6Сизлар учун кўп меҳнат қилган Марямга салом айтинглар. 7Биродаримиз Андроник ва опамиз Юнияга салом айтинглар. Улар мен билан бирга ҳибсда бўлган қондошларим. Бу обрўли ҳаворийлар мендан олдин Масиҳга имон келтирган эдилар. 8Раббимиз Исо туфайли менинг азиз дўстим бўлиб қолган Амплиатга салом айтинг. 9Масиҳ хизматида ҳамкоримиз бўлган Урбан ва азиз дўстим Стахисга салом айтинг. 10Масиҳга содиқлигини исботлаган Апеллисга салом айтинг. Аристовул хонадонига ҳам салом айтиб қўйинг. 11Қондошим Ҳиродионга салом айтинг. Наркис хонадонидаги Раббимиз Исога тегишли бўлганларга ҳам салом айтиб қўйинг. 12Раббимизга жону диллари билан хизмат қилаётган опаларимиз Трифена билан Трифосага салом айтинглар. Раббимизга астойдил хизмат қилаётган азиз опамиз Персисага ҳам салом айтинг. 13Раббимизнинг танланган хизматкори Руфусга ва менга онадай бўлиб қолган унинг онасига ҳам салом айтинг. 14Асинкрит, Флегон, Ҳермес, Патровас, Ҳармасларга ва улар билан бирга бўлган биродарларга салом айтинглар. 15Филалогус билан Юлияга, Нирей ва унинг синглисига, Олимпас ҳамда улар билан бирга бўлган барча азиз биродарларга салом айтинглар. 16Бир–бирингиз билан ўпишиб кўришинглар. Барча Масиҳ жамоатлари сизларга салом йўллаяптилар.

 

Сўнгги панд–насиҳатлар ва тилаклар

 

17Сизларга ёлвораман, олган таълимотингиздан айнитиб, орангизга низо ва ғулғула соладиган одамлардан эҳтиёт бўлинглар. Улардан ўзингизни олиб қочинглар. 18Ахир бундай одамлар Раббимиз Исо Масиҳнинг эмас, балки ўз нафсларининг қулидирлар. Улар ширин сўзлару хушомадгўйлик билан софдил инсонларни йўлдан оздирадилар. 19Сизларнинг Худога бўлган итоаткорлигингиз ҳаммага маълум. Мен сизлардан жуда хурсандман, аммо яхшиликка келганда доно, ёмонликка келганда эса норасида бўлишингизни истайман. 20Тинчлик манбаи бўлган Худонинг Ўзи тез орада шайтонни оёқларингиз остида эзиб ташлайди. Раббимиз Исонинг инояти сизларга ёр бўлсин.
21Менинг ҳамкорим Тимўтий ҳамда қондошларим Луций, Ясон ва Сосипатрлар сизларга салом йўллаяптилар. 22Бу мактубни қоғозга тушираётган, Раббимизнинг қули мен — Тертийдан ҳам сизларга салом. 23Бутун жамоатга меҳмондўстлик кўрсатадиган ва ҳозирда менинг мезбоним бўлган Гайус сизларга салом айтяпти. Шаҳарнинг хазинадори Ераст ва биродаримиз Кварт ҳам салом йўллаяптилар. [2]
25Мен баён қилаётган Хушхабарга, яъни Исо Масиҳнинг Хушхабарига биноан сизларни имонда собитқадам қилишга қодир бўлган Худога ҳамду санолар бўлсин! Бу Xушхабар қадимдан сир тутилган эди, энди эса у очилди. 26Ҳа, бу сир ошкор қилинди ва пайғамбарларнинг битиклари орқали, Худонинг амри бўйича барча халқларга аён бўлди, токи улар ҳам имон орқали Худога итоаткор бўлсинлар. 27Донолик соҳиби бўлган ягона Худога Исо Масиҳ орқали то абад шон–шарафлар бўлсин! Омин![3]

 

 

КОРИНФЛИКЛАРГА БИРИНЧИ МАКТУБ

1–БОБ

 

Дуойи салом

 

1Худонинг иродаси билан Исо Масиҳнингҳаворийси бўлиш учун даъват қилинган мен — Павлусдан ва биродаримиз Состендан 2Худонинг Коринф шаҳридаги жамоатига салом! Худо сизларни Ўзининг азиз халқи бўлишга даъват қилиб, Исо Масиҳ орқали Ўзи учун ажратиб олган. Шундай қилиб, ҳар ерда Раббимиз Исо Масиҳга сажда қилаётганларнинг қаторига қўшилдингиз. Исо Масиҳ уларнинг ҳам, бизнинг ҳам Раббимиздир.
3Отамиз Худо ва Раббимиз Исо Масиҳ сизларга инояту тинчлик ато қилсин.

 

Худонинг кўрсатган илтифоти

 

4Худойим сизларга Исо Масиҳ орқали Ўз иноятини берди. Шу боис доимо Худойимга сизлар учун шукр айтаман. 5Исо Масиҳ орқали Худо сизларни ҳар қандай каломда моҳир, илму маърифатда бой қилди. 6Шу тариқа мен сизларга айтган Масиҳ ҳақидаги хабар ҳақиқат эканлиги исботланди. 7Шунинг учун Раббимиз Исо Масиҳнинг келишини интизорлик билан кутар экансиз, Муқаддас Руҳ берадиган инъомлардан бенасиб эмассизлар. 8Раббимиз Исо Масиҳ келган кунда сизлар айбсиз бўлишингиз учун Худо сизларни охиригача қўллаб қувватлайди. 9Сизларни Ўз Ўғли Раббимиз Исо Масиҳ билан мулоқот қилишга чақирган Худо садоқатлидир.

 

Имонлилар жамоатидаги низолар

 

10Эй биродарларим, Раббимиз Исо Масиҳ номи билан сизларга илтижо қиламан, ҳаммангиз ўзаро аҳил яшанглар. Орангизда низоларга йўл қўймай, фикр–хаёлда тамомила якдил бўлинглар. 11Зеро, эй биродарларим, сизларнинг орангизда жанжаллар борлиги ҳақида опамиз Хлоиснинг хонадонидагилар менга хабар беришди. 12Мен қуйидагиларни назарда тутяпман, орангизда баъзилар: “Мен Павлуснинг шогирдиман”, яна баъзилар эса: “Мен Аполлоснинг шогирдиман”, яна бошқалар: “Мен Бутруснинг шогирдиман”, яна бир хил одамлар: “Мен Масиҳнинг шогирдиман”, деб айтаётган эмиш. 13Нима, Масиҳ бўлинганми? Ёки сизлар учун Павлус хочга михланганми? Наҳотки Павлуснинг номи билан сувга чўмдирилган бўлсангиз? 14Худога шукурки, мен сизларнинг орангиздан Крисп ва Гайдан бошқа ҳеч кимни сувга чўмдирмадим. 15Ҳеч ким: “Мен Павлуснинг номи билан чўмдирилганман”, дея олмайди. 16Тўғри, мен Стефаннинг уй аҳлини ҳам сувга чўмдирган эдим, аммо булардан бошқа ҳеч бир одамни сувга чўмдирганим эсимда йўқ. 17Зотан, Масиҳ мени одамларни сувга чўмдирсин, деб эмас, балки Хушхабарни ёйсин, деб юборди. Менга бу Хушхабарни инсонларга оид бўлган донолик билан ёйиш буюрилмади, бўлмаса Масиҳнинг хочдаги ўлими ҳақидаги хабарнинг кучи йўқолган бўларди.

 

Масиҳ — Худонинг ҳикмати ва қудрати

 

18Хоч ҳақидаги бу хабар ҳалок бўлаётганларга телбаликдай туюлади. Аммо биз, нажот топаётганлар учун эса у Худонинг қудратидир. 19Ахир Муқаддас Битикларда ёзилган–ку:

 

“Мен доноларни доноликдан маҳрум қиламан,
Идроклиларни идрокидан айираман.”

 

20Донолар қани? Тафсирчилар ва бу дунёнинг файласуфлари қаерда? Худо бу дунёнинг ҳикматини ақлсизликка айлантирди–ку, ахир! 21Модомики Худонинг ҳикмати бўйича бу дунё ўз ақл-заковати билан Худони таниб–билмаган экан, тентакликдай туюлган xабарга ишонганларни Худо қутқаришни лозим кўрди. 22Мана, яҳудийлар мўъжизалар талаб қиладилар, юнонлар эса донолик пайида. 23Биз фақат хочга михланган Масиҳ ҳақидаги хабарни ёймоқдамиз. Бу хабар яҳудийлар учун ҳақорат бўлса, ғайрияҳудийлар учун телбаликдир. 24Бироқ Худо даъват қилган яҳудий ва ғайрияҳудийлар учун Масиҳ хочи Худонинг қудрати ва ҳикматидир. 25Зеро, Худонинг “ақлсизлиги” инсон донолигидан устундир, Худонинг “заифлиги” инсон қудратидан кучлироқдир.
26Эй биродарларим, Худо сизларни даъват қилганда қандай одам эдингизлар, бир эсга олинг–чи! Инсоний нуқтаи назардан қараганда, кўпларингиз доно, қудратли ёки олижаноб эмас эдингиз. 27Лекин Худо доноларни шарманда қилиш учун дунёдаги ақлсиз деб ҳисобланганларни танлади. Қудратлиларни шарманда қилиш учун У дунёдаги заиф ҳисобланганларни танлади. 28Дунёдаги эътиборли ҳисобланганлар арзимас бўлиб қолсин деб, Худо бу дунёдаги эътиборсиз ва камситилган, яъни аҳамиятсиз, деб ҳисобланганларни танлади. 29Шундай қилиб, ҳеч бир инсон Худонинг олдида мақтана олмайди. 30Исо Масиҳ орқали Худо бизга янги ҳаёт ато этиб, У орқали доноликка эга бўлганимизни намоён қилди. Биз Масиҳнинг шарофати билан оқланиб, гуноҳдан қутқарилдик, Худонинг азиз халқи бўлдик. 31Шундай қилиб, Муқаддас Битикларда ўргатилгандай, ким мақтанмоқчи бўлса, Эгамизни биламан, деб мақтансин.

 

2–БОБ

 

Павлус баён этган хабарнинг асоси

 

1Эй биродарлар, мен сизларга Худонинг сирли режасини эълон қилишга борганимда, сўзамоллик ва инсоний донолик билан гапирмадим. 2Орангизда бўлганимда, Исо Масиҳ ва Унинг хочга михланганидан бошқа ҳеч нарса ҳақида гапирмасликка қарор қилдим. 3Олдингизга заифлигу қўрқув ҳисси билан титраб бордим. 4Мен сизларга Хушхабар айтиб, ваъз қилганимда, донолик қилиб ишонтиришга уринмадим, балки Худонинг Руҳи ва қудратига асосландим. 5Токи сизларнинг имонингиз инсон донолигига эмас, балки Худонинг қудратига асослансин.

 

Худонинг донолиги

 

6Биз етказган хабарни руҳан етук инсонлар ҳикмату донолик, деб тан оладилар. Аммо бизнинг донолигимиз бу дунёга ёки бу дунёнинг ўтиб кетадиган ҳукмронларига муносиб бўлган донолик эмас. 7Биз Худонинг пинҳон тутилган сирли донолиги ҳақида гапирамиз. Бу донолиги билан Худо дунё бино бўлишидан аввалроқ биз учун нажот режасини тайёрлаб қўйилган эди, токи биз Худонинг улуғворлигидан баҳраманд бўлайлик. 8Бу дунёнинг ҳукмронлари Худонинг донолигини тушунмадилар. Тушунганларида эди, улуғвор Раббимиз Исони хочга михламаган бўлардилар. 9Биз Муқаддас Битикларда ёзилган сирли режа ҳақида гапиряпмиз: “Худони яхши кўрганлар учун Худонинг Ўзи қандай ажойиботларни тайёрлаб қўйганини ҳеч бир кўз кўрмаган, ҳеч бир қулоқ эшитмаган, улар ҳеч кимнинг хаёлига келмаган.” 10Бизларга эса Худо буларни Ўзининг Руҳи орқали ошкор қилди. Чунки Муқаддас Руҳ ҳамма нарсадан, ҳатто Худонинг чуқур ўй–фикрларидан ҳам огоҳдир. 11Инсоннинг ўй–фикрларини унинг ичидаги ўз руҳидан бошқа яна ким билади?! Худди шу сингари, Худонинг ўй–фикрларини Худонинг Руҳидан бошқа ҳеч ким билмайди. 12Биз Худонинг Руҳини қабул қилдик, энди дунёвий одамлар каби ўй–фикр қилмаймиз. Шунинг учун Худо бизга нима ато қилганини аниқ тушуна оламиз. 13Биз булар ҳақида гапирганимизда инсоний донолик билан гапирмаймиз, балки Муқаддас Руҳ ўргатаётган сўзлар билан руҳий ҳақиқатни талқин қиламиз.
14Қалбида Худонинг Руҳи бўлмаган инсонлар Худонинг Руҳи ўргатганларни рад қиладилар. Улар учун бу ҳақиқатлар тентакликдай кўринади, бу ҳақиқатларни улар тушуна олмайдилар. Зеро, бу ҳақиқатларни фақатгина Худонинг Руҳи ёрдами билан тушунса бўлади. 15Қалбида Худонинг Руҳи бўлган инсон ҳамма нарсага баҳо бера олади, аммо бошқалар у одамга баҳо беришга ожиз. 16“Ахир, ким Раббимизнинг фикр–зикрини англаб етибдики, Унга йўл–йўриқ кўрсатса?!” Биз эса Масиҳдай фикр–зикр қила оламиз.

 

3–БОБ

 

Ҳали ҳам гўдакдай бўлган имонлилар

 

1Эй биродарлар, сизларга руҳан етук инсонларга гапиргандай эмас, балки бу дунёга тегишли одамларга гапиргандай гапирдим. Яна сизларга эндигина Масиҳга ишонган, имонда гўдакдай бўлган инсонларга сўзлагандай сўзладим. 2Сизларга берган таълимотим милкка ботадиган егуликдай эмас, балки чақалоқларга керак бўлган сутдай эди, чунки сизлар кучлироқ таълимотга тайёр эмас эдингиз. Ҳозир ҳам тайёр эмассиз, 3чунки бу дунё ҳали ҳам сизларга ўз таъсирини кўрсатяпти. Орангизда жанжалкашлик ва келишмовчиликлар бор экан, бу сизларнинг ҳали ҳам башарий табиатингиз таъсирида, инсоний фикрлаб яшаётганингизни кўрсатмайдими?! 4Ахир, баъзиларингиз: “Мен Павлуснинг шогирдиман”, бошқаларингиз эса: “Мен Аполлоснинг шогирдиман”, десангиз, сизлар инсоний фикрлаб яшаётган бўлмайсизми?

 

Худонинг хизматидаги ҳамкорлар

 

5Ахир, Павлус ким? Аполлос ким? Улар Худонинг хизматкорларидир, улар орқали сизлар имонга келгансизлар. Ҳар биримиз Эгамиз берган вазифани бажарамиз. 6Мен уруғ экдим, Аполлос суғорди, лекин Худо парваришлаб, ўстирди. 7Ким эккани ёки суғоргани муҳим эмас, энг муҳими ўстирадиган Худодир. 8Экувчининг ҳам, суғорувчининг ҳам мақсади бир ва уларнинг ҳар бири ўз меҳнатига яраша мукофот олади. 9Биз Худонинг хизматидаги ҳамкорлармиз, сизлар эса Худонинг даласисизлар.
Айни пайда сизлар Худонинг иморати ҳамсизлар. 10Худонинг марҳамати билан мен моҳир бир меъмордай иморатнинг пойдеворини қўйдим. Энди эса бошқалар унинг устига қурилиш қиляптилар. Ҳар ким қандай қилиб қураётганига диққат қилсин. 11Зеро, ҳеч ким мавжуд бўлган пойдевордан бошқа пойдевор қўя олмайди. Бу пойдевор Исо Масиҳдир. 12Бу пойдевор устига кимдир олтиндан, кимдир кумуш ёки қимматли тошлардан, яна кимдир эса ёғочу хашак ёки похолдан иморат қурмоқда. 13Қиёмат кунида ҳар кимнинг иши қандай эканлиги аён бўлади. Ўша куни ҳамманинг иши оловда синалади. 14Кимнинг қилган иши оловга бардош берса, ўша киши мукофот олади. 15Кимнинг иши ёниб кетса, у талафот кўради. Ўзи омон қолади–ю, аммо оловдан қутулиб чиққандай бўлади.
16Наҳотки билмасангиз?! Сизлар Худонинг маъбадисизлар, Худонинг Руҳи орангизда маскан қилган. 17Кимки Худонинг маъбадини бузса, Худо уни ҳалок қилади. Зеро, Худонинг маъбади муқаддасдир, бу маъбад эса сизларсиз.
18Ҳеч ким ўзини ўзи алдамасин. Орангизда кимдир ўзини бу дунёда доно, деб билса, ўзининг ақлсиз эканлигини тан олсин, шундагина у ҳақиқатдан ҳам доно бўлади. 19Чунки бу дунёнинг донолиги Худонинг назарида ақлсизликдир. Муқаддас Битикларда қуйидагича ёзилган–ку:

 

“У доноларни ўзларининг айёрликлари орқали тутиб олади.”

 

20Яна шундай ёзилган:

 

“Эгамиз доноларнинг ниятини англайди,
Ниятларининг беҳудалигини У билади.”

 

21Шунинг учун орангизда ҳеч ким бошқа бир инсоннинг таълимотига риоя қилаётгани билан мақтанмасин. Ахир, ҳаммаси сизларга тегишли–ку: 22Павлус, Аполлос ва Бутрус, дунё ҳам, ҳаёт ва ўлим ҳам, ҳозир ва келажак ҳам — буларнинг ҳаммаси сизники. 23Сизлар эса Масиҳники, Масиҳ эса Худоникидир.

 

4–БОБ

 

Ҳаворийларнинг мартабаси ва вазифаси

 

1Одамлар бизни Масиҳнинг хизматкорлари ҳамда Худонинг сир–асрорларини баён этишга масъул инсонлар, деб билишлари керак. 2Биздан талаб қилинган нарса ишончли бўлишдир. 3Мени сизлар ҳукм қиласизларми ёки маҳкамада ҳукм қилишадими, менга фарқи йўқ. Мен ўзимни ўзим ҳам ҳукм қилмайман. 4Зотан ўзимда ҳеч бир айб кўрмасам ҳам, бу билан ўзимни оқламайман. Чунки мени ҳукм қилувчи Раббимиз Исо бўлади. 5Шу боис сизлар ҳам вақтидан олдин, Раббимиз келмагунча, асло ҳукм қилманглар. У келиб зулматда яширилган нарсаларни равшан қилади, инсон юракларининг мақсадларини ошкор этади. Ўшанда ҳар ким ўз ишига яраша Худонинг таҳсинига сазовор бўлади.
6Эй биродарлар, мен ўзимни ва Аполлосни мисол қилиб келтирдим, токи сизлар Муқаддас Битикларда ёзилганларга биноан яшашни биздан ўрганинглар. Бир устозни бошқасидан устун қўйманг. 7Ким сизларга шундай ҳуқуқ бериб қўйган?! Худодан олмаган бирор нарсангиз борми?! Бор нарсангизни сизга Худо берган–ку, нима учун худди ўз кучингиз билан эришгандай мақтаниб юрибсиз? 8Хоҳлаган ҳамма нарсангизга эришиб олдингизми?! Бой бўлиб кетдингизми?! Бизсиз ҳукмронлик қиляпсизми?! Қани энди, ҳақиқатдан ҳам ҳукмронлик қилаётган бўлсангиз эди, биз ҳам сизлар билан бирга ҳукмронлик қилсак. 9Лекин мен ўйлайманки, Худо биз — ҳаворийларни шармандали аҳволга солиб, майдонда намойиш қилинадиган, ўлимга маҳкум этилган асирлардай қилиб қўйди. Биз фаришталару инсонлар олдида, бутун коинот олдида томоша бўлиб қолдик. 10Биз Масиҳ ҳақи ақлсиз бўлибмиз, сизлар эса Масиҳ соясида ақлли бўлиб қолибсизлар. Биз заиф, сизлар эса кучли экансиз! Сизлар обрў–эътиборли, биз эса шарманда эканмиз–да! 11Ҳозиргача оч–яланғочмиз, ташналик ва калтакларга бардош берамиз, сарсон–саргардон бўлиб юрибмиз. 12Ўз меҳнатимиз билан кун кўряпмиз. Бизни ҳақорат қилсалар, дуо қиламиз, қувғин қилсалар, чидаймиз. 13Бизни ғийбат қилсалар, яхшилик билан жавоб берамиз. Ҳозиргача биз дунёнинг супуриндиси, ҳамманинг ахлатидай бўлиб юрибмиз.

 

Павлуснинг панд–насиҳатлари

 

14Мен буларни сизларни хижолатда қолдирмоқ учун эмас, балки севимли болаларимга насиҳат қилгандай, сизларга насиҳат қилмоқ учун ёзяпман. 15Масиҳнинг йўлида минглаб одамлар сизларга устозлик қилса ҳам, сизларнинг фақатгина бир руҳий отангиз бор. Мен сизларга Хушхабарни етказиб, Исо Масиҳ орқали сизларнинг руҳий отангиз бўлдим. 16Шунинг учун сизларга ёлвораман, мендан ўрнак олинглар. 17Ана шу мақсадда мен Раббимиз Исога содиқ бўлган севимли ўғлим Тимўтийни сизларнинг олдингизга юборяпман. Ҳар ерда ва ҳар бир имонлилар жамоатида таълим берар эканман, Исо Масиҳга тегишли бўлиб, қандай ҳаёт кечираётганлигимни у сизларга билдиради.
18Орангизда баъзилар: “Павлус келмас экан”, деб кеккайиб, билганини қилаётган экан. 19Аммо Раббимиз Исо хоҳласа, мен яқин орада олдингизга бораман. Шунда нафақат бу такаббур одамлар қандай гаплар гапираётганларини, балки уларда қандай куч борлигини синаб кўраман. 20Чунки Худонинг шоҳлиги қуруқ сўзлар билан эмас, балки куч–қудрат билан намойиш этилади. 21Хўп, нима хоҳлайсизлар? Олдингизга калтак билан борайми ёки меҳр–муҳаббат ва мулойимлик руҳи билан борайми?

 

5–БОБ

 

Жамоатдаги ахлоқсизликни йўқ қилиш ҳақида

 

1Орангизда жинсий ахлоқсизлик бор эканлиги ҳақида гаплар юрибди. Бундай ахлоқсизлик ҳатто бутпарастлар орасида ҳам содир бўлмаган экан. Орангиздаги бир киши ўз отасининг хотинини хотин қилиб яшаётган экан. 2Сизлар эса кеккайиб юрибсизлар. Аксинча, мотам тутиб, бундай иш қилган одамни орангиздан ҳайдаб чиқаришингиз керак–ку! 3-4Тўғри, ҳозир жисмонан сизлар билан эмасман, аммо руҳан сизлар биланман. Мен гўё сизларнинг ёнингизда бўлгандек, бу ишни қилган одам ҳақида аллақачон Раббимиз Исо Масиҳ номи билан ҳукм чиқардим. Сизлар бирга йиғилганингизда Исо Масиҳнинг қудрати ва менинг руҳим сизлар билан бирга бўлади. 5Шунда ўша одамни шайтонга топширинглар, токи унинг танаси ҳалокатга учрасин, руҳи эса Раббимиз Исо келган кунида халос бўлсин.
6Мақтанишингиз ўринли эмас. Наҳотки, озгина хамиртуруш бутун хамирни ачитишини билмасангизлар? 7Орангиздан эски хамиртурушни чиқариб ташланглар, шу тариқа янги хамирдай бўлинглар. Сизлар аслида хамиртурушсиз хамирдайсизлар–ку! Чунки Масиҳнинг Ўзи жонини фидо қилиб, бизнинг Фисиҳ қурбонлигимиз бўлди! 8Шунинг учун Фисиҳ байрамини нишонлагандай, янги ҳаётимизни нишонлаб яшайлик! Ёмонлик ва бузуқлик тимсоли бўлган хамиртурушга ҳаётимиздан ўрин бермай, софлик ва ҳақиқат билан кун кечирайлик.
9Мен олдинги мактубимда сизларга жинсий томондан ахлоқсиз бўлган одамлар билан муносабатда бўлмаслик ҳақида ёзган эдим. 10Шубҳасизки, бу дунёнинг зинокорларини, тамагирларини, товламачиларини, бутпарастларини назарда тутмаган эдим, акс ҳолда сизлар бу дунё билан бутунлай алоқани узишингизга тўғри келар эди. 11Мен ўзини биродар, деб атаб туриб, зинокорлик, тамагирлик, бутпарастлик, ғийбатчилик, ичкиликбозлик ёки товламачилик қилувчи одам билан алоқа қилманглар, у билан бирга ҳатто овқат ҳам еманглар, деб айтган эдим. 12-13Қолаверса, имонлилар жамоатидан ташқаридагиларни ҳукм этишга бизнинг нима ҳақимиз бор? Уларни Худо ҳукм қилади. Сизлар жамоатдагиларни ҳукм қилсангиз, бас. Фосиқ одамни ўз орангиздан ҳайдаб чиқаринглар.

 

6–БОБ

 

Имонлилар орасидаги даъволарни ҳал қилиш ҳақида

 

1Орангизда биттасининг бошқа бировга даъвоси бор экан. Бу даъвони ҳал қилиб берсин, деб у киши Худонинг азизлари олдига эмас, балки имонсизлар олдига боришга қандай журъат қиляпти? 2Худонинг азизлари ҳатто дунёни ҳукм қилишини наҳотки сизлар билмасангиз?! Модомики сизлар дунёни ҳукм қилар экансиз, наҳотки аҳамиятсиз икир–чикир ишларни ҳукм қила олмасангиз? 3Биз ҳатто фаришталарни ҳам ҳукм қиламиз–ку! Шуни билмайсизларми? Шундай экан, турмуш икир–чикирлари нима бўлибди?! 4Нега бундай даъволарингизни ҳал қилиш учун жамоатга дахли бўлмаган одамларга олиб борасизлар?! 5Наҳотки орангизда ўз биродарларининг даъвосини ажрим қила оладиган бирорта доно одам топилмаса?! Уялмайсизларми, ахир?! 6Имонли биродар яна бошқа бир имонли биродари билан даъволашмоқда, қолаверса буни имонсиз ҳакамларнинг олдида қиляпти–я!
7Ундан кўра ҳақсизликка чидаб турганингиз сизлар учун яхшироқ бўлмасмиди? Ҳатто ҳийла–найранглардан зарар кўриш сизлар учун афзалроқ бўлмасмиди? Бир-бирингиз билан даъволашишнинг ўзи сизлар учун тамоман мағлубият–ку! 8Шуниси етмагандай, сизлар ҳийла–найранглар билан ўз биродарингизга ноҳақлик қиляпсизлар.
9Наҳотки билмасангизлар?! Ноҳақлик қилувчилар Худонинг Шоҳлигидан баҳраманд бўлмайдилар–ку! Адашманглар, жинсий томондан ахлоқсиз бўлганлар, бутпарастлар, зинокорлар, баччабозлару баччалар, 10ўғрилар, тамагирлар, ичкиликбозлар, ғийбатчилар ва товламачилар Худонинг Шоҳлигидан баҳраманд бўлмайдилар. 11Баъзиларингиз олдин шундай эдингиз. Энди эса сизлар Раббимиз Исо Масиҳнинг номи билан ва Худонинг Руҳи орқали покландингиз, Худога бағишландингиз, оқландингиз.

 

Аъзойи баданингиз билан Худони улуғланг

 

12Баъзиларингиз: “Хоҳлаганимни қилишга ҳаққим бор”, деб айтяпсизлар. Тўғри, лекин ҳамма нарса ҳам фойдали эмас. Хоҳлаганимизни қилишга ҳаққимиз бор, лекин ҳеч бир нарса бизнинг устимиздан ҳокимлик қилмаслиги керак. 13Баъзиларингиз яна: “Овқат қорин учун, қорин эса овқат учун, Худо иккаласини ҳам йўқ қилади–ку”, деб айтяпсизлар. Тўғри, аммо баданимиз зино учун хизмат қилмаслиги керак, аксинча, баданимиз билан Раббимиз Исога хизмат қилишимиз керак. Раббимиз баданимиз устидан ҳокимлик қилиши керак. 14Раббимизни тирилтирган Худо Ўз қудрати билан бизларни ҳам тирилтиради.
15Билмайсизларми, ахир?! Аъзойи баданингиз Масиҳ танасининг аъзоси–ку! Шундай экан, мен Масиҳ танасининг аъзоларини олиб, фоҳиша танасининг аъзолари қилиб қўярканманми? Йўқ, асло! 16Фоҳиша билан қовушган у билан бир тан бўлишини билмайсизларми?! Муқаддас Битикларда: “Иккаласи бир тан бўладилар”, деб ёзилган–ку! 17Раббимиз Исо билан бирга бўлган эса У билан бир руҳда бўлади.
18Жинсий аxлоқсизликдан ўзингизни олиб қочинглар! Жинсий ахлоқсизлик билан гуноҳ қилган ўз танасига қарши гуноҳ қилган бўлади, қолган ҳамма гуноҳлар эса танага бевосита боғланмаган ҳолда қилинади. 19Наҳот билмасангиз?! Қалбингизда маскан қилган Муқаддас Руҳни Худо сизларга берган. Танангиз Муқаддас Руҳнинг маъбадидир. Сизлар ўзларингизга тегишли эмассизлар. 20Сизлар қиммат баҳога сотиб олингансизлар. Шунинг учун ўз танангиз билан Худони улуғланглар.

 

7–БОБ

 

Никоҳ масаласи

 

1Энди сизлар менга ёзганларингизга келайлик. Орангизда баъзилар: “Эр хотини билан қовушмасин”, деб айтаётган экан. 2Лекин жинсий ахлоқсизликка йўл қўймаслик учун ҳар бир киши ўз хотини билан, ҳар бир аёл эса ўз эри билан қовушиши керак. 3Эр ўз хотинига нисбатан ва хотин ўз эрига нисбатан эр-хотинлик вазифасини бажо келтирсин. 4Хотиннинг бадани устидан хотин эмас, балки эри ҳокимлик қилади. Худди шу сингари, эрнинг бадани устидан эр эмас, балки хотини ҳокимлик қилади. 5Бир–бирингиздан бош тортманглар. Фақатгина ўзаро келишган ҳолда, ўзингизни ибодатга бағишлаш учунгина жинсий алоқадан ўзингизни тутиб туринг. Бундан сўнг яна қовушинглар, токи ўзингизни тия олмаганингиздан фойдаланиб, шайтон сизларни васвасага солмасин. 6Мен буни буйруқ тариқасида эмас, насиҳат тариқасида айтяпман. 7Қанийди, ҳамма менга ўхшаб сўққабош бўлса! Аммо ҳар бир одамда Худодан берилган инъом бор, бириники бу бўлса, бошқасиники удир.
8Бева аёллару хотини ўлган эркакларга шундай дейман: “Мен каби бўлсангиз, сизлар учун яхшидир.” 9Аммо улар ўзларини тия олмасалар, уйлансинлар, эрга тегсинлар. Чунки шаҳвоний ишқ билан ёнишдан кўра уйланиш, эрга тегиш яхшироқдир.
10Қуйидаги амр эса уйланган ва эрга текканларга берилган. У мендан эмас, Раббимиз Исодандир: хотин эри билан ажрашмасин. 11Ажрашган бўлса, бошқа эрга тегмасин ёки ўз эри билан ярашсин. Эр ҳам ўз хотини билан ажрашмасин.
12Эри ёки хотини имонли бўлмаганларга эса шундай деб айтаман. Булар Раббимизнинг эмас, менинг сўзларимдир: “Бирорта имонли эркакнинг хотини имонсиз бўлса–ю, аммо эри билан яшашга рози бўлса, эр хотини билан ажрашмасин. 13Шунингдек, имонли аёлнинг эри имонсиз бўлса ва у хотини билан яшашга рози бўлса, ўша аёл эридан ажрашмасин. 14Ахир, имонсиз эр имонли хотини туфайли покланади. Шунингдек, имонсиз аёл имонли эри туфайли покланади. Натижада уларнинг фарзандлари ҳаром эмас, пок бўлади. 15-16Қаердан биласан эй, хотин, балки сен орқали эринг нажот топар?! Эй, эр, қаердан биласан, балки сен орқали хотининг нажот топар?! Аммо имонсиз инсон ўзининг имонли турмуш ўртоғидан ажрашмоқчи бўлса, ажрашаверсин. Шундан кейин ўша ажрашган имонли одамнинг боши боғлиқ эмас. Худо бизни тинчликка чорлаган.

 

Худонинг даъватига қараб яшанглар

 

17Ҳар бир инсон Худо уни қандай даъват қилган бўлса, Раббимиз Исо уни қандай шароитга солган бўлса, шундай яшашда давом этаверсин. Барча жамоатларда мана шундай таълим бериб келяпман. 18Биров суннатли бўлганда даъват этилдими, жарроҳлик ёрдамида суннатини қайта суннат қилинмагандай қилиб ўзгартирмасин. Бошқа биров суннатсиз бўлганда даъват этилдими, суннат қилинмасин. 19Ахир, суннат қилинган ёки қилинмаганликнинг ҳеч аҳамияти йўқ. Энг муҳими, Худонинг амрларига амал қилишдир. 20Ҳар ким қандай ҳолатда даъват этилган бўлса, ҳолатини ўзгартиришга уринмасин. 21Агар қул бўлганингда даъват этилган бўлсанг, ташвишланма. Аммо озод бўлишга имкон бор бўлса, фурсатни ғанимат бил. 22Раббимиз Исога тегишли бўлишга даъват этилгансиз. Ким қул бўлган пайтида даъват этилган бўлса, энди Раббимизнинг назарида у озод инсондир. Шунингдек, ким озод бўлган пайтида даъват этилган бўлса, энди у Масиҳнинг қулидир. 23Сизлар қиммат баҳога сотиб олиндингиз, шунинг учун ўзингизни инсоний ғояларга қул қилманглар. 24Биродарлар, Худо кимни қандай вазиятда даъват қилан бўлса, ўша вазиятда қолиб яшайверсин.
25Ҳали оила қурмаган эркагу аёллар масаласига келсак, Раббимиз Исо бу ҳақда амр бермаган. Аммо мен Эгамизнинг меҳр–шафқати билан ишончли бўлган киши сифатида маслаҳат бера оламан. 26Ҳозирги танг вазият сабабли киши қай ҳолда бўлса, шундай қолгани яхшидир. 27Уйланганмисан? Хотининг билан ажрашма. Бўйдоқмисан? Хотин олмагин. 28Борди–ю, уйлансанг, бу гуноҳ эмас. Шунингдек, қиз эрга тегса ҳам, гуноҳ бўлмайди. Аммо уйланганларнинг ташвиш–изтироблари кўп бўлади, мен сизларни шулардан асрамоқчиман.
29Эй биродарлар, сизларга яна шуни айтмоқчиманки, вақт энди қисқа. Вақти келиб, уйланганлару уйланмаганларнинг фарқи бўлмайди. 30Йиғлаётганлару севинаётганлар, буюм харид қилганлар ўзларининг қайғу–аламлари, хурсандчилиги ва мол–дунёси билан овора бўлиб қолмасин. 31Бу дунёнинг ишлари билан овора бўлганлар энди буни бас қилсинлар. Ахир, бу дунё ўткинчи дунё–ку!
32Мен сизларнинг ташвишсиз бўлишингизни истайман. Бўйдоқнинг асосий ташвиши Раббимиз Исони мамнун қилиш, Унинг ишлари билан машғул бўлишдир. 33Уйланган киши эса хотинини мамнун қилиш ниятида дунёвий ишлар ҳақида қайғуради. 34Унинг фикри иккига бўлинган. Ҳозир эрсиз бўлган аёллар ва эрга тегмаган қизларнинг ҳам ташвиши Раббимизнинг ишлари билан машғул бўлишдир, уларнинг мақсади ҳам жисмонан, ҳам руҳан Раббимизга бағишланишдир. Эрга теккан аёл эса эрини мамнун қилиш ниятида дунёвий ишлар ҳақида қайғуради.
35Мен сизларни чегаралаш ниятида эмас, балки сизларнинг манфаатингизни кўзлаб буларни айтяпман. Токи сизлар фикрингизни чалғитмасдан, сидқидилдан Раббимиз Исога берилиб, адабли ҳаёт кечиринглар. 36Агар унаштирилган киши ўз қайлиғига уйланмай, унга нисбатан нотўғри муомила қиляпман, деб ўйласа, ҳамда унга уйланишни қаттиқ хоҳласа, ўз берган сўзида туриб, уйлансин. Бу гуноҳ эмас. 37Аммо у уйланишни эҳтиёж деб билмай, ўз қайлиғига уйланмасликка қаттиқ қарор қилиб, бу борада иродасини кўрсата олса, бу ҳам яхши. 38Шундай қилиб, ўз қайлиғига уйланган киши яхши иш қилган бўлади, уйланмаган эса ундан ҳам яхшироқ иш қилган бўлади.
39Хотин кишининг эри тирик экан, унинг боши боғлиқдир. Агар эри ўлса, у истаган кишига турмушга чиқиши мумкин, фақат у эркак Раббимиз Исога тегишли бўлиши керак. 40Аммо менимча ўша аёл туллигича қолса, у яна ҳам бахтли бўлади. Ишонаманки, менда ҳам Худонинг Руҳи бор.

 

8–БОБ

 

Бутга қурбон қилинган гўшт масаласи

 

1Бутга қурбонлик қилинган гўшт масаласига келсак. Ўзингиз айтгандек, ҳаммамиз бу ҳақдаги ҳақиқатни биламиз. Аммо билим одамни шишинтиради, меҳр–муҳаббатли инсон эса атрофидагиларнинг манфаатини кўзда тутади. 2Агар бир киши билимлиман деб ўйласа, у ҳали зарур бўлган билимга эришмаган. 3Кимки Худони яхши кўрса, Худо уни таниб–билади.
4Энди бутга қурбон қилинган гўштни ейиш масаласига келсак, биз шуни биламизки, бут дунёда ҳеч нарса эмас, биргина Худодан бошқа худо йўқ. 5Гарчи еру кўкда худо деб аталган нарсалар кўп бўлса–да (ҳақиқатан, бунақа “худолар” ва “раббийлар” жуда кўп), 6биз учун биргина Отамиз Худо бор. У бутун мавжудотнинг Яратувчисидир ва биз У учун яшаймиз. Шунингдек, биргина Раббимиз Исо Масиҳ бор. Бутун мавжудот Масиҳ орқали вужудга келган ва биз У орқали яшаймиз. 7Аммо ҳамма ҳам буларни билмайди. Орангизда баъзилар “бутлар бор” деган фикрга шунчалик ўрганиб қолганки, бутларга бағишланган гўштни еганда уларнинг виждони қийналади, чунки улар бундай гўшт ейишни ҳали ҳам бутларга сажда қилиш, деб билади. 8Озиқ–овқат бизни Худога яқинлаштира олмайди. Емасак, бирор нарса йўқотмаймиз, есак ҳам бирор нарса орттириб олмаймиз.
9Фақат эҳтиёт бўлинг, сизларнинг бу эркинлигингиз заифларнинг васвасага тушишига сабаб бўлмасин. 10Агар сен, билимли одам бўла туриб, бутхонада таом еб ўтирсанг, бу масала ҳақида иккиланиб турган биродаринг сени кўриб, бутга бағишланган гўштдан ейишга мойил бўлмайдими? 11Ўша заиф биродаринг учун Масиҳ ўлган, сен эса уни ўз билиминг туфайли ҳалокатга йўлиқтирасан. 12Шундай қилиб, иккиланиб турган биродарингни васвасага солиб, унга қарши гуноҳ қилсанг, Масиҳга қарши гуноҳ қилган бўласан. 13Агар бирор овқатни ейишим биродаримнинг гуноҳ қилишига сабаб бўлса, уни васвасага солмаслик учун энди мен умрбод ўша овқатни емайман.

 

9–БОБ

 

Ҳаворийнинг ҳақ-ҳуқуқлари

 

1Мен озод эмасманми?! Мен ҳаворий эмасманми?! Раббимиз Исони кўрмаганманми?! Раббимиз йўлида қилган меҳнатимнинг маҳсули сизлар эмасми?! 2Агар бошқалар учун ҳаворий бўлмасам ҳам, ҳеч бўлмаса сизлар учун ҳаворийдирман. Ахир, сизлар Раббимизга тегишли бўлганингиз учун ҳаворийлигимнинг муҳрисизлар.
3Мени танқид қилаётганлар олдида қуйидагилар билан ўзимни оқлайман. 4Наҳотки Раббимиз йўлида қилган хизматимиз учун текин еб–ичишга ҳуқуқимиз бўлмаса?! 5Нима, бошқа ҳаворийлар каби, Раббимиз Исонинг укалари ва Бутрусга ўхшаб, имонли бир аёлга уйланиб, уни ёнимизда олиб юришга ҳаққимиз йўқми?! 6Ёки фақатгина мен билан Барнабо кун кечириш учун ўз қўлимиз билан меҳнат қилишимиз керакми?!
7Ким ўз ҳисобидан аскарлик қилади?! Ким ток ўтқазиб, унинг мевасини емайди?! Ким пода боқиб, поданинг сутини ичмайди?! 8Буларни фақатгина инсоний нуқтаи назардан айтаётганим йўқ! Таврот ҳам худди шундай буюради–ку! 9Мана, Тавротда: “Ғалла янчаётган ҳўкизнинг оғзини тўсманг”, деб ёзилган–ку. Нима, Худо ҳўкизлар ҳақида қайғуряптими?! 10Йўқ, Худо буни бизнинг манфаатимиз учун айтган. Ҳа, булар биз учун ёзилган. Шудгор қилувчи ҳам, ғалла янчувчи ҳам ўз ҳақини олиш умиди билан ишлайди–ку. 11Биз руҳий жиҳатдан сизларга хизмат кўрсатсак–да, моддий ёрдамингизни бизга кўп кўрасизми? 12Бошқалар сизларнинг ёрдамингиздан баҳраманд бўлаётган экан, бизнинг ҳақимиз уларникидан ҳам кўпроқ эмасми?! Лекин биз бу ҳуқуқимиздан фойдаланмадик. Аксинча, МасиҳнингХушхабарига тўсиқ қўймайлик деб, ҳар нарсага чидаб юрибмиз.
13Билмайсизларми, маъбадда хизмат қилувчи руҳонийлар маъбаддан овқат олиб ейдилар. Қурбонгоҳда хизмат қилувчилар келтириладиган қурбонликлардан улуш оладилар. 14Шунингдек, Хушхабарни ёйиш вазифасини бўйнига олганлар бу иши орқали кун кечиришлари кераклигини Раббимиз Исонинг Ўзи буюрган. 15Аммо мен бу ҳуқуқларимдан фойдаланмадим ва бундан фахрланаман. Бу хатни ўша ҳуқуқимдан фойдаланай, деб ҳам ёзаётганим йўқ. Менга фахрланиш ҳуқуқини бераётган сабабни йўқотишдан кўра ўлганим яхшироқдир. 16Мен Хушхабарни ёяр эканман, бу билан мақтанишга ҳаққим йўқ, чунки бу зиммамдаги вазифамдир. Аммо Хушхабарни ёймасам, менинг ҳолимга вой! 17Мен буни ўз ташаббусим билан қилаётган бўлсам, мукофотга лойиқ бўлардим. Лекин мукофотга лойиқ эмасман, чунки бор–йўғи зиммамдаги вазифани бажаряпман, бу ишни қилишдан бошқа иложим йўқ. 18У ҳолда менинг мукофотим нима? Мукофотим шундаки, мен Хушхабарни ёйганимда, ҳеч кимдан бирон нарса сўрамайман. Шунинг учун Хушхабарни ёйиш менга баъзи бир ҳуқуқларни берса–да, улардан фойдаланмайман.

 

Павлуснинг мақсади

 

19Мен қул эмас, эркин инсон бўлсам–да, ҳаммага қулдай хизмат қилдим. Янада кўпроқ одам Исонинг шогирди бўлсин, деб шундай қилдим. 20Ўша мақсадимни кўзда тутиб, Яҳудийлар билан бирга бўлганимда Яҳудийдай бўлдим, ўзим Мусонинг қонунига тобе бўлмасам–да, бу қонунга тобе бўлганлар орасида бўлганимда, худди улардай яшадим. 21Мусонинг қонунини билмаганлар билан бирга бўлганимда, улар ҳам Исонинг шогирдлари бўлсин, деб худди улардай яшадим. Тўғри, мен Худонинг қонунидан озод эмасман, Масиҳнинг амрларига тобеман. 22Заиф инсонлар ҳам Исони танисинлар деб, уларнинг орасида бўлганимда заиф инсондай бўлдим. Ҳеч бўлмаса баъзиларни қай йўл билан бўлса–да қутқарай деб, ҳаммага ҳамма нарса бўлдим. 23Мен буларнинг ҳаммасини Хушхабарни ёйиш ниятида қиламан, токи Хушхабар келтирадиган қут–баракалардан баҳраманд бўлай.
24Биласизлар–ку, мусобақада кўп югурувчилар қатнашади, аммо фақат бир киши ютиб, мукофот олади. Сизлар ҳам шундай югурингки, мукофотни қўлга киритинглар. 25Ахир, мусобақада қатнашадиган одам ўз нафсини тийиб, тартиб–интизом билан машқ қилади–ку! Улар сўлиб қоладиган тож олиш учун шундай қиладилар, биз эса боқий тож олиш учун ҳаракат қиламиз. 26Шунинг учун мен мақсадсиз югурмайман, курашганимда зарбаларим аниқ бўлади. 27Танамни чиниқтириб, уни ўз ихтиёримга бўйсундираман, токи бошқаларга Хушхабарни ваъз қилиб туриб, ўзим мукофотга нолойиқ бўлиб қолмайин.

 

10–БОБ

 

Исроил халқининг тарихидан ибратлар

 

1Биродарлар, ота–боболаримизнинг тарихини ёдингизга солмоқчиман. Уларнинг ҳаммаси булут остида чўлни кезиб, Қизил денгиздан ўтдилар. 2Улар булут остида кезиб, Қизил денгиздан ўтганда, гўё сувга чўмдирилгандай бўлиб, Мусонинг издошлари бўлдилар. 3Мўъжиза орқали уларнинг ҳаммасига бир хил овқат берилди. 4Мўъжиза орқали ҳаммасига ичиш учун сув берилди. Мўъжиза орқали улар қоядан сув олиб ичдилар. Ўша қоя Масиҳнинг тимсоли эди. Юрган йўлларида Масиҳ улар билан бирга эди. 5Гарчи шундай бўлса ҳам, уларнинг деярли ҳаммаси Худони норози қилди, шунинг учун Худо итоатсизларини саҳрода ҳалок қилди.
6Уларнинг бошига тушган кўргиликлар бизга ибрат бўлди, токи биз ҳам уларга ўхшаб ёвузлик пайида бўлмайлик. 7Уларнинг баъзиларига ўхшаб, бутпараст бўлманглар. Улар ҳақида шундай ёзилган–ку: “Халқ ўтириб еб–ичгандан кейин кўнгилхушлик қилди.” 8Уларнинг баъзиларига ўхшаб жинсий ахлоқсизликка берилмайлик. Улар ахлоқсизлик қилганлари учун бир кунда йигирма уч мингтаси нобуд бўлди. 9Масиҳни синамайлик, чунки улардан баъзилари шундай қилиб, илонларнинг заҳридан ҳалок бўлдилар. 10Ҳеч нолиманглар. Улардан баъзилари минғирлаб, нолидилар, шунинг учун Азроил уларни уриб, нобуд қилди.
11Улар бошидан кечирган бу ҳодисалар бизларга ибрат бўлди. Замон охирлашиб қолган пайтда яшаётганларга, яъни бизларга сабоқ бўлиши учун бу ҳодисалар Муқаддас Битикларда ёзиб қолдирилган. 12Шунинг учун маҳкам турибман, деб ўйлаган одам эҳтиёт бўлсин, тағин қоқилиб йиқилмасин. 13Сизлар тушган васваса бошқаларнинг ҳам бошига тушган. Аммо Худо содиқдир, У кучингиздан ортиқ васвасага тушишингизга йўл қўймайди. Васвасага бардош бера олишингиз учун, керакли пайтда васвасадан қутилиш йўлини ҳам беради.

 

Жинлар билан алоқада бўлмаслик ҳақида

 

14Эй азиз биродарларим, бутпарастликдан ўзингизни олиб қочинг! 15Мен сизларни ақли расо одамлар, деб билиб гапиряпман. Айтаётганларимга ўзингиз баҳо беринглар. 16Биз дастурхон атрофида жам бўлиб ўтирганимизда, Худога шукр айтиб қутлуғ косадан ичганимизда Масиҳнинг тўкилган қонига шерик бўламиз, нонни бўлишиб еганимизда эса Унинг қурбон қилинган танасига шерик бўламиз–ку! 17Битта нонни бўлишиб еганимиздай, биз ҳаммамиз, кўпчилик бўлсак–да, бир танани ҳосил қиламиз.
18Исроил халқига қаранглар! Қурбонгоҳдаги қурбонликлардан тановул қилиш улар учун Худога сажда қилиш дегани–ку! 19Мен бу билан нима демоқчиман ўзи? Бутга бағишланган қурбонликнинг ҳам бирор аҳамияти борми? Бутнинг ўзи ҳам бирор аҳамиятга эгами? 20Йўқ! Бутпарастлар қурбонлик келтирганларида, аслида қурбонликни худо деб аталган бутларга эмас, балки жинларга бағишлаган бўладилар. Жинларга шерик бўлишингизни мен хоҳламайман. 21Сизлар, ҳам Раббимиз Исонинг косасидан, ҳам жинларнинг косасидан ича олмайсизлар. Ҳам Раббимиз дастурхонидан, ҳам жинларнинг дастурхонидан баҳраманд бўла олмайсизлар. 22Наҳотки Раббимиз Исонинг рашкини қўзғатмоқчи бўлсангиз? Наҳотки сизлар Ундан ҳам қудратлироқ бўлсангиз?!

 

Бошқаларнинг манфаатини кўзлаш

 

23Баъзиларингиз: “Инсон хоҳлаганини қилишга ҳақли”, деб айтяпсиз. Тўғри, лекин ҳамма нарса ҳам фойдали эмас. Инсон хоҳлаганини қилишга ҳаққи бор, лекин ҳамма нарса ҳам манфаат келтирмайди. 24Ҳамма биринчи ўринда ўзининг эмас, бошқаларнинг манфаатини кўзда тутсин. 25Бозордаги гўшт қаердан келгани ҳақида сўраб, суриштирмай, пок виждон билан еяверинглар. 26Ахир Муқаддас Битикларда шундай ёзилган–ку:

 

“Эгамизникидир замин, ундаги бутун борлиқ.”

 

27Агар Масиҳни билмаган бирорта одам сизларни уйига чақирса ва сиз у ерга борадиган бўлсангиз, олдингизга қўйилган ҳамма нарсани қаердан келганини сўраб–суриштирмай, пок виждон билан еяверинглар. 28-29Лекин бир биродар сизга: “Бу қурбонлик гўшти”, деб айтса, унда ўша айтган одам ҳаққи ва уни васвасага солмаслик учун ўша гўштни еманглар. Гўшт ейиш сиз учун гуноҳ бўлмаса ҳам, ўша одам учун гуноҳ, у гўштни еса, виждони қийналади. Аммо мен бу гўштни емасам ҳам эркинлигим чекланиб қолмайди. 30Агар мен Худога шукрона айтиб овқатни тановул қилсам, ўша овқатни еганим учун маломатга қолмайман.
31Шундай қилиб, ейсизларми, ичасизларми, нимаики қилсангизлар ҳам, ҳаммасини Худони улуғлаш учун қилинглар. 32Яҳудийлару ғайрияҳудийларни, Худони биладигану билмайдиганларни ўйлаб иш тутинг. 33Мен ҳам ўз манфаатимни эмас, бошқаларнинг манфаатини кўзлаяпман, улар нажот топсин деб, турли йўл билан ҳамманинг кўнглини топишга ҳаракат қиламан.

 

11–БОБ

 

1Мен Масиҳдан ўрнак олганимдай, сизлар ҳам мендан ўрнак олинглар.

 

Бош ёпинчиқлари ҳақида

 

2Доим мени эслаб турганларингиз ва мен сизларга ўргатган урф–одатларга амал қилаётганларингиз учун сизларни мақтасам арзийди. 3Лекин билингларки, аёл эркакдан яратилган, ҳар бир эркакнинг ҳаёт манбаи Масиҳдир, Масиҳнинг ҳаёт манбаи эса Худодир. 4Бошини ёпиб ибодат қилган ёки бошини ёпган ҳолда бошқаларга Худонинг сўзини етказган ҳар бир эркак Масиҳни шарманда қилган бўлади–ку! 5Аёл киши бошига ҳеч нарса ўрамай ибодат қилса ёки Худонинг сўзини гапирса, эркакларга иснод келтиради, ахир, бошини ёпмаслик сочини қириб ташлаш билан баробар–ку! 6Агар аёл киши бошига бирор нарса ўрашни хоҳламаса, майли, сочини кесиб ташлайверсин. Агар калта соч ва қирилган бош аёл кишининг шарманда эканлигини кўрсатса, аёллар бошларига рўмол ўрасинлар.
7Эркак киши бошини ёпмаслиги керак, чунки у Худонинг суратида яратилган ва Унинг улуғворлигини акс эттиради. Аёл киши эса эркак кишининг улуғворлигини акс эттиради. 8Ахир, эркак аёлдан эмас, балки аёл эркакдан яратилган. 9Эркак аёл киши учун эмас, балки аёл эркак учун яратилган.
10Сизларга шуни айтмоқчиман: аёл киши бошига бирор нарса ўрайдими ёки йўқми, бу ҳақда ўзи қарор қилишга ҳаққи бор. Фаришталар сабабли ҳам бу гап тўғри. 11Ҳолбуки, РаббимизИсога тегишли бўлганлар орасида аёл киши эркакдан мустақил эмас, эркак киши эса аёлдан мустақил эмас. 12Аёл киши эркакдан яратилгани тўғри, лекин ўша пайтдан бери ҳар бир эркак аёл кишидан туғилган. Аслида эса бутун борлиқнинг манбаи Худодир. 13Ўзингиз ўйлаб кўрингчи, аёл киши бошини ёпмай Худога ибодат қилиши тўғрими? 14Эркак кишининг сочлари узун бўлса, бу эркак учун шармандалик эканлигини табиатнинг ўзи ўргатади–ку! 15Худди шунга ўхшаб, аёл кишининг сочи узун бўлса, бу аёл киши учун шараф эмасми?! Ахир, узун соч бошига рўмол ўраш кераклигини кўрсатади. 16Агар бирортаси бу масаладаги йўл–йўриқларим ҳақида баҳслашмоқчи бўлса, билсинки, Худонинг жамоатларида биз айтиб ўтганлардан бошқа урф–одатлар йўқ.

 

Раббимиз Исони хотирлаш ҳақидаги йўл–йўриқлар

 

17Қуйидаги масалаларга келганда эса сизларни мақтай олмайман. Йиғилишларингиз фойдадан кўра кўпроқ зарар келтираётган экан. 18Аввало, сиз — имонлилар бирга йиғилганингизда ҳар хил гуруҳларга бўлинар экансиз, бунга қисман бўлса ҳам ишонаман. 19Тўғри, келишмовчиликларнинг олдини олиб бўлмайди. Ахир, келишмовчилик бўлгандагина орангизда ким тўғри фикр қилаётгани билинади.
20Сизлар бирга йиғилганингизда ҳеч ҳам Раббимиз Исони хотирлаётганга ўхшамайсиз. 21Чунки ҳамма ўзи олиб келган овқатини ўзи тановул қилаётган экан. Шундай қилиб, баъзилар оч қолаётган экан, баъзилар эса маст бўлиб қолаётган экан. 22Наҳотки ейиш ва ичиш учун уйларингиз бўлмаса?! Ёки Худонинг жамоатини писанд қилмай, йўқсилларни ҳижолатда қолдирмоқчимисизлар? Сизларга яна нима айтайин? Сизларни мақтайми? Йўқ, сизларни бу хусусда мақтамайман.
23Мен сизларга берган йўл–йўриқларни Раббимиз Исодан ўрганганман. Раббимиз Исо хоинона тарзда тутиб берилган кечада қўлига нон олганди–да, 24шукрона дуосини айтиб, синдирган ва шундай деган эди: “Бу нон Менинг танамни билдиради. Танам сизлар учун фидо бўлади. Биргаликда нон синдириб еганингизда Мени хотирланглар.” 25Овқатланиб бўлганларидан кейин, Исо яна шукрона айтиб, шароб қуйилган косани олди–да, шундай деди: “Бу коса Худонинг янги аҳдини билдиради. Бу аҳд сизлар учун тўкиладиган қоним эвазига кучга киради. Биргаликда косадан шароб ичганингизда Мени хотирланглар.” 26Ҳар сафар биргаликда шу тарзда нон еб, шароб ичар экансиз, Раббимиз келгунига қадар Унинг ўлимини эълон қилаётган бўласизлар.
27Шундай қилиб, кимда–ким адабсиз равишда бу нондан еса ёки Раббимизнинг косасидан ичса, Раббимизнинг танаси ва қонига қарши гуноҳ қилган бўлади. 28Шунинг учун ҳар бир киши ўз–ўзини текшириб кўрсин, шундан сўнггина нондан есин ва шаробдан ичсин. 29Раббимизнинг танасини писанд қилмасдан еб–ичган одам ўзини ўзи маҳкум қилган бўлади. 30Мана шу сабабдан кўпларингиз заиф ва хастасизлар, ҳатто баъзилар ўлиб кетган. 31Агар ўзимизни ўзимиз яхшилаб текширганимизда эди, маҳкум бўлмас эдик. 32Дунё билан бирга маҳкум бўлмаслигимиз учун Раббимиз Исо бизни ҳукм қилиб, адабимизни беряпти. 33Шунинг учун, биродарларим, Раббимизни хотирлаш ниятида биргаликда еб–ичиш учун йиғилганингизда, бир–бирингизни кутиб туринглар. 34Агар бирор киши оч бўлса, ўз уйида овқат еб келсин. Шунда йиғилишга келганингизда маҳкум бўлишингизга сабаб бўлмайди. Қолган масалалар ҳақида олдингизга борганимдан кейин йўл–йўриқ кўрсатаман.

 

12–БОБ

 

Муқаддас Руҳ берадиган инъомлар ҳақида

 

1Эй биродарларим, энди Муқаддас Руҳ берадиган инъомлар масаласига келсак, бу ҳақида тўлиқ тушунчага эга бўлишингизни хоҳлайман. 2Эсингиздами, сизлар Худосиз бўлган пайтларингизда йўлдан озиб, гунг бутларга сажда қилар эдингиз. 3Шунинг учун қуйидагиларни билишингизни хоҳлайман. Худонинг Руҳидан илҳом олаётган ҳеч ким Исони лаънатламайди, шунингдек, ҳеч ким Муқаддас Руҳнинг илҳомисиз Исони Раббим, деб айта олмайди.
4Руҳ берадиган инъомлар ҳар хилдир, аммо Руҳ бирдир. 5Хизмат қилиш йўллари ҳар хилдир, Раббимиз Исо эса бирдир. 6Тўғри, хизматлар ҳар хилдир, лекин одамларнинг ҳаётида уларни юзага келтираётган Худо бирдир.
7Умумий манфаат учун Муқаддас Руҳ ҳар кимда ўзига хос равишда намоён бўлади. 8Бир одамга Руҳ орқали донолик билан гапириш қобилияти берилади, бошқа бировга эса худди шу Руҳ орқали илм–маърифатга тўла сўзларни гапириш қобилияти берилади. 9Ўша Руҳ орқали кимгадир кучли бир имон берилади, бошқа бировга эса шифо бериш инъоми берилади. 10Баъзиларга мўъжизалар кўрсатиш қобилияти, бошқаларга Худонинг сўзини етказиш инъоми берилган. Яна бошқаларга эса руҳларнинг фарқига бориш инъоми берилган. Кимгадир номаълум тилларда гапириш инъоми берилган бўлса, бошқаларга бу тилларни таъбир қилиш инъоми берилган. 11Буларнинг ҳаммасини Муқаддас Руҳ бажо қилади. Ҳар бир инсонга Руҳнинг Ўзи лойиқ кўрган инъомни ато қилади.

 

Тана бир, тана аъзолари эса кўп

 

12Тана бир бўлса–да, унинг аъзолари эса кўп. Худди шунингдек, тана аъзолари кўп бўлса–да, уларнинг ҳаммаси бир танани ташкил қилади. Масиҳнинг танаси, яъни жамоат ҳам шундайдир. 13Ахир, биз ҳаммамиз — яҳудийларуюнонлар, қуллару озод бўлганлар, бир тана бўлишимиз учун бир Муқаддас Руҳга чўмдирилдик. Ҳаммамиз ўша бир Руҳга тўлиб–тошганмиз. 14Зотан бадан бир аъзодан эмас, балки кўп аъзолардан иборат. 15Оёқ: “Мен қўл эмасман, шунинг учун танага тегишли эмасман”, дегани билан танага тегишли бўлмай қоладими?! 16Қулоқ ҳам: “Мен кўз эмасман, шунинг учун танага тегишли эмасман”, дегани билан танага тегишли бўлмай қоладими?! 17Ахир, бутун тана кўз бўлса, қанақа қилиб эшитади? Агар бутун тана қулоқ бўлса, қанақа қилиб ҳидлай олади? 18Ахир, Худо тана аъзоларининг ҳар бирини Ўзи хоҳлаган жойига қўйган. 19Агар уларнинг ҳаммаси биргина аъзо бўлганда, тана бўлармиди?!
20Шундай қилиб, тана аъзолари кўп, лекин тана бирдир. 21Кўз қўлга: “Сен менга керак эмассан”, деб айта олмайди, бош ҳам оёқларга: “Сизлар менга керак эмассизлар”, дея олмайди–ку! 22Аксинча, ожиз туюлган тана аъзолари энг керакли аъзолардир. 23Биз танамизнинг уятли ҳисобланган аъзоларига эътибор бериб, уларни ёпиб юрамиз. Кўримсиз туюлган тана аъзоларимизга диққат–эътибор қиламиз. 24Уятли бўлмаган тана аъзоларимизга бундай эътибор беришимизнинг ҳожати йўқ. Худо танамизни шундай яратганки, ҳурмат–эътиборсиз аъзоларга кўпроқ иззат–эътибор берилади. 25Шундай қилиб, тана аъзоларида орасида келишмовчилик бўлмайди, балки барча аъзолар бир–бирига ғамхўрлик қилади. 26Агар бир аъзо азоб чекса, қолган барча тана аъзолари у билан бирга азоб чекади. Агар бир аъзо юксалса, қолган барча аъзолар у билан бирга севинади.
27Энди сизлар Масиҳнинг танасисизлар, ҳар бирингиз тананинг алоҳида бир аъзосисиз. 28Шу тариқа, Худо имонлилар жамоатига биринчидан ҳаворийларни, иккинчидан пайғамбарларни, учинчидан муаллимларни тайинлаб берди. Кейин баъзиларга мўъжиза кўрсатиш қобилиятини, бошқаларга эса шифо бериш инъомини, яна бошқаларга ёрдам бериш, бошқариш, номаълум тилларда гапириш қобилиятларини ато қилди. 29Ҳамма ҳаворийми?! Ҳамма ҳам Худонинг сўзларини етказа оладими?! Ҳамма ҳам муаллимми?! Ҳамма мўъжиза кўрсатадими?! 30Ҳаммада шифо бериш инъоми борми?! Ҳамма ҳам номаълум тилларда гапириш қобилиятига эгами?! Ҳамма ҳам номаълум тилларда айтилганларни талқин қила оладими?!
31Сизлар улуғроқ инъомларга эга бўлишга интилинглар. Энди сизларга энг олий йўлни кўрсатаман.

 

13–БОБ

 

Севги — энг олий хислат

 

1Агар мен инсонларнинг ва фаришталарнинг тилларида гапирсам–у, лекин севгим бўлмаса, жаранглайдиган мис чолғу, янграйдиган занг бўлиб қоламан. 2Агар менда Худонинг сўзини етказиш инъоми бўлса, бутун сирлардан воқиф бўлиб, ҳар қандай билимга эга бўлсам, агар тоғларни кўчирадиган имонга эга бўлсам–у, лекин севгим бўлмаса, мен ҳеч нарсага арзимас инсон бўлиб қоламан. 3Бор мулкимни муҳтожларга тақсимлаб берсам, менга шараф келтирсин деб, ҳатто қийноқларга рози бўлсам–да, лекин севгим бўлмаса, буларнинг менга фойдаси йўқ.
4Севги сабр–тоқатли ва меҳрибондир. Севги ҳасад қилмайди, мақтанмайди, кеккаймайди. 5Севги одобсизлик қилмайди, худбинлик қилмайди, аччиқланмайди, кек сақламайди. 6Севги ноҳақликдан севинмайди, аксинча, ҳақиқат қарор топганда шодланади. 7Севги ҳар нарсани кўтаради, ҳеч қачон ишончини йўқотмайди, ҳар шароитда умид сақлайди, ҳар нарсага тоқат қилади.
8Худонинг сўзини етказиш инъоми ҳам, номаълум тилларда гапириш инъоми ҳам йўқ бўлади, билим ҳам бартараф бўлади. Севги эса асло адо бўлмайди. 9Мана, ҳозир билимимиз тўлиқ эмас, Худонинг сўзини етказиш қобилиятимиз ҳам чекланган. 10Камолот зоҳир бўлганда эса тўлиқсиз нарсалар бартараф бўлади. 11Болалик пайтларимда мен бола каби гапирардим, бола каби фикр қилардим, бола каби мулоҳаза қилар эдим. Вояга етгач, болаликни ташладим. 12Шу сингари, биз ҳозир хира ойна орқали кўргандай бўляпмиз, аммо вақти келганда аниқ кўрамиз. Ҳозирги билганларим тўлиқ эмас. Ўша пайтда эса Худо мени тўлиқ билгани каби, мен ҳам ҳамма нарсани тўлиқ тушунаман.
13Мана бу уч нарса бор: ишонч, умид ва севги. Севги эса энг аълосидир.

 

14–БОБ

 

Муқаддас Руҳ ато қиладиган инъомлардан фойдаланиш

 

1Севгининг пайида бўлинглар, шунингдек, Муқаддас Руҳ берадиган инъомларни олишга, айниқса инсонларга Худонинг сўзини етказишга интилинглар. 2Ким номаълум тилда гапирса, инсонларга эмас, Худога гапиради, чунки уни ҳеч ким тушунмайди. У Руҳдан илҳомланиб, сирларни гапиради. 3Худонинг сўзини етказадиганлар эса одамларни имонда маҳкам туришга ундайдилар, уларга далда берадилар, юпатадилар. 4Одам номаълум тилда гапирганда, фақатгина ўзининг имонини мустаҳкамлайди. Худонинг сўзини одамларга етказадиган инсон эса бутун жамоатнинг имонини мустаҳкамлайди. 5Ҳаммангизнинг ҳам номаълум тилларда гапиришингизни истайман, лекин бошқаларга Худонинг сўзини етказадиган инсон бўлишингизни ундан ҳам кўпроқ хоҳлайман. Чунки Худонинг сўзини айтиш одамларга кўпроқ фойда келтиради, лекин номаълум тилда гапирганнинг сўзлари талқин қилинса, бу ҳам жамоатнинг имонини мустаҳкамлайди.
6Хўш, биродарларим, мен сизларнинг олдингизга келиб, номаълум тилда гапирсам–да, лекин айтганларим сизларга ҳеч қандай тушунча, билим бермаса, Худонинг сўзини етказмаса ва йўл–йўриқ кўрсатмаса, мен сизларга қандай фойда келтирган бўламан? 7Ҳатто жонсиз чолғу асбоблари ҳам, масалан, най ёки чанг, фарқли бир садо чиқармаса, най ёки чангда қандай мусиқа чалинаётганини одам қаердан билади? 8Агар бурғу ноаниқ бир садо берса, ким жангга тайёргарлик кўришни бошлайди? 9Шунга ўхшаб, агар сизларнинг гапингиз тушунарсиз бўлса, тингловчиларингиз нима гапирганингизни қандай билиб оладилар? Сизлар ҳавога гапиргандай бўласизлар.
10Дунёда тиллар кўп ва хилма–хилдир, улардан бирортаси ҳам маъносиз эмас. 11Агар мен бирор тилни тушунмасам, у тилда гапираётган одам учун мен ажнабийман, у ҳам мен учун ажнабийдир. 12Модомики сизлар Руҳ берадиган инъомларга эга бўлишга интилаётган экансизлар, бутун жамоатнинг имонини мустаҳкамлайдиган инъомга бой бўлиш пайида бўлинглар. 13Шунинг учун номаълум тилда гапирган одам ўзининг айтганларини талқин қилиш қобилиятини олиш учун ҳам ибодат қилсин. 14Агар мен номаълум тилда ибодат қилсам, руҳим ибодат қилади, онгим эса бунда иштирок этмайди. 15Хўп, бундан қандай хулоса чиқараман? Руҳим билан ибодат қиламан, онгим билан ҳам ибодат қиламан. Руҳим билан ҳамду сано айтаман, онгим билан ҳам ҳамду сано айтаман. 16Акс ҳолда, агар сен руҳинг билан номаълум тилда ҳамду сано айтсанг, атрофингдагилар қандай қилиб сенинг шукрона ибодатингга қўшилиб “омин”, деб айта олади? Улар сенинг айтаётганларингни тушунмайди–ку! 17Шу тарзда шукрона айтганларинг яхши, лекин бу атрофингдагиларнинг имонини мустаҳкамламайди–ку! 18Худога шукурки, номаълум тилларда мен ҳаммангиздан ҳам кўпроқ гапираман. 19Имонлилар жамоатида эса номаълум тилда минглаб сўзларни гапиргандан кўра, бошқаларга насиҳат қилиш учун тушунарли бештагина сўз айтишни афзал биламан.
20Эй, биродарларим, ёш болалардай фикр қилманглар. Аксинча, ёмонликка келганда чақалоқдек бўлиб, ақл–идрокка келганда эса етук инсонлар бўлинглар. 21Муқаддас Битикларда қуйидагидай ёзилган:

 

“Эгамиз шундай демоқда:
‘Мен бу халққа ўзга тилларда,
Бегона халқларнинг оғзи орқали гапираман,
Аммо шунда ҳам улар Менга қулоқ солмайдилар.’”

 

22Демак, номаълум тиллар имонлилар учун эмас, балки имонсизлар учун аломатдир. Худонинг сўзини етказиш инъоми эса имонсизлар учун эмас, имонлилар учун аломатдир. 23Агар имонлилар жамоати бир жойда йиғилиб, ҳаммаси номаълум тилларда гапираётган бўлишса, у ерда бундан бехабар бўлганлар, яъни имонсизлар бўлса, улар: “Булар жинни бўлиб қолибди”, деб айтмайдими?! 24Аммо ҳамма Худонинг сўзини тушунарли равишда бошқаларга етказиб бераётган бўлса, у ердаги бундан бехабар бўлган, яъни имонсиз одам уларнинг айтаётганларини эшитади. Шундан кейин юрагини текшириб кўради–да, гуноҳкор эканлигига амин бўлади. 25Унинг юрагидаги сирлари фош бўлади. Шунда у мук тушиб: “Чиндан ҳам Худо сизлар билан экан”, дейди–да, Худога сажда қилади.

 

Жамоат йиғилишларидаги тартиб-қоида

 

26Энди, биродарлар, бундан қандай хулоса чиқарамиз? Бирга йиғилганингизда, баъзилар сано айтади, баъзилар таълим беради, баъзилар Худонинг сўзини бошқаларга етказади, баъзилар номаълум тилларда гапиради, яна баъзилар эса уларнинг айтганларини талқин қилади. Буларнинг ҳаммаси имонлилар жамоатининг имонини мустаҳкамлаш ниятида қилинсин. 27Агар баъзилар номаълум тилларда гапирмоқчи бўлса, икки киши, энг кўпи билан уч киши навбат билан гапирсин, уларнинг айтганлари талқин қилинсин. 28Агар таъбир қилувчи бўлмаса, номаълум тилда гапираётган одам жамоатда жим турсин, ўзига ва Худога гапирсин.
29Шунингдек, икки ёки учта одам бошқаларга Худонинг сўзини етказсин, қолганлар эса айтилганларга баҳо берсинлар. 30Ўтирганлардан бирига Худонинг сўзи келса, ўша пайтда гапираётган одам жим бўлсин. 31Шунда ҳамма бирин–кетин Худонинг сўзини бошқаларга етказа олади, токи ҳамма таълим ва далда олсин. 32Худонинг хабарини етказаётганда инсон ўз руҳини бошқара олади. 33Ахир, Худо тартибсизлик Худоси эмас, балки тинчлик Худосидир. Барча жамоатларда, Худонинг азиз халқи орасида бу намоён бўлиб турибди.
34Жамоатда аёллар сукут сақласин. Ахир, уларга гапириш учун ижозат берилмаган, Муқаддас Битикларда ёзилганидай, улар итоаткор бўлишлари керак. 35Агар улар бирор нарсани билмоқчи бўлсалар, уйда ўз эрларидан сўрасинлар. Имонлилар жамоатида аёл кишининг гапириши адабсизликдир.
36Эй, Коринфлик биродарлар, Худонинг сўзи сиздан келиб чиққанми?! Наҳотки у фақатгина сизларга етиб борган бўлса?! 37Агар бирор киши: “Менда Худонинг сўзини етказиш инъоми бор” ёки “Руҳдан махсус бир инъом олганман”, деб ўйласа, менинг ёзганларим Раббимиз Исонинг амри эканлигини эътироф этсин. 38Агар улар буни тан олмасалар, Худо ҳам уларни танимайди.
39Шундай экан, биродарларим, бошқаларга Худонинг сўзини етказишга интилинглар, бошқаларнинг номаълум тилларда гапиришларига тўсқинлик қилманглар. 40Фақат ҳаммаси адаб ва тартиб билан қилинсин.

 

15–БОБ

 

Исо Масиҳнинг ўликдан тирилганлиги ҳақида

 

1Биродарларим, мен ўзим сизларга етказган Хушхабарнинг моҳиятини яна бир бор эслатиб ўтмоқчиман. Сизлар бу Хушхабарни қабул қилгансиз, у имонингизнинг асосидир. 2Ўша Хушхабар орқали қутқариласиз, аммо сизлар мен айтган ўша Хушхабар орқали етишган имонингизда маҳкам туришингиз керак, акс ҳолда бекорга ишонган бўласизлар.
3Менга берилган энг муҳим таълимотни сизларга етказдим. Бу таълимот қуйидагичадир: Муқаддас Битикларга мувофиқ, Масиҳ гуноҳларимиз учун ўлган. 4Кейин У дафн қилинди, учинчи куни эса тирилди. Буларнинг ҳаммаси Муқаддас Битикларга мувофиқ содир бўлди. 5Аввал У Бутрусга, сўнгра ўн икки шогирдига кўринди. 6Ундан кейин бир вақтнинг ўзида беш юздан кўпроқ биродарларга кўринди. Уларнинг аксарияти ҳозирга қадар тирик, баъзилари эса дунёдан кўз юмиб кетганлар. 7Ундан сўнг Масиҳ Ёқубга ва қолган барча ҳаворийларга кўринди. 8Ва ниҳоят, менга ҳам кўринди, мен ривожланмай қолган бир ҳомиладай эдим.
9Ахир, ҳаворийларнинг энг арзимайдиганиман, ҳаворий деб аталишга ҳам лойиқ эмасман, чунки Худонинг жамоатини қувғин қилардим. 10Аммо Худонинг инояти туфайли энди ҳаворийман. Унинг менга кўрсатган инояти зое кетмади, зеро, мен ҳаворийларнинг ҳаммасидан ҳам кўпроқ меҳнат қилдим. Лекин аслида меҳнат қилган мен эмас, балки Худонинг иноятидир. 11Нима бўлса ҳам, Хушхабарни сизлар мендан эшитгансизларми ёки бошқаларданми, фарқи йўқ, чунки биз бир Хушхабарни ваъз қиламиз, сизлар эса унга ишонасиз.

 

Ўликлардан тирилиш ҳақида

 

12Масиҳ ўликдан тирилган, деб ваъз қилинаётган экан, қандай қилиб баъзиларингиз, ўликдан тирилиш, деган нарса йўқ, деб айтяпсизлар?! 13Ахир, ўликдан тирилиш бўлмаса, Масиҳ ҳам тирилмаган экан–да! 14Масиҳ тирилмаган бўлса, Хушхабарни ваъз қилишимиз бекор, сизларнинг имонингиз ҳам бекор. 15Агар ростдан ҳам ўликлар тирилмаса ва Масиҳни Худо тирилтирмаган бўлса, бундай ҳолда, биз Худо ҳақида ёлғон шоҳидлик берган бўламиз, чунки биз: “Худо Масиҳни тирилтирди”, деб шаҳодат бериб юрибмиз. 16Ахир, ўликлар тирилмас экан, Масиҳ ҳам тирилмаган бўлади. 17Агар Масиҳ тирилмаган бўлса, сизларнинг имонингиз беҳуда, сизлар ҳали ҳам гуноҳга ботганингизча юрибсизлар. 18Шундай бўлса, Масиҳга ишонган ҳолда ҳаётдан кўз юмганлар бутунлай ҳалок бўлиб кетибдилар–да! 19Агар биз ёлғиз бу ҳаёт учун Масиҳга умид боғлаган бўлсак, биз энг бахтсиз инсонлар эканмиз.
20Ваҳоланки, Масиҳ ростдан ҳам тирилди! У биринчи бўлиб тирилди, шу тариқа ўликдан тириладиганларнинг орасида ҳосилнинг илк самарасидай бўлди. 21Ўлим бир инсон орқали дунёга кирди. Шунга ўхшаб, ўликларнинг тирилиши ҳам бир инсон орқали содир бўлади. 22Ахир, бу дунёга ўлим Одам Ато туфайли кириб келди, энди Исо Масиҳ орқали ҳамма тирилади. 23Ҳамма нарса ўз навбати билан содир бўлади: мана, Масиҳ биринчи бўлиб тирилди, Масиҳ келганда эса Унга тегишли бўлганлар тирилади. 24Шундан сўнг, Масиҳ ҳар қандай ҳокимиятни, ҳукмронлик ва қудратни барбод қилиб, салтанатни Самовий Ота — Худога топширганда охират бўлади.
25Масиҳнинг ҳамма душманлари Унинг оёқлари остига пойандоз қилинмагунча, У ҳукмронлик қилиши керак. 26Шунда охирги душман — ўлим ҳам барҳам топади. 27Ахир, Худо ҳамма нарсани Масиҳга тобе қилдириб, Унинг оёқлари остига ташлаган. Гарчи Муқаддас Битикларда: “Бутун борлиқ Унга тобе бўлди”, деб ёзилган бўлса–да, борлиқни Унга тобе қилган Худо бундан истиснодир. 28Ҳамма нарса Масиҳга тобе қилдирилгандан кейин, Ўғил ҳам Ўзига ҳамма нарсани тобе қилдирган Худога тобе бўлади, токи Худо борлиқнинг устидан бутунлай ҳукмрон бўлсин.
29Баъзиларингиз ўлганлар учун сувга чўмдирилаётган экансиз. Ўликлар тирилмас экан, уларнинг ўрнига чўмдирилишнинг қандай фойдаси бор? 30Хўш, нима учун бизлар ҳар дақиқа ўз ҳаётимизни хавф–хатар остига қўйяпмиз? 31Ҳар куни ўлимга рўбаро бўлаётганим рост! Биродарларим, Раббимиз Исо Масиҳ сизларнинг ҳаётингизда қилаётган ишларидан фахрланаётганим чин бўлганидай, айтаётган гапларимда ҳам бирор ёлғон йўқ. 32Агар фақатгина бу дунёга умид боғлаган бўлсам, нима учун Эфес шаҳрида ҳаётимни хавф остига қўйдим?! Агар ўликлар тирилмас экан, унда “келинглар, еб–ичиб қолайлик, эрта–индин ўлиб кетамиз–ку” дейиш ўринли бўлмайдими?! 33Лекин адашманглар, ахир, “ёмон улфатлар яхши ахлоқни бузади”, дейишади–ку! 34Кўзларингизни очиб, ўзингизга келинглар! Бас энди, гуноҳ қилаверманглар. Кўриниб турибдики, баъзиларингиз Худони билмайсизлар. Сизларни уялтирай, деб буларни айтяпман.

 

Тирилган тананинг хусусиятлари

 

35Эҳтимол, бирор киши: “Ўликлар қандай қилиб тириларкан? Уларнинг таналари қанақа бўларкан?” деб сўрар. 36Қандай аҳмоқона савол–а бу! Ахир, экилган уруғ ўлмаса, ўсимлик ўсиб чиқмайди–ку! 37Буғдой бўладими ёки бошқа бирор нарсами, экин экканингда, ўсиб чиқадиган ўсимликни эмас, унинг уруғини экасан–ку! 38Худо уруққа Ўзи истаган бир жисмни бағишлайди, ҳар бир уруғдан алоҳида бир жисмни ҳосил қилади.
39Кўриб турибмизки, жонзотларнинг ҳам таналари ҳар хил, инсонларники бошқача, ҳайвонларники бошқача, қушларники бошқача, балиқларники бошқача. 40Самовий ва дунёвий жисмлар ҳам бор. Лекин самовий жисмларнинг кўрки бошқа, дунёвийларники бошқа. 41Қуёшнинг кўрки бошқа, ойнинг кўрки бошқа ҳамда юлдузларнинг кўрки бошқа. Ахир, юлдузлар ҳам ўз кўркига яраша бир–биридан фарқ қилади.
42Ўликларнинг тирилиш жараёни ҳам қуйидагига ўхшайди: экилган уруғдан ўсимлик ўсиб чиққандай, ўладиган танамиз ўлмайдиган бўлиб тирилади. 43Ҳозирги ожиз ва хор бўлган танамиз, қудрату улуғворликка тўла равишда тирилади. 44Ҳозирги танамиз моддий бир жисм бўлса, тириладиган танамиз руҳий бир тана бўлади. Ахир, моддий тана бор экан, руҳий тана ҳам бор–да! 45Муқаддас Битикларда ёзилгани бўйича: “Биринчи одам — Одам Ато тирик жон бўлди”. Охирги Одам Ато, яъни Исо Масиҳ эса ҳаётбахш руҳ бўлди.
46Мана шундан кўриниб турибдики, руҳий тана эмас, моддий тана биринчи келган. Моддий тана ўтиб кетгандан кейингина, руҳий тана келади. 47Биринчи одамнинг танаси моддий жисмдир, у тупроқдан яратилган, иккинчи Одам, яъни Масиҳ эса самовийдир. 48Тупроқдан яратилган илк одам қандай бўлса, қолган ҳамма одамлар ҳам шундайдир. Самовий Одам, яъни Масиҳ қандай бўлса, самодагилар ҳам худди Унга ўхшайдилар. 49Биз тупроқдан яратилган одамга ўхшар эканмиз, бир кун келиб самовий Одамга ҳам ўхшаган бўламиз.
50Эй, биродарлар! Сизларга қуйидагиларни айтмоқчиман. Қон ва этдан иборат бўлган таналаримиз Худонинг Шоҳлигидан баҳраманд бўла олмайди. Бу фоний тана мангу ҳаётга эга бўла олмайди. 51Мана, мен сизларга бир сирни билдирмоқчиман: биз ҳаммамиз ҳам ўлмаймиз, аммо ҳаммамиз ўзгарамиз. 52Тўсатдан, кўз очиб юмгунча, охирзамон карнайи чалинганда ўзгарамиз. Ҳа, карнай чалинади ва шу онда марҳумлар ҳеч ўлмайдиган бўлиб тириладилар. Шунда биз ҳам ўзгарамиз. 53Чунки бизнинг ўладиган танамиз ўлмайдиган танага, фоний танамиз мангу танага айланиши керак. 54Ўладиган танамиз ўлмайдиган танага, бу фоний танамиз мангу танага айланганда, Муқаддас Битикларда ёзилган қуйидаги оятлар амалга ошади:

 

“Ўлим енгилиб, йўқ бўлди.
55Эй, ўлим, сенинг нишинг қаерда?!
Эй, ўлим, сенинг зафаринг қаерда?!”

 

56Ўлимнинг ниши гуноҳдир. Гуноҳнинг қуввати эса қонундан келиб чиқди. 57Худога шукрлар бўлсин! У Раббимиз Исо Масиҳ орқали бизга ғалаба ато қилган.
58Шунинг учун, эй, азиз биродарларим, ҳеч иккиланмай, имонингизда маҳкам туринглар. Ҳамиша Раббимиз Исога хизмат қилишга бағишланиб, янада ғайратли бўлинглар. Ахир, Раббимиз йўлида қилган меҳнатингиз самарасиз қолмаслигини биласизлар–ку!

 

16–БОБ

 

Қуддусдаги жамоат учун маблағ йиғиш ҳақида

 

1Энди Худоимизнинг Қуддусдагиазизларига моддий маблағ тўплаш масаласига келсак, сизлар ҳам Галатия ҳудудидаги жамоатларга берган йўл–йўриқларимга амал қилинглар. 2Ҳар ҳафтанинг бошида ҳар бир одам қўлидан келганича бир миқдор пулни олиб қўйсин, токи олдингизга борганимда пул йиғишга ҳожат бўлмасин. 3Борганимдан кейин, эҳсонларингизни имонлиларга топширсин, деб ўзингиз муносиб кўрган кишиларни Қуддусга жўнатаман. Уларнинг ҳар бирини таништириб, мактуб ёзиб бераман. 4Агар боришга имкон бўлса, ўзим ҳам улар билан бирга бораман.

 

Павлуснинг режалари ва йўл–йўриқлари

 

5Македониядан ўтиш ниятим бор. Шундан кейин сизларнинг олдингизга бораман. 6Сизлар билан бирмунча вақт бўламан, деб ўйлайман, балки ҳатто қишни ҳам сизлар билан ўтказарман. Ундан кейин қаерга бормоқчи бўлсам ҳам, сизларнинг ёрдамингиз билан сафаримни яна давом эттираман. 7Ахир, сизларни фақатгина йўл–йўлакай кўришни истамайман, Раббимиз Исо хоҳласа, сизлар билан кўпроқ вақт ўтказаман, деб умид қиламан. 8Лекин Ҳосил байрамига қадар Эфес шаҳрида қоламан. 9Чунки бу ерда менга қарши чиққанлар кўп бўлишига қарамай, таъсирчан фаолият кўрсатишим учун йўл очилди.
10Тимўтий олдингизга борганда унга ғамхўрлик қилинглар, у орангизда хотиржам юрсин, чунки у ҳам менга ўхшаб Раббимиз Исо хизмати билан машғул. 11Ҳеч ким унга паст назар билан қарамасин. У менинг олдимга қайтиб келаётганда, уни эсон–омон кузатиб юборинглар. Унинг биродарлар билан бирга келишини кутиб турибман.
12Биродаримиз Аполлосга келсак, уни биродарларга қўшилиб сизларнинг олдингизга боришга кўп ундадим, лекин унинг ҳозир ҳеч боргиси йўқ. Имкони бўлса кейинроқ борар экан.
13Ҳушёр бўлинглар, имонда маҳкам туриб, жасоратли ва кучли бўлинглар. 14Ҳамма нарсани меҳр–муҳаббат билан қилинглар. 15Биродарлар, Стефаннинг хонадонини биласизлар. Улар Ахая ҳудудида биринчи бўлиб Масиҳга имон келтирганлар ва ўзларини Худонинг азиз халқига хизмат қилишга бағишлаганлар. Сизлардан бир илтимосим бор: 16Бундай инсонларни ва улар билан бирга берилиб хизмат қилаётганларни ҳурмат қилиб, уларнинг айтганларини қилинглар. 17Стефан, Фортунат ва Ахаикнинг келганидан хурсанд бўлдим, улар сизларнинг йўқлигингизни билдирмади. 18Улар сизларнинг руҳингизни кўтаргандек, менинг ҳам руҳимни кўтардилар. Бундай инсонларни қадрланглар.

 

Сўнгги саломлар

 

19Асия ҳудудидаги жамоатлар сизларга салом йўллаяптилар. Акил билан Прискилла ва уларнинг уйида йиғиладиган жамоат ҳам сизларга — Раббимиз Исонинг йўлидаги ҳамкорларига оташин салом айтяпти. 20Ҳамма биродарларимиз салом айтяптилар. Бир–бирингиз билан ўпишиб кўришинглар. 21Мен, Павлус мана шу саломни ўз қўлим билан ёзяпман.
22Кимки Раббимиз Исони яхши кўрмаса, у лаънати бўлсин! Эй, Раббимиз, келгин! 23Раббимиз Исонинг инояти сизларга ёр бўлсин. 24Сизларни яхши кўраман, чунки ҳаммамиз Исо Масиҳга тегишлимиз.

 

 

КОРИНФЛИКЛАРГА ИККИНЧИ МАКТУБ

1–БОБ

 

Дуойи салом

 

1Худонинг иродаси билан Исо Масиҳнингҳаворийси бўлган мен — Павлусдан ва биродаримиз Тимўтийдан Худонинг Коринф шаҳридаги жамоатига ҳамда Ахая ҳудудидаги барча Худонинг азизларига салом! 2Отамиз Худо ва Раббимиз Исо Масиҳ сизларга инояту тинчлик ато қилсин.

 

Тасалли манбаи — Худо

 

3Раббимиз Исо Масиҳнинг отаси Худога, ҳар турли тасаллининг манбаи бўлган Худо — марҳаматли Отага ҳамду санолар бўлсин! 4Ҳар хил азоб–уқубатларга учраганимизда Худо бизга тасалли беради. Шундай экан, биз ҳам азоб чекаётган инсонга тасалли бера оламиз. Худо бизга берган тасалли билан уни овунтира оламиз. 5Масиҳга ўхшаб биз қанчалик кўп азоб чексак, Худо бизга Масиҳ орқали шунчалик кўп тасалли беради. 6Биз азоб–уқубатларга дучор бўлаётган эканмиз, сизлар тасалли ва нажот топишингиз учун шундай бўляпти. Биз тасалли топаётган бўлсак, бу ҳам сизлар тасалли топишингиз учундир, токи сизлар ҳам бизга ўхшаб азоб–уқубатларга учраганингизда бардош бера олинг. 7Сизлар нафақат азоб–уқубатларимизга, балки тасаллимизга ҳам шерик бўлишингизга ҳеч шубҳамиз йўқ.
8Эй, биродарлар, биз шуни истар эдикки, сизлар Асия вилоятида биз чеккан азоблардан бехабар қолманглар. Биз ҳаддан ташқари, чидаб бўлмас даражада азоб–уқубат тортдик, ҳатто тирик қолишимиздан ҳам умидимизни узган эдик. 9Ўлим муқаррар эканлигига амин бўлган эдик. Буларнинг ҳаммаси бизнинг ўзимизга эмас, балки ўликларни тирилтирадиган Худога умид боғлашимиз учун содир бўлди. 10Ҳақиқатан ҳам Худо бизни шундай оғир ўлим таҳликасидан қутқарди ва яна қутқаради ҳам. Ҳа, У бизни яна қутқаради, деб Ундан қаттиқ умид қиламиз. 11Сизлар ҳам ибодатларингиз орқали бизнинг фаолиятимизга шерик бўляпсизлар. Буни кўриб, кўпчилик биз учун Худога шукр айтади, чунки кўпларнинг биз учун қилган илтижолари натижасида Худо бизга илтифот кўрсатди.

 

Павлуснинг сафар режалари ўзгаради

 

12Виждонимиз гувоҳлик бериб турибди, биз бу дунёда, айниқса сизлар билан бўлган муносабатимизда Худо ато қилган соддалик ва самимийлик билан иш тутдик. Биз дунёвий доноликка эмас, балки Худонинг иноятига таяниб ҳаракат қилдик. Фахрланишимизнинг сабаби мана ўшадир.
13-14Сизлар ўқиб, тушуна оладиганлардан бошқа ҳеч нарса ёзмаймиз. Сизлар ҳозир бизни қисман бўлса–да тушунасизлар. Умид қиламанки, бир кун келиб сизлар қуйидагини тўла англаб оласиз: биз сизлардан қандай фахрлансак, сизлар ҳам Раббимиз Исо келадиган кунда биздан шундай фахрлана оласизлар.
15Юқорида айтиб ўтганларимнинг тўғрилигига ишонганим учун, мени икки марта кўриб, хурсанд бўлиб қолинглар, деган ниятда сизларнинг олдингизга бормоқчи эдим. 16Македонияга бораётганимда сизларнинг олдингизга кириб ўтиш, қайтишда ҳам сизларнинг олдингизга бориш ниятим бор эди. Шундай қилиб, Яҳудияга кетишимда йўлда учраши мумкин бўлган эҳтиёжларимни қондириб, кузатиб қўярдингизлар.
17Шундай режаларим бор эди. Ўша режалар амалга ошмаса, енгилтаклик билан ҳаракат қилган бўламанми?! Ёки мен режа қилаётган пайтда гоҳ “ҳа”, гоҳ “йўқ”, дейдиган, бетайин одамларданманми?! 18Худо ишончлидир, шунинг учун сизларга етказган хабаримиз ҳам ҳеч ўзгармайди. 19Силван, Тимўтий ва мен сизларга Худонинг ўғли — Исо Масиҳ ҳақида айтганмиз. Исо Масиҳ ўзгарувчан эмас. У доимо садоқатлидир. 20Исо Масиҳ орқали Худо Ўз ваъдаларини бажаради, шунинг учун биз ҳам Исо Масиҳ орқали Худони улуғлаб, “Омин, илойим шундай бўлсин”, деймиз. 21Худонинг Ўзи бизни ҳам, сизларни ҳам Исо Масиҳга бўлган имонимизда мустаҳкам қилади. У бизни Ўзи учун танлаб олди. 22Бизга Ўз муҳрини босиб, келажакдаги қут–баракаларнинг кафили сифатида Муқаддас Руҳни берди. 23Худо шоҳид, ўз жоним ҳаққи айтяпман, сизларни аяганим учун ҳануз Коринфга бормадим. 24Биз сизларнинг имонингиз устидан ҳукмдормиз, демоқчи эмасман, чунки сизлар имонда маҳкам турибсизлар. Хизмат қилишимиздан мақсад қувончингизни кўпайтиришдир.

 

2–БОБ

 

1Яна хафагарчилик келтириб чиқармаслик учун сизларнинг олдингизга бормасликка қарор қилдим. 2Ахир, сизларни хафа қилсам, менга хурсандчилик келтирадиганларни хафа қилган бўламан–ку! Ундай ҳолда, ким мени хурсанд қилади?! 3Олдинги мактубни ёзганимнинг сабаби ҳам шудир, токи сизларнинг олдингизга борганимда орамизда хафагарчилик бўлмасин, ахир, менга катта қувонч келтирадиганлар сизлар эмасми?! Ишончим комилки, менинг қувончим сизларнинг қувончингиздир. 4Сизларни хафа қилиш учун эмас, балки сизларни қанчалик яхши кўришимни кўрсатиш учун ўша мактубни ёзган эдим. У мактуб чуқур қайғу, изтироб ва кўз ёшлари билан ёзилганди.

 

Гуноҳ қилган одамни кечириш ҳақида

 

5Гапни ошириб айтадиган бўлсак, мени хафа қилган одам фақатгина мени эмас, балки қайсидир даражада сизларнинг ҳаммангизни хафа қилган бўлади. 6Аммо хафа қилган одамга кўпчилик томонидан берилган жазо етарли. 7Энди бўлса, уни кечириб, тасалли беринглар, токи у ҳаддан ортиқ қайғуриб, тушкунликка тушмасин. 8Сизлардан ўтинаман, унга бўлган меҳр–муҳаббатингизни кўрсатинг.
9Олдинги мактубимни ёзишдан яна бир мақсадим шу эди, сизлар ҳар жиҳатдан итоаткор эканмисиз ёки йўқми, шуни билмоқчи эдим. 10Сизлар бирор кишини кечирсангиз, мен ҳам уни кечираман. Бирортаси кечиришим керак бўладиган бирор айб иш қилган бўлса, сизларнинг манфаатингизни кўзлаб, Масиҳнинг ҳузурида уни кечираман. 11Шайтонга алданиб қолмайлик, ахир, унинг фитналаридан бехабар эмасмиз–ку!

 

Павлуснинг Троас шаҳридаги безовталиги

 

12Масиҳ ҳақидаги Хушхабарни эълон қилиш учун Троас шаҳрига борганимда, Эгамиз менга йўл очиб берган эди. 13Аммо руҳим нотинч эди, чунки биродарим Титусни у ерда топа олмадим. Шунинг учун у ердагилар билан хайрлашиб, Македонияга жўнадим.

 

Масиҳ орқали қозониладиган ғалаба

 

14Худога шукр! Худо бизга Масиҳнинг тантанали юришида иштирок этишга насиб этди. Атирнинг ҳиди қандай таралса, худди шу сингари, ҳар ерда ва ҳар доим Худо биз орқали Ўзи ҳақидаги хабарни тарқатмоқда. 15Масиҳ ҳақидаги хушхабарни ёяр эканмиз, биз нажот топадиганлар орасида ҳам, ҳалок бўладиганлар орасида ҳам Худога хуш келадиган тутатқи назрининг ҳидига ўхшаймиз. 16Бу ҳид ҳалок бўладиганлар учун ўлим ҳидидир, нажот топадиганлар учун эса ҳаётбахш хушбўй ҳиддир. Бундай юксак масъулиятга Худо бизни лойиқ топди. 17Мана, биз кўпчилик каби, Худонинг каломини бозорга солмаймиз. Аксинча, Худо томонидан юборилган ва Масиҳ хизматида бўлган кишилардек, Худонинг кўзи олдида соф кўнгил билан воизлик қилмоқдамиз.

 

3–БОБ

 

Янги аҳднинг улуғлиги

 

1Яна ўзимизга ўзимиз тавсия беряпмизми? Ёки баъзиларга керак бўлгандай, сизларга тавсияномалар кўрсатишимиз керакми ёки сизлардан бизга тавсияномалар керакми? 2Ахир, юрагимизга ёзилган тавсияномамиз сизларнинг ўзингиз–ку! Бу ҳаммага аён, уни ҳамма ўқий олади. 3Очиқ кўриниб турибдики, бизнинг хизматимиз туфайли ёзилган Масиҳнинг мактуби сизларсиз. Бу мактуб сиёҳ билан эмас, балки барҳаёт Худонинг Руҳи орқали ёзилган, тош лавҳаларга эмас, балки инсон қалбининг лавҳаларига ёзилгандир. 4Масиҳ туфайли Худонинг олдида буларга ишончимиз комилдир. 5Ахир, биз ўзимизнинг кучимиз билан бирор нарса қила олмаймиз–ку! Ҳамма қобилиятимиз бизга Худо томонидан берилган. 6Худо бизга янги аҳднинг хизматкорлари бўлиш қобилиятини берди. Бу аҳд қонунга эмас, балки Руҳга асосланиб тузилган, чунки қонун ўлимга етаклайди, Руҳ эса ҳаёт бағишлайди.
7Тош лавҳаларга ёзилган амрлар, яъни эски аҳд ўлимга етакласа ҳам, улар шунчалик улуғворликка эга эдики, Мусонинг ўша улуғворликдан порлаётган юзига Исроил халқи тик қарай олмаган эди. Ўткинчи улуғворлик шунчалик порлоқ экан, 8Руҳ орқали тузилган аҳд келтирадиган улуғворлик қандай порлоқ бўлиши ҳақида бир ўйлаб кўринг–чи! 9Ўлим ҳукмини келтирадиган эски аҳд улуғвор экан, инсонларни оқлайдиган аҳд ундан ҳам улуғвор бўлмайдими?! 10Энди бу ажойиб улуғворлик олдида ўша олдинги улуғворлик ҳеч нарсадай бўлиб қолди. 11Ўткинчи эски аҳд улуғвор бўлган экан, боқий бўлган бу янги аҳд нақадар улуғвордир!
12Шундай умидимиз борлиги учун ҳам жасорат билан Хушхабарни айтамиз. 13Биз Мусога ўхшамаймиз. Юзида порлаб турган ўткинчи улуғворликни Исроил халқи кўрмаслиги учун Мусо юзини ёпган эди. 14Исроил халқининг ақли ўтмас бўлиб қолганди. Бугунга қадар эски аҳд ўқилганда, худди бир парда уларнинг онгини тўсиб турганга ўхшайди. Бу пардани фақатгина Масиҳ олиб ташлайди. 15Ҳа, ҳозир ҳам Мусонинг қонуни ўқилганда, уларнинг онги тўсиқдир. 16Аммо Эгамизга юз бурган инсоннинг онгидан тўсиқ парда олиб ташланади. 17Бу ерда Эгамиз деганда, Муқаддас Руҳни назарда тутяпман. Эгамизнинг Руҳи қаерда бўлса, ўша ерда эркинлик бор. 18Биз ҳаммамиз очиқ юзимиз билан Эгамизнинг улуғворлигини кўриб турибмиз. Биз бора–бора ўзгарар эканмиз, янада улуғвор бўлиб, Эгамизга ўхшаган бўламиз. Буларнинг ҳаммаси Эгамизнинг Руҳи орқали содир бўлмоқда.

 

4–БОБ

 

Сопол идишлардаги улуғ хазинамиз

 

1Биз Худонинг марҳамати билан янги аҳднинг хизматкорлари бўлганимиз учун тушкунликка тушмаймиз. 2Аксинча, сирли ва уятли ишлар қилишдан, макр–ҳийла ишлатишдан бош тортиб, Худонинг каломини бузмай гапирамиз. Ҳақиқатни очиқ–ойдин айтиб, Худонинг ҳузурида ўзимизни бошқа одамларнинг ҳукмига топширамиз. 3Хушхабаримиз сирли, тўсиқ парда ортида тургандай бўлиб туюлса, у ҳалок бўладиганлар учун шундай туюлади.
4Бу дунёнинг худоси имонсизларнинг онгини кўр қилиб қўйган. Шунинг учун улар Хушхабарнинг нурини кўра олмайдилар. Бу Хушхабар Худонинг аниқ тасвири бўлган Масиҳнинг улуғворлигини кўрсатади. 5Биз ўзимиз ҳақимизда эмас, Раббимиз Исо Масиҳ ҳақида ваъз қиламиз. Исонинг йўлида сизларнинг хизматкорингизмиз. 6Худо дунёни яратганда Ўз сўзи билан зулматдан нур яратган эди. Энди У Ўзининг нури билан бизнинг юракларимизни ҳам ёритди, Исо Масиҳ сиймосида порлаб турган Ўз улуғворлигини бизга кўрсатди.
7Шундай ажойиб хазинани сопол идишлардай бўлган таналаримизда олиб юрибмиз. Шу орқали олий қудрат бизга эмас, Худога мансуб эканлиги кўриниб турибди. 8Биз ҳар томонлама жабрланамиз, эзиламиз, аммо синмаймиз. Кўнглимиз алағда қолиб, мушкул аҳволга тушсак ҳам умидимизни йўқотмаймиз. 9Қувғин қилинамиз, лекин Худо ҳеч қачон бизни ташлаб кетмайди. Бизни ерга йиқитадилар, аммо яксон қила олмайдилар.
10Исо Масиҳ ўлимга рўбарў бўлганидек, биз ҳам азоб–уқубат тортиб, ўлим таҳликасида яшаяпмиз, токи Исонинг ҳаёти бизнинг танамизда намоён бўлсин. 11Исо Масиҳга тегишли бўлганимиз учун биз доим ўлимга дучор бўляпмиз, токи Исонинг ҳаёти бизнинг фоний баданимизда намоён бўлсин. 12Шундай қилиб, ўлим хавфи остида яшашимиз сизларга абадий ҳаёт келтиради.
13Муқаддас Битикларда: “Ишонганим учун гапирдим,” деб ёзилган. Бизда ҳам шундай имон бор, шунинг учун Хушхабар айтишни давом эттираверамиз. 14Биламизки, Раббимиз Исони тирилтирган Худо бизни ҳам Исога ўхшатиб тирилтиради ва сизлар билан бирга Ўзининг ҳузурига олиб киради. 15Бошимиздан ўтганларнинг ҳаммаси сизларнинг манфаатингиз учундир. Худонинг инояти кўпдан кўп одамлар орасида ёйилар экан, Худога янада кўп одамлар шукр айтади ва бундан Унга янада кўпроқ шон–шуҳрат келади.
16Шунинг учун ҳам умидимизни йўқотмаймиз. Тўғри, бу фоний баданимиз хазон бўляпти, аммо биз руҳан янгиланиб боряпмиз. 17Бизнинг ўткинчи, енгил азоб–уқубатларимиз бизга ҳаддан ташқари ажойиб ва абадий улуғворлик келтиради. 18Ахир, биз кўринадиган нарсаларга эмас, балки кўринмайдиган нарсаларга кўз тикканмиз. Кўринадиган нарсалар ўтиб кетади, кўринмайдиганлари эса мангудир!

 

5–БОБ

 

Самовий масканимиз

 

1Биламизки, биз макон қилган бу танамиз ер юзидаги бир кулбадайдир. Бу кулба хароб бўлганда, Худо самода бизга қўл билан қурилмаган мангу бир уй беради. 2Биз самовий масканимизга етишишни кутиб, бу ердаги кулбада, яъни танамизда оҳ чекиб юрибмиз. 3Худо бизга самовий тана беради, руҳимиз маскансиз қолмайди. 4Бу танамизда эканмиз, худди оғир юк остида қолгандек оҳ–нола чекамиз. Ўлишни хоҳламаганимиз учун оҳ–нола қиламиз. Самовий тана дарҳол бу моддий тананинг ўрнини олишини истаймиз. Ахир, ўшанда мангу тана фоний тананинг ўрнини эгаллайди. 5Худо бизни мана шу мақсад учун яратган ва бунга кафил сифатида бизга Муқаддас Руҳни ато қилган.
6Биз бу танада бўлганимизда самовий масканимиздан ва Эгамиздан узоқда эканлигимизни билсак ҳам ишончимиз барқарор. 7Ахир, биз кўзга кўринадиган нарсаларга эмас, балки имонимизга таяниб ҳаёт кечирамиз. 8Ҳа, ишончимиз барқарор, шунинг учун бу таналаримизни ташлаб, Эгамиз билан бирга самода маскан қилишни афзал кўрамиз. 9Хоҳ мана шу фоний танада бўлайлик, хоҳ абадий масканда бўлайлик, бизнинг мақсадимиз Эгамизни мамнун қилишдир. 10Чунки ҳар биримиз Масиҳнинг ҳукм курсиси олдида ҳозир бўлишимиз керак. Шунда ҳар биримиз, хоҳ яхши ишлар бўлсин, хоҳ ёмон, қилганларимизга яраша мукофот ёки жазо оламиз.

 

Худо билан ярашиш

 

11Биз Худодан қўрқиш нималигини билганимиз учун бошқаларни ҳам Хушхабарга ишонишга даъват қиламиз. Биз қандай одам эканлигимиз Худога аёндир, умид қиламанки, сизлар ҳам бизнинг қандайлигимизни очиқ–ойдин биласизлар. 12Биз ўзимизга ўзимиз тавсия бермаяпмиз. Аксинча, сизларга биз билан фахрланиш имконини беряпмиз. Шунда инсоннинг қалбидаги ўй–хаёлу фазилатлари билан эмас, балки ташқи қиёфаси билан мақтанадиганларга сизлар ўринли жавоб бера оласизлар.
13Агар биз бошқаларга ақлдан озгандай кўринсак, бу Худога шуҳрат келтириш учундир. Ақлимиз жойида бўлса, бу сизларнинг манфаатингиз учундир. 14Ахир, Масиҳнинг бизга бўлган муҳаббати бизни рағбатлантиради. Бир Одам ҳамма учун ўлган бўлса, демак биз ҳаммамиз ўлганмиз, деган хулосага келдик. 15Ҳа, Масиҳ ҳамма учун ўлди, токи яшаётганлар энди ўзлари учун эмас, балки улар учун ўлган ва тирилган Масиҳ учун яшасинлар.
16Шу сабабдан энди биз ҳеч кимга инсоний нуқтаи назардан баҳо бермаймиз. Бир вақтлар Масиҳга ҳам инсоний нуқтаи назардан баҳо берган эдик, энди эса ундай қилмаймиз. 17Бинобарин, ким Масиҳга тегишли бўлса, у янги ижоддир. Эски ҳаёт ўтиб кетди, янгиси кириб келди.
18Буларнинг ҳаммаси Худодандир. У Масиҳ орқали бизни Ўзи билан яраштирди ҳамда бошқаларга Худо билан ярашиш йўлини кўрсатиш хизматини бизга берди. 19Ҳа, инсонларнинг гуноҳларини уларнинг ўзларига қарши ҳисобламасдан, Худо дунёни Масиҳ орқали Ўзи билан яраштирди. Ярашиш ҳақидаги бу хабарни етказишни эса бизга топширди. 20Шундай қилиб, биз Масиҳнинг элчиларимиз, Худо биз орқали инсонларга мурожаат этяпти. Масиҳ номидан ёлворяпмиз: Сизлар ҳам Худо билан ярашинглар. 21Ахир, Худо бизни Масиҳ орқали оқлаш учун гуноҳсиз бўлган Масиҳни гуноҳкорни жазолагандай, жазолади.

 

6–БОБ

 

1Худонинг ҳамкорлари сифатида сизларга ёлворамиз: Худонинг инояти ҳаётингизда самарасиз бўлмасин. 2Худо шундай деб айтяпти:

 

“Мурувват пайти келганда,
Мен сенга қулоқ соламан.
Нажот куни келганда,
Мен сенга ёрдам бераман.”

 

 

Ўша мурувват пайти ҳозирги пайтдир, ўша нажот куни бугунги кундир.

 

Худонинг ҳақиқий хизматкорлари

 

3Хизматимизда бирорта айб топилмасин деб, ҳеч кимни заррача ранжитмаймиз. 4Биз Худонинг ҳақиқий хизматкорлари эканлигимизни ўз ҳаракатларимиз билан исботлаяпмиз. Ҳар хил қийинчиликлару кулфатлар бошимизга тушганда, танг аҳволда қолганимизда сабр–тоқат кўрсатяпмиз. 5Бизни урганларида, қамоққа ташлаганларида, ғалаёнларда қолганимизда, машаққат билан меҳнат қилганимизда, уйқусизликда ва оч қолганимизда, ҳаммасига бардош бердик. 6Поклик, донолик, сабр–тоқат билан яшаб, меҳрибон бўлиб, Муқаддас Руҳ бизда маскан қилганини кўрсатиб, самимий муҳаббатимиз билан Худонинг хизматкорлари эканлигимизни исботладик. 7Биз ҳақиқатни эълон қиляпмиз, Худонинг қудратига таяниб хизмат қиляпмиз. Ўнгу сўл қўлимизда солиҳлик қуролларини тутиб юрибмиз. 8Шарафга эришамизми ёки иснодга қоламизми, бошқалар бизни ҳақорат қиладими ёки мақтайдими, ҳар қандай вазиятда Худонинг хизматкорлари эканлигимизни кўрсатяпмиз. Бизни ёлғончи одамлар, деб айтишади, аммо биз ҳақиқатгўймиз. 9Машҳур эмасмиз, аммо бизни билишади. Бизни ўлган, деб ҳисоблайдилар, аммо мана, тирикмиз. Бизни жазога тортадилар, аммо ўлимга маҳкум қилмайдилар. 10Бизни хафа қиляптилар, аммо доимо хурсандмиз. Ўзимиз камбағалмиз–у, кўп кишиларни бойитамиз. Ҳеч нарсамиз йўғ–у, аммо ҳамма нарсага эгамиз.
11Эй, Коринфликлар! Сизларга бемалол, очиқ–ойдин гапирдик. Сизларга бағримизни кенг очдик. 12Биз сизлардан меҳр–муҳаббатимизни аямадик, сизлар эса ўз меҳрингизни биздан қизғанасиз. 13Сизларга ўз фарзандларимга гапираётгандай гапиряпман. Биз сизларга қандай муомала қилсак, сизлар ҳам бизга шундай муомала қилинг: бизга бағрингизни кенг очинг.

 

Барҳаёт Худонинг маъбади

 

14Имонсизлар билан шерик бўлманглар. Солиҳлик билан қабиҳликнинг орасида қандай алоқа бор?! Нур билан зулмат орасида қандай умумийлик бўлиши мумкин?! 15Масиҳ билан шайтон орасида қандай иттифоқлик бўлиши мумкин?! Имонли билан имонсизнинг орасида қандай шериклик бўлиши мумкин?! 16Худонинг маъбади билан бутлар орасида қандай умумийлик бор?! Ахир, биз барҳаёт Худонинг маъбадимиз–ку! Худо шундай деб айтган:

 

“Мен уларнинг орасида яшайман,
Уларнинг орасида юраман.
Мен уларнинг Худоси бўламан,
Улар эса Менинг халқим бўлади.”

 

 

17Бинобарин, Эгамиз шундай деган:

 

“Халқлар орасидан чиқинглар,
Улардан ажралиб чиқинглар,
Ҳаромга қўл теккизманг,
Шунда Мен сизларни қабул қиламан.”

 

 

18Сарвари Олам яна шундай деб айтган:

 

“Мен сизларга Ота бўламан,
Сизлар эса Менга ўғил–қизлар бўласизлар.”

 

7–БОБ

 

1Эй азизларим, Худо бизга шундай ажойиб ваъдалар берган экан, баданимизни ва руҳимизни булғовчи ҳар қандай нарсадан ўзимизни поклайлик. Худодан қўрқиб яшайлик, бутунлай Худо учун ажратилганлигимизни кўрсатайлик.
2Бизга бўлган меҳрингизни кўрсатинг. Биз ҳеч кимга озор бермадик, ҳеч кимга зиён келтирмадик, ҳеч қачон ўзимизнинг манфаатимизни кўзлаб, бошқалардан фойдаланмадик. 3Буларни сизга таъна қилиб айтмаяпман. Ахир, олдин айтганимдек, ўламизми, яшаймизми, сизлар бизнинг дилимиздасиз. 4Сизларга бемалол, очиқ–ойдин гапира оламан, сизлардан жуда фахрланаман. Азоб–уқубатларимиз қанчалик кўп бўлмасин, дилим тасаллидан тўлиб–тошади, беҳад хурсандман.

 

Павлуснинг шодлиги

 

5Ҳатто Македонияга борганимиздан кейин ҳам ҳеч хотиржам бўла олмадик, аксинча, ҳар томондан ғам–ғуссага тушдик: сиртдан ҳужумлар бўлди, кўнглимизда эса қўрқувлар бор эди. 6Тушкунликка тушганларга тасалли берувчи Худо Титусни ёнимизга юбориб, бизга тасалли берди. 7Биз фақатгина унинг келганидан эмас, балки унинг сизлардан олган тасаллиси ҳақида эшитиб ҳам анча далда топдик. Сизлар мени қаттиқ соғинаётганингиз, мен учун қайғуриб, тарафимни олганингиз ҳақида хабар олиб келганидан жуда севиндим.
8Шу сабабдан, мактубим билан сизларни хафа қилган бўлсам ҳам, уни ёзганимдан афсусланмайман. Тўғри, бу мактуб сизларни бир оз муддатга бўлса–да хафа қилганини билиб афсусландим. 9Мана энди севиняпман. Сизлар хафа бўлганингиздан хурсанд эмасман, балки бу хафагарчилик сизларни тавбага келтиргани учун севиняпман. Худо бу хафагарчиликни яхшилик учун ишлатди, шунинг учун биздан ҳеч қандай зиён кўрмадингиз, деб айта оламан. 10Ахир, Худо яхшиликка ишлатадиган хафагарчилик тавба олиб келади, тавба эса нажотга етаклайди ва ҳеч қандай армону афсусга сабаб бўлмайди. Бу дунё келтирадиган хафагарчилик эса ўлимга олиб боради. 11Мана қаранг, Худо яхшиликка ишлатадиган хафагарчилик сизларнинг ҳаётингизда қандай самара келтирди. Энди сизлар менга қарши эмаслигингиз кўриниб турибди. Ўша айбдор бўлган инсондан ғазабланяпсиз, унга ҳамтовоқ бўлиб қолишдан қўрқасиз. Мени кўришга интизорсиз. Айбдорни жазолашга тайёрсиз. Мана шуларнинг ҳаммаси сизларнинг бу масалада пок эканлигингизни исботламоқда. 12Мен бу мактубни айб иш қилган инсон ва айб иш туфайли ранжиган инсон ҳақи ёзмадим. Асосий мақсад, Худонинг олдида сизларнинг менга қанчалик бағишланган эканлигингизни сизларга кўрсатиш эди. 13Шунинг учун биз анча тасалли топдик.
Бундан ташқари, Титуснинг хурсандчилиги бизни янада қувонтирди, чунки сизлар унинг руҳини кўтарибсизлар. 14Мен унга сизларни мақтаган эдим, сизлар мени уятга қолдирмабсизлар. Сизларга айтганларимиз тўғри бўлгани каби, мақтаниб Титусга айтганларим ҳам тўғри эканлиги исботланди. 15У сизларнинг итоаткорлигингизни, уни ҳурмат–эҳтиром билан кутиб олганингизни эслар экан, унинг сизларга бўлган муҳаббати янада ошиб бормоқда. 16Сизларга тўлиқ ишона олганимдан жуда хурсандман.

 

8–БОБ

 

Қуддусдаги жамоат учун ҳадя

 

1Энди биродарлар, Худонинг Македониядаги жамоатларга кўрсатган инояти ҳақида сизларга айтмоқчимиз. 2Улар оғир кулфатларга йўлиқиб, синалган бўлсалар–да, жўшқин бир севинчга тўлиб тошдилар, ўта камбағал бўлсалар–да, юраклари сахийликка бой эканлигини кўрсатдилар. 3Улар ўз хоҳишлари билан, қўлларидан келганча, ҳатто имконларидан ортиқ хайр–эҳсон берганларига мен шоҳидман. 4Улар, Худонинг Қуддусдагиазизларига ёрдам беришда иштирок этайлик, деб биздан ўтиниб сўрадилар. 5Ҳатто умид қилганимиздан ҳам зиёдроғини қилдилар. Худонинг иродаси бўйича улар аввал ўзларини РаббимизИсога, кейин эса бизга бағишладилар.
6Титус сизларнинг орангизда бошлаган хайрли ишини битирсин, деб уни рағбатлантирдик. 7Сизлар имон ва илм–маърифатга бой, гапга чечан, нотиқликда моҳирсизлар, ғайрату тиришқоқликда ҳеч кимдан қолишмайсиз, қалбингиздаги биз туфайли уйғонган меҳр–муҳаббатингиз чексиздир. Шундай экан, бу хайрли иш орқали сахийлигингизнинг чексизлигини ҳам кўрсатинг. 8Мен буни сизларга буйруқ тариқасида эмас, балки меҳр–муҳаббатингизнинг самимийлигини исбот қилинглар, деб айтяпман. Шунинг учун бошқаларнинг ғайратию тиришқоқлигига эътиборингизни қаратяпман. 9Ахир, ўзингиз Раббимиз Исо Масиҳнинг кўрсатган иноятини биласизлар–ку, У бой бўлса ҳам, сизларни бой қилиш учун камбағал бўлди.
10-11Юқорида айтиб ўтилган хайр–эҳсонлар ҳақида маслаҳатим қуйидагичадир. Ўтган йили нафақат ўша хайрли ишни қилишни бошладингиз, балки бу ишга қўшилиш ҳақида ўзингиз хоҳиш кўрсатган эдингиз. Энди ўз манфаатингиз учун хайрли ишингизни охирига етказинглар, қандай иштиёқ билан бошлаган бўлсангиз, шундай қилиб, қўлингиздан келганича битиришга ҳаракат қилинглар. 12Агар инсон ҳадя беришни хоҳласа, ундан йўқ бўлган нарса талаб қилинмайди, балки ўзида бор нарсасини бергани қабул қилинади.
13Бошқаларнинг ҳаёти енгиллашиб, сизлар эса оғир аҳволда қолишингизни истамаймиз. Ҳамманинг орасида тенглик бўлсин. 14Ҳозирги пайтда сизлардаги барака улардаги етишмовчиликларни тўлдирсин, яна бошқа бир пайтда улардаги барака сизлардаги етишмовчиликларни тўлдирсин, шундай қилиб тенглик бўлсин. 15Муқаддас Битикларда қуйидагича ёзилган: “Кўп йиғиштирганлардан ҳеч нарса ортиб қолмади, оз йиғиштирганлар учун эса етарли бўлди.”

 

Титус ва унинг йўлдошлари

 

16Худога шукр! Мен сизларга қандай ғамхўр бўлсам, Титуснинг дилига У сизларга нисбатан шундай ғамхўрликни жо қилди. 17Ахир, Титусдан сизларнинг олдингизга боришни илтимос қилганимда, у нафақат рози бўлди, балки хоҳиш ва иштиёқ билан борди. 18У билан бирга барча жамоатларда, Хушхабарнинг воизи, деб мақталган биродарни ҳам юбордик. 19Хайрли ишда ёрдам қилсин, деб жамоатлар уни бизга йўлдош қилиб сайладилар. Биз бу ишни Эгамизни улуғлаш учун ҳамда ўзимизнинг иштиёқимизни кўрсатиш учун қиляпмиз. 20Сахийлик билан берилган хайр–эҳсонларни аталган одамларга етказишимизда ҳеч қандай айб иш қилмаётганимизни кўрсатиш учун ўша биродар бизнинг йўлдошимиз бўлди. 21Биз нафақат Эгамизнинг назарида, балки инсонлар олдида ҳам тўғри ишни қилишга ҳаракат қиляпмиз.
22Титус ва ваъзхон биродарга қўшиб, яна бир биродарни ҳам юборяпмиз. У биз томондан кўп синалган ва ҳар жиҳатдан ғайратли эканлигини кўрсатган. Сизларга нисбатан ишончи комил бўлгани учун унинг сизларга хизмат қилиш иштиёқи янада кўпроқ. 23Агар биров Титус ҳақида сўраса, у менинг ҳамроҳим ва сизлар учун хизмат қилаётган ҳамкорим эканлигини айтинглар. Ҳалиги икки биродар эса жамоатлар томонидан юборилганлар ва улар Масиҳга улуғворлик келтирадилар. 24Шундай қилиб, жамоатлар олдида ўша биродарларга бўлган меҳр–муҳаббатингизни кўрсатиб, уларга сизларни мақтаганимиз бекор эмаслигини исботланг.

 

9–БОБ

 

Сахий бўлишга даъват

 

1Сизларга Худонинг Қуддусдагиазизлари учун бериладиган ёрдам ҳақида ёзишимга ҳеч ҳожат йўқ. 2Ахир, биламан–ку, сизлар ёрдам беришга тайёрсизлар, шунинг учун ҳам “Ахая ҳудудидаги имонлилар ўтган йилдан бери тайёр”, деб Македониядаги биродарларга сизларни мақтаб юрибман. Сизларнинг сахийлик билан бераётган хайр–эҳсонларингиз уларни ҳам сахийликка ундади. 3Энди ўша мақтанганларим бекор эмаслигини кўрсатиш учун ҳамда мен айтганимдай тайёр бўлиб туришингиз учун биродарларни сизларнинг олдингизга юборяпман. 4Яна Македонияликлардан баъзилари мен билан бирга борса–ю, сизлар тайёр бўлмасангиз, биз сизларга бўлган ишончимиз рўёбга чиқмаганидан уятга қоламиз, сизлар эса бундан баттар уялиб қоласиз. 5Шу сабабдан ваъда қилган ҳадянгизни олдиндан тайёрлаб қўйинглар деб, ўзим бормасимдан аввал сизларнинг олдингизга биродарларни юборишни лозим кўрдим. Шунда сизларнинг ҳадянгиз норозилик билан эмас, сидқидилдан берилган ҳадя бўлади.
6Шуни унутмангки, оз эккан оз ўриб олади, мўл эккан эса мўл ўриб олади. 7Ҳар ким норози бўлиб ёки мажбурият билан эмас, балки кўнглида ният этганини берсин. Ахир, Худо мамнуният билан берадиган инсонни яхши кўради. 8Худо сизларнинг ҳаётингизни ҳар жиҳатдан иноятга тўлдириб–тошдиришга қодирдир. Шунда ҳар доим, ҳар жиҳатдан, ҳамма эҳтиёжингиз қондирилади ва сизлар янада кўпроқ ҳар хил хайрли ишлар қиласизлар. 9Муқаддас Битикларда қуйидагича ёзилган:

 

“Бойлигини муҳтожларга сахийлик ила тақсимлайди,
Унинг солиҳлиги то абад давом этади.”

 

 

10Ҳаммага ейишга нон, деҳқонга ҳам экишга уруғ берадиган Худо сизларнинг экадиган уруғингизни мўл қилади, солиҳлигингиздан келадиган ҳосилни ҳам кўпайтиради. 11Ҳар доим сахий бўлишингиз учун Худо сизни ҳар жиҳатдан бой қилади. Шундай қилиб, биз сизларнинг ҳадяларингизни муҳтожларга етказганимизда улар Худога кўп шукрона келтирадилар.
12Мана шу ҳадянгиз билан кўрсатган ёрдамингиз нафақат Худонинг Қуддусдаги азизларининг эҳтиёжларини қондиради, балки кўпчиликнинг Худога кўпдан кўп ташаккурлар келтиришига сабаб бўлади. 13Уларга ҳамда бошқаларга кўрсатган сахийлигингиз ва МасиҳнингХушхабарига ишониб, итоаткорона яшаётганингиз туфайли кўпчилик Худони улуғлайди. Ахир, ҳадянгиз буларнинг далолати–ку! 14Худонинг сизларга кўрсатган чексиз инояти сабабли улар меҳр–муҳаббат билан сизлар учун ибодат қиладилар. 15Таърифига тил ожиз бўлган ажойиб ҳадяси учун Худога шукр!

 

10–БОБ

 

Павлуснинг Худо берган ҳокимияти

 

1Масиҳнинг Ўзи кўрсатган мулойимлик ва меҳрибонлик билан сизлардан илтижо қиламан. Баъзилар мен ҳақимда, “Павлус шахсан орамизда бўлганда мўмин–у, узоқда бўлганда эса жуда жасур экан–а!” деб айтаётган экан. 2Баъзилар мени бўшанг одам, деб айтаётган экан. Мен албатта бундай одамларга қаттиқ муомила қиламан. Сизлардан ўтинаман, сизларга қаттиқ гапиришга мени мажбур қилманглар. 3Биз инсон бўлиб, бу дунёда яшасак ҳам, башарий куч билан жанг қилмаймиз. 4Бизнинг қурол–аслаҳаларимиз башарий манфаат учун эмас, балки илоҳий манфаат учун ишлатилади. Бу дунёнинг қурол–аслаҳаларидай эмас. Худонинг қудрати билан бу қурол–аслаҳаларимиз қалъадай мустаҳкам бўлган инсоний ўй–хаёлларни ҳамда қуруқ сафсаталарни йўқ қилишга қодир. 5Худони таниб–билишга тўсқинлик қилаётган такаббурона дунёқарашга биз барҳам берамиз. Ҳар қандай ўй–хаёлни Масиҳга бўйсундириб, асир қиламиз. 6Шундай қилиб, ўзларингиз ҳам тўла бўйсунганингиздан кейин, биз биргаликда ҳар хил итоатсизликни жазолашга тайёр бўламиз.
7Кўз олдингизда бўлганларга қаранг. Агар бирортаси ишонч билан: “Мен Масиҳга тегишлиман”, деса, қуйидагини ўйлаб кўрсин: у тегишли бўлган Масиҳга биз ҳам тегишлимиз. 8Эгамиз томонидан берилган ҳокимият ҳақида жуда кўп мақтансам ҳам, бундан ҳеч хижолат бўлмайман. Ахир, бу ҳокимият менга сизларнинг имонингизни вайрон қилиш учун эмас, балки мустаҳкамлаш учун берилган.
9-11Дарвоқе, баъзилар: “У мактубларида талабчан ва кучли, лекин шахсан биз билан бўлганда эса заиф, сўзлари ҳам таъсирсиз”, деб айтаётган экан. Бундай деб айтаётганлар шуни билиб қўйсинларки, мен фақатгина мактубларимда огоҳлантириб қолмаяпман. Мен мактубларимда қандай инсон эканлигимни кўрсатган бўлсам, ҳузурингизда бўлганимда ҳам шундай инсон эканлигимни ўз ҳаракатларим билан исботлайман.

 

Мақтанишу мақтанмаслик ҳақида

 

12Ўзларини мақтаётган одамларнинг қаторига биз ўзимизни қўшмаймиз, ҳатто улар билан солиштирмаймиз. Улар ўзларини ўзлари билан ўлчаб, ўзларини ўзларига қиёс қиладилар. Бу қандай аҳмоқлик! 13Биз ҳаддан ташқари мақтанмаймиз. Худо бизга юклаган масъулият ва вазифа доирасидан чиқиб кетмаймиз. Сизлар ҳам бизнинг масъулиятимиз доирасига кирасизлар. 14Агар биз сизларга масъул бўлмаганимизда эди, сизларга қилган муомаламизда ҳаддимиздан ошган бўлардик. Аммо ўзларингиз биласиз–ку, биринчи бўлиб сизларга Масиҳнинг Хушхабарини келтирган бизмиз.
15Биз ҳаддимиздан ошиб, бошқаларнинг қилган меҳнати билан мақтанмаймиз. Умид қиламизки, имонингиз ошиб бораверади, шунда сизларнинг ёрдамингиз билан хизматимиз янада кўпаяди. 16Шундай қилиб, бошқаларнинг тайёр ишлари билан мақтанмай, сизлардан узоқроқ бўлган жойларга ҳам Хушхабарни етказайлик. 17Муқаддас Битикларда ёзилгандай: “Ким мақтанмоқчи бўлса, Эгамизнинг қилган ишлари билан мақтансин!” 18Ўзини ўзи мақтаган одам эмас, балки Эгамизнинг мақтовига сазовор бўлган одамгина Унга мақбул бўлади.

 

11–БОБ

 

Павлус ва сохта ҳаворийлар

 

1Қанийди, сизлар менинг озгина ахмоқлик қилишимга чидасангиз! Иложингиз қанча? Ахир, қаранг, сизлар менга чидаб келяпсизлар–ку! 2Мен сизларни Худонинг рашки билан қизғаняпман, чунки гўё бир пок бокира қизни ягона эрга никоҳлагандай, сизларни Масиҳга тақдим этмоқчиман. 3Аммо Момо Ҳаво илоннинг ёлғон–яшиқларига ишониб, йўлдан оздирилгани каби, сизларнинг ҳам ўй–хаёлларингиз бузилмасин, сиз ўзингизни чин юракдан, самимийлик билан Масиҳга бағишлаганингизни унутиб қўясиз, деган хавотирдаман. 4Ахир, биров келиб, биз ваъз қилган Исодан бошқа бир Исо ҳақида ваъз қилса ёки сизлар олган Руҳдан бошқа бир руҳ ҳақида ва сизлар қабул қилган Хушхабардан бошқа бир хушхабарни айтса, бундай одамларни хуш қаршилаб ўтирибсиз. 5Сизлар “олий ҳаворийлар” деб билган ўша устозларингиздан ҳеч бир нарсада қолишмайман, деб ўйлайман. 6Мен моҳир воизхон бўлмасам–да, илм–маърифатда ҳеч камчилигим йўқ. Буни сизларга ҳар жиҳатдан очиқ–ойдин кўрсатдим.
7Мен сизларни юксалтириш учун ўзимни пасайтириб, Худонинг Хушхабарини сизларга текинга айтиб, гуноҳ қилдимми?! 8Сизларга хизмат қилиш учун бошқа жамоатлардан маблағ олдим. Бу билан худди улардан ўғирлагандай бўлдим. 9Орангизда бўлиб, муҳтожликда қолганимда ҳам бировга ортиқча юк бўлмадим, чунки Македониядан келган биродарлар барча эҳтиёжларимни қондирдилар. Мен бирон нарсада сизларга оғирлик туширмасликка ҳаракат қилдим ва шундай қилишда давом этавераман. 10Қалбимда Масиҳнинг ҳақиқати борлигига шубҳа йўқ, шу боис Ахая ҳудуди бўйлаб ёйилаётган бу обрў–эътиборимни ҳеч ким тўка олмаслигига аминман. 11Нима учун сизлардан ёрдам сўрамадим? Бу сизларни ёмон кўришимдан дарак берадими? Мана, Худога аён, сизларни яхши кўраман.
12Мен қилаётган ишимни давом эттиравераман. Ана шунда, бизнинг ишларимиз Павлуснинг хизмати билан баравар, деб мақтанаётганларнинг гапларига ҳеч бир асос бўлмайди. 13Ахир, улар ўзларини Масиҳнинг ҳаворийлари қилиб кўрсатаётган сохта ҳаворийлар ва ҳийлакор хизматчилар–ку! 14Бунинг ҳайрон қоладиган жойи йўқ, чунки ҳатто шайтон ҳам ўзини нурли фаришта қилиб кўрсатади. 15Шунинг учун шайтоннинг хизматкорлари ўзларини солиҳлик хизматчилари қилиб кўрсатаётганларининг ҳеч ажабланарли жойи йўқ. Оқибатда улар қилмишларига яраша жазо оладилар.

 

Ҳаворий Павлуснинг чеккан заҳматлари

 

16Яна айтаман, бирор киши мени аҳмоқ экан, деб айтмасин. Борди–ю, сизлар шундай деб ўйласангиз, унда аҳмоқларга қандай муносабатда бўлсангиз, менга ҳам шундай муносабатда бўлинглар, шунда мен ҳам озгина мақтаниб оламан. 17Мен баландпарвозлик билан гапириб, аҳмоқлардай мақтаняпман. Бу РаббимизИсога муносиб эмас. 18Модомики, кўпчилик инсоний мавқеи билан мақтанаётган экан, майли, мен ҳам мақтанай. 19Ахир, сизлар шунчалик доносизки, ақлсизларга жон деб тоқат қиласизлар. 20Ҳақиқат шуки, бирортаси сизларни ўзига асир қилса ҳам, ҳақингизни еса ҳам, талон–тарож қилса ҳам, ўзини катта тутса ҳам, юзингизга тарсаки солса ҳам, уларнинг ҳаммасига тоқат қилиб келяпсиз.
21Биз сизларга ўшандай муомала қилмадик. Шунинг учун биз сизнинг назарингизда ожиз бўлиб кўрингандирмиз–да?! Бундан уялишимиз керакми?! Хўп, аҳмоқларча гапираётган эканман, одамлар нима билан мақтанишга журъат қилаётган бўлса, мен ҳам ўшалар билан мақтанишга журъат қиламан. 22Улар ибронийми? Мен ҳам ибронийман! Улар Исроил халқига тегишлими? Мен ҳам Исроил халқиданман! Улар Иброҳим наслиданми? Мен ҳам Иброҳим наслиданман! 23Улар Масиҳнинг хизматкорларими? Мен бефаросатлик қилиб айтяпманки, уларнинг ҳаммасидан устунман. Заҳмат десангиз, мен улардан кўпроқ заҳмат чекдим. Зиндон десангиз, улардан кўпроқ зиндонда ётдим. Зарба десангиз, мен ҳаддан ташқари кўп зарба едим, ҳатто кўп марта ўлимга рўбаро бўлдим. 24Яҳудийлар томонидан беш марта бир кам қирқтадан калтак едим. 25Рим амалдорлари мени уч марта калтаклатдилар. Бир марта тошбўрон бўлдим, уч марта кемада ҳалокатга учрадим, бир кечаю кундузни денгиз бағрида ўтказдим. 26Кўп марта узоқ сафарларда бўлдим. Дарёларда таҳликада қолдим. Қароқчилар ҳужумидан ҳаётим таҳликада қолди. Ўз қондошлариму ғайрияҳудийлар туфайли таҳлика остида қолдим. Шаҳарда таҳлика, саҳрода таҳлика, денгизда таҳлика, сохта биродарлар орасида таҳлика! 27Мен анча меҳнат ва машаққат остида, кўп марта уйқусизликда, очлик ва ташналикда қолдим. Баъзан ейишга ноним, совуқда кийишга кийимим бўлмади.
28Яна булардан ва қолган бошқа нарсалардан ташқари, ҳар куни барча жамоатлар ҳақида қайғуриш ҳам менинг зиммамда. 29Айтинг–чи, заиф одам борми? Мен ундан ҳам заифман. Бирорта одам васвасага тушиб, йўлдан озганми? Мен васваса дастидан адо бўлдим–ку! 30Мақтаниш керак бўлса, ожизлигим билан мақтанаман. 31Раббимиз Исонинг Отаси — абадий ҳамду санога лойиқ Худо биладики, мен ёлғон гапирмаяпман. 32Мана, Дамашқда бўлганимда, шоҳ Аретасга қарашли вилоят ҳокими мени тутиб олиш учун Дамашқ шаҳрини назорат остига олган эди. Аммо мени сават ичида шаҳар деворидаги деразадан туширишди ва мен унинг қўлидан қочиб қутулдим.

 

12–БОБ

 

Павлусга келган ваҳийлар

 

1Мақтанишнинг ҳеч фойдаси йўқ, аммо барибир мақтанишим керак. Энди Эгамиз аён қиладиган ваҳийларга келсак, 2Масиҳга қарашли бир одамни биламан. Ўн тўрт йил олдин ўша одам ердан арши–аълога кўтарилди. Баданда эдими ёки бадандан ташқарида эдими, билмайман, Худо билади. 3-4Шуни биламанки, бадандами ёки бадандан ташқаридами, мен эмас, Худо билади, ўша одам жаннатга кўтарилганда инсоннинг тили таърифлашга ожиз бўлган сўзларни эшитди. Бундай сўзларни инсон тилга олмаслиги керак. 5Бундай одам билан мақтансам бўлади. Лекин ўзим ҳақимда бўлса, ожизлигимдан бошқа ҳеч нарса билан мақтанмайман. 6-7Агарда ўзим ҳақимда мақтанадиган бўлсам ҳам, аҳмоқона иш қилган бўлмайман, чунки ҳақиқатни гапирган бўламан. Одамлар ўша ҳаддан ташқари ажойиб ваҳийларга қараб менга баҳо бермасинлар. Аммо бошқалар қилаётган ишларимга қараб ёки мендан эшитганлари бўйича менга баҳо берсинлар, ундан ортиқ мени юқори кўтармасинлар, деб ўзимни тутиб турибман.
Шунинг учун, мени кибрланиб кетмасин деб, баданимга бир ниш, мени ниқталайдиган шайтоннинг элчиси берилди. 8Буни мендан олиб ташлагин, деб уч марта РаббимизИсога ёлвордим. 9Лекин У менга шундай деди: “Менинг иноятим доим сенга етарли бўлади, чунки Менинг қудратим сенинг ожизлигингда тўлиқ намоён бўлади.” Шундай қилиб, Масиҳнинг қудрати мен орқали аён бўлиши учун ожизлигим билан мақтанишни афзал кўраман. 10Шу сабабдан Масиҳ ҳақи ожизликни, хўрликларни, муҳтожликларни, қувғин ва қийинчиликларни шодлик билан қабул қиламан. Айниқса ожиз бўлган пайтимда, Масиҳнинг қудрати билан кучли бўламан.

 

Павлус Коринфдаги имонлилар учун қайғуради

 

11Мен ўзимни ақлсиз инсондай тутдим. Аммо мени бунга ўзларингиз мажбур этдингиз–ку, чунки сизлар мени мақташингиз керак эди. Менинг ўзим ҳеч бир аҳамиятга эга бўлмасам–да, ўша “олий ҳаворийлардан” ҳеч бир кам жойим йўқ. 12Орангизда бўлганимда ҳар хил қийинчиликларга бардош берганим, мўжизалару аломатлар, қудратли ишлар қилганим ҳақиқий ҳаворий эканлигимдан далолат беради. 13Хўш, қачон мен сизларга бошқа жамоатларга қараганда ёмонроқ муомалада бўлдим? Тўғри, сизларга оғирлигимни туширмадим. Агар бу сизларга адолатсизлик бўлиб туюлса, мени кечиринглар.
14Мана, сизларнинг олдингизга учинчи марта боришга тайёрман. Сизларга юк бўлмайман, чунки менга сизларнинг нарсаларингиз эмас, ўзингиз кераксиз. Зотан, фарзандлар ота–оналари учун эмас, балки ота–оналар фарзандлари учун мол–мулк йиғиши лозим. 15Шодлик билан бор мол–мулкимни, ҳатто ўз жонимни ҳам сизлар учун бераман. Мен сизларни шунчалик яхши кўрар эканман, сизларнинг мени камроқ яхши кўришингиз тўғри ишми?!
16Хўп, майли, мен сизларга юк бўлмабман–у, аммо ёлғону ҳийла билан сизларни ўз томонимга оғдириб олганмишман. 17Сизларнинг олдингизга юборган бирорта одам орқали сизлардан фойдаланиб олдимми? 18Мен Титусни сизнинг олдингизга боришга ундадим. Ҳалиги бошқа биродар билан у сизларнинг олдингизга бориб, сизлардан фойдаландими? У мен билан бир ниятда хизмат қилади, йўлимиз бир–ку!
19Юқорида айтиб ўтган гапларимизнинг ҳаммаси ўзимизни сизларнинг олдингизда ҳимоя қилиш учун ёзилган, деб ўйлаяпсизларми? Билиб қўйинг, биз бу гапларни Масиҳнинг қуллари сифатида Худонинг шоҳидлигида айтяпмиз. Азиз дўстлар, қилаётган ишларимизнинг ҳаммаси сизларни имонда қўллаб қувватлаш учундир. 20Мен бир нарсадан қўрқиб турибман: сизларнинг олдингизга борганимда, нимани кўраркинман, сизлар мен ўйлаган одамлар бўлиб чиқмасангиз, мен ҳам сизлар ўйлаган одам бўлиб чиқмасам-а! Борганимда орангизда жанжалу ҳасадгўйлик, жаҳолат, рақобат, бўҳтон, ғийбат, манманлик ва тартибсизликни кўраман, деган хавотирдаман. 21Борди–ю, яна ёнингизга борганимда, орангиздаги кўпчилик олдин қилган гуноҳларидан тавба қилмай, ифлослик, жинсий ахлоқсизлик ва фисқу фужурни давом эттираётган бўлса, Худойимнинг олдида уятга қолмай, сизлар учун мотам тутиб, йиғламайин.

 

13–БОБ

 

Сўнгги панд–насиҳатлар ва саломлар

 

1Мен энди сизларнинг олдингизга учинчи марта бораман. Ўзингиз биласиз, ҳар бир иш иккита ёки учта гувоҳнинг сўзлари асосида кўриб чиқилади. 2Мен сизларнинг олдингизга иккинчи марта борганимда гуноҳ қилганларни ҳам, қолганларни ҳам огоҳлантирган эдим. Энди сизларнинг олдингизда бўлмасам ҳам, яна огоҳлантириб айтяпман, кейинги сафар гуноҳ қилганларнинг ҳеч бирини аямайман. 3Масиҳ мен орқали гапираётганини исботлашимни хоҳлаяпсиз. Менинг хатти–ҳаракатим бунинг далили эмасми?! Масиҳ сизларга заифлик билан муносабат қилмайди, У орангизда Ўз қудратини намойиш қилмоқда. 4У инсоний танасининг заифлиги туфайли хочга михланиб ўлдирилган эди, аммо энди Худонинг қудрати туфайли тирикдир. Биз ҳам Масиҳнинг инсоний заифлигига шерик бўлсак–да, ўзингиз кўрасиз, Худонинг қудрати туфайли Масиҳнинг ҳаётига ҳам шерикмиз.
5Ўзингизни ўзингиз текшириб кўринглар. Қани, имонда турибсизларми? Ўзингизни синаб кўринглар. Исо Масиҳ орангизда эканлигини билмайсизми? Буни билмасангиз, синовдан ўтмаган бўласиз. 6Биз синовдан ўтганлигимизни биласиз, деган умиддаман. 7Сизлар ҳеч қандай ёмон ишлар қилмаслигингизни Худодан илтижо қиламиз. Бу бизнинг синовдан ўтганлигимизни исботлаш учун эмас. Мабодо, биз синовдан ўтмаган бўлиб туюладиган бўлсак ҳам, сизлар тўғри иш қилаверинг. 8Зотан, биз ҳақиқатга қарши тура олмаймиз, балки ҳақиқат йўлида иш тутамиз. 9Бизлар заиф, сизлар эса кучли бўлганингиздан хурсандмиз. Ахир, Худога илтижоимиз сизларнинг комил бўлишингиздир. 10Шунинг учун сизларнинг ёнингизда бўлмасам ҳам шуларни ёзяпман. Токи олдингизга борганимда Эгамиз менга берган ҳокимият билан сизларга қаттиқ муомала қилмайин. Ахир, менга бу ҳокимият сизларни вайрон қилиш учун эмас, балки имонингизни мустаҳкам қилиш учун берилган.
11Шундай қилиб, биродарларим, энди сизлар билан хайрлашай. Камолотга интилаверинглар, бир–бирингизга далда беринглар, ҳамфикр бўлинглар, ўзаро аҳил–иноқ бўлиб яшанглар. Шунда меҳр–муҳаббат ва тинчлик манбаи бўлган Худо сизлар билан бўлади. 12Бир–бирингиз билан ўпишиб кўришинглар. Худонинг бу ердаги ҳамма азизлари сизларга салом айтяпти.
13Раббимиз Исо Масиҳнинг инояти, Худонинг меҳр–муҳаббати ва Муқаддас Руҳнинг ҳамроҳлиги ҳаммангизга ёр бўлсин!

 

 

ГАЛАТИЯЛИКЛАРГА МАКТУБ

Кириш

 

Галатия Рим империясининг бир ҳудуди бўлиб, тахминан ҳозирги Туркиянинг марказий қисмида жойлашган эди. Ҳаворий Павлус Галатиянинг баъзи қисмларида Исо Масиҳ ҳақидаги Хушхабарни тарғиб этди. Бунинг натижасида у ерда бир нечта имонлилар жамоати вужудга келди.
Бир қанча вақт ўтгандан кейин Павлусга қарши бўлган баъзи одамлар келиб, Галатиядаги жамоатларда ўз таъсирини кўрсата бошладилар. Уларнинг таълимоти бўйича инсон Худонинг назарида солиҳ бўлиш учун нафақат Исо Масиҳга имон келтириши, балки яҳудий динининг қонунларини бажариши лозим эди. Бу одамлар айниқса Галатиялик имонлиларнинг суннат қилиниши кераклигини ўргатардилар. Павлус эса суннат муҳим эмас, деб таълим берар эди.
Павлус бу мактубни Галатияликларга ёлғон таълимотларни рад этиш ниятида ёзган. Галатиялик имонлилар Муқаддас Руҳга таяниб яшашсин, деб Павлус уларни Исо Масиҳга бўлган ҳақиқий имонга қайтинглар, деб ундади. Павлус мактубда аввало ўзининг Худо томонидан юборилган хаворий эканлигини тасдиқлаб ёзади. Сўнг, Исо Масиҳ ҳақидаги Хушхабарни тарғиб этиш вазифасини унга инсонлар эмас, балки Худо берганини Галатияликларга эслатиб ўтади. Ҳатто Қуддусдаги ҳаворийлар ҳам Павлуснинг таълимотларини тасдиқлайдилар. Ҳақиқатан ҳам Павлусни Худо ғайрияҳудийларга Хушхабар айтиш учун юборганлигини тан оладилар.
Павлус мактубнинг давомида инсон фақатгина Исо Масиҳга бўлган имони орқали оқланади, деб тасдиқлайди. Муқаддас Битикларга таяниб, Иброҳимнинг ҳаёти мисолида Павлус имон орқали оқланиш ҳаммага тааллуқли эканлигини кўрсатади. Кейин Павлус Тавротдаги қонунларнинг моҳиятини тушунтиради. Ниҳоят, Павлус Муқаддас Руҳ бошчилигида масиҳийлар қандай ҳаёт кечиришлари кераклиги ҳақида маслаҳат беради.
Павлус учун имон нимани билдириши қуйидаги оятда аниқ кўрсатилган: “Ахир, қонуннинг ўзи мени ўлимга маҳкум қилди. Энди мен Худо учун яшай деб, қонун учун ўлганман. Мен Масиҳ билан бирга хочга михлаб қўйилганман. Энди яшаётган мен эмас, балки Масиҳдир. У менинг ҳаётимни бошқаряпти. Ҳали тирик эканман, Худонинг Ўғлига бўлган имон билан яшайман. Ахир, У мени яхши кўриб, Ўзини мен учун фидо қилган.” (2:19-20)

 

1–БОБ

 

Дуойи салом

 

1-2Мен — Павлус ва мен билан бирга бўлган ҳамма биродарлар Галатия ўлкасидаги имонлилар жамоатларига салом йўллаймиз. Мен инсонлар томонидан эмас, инсон орқали ҳам эмас, балки Исо Масиҳ ва Уни тирилтирган Отамиз Худо томонидан ҳаворий қилиб тайинланганман. 3Отамиз Худо ва Раббимиз Исо Масиҳ сизларга иноят ҳамда тинчлик ато қилсин. 4Исо Масиҳ бизни ҳозирги ёвуз замондан қутқарай, деб бизнинг гуноҳларимиз учун Ўзини фидо қилди. У шу йўсин Отамиз Худонинг иродасини адо этди. 5Худога абадулабад шон-шарафлар бўлсин! Омин.

 

Ягона Хушхабар

 

6Сизлар Худодан шунчалик тез юз ўгириб, бошқа бир Хушхабарга юз бураётганингиздан жуда ҳайронман. Ахир, Масиҳнинг инояти орқали Худо сизларни Ўз Хушхабарига даъват қилган эди. 7Ўша Хушхабардан бошқа ҳеч қандай хушхабар йўқ–ку! Фақат баъзилар сизларни чалғитиб, Масиҳ ҳақидаги Хушхабарни бузиб кўрсатмоқчи бўладилар. 8Аммо кимда–ким, ҳатто биз ўзимизми ёки осмондан келган бирор фариштами, сизларга биз етказган Хушхабардан бошқа бир “хушхабар” келтирса, у лаънати бўлсин! 9Мен олдин ҳам айтган эдим, ҳозир ҳам айтяпман: кимки сизлар қабул қилган Хушхабарга зид бўлган хабарни тарғиб этса, лаънати бўлсин!
10Хўш, мен кимнинг мақтовига сазовор бўлмоқчиман: инсонларнингми ёки Худонингми?! Наҳотки инсонларни мамнун қилмоқчи бўлсам?! Агар мен ҳали ҳам инсонларни мамнун қилаётган бўлсам эди, Масиҳнинг қули бўлолмас эдим!

 

Хушхабарни тарғиб этишга Павлусни Худо даъват қилган

 

11Эй биродарлар, сизларга айтиб қўяй: мен тарғиб этаётган Хушхабар инсон ижоди эмас. 12Ахир, мен бу Хушхабарни инсондан қабул қилмаганман ёки бирор одамдан ўрганмаганман. Уни менга Исо Масиҳнинг Ўзи ваҳий орқали аён қилган.
13Мен яҳудий динига эътиқод қилиб, қандай ҳаёт кечирганим ҳақида эшитгансизлар. Ўша пайтларда Худонинг жамоатини шафқатсизларча қувғин қилардим, уни қириб ташлашга ҳаракат қилардим. 14Қавмимдан бўлган кўп тенгдошларимга қараганда, яҳудий динини чуқурроқ тушуниб, улардан анча илгарилаб кетган эдим. Ота–боболаримнинг урф–одатлари амал қилинишига жуда жонкуярлик қилар эдим. 15Аммо Худо менга мурувват қилди, инояти билан мени Ўзига даъват этиб, онам қорнида бўлганимдаёқ мени танлаган эди. 16Мен бошқа халқлар орасида Худо Ўғли ҳақидаги Хушхабарни тарғиб қилишим учун, Худо Ўз Ўғлини менга зоҳир қилди. Шунда мен ҳеч бир инсон билан маслаҳатлашмадим. 17Ҳатто мендан олдин ҳаворий бўлганларни кўришга Қуддусга бормай, дарҳол Арабистонга жўнадим. Ундан кейин яна Дамашққа қайтдим.
18Уч йилдан кейин, Бутрус билан танишай, деб Қуддусга бордим. Унинг ёнида ўн беш кун бўлдим. 19Аммо Қуддусда Бутрусдан ва Раббимиз Исонинг укаси Ёқубдан бошқа ҳеч бир ҳаворийни кўрмадим. 20Мен сизларга нима ёзаётган бўлсам, Худо шоҳид, ҳеч бири ёлғон эмас.
21Ундан сўнг Сурия ва Киликия вилоятларига бордим. 22Яҳудия ўлкасидаги имонлилар жамоатлари мени ҳали шахсан танимас эдилар. 23Ўша имонлилар мен ҳақимда фақат бошқаларнинг: “У бир вақтлар бизларни қувғин қилиб юрган киши эди. Энди эса илгари илдизи билан қуритмоқчи бўлган имонни ўзи тарғиб қилмоқда”, деган гапларини эшитардилар 24ва мен туфайли Худони улуғлар эдилар.

 

2–БОБ

 

Қуддусдаги ҳаворийлар Павлуснинг ишларини маъқуллайди

 

1Ўн тўрт йил ўтгандан кейин, мен Барнабо билан бирга яна Қуддусга бордим. Титусни ҳам ёнимга олган эдим. 2Худо менга берган ваҳийга биноан у ерга боргандим. Ўша ердаги жамоатнинг эътиборли етакчилари билан алоҳида учрашдим. Уларга ғайрияҳудийлар орасида ўзим тарғиб қилаётган Хушхабарнинг моҳиятини баён этдим. Бундай қилишим олдинги қилган ва ҳозир қилаётган ишларим беҳуда кетмаслиги учун эди. 3Ҳатто ҳамроҳим Титус, юнон бўлишига қарамай, суннат қилинишга мажбур этилмади. 4Аммо баъзи сохта биродарлар билдирмайгина орамизга кириб олиб, Исо Масиҳ бизга ато этган озодлик ҳақида суриштириб кўрдилар. Уларнинг мақсади бизни яна қулларга айлантириш эди. 5Биз эса, Хушхабарнинг ҳақиқати доимо сизлар билан бўлсин деб, уларга заррача ҳам ён бермадик.
6Эътиборли ҳисобланган етакчиларга келганда эса (улар қандай мартабага эга бўлганлари менга барибир, зотан Худо инсонлар орасида тарафкашлик қилмайди) шуни айтай, улар мендан бошқа ҳеч нима талаб қилмадилар. 7Аксинча, яҳудийларга Хушхабар етказиш Бутрусга буюрилгандай, ғайрияҳудийларга Хушхабар етказиш менга буюрилганини улар тушуниб етдилар. 8Ахир, Бутрусни яҳудийлар орасида ҳаворийлик фаолиятини кўрсатишга тайинлаган Худо мени ҳам ғайрияҳудийлар орасида хизмат қилишга тайинлади. 9Шундай қилиб, Худо менга бу иш учун алоҳида иноят берганига имонлилар жамоатининг устунлари ҳисобланган Ёқуб, Бутрус ва Юҳанно ишонч ҳосил қилдилар. Мен ва Барнабо ғайрияҳудийлар орасида, улар эса яҳудийлар орасида хизмат қилишга рози бўлиб қўл ташлашдик. 10Улар фақат биздан, камбағалларга ғамхўрлик қилишни давом эттиринглар, деб илтимос қилдилар. Шахсан мен анчадан бери бу ҳақда жон куйдирардим.

 

Павлус Антиохияда Бутрусга танбеҳ беради

 

11Бутрус Антиохия шаҳрига келганда, унинг нотўғри иш тутаётганлигини очиқчасига юзига айтдим. 12Чунки Қуддусдан — Ёқубнинг олдидан баъзи одамлар келмасидан аввал Бутрус ғайрияҳудийлар билан бирга еб–ичиб юрган эди. Аммо улар келгандан кейин Бутрус суннат тарафдори бўлганлардан хавотирланиб, ўзини четга олганди ва ғайрияҳудийлар билан бирга бир даструхонда ўтирмасди. 13Шунда бошқа яҳудий масиҳийлар ҳам Бутрусга ўхшаб иккиюзламачилик қилишди. Ҳатто Барнабо ҳам уларнинг иккиюзламачилиги туфайли йўлдан озди. 14Мен эса улар Хушхабарнинг ҳақиқати бўйича иш тутмаётганини кўриб, ҳамманинг олдида Бутрусга шундай дедим: “Мана сиз яҳудий бўла туриб, яҳудийлар каби эмас, ғайрияҳудийлар каби яшаяпсиз. Шундай экан, қандай қилиб ғайрияҳудийларни яҳудийлар каби яшашга мажбур қила оласиз?”

 

Инсон фақатгина Масиҳга бўлган имони туфайли оқланади

 

15Тўғри, бизлар яҳудий наслиданмиз, гуноҳкор ҳисобланган ғайрияҳудийлардан эмасмиз. 16Лекин шуни биламизки, инсон қонунга амал қилиш билан эмас, балки Исо Масиҳга бўлган имони орқали оқланади. Шунинг учун ҳам биз қонунга амал қилиш билан эмас, Масиҳга бўлган имонимиз туфайли оқланамиз, деб Исо Масиҳга ишондик. Ахир, ҳеч ким қонунга амал қилиш билан оқланмайди. 17Мана, биз Масиҳ орқали оқланишга интиляпмиз. Биз ҳам ғайрияҳудийлар қатори гуноҳкор эканлигимизни бу кўрсатиб турибди. Демак, ундай ҳолда, гуноҳкорлигимизнинг сабабчиси Масиҳ экан–да? Йўқ, асло! 18Аммо мен ўзим қулатган қонун–қоидалар биносини қайтадан қуришга киришадиган бўлсам, унда мен яна қонунбузар бўлиб қоламан. 19Ахир, қонуннинг ўзи мени ўлимга маҳкум қилди. Энди мен Худо учун яшай деб, қонун учун ўлганман. Мен Масиҳ билан бирга хочга михлаб қўйилганман. 20Энди яшаётган мен эмас, балки Масиҳдир. У менинг ҳаётимни бошқаряпти. Ҳали тирик эканман, Худонинг Ўғлига бўлган имон билан яшайман. Ахир, У мени яхши кўриб, Ўзини мен учун фидо қилган. 21Мен Худонинг иноятини инкор қилмайман. Агар қонунга амал қилиш билан оқланиш мумкин бўлганда эди, Масиҳ беҳуда ўлган бўларди.

 

3–БОБ

 

Қонунга амал қилиш ва Масиҳга ишониш ҳақида

 

1Эй бефаҳм Галатияликлар! Ким сизларни сеҳрлаб қўйди? Ахир, Исо Масиҳнингхочга михлангани кўз ўнгингизда аниқ тасвир этилмаганмиди?! 2Сизлардан фақатгина бир нарсани сўраб билмоқчиман! Хўш, сизлар Руҳни қандай қилиб олдингизлар: қонунга амал қилиш орқалими ёки эшитганларингизга ишониш орқалими? 3Сизлар шунчалик бефаҳммисизлар? Руҳ қудрати билан янги ҳаёт бошлаган экансиз, энди уни ўз инсоний кучингиз билан камолга етказмоқчимисиз? 4Татиб кўрганларингизнинг ҳаммаси беҳуда кетдими? Наҳотки, ростдан ҳам беҳуда кетган бўлса?! 5Худо сизларга Ўз Руҳини ато этиб, орангизда мўъжизалар яратмоқда. Нима деб ўйлайсиз: У буни қонунга амал қилганингиз учун қиляптими ёки эшитганларингизга ишонганингиз учунми?!
6Муқаддас Битикларда Иброҳим ҳақида шундай ёзилган: “У Худога ишонди, мана шу ишончи учун Худо уни солиҳ, деб билди.” 7Шундан билингларки, ким имонли бўлса, ўша инсон Иброҳимнинг авлоди, деб ҳисобланади. 8Худо даставвал Иброҳимга: “Барча халқлар сен орқали барака топадилар”, деб Хушхабар келтирган. Муқаддас Битиклардаги бу оят шуни кўрсатадики, Худо халқларни имон орқали оқлайди. 9Шунинг учун ким имонли бўлса, Худога ишонган Иброҳим қатори Худонинг баракасидан баҳраманд бўлади.
10Қонунга амал қилиш орқали Худони мамнун қилмоқчи бўлганларнинг ҳаммаси лаънат остидадир. Ахир, Муқаддас Битикларда: “Қонун китобидаги амрларнинг ҳаммасини тўлиқ бажармаганлар лаънат остидадир!” деб ёзилган–ку! 11Шундай экан, кўриниб турибдики, қонунга амал қилиш билан ҳеч ким ўзини Худо олдида оқлай олмайди, зотан “солиҳ инсон имон туфайли ҳаётга эга бўлади.” 12Қонунни бажариш эса имонга асосланмаган, “қонун амрларини бажарганлар ўша амрлар туфайли ҳаётга эга бўлади.”
13Масиҳ эса бизнинг ўрнимизга лаънатланиб, бизни қонун лаънатидан халос қилди. Ахир, Муқаддас Битикларда: “Ёғочга осилган ҳар бир киши лаънатидир”, деб ёзилган–ку! 14Шу йўсин ғайрияҳудийлар ҳам Исо Масиҳ орқали Худонинг Иброҳимга ваъда қилган баракаларидан баҳраманд бўладилар, биз ҳам имон орқали Худо ваъда қилган Руҳни оламиз.

 

Худонинг ваъдаси ва қонуннинг ғояси

 

15Биродарлар! Ҳаётдан бир мисол келтирай: одамнинг васияти тасдиқлангандан кейин уни ҳеч ким бекор қилолмайди ва унга ҳеч нарса қўшолмайди. 16Энди эса Худонинг Иброҳимга ва унинг зурриётига берган ваъдаларига қарайлик. Муқаддас Битикларда Иброҳимга: “Сенинг зотларингга”, деб айтилмаган, аксинча, “Сенинг зурриётингга”, деб айтилган. Демак ваъдада кўпчилик эмас, балки фақат бир киши, яъни Масиҳ назарда тутилган. 17Шуни айтмоқчиманки, Худо Иброҳим билан аҳд тузгандан сўнг 430 йил ўтгач қонун берилди. Аммо тасдиқланган аҳдни қонун кучдан қолдирмади, демак, Худонинг ваъдасини бекор қилмади. 18Агар Худонинг инъоми инсонларнинг қонунга амал қилишига кўра бериладиган бўлса, демак, ваъдага кўра берилмайди. Иброҳимга эса Худо Ўз инъомини ваъда бўйича берди.
19Ундай ҳолда қонун нима учун берилган? Қонун гуноҳкорлигимизни кўрсатиш учун берилганди. Иброҳимнинг ваъда олган зурриёти келмагунча, бу қонун жорий бўлиши керак эди. Қонун фаришталар томонидан, бир воситачи орқали халққа берилди. 20Ваҳоланки, одам бир ўзи иш қилганда, воситачи керак бўлмайди. Танҳо бўлган Худо эса ваъда берганда ҳеч бир воситачисиз беради.
21Хўш, қонун Худонинг ваъдаларига зидми? Асло! Агар абадий ҳаёт ато қилишга қодир бир қонун берилган бўлса эди, унда шубҳасиз қонунга амал қилиш билан оқланса бўлар эди. 22Аммо Муқаддас Битикларга кўра бутун борлиқ гуноҳнинг тутқунидир. Шунинг учун ваъда фақат Исо Масиҳга ишониш орқали рўёбга чиқади ва имонлиларга насиб бўлади.
23Имон йўли аён бўлишидан аввал, биз қонун назорати остидаги тутқунлар эдик. Ўша имон аён бўлишини кутаётган эдик. 24Бошқача айтганда, қонун Масиҳга бошловчи мураббийимиз эди. Энди эса биз Масиҳга бўлган имон орқали оқланамиз. 25Мана имон йўли аён бўлган экан, биз энди мураббийнинг тарбиясида эмасмиз.

 

Масиҳга ишонганлар Худонинг фарзандларидир

 

26Энди сизлар Исо Масиҳга бўлган имонингиз орқали Худонинг фарзандисизлар. 27Сизлар сувда чўмдирилиб, Масиҳ билан бирлашдингиз. Ҳар бирингиз Масиҳга бурканиб олдингиз. 28Энди на яҳудий, на юнон бор, на қул, на озод бор, на эркак, на аёл бор. Сизлар Исо Масиҳга тегишли бўлганингиз учун, ҳаммангиз бирсизлар. 29Сизлар Масиҳники экансизлар, демак Иброҳимнинг ҳам зурриётисизлар, берилган ваъданинг баракаларидан баҳраманд бўласизлар.

 

4–БОБ

 

1Мен бундай демоқчиман: меросхўр ҳали ёш бола экан, гарчи у бутун мулкнинг эгаси бўлса ҳам, қулдан ҳеч фарқ қилмайди. 2У отаси белгилаган фурсатгача васийга ва уй–рўзғорни бошқарувчи хизматкорга бўйсунади. 3Худди шу сингари, бизлар ҳам олдин болалардай эдик. Хурофот кучларига қул эдик. 4Муддат битгандан кейин, Худо Ўз Ўғлини юборди. Бу ўғил қонун остидаги ҳаёт учун аёлдан туғилди. 5Худонинг Ўз Ўғлини юборишдан мақсади бизни қонун остидаги ҳаётдан халос этиб, Ўзига фарзанд қилиб олиш эди. 6Биз Худонинг фарзандлари эканлигимизни кўрсатиш учун У юрагимизга Ўз ўғлининг Руҳини юборди. Бу Руҳ орқали биз Худони: “Ота! Отажон!” деб чақирамиз. 7Демак, энди сиз қул эмас, балки фарзандсиз. Фарзанд экансиз, Худонинг шарофати билан У ваъда қилганларга эгасиз.

 

Павлус Галатияликлар учун қайғуради

 

8Олдин сизлар Худони билмаган пайтингизда, асли худолар бўлмаган кучларга қул эдингиз. 9Энди эса Худони биласизлар, тўғрироғи, Худо сизларни билади. Шундай экан, қандай қилиб яна ўша кучсиз, қадрсиз хурофотларга қайтяпсиз?! Яна ўшаларга қул бўлишни хоҳлайсизми?! 10Сизлар белгиланган алоҳида кунлар, ойлар, йилларга риоя қилиб, диний маросимлар ўтказяпсиз! 11Сизлар учун қайғуряпман! Наҳотки сизларни деб чеккан заҳматларим бекор кетган бўлса?!
12Эй биродарлар, сизлардан илтимос қиламан, менга ўхшаган бўлинглар, чунки мен ҳам сизларга ўхшаб қонун остидаги ҳаётдан озодман. Сизлар менга ҳеч ҳам озор бермагансиз. 13Ўзингиз биласиз, мен сизларга биринчи марта Хушхабар айтганимда, жисман ожиз эдим. 14Ожизлигим туфайли сизларга оғирлигим тушган бўлса ҳам, мендан нафратланмадингиз, мени рад этмадингиз. Аксинча, мени Худонинг фариштасидай, худди Исо Масиҳнинг Ўзини қабул қилгандай қабул қилдингизлар. 15Қани энди ўша хайрихоҳлигингиз?! Ахир, ўзим шоҳидман: агар иложи бўлганда, ҳатто кўзларингизни ҳам суғуриб олиб, менга берган бўлардингиз! 16Наҳотки энди сизларга ҳақиқатни айтганим учун душманингиз бўлиб қолган бўлсам?!
17Баъзи бировлар сизларни ўзларига оғдириб олишга тиришмоқдалар. Лекин улар сизларнинг фойдангизни кўзламаяпти, балки бизни бир–биримиздан ажратиб ташламоқчи. Шунда сизлар уларнинг атрофида гирдикапалак бўласизлар. 18Яхши ғояга бағишланиш яхшидир. Лекин бу фақат мен сизларнинг олдингиздалигимда эмас, балки доим шундай бўлиши керак. 19Болаларим, мен сизларни янгидан туғаётгандай, тўлғоқ азобидаман. Мақсадим шуки, сизларда Масиҳнинг табиати намоён бўлсин. 20Сизлар мени таажжубга солиб қўйдингиз! Қани энди сизларнинг олдингизда бўлсам–у, бошқа оҳангда гапира олсам!

 

Иброҳимнинг икки ўғли ва уларнинг оналари мисоли

 

21Эй сизлар, қонун остидаги ҳаётни афзал кўрганлар, менга айтинглар–чи, наҳот сизлар Тавротдаги қонунларни тушунмасангизлар?! 22Ахир, унда ёзилганлардан биламизки, Иброҳимнинг икки ўғли бўлган. Ўғилларининг бири чўридан, иккинчиси эса озод аёлдан туғилган. 23Чўрисиники инсон ташаббуси билан, озод хотининики эса Худонинг ваъдасига биноан туғилган эди. 24Бунда рамзий маъно бор. Икки она Худонинг икки аҳдини билдиради: биринчиси — қуллар туғадиган Ҳожар биби Синай тоғида қилинган аҳднинг рамзидир. 25Ҳожар Арабистондаги Синай тоғини билдирса–да, у яҳудий динининг маркази бўлган ҳозирги Қуддуснинг рамзидир. Ахир, Қуддус ва унинг болалари қулликдалар–ку. 26Самовий Қуддус эса озоддир: у бизларнинг онамиздир! 27Муқаддас Битикларда шундай ёзилган:

 

“Эй бола кўрмаган бепушт аёл!
Шод бўлгин!
Эй тўлғоқ оғриғини билмаган аёл!
Хитоб қил, ҳайқиргин!
Ахир, ташлаб кетилган аёлнинг болалари
Эри бор хотинникидан ҳам кўпроқ бўлади!”

 

28Сизлар эса, эй биродарлар, Исҳоққа ўхшаб ваъдага биноан туғилган фарзандларсиз. 29Ўша замонда табиий йўл билан туғилган ўғил Руҳнинг кучи билан туғилган ўғилни қувғин қилди. Ҳозир ҳам худди шундай. 30Аммо бу ҳақда Муқаддас Битикларда нима дейилган? “Чўрини ва унинг ўғлини ҳайдаб юборинг. Чунки чўрининг ўғли озод аёлнинг ўғли билан бирга меросхўр бўлмайди.” 31Шундай қилиб, эй биродарлар, биз чўрининг эмас, балки озод аёлнинг фарзандларимиз.

 

5–БОБ

 

Масиҳ озодлик ато этади

 

1Бизга эркинлик бериш учун Масиҳ бизни озод қилди. Энди шу эркинликни маҳкам тутинглар, қайтадан қуллик бўйинтуруғини тақманглар. 2Мана, мен, Павлус, сизларга айтяпман: агар сизлар суннат қилинсангиз, Масиҳ сизларга ҳеч қандай фойда келтирмайди. 3Суннат қилинадиган ҳар бир одамга яна таъкидлаб айтаман: у бутун қонунни бажаришга мажбурдир. 4Сизлар, қонунни бажариш билан ўзимизни оқлаймиз, деб Масиҳдан ажралдингизлар ва ўзингизни Худонинг иноятидан маҳрум қилдингизлар. 5Бизлар эса Руҳга таяниб, Худо бизни имонимиз туфайли солиҳ, деб эълон қилишини интизорлик билан кутяпмиз. 6Исо Масиҳга тегишли бўлганлар орасида суннат қилинган, қилинмаганликнинг ҳеч аҳамияти йўқ. Фақатгина меҳр–муҳаббат орқали ифодаланган имонимиз муҳимдир.
7Сизлар имон йўлида олға қадам босаётган эдингиз. Хўш, ҳақиқатга қулоқ солишингизга ким халақит берди? 8Албатта Худо эмас! Унинг Ўзи сизларни даъват қилган–ку! 9Эсингизда бўлсин, озгина хамиртуруш бутун хамирни ачитади! 10Ишонаманки, сизлар бу хусусда бошқача фикр қилмайсизлар. Бу ишончни Раббимиз Исонинг ўзи менга берди. Аммо сизларнинг фикрингизни чалғитаётган, ким бўлишидан қатъий назар, жазосини олади. 11Биродарлар, борди–ю, мен ҳамон суннатни тарғиб этаётган бўлганимда эди, қувғинларга дучор бўлмаган бўлардим. Бундай ҳолда Исо Масиҳнинг хочдаги қурбонлиги ҳақидаги тарғиботим ҳеч кимнинг жаҳлини чиқармасди. 12Қанийди, сизларни чалғитаётганларнинг ўзлари биратўла бичилса!
13Эй биродарлар, сизлар озод ҳаёт кечиришга даъват қилингансизлар. Лекин бу ўзингизнинг худбин истакларингизга эрк бериш дегани эмас, аксинча бир–бирингизга муҳаббат билан хизмат қилинглар, деганидир. 14Ахир, қонун: “Ўзгани ўзингизни севгандай севинг”, деган гапда мужассам. 15Эҳтиёт бўлинглар! Ҳадеб тишлашиб, ғажишаверманглар, бўлмаса охири бир–бирингизни еб битирасиз!

 

Руҳ етакчилигида ҳаёт кечиринг

 

16Яна шуни айтайин: Руҳ етакчилигида ҳаёт кечиринг, шунда худбин истакларингизни қондирмайсиз. 17Ахир, ўшандай инсоний истаклар Руҳга қарши, Руҳнинг истаклари эса инсоний худбин истакларга қаршидир. Буларнинг иккаласи бир–бирига қарши, шунинг учун сизлар хоҳлаганингизни қила олмайсизлар. 18Аммо Руҳ сизни бошқарса, сиз қонуннинг амри остида эмассиз.
19Худбин истакларга эрк бериш қуйидагиларни келтириб чиқариши ҳаммага аён: фаҳш–зино, ҳаром–ҳаришлик, ахлоқий бузуқлик, 20бутпарастлик, фолбинлигу иссиқ–совуқ қилишлар, душманлик, жанжалкашлик, рашк, жаҳлдорлик, ғаламислик, низолару ҳар хил гуруҳларга бўлиниш, 21бахиллик, ичкиликбозлик, айш–ишратга берилиш ва шуларга ўхшаш ишлар. Сизларни олдин огоҳлантиргандим, яна огоҳлантиряпман: бундай ишларни қилувчилар Худо Шоҳлигидан баҳраманд бўлмайди.
22Руҳнинг самараси эса қуйидагилардир: муҳаббат, севинч, хотиржамлик, сабр–тоқат, меҳрибонлик, эзгулик, ишонч, 23мулойимлик ва ўзини тута билиш. Бу хислатларга қарши бирор қонун йўқ. 24Исо Масиҳга тегишли бўлганлар ўзларининг худбин истакларини ва эҳтиросларини хочга михлаб қўйганлар. 25Руҳ ҳаётимиз манбаи экан, энди Руҳнинг етакчилиги остида ҳаёт кечиришимиз лозим. 26Шуҳратпараст бўлмайлик, бир–биримизни гижгижламайлик, бахиллик қилмайлик.

 

6–БОБ

 

Бир–бирингизни қўллаб–қувватланглар

 

1Эй биродарлар, дейлик, орангиздан бирортаси гуноҳ қилиб қўйганини билиб қолдингиз. Сизлар, Руҳнинг етакчилигида ҳаёт кечираётганлар, уни мулойим руҳ билан тўғри йўлга солинглар. Ўзингизга эҳтиёт бўлинг, тағин ўзингиз ҳам васвасага йўлиқиб қолманг. 2Бошингизга ғам–ташвиш тушганда, бир–бирингизни қўллаб–қувватланглар. Шундай қилсангизлар, Масиҳнинг амрларини бажарган бўласизлар. 3Ахир, бирор киши, гарчи ўзи ҳеч нарса бўлмаса–ю, ўзини муҳим, деб ҳисобласа, ўзини ўзи алдаган бўлади. 4Ҳар ким ўз ишини текшириб кўрсин. Шунда у фақат ўзидан фахрланса бўлади, бошқалар мақтанишга ҳожат қолмайди. 5Зотан ҳар ким ўз аравасини ўзи тортиши лозим. 6Каломдан таълим олувчи эса бор бисотини устози билан баҳам кўриши керак.
7Ўзларингизни алдаманглар! Худони лақиллатиб бўлмайди. Инсон нима экса, шуни ўриб олади. 8Худбин истакларини қондириш учун уруғ экканлар ўша худбин истаклари туфайли ҳалокатни ўриб оладилар. Руҳни мамнун қилиш учун уруғ экканлар эса Руҳдан абадий ҳаёт ўриб оладилар. 9Шундай экан, яхшилик қилишдан чарчамайлик. Агар ҳолдан тойиб қолмасак, ўз вақтида бунинг ҳосилини ўриб оламиз. 10Демак, ҳали фурсат бор экан, ҳаммага, айниқса, Масиҳ хонадонига тегишли бўлганларга яхшилик қилаверайлик.

 

Муҳими янгидан яратилишдир

 

11Мана қаранглар, энди сизларга ўз қўлим билан, қандай йирик ҳарфлар билан ёзяпман! 12Сизларни суннат бўлишга мажбур қилаётганлар сиртдан яхши таассурот қолдирмоқчи бўляптилар. Масиҳнинг хочи учун қувғинга дучор бўлмайлик, дея шундай қиляптилар. 13Ҳолбуки, суннатни тадбиқ қилаётганларнинг ўзлари ҳам қонунга риоя этмайдилар. Улар фақатгина сизларнинг суннат қилинганингиз билан мақтанишни истайдилар. 14Мен эса Раббимиз Исо Масиҳнинг хочидан бошқа ҳеч нарса билан мақтанмайман. Ўша хоч туфайли бу дунё мен учун ўлган, мен эса бу дунё учун ўлганман. 15Ахир, суннат қилинган ёки қилинмаганликнинг ҳеч аҳамияти йўқ. Муҳими — янгидан яратилишдир. 16Бу қоидага кўра яшаётганларнинг ҳаммасига, яъни Худонинг ҳақиқий халқига тинчлик ва марҳамат ёр бўлсин!
17Энди ҳеч ким менга азият бермасин. Ахир, танамдаги чандиқлар Исога тегишли эканлигимни кўрсатадиган тамғалар–ку!
18Эй биродарлар, Раббимиз Исо Масиҳнинг инояти сизларга ёр бўлсин. Омин.

 

 

ЭФЕСЛИКЛАРГА МАКТУБ

1–БОБ

 

Дуойи салом

 

1Худонинг иродаси билан Исо Масиҳнингҳаворийси бўлган мен — Павлусдан Исо Масиҳга содиқ бўлган Эфес шаҳридаги Худонинг азизларига салом! 2Отамиз Худо ва Раббимиз Исо Масиҳ сизларга иноят ва тинчлик ато қилсин.

 

Худонинг илоҳий режаси

 

3Раббимиз Исо Масиҳнинг Отаси Худога ҳамду санолар бўлсин. У самодаги барча руҳий баракаларни Масиҳ орқали бизларга берди. 4Масиҳга тегишли бўлишимиз учун Худо бизни дунё яратилишидан олдин танлади. Энди биз Худонинг олдида муқаддас ва бенуқсон, бир–бирига меҳр боғлаган инсонлар бўла оламиз. 5Худо бизни Исо Масиҳ орқали Ўзига фарзанд қилиб олишни азалданоқ қарор қилган эди. Худонинг хоҳиш–иродаси шу бўлиб, бундан У ҳузур–ҳаловат топди. 6Шу тариқа Ўзининг суюкли Ўғли орқали бизга буюк иноятини кўрсатган Худога ҳамду санолар бўлсин.
7-9Масиҳнинг тўкилган қони орқали Худо бизни кечириб, гуноҳларимиздан озод қилди. Шундай қилиб, Худо бизнинг ҳаётимизни тўлдирган инояти қанчалик бой эканлигини кўрсатди. У бизга донолигу ақл–идрок ато этди. Ўз иродасининг сирини маълум қилди. Бу иродаси Исо Масиҳ орқали бажо бўлишини Худо олдиндан режалаштирган эди ва бундан У ҳузур–ҳаловат топди. 10Худо бу режани Ўзи белгилаган вақтда тўла амалга ошириб, еру осмондаги бор мавжудотни Масиҳнинг ҳокимияти остига бирлаштиради. 11Биз Масиҳ орқали Худонинг халқи бўлдик. Бу Худонинг азалдан белгилаган режаси бўйича амалга ошди. Ахир, Худо ҳар бир нарсани Ўз хоҳиш–иродаси бўйича амалга оширади.
12Шундай экан, биз — Масиҳга умид боғлаганлар, ҳаммамиз Худога шон–шуҳрат келтириш учун яшашимиз лозим. 13Сизлар ҳақиқат каломи, яъни нажот келтирган Хушхабарни эшитган эдингиз. Шу туфайли Масиҳга имон келтирган эдингиз. Худо Ўзи ваъда қилган Муқаддас Руҳни сизларга бериб, Унга тегишли эканлигингизни кўрсатди. 14Келажакда оладиган қут–баракаларимизга кафил сифатида бизга Муқаддас Руҳ берилган. Ҳа, Худо бизни қутқариб, Ўзига халқ қилиб олгани учун бизда Муқаддас Руҳ бор. Шуларнинг ҳаммаси Худога шон–шуҳрат келтиради.

 

Шукрона ибодати

 

15Раббимиз Исога бўлган имонингиз ва Худонинг азиз халқига бўлган меҳр–муҳаббатингиз ҳақида эшитганимдан бери, 16сизлар учун ибодат қилганимда тинмай Худога шукрлар айтаман. 17Раббимиз Исо Масиҳнинг Худоси, улуғвор Отамиз, Ўзини таниб–билишингиз учун Муқаддас Руҳ орқали сизга донолик ва ақл–идрок берсин. 18Худо сизларнинг қалбингизни нурга тўлдирсин, токи Худо сизларни даъват қилиб, сизларга қандай умид берганлигини, Худонинг халқи У учун нақадар бой мулк эканлигини тушуниб олинглар. 19Худонинг биз — имонлиларга кўрсатган тенги йўқ қудрати нақадар буюклигини ҳам билиб олинг. Мана шу буюк қудрати билан 20Худо Масиҳни ўликдан тирилтирди ва самода Уни Ўзининг ўнг томонига ўтирғизди. 21Исони Худо у дунёю бу дунёдаги ҳар бир ҳокимият ва ҳукмронлик, ҳар қандай куч ва салтанат, ҳар бир мавжудотдан устун қилди. 22Бутун борлиқни Исонинг оёқлари остига тобе қилди. Уни бутун борлиқдан юқори қўйиб, имонлилар жамоатига бош қилди. 23Имонлилар жамоати Масиҳнинг танасидир. Борлиқни ҳар жиҳатдан бутун қиладиган Масиҳ жамоатни баркамол қилади.

 

2–БОБ

 

Худонинг инояти туфайли ҳаётга эришиш

 

1Сизлар бир вақтлар гуноҳлару айбларингиз туфайли руҳан ўлик эдингизлар. 2Сизлар бу дунёнинг одатлари бўйича, ёвуз руҳий кучларнинг ҳокими бўлган шайтонга бўйсуниб, гуноҳга ботиб яшардингиз. Худога итоат қилмай яшаётганларнинг юракларида амал қилаётган — шайтон. 3Биз ҳам бир вақтлар худбин истакларимизни қондириб яшар эдик. Тананинг эҳтирослари ва бемаъни ўй–хаёлларга берилиб яшайдиган, барча одамзод каби табиатан Худонинг қаҳр–ғазабига лойиқ бўлган итоатсиз инсонлар эдик. 4Аммо меҳр–шафқатга бой Худо Ўзининг бизга бўлган буюк муҳаббатини қуйидагича кўрсатди: 5Гарчи биз гуноҳларимиз туфайли руҳан ўлик бўлсак ҳам, Худо бизни Масиҳ билан бирга тирилтирди. Биз Худонинг инояти туфайли қутқарилганмиз. 6Худо бизни Масиҳ билан бирга тирилтирди ва бизга самода У билан бирга жой берди. Булар Исо Масиҳ туфайли амалга ошди. 7Худонинг инояти беҳад мўл эканлиги то абад намоён бўлиши учун У бизга Исо Масиҳ орқали меҳр–шафқат кўрсатди. 8Ахир, сизлар Худодан иноят топиб, имон орқали нажот топгансиз. Бу Худонинг инъомидир, сизнинг ютуғингиз эмас. 9Яна ҳеч ким: “Мен савоб ишларим туфайли қутулганман”, деб мақтанмасин. 10Ахир биз Худонинг ижодимиз. Худо бизни хайрли ишлар қилишимиз учун Исо Масиҳ орқали яратди, бу ишларни биз учун азалданоқ тайёрлаб қўйган эди.

 

Исо Масиҳ орқали халқлар бирлашади

 

11Эсингизда бўлсин, суннат қилинган яҳудийлар бир вақтлар сиз — ғайрияҳудий бўлганларни “суннатсиз”, деб атардилар. Ваҳоланки, яҳудийларнинг суннати фақатгина жисмоний суннат эди. 12Ўша пайтда сизлар Масиҳни билмас эдингизлар, Исроил халқига тегишли эмасдингиз. Худонинг Исроил халқи билан тузган аҳдларига ва берган ваъдаларига бегона бўлиб, бу дунёда умидсиз ва Худосиз яшар эдингиз. 13Сизлар олдин Худодан узоқ эдингиз, энди эса Исо Масиҳ орқали, Унинг тўкилган қони туфайли Худога яқинлашдингиз.
14Масиҳнинг Ўзи бизнинг тинчлик манбаимиздир. У Ўз танасини фидо қилиб, яҳудийлар ва ғайрияҳудийларни бирлаштирди, уларнинг орасидаги адоват деворини қулатди. 15Исо Масиҳ яҳудийларга берилган қонунни ва унинг амрларию қоидаларини бекор қилди. Масиҳ туфайли ғайрияҳудийлар билан яҳудийлар бирлашиб, янги бир халқ бўлдилар, шундай қилиб Масиҳ тинчлик ўрнатди. 16Хочдаги ўлими орқали Масиҳ ғайрияҳудийларни ҳам, яҳудийларни ҳам Худо билан яраштирди–да, уларнинг орасидаги адоватни йўқ қилди. 17Масиҳ келиб, сизларга, яъни олдин Худодан узоқ бўлганларга ҳамда Худога яқин бўлганларга тинчлик Хушхабарини эълон қилди. 18Масиҳ туфайли энди ҳаммамиз бир Руҳ орқали Отамиз Худонинг ҳузурига кира оламиз.
19Демак, сизлар энди бегона ҳам, келгинди ҳам эмассизлар, балки Худонинг азиз халқи қаторидасиз, Унинг хонадони аъзоси бўлдингизлар. 20Сизлар худди бир бинодайсизлар. Бу бинонинг асоси ҳаворийлару пайғамбарлардир. Бинонинг тамал тоши эса Исо Масиҳнинг Ўзидир. 21Бу иморат Раббимиз Исо Масиҳ орқали бир бўлиб, юксалиб боради ва Унга бағишланган муқаддасмаъбад бўлади. 22Исо Масиҳга тегишли бўлганингиз учун сизлар ҳам бу иморатнинг бир қисмисиз. Бу иморатни Худонинг Руҳи Ўзига маскан қилиб олади.

 

3–БОБ

 

Худо сирли режасини аён қилади

 

1Мана, сиз — ғайрияҳудийларга қилган хизматим сабабли, Исо Масиҳ ҳақи маҳбус бўлганман. 2Худо Ўз иноятини сизларга етказиш вазифасини менга топширди. Сизлар албатта бу ҳақда эшитгансизлар. 3Юқорида қисқача ёзганимдай, Худо бу сирни менга ваҳий орқали маълум қилди. 4Сизлар ёзганларимни ўқиб, Масиҳ ҳақидаги сирни қандай фаҳмлаганимни тушуниб оласизлар. 5Бу сир олдинги наслларга аён қилинмаган эди. Энди эса Муқаддас Руҳ орқали Худонинг муқаддасҳаворийлари ва пайғамбарларига аён қилинди. 6Бу сирнинг моҳияти қуйидагичадир: ғайрияҳудийлар ҳам Хушхабарга ишониб Исо Масиҳ орқали Худо Ўз халқига ато қиладиган баракаларга шерик бўладилар. Улар билан бирга бир тана бўлиб, Худонинг Ўз халқига берган ваъдасидан баҳраманд бўладилар.
7Худонинг инояти бўйича Хушхабарни тарқатиш хизмати менга топширилди. Менга бу иноятни Худо куч–қудрати орқали берди. 8Мен Худонинг азизлари орасида энг арзимагани эдим. Масиҳнинг ақл бовар қилмас бойлиги ҳақидаги Хушхабарни ғайрияҳудийларга етказишим учун Худонинг инояти менга берилди. 9Худонинг сирли режасини энди ҳаммага ошкор қилиш вазифаси менга юкланди. Бутун борлиқни яратган Худо бу сирни асрлар давомида пинҳон тутган эди. 10Ўзининг кўп қиррали донолиги имонлилар жамоати орқали самовий кучлару салтанатларга маълум бўлиши учун Худо шундай қилди. 11Худонинг Раббимиз Исо Масиҳ орқали рўёбга чиқарган азалий мақсади шу эди.
12Исо Масиҳ ва Унга бўлган имонимиз туфайли Худонинг ҳузурига дадиллик ва тўла жасорат билан яқинлашиш имконига эгамиз. 13Шундай экан, сизлардан ўтинаман, менинг азоб–уқубатларимни деб, руҳингиз ҳеч тушмасин. Аксинча, сизлар учун чеккан азоб–уқубатларим билан фахрланинглар.

 

Павлуснинг ибодати

 

14Юқорида айтиб ўтганларим ҳақида ўйласам, самовий Отамиз олдида тиз чўкиб, ибодат қиламан. 15Ер юзидаги ва осмону фалакдаги ҳар бир жонзотнинг ҳаёт манбаи самовий Отадир. 16Менинг тоат–ибодатларим қуйидагичадир: Худо Ўзининг улуғвор бойлиги билан сизларга куч–қудрат бериб, Ўз Руҳи билан ички борлиғингизни бақувват қилсин. 17Имонингиз орқали Масиҳ юрагингиздан жой олсин. Сизлар чуқур илдизли дарахтдай бўлинг, Худонинг севгиси сизларни барқарор қилсин. 18-19Худонинг барча азизлари билан бирга Масиҳнинг ақл бовар қилмас севгиси қанчалик кенг, қанчалик чексиз, қанчалик юксак ва теран эканлигини тўла англаб, билиб олинглар. Шунда ҳаётингиз Худонинг камолотига тўлиб тошади.
20Худо ҳаётимизда амал қилаётган қудрати билан биз сўраган ёки тасаввур қилганларимизни ва ҳатто хаёлимизга келмаганларни ҳам бажаришга қодирдир. 21Имонлилар жамоати ва Исо Масиҳ орқали Худога насллар оша то абад шон–шарафлар бўлсин! Омин.

 

4–БОБ

 

Имонлиларнинг бирлиги ва янги ҳаёти

 

1Раббимиз Исо ҳақи маҳбус бўлган мен — Павлус сизлардан ўтиниб сўрайман: Худо сизларни Ўзига даъват қилганини ёддан чиқармай, шу даъватга муносиб тарзда яшанглар. 2Доимо камтар ва мулойим бўлинглар, меҳр–муҳаббат билан бир–бирингизга сабр–тоқатли бўлинглар. 3Ўзаро тинч–тотув яшаб, Муқаддас Руҳ ато қилган бирдамликни сақлашга жон куйдиринглар. 4Ҳаммамиз бир тананинг аъзоларимиз, қалбимиздаги МуқаддасРуҳ ҳам бирдир. Худди шунингдек, Худо бизни даъват қилиб, ҳаммамизга берган умид ҳам бирдир. 5Раббимиз бир, имонимиз ҳам бирдир, бир мақсадда сувга чўмдирилганмиз. 6Барчамизнинг Отамиз Худо бирдир. У ҳаммамиздан устун бўлиб, ҳаммамиз орқали Ўз иродасини бажо қилади. У ҳаммамизнинг орамиздадир. 7Масиҳ Ўз иноятига кўра ҳар биримизга турли хил инъомлар берган. 8Мана, Муқаддас Битикларда қуйидагича ёзилган:

 

“Юксакларга чиқди У,
Асирларни ортидан эргаштирди.
Инсонларга ҳадялар берди.”

 

9У юксакларга чиқди, деган сўзлар нимани билдиради? У олдин пастга — ер юзига тушгандан бошқа нимани билдириши мумкин?! 10Пастга тушган Зот, коинотни ҳар жиҳатдан бутун қилай, деб, фалак тоқидан ҳам юқорироққа чиқди.
11Масиҳ баъзиларни ҳаворий, баъзиларни эса пайғамбар, баъзиларни Хушхабар воизи, яна бошқаларни жамоатларнинг чўпонларию устозлари қилиб тайинлади, 12токи улар Худонинг азиз халқини хизмат қилишга тайёрласинлар. Шунда Масиҳнинг танаси, яъни жамоат имонда маҳкам туради. 13Бунинг натижасида ҳаммамиз имонда якдил, Худо Ўғлини таниб–биладиган, Масиҳнинг камолига эришган етук одамлар бўламиз. 14Биз шамол эсган томонга эгиладиган новдадай бўлган гўдакларга ўхшамаймиз. Ҳар хил таълимотлар ва қув одамларнинг ҳийлаю айёрликларига лаққа тушавермаймиз. 15Келинглар, меҳр–муҳаббат билан ҳақиқатни айтиб, жамоатнинг боши бўлган Масиҳга ўхшаб ҳар жиҳатдан етук инсонлар бўлайлик. 16Унинг бошчилигида бутун бадан паю бўғинлар ёрдамида ўзаро уланади ва бирикади. Ҳар бир аъзо ўз вазифасини бажарар экан, бутун бадан ўсиб боради ва меҳр–муҳаббат туфайли бақувват бўлади.
17Шундай экан, Раббимиз Исонинг номидан қатъий тайинлаб, сизларга айтаман: энди беҳуда ўй–хаёлларга берилган Худосиз одамлардай яшаманглар. 18Уларнинг онглари зулматга ботиб қолган, Худо берадиган янги ҳаётга бегонадирлар, чунки улар бағритош бўлиб, жаҳолатда қолганлар. 19Улар ҳар қандай ор–номус туйғусини йўқотиб, фисқу фужурга берилганлар, ҳар хил ифлос ишларни иштиёқ билан қиладилар. 20Аммо сизлар Масиҳдан бундай ишларни ўрганмагансиз. 21Сизлар Масиҳнинг сўзларини эшитиб, Унинг таълимотини олгансизлар, чунки ҳақиқат Масиҳда жамдир. 22Oлдинги яшаш тарзингизга тобе бўлманг, эски ўзлигингиздан воз кечинг, чунки у алдовчи эҳтирослар туфайли бузилиб кетган. 23Янгичасига фикр–зикр қиладиган бўлинглар. 24Худонинг суратида яратилган, ҳақиқий солиҳлик ва муқаддасликдан иборат бўлган янги табиатга бурканинглар.

 

Янги ҳаёт учун йўл–йўриқлар

 

25Энди ёлғончиликни бас қилиб, ҳар бирингиз ўз яқинингизга ҳақиқатни айтинглар, ахир ҳаммамиз бир тананинг аъзоларимиз–ку. 26Ҳатто ғазабланганингизда ҳам гуноҳ қилманг. Қуёш ботгунча жаҳлдан тушинглар. 27Иблисга фурсат берманглар. 28Олдин ўғри бўлган энди ўғрилик қилмасин, балки ишласин, ўз қўллари билан меҳнат қилсин–да, топганини муҳтож бўлганлар билан баҳам кўрсин. 29Оғзингиздан ҳеч қандай ярамас сўз чиқмасин. Лекин тингловчиларнинг эҳтиёжига кўра керакли гапларни айтиб, уларга далда беринг, шунда сўзларингиз уларга фойда келтиради.
30Худонинг Муқаддас Руҳини хафа қилманглар, чунки Муқаддас Руҳ сизларнинг Худога тегишли эканингизнинг ҳамда бир кун келиб озод бўлишингизнинг далилидир. 31Ҳар қандай гина–кудурат, қаҳру ғазаб, жанжалкашлик, ғийбатчиликни ҳамда бошқа ҳар хил ёмонликларни ўзингиздан соқит қилинглар. 32Бир–бирингизга нисбатан кўнгилчан ва меҳр–шафқатли бўлинглар. Худо сизларни Масиҳ орқали кечирганидай, сизлар ҳам бир–бирингизни кечиринглар.

 

5–БОБ

 

1Худонинг севикли фарзандлари экансиз, энди Худодан ўрнак олинглар. 2Масиҳ бизни яхши кўриб, биз учун Ўзини фидо қилди ва шу йўсин Худога маъқул келадиган қурбонлик бўлди. Сизлар ҳам Исо Масиҳга ўхшаб, худди шундай меҳр–муҳаббат билан яшанглар. 3Сизларнинг орангизда фаҳш, зинокорлик, ифлослик ёки хасислигу очкўзлик ҳатто тилга ҳам олинмасин. Булар Худонинг азизларига муносиб эмас. 4Шунингдек, орангизда беадаблик, ножўя сўзлару қўпол ҳазиллар ҳам бўлмасин, чунки бундай қилиқлар сизларга тўғри келмайди. Яхшиси, Худога шукр айтинглар. 5Шуни билиб қўйингларки, ҳеч бир фаҳшбоз, ифлос ёки хасису очкўз инсон Масиҳнинг ва Худонинг шоҳлигидан баҳраманд бўлмайди, чунки айтиб ўтилганларнинг ҳаммаси бутпарастлик билан тенгдир.
6Ҳеч ким сизларни қуруқ гаплар билан алдамасин, чунки ўша гуноҳлар туфайли Худонинг қаҳр–ғазаби Унга итоатсиз бандаларнинг бошига тушади. 7Шунинг учун уларга шерик бўлманглар. 8Бир вақтлар сизлар зулматга тўла эдингиз, энди эса РаббимизИсога тегишли бўлганингиз учун нурга тўлдингиз. Шундай экан, нурга тўла инсонлар каби яшанглар. 9Ахир, ҳар қандай эзгулик, солиҳлик ва ҳақиқат нурнинг самарасидир. 10Раббимизга нима мақбул эканлигини билишга тиришинглар. 11Зулматнинг бесамара ишларида иштирок этманглар, аксинча, уларни фош этинглар. 12Махфий равишда қилинадиган ўша ишлар ҳақида гапириш ҳам уятдир. 13Аммо нур порлаганда ҳамма нарса фош бўлиб, очиқ–ошкор кўринади. 14Ахир нур ҳамма нарсани очиқ–ойдин қилади–ку! Мана шу сабабдан Муқаддас Битикларда қуйидагича ёзилган:

 

“Эй ухлаётган, тур!
Ўликлар ичидан тирил!
Масиҳ сенга нур сочар.”

 

15Шундай қилиб, қай тарзда яшаётганингизга диққат қилинглар. Нодонлар каби эмас, балки донолардай ҳаёт кечиринглар. 16Фурсатни ғанимат билинглар, чунки биз яшаётган бу кунлар ёмонликка тўла. 17Шунинг учун беақл бўлманглар, балки Раббимиз Исонинг иродаси нима эканлигини англашга ҳаракат қилинглар. 18Шароб ичиб маст бўлманглар, чунки бу бузуқликка олиб боради. Аксинча, Муқаддас Руҳга тўлиб–тошинглар. 19Бирга йиғилганингизда санолар, руҳий мадҳиялару қўшиқлар куйланглар. Мусиқа асбобларию хонишларингиз билан чин юракдан Раббимизга ҳамдлар айтинг. 20Ҳар доим, ҳар бир нарса учун Раббимиз Исо Масиҳ номи билан Отамиз Худога шукр қилинглар.

 

Оилавий муносабатлар ҳақида насиҳатлар

 

21Исо Масиҳни иззат–ҳурмат қилганингиз учун бир–бирингизга бўйсунинглар. 22Эй, хотинлар, сиз Раббимиз Исога қандай бўйсунсангиз, эрларингизга ҳам шундай бўйсунинглар. 23Масиҳ имонлилар жамоатининг боши бўлгани каби, эр ҳам хотиннинг бошидир. Масиҳ Ўз танаси бўлган жамоатнингНажоткоридир. 24Жамоат Масиҳга қандай тобе бўлса, хотинлар ҳам ҳар жиҳатдан ўз эрларига шундай тобе бўлишлари керак. 25Эй, эрлар, Масиҳ жамоатни яхши кўриб, Ўзини жамоат учун фидо қилганидай, сизлар ҳам хотинларингизни шундай яхши кўринглар. 26Масиҳ жамоатни сув ва Худонинг каломи орқали поклаб, муқаддас қилиш ниятида Ўзини фидо қилди. 27Жамоатни Ўз ҳузурига келтирганда, жамоат ҳар қандай ғубор, ажин ва доғдан ҳоли бўлиб, улуғвор, муқаддас ва бенуқсон бўлиши учун Масиҳ шундай қилди. 28Эрлар ҳам ўз хотинларини ўз таналарини севгандай севишлари керак. Ўз хотинини севган эркак ўзини севган бўлади. 29Ҳеч ким ҳеч қачон ўз танасини ёмон кўрмайди. Аксинча, уни озиқлантириб, парвариш қилади. Масиҳ ҳам Ўз жамоатини худди шундай озиқлантириб, парвариш қилади. 30Биз Масиҳ танасининг аъзоларимиз. 31Муқаддас Битикларда шундай ёзилган: “Шунинг учун эркак киши ота–онасидан бўлак чиқиб, хотинига боғланиб қолади, иккаласи бир тан бўладилар.” 32Бу буюк сирдир, энди Масиҳ ҳамда жамоатга ҳам тааллуқлидир. 33Хулласи калом, ҳар бир эр ўз хотинини ўзини севгандай севсин. Хотин ҳам эрини ҳурмат қилсин.

 

6–БОБ

 

1Эй фарзандлар, РаббимизИсога тегишли бўлганингиз учун ота–онангизга итоат қилинглар, чунки шундай қилиш тўғридир. 2-3Ахир, Худо шундай амр қилган: “Ота–онангизни ҳурмат қилинг. Ўшанда ер юзида умрингиз узоқ бўлиб, бахтиёр яшайсиз.” Биринчи марта ваъда қўшиб берилган амр ўша амрдир. 4Эй оталар, фарзандларингизнинг ғашига тегманг. Уларни Раббимизнинг таълим–тарбияси билан ўстиринглар.
5Эй, қуллар, Масиҳга чуқур иззат–эҳтиром билан, чин юракдан итоат қилганингиз каби хўжайинларингизга ҳам шундай итоат қилинглар. 6Фақатгина инсонларни мамнун қилиб, хўжакўрсинга хизмат қиладиган одамларга ўхшамасдан, Масиҳнинг қуллари каби чин кўнгилдан Худонинг иродасини бажаринглар. 7Инсонларга эмас, балки Раббимиз Исога хизмат қилаётгандек, бажону дил хизмат қилинглар. 8Эсингизда тутинг, хоҳ қул, хоҳ эркин бўлсин, ҳар бир киши қилган яхшилигига яраша мукофотни Раббимиздан олади.
9Эй хўжайинлар, сизлар ҳам қулларингизга яхши муомала қилинглар. Уларга дўқ–пўписа қилишни бас қилинглар, чунки биласизлар–ку, уларнинг ҳам, сизларнинг ҳам Хўжайинингиз самода, У тарафкашлик қилмайди.

 

Ёвузликка қарши кураш

 

10Ва ниҳоят, Раббимиз Исо сизнинг қудрат манбаингиз бўлсин, Унинг буюк қудрати сизларни бақувват қилсин. 11Иблиснинг ҳийлаларига қарши тура олишингиз учун, Худо берган барча қурол–аслаҳалар билан қуролланинг. 12Ахир, бизнинг курашимиз инсонларга қарши эмас, балки самовий оламдаги ёвуз руҳий кучларга, руҳий ҳокимият ва ҳукмронликка ҳамда бу қоронғи дунёни бошқараётган руҳий ҳукмронларга қаршидир. 13Шу сабабдан Худонинг қурол–аслаҳалари билан қуролланинг, деб айтаяпман. Шунда ёвузликка тўла кунларда маҳкам тура оласиз, қуролланиб тайёр турган бўласиз.
14Жангга тайёрланинглар. Белингизга ҳақиқат камарини тақинглар, кўксингизга солиҳлик совутини кийинглар, 15тинчлик Хушхабарини ёйиш учун оёғингизга илдамлик пойабзалини кийинглар. 16Буларга қўшиб, имон қалқонини қўлга олинглар. Шу қалқон билан ёвуз шайтоннинг ҳамма алангали ўқларини кучдан қолдирасизлар. 17Шунингдек, нажот дубулғасини кийинглар, Руҳ берадиган, Худонинг каломи бўлган қилични кўтаринглар.
18Ҳар қандай шароитда Муқаддас Руҳга таяниб дуо–ибодат қилинглар. Ибодатда ҳушёр ва саботли бўлиб, Худонинг барча азизлари учун илтижо қилинглар. 19Мен учун ҳам ибодат қилинглар. Мен оғзимни очганимда, зарур бўлган сўз менга берилсин, токи қўрқмасдан Хушхабар сирини баён эта олайин. 20Шу Хушхабарнинг элчиси бўлганим учун ҳибсдаман. Элчига лойиқ равишда мен Хушхабарни жасурлик билан эълон қилишим учун ибодат қилинглар.

 

Сўнгги тилаклар

 

21Mенинг ҳол–аҳволим қандай эканлигини, нималар қилаётганимни билиб олишингиз учун, суюкли биродаримиз, Раббимиз Исонинг содиқ хизматкори Тихик сизларга маълумот беради. 22Мана шу мақсадда, бизнинг аҳволимизни сизларга билдирсин, сизларга далда берсин, деб уни сизларнинг олдингизга юборяпман.
23Биродарларим, тинчлик сизларга ёр бўлсин. Отамиз Худо ва Раббимиз Исо Масиҳ сизларга меҳр–муҳаббат билан имон ато қилсин. 24Раббимиз Исо Масиҳни яхши кўрганларнинг ҳаммасига то абад Худонинг инояти ёр бўлсин.

 

 

ФИЛИППИЛИКЛАРГА МАКТУБ

Кириш

 

Филиппи шаҳри Грециянинг шимолидаги Македония ҳудудида жойлашган эди. Филиппи шаҳри Павлус Хушхабарни тарғиб этган Европадаги биринчи шаҳар эди. Унинг фаолияти натижасида бу шаҳарда имонлилар жамоати юзага келди.
Павлус бу мактубини Филиппиликлар юборган ҳадялар ва уларнинг ибодатлари учун миннатдорчилигини билдириш ҳамда уларга бўлган меҳр–муҳаббатини изҳор этиш ниятида ёзган. Бу мактубни ёзган пайтда Павлус қамоқда эди. Бу мактубда у Хушхабарни тарғиб қилиш учун қамоқдан озод бўлиш истаги, аммо ўлимга ҳам маҳкум қилиниши мумкинлиги ҳақида ёзади. Бу мактуб ёзилган вақтда Павлус жамоатда ўргатилаётган ёлғон таълимотлар туфайли ҳам кўп азият чекаётган эди. Бу таълимот Павлус тарғиб қилган Хушхабарнинг ҳақиқатларининг тескариси эди. Баъзи одамлар, масиҳийлар Мусонинг қонунларига амал қилмасалар, нажот топмайдилар, деб таълим бераётган эдилар. Павлус мана шундай одамларга нисбатан ҳушёр бўлишни ва уларнинг таълимотларига қулоқ тутмасликни маслаҳат беради.
Бу мактубдан кўриниб турибдики, Павлус қийин аҳволда бўлса ҳам, Исо Масиҳга бўлган имони туфайли хурсандчилик ва ишончга тўла. Фурсатдан фойдаланиб, Павлус ўз мактубида Филиппилик имонлиларга тасалли беради. Ўзининг ҳаётидаги ва уларнинг бошига тушган қийинчиликларга қарамай, уларни жасоратли ва имонли бўлишга ундайди. Улар Мусо қонунларига амал қилиш билан эмас, балки Худонинг инояти туфайли Исо Масиҳга тегишли эканликларини эслатади. У яна Исо Масиҳга ишониб яшаганларга Худо шодлик ва тинчлик бериши ҳақида ҳам ёзади. Худонинг халқи аҳил яшашлари кераклигини эслатади. Шунингдек уларга, худбинлик ва мағрурлик ихтиёрида бўлманглар, балки Исо Масиҳга ўхшаб, камтарин бўлинглар, деб илтижо қилади: “Фикр–зикрингиз Исо Масиҳникидай бўлсин. Исо Масиҳ Худонинг табиатига эга эди, шунда ҳам У Худо билан тенглигини маҳкам тутмади. Аксинча, У бу улуғворликдан воз кечиб, қул табиатига кирди, инсон бўлиб туғилди. У инсон қиёфасида яшаб, ўзини паст тутди. Итоаткорлик билан яшаб, ҳатто ўлимга, хочдаги ўлимга ҳам рози бўлди.” (2:5-8)

 

1–БОБ

 

Дуойи салом

 

1Исо Масиҳнинг қуллари Павлус ва Тимўтийдан Филиппи шаҳридаги барча Исо Масиҳнинг азизларига ҳамда жамоат етакчилари ва хизматчиларига салом! 2Отамиз Худо ва Раббимиз Исо Масиҳ сизларга иноят ва тинчлик ато қилсин.

 

Павлуснинг Филиппилик имонлилар учун шукронаси ва ибодати

 

3Ҳар сафар сизларни ёдга олганимда Худойимга шукрона айтаман. 4Ҳаммангиз учун ибодат қилганимда, ҳар доим шодлик билан ибодат қиламан, 5чунки сизлар Хушхабарга ишонганингиздан бошлаб то ҳозирга қадар ўша Хушхабарни ёйишда мен билан бирга иштирок этиб келмоқдасизлар. 6Худо сизларнинг ҳаётингизда бошлаган эзгу ишини Исо Масиҳ келадиган кунгача битиришига аминман. 7Сизларни яхши кўрганим учун ҳаммангиз ҳақингизда шундай фикр қилишим ўринлидир. Ахир, қамоқдалигимда ҳам, Хушхабар ҳақиқат эканлигини ҳимоя қилиш ва таъкидлашимда ҳам Худо берган иноятда сизлар менга шериксизлар. 8Мана, Худо шоҳид: мен сизларни роса соғинганман, чунки сизларни Исо Масиҳникидай бўлган меҳр–муҳаббат билан яхши кўраман.
9Сизларнинг муҳаббатингиз янада ошиб, билим ва ақл–идрок билан бойисин, деб ибодат қиляпман, 10чунки мен сизларнинг аъло нарсаларни танлайдиган бўлиб, Масиҳ келадиган кунда пок ва айбсиз бўлишингизни истайман. 11Токи сизларнинг ҳаётингиз Исо Масиҳ кучи орқали солиҳлик самарасига тўлиб, Худога шараф ва мақтов келтирсин.

 

Хушхабар ёйилаётганидан Павлус хурсанд

 

12Эй биродарлар, шуни билишингизни истайманки, бошимга тушганларнинг ҳаммаси Хушхабарнинг янада кўпроқ ёйилишига туртки бўлди. 13Масиҳ туфайли қамалганлигим бутун сарой қўриқчиларига ва бу ердагиларнинг ҳаммасига маълум бўлди. 14Менинг қамоқдаги вазиятим кўп биродарларнинг Раббимиз Исога бўлган ишончини оширди, шунинг учун улар қўрқмасдан, катта жасорат билан Масиҳ ҳақидаги хабарни тарғиб қилмоқдалар.
15Тўғри, Масиҳ ҳақидаги Хушхабарни баъзилар бахиллик ва хасадгўйлик билан, баъзилар эса яхши ният билан тарғиб қиляптилар. 16Яхши ният билан тарғиб қилаётганлар мени яхши кўрганлари учун ва мен Хушхабарни ҳимоя қилишга тайинланганимни билиб шундай қиляптилар. 17Қолганлар эса Хушхабарни рақобат руҳи билан тарғиб қиляптилар. Улар пок ниятда эмас, балки менинг қамоқда тортаётган азобларим кўпайсин, деб шундай қиляптилар. 18Аммо нима фарқи бор? Ёмон ниятдами, яхши ниятдами, муҳими, Масиҳ ҳақидаги Хушхабар тарғиб қилинмоқда. Мана шу мени хурсанд қилади.

 

Павлус Масиҳни улуғлашни истайди

 

Мен хурсанд бўлишда давом этавераман, 19чунки биламан, сизларнинг ибодатларингиз орқали ва Исо Масиҳ Руҳининг ёрдами билан мана шуларнинг ҳаммаси менинг озод бўлишимга олиб келади. 20Ишонч билан умид қиламан: иснодга қолмайман, аксинча, жасорат кўрсатаман. Ҳа, умидим шуки, ҳозир ҳам олдингидай, ўлсам ҳам, яшасам ҳам менинг танам орқали Масиҳ улуғланади. 21Зотан, мен учун ҳаёт Масиҳдир, ўлим эса ютуқдир. 22Ахир, тирик қоладиган бўлсам, самарали ишлар қилавераман, шундай экан, нимани танлашни ҳам билмайман. 23Икки йўлнинг қай бирини танлашни билмай, бошим қотиб қолди. Менинг истагим бу дунёдан кетиб, Масиҳ билан бирга бўлишдир. Шундай бўлса жуда яхши бўларди. 24Аммо тирик қолишим сизлар учун зарурроқдир. 25Бунга ишончим комил, шунинг учун тирик қолишимни биламан. Сизларнинг имонингиз мустаҳкамланиб, қувончингиз ошиб боравериши учун мен сизлар билан бирга қоламан. 26Шундай қилиб, мен яна сизларнинг олдингизга келганимда, мен туфайли Исо Масиҳдан янада кўпроқ фахрланасиз.

 

Ҳаётни Масиҳга бағишлаб яшаш

 

27Нима бўлишидан қатъий назар, Масиҳ Хушхабарига лойиқ тарзда ҳаёт кечиришингиз керак. Шундай яшангларки, мен сизларни кўришга борганимда, Хушхабарнинг самараси бўлган имон учун якдиллик билан курашиб, бир руҳда мустаҳкам турганингизни кўрай! Аммо сизларни кўришга боролмасам, шундай хабар эшитай. 28Сизларга қаршилик кўрсатаётганлардан ҳеч ҳайиқманглар. Сизларнинг қатъиятингиз уларнинг ҳалок бўлишидан, сизларнинг эса нажот топишингиздан далолат беради. Бу Худонинг ишидир. 29Зотан Худо сизларга нафақат Масиҳга ишониш, балки Унинг учун азоб–уқубат тортиш шарафини ато қилган. 30Ахир, сизлар азоб–уқубатларимни кўрдингиз, ҳозир ҳам азият чекаётганим ҳақида эшитяпсиз. Энди мана шу курашда сизлар менинг шерикларимсиз.

 

2–БОБ

 

Масиҳдан ўрнак олинг

 

1Масиҳга тегишли бўлганингиз сизларга далда беряпти, Унинг севгисидан тасалли топяпсиз, Муқаддас Руҳ билан мулоқотдасиз, юракларингиз меҳр–шафқатга тўла. 2Шундай экан, менинг шодлигимга шодлик қўшиб, бир хил фикр қилинг, бир–бирингизга меҳр–муҳаббат кўрсатинг, якдиллик билан ҳамфикр бўлинг. 3Ҳеч бир ишни худбин ниятда қилманг, шуҳратпараст бўлманг, аксинча камтарлик билан бошқаларни ўзингиздан баландроқ кўринг. 4Фақат ўзингизнинг эмас, балки бошқаларнинг ҳам манфаатини кўзланг.
5Фикр–зикрингиз Исо Масиҳникидай бўлсин. 6Исо Масиҳ Худонинг табиатига эга эди, шунда ҳам У Худо билан тенглигини маҳкам тутмади. 7Аксинча, У бу улуғворликдан воз кечиб, қул табиатига кирди, инсон бўлиб туғилди. У инсон қиёфасида яшаб, 8ўзини паст тутди. Итоаткорлик билан яшаб, ҳатто ўлимга, хочдаги ўлимга ҳам рози бўлди. 9Шунинг учун Худо Уни энг юқорига юксалтирди ва Унга ҳар қандай исмдан юқори исмни ато этди. 10Токи Исонинг олдида еру осмондаги ва ер остидаги борлиқ жон тиз чўксин, 11ҳар бир тил Исо Масиҳни Раббий, деб тан олсин. Мана шу Отамиз Худога шуҳрат келтиради.

 

Нажотингиз ёрқин кўриниб турсин

 

12Эй азизларим, мана шуларни ёдда тутиб, ҳар доимгидай итоаткор бўлишда давом этаверинглар. Фақатгина сизлар билан бўлганимда эмас, ҳатто ёнингизда бўлмасам ҳам, Худонинг олдида қўрқув ва титроқ билан шундай яшангларки, нажот топганингиз ёрқин кўриниб турсин. 13Зотан Худо Ўзини хушнуд қиладиган ишларни қилишингиз учун сизларга куч ва хоҳиш беради.
14-16Мана шу бузуқ ва эгри насл орасида Худонинг нуқсонсиз, айбсиз ва пок фарзандлари бўлишингиз учун ҳамма нарсани нолимай, баҳслашмай қилинглар. Ҳаётбахш хабарни маҳкам тутар экансиз, ўша бузуқ ва эгри насл орасида самодаги юлдузлар каби порлайсизлар. Шунда Масиҳ келган куни, меҳнатим зое бўлмаганидан, қилган ишларим беҳуда кетмаганлигидан фахрланаман. 17Сиз имонингизга асосланиб, хизмат қилиб келяпсиз, шу сизнинг қурбонлигингиздир. Агарда менинг жоним фидо бўлиб, ҳаётим сизнинг қурбонлигингиз устига тўкиладиган шароб назридай бўлиб қолса ҳам, хурсанд бўламан, ҳаммангиз билан бирга шодланаман. 18Худди шунингдек, сизлар ҳам хурсанд бўлинглар ва мен билан бирга шодланинглар.

 

Павлус Тимўтийни ва Эпафродитни Филиппига жўнатмоқчи

 

19Раббимиз Исонинг иродаси билан яқинда Тимўтийни сизларнинг олдингизга юбораман, деб умид қиламан. Шунда аҳволингиздан хабардор бўлиб, кўнглим таскин топади. 20Тимўтийни юборишимнинг сабаби шуки, сизлар учун худди мендай чин кўнгилдан жон куйдирадиган бошқа ҳеч ким йўқ. 21Қолганлар Исо Масиҳга хизмат қилишни эмас, балки ўз манфаатини кўзлайди. 22Ўзларингиз биласизлар, биз Хушхабарни ёйишда Тимўтий билан бирга ота–ўғилдай хизмат қилдик. У ўзининг ҳурматга лойиқ эканлигини кўрсатди. 23Шунинг учун тақдирим аниқ бўлиши биланоқ Тимўтийни сизларнинг олдингизга юбораман, деб умид қиламан. 24Ўзим ҳам яқинда олдингизга бораман. Бу ҳақда Раббимизнинг Ўзи менда ишонч ҳосил қилди.
25Ҳозир эса Эпафродитни ёнингизга юборишни лозим кўрдим. У сизларнинг юборган элчингиз, муҳтожлигимда менга мадад берган биродарим, ҳамкорим ва сафдошимдир. 26Эпафродит сизларни жуда соғинган. Унинг касаллиги ҳақида эшитганингизни ҳам билиб қаттиқ қайғуряпти. 27Ҳақиқатан ҳам у ўлар ҳолатда касал эди, аммо Худо унга раҳм–шафқат кўрсатди. Бу билан Худо фақат унга эмас, балки ғамимга ғам қўшилмасин, деб менга ҳам шафқат қилди. 28Шундай қилиб, яна Эпафродитни кўриб, севининглар, деган ниятда уни тез орада олдингизга юбораман. Шундай қилсам, ғамим анча енгиллашади. 29Раббимиз Исога ишонганлар бир–бирларини қандай кутиб олсалар, сизлар ҳам Эпафродитни худди шундай қилиб, катта қувонч билан кутиб олинглар. Бундай инсонларга муносиб бўлган иззат–ҳурматни унга кўрсатинглар. 30Ахир, у Масиҳга хизмат қилиш йўлида бир ўлимдан қолди. Сизларнинг ўрнингизга ҳам менга хизматни қилиб, ўз жонини аямади.

 

3–БОБ

 

Масиҳни таниб–билишдан афзалроқ ҳеч нарса йўқ

 

1Энди эса, эй биродарларим, Раббимиз Исо туфайли шодланинг! Сизларга бир хил нарсаларни ёзаверсам ҳам зерикмайман, ёзганларим сизларни ҳар хил балолардан асрайди. 2Итдай бўлганлардан, ёвузлик қиладиганлардан, танасини кесадиганлардан эҳтиёт бўлинглар! 3Чунки биз, Худо Руҳининг ёрдами билан сажда қилувчилар, ҳақиқий суннат қилинганмиз. Биз Исо Масиҳ туфайли фахрланамиз, инсоний хусусиятларимизга ишонмаймиз.
4Ваҳоланки, мен ўз хусусиятларимга ишонсам бўлади. Ахир, бундай қилишга менда ҳамманикидан ҳам кўра кўпроқ сабаб бор. 5Mен саккиз кунлигимда суннат қилинганман, Исроил авлодидан, Бенямин қабиласиданман. Мен ҳақиқий ибронийман. Фарзий бўлиб, қонунларга сўзсиз риоя қилардим. 6Жон–жаҳдим билан жамоатни қувғин қилардим. Қонунларга риоя қилишга асосланган солиҳликка келсак, айбсиз эдим. 7Аммо мен учун фойда бўлган буларнинг ҳаммасини энди Масиҳ туфайли зарар, деб ҳисоблайман. 8-9Ҳа, ҳамма нарса қадрсиздир, чунки Раббим Исо Масиҳни таниб–билишдан афзалроқ ҳеч нарса йўқ, деб ҳисоблайман. Уни деб, мен ҳамма нарсадан воз кечдим. Масиҳга сазовор бўлиш, бутунлай Унга тегишли бўлиш учун ҳамма нарсани ахлат, деб билдим. Энди қонунга риоя қилиш орқали солиҳликка эришишга умид қилмайман, аксинча Масиҳга бўлган имоним билан солиҳликка эришишга интиламан. Ҳа, бу солиҳликни Худо имон туфайли беради. 10Мақсадим шуки, Исо Масиҳни билай, Уни тирилтирган қудрат менинг ҳаётимда ҳам ўз кучини кўрсатсин, Масиҳнинг азобларига шерик бўлай. Унинг ўлим пайтидаги фикр–зикри менинг ҳаёт тарзим намунаси бўлсин. 11Бир кун келиб, мен ўликдан тирилишга эришаман, деб умид қиламан.

 

Ютуқ томон интилиш

 

12Мен мақсадимга етдим ёки камолотга эришдим, деб айтолмайман. Аммо мен унга етишай, деб интиламан, чунки Исо Масиҳ айнан шу мақсад учун мени Ўзиники қилиб олган. 13Биродарлар, мен ўзимни ўша мақсадга етишганман, деб ҳисобламайман. Ортда қолганларни унутиб, олдинга интиламан. Фақатгина 14ўша мақсадни кўзлаб, Исо Масиҳ орқали Худо мени чақириб, ато қиладиган самовий ютуқ томон интилмоқдаман. 15Биз ҳаммамиз, имон жиҳатидан етукликка эришганлар, шундай ўйлашимиз керак. Агар сизлар бирор нарса ҳақида бошқача фикрда бўлсангиз, Худо сизларга ноҳақ эканлигингизни аён қилади. 16Нима бўлишидан қатъий назар, қай даражага эришган бўлсак, энди шу бўйича яшашда давом этаверайлик.
17Биродарларим, мендан ўрнак олаётганларга қўшилинглар. Бизнинг намунамиз бўйича яшаётганларга эътибор бериб, улардан ўрганинглар. 18Ахир, мен сизларга олдин кўп марта айтганман, ҳозир ҳам кўзларимга ёш тўлиб, қайтаряпман: Масиҳ хочининг душмани бўлиб яшаётганлар кўп. 19Уларнинг охири — ҳалокат, уларнинг худоси нафсдир. Уятсиз қилиқларидан фахрланадилар. Уларнинг ўй–хаёллари фоний дунёдаги нарсаларга берилган. 20Бизнинг ватанимиз эса самодадир. Бизлар нажоткоримиз бўлган Раббимиз Исо Масиҳнинг ўша ердан келишини интизорлик билан кутяпмиз. 21Раббимиз бутун борлиқни Ўзига бўйсундириш кучига эгадир. Мана шу куч билан У бизнинг ожиз, фоний танамизни Ўзининг улуғвор танасига ўхшатиб ўзгартиради.

 

4–БОБ

 

Турли панд–насиҳатлар

 

1Шундай қилиб, севимли биродарларим, сизларга айтганларим бўйича, Раббимиз Исо билан бўлган муносабатингизда маҳкам туринглар. Азизларим, мен сизларни жуда соғиндим. Сизлар менинг қувончимсиз, фахримсиз!
2Эводия ва Синтиха, сизлардан илтимос қиламан, Раббимиз ҳақи якдил фикрда бўлинглар. 3Эй вафодор ҳамкорим, сендан ҳам ўтинаман, бу аёлларга ёрдам бер, чунки улар мен билан бирга, Климент ҳамда исмлари ҳаёт китобида ёзилган бошқа ҳамкорларим қатори xушхабарни тарғиб этишда тер тўкдилар.
4Ҳар доим Раббимиз Исо туфайли шодланинг! Яна бир бор айтаман, шодланинг! 5Ҳаммага нисбатан мулойим бўлинг. Раббимиз яқинда келади. 6Ҳеч нарсадан ташвиш қилманглар. Аксинча, ҳар қандай шароитда ибодат ва илтижода бўлиб, ҳар бир муҳтожлигингизни Худонинг олдида миннатдорчилик билан изҳор қилинглар. 7Шунда Худо берадиган, инсон хаёлига сиғмайдиган тинчлик Исо Масиҳ орқали сизларнинг юракларингизни ва ўй–хаёлларингизни қўриқлайди.
8Энди эса, эй биродарларим, фикр–зикрингиз ҳақиқий, шарафли, тўғри, пок, ёқимли, таҳсинга сазовор нарсаларда бўлсин. Ҳа, олқишга лойиқ, аъло нарсалар ҳақида фикр юритинглар. 9Таълимотимни қабул қилдингиз. Энди мендан ўрганганларингизнинг, кўрган–эшитганларингизнинг ҳаммасини бажаринглар. Шунда тинчлик берадиган Худо сизлар билан бирга бўлади.

 

Павлуснинг миннатдорчилиги

 

10Сизлар мен учун яна ғамхўрлик қилаётганингиздан жуда хурсанд бўлиб, Раббимиз Исога шукр қиляпман. Албатта, сизлар олдин ҳам мен учун ғамхўрлик қилардингиз, лекин буни кўрсатишга имкониятингиз бўлмаган эди. 11Буларни муҳтожликдан айтаётганим йўқ, чунки мен ҳар қандай шароитда борига қаноат қилишга ўрганганман. 12Ҳар қандай шароитда ва ҳар ерда ҳам тўқ бўлиш, ҳам оч қолиш, мўл–кўлчилигу муҳтожликда яшаш сирларини ўрганганман. Мен танқисликда ҳам, мўл–кўлчиликда ҳам қандай ҳаёт кечиришни биламан. 13Менга куч–қувват берадиган Исо Масиҳнинг мадади билан ҳар нарсани қила оламан. 14Нима бўлишидан қатъий назар, сизлар қийинчиликларимга шерик бўлиб яхши қилдингизлар.
15Ахир, сиз, Филиппиликлар, ўзларингиз биласизлар–ку, мен сизларга Хушхабарни айтган пайтимдан бошлаб, Македониядан кетганимдан кейин ҳам фақат сизлар менга моддий жиҳатдан ёрдам берардингиз. Сизлардан бошқа ҳеч бир жамоат бундай қилмади. 16Ҳатто Салоникада бўлганимда ҳам сизлар бир–икки марта менга ёрдам бериб, эҳтиёжимни қондирдингиз. 17Мен сизлардан бирор нарса ундириб олиш ниятида гапираётганим йўқ. Аксинча, сизларнинг фойдангиз кўпайишини кўзлаяпман. 18Ҳозир менда керакли ҳамма нарса бор, ҳатто ортиғи билан бор. Епафродитдан бериб юборган ҳадяларингизни олдим. Энди ҳеч бир муҳтожлигим қолмади. Бу ҳадяларингиз хушбўй назрдай, Худога маъқул бўладиган ёқимли қурбонлик кабидир. 19Худойим Ўзининг ажойиб бойлиги билан Исо Масиҳ орқали сизларнинг ҳар бир эҳтиёжингизни қондиради. 20Отамиз Худога абадулабад шон–шарафлар бўлсин! Омин.

 

Сўнгги саломлар

 

21Исо Масиҳга тегишли бўлганларнинг ҳаммасига салом айтиб қўйинг. Ёнимдаги биродарлар ҳам сизларга салом айтяпти. 22Худонинг азизлари бўлганларнинг ҳаммаси, айниқса Қайсар хизматида бўлганлар, сизларга салом йўллаяптилар.
23Раббимиз Исо Масиҳнинг инояти сизларга ёр бўлсин!

 

 

КОЛОСАЛИКЛАРГА МАКТУБ

1–БОБ

 

Салом

 

1Худонинг иродаси билан Исо Масиҳнингҳаворийси бўлган мен — Павлус ҳамда биродарим Тимўтийдан 2Колоса шаҳридаги Худонинг азизлари, Масиҳга тегишли бўлган содиқ биродарларимизга салом! Отамиз Худо сизларга иноят ва тинчлик ато қилсин!

 

Шукрона ибодати

 

3Сизлар учун ибодат қилганимизда биз ҳар доим Худога, Раббимиз Исо Масиҳнинг Отасига шукр айтамиз. 4Чунки Исо Масиҳга бўлган имонингиз ва Худонинг барча азизларига кўрсатаётган севгингиз ҳақида биз эшитдик. 5-6Худо сизлар учун жаннатда шодлик тайёрлаб қўйганига умид боғладингиз. Имонингиз ва севгингиз мана шу умидингизга асосланган. Хушхабар, яъни ҳақиқат сўзи сизларга етиб келганда бу умид ҳақида эшитдингиз. Бу Хушхабар бутун дунё бўйлаб самара келтириб, ёйилмоқда. Хушхабарни эшитиб, Худо иноятининг ҳақиқий маъносини тушуниб етган кунингиздан бери сизларнинг орангизда ҳам Хушхабар самара бермоқда. 7Сизлар бу Хушхабарни бизнинг азиз ҳамкоримиз Эпафрасдан эшитдингиз. У сизлар учун садоқат билан Масиҳга хизмат қиляпти. 8Муқаддас Руҳ сизларга ато қилган меҳр–муҳаббат ҳақида у бизга айтиб берди.
9Шу сабабдан сизлар ҳақингизда эшитган кунимиздан бери сизлар учун ибодат қилишни канда қилмаяпмиз. Худонинг Руҳи берадиган донолик ва ақл–идрок орқали Унинг иродасини тўлиқ англаб етинг, деб ибодат қиляпмиз. 10Шунда сизлар Раббимиз Исога муносиб ҳаёт кечириб, ҳар жиҳатдан Уни хурсанд қиласизлар. Қилган ҳар бир яхшилигингиз самара келтиради ва сизлар Худони янада чуқурроқ тушуниб биласизлар. 11-12Худо Ўзининг буюк қудрати билан сизларни куч–қудратга тўлдириб, ҳар қандай вазиятда сизларга сабр–тоқат ва бардош берсин. Худо Ўзининг азиз халқига ваъда қилган нурдан баҳраманд бўлишни сизларга лойиқ кўргани учун қувонч билан осмондаги Отамизга шукрона айтинг. 13У бизни зулмат ҳукмронлигидан қутқариб, севикли Ўғлининг Шоҳлигига қабул қилди. 14Ўз Ўғли орқали бизни кечириб, гуноҳларимиздан озод қилди.

 

15Кўринмас Худонинг сурати Масиҳдир,
У бутун борлиқнинг тўнғичидир.
16Худо бутун борлиқни Масиҳ орқали яратган.
Еру кўкдаги бор мавжудот,
Кўринадиган ва кўринмайдиган ҳар бир нарса,
Ғайритабиий кучлар, тахту салтанатлар,
Буларнинг ҳаммаси Масиҳ орқали,
Унинг Ўзи учун яратилгандир.
17Масиҳ бутун борлиқдан олдин мавжуд эди,
Бутун борлиқ У туфайли мустаҳкам турибди.
18Масиҳ жамоатнинг бошидир,
Жамоат Масиҳнинг танасидир.
Ҳамма нарсанинг ибтидоси Масиҳдир,
У ҳаммадан устун бўлиши учун
Биринчи бўлиб ўликдан тирилтирилган.
19Бутун комилликни Худо
Исода жо қилишни маъқул кўрди.
20Еру кўкдаги борлиқ мавжудотни
Масиҳ орқали Худо Ўзи билан яраштириб,
Масиҳнинг хочда тўкилган қони орқали
Улар билан тинчлик ўрнатди.

 

21Сизлар ҳам бир вақтлар Худога душман эдингизлар. Фикру зикрингиз Худодан узоқ бўлиб, ёмон ишлар қилардингизлар. 22Масиҳнинг жисмоний танадаги ўлими орқали Худо сизларни Ўзи билан яраштирди. Энди сизлар Худонинг олдида муқаддас, бенуқсон ва айбсиз турасизлар. 23Шундай экан, ҳеч иккиланмай, имонингизда маҳкам туришингиз керак. Сизлар Хушхабарни эшитиб, умидга эга бўлдингиз. Ўша умидингизни йўқотманг. Бу Хушхабар ер юзидаги бутун жонзотга эълон қилинди. Мен — Павлус ўша Хушхабарнинг хизматчисиман.

 

Павлус — Жамоат хизматкори

 

24Мен сизлар учун азоб чекаётганимдан хурсандман. Чунки шу йўл билан мен ҳам Масиҳнинг Ўз танаси, яъни жамоат учун чекаётган азобларида қатнашяпман. 25Худонинг хабарини сизларга тўлиқ эълон қилишим учун У мени жамоатнинг хизматчиси қилиб тайинлади. 26Бу Хушхабар асрлару насллар давомида сир тутилган эди, энди эса у Худонинг азизларига ошкор қилинди. 27Масиҳ орқали ҳамма халқлар ҳам бой улуғворликка етишишларини барчамизга кўрсатишни истади. Бу сирнинг моҳияти шудир: Масиҳ, яъни улуғворликка етишиш умиди сизларнинг орангиздадир. 28Ҳар бирингиз Масиҳ танасининг етук аъзоси сифатида Худонинг олдида туришингиз учун биз ҳаммани огоҳлантириб, донолик билан таълим бериб, Масиҳ ҳақида ўргатяпмиз. 29Мен ҳам ана шу мақсадда жон-жаҳдим билан хизмат қилар эканман, менга кучли таъсир қилаётган Масиҳнинг қудратига суянаман.

 

2–БОБ

 

1Мен сизлар учун, шунингдек, Лаодикия шаҳридагилар ҳамда шахсан юзимни кўрмаган имонлиларнинг ҳаммаси учун нақадар зўр ғайрат билан меҳнат қилаётганимни билишингизни истайман. 2Мақсадим шуки, сизлар дадил бўлинг, муҳаббат руҳи сизларни бирлаштирсин, Отамиз Худонинг сири — Масиҳ ҳақида чуқур ва бой тушунчага эга бўлинг. 3Чунки донолик ва илму маърифатнинг ҳамма хазиналари Масиҳда пинҳондир. 4Ҳеч ким сизларни тилёғламалик билан йўлдан оздирмасин, деб мен сизларга шуларни айтяпман. 5Гарчи мен жисман сизларнинг орангизда бўлмасам ҳам, фикру зикрим сиз биланман. Сизларнинг тартиб-интизомингиз ва Масиҳга бўлган соғлом имонингизни кўриб севиняпман.

 

Масиҳ ато қиладиган янги ҳаёт

 

6Сизлар Исо Масиҳни Раббимиз, деб қабул қилган экансизлар, доимо У кўрсатган йўлдан юраверинг. 7Олган таълимотингизга мувофиқ, Масиҳда томир ёйиб, қарор топинг. Имонингизда қаттиқ туринг, Худога шукроналар тилингиздан тушмасин. 8Эҳтиёт бўлинглар, ҳеч ким фалсафа ва қуруқ сафсаталар билан сизларни аврамасин. Бундай гаплар Масиҳга эмас, балки инсонларнинг анъанасига, дунёнинг хурофий кучларига асосланади. 9Худо Ўзининг бутун борлиғи билан тўла-тўкис Масиҳнинг вужудида мавжуддир. 10Масиҳга тегишли бўлганингиз учун ҳаётингиз тўла–тўкис, чунки У ҳар бир куч ва ҳокимиятдан устундир. 11Масиҳ орқали сизлар суннат қилиндингиз, бу жисмоний суннат эмас, балки Масиҳ орқали қилинадиган суннат, яъни гуноҳкор табиатнинг кесиб ташланишидир. 12Сувга чўмдирилиш орқали Масиҳ билан бирга кўмилдингиз. Масиҳни ўликдан тирилтирган Худонинг қудратига бўлган имонингиз туфайли Масиҳ билан бирга тирилдингиз. 13Илгари сизлар суннатсиз, гуноҳга ботган бўлиб, руҳан ўлик эдингизлар. Энди эса Худо барча гуноҳларингизни кечириб, сизларни Масиҳ билан бирга тирилтирди. 14Бизга қарши ёзилган айблов ҳукмини Худо бекор қилди, яъни ўша ҳукмни хочга михлаб, кучдан қолдирди. 15Ўша хоч орқали коинотдаги кучлару ҳукмронликлар устидан ғалаба қозониб, уларни қуролсизлантирди. Ўзининг ғолибона юришида уларнинг тутқун эканлигини намойиш этиб, шарманда қилди.
16Шунинг учун егулик-ичгулик, диний байрамлар, янги ой шодиёналари ёки Шаббат куни хусусида ҳеч ким сизларга қонун-қоида чиқармасин. 17Ўша урф–одатлар келажакнинг шарпасигина холос, аммо ҳақиқий ҳаёт Масиҳдадир. 18Шундай экан, диндорликка берилиб, ўзини мўминликка соладиганлар, фаришталарга сиғинадиганлар сизларни камситса, эътибор берманглар. Улар кўрган ваҳийлари билан мақтанадиган, ақл–заковати билан мағрурланадиган одамлардир. 19Бундай кишилар Масиҳдан ажралган. Масиҳ — Ўз танаси, яъни жамоатнинг Бошидир. Мана шу Бошдан бутун бадан ҳаётбахш куч олиб, паю бўғинлар орқали ўзаро уланиб, Худонинг хоҳиши бўйича ўсади.
20Агар сизлар Масиҳ билан бирга ўлган бўлсангизлар, дунёнинг хурофий кучлари учун ҳам ўлган бўласизлар. Ундай бўлса яна нимага бу дунёга қул бўлиб, 21“тегма”, “ема”, “ушлама” деган қонун-қоидаларга бўйсунасизлар?! 22Бу инсоний таълимотлар ва қоидалар ишлатилган сари йўқ бўлиб кетадиган нарсалар ҳақида–ку! 23Гарчи бу қоидалар келтириб чиқарган диндорлик, ўзини мўминликка солиш, баданни қийнаш одамларга ҳикматдай туюлса–да, аслида улар шаҳвату нафсга бўлган иштиёқни кўпайтиради.

 

3–БОБ

 

1Сизлар Масиҳ билан бирга тирилган экансиз, Масиҳ турган жойдаги, яъни самовий нарсаларнинг пайида бўлинг. У самода Худонинг ўнг томонида ўтирибди. 2Фикрингиз ер юзидаги эмас, самодаги нарсалар билан банд бўлсин. 3Ахир, сизлар ўлгансизлар, асл ҳаётингиз эса Масиҳ билан Худонинг ҳузурида пинҳондир. 4Бизнинг ҳаётимиз Исо Масиҳдир. Масиҳ зоҳир бўлганда, сизлар ҳам У билан бирга улуғворликда зоҳир бўласизлар.
5Шундай экан, дунёвий табиатингизни, яъни фаҳш–зино, нопоклик, шаҳват, ёвуз хоҳишлар ва бутпарастликка тенг бўлган очкўзликни йўқ қилинглар. 6Мана шулар сабабли Худонинг ғазаби итоатсиз бандаларнинг бошига тушади! 7Сизлар ҳам бир вақтлар шундай одамларнинг йўлидан юриб, ўзингизни ўшалар каби тутардингизлар. 8Энди эса жаҳл, ғазаб, ёвузликларнинг ҳаммасини бир четга йиғиштириб қўйинглар. Оғзингиздан ҳеч қандай жеркиш ёки ножўя сўз чиқмасин. 9Бир-бирингизга ёлғон гапирманглар. Чунки сизлар эски табиатингизни ёмон одатлари билан бирга ўзингиздан соқит қилдингизлар. 10Бунинг ўрнига сиз янги табиатга буркандингиз. Сизлар Худони яқинроқ билиб бораркансиз, сизнинг янги табиатингиз уни яратган Худонинг сурати бўйича ўзгариб бормоқда. 11Шу нуқтаи назардан энди на юнон бор, на яҳудий, на суннатли бор, на суннатсиз, на жоҳил бор, на маданиятсиз, на қул бор, на озод. Энг аҳамиятлиси Масиҳдир, У ҳамма биландир, ҳамма нарса Унинг қўли остидадир.
12Сизлар Худонинг танланган, азиз ва суюкли халқисизлар. Шунга кўра раҳм-шафқат, меҳрибонлик, камтарлик, мулойимлик ва сабр-тоқатни зеб-зийнат қилиб тақиб олинглар. 13Бир–бирингизга нисбатан сабр–тоқатли бўлинглар. Орангизда хафагарчилик ўтган бўлса, бир бирингизни кечиринглар. Эгамиз сизларни кечиргани каби, сизлар ҳам бошқаларни кечиринглар. 14Ва ниҳоят муҳаббатга бурканинглар, чунки меҳр–муҳаббат мукаммал аҳилликка етиштиради. 15Масиҳ ато қиладиган тинчлик юракларингизда ҳукмрон бўлсин, ахир сизлар бир тананинг аъзосисизлар, тинчликка даъват қилингансизлар. Миннатдор бўлинглар. 16Масиҳнинг каломи сизда чуқур ўрнашиб, яшнайверсин. Донолик билан бир-бирингизга таълим беринг, насиҳат қилинг. Забурларни хониш қилиб, мадҳиялар ва руҳий қўшиқлар билан, чин кўнгилдан миннатдорчилик билдириб, Худони тараннум этинглар. 17Нимаики қилсангиз ҳам, гапирсангиз ҳам, ҳаммасини Раббимиз Исо номидан қилиб, У орқали Отамиз Худога шукрона айтинглар.

 

Масиҳий оилалар учун қоидалар

 

18Эй хотинлар, эрингизга итоатли бўлинглар. Шундай қилиш Раббимиз Исонинг издошларига муносибдир.
19Эй эрлар, хотинингизни севинглар, уларга қўпол муомалада бўлманглар.
20Эй фарзандлар, доим ота-онангизга қулоқ солинглар, чунки бу Раббимизга маъқул келади.
21Эй оталар, фарзандларингизни ранжитаверманглар, бўлмаса улар тушкунликка тушиб қолади.
22Эй қуллар, бу дунёдаги хўжайинларингизга ҳар доим итоат қилинглар. Хушомадгўйлик билан хўжакўрсинга эмас, балки Раббимиздан қўрқиб, чин кўнгилдан итоат қилинглар. 23Ҳар бир ишни инсонлар учун эмас, Раббимиз Исо Масиҳ учун қилаётгандай чин қалбдан бажаринглар. 24Чунки сизлар ҳақиқий Хўжайинингиз Масиҳга хизмат қиляпсизлар. У Ўз халқига атаб қўйган қут–баракани сизларга мукофот қилиб беришини ёддан чиқарманг. 25Кимки ноҳақлик қилса, қилмишига яраша жазо олади. Зеро, Худо тарафкашлик қилмайди.

 

4–БОБ

 

1Эй хўжайинлар, сизнинг ҳам жаннатда Хўжайинингиз борлигини билиб, қулларингизга одил ва тўғри муомала қилинг.

 

Ҳар хил насиҳатлар

 

2Доим ибодат қилинг. Ибодатда ҳушёр бўлиб, шукроналар келтиринг. 3Шунингдек, бизлар учун ҳам ибодат қилинглар: биз Худонинг каломини эълон қилишимиз ва Масиҳ сирини баён этишимиз учун Унинг Ўзи бизга йўл очиб берсин. Мен ана шу сир туфайли қамоқдаман. 4Бу сирни муносиб равишда изҳор эта олишимни Худодан сўранглар. 5Фурсатни ғанимат билиб, имонлилар қаторига қўшилмаганларга нисбатан оқилона йўл тутинглар. 6Улар билан қандай гаплашишни сизларга ўргатай: улар билан гаплашганингизда сўзингиз ҳамиша ёқимли ва мазмунли бўлсин.

 

Сўнгги саломлар ва тилаклар

 

7Мен ҳақимдаги барча янгиликларни Раббимиз Исонинг содиқ хизматкори, ҳамкорим ва суюкли биродарим Тихик сизларга айтиб беради. 8Сизларга далда бериб, ҳол–аҳволимизни сизларга билдирсин, деб мен уни сизларнинг олдингизга жўнатяпман. 9Тихик билан бирга олдингизга содиқ ва севимли биродаримиз, ҳамшаҳарингиз Ўнисим ҳам боради. Улар бу ерда бўлиб ўтган ҳамма нарсани сизларга айтиб беришади.
10Мен билан бирга қамалган Аристарх ва Барнабонинг жияни Марк ҳам сизларга салом йўллаяптилар. Марк ҳақида буйруқ олгансизлар: агар олдингизга борса, уни яхши қабул қилинглар. 11Юстус лақабли Исо ҳам сизларга салом йўллаяпти. Худонинг Шоҳлиги йўлида меҳнат қилаётган булардан бошқа яҳудий ҳамкорларим йўқ. Улар менга тасалли бўлиб келмоқдалар. 12Исо Масиҳнинг қули, ҳамшаҳарингиз Эпафрас сизларга салом йўллаяпти. Худонинг иродасини тўлиқ бажарадиган, имони комил инсонлар бўлинглар, деб Эпафрас зўр ғайрат билан, тинмай сизлар учун ибодат қилмоқда. 13У сизлар учун ҳамда Лаодикия ва Иераполь шаҳарларидаги имонлилар учун не-не заҳматлар чекканига ўзим шоҳидман. 14Севимли табиб Луқо ва Димас сизларга салом йўллашяпти. 15Лаодикия шаҳридаги биродарларга, айниқса Нимфага ва унинг уйида йиғиладиган жамоатга салом айтинглар.
16Бу мактубим орангизда ўқиб берилгандан кейин, Лаодикиядаги жамоатда ҳам ўқиттирилсин. Сизлар эса Лаодикиядан келадиган мактубни ўқинглар.
17Архиппга: “Сен Раббимиз Исонинг йўлида бўйнингга олган хизматни охирига етказгин”, — деб айтиб қўйинглар.
18Мен, Павлус, ўз қўлим билан бу дуойи саломни ёзяпман. Қамоқда эканлигимни эсдан чиқарманглар.
Худонинг инояти сизларга ёр бўлсин.

 

 

САЛОНИКАЛИКЛАРГА БИРИНЧИ МАКТУБ

Кириш

 

Салоника Рим ҳудуди бўлган Македониянинг пойтахти эди. Павлус Филиппи шаҳридан кетганидан кейин Салоникага келганди. Бу ерда унинг фаолияти натижасида имонлилар жамоати вужудга келди. Яҳудий бўлмаган, аммо Яҳудий динига қизиққанлар орасида Масиҳ ҳақидаги Хушхабарни ёйишда Павлус мувафаққиятга эришди. Аммо бу баъзи яҳудийларда рашк қўзғатиб, уларнинг Павлусга қарши чиқишига сабаб бўлди. Павлус Салоникадан кетиб, Береяга боришга мажбур бўлди. Кейинчалик у Коринфга борганидан сўнг ўзининг ҳамкори Тимўтийдан Салоникадаги жамоат ҳақида батафсил бир хабар олди.
Павлуснинг Салоникаликларга биринчи мактуби ўша ердаги масиҳийларга далда бериш ва уларни қўллаб–қувватлаш ниятида ёзилган. Павлус мактубида Салоникадаги биродарларининг имони ва севгиси учун ўз ташаккурини билдиради. Павлус улар билан бирга бўлганда қандай ҳаёт кечирганлигини эслатиб ўтади. Бундан кейин эса уларнинг жамоатида келиб чиққан, Масиҳнинг келиши ҳақидаги бир–иккита саволларига жавоб беради. Бу саволлар қуйидагилар эди: Масиҳ келишидан олдин ҳаётдан кўз юмган имонлилар Масиҳ келгандан кейин бошланадиган абадий ҳаётдан баҳраманд бўладиларми? Масиҳ қачон келади? Павлус фурсатдан фойдаланиб, Масиҳ келишига умид қилган ҳолда тинчгина ишлаб, яшаб юришга маслаҳат беради.
Мактубнинг ниҳоясида Павлус Салоникаликларга қуйидаги фойдали маслаҳатларни беради: “Ҳамиша хурсанд бўлиб юринглар. Тинмай ибодат қилинглар. Ҳар қандай шароитда ҳам Худога шукр қилинглар, чунки сизлар, яъни Исо Масиҳга имон келтирганлар учун Худонинг иродаси шудир.” (5:16-18)

 

1–БОБ

 

Дуойи салом

 

1Отамиз Худо ва Раббимиз Исо Масиҳнинг Салоника шаҳридаги имонлилар жамоатига Павлус, Сила ва Тимўтийдан салом! Худонинг инояти ва тинчлиги сизларга ёр бўлсин.

 

Салоникаликларнинг ҳаёти ва имони

 

2Биз доим сизлар учун ибодат қилиб, ҳаммангиз учун Худога шукрлар айтамиз. 3Имон ва севги билан қилган ишларингизни, Раббимиз Исо Масиҳга боғлаган мустаҳкам умидингизни доимо Отамиз Худо ҳузурида ёдга оламиз.
4Эй Худо севган биродарларимиз, Худо сизларни танлаб олганини биламиз. 5Ахир, биз Хушхабарни сизларга қуруқ сўзлар билан эмас, балки Муқаддас Руҳнинг қудрати ва тўлиқ ишонч билан келтирдик. Oрангизда бўлганимизда, сизларнинг манфаатингизни кўзлаб, қандай яшаганимизни биласиз.
6Сизлар биздан ва Раббимиз Исодан ўрнак олдингиз. Ахир, кўп азоб–уқубат чекканингизга қарамай, МуқаддасРуҳ берадиган қувонч билан Худонинг сўзини қабул қилдингиз. 7Шундай қилиб, Македония ва Ахая ўлкаларидаги барча имонлиларга ўрнак бўлдингиз. 8Раббимизнинг каломи сизлардан фақатгина Македония ва Ахаяга ёйилиб қолмади. Сизларнинг Худога бўлган имонингиз ҳамма жойда машҳур бўлди. Шунинг учун энди бизнинг бирор нарса гапиришимизга ҳожат қолмади. 9Бизни яхши қабул қилганингиз ҳақида, барҳаёт ва ҳақиқий Худога хизмат қилайлик, дея бутлардан юз ўгириб, Худога юз бурганингиз ҳақида ҳамма гапиряпти. 10Худонинг Ўғли Исонинг самодан тушишини кутаётганингиз ҳақида ҳам гапиряптилар. Худо Ўз Ўғли Исони тирилтирган, Исо бизни келажак ғазабдан қутқаради.

 

2–БОБ

 

Павлуснинг Салоникада қилган ишлари

 

1Биродарлар, ўзларингиз биласиз, сизларнинг олдингизга келганимиз бекор кетмади. 2Яна ўзингизга маълумки, биз Филиппи шаҳрида кўп азоб чеккандик, ҳақоратларга учрагандик. Аммо кўп қаршиликларга қарамай, Худонинг Хушхабарини сизга айтишимиз учун Унинг Ўзи бизга жасорат берди. 3Ахир, биз сизларга таълим берганимизда, бизда на хатолик, на нопок ният, на бирон ҳийла бўлган. 4Хушхабарни ишониб топширишга Худо бизни лойиқ топди. Шундай экан, биз инсонларни мамнун қилайлик деб эмас, балки юракларимизни текширадиган Худони мамнун қилайлик, дея таълим берамиз. 5Ўзларингиз биласиз, биз ҳеч қачон тилёғламалик қилмадик, тамагирлик ниятида гапирмадик. Худонинг Ўзи бунга шоҳид. 6Биз ҳеч кимнинг, на сизларнинг, на бошқаларнинг, мақтовига сазовор бўлайлик, деб иш қилмадик.
7Масиҳнингҳаворийлари сифатида биз сизларнинг олдингизга талаблар қўйишимиз мумкин эди. Aммо биз, болаларини ардоқлаган эмизикли онадай, сизларга меҳрибон бўлдик. 8Сизларга жуда қаттиқ кўнгил боғлаган эдик. Шунинг учун сизларга Худонинг Хушхабарини айтибгина қолмадик, балки юрагимиздан ҳам жой бердик. Чунки сизлар бизга жуда азиз бўлиб қолгандингиз. 9Эй биродарлар, машаққат билан меҳнат қилганимиз ёдингизда бўлса керак. Сизларга Худонинг Хушхабарини айтаётганимизда ҳеч бирингизга юк бўлмайлик, дея кечаю кундуз ишладик.
10Сиз, имонлилар билан бўлган муносабатимизда қандай покдил, солиҳ ва бенуқсон бўлганимизга ўзингиз ҳам, Худо ҳам гувоҳ. 11Яна ўзингиз биласизки, ота фарзандига қандай муомала қилса, биз ҳам ҳар бирингизга шундай муомалада бўлдик. 12Сизларга далда бердик, юпатдик. Худони мамнун қиладиган ҳаёт кечиринг, деб сизларга ёлвордик. Ахир, У сизларни Ўз Шоҳлигига ва улуғворлигига чорлаяпти. 13Бизнинг тинмай Худога шукр қилишимизнинг сабаби ҳам шудир. Биздан Худонинг каломини эшитганингизда, буни инсон сўзи сифатида эмас, балки Худонинг каломи сифатида қабул қилдингиз. Бу калом ҳақиқатан Худонинг каломидир. Сиз, имонлиларда бу калом ўз таъсирини кўрсатяпти.
14Эй биродарлар, сизлар Худонинг Исо Масиҳга тегишли бўлган, Яҳудия ўлкасидаги жамоатлардай бўлдингиз. Улар Яҳудийлардан қандай азоб чеккан бўлса, сизлар ҳам ўз юртдошларингиз томонидан шундай азобларга йўлиқдингиз. 15-16Яҳудийлар Раббимиз Исони ва пайғамбарларни ўлдиришган. Бизни ҳам қувғин қилишди. Бошқа халқлар нажот топсин, деб гапиришимизга ҳам тўсқинлик қиляптилар. Шу сабабдан улар Худони мамнун қилмайди ва барча инсонларга қарши чиқади. Мана шу ишлари орқали Яҳудийларнинг гуноҳлари авжига чиқмоқда. Ва ниҳоят, Худонинг ғазаби уларнинг бошига тушди.

 

Павлуснинг Салоника жамоатини бориб кўриш истаги

 

17Эй, биродарлар, энди биз дилимиз билан бўлмаса–да, вужудимиз билан қисқа бир муддатга сизлардан жудо бўлдик. Аммо сизларни жуда соғиниб, дийдорингизни кўришга жон-жаҳдимиз билан ҳаракат қилдик. 18Ҳа, биз қайта–қайта сизнинг олдингизга бормоқчи бўлдик. Айниқса мен, Павлус, боришни жуда хоҳлагандим, лекин шайтон бунга йўл қўймади. 19Ахир, бизнинг умидимиз ва қувончимиз ким?! Раббимиз Исо келганда, Унинг олдида фахр тожимиз сиз эмасми?! 20Ҳа, сизлар бизнинг шарафимиз ва қувончимизсиз!

 

3–БОБ

 

1-3Охири чидай олмадик. Укамиз Тимўтийни олдингизга юборишга қарор қилдик. Биз Афина шаҳрида ёлғиз қолдик. Масиҳ ҳақидаги Хушхабарни тарғиб этишдаги Худонинг хизматида Тимўтий бизнинг ҳамкоримиздир. Азоб–уқубатлар туфайли йўлдан тоймаслигингиз учун Тимўтий сизларни имонда мустаҳкамлаб, далда берсин, дедик. Қийинчиликларга учрашимиз пешонамизга ёзилганини ўзингиз биласиз–ку! 4Ахир, азоб–уқубатларга учраймиз, деб олдингизда бўлганимизда сизларни огоҳлантиргандик. Мана, биз айтганимиздек бўлди. 5Шунинг учун ортиқча чидай олмай, имонингиз ҳақида билиб келсин, деб Тимўтийни юбордим. Шайтон сизларни васвасага солиб, ишимизни бекор қилмагандир, деб умид қилган эдим.
6Мана, Тимўтий сизларнинг олдингиздан қайтиб келди. Бизга сизларнинг имонингиз ва севгингиз ҳақида яхши хабар олиб келди. Биз сизларни соғинганимиздек, сизлар ҳам бизни соғиниб қолибсиз. Бизни яхши сўзлар билан эслар экансиз. Тимўтий буларни бизга айтиб берди. 7Шундай қилиб, биродарлар, қийинчиликлар ва азоб–уқубатларда бўлсак ҳам, сизларнинг имонингиз ҳақида эшитиб, анча тасалли топдик. 8РаббимизИсога бўлган имонингиз қатъий экан, энди биз енгил нафас олиб яшаймиз. 9Сизлар туфайли биз Худо олдида қувончга тўлиб юрибмиз. Шундай экан, қандай қилиб Худога ўз миннатдорчилигимизни билдирмай тура оламиз?! 10Сизлар билан яна дийдор кўришайлик, имонингизга имон қўшайлик, деб кечаю кундуз жон–жаҳдимиз билан ибодат қиляпмиз.
11Отамиз Худонинг Ўзи ва Раббимиз Исо Масиҳ сизларнинг олдингизга боришимиз учун йўл очсин. 12Сизга бўлган меҳримиз тўлиб–тошгани каби, Раббимиз сизларнинг ҳам бир–бирингизга ва бошқа ҳаммага бўлган меҳр–муҳаббатингизни тўлдириб–тоширсин. 13Шунда қалбларингиз собит бўлади, Раббимиз Исо Ўз фаришталари билан келганда, сизлар Отамиз Худо олдида айбсиз ва пок тура оласизлар.

 

4–БОБ

 

Худони мамнун қиладиган ҳаёт кечиринг

 

1Хуллас, эй биродарлар, Худони мамнун қилиб яшашни биздан ўргандингиз. Ҳа, мана шу тарзда яшаяпсиз. Энди Раббимиз Исо номидан сизларга ёлворамиз, шу тарзда яшашга астойдил ҳаракат қилаверинг. 2Раббимиз Исо бизга берган ваколат билан сизларга қандай йўл–йўриқ кўрсатганимизни биласиз. 3Сизларнинг муқаддас бўлишингиз Худонинг иродасидир. Шунинг учун жинсий ахлоқсизлик қилманг.
4Ҳар бирингиз муқаддаслик ва иззат–ҳурматга лойиқ ҳолда ўзингизни тута билишингиз керак. 5Худони билмаган бутпарастлардай бўлиб, шаҳвоний ҳисларингизга қул бўлманг. 6Жинсий ҳаёт тарзига келганда, ўз биродарларингизнинг ишончини суиистеъмол қилманг, уларга хиёнат қилманг. Мана шундай ҳамма гуноҳлар учун Эгамиз жазолайди. Биз сизларга бу ҳақда олдиндан айтиб, қаттиқ огоҳлантирганмиз. 7Худо бизни ҳаром йўлдан юришга эмас, балки муқаддас бўлиб яшашга чақирди. 8Шундай экан, ким мана шу таълимни рад қилса, инсонларни эмас, сизларга Ўз муқаддас Руҳини берадиган Худони рад қилган бўлади.
9Биродарлик муҳаббати ҳақида эса сизларга ёзишнинг ҳожати йўқ, чунки бир-бирингизни яхши кўришни Худодан ўргангансиз. 10Зотан, сизлар Македония ўлкаси бўйлаб яшовчи барча биродарларингизга ҳам шундай муносабатда бўляпсизлар. Шунга қарамай, уларни янада кўпроқ яхши кўринг, деб ундаймиз. 11Сизларга айтганимиздай, осойишта ҳаёт кечиришни, ўз ишингиз билан машғул бўлишни, қўлларингиз меҳнати билан тирикчилик қилишни ўз олдингизга мақсад қилиб қўйинг. 12Шунда Раббимиз Исога ишонмайдиганларнинг иззат–ҳурматини қозонасиз ва бошқаларнинг қўлига қараб қолмайсиз.

 

Раббимиз Исонинг келиши

 

13Биродарлар, умидсиз яшаётган бошқа одамлар каби қайғуга тўлманг, деб бу оламдан ўтганлар ҳақидаги ҳақиқатни сизларга билдиришни хоҳлаймиз. 14Биз Исонинг ўлиб, тирилганига ишонамиз. Шундай экан, Исога ишонган ҳолда ҳаётдан кўз юмган имонлиларни ҳам Худо тирилтириб, Ўз олдига олиб кетишига аминмиз. Бу воқеа Исо келганда юз беради. 15Раббимиз Исонинг таълимоти бўйича сизларга айтамизки, ўша пайтда биз, ҳали тирик бўлганлар, ўлган биродарларимиздан олдин эмас, улар билан бирга Исони қаршилаб оламиз. 16Зотан, Раббимиз Исо Масиҳ буюк бир садо, бош фариштанинг овози ва Худонинг карнайи садоси остида келганда, биринчи бўлиб Унга ишонган ҳолда ўлганлар тирилади. 17Сўнг биз, ҳали тирик бўлганлар, ҳавода Раббимизни қаршилаб олиш учун улар билан бирга булутларда кўтариламиз. Шундай қилиб, ҳаммамиз Раббимиз билан абадий бирга бўламиз. 18Шунинг учун мана шу сўзлар билан бир–бирингизга далда беринг.

 

5–БОБ

 

Раббимиз Исо Масиҳнинг келишига тайёр бўлинг

 

1Биродарлар, булар қачон, қайси пайт содир бўлиши ҳақида сизларга ёзишимизнинг ҳожати йўқ. 2Ахир, Раббимиз Исо, кечаси ўғри тушгандай, ногаҳон келишини ўзингиз биласиз–ку! 3Ҳомиладор аёлнинг тўлғоқ оғриқлари кутилмаганда келганидай, одамлар: “Ҳаммаси тинч, осойишта”, деб юрганларида, бирданига бошларига ҳалокат тушади. Улар қочиб қутула олмайдилар. 4Бироқ, биродарлар, сизлар зулматда юрмайсизларки, бу кун ўғридай, кутилмаганда келиб, сизларни ҳайратда қолдирса! 5Сизларнинг ҳаммангиз ёруғликда яшайсиз, кундуз кунга тегишлисиз. Биз зулматга, тунга тегишли эмасмиз. 6Шунинг учун бошқаларга ўхшаб ухлаб қолмайлик. Биз уйғоқ, ҳушёр бўлишимиз керак. 7Чунки ухлайдиганлар кечаси ухлайди, ичкиликка берилганлар ҳам кечаси ичади. 8Биз эса кундуз кунга тегишли эканмиз, келинглар, имон ва севгини совут қилиб, бошимизга эса нажот умидини дубулға қилиб кийиб, ҳушёр бўлайлик. 9Чунки Худо бизни ғазабга учрасин, деб эмас, балки Раббимиз Исо Масиҳ орқали нажот топишимиз учун тайинлади. 10Биз тирик бўлсак ҳам, ҳаётдан кўз юмсак ҳам, У билан бирга яшашимиз учун Раббимиз Исо биз учун ўлди. 11Шунинг учун ҳам ҳозир қилаётганингиздек, бундан кейин ҳам бир-бирингизга далда бериб, куч ва ғайрат бағишланг.

 

Охирги йўл–йўриқлар ва саломлар

 

12Биродарлар, сизларга илтижо қиламиз. Орангизда ишлаб, Раббимиз Исонинг йўлида сизларга етакчилик қилаётган, йўл–йўриқ кўрсатаётганларни ҳурмат қилинг. 13Қилаётган ишлари учун муҳаббат билан уларни эъзозланг. Бир–бирингиз билан тинч–тотув яшанг. 14Эй биродарлар, сизлардан ўтиниб сўраймиз: бебошларни огоҳлантиринг, журъатсизларга далда беринг, заифларга ёрдам кўрсатинг, ҳаммага сабр–тоқатли бўлинг. 15Ҳеч бирингиз ёмонликка ёмонлик қайтарманг, балки ҳар доим бир–бирингизга ва ҳаммага яхшилик қилишга интилинг.
16Ҳамиша хурсанд бўлиб юринглар. 17Тинмай ибодат қилинглар. 18Ҳар қандай шароитда ҳам Худога шукр қилинглар, чунки сизлар, яъни Исо Масиҳга имон келтирганлар учун Худонинг иродаси шудир.
19Муқаддас Руҳнинг ўтини сўндирманг. 20Башоратларни камситманглар. 21Ҳаммасини текшириб кўринглар. Яхшиликни маҳкам тутиб, 22ҳар қандай ёмонликдан қочинглар.
23Тинчлик манбаи бўлган Худонинг Ўзи сизларни бутунлай покласин. Раббимиз Исо Масиҳ келгунча, бутун руҳингиз, жонингиз ва танингиз айбсиз сақлансин. 24Сизларни чақирган Худо садоқатлидир, У ҳар доим Ўз айтганини бажаради. 25Биродарлар, биз учун ибодат қилинг. 26Ҳамма биродарлар билан ўпишиб кўришинглар. 27Раббимиз номи билан сизларга буюраман, мана шу хатни барча биродарларга ўқиб беринглар. 28Раббимиз Исо Масиҳнинг инояти сизларга ёр бўлсин.

 

 

САЛОНИКАЛИКЛАРГА ИККИНЧИ МАКТУБ

Кириш

 

Салоникадаги жамоатда Масиҳнинг келиши ҳақидаги мавзу ҳали ҳам нотинчликлар келиб чиқараётган эди. Павлус Салоникаликларга ёзган бу иккинчи мактубида, Масиҳнинг келадиган куни етиб келди, деган гапларни муҳокама қилади. Бу фикрни тўғирлаб, Павлус, Масиҳ келишидан олдин, сирли бир “қабиҳ одам”, деб аталган киши келиши кераклигини айтади. Исо Масиҳга қарши чиқадиган мана шу одам келганда, унинг бошчилигида ёвузлик ва фосиқлик учига чиқади.
Павлус Салоникалик имонлиларни қийинчилик ва азоб–уқубатларга қарамай, имонда маҳкам туришга ундайди. Павлуснинг ўзига ҳамда унинг ҳамкорларига ўхшаб ишлашга, яхшилик қилишда давом этишга далда беради.
Павлус мактубни қуйидаги дуо билан якунлайди: “Тинчлик манбаи бўлган Раббимиз Исонинг Ўзи сизларга ҳар доим ва ҳар йўсинда тинчлик берсин. Раббимиз ҳаммангизга ёр бўлсин.” (3:16)

 

1–БОБ

 

Дуойи салом

 

1Отамиз Худо ва Раббимиз Исо Масиҳнинг Салоника шаҳридаги имонлилар жамоатига Павлус, Сила ва Тимўтийдан салом! 2Отамиз Худо ва Раббимиз Исо Масиҳ сизларга иноят ва тинчлик ато қилсин.

 

Исо Масиҳ келганда бўладиган ҳукм

 

3Биродарлар, биз доим сизлар учун Худога шукр қилишимиз керак. Шундай қилишимиз жуда ўринли, чунки сизларнинг имонингиз кундан кунга ўсиб боряпти, бир–бирингизга ва бошқа ҳаммага меҳр–муҳаббатингиз ошяпти. 4Шунинг учун биз Худонинг жамоатлари олдида сизлар билан фахрланамиз. Ахир, сизлар қувғинлару азоб–уқубатларга сабр–тоқат ва имон билан бардош беряпсиз. 5Мана шуларнинг ҳаммаси Худонинг ҳукми одил эканлигидан далолатдир. Чунки сизлар Худонинг Шоҳлигига лойиқ, деб топиласиз. Ҳозир мана шу Шоҳлик учун азоб чекяпсиз. 6Худо одилдир, сизларни азоблаганларга У азоб беради. 7-8Азоб чекаётган сизларга эса биз билан бирга тинчлигини ато қилади. Буларнинг ҳаммаси Раббимиз Исо Ўзининг қудратли фаришталари билан, ловуллаб турган аланга ичида, кўкдан зоҳир бўлганда рўй беради. Худони рад этганларни ва Ўзининг Хушхабарга қулоқ солмаганларни Исо Масиҳ жазолайди. 9Ўша одамлар Раббимиз Исонинг ҳузури ва қудратли улуғворлигидан айрилиб, абадий ҳалокат жазосини оладилар. 10Ўша куни Раббимизни Унинг муқаддас халқи улуғлайди. Унга ишонган ҳамма одамлар Уни мадҳ қилади. Сизлар ҳам ўша инсонларнинг қаторига кирасиз, чунки биз айтган хабарга сизлар ишондингиз. 11Шунинг учун, Худойимиз сизни Ўз чақириғига лойиқ деб топсин, Ўз қудрати билан сизларнинг барча яхши ниятларингизни рўёбга чиқарсин, имон билан қилган ишларингизни амалга оширсин, деб биз доим сизлар учун ибодат қиламиз. 12Раббимиз Исонинг номи орангизда улуғлансин, сизлар эса Худойимиз ва Раббимиз Исо Масиҳ инояти билан У орқали улуғланинглар, дея ибодат қиламиз.

 

2–БОБ

 

Қабиҳ одам

 

1Раббимиз Исо Масиҳнинг келиши ва бизнинг У билан бирга бўладиган кунимиз ҳақида қуйидагиларни айтсак. Биродарлар, сизлардан ўтиниб сўраймиз, 2Раббимиз келибди, деган гаплар бошингизни айлантирмасин, сизларни хавотирга солмасин. Бундай гаплар башорат орқали, бирор хабар ёки худди биз ёзган хатга ўхшаш бир хат орқали келиб чиққандир. 3Ҳеч ким сизларни ҳеч қандай усул билан алдамасин. Кўпчилик Худога қарши бош кўтармагунча ва қабиҳ одам келмагунча ўша кун келмайди. Ўша одам ҳалокатга маҳкум қилинган. 4У ҳар қандай “худо” деб аталган ва сажда қилинган нарсага қарши чиқиб, ўзини улардан устун қўяди. Ҳаттоки, Худонинг Маъбадида ўтириб олиб, ўзини худо, деб атайди.
5Сизлар билан бўлганимда шуларни айтганим эсингизда йўқми? 6Ўша қабиҳ одамни ҳозир нима тутиб турганини ўзингиз биласиз. Бу одам белгиланган ўз вақтида зоҳир бўлади. 7Ҳа, қабиҳликнинг яширин кучи аллақачон ишга тушган. Бироқ бир зот бу кучни тийиб турибди. Ўша зот олиб ташлангандан кейин 8қабиҳ одам ошкор қилинади. Уни Раббимиз Исо бир нафас билан ҳалок қилади. Раббимиз келганда, Ўз улуғворлигининг ёрқинлиги биланоқ уни йўқ қилиб ташлайди. 9Ўша қабиҳ одам шайтоннинг кучи билан келади. Қудратини кўрсатиб, ҳар хил мўъжизаю ажойиботлар қилади. 10Ҳалок бўлаётганларни ҳар хил ҳийла–макрлар билан алдайди. Улар нажот берадиган ҳақиқатни яхши кўришни рад қилганлари учун ҳалок бўляптилар. 11Мана шунинг учун Худо уларни адаштирадиган бир кучга топшириб қўяди. Шунда улар ёлғонларга ишониб юраверадилар. 12Натижада, ҳақиқатга ишонмай, ёвузликдан завқ топганларнинг ҳаммаси ҳукм қилинади.

 

Имонингиз қатъий бўлсин

 

13Эй Эгамиз севган биродарлар! Сизлар учун ҳар доим шукр қилишимиз керак. Ахир, Муқаддас Руҳ кучи билан поклансин ва ҳақиқатга ишонсин, деб Худо сизларни бошиданоқ нажот учун танлаган эди. 14Раббимиз Исо Масиҳнинг улуғворлигидан баҳраманд бўлишингиз учун биз айтган Хушхабар орқали Худо сизларни чақирди. 15Шунинг учун, эй биродарлар, имонингиз қатъий бўлсин. Биз гапларимиз ва хатларимиз орқали сизларга ўргатган ҳақиқатларни маҳкам тутинглар.
16Bизни севадиган, Ўз инояти билан бизга тенгсиз жасорат ва барқарор умид берган Отамиз Худо ва Раббимиз Исо Масиҳнинг Ўзи 17сизларга далда берсин, ҳар бир қилган яхши ишингиз ва сўзингизда сизларга куч ато қилсин.

 

3–БОБ

 

Биз учун ибодат қилинглар

 

1Эй биродарлар, хатимиз ҳам ниҳоясига етиб қолди. Биз учун ибодат қилинглар, худди сизларнинг орангизда бўлгани каби Раббимиз Исо ҳақидаги Хушхабар тарқалаверсин ва иззат–ҳурмат билан қабул қилинсин. 2Худо бизни ёвуз ва ёмон одамлардан қутқариши учун ҳам ибодат қилинглар, чунки ҳамма ҳам имонли эмас. 3Аммо Раббимиз Исо садоқатлидир. У сизларни кучга тўлдириб, ёвуз шайтондан ҳимоя қилади. 4Сиз ҳақингизда Раббимиз бизда ишонч ҳосил қилди. Биз аминмизки, буюрганларимизни бажаряпсизлар ва бажаришда давом этасизлар. 5Раббимиз Исо Масиҳ юракларингизни Унга содиқ бўлишга ва Худони севишга йўналтирсин.

 

Ишлаган тишлайди

 

6Биродарлар, Раббимиз Исо Масиҳ номи билан сизларга буюрамиз: дангасалик қилаётган, биз берган таълимотларга кўра яшамаётган биродарлардан узоқроқ юринг. 7Биздан қандай ўрнак олишингиз кераклигини ўзингиз биласиз. Сизларнинг орангизда бўлганимизда дангасалик қилмадик. 8Бировнинг нонини бекорга емадик. Аксинча бошқаларга оғирлигимиз тушмасин деб, кечаю кундуз ишладик. Машаққат билан меҳнат қилдик. 9Албатта, сизлардан бирор нарса талаб қилишга ҳақимиз йўқлиги учун эмас, балки сизларга намуна бўлиш учун шундай қилдик. 10Ахир, сизлар билан бўлганимизда: “Ишламаган тишламайди!” деб айтгандик–ку!
11Эшитишимизча, баъзи бирларингиз ялқовлик қилаётган экансиз. Бошқаларнинг ишларига аралашишдан бошқа нарсани билмас эмишсиз. 12Мана шундай одамларга Исо Масиҳ номи билан буюриб айтамизки, тинчгина ўз ишларингиз билан машғул бўлинг, нонни пешана терингиз билан топиб енг. 13Сизлар эса, биродарлар, ҳеч қачон яхшилик қилишдан чарчаманглар.
14Ушбу хатимиздаги йўл–йўриқларга қулоқ солмаганларни кўз остингизга олинг. Бундай одамни уялтириш учун у билан алоқада бўлманг. 15Уни душман ҳисобламанг, балки биродар сифатида огоҳлантиринг.

 

Хотима

 

16Тинчлик манбаи бўлган Раббимиз Исонинг Ўзи сизларга ҳар доим ва ҳар йўсинда тинчлик берсин. Раббимиз ҳаммангизга ёр бўлсин. 17Мен, Павлус мана шу саломни ўз қўлим билан ёзяпман. Ҳар бир ёзган мактубимнинг ўзига хос белгиси шудир. 18Раббимиз Исо Масиҳнинг инояти ҳаммангизга ёр бўлсин!

 

 

ТИМЎТИЙГА БИРИНЧИ МАКТУБ

Кириш

 

Мазкур хатнинг муаллифи ҳаворий Павлусдир. Павлус бу мактубини ўз ўғлидай бўлиб қолган яқин хизматдоши ва ёрдамчиси Тимўтийга ёзган.
Тимўтий Листра шаҳридан эди. Листра шаҳри ҳозирги Туркия ҳудудида жойлашган. Тимўтийнинг онаси Исо Масиҳга имон келтирган яҳудий, отаси эса юнон эди. Тимўтий Павлус билан бирга Эфес ва Коринф шаҳарларига, шунингдек, Македония ўлкасига бориб, Хушхабарни тарғиб қилиш хизматида Павлусга ёрдам берганди. Сафарга чиқишдан олдин Павлус у ердаги яҳудийларни васвасага солмаслик учун Тимўтийни ҳатто суннат ҳам қилдирганди (Ҳаворийлар 16:1-3 га қаранг). Тимўтий ҳаворий ҳисобланмаса–да, имонлилар жамоати учун кўп хизмат қилган садоқатли масиҳий бўлган.
Ўша даврда жамоатларда сохта таълимотлар кенг тарқалганди. Бу таълимотлар яҳудий ва ғайрияҳудий эътиқодларининг чатишувидан пайдо бўлиб, моддий дунёҳаром, нажотга эса фақат сирли билимга эга бўлиш орқали эришса бўлади деган ғояни илгари сурарди. Бундай бидъатлар баъзи овқатларни истеъмол қилишни ва уйланишни ман этарди. Павлус бу таълимотларни фош этиб, Тимўтийга ҳақиқий художўйлик билан ҳаёт кечиришни, жамоатда тўғри, соғлом таълимот ўргатиш ҳақида насиҳат қилади. Булардан ташқари, Павлус ушбу мактубида имонлилар жамоатининг етакчилари ва хизматкорлари зиммасига қўйилган талаб ҳамда масъулиятлар тўғрисида сўз юритади. У бевалар, хўжайинлар ва қуллар, бой биродарлар муносабатлари ҳақида кўрсатмалар бериб, дуо ва ибодат мавзусини ёритиб ўтади.

 

1–БОБ

 

Дуойи салом

 

1Нажоткоримиз Худонинг ва биз умид боғлаган Исо Масиҳнинг амрига кўра, Масиҳнинг ҳаворийси этиб тайинланган мен — Павлусдан 2имондаги содиқ ўғлим Тимўтийга салом! Отамиз Худо ва Раббимиз Исо Масиҳ сенга иноят, марҳамат ва тинчлик ато қилсин.

 

Сохта таълимотлардан эҳтиёт бўл

 

3Мен Македонияга кетаётганимда, сенга тайинлаганимдай, Эфес шаҳрида қол. У ердаги баъзи кишилар сохта таълимотни ўргатаётган эканлар. Уларнинг бу қилмишларига барҳам бер. 4Уларга, афсоналар ва шажаралар хусусидаги бемаъни баҳслар билан банд бўлманглар, деб буюр. Ахир, бундай баҳслар фақат жанжалларга сабаб бўлади. Одамлар Худонинг нажот режасини англашларига булар ёрдам бермайди. Зеро, инсон Худонинг нажотини имон орқалигина англаб олади. 5Мен бу насиҳатим билан сизларда меҳр–муҳаббат уйғотмоқчиман. Меҳр–муҳаббат соф юракдан, тоза виждондан, холис имондан ҳосил бўлади. 6Орангиздаги баъзи одамлар эса булардан юз ўгириб, аҳмоқона баҳсларга берилиб кетганлар. 7Улар одамларга Худонинг қонунини ўргатишни орзу қиладилар, қонунга тиши ўтмаса–да, у ҳақда сўзлаб, ишонч билан гапирадилар.
8Биз биламизки, Худонинг қонуни яхши, агар ундан Худо кўзлагандай фойдаланилса! 9Қонун солиҳлар учун эмас, балки қонунсизу итоатсизлар учун берилгани ҳаммамизга маълум. Дарҳақиқат, қонун бетавфиқу гуноҳкорлар, диёнатсизу худобезорилар, ота ёки онасини ўлдирганлар, қотиллар, 10фаҳшбозлар, баччабозлар, одам савдоси билан шуғулланувчилар, ёлғончилару сохта гувоҳлик берувчилар, хуллас, соғлом таълимотга зид иш қилаётганларнинг ҳаммаси учун берилган. 11Худо менга ишониб топширган бу ҳақиқат Хушхабарда баён қилинган. Муборак Худонинг улуғворлиги Хушхабарда аён этилган.

 

Павлуснинг Худога шукронаси

 

12Ишимни бажаришда менга куч–қувват берган Раббимиз Исо Масиҳга шукрлар айтаман. У мени ишончли деб билиб, Ўз хизматига олгани учун ғоятда миннатдорман. 13Мен илгарилари Масиҳга қарши чиқар эдим, Унинг издошларини таъқиб этиб, уларга жабр–зулм қилардим. Бироқ, шуларга қарамай, Худо менга раҳм қилди, ахир, мен Масиҳга ишонмаганим учун нима қилаётганимни ўзим ҳам билмасдим. 14Раббимиз Исо Масиҳ менга чексиз иноят кўрсатди. Унинг Ўзи менга имон ато қилиб, меҳру оқибатни ўргатди. 15“Исо Масиҳ гуноҳкорларни қутқариш учун дунёга келди”, деган гап тўғри ва асослидир, ҳар жиҳатдан қабул қилинишга лойиқдир. Мен ўзим ўша гуноҳкорларнинг энг ашаддийси эдим! 16Аммо Исо Масиҳ менга раҳм қилди. Мен каби ўтакетган гуноҳкорларга нисбатан У ниҳоятда сабрли эканини кўрсатди, токи бошқалар ҳам мендан ибрат олиб, Унга ишонсинлар, абадий ҳаётга эга бўлсинлар. 17Мангу Шоҳга ҳамду санолар бўлсин! Ўлмас, кўринмас, ягона Худога абадулабад шон–шарафлар бўлсин! Омин.
18Эй ўғлим Тимўтий, сен ҳақингда илгари айтилган башоратларга биноан сенга буюраман: ўша башоратларга таяниб, улуғ курашда жанг қилгин. 19Имонингни маҳкам тут, виждонли бўл. Баъзи одамлар виждонини сотдилар, уларнинг имони ҳалокатга учраган кемадай барбод бўлди. 20Именей ва Искандар шулар жумласидандир. Mен уларни шайтонга топширдим. Бу уларга сабоқ бўлиб, улар Худога ва Унинг азизларига қарши чиқишни бас қиладилар.

 

2–БОБ

 

Дуо ва ибодатларга оид кўрсатмалар

 

1Авваламбор, насиҳатим шуки, бутун инсоният учун илтижо қилинглар, тоат–ибодатда бўлиб, дуолар ўқинглар, шукроналар айтинглар. 2Тақводор, обрў–эътиборли, осойишта, сокин ҳаёт кечиришимиз учун, ҳукмдорлару бошлиқлар учун ибодат қилинглар. 3Бу хайрли иш бўлиб, Нажоткоримиз Худога мақбулдир. 4У ҳамма инсонларнинг нажот топишларини ва ҳақиқатни билиб олишларини истайди. 5Зеро, ҳаммамизга маълумки:

 

Худо ягонадир,
Худо билан инсонлар орасидаги
Воситачи ҳам ягонадир.
Бу Воситачи Исо Масиҳдир.
У Ўзи инсон эди
6Ва бутун инсониятни қутқариш учун
Ўз жонини фидо қилди.

 

 

Шу орқали Худо Ўзи белгилаган пайтда нажот режасини аён этди. 7Мен нажот ҳақидаги бу хабарни эълон қилувчи ҳаворий этиб тайинландим. Тўғрисини айтяпман, ёлғон гапираётганим йўқ! Ҳақиқатдан ҳам, мен турли халқларга имон ва ҳақиқатни ўргатиш учун юборилганман.
8Сизлар йиғилганингизда, орангиздаги эркаклар қўлларини дуога очиб, чин қалбдан ибодат қилсинлар. Ҳеч кимдан ғазабланмасинлар, талашиб–тортишмасинлар. 9Хотинлар соддагина, дид билан кийинсинлар. Улар сочига ортиқча оро бермай, олтин ва марварид тақинчоқлар ёки қимматбаҳо кийимлар билан эмас, балки ор–номус билан безансинлар. 10Художўй хотинларга муносиб хайрли ишлар билан ўзларига зеб берсинлар. 11Таълим берилаётганда хотинлар сукут сақласин, муаллимнинг гапини икки қилмасин. 12Хотин эркакка таълим беришига ва унинг устидан ҳукмронлик қилишига рухсат бермайман. Хотин сукут сақласин. 13Ахир, олдин Момо Ҳаво эмас, балки Одам Ато яратилган–ку. 14Одам Ато эмас, хотин шайтонга алданиб, гуноҳ қилди. 15Ўшандан буён, хотинлар туққанда лаънат туфайли дарду азоб чекадиган бўлдилар. Бироқ шунга қарамай, агар улар камтару бамаъни бўлишса, Масиҳга бўлган имонда собит қолиб, меҳр–оқибатли бўлиб, тақводор ҳаёт кечиришса, нажот топадилар.

 

3–БОБ

 

Жамоат етакчисининг хислатлари

 

1“Имонлилар жамоатининг етакчиси бўлишга интилган инсон олижаноб ишни орзу қилган бўлади”, деган гап тўғри ва асослидир. 2Дарҳақиқат, бундай олижаноб вазифага тайинланадиган инсон яхши ном чиқарган бўлиши шарт. У ўз хотинига вафодор, мулоҳазали, вазмин, одобли, меҳмондўст, таълим беришга қобилиятли бўлсин. 3У майхўр, жаҳлдор, жанжалкаш эмас, балки мулойим, пулпарастликдан йироқ, 4хонадонини яхши бошқарадиган, фарзандлари унга бўйсуниб ҳурмат қиладиган бўлсин. 5Агар етакчи ўз хонадонини бошқара олмаса, Худонинг жамоатига қандай ғамхўрлик қила олади?! 6Эндигина имонга кирган одам етакчи бўлмасин, тағин керилиб, иблиснинг ҳалокатли чангалига тушиб қолмасин. 7У жамоатга қарашли бўлмаган одамлар орасида ҳам ҳурмат–эътиборга эга бўлсин. Шунда у маломатга қолмайди, шайтоннинг тузоғига тушмайди.

 

Жамоат хизматчисининг хислатлари

 

8Имонлилар жамоатининг хизматчилари ҳам ҳурматга сазовор, самимий инсонлар бўлишлари лозим. Улар майхўр ёки молпараст бўлмасинлар. 9Худо бизга аён этган ҳақиқат бўйича яшаб, барча ишни виждонан бажарсинлар. 10Уларни аввал синовдан ўтказиш керак. Агар камчиликсиз бўлсалар, хизматга тайинлансинлар. 11-12Улар хотинларига вафодор, фарзандларини ва хонадонини яхши бошқарадиган одамлар бўлишлари шарт. Хизматчи аёллар ҳам ҳурматга сазовор бўлишлари лозим. Улар ғийбат қилмайдиган, майхўрликка берилмайдиган, ҳар нарсада ишончли бўлсинлар. 13Жамоатдаги ўз хизматини яхши бажарганлар эл орасида таниладилар. Улар Исо Масиҳга бўлган имонда юксак жасоратга эга бўладилар.

 

Худо аён этган ҳақиқат

 

14-15Мен яқин орада олдингга бораман, деган умиддаман. Борди–ю, кечиксам, Худонинг хонадонида одамлар ўзларини қандай тутишлари кераклигини билишинг учун буларни сенга ёздим. Зеро, жамоат барҳаёт Худога тегишлидир, жамоат ҳақиқатнинг пойдевори ва устунидир. 16Дарҳақиқат, Худо бизга аён этган ҳақиқат буюкдир. Асл художўйликнинг манбаи бўлмиш бу ҳақиқат қуйидагичадир:

 

Масиҳ ер юзига Инсон бўлиб келди.
Янги, улуғвор ҳаёт учун ўликдан тирилиб,
Худонинг Ўғли деб тасдиқланди.
У зоҳир бўлди фаришталарга.
У ҳақдаги Хушхабар эълон этилди халқларга,
Дунё бўйлаб одамлар Унга имон келтирди.
Улуғворликка бурканиб У самога юксалди.

 

4–БОБ

 

Сохта устозларнинг ёлғон таълимоти фош этилади

 

1Худонинг Руҳи яққол айтяптики, охирги замонларда баъзи одамлар имондан қайтадилар. Улар ёлғончи руҳларга ва жинлар таълимотига қулоқ соладилар. 2Бундай таълимотни тарқатган одамлар риёкор ва ёлғончидирлар. Уларнинг виждони ўлган, гўё қиздирилган темир билан куйдирилиб йўқ қилинган. 3Улар уйланишни ва эрга тегишни ман этадилар, маълум овқатларни тақиқлайдилар. Ҳолбуки, бу овқатларни Худо берган. Ҳақиқатни билиб олган имонлилар Унга шукрона айтиб, ейишлари учун яратган. 4Чунки Худо яратган ҳар бир нарса яхшидир. Биз ҳеч бир таомни тақиқламай, шукрона айтиб, ҳаммасини ейишимиз лозим. 5Биз овқатимиз учун Худога шукрлар айтганимизда, Худо барча озуқани ҳалол деб эълон қилганини эътироф этган бўламиз.

 

Исо Масиҳнинг содиқ хизматкори бўлгин

 

6Сен бу насиҳатларимни биродарларингга ўргатсанг, Исо Масиҳнинг лаёқатли хизматкори бўласан. Ўзинг риоя қилаётган соғлом таълимотни ва имонимизнинг ақидаларини ўзлаштириб, руҳан озиқланиб борасан. 7Сафсатабоз кампирларга хос бемаъни афсоналардан юз ўгир. Художўй бўлишга астойдил ҳаракат қил. 8Ахир, шундай бир мақол бор–ку: “Жисмоний машқ тана учун фойда берар, художўйлик эса ҳар томонлама фойда келтирар, у дунёю бу дунёда ҳаёт бахш этар.” 9Бу гап тўғри ва асослидир, у ҳар жиҳатдан қабул қилинишга лойиқдир. 10Одамлар абадий ҳаётга эга бўлишлари учун биз жон–жаҳдимиз билан хизмат қиляпмиз. Барҳаёт Худога умид боғлаганмиз. У барча инсонларнинг, айниқса имонлиларнинг Қутқарувчисидир.
11Сен биродарларга таълим бергин, бу ўгитларга риоя қилишларини уларга ўргатгин. 12Ёшсан деб, ҳеч ким сени камситмасин. Аксинча, ҳамманинг ҳурматини қозониш учун, сен сўзда, юриш–туришда, меҳр–оқибатда, имонда ва ахлоқда имонлиларга ўрнак бўлгин. 13Мен олдингга боргунимча жамоатдаМуқаддас Битикларни овоз чиқариб ўқишга, насиҳат ва таълим беришга вақтингни бағишла. 14Ўзингга берилган инъомга эътиборли бўл, уни ишга сол. Ахир, сен бу инъомингни айтилган башоратлар ва оқсоқоллар бошингга қўл қўйиб қилган дуолари натижасида олгансан.
15Айтганларимнинг ҳаммасини амалда қўлла. Ўзингни бу вазифага сидқидилдан бағишла, шунда сен Худонинг йўлида шахдам қадам билан, илдамлаб бораётганингни ҳамма кўради. 16Ҳаёт тарзингга, нималар ўргатаётганингга эътибор қил. Бу фаолиятингни астойдил давом эттир, шундай қилсанг, ўзингни ҳам, тингловчиларингни ҳам қутқарасан.

 

5–БОБ

 

Имонлилар жамоатидаги муносабатларга оид кўрсатмалар

 

Ёшу қариялар

 

1Ёши катта одамга қаттиқ гапирма, уни отанг ўрнида кўриб, ҳурмат билан насиҳат қил. Ёшларга укаларингдек, 2кампирларга оналарингдек муносабатда бўл. Ёш аёлларни сингилларинг ўрнида кўриб, уларга покдиллик билан насиҳат қил.

 

Бевалар

 

3Суянчиғи йўқ бева хотинларга ғамхўрлик қил. 4Агар беванинг болалари ёки набиралари бор бўлса, улар энг аввало ўз оиласи олдидаги, Худо буюрган фарзни адо этиб, фарзандлик бурчини бажарсинлар, чунки бу Худога мақбулдир. 5Ёлғиз қолган, суянчиғи йўқ бева хотин бутун умидини Худога боғлаб, кечаю кундуз тоат–ибодат қилади. 6Аммо кайф–сафога берилиб кетган бева хотин руҳан ўликдир. 7Беваларга ва уларнинг оила аъзоларига буларни ўргат, токи улар маломатга қолмасинлар. 8Зеро, ўз қариндошларига, хусусан оила аъзоларига ғамхўрлик қилмаган киши имонни инкор этган бўлади. У имонсиздан ҳам баттардир.
9Туллар рўйхатига фақатгина олтмиш ёшдан ошган, марҳум эрига вафодор бўлган бева аёлларни кирит. 10Бу аёллар қилган эзгу ишлари билан танилган, яъни болаларига яхши тарбия берган, мусофирларга меҳмондўст бўлган, Худо азизларининг оёқларини ювган, қийналганларга ёрдам берган, ўзларини турли хил хайрли ишларга бағишлаган бўлишлари лозим.
11-12Бева қолган ёшроқ хотинларни рўйхатга киритма. Чунки уларнинг эҳтироси жунбишга келганда, эрга тегишни истаб қоладилар. Шунда улар эрга тегмаслик ҳақидаги Масиҳга берган ваъдасини бузиб, одамлар орасида ёмон отли бўлиб қоладилар. 13Бундан ташқари, улар бошқа бир хатарга йўлиқадилар: ялқовликка берилиб, уйма–уй юришга ўрганиб қоладилар. Шуниси етмагандай, ғийбат қилишга, бошқаларнинг ишига бурун суқиб, лозим бўлмаган нарсаларни гапиришга одатланадилар. 14Шу сабабларга кўра мен ёш беваларнинг эрга тегишини истардим. Улар бола туғиб, рўзғор ишлари билан машғул бўлсинлар, ғанимларимизнинг ёмон гапиришларига имкон яратиб бермасинлар. 15Чунки шундоқ ҳам баъзи беваларимиз тўғри йўлдан озиб, шайтон йўлига кириб кетдилар.
16Агар бирорта имонли аёлнинг бева қолган қариндошлари бўлса, уларга ўзи ёрдам берсин, бу вазифани имонлилар жамоатига юкламасин. Шунда суянчиғи йўқ бева хотинларга жамоат яхшироқ ёрдам бера олади.

 

Жамоат оқсоқоллари

 

17Имонлилар жамоатини яхши бошқараётган, хусусан астойдил ваъз айтиб, таълим бераётган оқсоқоллар ҳурматга сазовордирлар, улар қилган меҳнатларига яраша тақдирлансинлар. 18Зеро, Муқаддас Битикларда: “Ғалла янчаётган ҳўкизнинг оғзини тўсманг” ва “Меҳнаткаш иш ҳақини олишга муносибдир”, — дейилган. 19Икки ёки уч гувоҳ бўлмаса, ҳеч бир оқсоқолга қўйилган айбни қабул қилма. 20Гуноҳ қилиб юрган оқсоқолларни эса ҳамманинг олдида фош қилиб, тавбага чақир, токи бошқаларнинг ҳам дилига қўрқув кирсин. 21Худо, Исо Масиҳ ва танланган фаришталар ҳузурида сенга қатъий буюраман: ҳеч бир ишда юз–хотирчилик ва тарафкашлик қилмай, бу кўрсатмаларимга риоя қил.
22Бирор одамни жамоат оқсоқоли вазифасига тайинлашга шошилма, тағин бировнинг гуноҳларига шерик бўлиб қолма. Ўзингни пок сақла. 23(Лекин сув ичиш билан чекланиб қолмай, озгинадан шароб ҳам ичиб тур. Бу ошқозонингга яхши таъсир қилиб, тез–тез юз бераётган касалликларингнинг олдини олади.) 24Баъзи одамларнинг гуноҳлари ҳозирдан очиқ–ошкор бўлиб, ҳатто қиёмат кунидан олдин фош бўлмоқда. Бошқаларнинг гуноҳлари эса охиратда маълум бўлади. 25Шунингдек, қилинган хайрли ишлар ҳам ошкордир. Баъзилари ошкор бўлмаса–да, барибир пинҳон қолмайди.

 

6–БОБ

 

Хўжайинлар ва қуллар

 

1Қуллик бўйинтуруғи остида бўлганлар ўз хўжайинларини камоли эҳтиромга лойиқ ҳисобласинлар. Токи, ҳеч ким Худонинг номини ва таълимотини ҳақоратламасин. 2Хўжайинлари имонли бўлган қуллар, “бир–биримизга биродармиз”, деб хўжайинларига ҳурматсизлик қилмасинлар. Аксинча, янада кўпроқ тиришиб, уларга хизмат этсинлар. Чунки азиз биродарлари бўлмиш хўжайинлари ўз қулларининг фаровонлигини кўзлаб, нонини бут қиляптилар.
Ана шу барча кўрсатмаларим ҳақида таълим бериб, насиҳат қил.

 

Сохта устозларнинг асл қиёфаси

 

3Агар ким бегона таълимотни ёйса ва Раббимиз Исо Масиҳнинг ҳақиқий каломига қарши чиқиб, художўйликка чорловчи таълимотимизни рад этса, 4у босар–тусарини билмай қолган нодондир. Бундай одам бирор масала борасида талашиш ва икир–чикир гаплар ҳақида баҳслашиш касалига йўлиққан, унинг ғаламисона гаплари ҳасад, жанжал, туҳмат, тубан гумонлар 5ва тўполонларга сабаб бўлади. Фикри бузуқ бундай одамлар ҳақиқатдан маҳрумдирлар. Улар сохта художўйлигини фойда манбаи, деб биладилар. 6Тўғри, художўйликдан фойда катта, қачонки биз бори билан қаноатлансак. 7Ахир, биз бу дунёга ҳеч нарса олиб келмадик ва ундан ҳеч нарса олиб кета олмаймиз. 8Қорнимиз тўқ, устимиз бут бўлса, шулар билан қаноат қилайлик. 9Бойликка ўч бўлганлар эса васваса тузоғига тушадилар, улар кўп бемаъни ва зарарли ҳавасларга берилиб, ҳалокат гирдобига ғарқ бўладилар. 10Пулпарастлик ҳар қандай ёмонликнинг негизидир. Мана, баъзилар бойлик кетидан қувиб, имондан қайтиб кетдилар ва ўзларини кўпгина азобларга дучор қилдилар.

 

Тимўтийга сўнгги буйруқлар

 

11Эй Худонинг қули Тимўтий, сен эса ўзингни бу иллатлардан олиб қоч. Солиҳлик, художўйлик, имон, севги, сабр–тоқат ва мулойимликнинг пайида бўл. 12Абадий ҳаётга эришиш мақсадида, имон учун бўладиган улуғ курашда жанг қил. Ахир, Худо сени абадий ҳаётга даъват этган. Сен бу ҳаётга эга бўлиш учун кўп гувоҳлар олдида Исо Масиҳга бўлган имонингни мардларча тан олгансан. 13Пўнтий Пилат қошида ҳақиқатни мардларча тан олган Исо Масиҳ ҳузурида ва бутун борлиққа ҳаёт бағишлаган Худо ҳузурида сенга буюраман: 14зиммангдаги хизматингни ҳалоллик билан бажар. Раббимиз Исо Масиҳ келадиган кунгача ўзингни гап тегмайдиган қилиб тут. 15Ягона муборак Ҳоким бўлган Худо Ўзи белгилаган пайтда Исо Масиҳни юборади. Худо шоҳларнинг Шоҳи, ҳукмдорларнинг Ҳукмдоридир. 16У ягона мангу Худодир. У яқинлашиб бўлмайдиган нурда яшайди, Уни ҳеч бир инсон кўрмаган ҳамда кўриши мумкин эмас. Абадий салтанат Соҳиби бўлган Худога шон–шарафлар бўлсин! Омин.

 

Бой биродарлар учун насиҳатлар

 

17Бу дунёда бойлик топган биродарларга айт, мағрурланмасинлар, бевафо бойликка умид қилмасинлар. Аксинча, умидини Худога боғласинлар. Худо бизга ҳамма нарсани хурсанд бўлишимиз учун саховат билан беради. 18Уларга буюр, яхшилик қилсинлар, хайрли ишларга бой, сахий, очиқ қўл бўлсинлар. 19Шунда улар асл хазина тўплаб, келгуси дунё учун ўзларига мустаҳкам замин яратган бўладилар, ҳақиқий ҳаётга эришадилар.

 

Тимўтийга сўнгги панд–насиҳатлар

 

20Эй Тимўтий, сенга ишониб топширилган Хушхабарни асрагин. Худодан узоқлаштирадиган қуруқ гаплару ҳақиқатга зид бўлган таълимотлардан қочгин. Баъзи одамлар адашиб, буларни “билим”, деб атайдилар. 21Бундай “билимга” таянган баъзилар ҳақ йўлдан оздилар.
Худонинг инояти сизларга ёр бўлсин.

 

 

ТИМЎТИЙГА ИККИНЧИ МАКТУБ

Кириш

 

Павлуснинг ёш ҳамкори ва ёрдамчиси Тимўтийга ёзган иккинчи мактуби, асосан, насиҳатлардан ташкил топган. Павлус бу мактубини зиндонда ўтирган пайтда, хизмати ниҳоясига етиб қолганини билган ҳолда ёзгани учун, унинг ҳис–туйғуларини мактубда яққол сезиш мумкин. Ушбу мактубнинг асосий мавзуси сабр–тоқат бўлиб, Павлус Тимўтийга ҳеч қандай қийинчиликдан қўрқмасликка, Исо Масиҳга содиқ қолиб, Хушхабарни тарғиб қилишга, Муқаддас Битиклардаги ҳақиқат бўйича яшаб, имонлилар жамоатидаги масъулиятини чин кўнгилдан адо этишга ундайди.
Павлус Тимўтийга, бемаъни, аҳмоқона баҳслардан узоқлаш, деб насиҳат қилади. Бундай баҳслар тингловчиларга фақат зарар етказишини таъкидлайди. Павлус бошидан кечирган қийинчиликларни, ҳаёт тарзи, сабр–тоқати, мурод–мақсади, имони ва севгисини тилга олиб, намуна тариқасида келтиради.

 

1–БОБ

 

Дуойи салом

 

1-2Худонинг иродаси билан Исо Масиҳнингҳаворийси бўлган мен — Павлусдан севимли ўғлим Тимўтийга салом! Худо абадий ҳаётни эълон қилишим учун мени юборди. У ваъда қилган бу ҳаётга Исо Масиҳга бўлган имон орқали эришилади. Ўғлим Тимўтий, сенга Отамиз Худо ва Раббимиз Исо Масиҳ иноят, марҳамат ва тинчлик ато қилсин.

 

Исо Масиҳга содиқ қолишга даъват

 

3Тимўтий, борингга шукр! Мен ота–боболарим каби, Худога виждонан хизмат қилиб, кечаю кундуз сен учун ибодат қиламан. 4Сени жуда соғинганман, кўз ёш тўкканларинг ҳамон ёдимда. Қанийди, дийдорингни кўрсаму қалбим қувончга тўлса, дейман. 5Сенинг самимий имонингни доим эслайман. Аввалдан бувинг Лоида ҳамда онанг Эвника ўз қалбларига жо этган ўша имон энди сенда ҳам равнақ топаётганига аминман.
6Шу сабабдан, ёдингда бўлсин: мен устингга қўлларимни қўйиб дуо қилганимда, сен Худодан Муқаддас Руҳни инъом қилиб олгансан. Ичингдаги ўша МуқаддасРуҳ инъомини алангалатиб тур. 7Зеро, Худо берган Руҳ қалбимизга қўрқув солмайди, аксинча, бизга куч, муҳаббат ва ақли расоликни ато қилади. 8Шундай экан, Раббимиз Исо ҳақида шоҳидлик беришдан ор қилма, мен Раббимиз туфайли занжирбанд бўлганимдан ҳам уялма. Мендан ибрат олиб, Хушхабар туфайли азоб чекишга тайёр тургин, бунинг учун Худонинг берган кучига таянгин. 9Ахир, Худо бизга нажот берди, Хушхабар айтиш каби муқаддас хизматга бизни даъват этди. Бунга бизнинг савоб ишларимиз эмас, аксинча, Худонинг мурод–мақсадию инояти сабаб бўлди. Худо азалданоқ Исо Масиҳ орқали бизга иноят кўрсатишга қарор қилган эди. 10Мана энди, бу иноят Халоскоримиз Исо Масиҳнинг оламга келиши билан яққол намоён бўлди. Масиҳ ўлим кучини йўқ қилди. У мангу ҳаётга элтувчи йўлни бизга Хушхабар орқали ёритиб берди.
11Худо мени бу Хушхабарни турли халқларга етказувчи воиз, ҳаворий ва муаллим қилиб тайинлади. 12Шу сабабдан ҳам бу азобларни тортяпман. Бироқ мен бундан ор қилмайман, чунки Кимга эътиқод қилганимни яхши биламан. Ишончим комилки, Худо менга топширган Хушхабарни қиёмат кунигача Унинг Ўзи тўлиғича сақлашга қодир. 13Сен мендан эшитган бу соғлом таълимотдан намуна олгин, уни асрагин. Исо Масиҳга тегишли бўлган инсон сифатида имон ва муҳаббатга тўла ҳаёт кечиргин. 14Сенга ишониб топширилган бу эзгу таълимотни ичимизда яшаётган Муқаддас Руҳ ёрдамида авайлаб–асрагин.
15Асия вилоятидаги барча биродарлар, шу жумладан, Фигел билан Ҳермоген мендан юз ўгирганларини биласан. 16Онисифор барака топсин, Раббимиз Исо унинг хонадонига марҳамат қилсин. Онисифор бир неча марта келиб, менинг кўнглимни кўтарди. Занжирбандлигимдан ор қилмай, 17Римга келиши биланоқ, мени астойдил қидириб, охири топди. 18У менга Эфес шаҳрида ҳам қанчалар хизмат қилганини ўзинг яхши биласан. Ё Раббим Исо, қиёмат кунида Ўз марҳаматингни Онисифордан дариғ тутмагин!

 

2–БОБ

 

Масиҳ туфайли азобларга дош бериш ҳақида

 

1Тимўтий ўғлим, бардам бўл. Бунинг учун Исо Масиҳ орқали кўрсатилган Худонинг иноятига таянгин. 2Сен кўп шоҳидлар ҳузурида Хушхабар ҳақида таълим берганимни эшитгансан. Энди бу таълимотни бошқаларга ҳам ўргатишга қобилияти бор, ишончли одамларга топширгин. 3Исо Масиҳнинг яхши бир аскари каби мен билан бирга азоб чекишга тайёр тургин. 4Ҳарбий хизматдаги аскар тирикчилик ишлари билан банд бўлмайди, чунки қўмондонини мамнун қилишни истайди. 5Шунингдек, мусобақада қатнашган киши қоидага риоя қилмаса, ғалаба тожини киймайди. 6Меҳнат қилган деҳқон олган ҳосилидан биринчи бўлиб баҳраманд бўлиши лозим. 7Айтганларим ҳақида мулоҳаза қил, буларни тушуниб олишингга Раббимиз Исо сенга ёрдам беради.
8Довуд наслидан бўлган Исо Масиҳ ўликдан тирилганини доим ёдингда тут! Мен тарғиб қилаётган Хушхабар шудир! 9Ана шу Хушхабар учун мен азобларга дучор бўляпман, ҳатто жиноятчидай занжирбанд қилиндим. Аммо Худонинг каломини занжирлаб бўлмайди! 10Шундай экан, Худонинг танлаган одамлари Исо Масиҳ берган нажотдан баҳраманд бўлсинлар, абадий улуғворликка эришсинлар, деб мен ҳамма нарсага чидаб келяпман. 11Қуйидаги гап тўғри ва асослидир:

 

“Агар биз Масиҳ билан бирга ўлган бўлсак,
У билан бирга ҳам яшаймиз.
12Агар қийинчиликларга чидасак,
У билан бирга ҳукмронлик қиламиз.
Борди–ю, Уни рад этсак,
У ҳам бизни рад этади.
13Содиқ бўлмасак ҳам,
Масиҳ содиқ бўлиб қолаверади,
Ахир, У Ўз табиатига қарши чиқа олмайди.”

 

Ҳақиқатга содиқ қолиш ҳақида

 

14Бу гапларни имонлиларга эслатиб тур, уларга Худонинг номидан қатъий буюр: майда–чуйда гаплар юзасидан баҳслашмасинлар. Бундай баҳслар бефойда, тингловчиларга фақат зарар етказади, холос. 15Худонинг олдида ёруғ юз билан тура олишинг учун астойдил меҳнат қил. Ўз ишидан уялмайдиган, ҳақиқат каломини тўғри ўргатадиган хизматчи бўлгин. 16Худодан узоқлаштирадиган қуруқ гаплардан қоч. Бундай гапларга берилган одамлар тобора бетавфиқ бўлиб боради. 17Уларнинг бу таълимоти ўлат каби ёйилади. Мана, Именей билан Филит ҳам шундай одамлар жумласидан. 18Улар тўғри йўлдан озганлар. Биз аллақачон ўликдан тирилдик, деб баъзиларни имонидан қайтаряптилар. 19Аммо, Худо асос солган пойдевор мустаҳкам турибди. Бу пойдевор устига шундай сўзлар битилган: “Эгамиз Ўзиникиларни билади” ва “Эгамизнинг номини тилга олган ҳар бир одам ёмонликдан узоқлашсин”.
20Катта бир уйда нафақат олтин ва кумуш идишлар, балки ёғоч ва сопол идишлар ҳам бор. Олтин ва кумуш идишлар хўжайинга шараф келтиради, қадрсиз идишлар эса унинг обрўйини тўкади. 21Ким ўзини мен айтган ёмонликлардан покласа, Эгаси учун шараф келтирадиган идишдай бўлади. Бундай одам Эгасига хизмат қилишга бағишланган, ҳар бир яхши иш қилишга тайёр бўлади.
22Ўғлим, ёшлик эҳтиросларидан қоч. Чин юракдан Раббимиз Исога илтижо қилган одамлар билан бирга солиҳлик, имон, меҳр–муҳаббат ва тинчлик пайида бўлгин. 23Аҳмоқона, бемаъни баҳслардан узоқлаш. Ўзинг биласан–ку, булар фақат жанжал келтириб чиқаради. 24Раббимиз Исонинг қули эса жанжалкаш бўлмаслиги керак. Аксинча, у ҳаммага меҳрибон, таълим беришга қобилиятли, сабр–тоқатли бўлиши лозим. 25У ўз рақибларини мулойимлик билан йўлга солсин. Ким билсин, балки Худо уларни тавбага олиб келар?! Шунда улар ҳақиқатни билиб, 26ўзларига келарлар, иблиснинг тузоғидан қутулиб қоларлар. Ахир, иблис уларни асир қилиб, ўзига тобе қилиб олган.

 

3–БОБ

 

Охирги кунлар ҳақида

 

1Шуни билгинки, охирги кунларда оғир вақтлар келади. 2Ўша пайтда одамлар фақат ўзини ўйлайдиган, пулпараст, мақтанчоқ, такаббур, сўкинадиган, ота–онага итоат қилмайдиган, нонкўр, диёнатсиз, тош юрак, 3гиначи, туҳматчи, нафсини тия олмайдиган, ваҳший, яхшиликдан ҳазар қиладиган, 4хоин, бебош, босар–тусарини билмайдиган бўладилар. Улар Худони эмас, айш–ишратни яхши кўрадилар. 5Ўзларини художўй қилиб кўрсатадилар–у, аммо ҳақиқий имондан юз ўгирадилар. Сен бундай одамлардан узоқлаш.
6Улар атрофдагиларнинг ишончини суиистеъмол қилиб, уйларига кириб оладилар. Турли ҳирсу ҳавасларга берилган, гуноҳларидан виждони қийналиб юрган нодон аёлларнинг дилини овлайдилар. 7Қачон қарама, бундай аёллар янги таълимотлар пайида бўладилар, ҳақиқатни эса тан олмайдилар. 8Янний ва Ямбрий Мусо пайғамбарга қандай қарши турган бўлсалар, бу одамлар ҳам ҳақиқатга худди шундай қарши турадилар. Аммо фикри бузуқ, имони сохта бу одамлар 9узоққа бормайдилар. Улар Янний билан Ямбрийнинг ҳолига тушадилар, уларнинг ақлсизлиги ҳаммага маълум бўлади.

 

Имонда содиқ қолишга даъват

 

10Сен эса, Тимўтий, таълимотимга риоя қилдинг, турмуш тарзим, мурод–мақсадим, имоним, сабр–тоқатим, меҳр–муҳаббатим ва саботимдан намуна олдинг. 11Хушхабар туфайли чеккан азоб–уқубатларимни ўзинг биласан. Антиохия, Икония ва Листра шаҳарларида қувғин бўлганим ҳақида эшитгансан. Ҳа, мен қаттиқ қувғинларни бошдан кечирдим! Аммо Раббим Исо буларнинг ҳаммасига қарамай, жонимни омон сақлади. 12Дарҳақиқат, Исо Масиҳ йўлида тақводор ҳаёт кечирган ҳар бир одам қувғинга учрайди. 13Аммо фосиқ ва маккор одамлар тобора разиллашиб бораверади. Улар бошқаларни алдайдилар, ўзлари ҳам алданадилар.
14Сен эса, ўзинг олган ва қаттиқ ишонган таълимотингга содиқ қол. Чунки бу таълимотни сенга ўргатган устозларнинг ибратомуз ҳаётини ўзинг кўргансан. 15Болалигингданоқ Муқаддас Битикларни ўргангансан. Бу Битиклар инсонга донолик ато қилади, Исо Масиҳга бўлган ишонч орқали уни нажотга эриштиради. 16Муқаддас Битикларнинг ҳаммаси илоҳий илҳом билан ёзилган бўлиб, таълим ва танбеҳ бериш, хатоларни тузатиш ва солиҳлик йўлида тарбия бериш учун фойдалидир. 17Битиклардаги ўгитлар бўйича яшаган Худонинг қули ҳар қандай яхши иш қилишга қобил бўлиб, тайёр туради.

 

4–БОБ

 

Тимўтийга қатъий буйруқ

 

1Худо ҳузурида ҳамда тиригу ўликларни ҳукм қиладиган Исо Масиҳ ҳузурида, Унинг келиши ва ҳукмронлиги ҳақи, сенга қатъий буюраман: 2Худонинг каломини тарғиб қил. “Ҳозир бунинг вақтими, вақти эмасми?” демай, уни астойдил эълон қил. Одамларга таълим бериб, уларни тўғри йўлга сол, танбеҳ бер, насиҳат қил. Ҳаммасини сабр–тоқат билан бажар. 3Чунки шундай вақт келадики, одамлар соғлом таълимотга тоқат қилмайдиган бўладилар, улар атрофига ўзларига мос, қулоқларига ёқимли сўзлар айтадиган муаллимлар тўплайдилар. 4Улар ҳақиқатдан юз ўгириб, афсоналарга берилиб кетадилар. 5Аммо сен ҳар қандай шароитда ақл билан иш тут, азобларга чида, Хушхабарни тарғиб қил, ўз хизматингни тўлиқ бажаргин.
6Мен ҳадемай бу дунёдан ўтиб кетаман, жоним Худога қурбон. 7Мен улуғ курашда жанг қилдим, зиммамдаги вазифани охирига етказдим, Хушхабарга содиқ қолдим. 8Мени солиҳлик тожи кутмоқда. Одил ҳакам — Раббимиз Исо келган кунида ўша тожни менга Ўзи беради. Бундай тож фақат менга эмас, балки Унинг келишини интизорлик билан кутаётганларнинг ҳаммасига насиб бўлади.

 

Павлуснинг Тимўтийга сўнгги кўрсатмалари

 

9Менинг олдимга тезроқ келишга ҳаракат қил. 10Чунки Димас бу дунёга кўнгил боғлаб, мени тарк этди. У Салоника шаҳрига кетди. Криский Галатияга, Титус Далматияга кетди. Ёнимда фақат Луқо бор. 11Маркни ўзинг билан бирга олиб кел, у хизматимда менга ёрдам беради. 12Мен Тихикни Эфес шаҳрига юбордим. 13Келаётганингда ўзинг билан тўнимни олиб кел, мен уни Троас шаҳридаги Карпникида қолдирганман. Қўлёзмаларни ҳам, айниқса, чармга ёзилганларини олиб кел.
14Темирчи Искандар менга кўп ёмонлик қилди. Раббимиз Исо уни қилмишига яраша жазолайди. 15Сен Искандардан эҳтиёт бўл, чунки у бизнинг таълимотимизга қаттиқ қаршилик кўрсатди.
16Мени биринчи марта маҳкамага олиб боришганда, ҳеч ким мени ёқламади. Ҳамма мени ташлаб кетди. Худо бу айбни уларнинг бўйнига қўймасин! 17Аммо Раббим Исо ёнимда турди, Хушхабарни тўлиғича барча халқларга етказишим учун Унинг Ўзи менга куч берди. У мени ўлим чангалидан қутқарди. 18Раббим мени бундан кейин ҳам ҳар қандай ёмонликдан халос қилади ва Ўзининг самовий Шоҳлигига соғ–саломат етказади. Унга абадулабад шон–шарафлар бўлсин! Омин.

 

Сўнгги саломлар

 

19Прискилла билан Акилга ва Онисифорнинг хонадонига салом айтиб қўй. 20Ераст Коринф шаҳрида қолди. Трофим эса касал бўлгани учун, уни Милит шаҳрида қолдирдим. 21Қиш бошланмасдан олдин келишга ҳаракат қил. Эввул, Пуд, Лин, Клавдия ва қолган ҳамма биродарлар сенга салом йўллаяптилар.
22Раббимиз Исо сенга ҳамроҳ бўлсин. Унинг инояти ҳаммангизга ёр бўлсин.

 

 

ТИТУСГА МАКТУБ

Кириш

 

Мазкур мактубнинг муаллифи ҳаворий Павлусдир. Павлус бу мактубини Крит оролидаги ёш, садоқатли ҳамкори Титусга ёзган. Титус, Тимўтий сингари, Павлуснинг энг яқин ҳамкорларидан бири эди. Титуснинг исми бошқа мактубларда ҳам тилга олинган (мисол учун 2Коринф. 2:13, 7:6–16, 8:23). Галатияликларга ёзган мактубида Павлус Титуснинг юнон эканлигини айтиб ўтади.
Титус Павлус билан биргаликда Крит оролида Масиҳ ҳақидаги Хушхабарни эълон қилиб, дастлабки имонлилар жамоатларига асос солади. Павлус Критдан кетишидан олдин, жамоатларни тартибга солиш вазифасини Титуснинг зиммасига юклайди.
Бу мактубида Павлус жамоат оқсоқолларига бўлган талаблар ҳақида сўз юритиб, ёши катта эркагу аёллар, йигиту қизларга панд–насиҳат қилишни Титусга буюради. Булардан ташқари, Титусга кўрсатмалар бериб, художўйлик борасида мулоҳазаларини айтади.

 

1–БОБ

 

Дуойи салом

 

1Худонинг қули ва Исо Масиҳнингҳаворийси бўлган мен — Павлусдан салом! Худонинг танланган одамлари имонда собит бўлсинлар ва художўйликка чорловчи ҳақиқатни билиб олсинлар деб, Худо мени бу хизматга тайинлади. 2Ҳаворий сифатида мен уларни абадий ҳаётдан умидвор бўлишга даъват этаман. Зеро, Худо абадий ҳаётни азалданоқ ваъда қилган. У ҳеч қачон ёлғон ваъдалар бермайди. 3Белгиланган пайтда Худо абадий ҳаётга чорловчи Хушхабарни бизнинг воизлигимиз орқали аён этди. Нажоткоримиз Худо бу Хушхабарни менга топшириб, уни эълон қилишимни буюрди. 4Қадрдоним Титус, бизнинг эътиқодимиз бир, сен менга ўз ўғлимдай бўлиб қолгансан. Отамиз Худо ва Нажоткоримиз Исо Масиҳ сенга иноят ва тинчлик ато қилсин.

 

Титуснинг Крит оролидаги вазифалари

 

5Қолган ишларни битиришинг учун мен сени Крит оролида қолдирган эдим. Сенга буюрганимдек, оролнинг ҳар бир шаҳридаги имонлилар жамоати устидан оқсоқоллар тайинлагин. 6Жамоат оқсоқоли яхши ном чиқарган бўлиши шарт. У ўз хотинига вафодор бўлсин. Унинг фарзандлари имонли бўлиб, шалоқлик ва итоатсизлик айбидан ҳоли бўлишсин. 7Зеро, жамоат етакчиси Худонинг хонадонини бошқарувчи сифатида камчиликсиз бўлиши лозим, яъни у такаббур, жаҳлдор, майхўр, зўравон ёки пулпараст эмас, 8балки меҳмондўст, яхшиликни севадиган, вазмин, одил, оқ кўнгил ва нафсини тийган одам бўлсин. 9Ҳақиқатга ўргатилган, Хушхабар ақидаларига қаттиқ риоя қиладиган инсон бўлсин. Шунда у бошқаларга ҳам соғлом таълимот билан насиҳат қила олади, қаршилик қилувчиларни эса фош эта олади.
10Ахир, ҳеч кимга итоат қилмайдиган, қуруқ гап сотувчи ёлғончи биродарлар бор, айниқса суннатлилар орасида бундайлар кўп. 11Уларнинг сафсаталарини тўхтатиш керак. Зеро, улар пул ишлаш ниятида сохта таълимотлар ўргатиб, бутун оилаларни тўғри йўлдан оздирмоқдалар. 12Мана, улардан чиққан бир мутафаккир ўз юртдошлари ҳақида шундай деган:

 

“Критликлар доимо ёлғон гапиришади,
Улар еб–тўймас дангасалардир,
Гўёки йиртқич ҳайвонлардир”.

 

 

13Бу гапда жон бор. Шунинг учун бебошларга қаттиқ танбеҳ бер, токи улар ҳақ имонга қайтсинлар. 14Яҳудийларнинг афсоналарига ва ҳақиқатдан юз ўгирган одамларнинг кўрсатмаларига қулоқ солмасинлар. 15Қалби пок одамлар учун ҳамма нарса ҳалолдир. Бузуқ ва имонсизларнинг назарида эса ҳамма нарса ҳаромдир. Бундайларнинг ақли ҳам, виждони ҳам булғанган. 16Улар, Худони биламиз, дейдилар–у, ўз қилмишлари билан Уни инкор этадилар. Бундай қабиҳ, ўзбошимча одамлар ҳеч бир хайрли ишга ярамайдилар.

 

2–БОБ

 

Жамоатдаги ёшу қариларга ва қулларга насиҳатлар

 

1Титус, сен соғлом таълимот асосида насиҳат қил. 2Ёши катта эркакларга айт: улар майхўрликка берилмайдиган, ҳурматга сазовор, вазмин, имонда мустаҳкам, меҳрибон ва сабр–тоқатли бўлсинлар.
3Ёши катта аёлларга ҳам тайинла, улар шарафли ҳаёт кечирсинлар. Ғийбат қилмасинлар, майхўрликка ружу қўймасинлар. Ҳар қандай хайрли ишда ибрат кўрсатиб, 4келинларга панд–насиҳат қилсинлар, уларга ўз эрлари ва фарзандларини севишни, 5вазмин, иффатли, рўзғорга жонкуяр, меҳрибон, эрларига бўйсунадиган бўлишни ўргатсинлар. Шунда ҳеч ким Худонинг каломини ёмонламайди.
6Йигитларни ҳам босиқ бўлишга ундагин. 7Ҳар бир ишда юриш–туришинг билан ўзинг уларга ўрнак бўлгин. Таълим берганингда самимий ва жиддий бўл. 8Тўғри таълим бергин, шунда танқиднинг олдини олган бўласан ва рақибларимиз биз ҳақимизда ёмон сўз айтолмай, уятга қоладилар.
9Қулларга ўргат, улар доим ўз хўжайинларига итоат этиб, уларни мамнун қилсинлар. Гап қайтармасинлар, 10ўғрилик қилмасинлар, ҳар қандай вазиятда тўғри йўл тутиб, ишончга сазовор бўлсинлар. Шунда қуллар хулқ–атвори билан Нажоткоримиз Худо ҳақидаги таълимотнинг тенги йўқ гўзаллигини намоён этадилар.
11Зеро, Худо бутун инсониятга нажот йўлини очиб бериб, Ўз иноятини кўрсатди. 12-13Бу иноят орқали Худо бизга шуни ўргатадики, биз худосиз ҳаётдан ва дунёвий орзу–эҳтирослардан воз кечишимиз керак. Ахир, бизнинг ажойиб умидимиз бор: биз Нажоткоримиз Исо Масиҳнинг келишига ва буюк Худонинг улуғворлигини кўришга умид боғлаганмиз. Масиҳнинг келишини кутар эканмиз, бу ўткинчи ҳаётимизда нафсни тийишимиз, тўғри ва тақводор ҳаёт кечиришимиз лозим. 14Ахир, Исо Масиҳ бизни барча иллатларимиздан халос қилиш учун Ўз жонини фидо қилди. У бизни поклаб, Ўзига тегишли бўлган, яхшилик қилишга бағишланган азиз бир халқ қилди.
15Айтганларимнинг ҳаммасини сен жамоатдагиларга ўргат. Худо берган ҳокимият билан уларга насиҳат қил, танбеҳ бер. Сени биронтаси камситишига йўл қўйма.

 

3–БОБ

 

Хайрли ишларга бел боғланг

 

1Сен жамоатдагиларга эслатиб тур: улар давлат бошлиқларию ҳокимларга бўйсунсинлар, итоат этиб, ҳар қандай хайрли ишга тайёр бўлсинлар. 2Ҳеч кимни ёмонламасинлар, жанжаллашмасинлар, бошқаларга нисбатан доим мулойим ва меҳрибон бўлсинлар.
3Бир вақтлар бизлар ҳам фаҳмсиз, итоатсиз, адашган одамлар эдик, ҳар хил завқу эҳтиросларнинг қули бўлиб, гина–кудурат ва ҳасадгўйлик билан кун кечирардик, бир–биримиздан нафратланадиган разил одамлар эдик. 4Аммо Нажоткоримиз Худо бизга бўлган эзгулиги ва меҳр–муҳаббатини кўрсатди. 5Савобли ишларимиз туфайли эмас, балки Ўзининг раҳм–шафқати туфайли У бизни қутқарди. Муқаддас Руҳ орқали гуноҳларимизни ювди, бизни янгидан туғдириб, янги ҳаёт ато этди. 6Нажоткоримиз Исо Масиҳ орқали Худо бизнинг устимизга Муқаддас Руҳини мўл–кўл қилиб ёғдирди. 7Биз Исонинг инояти билан оқландик, энди абадий ҳаётга умид боғлаб, Худо ваъда қилган баракалардан баҳраманд бўла оламиз. 8Бу гапларнинг ҳаммаси тўғри ва асослидир.
Ушбу таълимотнинг фойдаси катта. Жамоатдагиларга яхшилаб уқтир, улар ўргатганларимнинг ҳаммасига риоя қилсинлар. Худога ишонганлар хайрли ишларга астойдил бел боғласинлар.
9Сен эса аҳмоқона баҳслардан, шажаралар ҳамда Тавротқонунлари борасидаги мунозараю жанжаллардан ўзингни олиб қоч. Булар фойдасиз ва беҳудадир. 10Орангизга низо уруғини сепаётган одамни бир–икки марта огоҳлантир, агар гапингга кирмаса, у билан алоқани уз. 11Ўзинг биласан–ку, бундай одамнинг фикри бузуқ. Унинг қилаётган гуноҳлари ўзини маҳкум этади.

 

Сўнгги кўрсатмалар ва саломлар

 

12Артемас ёки Тихикни сенинг ёнингга юборганимдан кейин, Никопол шаҳрига, менинг олдимга тезроқ келишга ҳаракат қил. Чунки мен қишни шу ерда ўтказишга қарор қилдим. 13Қўлингиздан келганча қонуншунос Зинас ва Аполлосга ёрдам қилинглар, сафарга чиқишлари учун керакли ҳамма нарсани уларга бекаму кўст қилиб етказиб беринглар. 14Токи жамоатдагилар ҳам хайрли ишларга астойдил бел боғлашга одатлансинлар, бошқаларнинг зарурий эҳтиёжларини қондирсинлар, шунда ҳаётлари самарасиз бўлмайди.
15Ёнимдагиларнинг ҳаммаси сенга салом йўллаяптилар. Бизни яхши кўрадиган имондаги биродарларимизга салом айтгин.
Худонинг инояти ҳаммангизга ёр бўлсин.

 

 

ФИЛИМЎНГА МАКТУБ

Кириш

 

Филимўн масиҳий бўлиб, юқори мартабали эди. Эҳтимол, у Колосса шаҳридаги жамоатнинг аъзоси бўлган. Филимўннинг Ўнисим деган қули бор эди. Бу қул хўжайинидан қочиб кетиб, қандайдир бир йўл билан Павлусни учратиб қолади. Павлус бу вақтда қамоқда бўлган. Павлус орқали Ўнисим имонга келади. Павлус бу мактубни Филимўнга қули Ўнисим билан ярашишни илтимос қилиб ёзган. Павлус Ўнисимни Филимўннинг олдига қайтариб юборaди. У Филимўндан Ўнисимни фақат қул эмас, балки масиҳий биродар сифатида қабул қилишни илтимос қилади.
Филимўнга мактуб жуда қисқа бўлгани учун бобларга бўлинмаган.

 

 

Дуойи салом

 

1Исо Масиҳга қилган хизматим туфайли қамоқда бўлган мен — Павлусдан ҳамда биродаримиз Тимўтийдан севикли ҳамкоримиз Филимўнга салом! 2Синглимиз Аффия билан сафдошимиз Архиппга, шунингдек, хонадонингда йиғилиб турадиган имонлилар жамоатига ҳам салом йўллаймиз. 3Отамиз Худо ва Раббимиз Исо Масиҳ сизларга иноят ва тинчлик ато қилсин.

 

Худога шукрона

 

4Эй Филимўн, мен ибодат қилганимда сeни эслаб, ҳар доим Худойимга шукр айтаман. 5Чунки сенинг Раббимиз Исога бўлган имонинг ва барча азиз биродарларга бўлган муҳаббатинг ҳақида эшитиб турибман. 6Ибодатим шуки, бизники билан бир бўлган имонинг Исо Масиҳ номи учун қилишимиз керак бўлган яхшиликларни чуқурроқ тушунишингга олиб келсин. 7Биродарим, сен туфайли биродарларнинг кўнгли тинч. Сенинг меҳр-муҳаббатинг менга катта севинч ва тасалли берди.

 

Павлуснинг қул Ўнисим учун илтимоси

 

8Филимўн, сен ҳам, мен ҳам Масиҳга ишонамиз. Шунинг учун мен жасорат билан сенга ўз бурчингни бажаргин, деб буюрсам бўларди. 9Аммо сен мени яхши кўрганинг учун илтимос қилишни афзал кўрдим. Исо Масиҳ туфайли қамоқда бўлган, ёши ўтиб қолган, мен, Павлус, 10маҳбуслигимда имон орқали менга ўғил бўлиб қолган Ўнисим учун сендан илтимос қиляпман. 11Ўнисим бир вақтлар сенга фойдасиз эди. Энди эса у сенга ҳам, менга ҳам фойдалидир. 12Кўзимнинг оқу қорасидай бўлиб қолган Ўнисимни сенинг олдингга қайтариб юбордим.
13Мен Хушхабарни тарғиб қилганим учун қамоқда ётибман. Ўнисимнинг ёнимда қолишини, сенинг ўрнингга менга хизмат қилишини хоҳлар эдим. 14Аммо сенинг розилигингсиз ҳеч бир иш қилишни хоҳламадим, чунки сенинг илтифотингни мажбурий эмас, балки ихтиёрий бўлишини истадим. 15Балки, сен Ўнисимни абадий қайтариб олишинг учун у сендан вақтинчалик ажралгандир. 16Энди у сенга фақатгина қул эмас, балки қулдан юқори, севикли биродарингдир. Мен уни жуда қадрлайман. Ишончим комилки, у сенга ҳам қул сифатида, ҳам Раббимиз Исо орқали биродаринг сифатида янада қадрлироқдир.
17Агар сен мени Раббимиз хизматидаги сафдошинг, деб билсанг, Ўнисимни мени қабул қилгандай қабул қилгин. 18Мабодо у сенга зарар келтирган бўлса ёки сендан қарздор бўлса, буни менинг зиммамга юкла. 19Мен, Павлус, қуйидагини ўз қўлим билан ёзяпман: мен қарзингни тўлайман. Сен ўз ҳаётинг учун мендан қарздор эканлигингни айтишимнинг эса ҳожати йўқ. 20Ҳа, биродарим, Раббимиз Исо туфайли мендан бу илтифотингни аяма! Масиҳ ҳақи–ҳурмати жонимга оро киргин! 21Сен менинг сўзларимга қулоқ солиб, айтганларимни қиласан, ҳа, бундан ҳам кўпроғини бажарасан, деб ишонганим учун буларни ёздим.
22Бундан ташқари, менга бирор турар жой ҳам тайёрлаб қўйгин. Чунки Худо ибодатларингизни эшитиб, мени яна сизларнинг олдингизга қайтаришига ишонаман.

 

Сўнгги саломлар

 

23-24Мен билан бирга Исо Масиҳ номи учун маҳбус бўлган Эпафрас, ҳамкорларим Марк, Аристарх, Димас, Луқо сенга салом йўллаяптилар.
25Раббимиз Исо Масиҳнинг инояти сизларга ёр бўлсин.

 

 

ИБРОНИЙЛАРГА МАКТУБ

Кириш

 

Мазкур мактубнинг муаллифи ўзи ҳақида ҳеч қандай маълумот қолдирмаган. Аммо мактубнинг мазмунидан муаллиф — Тавротқонунини яхши биладиган, яҳудийларнинг ва масиҳийларнинг орасида обрў–эътибор қозонган шахс эканини кўришимиз мумкин.
Муаллиф ушбу хатини Исо Масиҳга ишонган яҳудийларга йўллаган. Ўша даврда масиҳийлар кўп қаршиликларга дуч келиб, имондан қайтмоқчи бўлган эдилар. Муаллиф эса уларга далда бериб, Исо Масиҳга боғлаган ишончни маҳкам тутишга ва охиригача Унга содиқ қолишга ундайди.
Мактубда Исо Масиҳнинг улуғворлигига алоҳида урғу берилган. У фаришталардан ҳам, қадимги пайғамбарлардан ҳам, руҳонийлардан ҳам улуғ эканлиги кўрсатилган. Исо Масиҳ Худо томонидан танланган абадий Олий руҳонийдир. У инсониятнинг гуноҳларини то абад ювиб ташлаш учун Ўзини қурбон қилиб, Янги Аҳднинг воситачиси бўлди. Шу орқали Исо Масиҳ бизни чексиз қут–баракадан баҳраманд қилди. Аммо Масиҳнинг эзгулигини татиб кўриб, имондан қайтган ва шу орқали Масиҳни оёқ ости қилган одамларнинг гуноҳини ҳеч қандай қурбонлик юва олмаслигини муаллиф таъкидлаб ўтган. Мактубнинг охирида Худони мамнун қилиш ҳақида насиҳатлар берилган.

 

1–БОБ

 

Худо Ўз Ўғли орқали охирги сўзини аён қилди

 

1Худо қадимда ота–боболаримизга кўп марта ва турли тарзда пайғамбарлар орқали гапирган эди. 2Бу охирги кунларда эса У бизга Ўз Ўғли орқали гапирди. Худо коинотни Ўғли орқали яратган ва Уни бутун борлиқнинг вориси қилиб тайин этган. 3Ўғил — Худо шуҳратининг порлаши, Худо борлиғининг аниқ суратидир. У Ўзининг қудратли каломи билан коинотни асраб турибди. У Ўз жонини фидо қилиб, бизни гуноҳлардан поклади, сўнг самода Улуғвор Худонинг ўнг томонида ўтирди.

 

Худонинг Ўғли — фаришталардан олий

 

4Дарҳақиқат, Худо Масиҳга “Ўғил” деб улуғ ном берди. Бу ном Масиҳ фаришталардан ниҳоятда юксак мартабага эга эканлигини кўрсатиб турибди. 5Ахир, Худо биронта фариштага:

 

“Сен Менинг Ўғлимсан,
Бугун Мен Сенга Ота бўлдим”,

 

 

— деб айтмаган! Ёки:

 

“Мен Унга Ота бўламан,
У эса Менга Ўғил бўлади.”

 

 

— демаган! 6Тўнғич Ўғлини бу дунёга яна юборишидан олдин эса, Худо шундай деб айтади:

 

“Ҳамма фаришталарим Унга сажда қилсинлар.”

 

 

7Фаришталар ҳақида эса Худо:

 

“Мен Ўз малакларимни шамолларга айлантираман,
Хизматкорларимни ловуллаган олов қиламан,

 

 

— деганди.

 

 

8Аммо Ўз Ўғлига У шундай деган:

 

“Сен Худосан, Сенинг тахтинг абадийдир,
Адолат ҳассаси шоҳлигинг ҳассасидир.
9Сен солиҳликни севасан, қабиҳликдан нафрат этасан.
Шу боис Мен Сени дўстларингдан устун қилдим,
Ҳа, Мен, Худойинг, шодлик мойини Сенга суртдим.”

 

 

10Яна Ўғлига шундай деган:

 

“Сен Раббийсан,
Азалда заминнинг пойдеворини Сен қўйгансан,
Самоларни Ўз қўлларинг ила яратгансан.
11Улар йўқ бўлиб кетар, Сен тураверасан,
Уларнинг ҳаммаси кийим каби эскириб кетади.
12Кераксиз либосдай уларни тахлаб қўясан,
Тўзиб кетган кийимдай уларни алмаштирасан.
Сен эса ҳеч ўзгармассан,
Сен то абад яшайсан.”

 

 

13Худо биронта фариштага:

 

“Душманларингни оёқларинг остига пойандоз қилмагунимча,
Сен Менинг ўнг томонимда ўтиргин”,

 

 

— деб айтмаган. 14Ахир, фаришталар бор–йўғи хизматчи руҳлар! Худо уларни абадий ҳаётдан баҳраманд бўладиган одамларга хизмат қилиш учун юборган.

 

2–БОБ

 

Буюк нажотга эътиборсиз бўлмайлик

 

1Шу сабабдан биз бутун эътиборимизни эшитганларимизга қаратишимиз керак. Шунда ҳақиқатдан оғиб кетмаймиз. 2Фаришталар орқали ота–боболаримизга берилган Тавротқонунлари мажбурий эди. Агар Таврот қонунларини бузган ва уларга итоат этмаган одамлар ҳар бир қилмишига яраша жазоланган бўлса, 3наҳотки биз буюк нажот хабарига эътиборсиз қолсак жазодан қочиб қутула оламиз?! Ахир, дастлаб бу нажот хабарини бизга Раббимиз Исонинг Ўзи эълон қилди–ку. Раббимизга қулоқ солган шоҳидлар бу хабарнинг ҳақиқийлигини бизга тасдиқлашди. 4Худо ҳам бу хабарни тасдиқлади: У аломату мўъжизалар ва турли хил ажойиботлар кўрсатди, Ўз хоҳиш–иродасига кўра Муқаддас Руҳнинг инъомларини улашиб берди.

 

Бизга нажот бериш учун Исо инсон бўлиб келди

 

5Биз айтаётган келажак дунёни Худо фаришталарга тобе қилмади. 6Аксинча, Муқаддас Битикларда Худога шундай деб айтилган:

 

“Инсон зоти недирки, у ҳақда ўйлагайсан?!
Инсон ўғли недирки, Сен уни ардоқлайсан?!
7Сен уни қисқа вақтгагина фаришталардан паст қилдинг,
Кейин эса иззату шараф тожини унга кийгиздинг.
8Бор нарсани унинг оёғи остига қўйдинг.”

 

“Бор нарсани унинг оёғи остига қўйдинг” дегани, Худо бутун борлиқни ўша инсоннинг ҳокимиятига тобе қилганини билдиради. Ҳозирги кунда эса бутун борлиқ унга тобе бўлганини биз кўраётганимиз йўқ. 9Аммо “қисқа вақтгагина фаришталардан паст бўлган” инсонни, яъни Исони биз кўриб турибмиз. У инсон бўлиб келди, Худонинг инояти туфайли бутун инсоният учун азоб чекиб, ўлди. Шу сабабдан энди “иззату шараф тожини кийди.”
10Худо ҳамма нарсани яратган ва ҳамма нарса Унинг улуғворлиги учун мавжуддир. У кўп инсонларни Ўз улуғворлигидан баҳраманд қилиш учун нажотга эриштирмоқчи бўлди. Исо одамларни нажотга бошлаб борсин деб, Худо Уни азоб–уқубатлар орқали баркамол Сардор қилиб тайёрлади. 11Инсонларни гуноҳлардан покловчи Исо ва покланган инсонларнинг ҳаммаси бир оилага мансубдир. Шу сабабдан Исо уларни биродарларим деб аташдан ор қилмай, 12Худога шундай дейди:

 

“Биродарларимга Сен ҳақингда айтаман,
Жамоа орасида Сенга ҳамду сано ўқийман.”

 

 

13Исо яна шундай дейди:

 

“Умидим Худодадир”,

 

 

сўнг яна айтади:

 

“Худо берган фарзандларим билан бирга Мен шу ердаман!”

 

14Бу фарзандлар фоний бандалар бўлганлари учун, Исо ҳам улар сингари инсон бўлди. Зеро, У Ўз ўлими орқалигина ўлим келтирувчи иблиснинг қудратини йўқ қила олди ва 15умр бўйи ўлим қўрқувига қул бўлган одамзодни озод қилишга муваффақ бўлди. 16Исо фаришталарни эмас, балки Иброҳимнинг наслини қулликдан қутқаргани аниқ. 17Шу сабабдан, У ҳар жиҳатдан биродарларига ўхшаган бўлиши шарт эди. Шундагина У халқни гуноҳларидан поклай оладиган, Худонинг хизматидаги раҳмдил ва содиқ Олий руҳоний бўла оларди. 18Исонинг Ўзи синовдан ўтиб, азоб чекди. Шунинг учун У синовдан ўтаётганларга ёрдам бера олади.

 

3–БОБ

 

Исо Масиҳ — Мусо пайғамбардан юқори

 

1Эй биродарларим, сизлар Худонинг азиз халқисизлар. Худо сизларни Ўз ҳузурига киришга даъват этган. Келинглар, Худонинг элчиси ва биз эътироф этган эътиқодимизнинг oлий руҳонийси Исо ҳақида мулоҳаза қилайлик. 2Худо Исони Олий руҳоний қилиб тайинлади. Мусо Худонинг хонадонида содиқ хизматкор бўлгани каби, Исо ҳам Худога содиқ бўлди. 3Бироқ Исо Мусодан кўра кўпроқ улуғворликка лойиқ бўлди. Ахир, уйдан кўра уни қурган одам кўпроқ эътиборга сазовор–ку! 4Албатта, ҳар бир уйнинг қурувчиси бор, аммо аслида бутун борлиқнинг бинокори — Худо. 5Мусо содиқ қул эди. У Худонинг бутун халқи орасида энг ишончлиси бўлиб, унинг хизмати келажакда ошкор бўладиган илоҳий ҳақиқатнинг шарпаси эди, холос. 6Масиҳ эса содиқ Ўғил эди. Унга Худонинг хонадонини бошқариш топширилди. Худонинг хонадони эса бизмиз. Биз фақат жасур бўлиб, умидимизни маҳкам тутишимиз керак. Ахир, биз бу умидимиз билан фахрланамиз.

 

Имондан қайтиб кетманглар!

 

7Шундай экан, Муқаддас Руҳнинг айтган гапларини ёдингизда тутинг:

 

“Қанийди бугун Meнинг овозимга қулоқ солсангиз!
8Менга қарши исён қилган оталарингиздай тош юрак бўлманглар,
Мени саҳрода синаган ўша аждодларингиздай бўлманглар.
9Оталарингиз қирқ йил қилган ишларимни кўрса ҳам,
У ерда Мени синаб кўрдилар.
10Шу боис Мен бу наслдан ғазабланиб, дедим:
‘Улар доим Мендан юз ўгиришади,
Амрларимга бўйсунишдан бош тортишади.’
11Шунинг учун ғазабланиб, онт ичдим:
‘Улар фароғат диёримга кирмайди’, дедим.”

 

12Эй биродарларим, эҳтиёт бўлинглар! Ёмон ниятга қалбингиздан ўрин берманглар, Худога бўлган ишончингизни йўқотманглар. Акс ҳолда бу иллатлар сизларни барҳаёт Худодан қайтаради. 13Ҳар кунни Муқаддас Битиклардаги “бугун” деб билиб, бир–бирингизга насиҳат қилинглар. Тағин бирортангиз гуноҳга алданиб, юрагингизни тош қилманглар. 14Ахир, биз Масиҳга шерик бўлдик. Фақат бошида эга бўлган имонимизни охиригача маҳкам тутишимиз лозим. 15Бир–бирингизга Забурдаги шу сўзларни эслатиб туринглар:

 

“Қанийди бугун Meнинг овозимга қулоқ солсангиз!
Менга қарши исён қилган оталарингиздай тош юрак бўлманглар!”

 

 

16Ўшанда Худонинг овозини эшитиб туриб, исён қилган ким эди? Мусо Мисрдан олиб чиққанларнинг ҳаммаси! 17Қирқ йил давомида Худо кимдан ғазабланганди? Гуноҳ қилган одамлардан! Улар ҳаммаси ўлди, саҳро уларга қабр бўлди. 18Худо онт ичиб: “Улар фароғат диёримга кирмайди”, дея ким ҳақида айтган эди? Албатта бўйсунмаган одамлар ҳақида! 19Демак, улар Худога ишонмаганлари учун фароғат диёрига кира олмадилар.

 

4–БОБ

 

Худо Ўз халқига ваъда қилган фароғат

 

1Худонинг фароғат диёрига кириш ҳақидаги ваъдаси ҳануз кучда қолган. Шунинг учун эҳтиёт бўлайлик, тағин ваъда қилинган фароғат диёрига киришга номуносиб бўлиб қолмайлик. 2Ахир, фароғат диёри ҳақидаги ХушхабарИсроил халқига саҳрода эълон қилингандай, бизга ҳам эълон қилинди. Аммо улар бу Хушхабарни эшитсалар ҳам, унинг қадрига етмадилар. Улар бизга ўхшаб, бу хабарга қулоқ солганларида эди, ишонган бўлар эдилар. 3Биз бу хабарга ишонганимиз учун фароғат диёрига кирамиз. Ишонмаганлар ҳақида эса Худо шундай деганди:

 

“Шунинг учун ғазабланиб, онт ичдим:
‘Улар фароғат диёримга кирмайди.’”

 

 

Ҳолбуки, Худо фароғат диёрини дунёни яратганидаёқ тайёрлаб қўйган. 4Чунки яратилишнинг еттинчи куни ҳақида Муқаддас Битикларда шундай дейилган:

 

“Еттинчи куни Худо ҳамма ишларини битириб, дам олди.”

 

Аммо баъзи одамлар Худонинг фароғат диёрига кирмадилар. 5Юқоридаги парчада айтилгандай:

 

“Улар фароғат диёримга кирмайди.”

 

6Бундан англашиладики, фароғат ҳақидаги Хушхабарни биринчи бўлиб эшитганлар итоатсизлиги учун фароғат диёрига кирмаганлар. Аммо баъзи кишиларга у ерга кириш учун имконият бор. 7Худо ўша кишиларни кўзда тутиб, “бугун” деб аталган яна бир кунни тайин қилди. Кўп йиллардан кейин У бу кун ҳақида Довуд орқали гапирди. Худонинг бу гапини мен олдин ҳам айтиб ўтганман:

 

“Қанийди бугун Meнинг овозимга қулоқ солсангиз!
Менга қарши исён қилган оталарингиздай тош юрак бўлманглар!”

 

 

8Агар Ёшуа Исроил халқини фароғатга эриштирганда эди, ўшандан кейин Худо бошқа бир кун ҳақида гапирмаган бўларди. 9Хуллас, Худонинг халқини Шаббат кунига ўхшаган фароғат кутмоқда. 10Худонинг фароғат диёрига кирганлар Худо каби ўз ишларидан дам оладилар, чунки Худо ҳам дунёни яратиб бўлгандан кейин дам олган эди. 11Шундай экан, фароғат диёрига киришга жон куйдирайлик. Акс ҳолда биз ҳам Исроил халқидай итоатсизлик қилиб, фароғатдан бебаҳра қоламиз.

 

Худо каломининг таъсирчанлиги

 

12Худонинг каломи жонли ва таъсирли, ҳар қандай дудама қиличдан ўткирроқдир. У жон билан руҳни, бўғинлар билан иликни ажратгудек суқилиб киради. Худонинг каломи хаёлу юракнинг ниятларини фош этади. 13Бутун борлиқ Худонинг кўзи олдида яп–яланғоч ва очиқдир. Ҳеч ким ва ҳеч нарса Ундан пинҳон эмас. Биз Унга ҳисоб берамиз!

 

Улуғ Олий руҳонийимиз Исо

 

14Шундай экан, ўзимиз эътироф этган эътиқодимизни маҳкам тутайлик! Зотан бизнинг улуғ Олий руҳонийимиз бор. Худонинг самодаги ҳузурига кириб борган бу Олий руҳонийимизХудонинг Ўғли Исодир. 15У заифликларимизга ҳамдард бўла олади. Ахир, У биз каби ҳар томонлама синалган, лекин бизга ўхшаб гуноҳ қилмаган. 16Келинглар, иноятли Худойимизнинг тахтига жасорат билан яқинлашайлик. Шунда У бизга марҳамат кўрсатади, Унинг инояти зарур вақтда бизга ёрдам беради.

 

5–БОБ

 

1Ҳар бир олий руҳоний инсонлар орасидан танлаб олинади. У Худога гуноҳлар учун назрлар ва қурбонликлар келтириб, халқ вакили бўлиб хизмат қилади. 2Ғафлатда гуноҳ қилиб қўйган одамларни олий руҳоний тушунади, чунки у ўзи ҳам инсон, камчиликлари бор. 3Шу сабабдан у нафақат халқнинг гуноҳлари учун, балки ўзининг гуноҳлари учун ҳам қурбонликлар келтириши зарур. 4Ҳеч ким ўз хоҳиши билан олий руҳоний бўла олмайди, балки Ҳорунга ўхшаб Худо томонидан тайинланади.
5Шундай экан, Масиҳ ҳам олий руҳонийлик шарафини ўзлаштириб олмади. Аксинча, Унга:

 

“Сен Менинг Ўғлимсан,
Бугун Мен Сенга Ота бўлдим.”

 

 

— деб айтган Худо Уни Олий руҳоний қилиб тайинлади.

 

 

6Зеро, бошқа бир жойда Худо Унга шундай деган:

 

“Сен Маликсидиқ сингари
То абад руҳонийсан.”

 

7Масиҳ бу дунёда яшаган пайтда кўз ёш тўкиб, Худога фарёд қилди, Унга илтижо қилиб ёлворди. Чунки Худо Уни ўлимдан қутқаришга қодир эканлигини Масиҳ билар эди. У Худони юксак даражада эъзозлагани учун Унинг илтижоси ижобат бўлди. 8Гарчи У Худонинг Ўғли бўлса ҳам, азоб–уқубат чекиб, итоаткорликнинг асл маъносини англади. 9Худо азоблар орқали Масиҳни баркамол қилди. Шундай қилиб, Унга итоат қилганларнинг ҳаммаси учун Масиҳ абадий нажот манбаи бўлди. 10Худо Масиҳни “Маликсидиқ сингари Олий руҳоний” деб эълон қилди.

 

Имонда улғайинглар

 

11Олий руҳонийимиз ҳақида сизларга яна кўп гапирган бўлардим–у, аммо қандай қилиб сизларга тушунтиришни билмайман, чунки сизнинг ақлингиз ўтмас бўлиб қолган. 12Сизлар ўзларингиз аллақачон устозлик қилишингиз керак эди! Аммо сиз бошқаларга эмас, бошқалар сизларга Худо каломининг илк асосларини ўргатишлари керак. Сизлар ҳали ҳам сутга муҳтожсиз! Қуюқ овқатни ҳазм қила олмайсиз. 13Сут билан озиқланадиган ҳар бир киши ҳали чақалоқ. У тўғри билан нотўғрининг фарқига бормайди. 14Қуюқ овқат эса улғайганлар учундир. Улар тажриба орттириб, яхшини ёмондан фарқлай оладилар.

 

6–БОБ

 

1Шундай экан, Масиҳнинг бошланғич таълимотида тўхтаб қолмайлик. Аксинча, имонда етук бўлишга интилайлик. Ҳадеб таълимотнинг илк асосларини ўрганавермайлик. Ўлимга етакловчи ишлардан тавба қилиш ва Худога ишониш ҳақида, 2покланиш маросимлари ва қўл қўйиб дуо қилиш ҳақида, ўликларнинг тирилиши ва абадий ҳукм ҳақида қайта–қайта таълим олишимиз шарт эмас. 3Энди Худонинг мадади билан етуклик сари қадам ташлаймиз.

 

Огоҳликка ва умидворликка чорловчи сўзлар

 

4Наҳотки Худодан юз ўгирган одамни тавба қилдириб бўлса?! Бундай одам Худонинг нурини кўриб, самовий инъомдан лаззат олган, Муқаддас Руҳдан баҳраманд бўлиб, 5Худо каломининг эзгулигини тотиб кўрган ва келажак дунёнинг қудратини ўз тажрибасида кўрган. 6Агар шуларга қарамай, у Худодан қайтса, икки дунёда ҳам тавба қилмайди! Чунки у бу қилмиши билан Худонинг Ўғлини гўё бошқатдан хочга михлаб, ҳамманинг олдида Уни шарманда қилаётгандай бўлади.
7Худонинг йўлидан юрган одамни мўл–кўл ёмғирга тўйган ерга ўхшатса бўлади. Бундай ер деҳқонлар учун яхши ҳосил етиштириб, Худодан барака топади. 8Худодан қайтган одам эса янтоғу тикан босган ерга ўхшайди. Бундай ер фойдасиз бўлиб, лаънатга дучор бўлиш хавфи остида қолади. Охир–оқибатда эса оловга ем бўлади.
9Севимли биродарларим, қаттиқ гапирганимга қарамай, сизлардан кўнглим тўқ. Сизлар нажотга элтувчи тўғри йўлдан кетаётганингизга ишончим комил. 10Ахир, Худо адолатлидир. У сизнинг ишингизни унутмайди, Унга бўлган муҳаббатингиз туфайли азизларига қилган ва қилаётган хизматларингизни ёдида тутади. 11Хизматдаги бу шижоатингизни ҳар бирингиз охиригача асрашингизни чин дилдан хоҳлаймиз. Чунки шундагина Масиҳга бўлган умидингиз сўнмайди. 12Эринчоқ бўлманглар. Аксинча, имони ва сабр–тоқати туфайли Худонинг ваъдаларидан баҳраманд бўлган биродарлардан ўрнак олинглар.

 

Худонинг ўзгармас ваъдаси умид бағишлайди

 

13Худонинг Иброҳимга берган ваъдасини эсланглар. Ўшанда Худо Ўз номи ҳақи қасам ичганди. Зеро, қасам ичиш учун Ўзидан буюкроқ бирон зот йўқ эди. 14Ўшанда Худо қасам ичиб, шундай деганди:

 

“Сенга албатта қут–барака бераман,
Наслингни сон–саноқсиз қиламан.”

 

 

15Иброҳим сабр–тоқат қилиб, берилган ваъдага эришди.
16Одамлар қасам ичганларида ўзларидан буюкроқ бўлган кимсанинг исми ҳақи қасам ичадилар. Қасам айтилган гапнинг тасдиғи ҳисобланади ва ҳар қандай баҳсга хотима беради. 17Шунга ўхшаб, Худо ҳам Ўз ваъдасини қасам билан тасдиқлади. Чунки халқига барака беришни ваъда қилган Худо шу орқали Ўз иродасининг қатъий эканлигини аниқ кўрсатмоқчи эди. 18Худо ёлғон гапирмайди! Унинг берган ваъдаси ва ичган қасами ҳеч қачон ўзгармайди. Худо тасдиқлаган ваъдасидан энди биз кучли далда олиб, У берган умидни маҳкам тутайлик. Ахир, биз Худодан паноҳ топганмиз. 19Бу умид жонимиз учун тебранмас, мустаҳкам лангардайдир. Умидимиз бизни самовий Чодирдаги парданинг орқа тарафига, Худонинг ҳузурига олиб киради. 20Исо биздан олдин у ерга кириб, биз учун йўл очиб берди. У Маликсидиқ сингари то абад Олий руҳонийимиз бўлди.

 

7–БОБ

 

Улуғ руҳоний Маликсидиқ

 

1Маликсидиқ — Салим шоҳи ва Худойи Таолонинг руҳонийси эди. Иброҳим тўртта шоҳни мағлуб этиб, қайтиб келаётганда, Маликсидиқ уни кутиб олгани чиқиб, дуо қилган эди. 2Иброҳим эса Маликсидиққа олган ҳамма ўлжасининг ўндан бирини берганди.
Маликсидиқ исмининг маъноси “адолат шоҳи” демакдир. У яна “тинчлик шоҳидир”, чунки Салим “тинчлик” маъносини беради. 3Унинг на отаси, на онаси, на насабномаси бор. Ҳаётининг боши ҳам, охири ҳам йўқ. У Худонинг Ўғли сингари то абад руҳоний бўлиб қолади.
4Маликсидиқ қанчалик буюк зот эканлигини билиб қўйинг! Ҳатто улуғ аждодимиз Иброҳим ҳам ўлжасининг ўндан бирини унга берганди. 5Леви наслидан бўлган руҳонийлар эса Тавротда буюрилишича Исроил халқидан, яъни ўз биродарларидан ушр йиғишлари керак эди. Ваҳоланки, Исроил халқининг ҳаммаси Иброҳимнинг авлодларидир. 6Маликсидиқ Леви наслидан бўлмаса–да, Иброҳимдан ушр олди. Сўнг Иброҳимни — Худонинг ваъдаларини олган зотни дуо қилди. 7Ҳаммамизга маълумки, дуо қилган одам дуо олган одамдан улуғроқдир. 8Ушр йиғадиган руҳонийлар фоний бандалар эди. Иброҳимдан ушр олган Маликсидиқ эса, Муқаддас Битикларда ёзилишича ҳануз барҳаётдир. 9Ҳатто айтишимиз мумкинки, ушр олувчи леви руҳонийлари ҳам Иброҳим орқали Маликсидиққа ушр бергандилар. 10Чунки Маликсидиқ Иброҳимни кутиб олганда, леви руҳонийлари ҳали бобокалони Иброҳимнинг пушти камарида эдилар.

 

Маликсидиққа ўхшаш бошқа бир Руҳоний

 

11Леви руҳонийлари бизни баркамол қила олмайдилар. Шунинг учун Худо Ҳоруннинг насабидан бўлган руҳонийни эмас, балки Маликсидиққа ўхшаган бошқа бир руҳонийни юборди. Исроил халқига берилган қонунлар леви руҳонийлари орқали жорий қилинган эди. 12Шундай экан, Худо янги руҳонийликни ташкил қилганда, янги қонунларни ҳам жорий қилди.

 

13-14Буни биз айтиб ўтган руҳоний, яъни Раббимиз Исо мисолида аниқ кўришимиз мумкин. Биз биламизки, Раббимиз Исо Леви қабиласидан эмас, балки Яҳудо қабиласидан келиб чиққан. Яҳудо қабиласидан ҳеч ким руҳоний бўлиб, қурбонгоҳда хизмат қилмаган. Бунинг устига, Мусо бу қабила ҳақида гапирганда руҳонийликка доир бирон кўрсатма бермаган. 15Янги қонунлар жорий қилинганини яна шундан аниқ кўришимиз мумкин: Раббимиз худди Маликсидиқ кабидир. 16Унинг руҳонийлиги бу фоний дунёнинг талабига, яъни насл–насабга доир қоидаларга асосланмаган, балки Маликсидиқнинг руҳонийлиги сингари чексиз ҳаёт қудратига асосланган. 17Зотан Муқаддас Битиқда У ҳақда шундай ёзилган:

 

“Сен Маликсидиқ сингари
То абад руҳонийсан.”

 

 

18Демак, аввалги қонун–қоидалар ожиз ва самарасиз бўлгани учун бекор қилинди. 19Чунки қонун бирон–бир кишини камолотга етказа олмаган. Энди қонун ўрнига бизга аълороқ бир умид берилди, биз бу умид орқали Худога яқинлаша оламиз.
20-21Бундан ташқари, Исони Худо Олий руҳоний қилиб тайинлаганда онт ичганди. Муқаддас Битикларда бу ҳақда шундай дейилган:

 

“Эгамиз онт ичган, қарорини ўзгартирмас:
‘Сен то абад руҳонийсан.’”

 

 

Аммо леви руҳонийлари тайинланганда, Худо бирон марта онт ичмаган. 22Демак, Худо Исо орқали бизни аълороқ бир аҳдга эриштирди, Исонинг Ўзи бунга кафилдир.
23Яна бир фарқ шундаки: леви руҳонийларининг сони кўп эди, чунки ўлим руҳонийларга хизматларини давом этишга монелик қилар эди. 24Аммо Исо мангу бўлгани учун, то абад руҳоний бўлиб хизмат қилади. 25Шунинг учун У Ўзи орқали Худога яқинлашувчиларга абадий нажот бера олади. Ахир, Исо доим барҳаёт бўлиб, улар учун Худога илтижо қилади.
26Бизга айнан шундай — муқаддас, беғубор ва пок Олий руҳоний керак эди. Исо гуноҳкорлардан айрилган, осмондан ҳам юқорига кўтарилган. 27У бошқа олий руҳонийлар каби ҳар куни, олдин ўз гуноҳлари учун, кейин халқнинг гуноҳлари учун қурбонлик келтириши керак эмас. Чунки У бир марта Ўзини қурбон қилиб, халқнинг гуноҳлари учун келтириладиган ҳамма қурбонликларга чек қўйди. 28Тавротга биноан олий руҳонийликка ожиз бандалар тайинланарди. Аммо энди Худонинг онт ичиб берган ваъдасига биноан олий руҳонийликка баркамолликка эришган ва то абад баркамол қоладиган Худонинг Ўғли тайин этилди. Худо буни онт ичиб берган ваъдасига кўра амалга оширди.

 

8–БОБ

 

Олий руҳонийимиз Исо — янги аҳднинг Воситачиси

 

1Айтган гапларимизнинг мағзи қуйидагича: бизнинг шундай Олий руҳонийимиз борки, У самода, Улуғвор Худо тахтининг ўнг томонида ўтирибди. 2У самодаги ҳақиқий Чодирнинг Энг муқаддас хонасида хизмат қиляпти. Бу Чодирни инсон эмас, балки Эгамизнинг Ўзи қургандир.
3Ҳар бир олий руҳоний Худога назрлар ва қурбонликлар келтириш учун тайин этилади. Шундай экан, бизнинг Олий руҳонийимизнинг ҳам келтирадиган бирор назри бўлиши лозим эди. 4Агар У ер юзида бўлганда эди, умуман руҳоний бўлолмас эди. Чунки Тавротда буюрилган назрларни келтирувчи руҳонийлар бор. 5Улар ер юзидаги Муқаддас чодирда хизмат қиладилар. Бу Чодир бор–йўғи самодаги ҳақиқий Чодирнинг нусхаси ва соясидир. Негаки, Худо Мусога Чодир қуришни буюрганда, унга шундай деганди: “Эҳтиёт бўл, ҳамма нарсани Мен сенга тоғда кўрсатган намунага мувофиқ ясат.” 6Аммо Исога берилган руҳонийлик хизмати бошқа руҳонийларникига қараганда буюкдир. Чунки Унинг воситасида тузилган янги аҳд аввалги аҳддан улуғроқдир ва аълороқ ваъдаларга асосланган.
7Дарвоқе, агар аввалги аҳд камчиликсиз бўлганда эди, янги аҳд керак бўлмасди. 8Одамлар аввалги аҳд талабларини бажара олмасликларига Худонинг кўзи етиб, У Ўз халқига шундай деган эди:

 

“Шундай кунлар келадики, Мен Исроил ва Яҳудо халқлари билан янги аҳд тузаман. 9Бу янги аҳд Мен уларнинг ота–боболари билан тузган аҳдга ўхшамайдиган бўлади. Мен ота–боболарини қўлидан етаклаб, Мисрдан олиб чиққанимда, улар билан аҳд тузган эдим. Аммо улар ўша аҳдимга риоя қилишмади, шунинг учун Мен улардан юз ўгирдим.
10Мен келажакда Исроил халқи билан тузадиган аҳд шундай бўлади: Мен қонунларимни одамларнинг онгига солиб қўяман, қонунларимни уларнинг юракларига ёзаман. Мен уларнинг Худоси, улар эса Менинг халқим бўладилар. 11Шундан кейин одамлар бир–бирига: ‘Эгамизни таниб–билинг’, демайдиган бўлишади. Чунки уларнинг ҳаммаси — каттасидан тортиб, кичигигача Мени биладиган бўлади. 12Мен уларнинг айбларини кечираман, гуноҳларини ҳеч қачон эсга олмайман.”

 

 

13Худо янги аҳдни тилга олганда, олдинги аҳднинг эскириб кетганлигини кўрсатди. Эскирган нарса эса тез орада йўқ бўлиб кетади.

 

9–БОБ

 

Аввалги Аҳд давридаги диний хизмат

 

1Дарвоқе, аввалги аҳд даврида саждага оид қонун–қоидалар ва бу дунёга мансуб бўлган бир саждагоҳ бор эди. 2Бу саждагоҳ Чодир бўлиб, икки хонадан иборат эди. Биринчи хона Муқаддас xона деб аталар эди. У ерда чироқпоя, хонтахта ва хонтахта устида муқаддас нонлар бор эди. 3Чодирнинг ички пардаси орқасида Энг муқаддас хона деб аталган яна бир хона бор эди. 4Бу хонада тутатқи тутатиладиган олтин қурбонгоҳ ва ҳар томони олтин билан қопланган аҳд сандиғи турарди. Аҳд сандиғи ичида манна солинган олтин идиш, Ҳоруннинг гуллаган ҳассаси ва амрлар ёзилган иккита тош лавҳа бор эди. 5Сандиқнинг қопқоғи устига Худо ҳузурининг рамзи — қанотли карублар ўрнатилганди. Карубларнинг тепага кўтарилган қанотлари қопқоқни беркитиб турарди. Буларнинг ҳаммасини ҳозир бирма–бир айтишнинг мавриди эмас.
6Хуллас, Чодир шу тарзда жиҳозланган эди. Руҳонийлар ҳар куни Чодирнинг биринчи хонасига кириб, ўз хизматларини адо этардилар. 7Чодирнинг ички — Энг муқаддас хонасига эса фақатгина олий руҳоний йилда бир мартагина кирарди. У доим ўзи билан қурбонлик қонини олиб кирарди. Бу қонни ўзининг ва халқнинг билмасдан қилган гуноҳлари учун назр қиларди. 8Ўрнатилган ўша тартиб орқали Муқаддас Руҳ шуни кўрсатяптики, Энг муқаддас хона халқ учун ёпиқ. Чодирнинг биринчи хонасига оид бўлган қоидалар ҳануз кучда экан, самодаги Энг муқаддас хонага ҳам ҳали йўл ёпиқ. 9Бу қоидалар ҳозирги замон учун рамздир, улар шундай маънони билдиради: келтирилган назрлар ва қурбонликлар Худога сажда қилувчиларнинг виждонини поклай олмайди. 10Бу назрлару қурбонликлар, шунингдек, егулик, ичгулик ва ҳар хил покланиш маросимларига оид удумлар инсон танаси билан боғлиқ. Булар янги тартиб ўрнатилгунча амал қилган.

 

Масиҳ — баркамол қурбонлик

 

11Энди эса Масиҳ келган хайр–баракаларнинг Олий руҳонийси бўлди. У инсон қўли билан қурилмаган, бу дунёга мансуб бўлмаган самодаги мукаммал Чодирга кирди. Ердаги Чодирдан буюкроқ бўлган самодаги бу Чодирдан ўтиб, 12Энг муқаддас хонага кирди. Масиҳ бу хонага такалар ва буқаларнинг қони билан эмас, балки Ўз қони эвазига кирди. У ерга бир марта кириб, бизни то абад гуноҳлардан озод қилди. 13Илгарилари такалару буқаларнинг қони ҳамда куйдирилган ғунажиннинг кули ҳаром бўлган кишиларнинг устига сепилганда, улар жисман покланардилар. Жониворларнинг қони билан шундай натижага эришилган бўлса, 14Масиҳнинг қони билан бунданда буюкроқ натижага эришса бўлади! Зеро, Масиҳ мангу Руҳнинг қудрати орқали Ўзини бенуқсон қурбонлик сифатида Худога бағишлади. Унинг тўкилган қони виждонимизни ўлимга етакловчи ишлардан поклайди, шунда биз барҳаёт Худога хизмат қила оламиз.
15Ана шу сабабдан Масиҳ Янги Аҳднинг воситачиси бўлди. Энди даъват этилган одамлар Худонинг ваъда қилган абадий меросига эга бўла оладилар. Улар аввалги аҳд даврида берилган Худонинг қонунини бузиб, гуноҳ қилган эдилар. Масиҳ эса уларни гуноҳларидан халос қилиш учун қурбон бўлди. 16Янги аҳдни гўё васиятга ўхшатса бўлади. Қаерда васият бор бўлса, васият қилган одамнинг ўлими тасдиқланиши керак. 17Чунки васият ўлимдан кейингина кучга киради. Васият қилувчи ҳали тирик экан, васиятнинг ҳеч бир таъсири йўқ.
18Шу боис аввалги аҳд ҳам тўкилган қон орқали кучга кирганди. 19Бошида МусоТавротдаги ҳамма амрларни бутун халққа ўқиб берди. Сўнг бир тутам иссоп ва қирмизи ип ёрдамида буқалар ва такаларнинг қони билан сувни Таврот китобига ва бутун халқнинг устига сепиб, 20деди: “Шу қон Эгамизнинг сизлар билан қилган аҳдини тасдиқлайди.” 21Шунингдек, Мусо Муқаддас чодир устига ва сажда маросимларида ишлатиладиган барча ашёлар устига қон сепди. 22Дарҳақиқат, Таврот қонунлари бўйича қарийб ҳамма нарса қон билан покланади, тўкилган қон орқалигина гуноҳлар кечирилади.
23Шу сабабдан, самовий Чодирнинг акси бўлган бу Чодир ва ундаги ҳамма ашёлар ҳайвонларнинг қони билан покланиши керак эди. Аммо самовий нарсалар бундан аълороқ қурбонликларни талаб қилади! 24Ана шу мақсадда Масиҳ бизлар учун Худонинг ҳузурида ҳозир бўлди. У ҳақиқий Чодирнинг соясигина бўлган бу дунёдаги чодирнинг Энг муқаддас хонасига эмас, балки инсон қўли билан қурилмаган самовий Чодирга кирди. 25Леви наслидан бўлган олий руҳонийлар ҳар йили Энг муқаддас хонага кириб, ҳайвонларнинг қонини назр қиладилар. Масиҳ эса Ўзини қайта–қайта қурбонлик қилмади. 26Агар Масиҳ ҳар йили Ўзини қурбонлик қилганда эди, дунё яратилгандан бери У қайта–қайта азоб чеккан бўларди. Бунинг ўрнига У мана шу охирги замонда одамларнинг гуноҳларини ювиш учун, бир мартагина оламга келиб, Ўзини қурбон қилди. 27Инсон зоти бир марта ўлади, сўнг Худо томонидан ҳукм қилинади. 28Шу сингари Масиҳ ҳам кўпларнинг гуноҳларини Ўз бўйнига олиш учун, бир марта қурбон бўлиб, ўлди. У бу дунёга қайтиб келади. Бу сафар У гуноҳларни ювиш учун эмас, балки Уни интизорлик билан кутаётган одамларга нажот бериш учун келади.

 

10–БОБ

 

Масиҳ — охирги қурбонлик

 

1Қонун бўлғуси хайр–баракаларнинг асл сурати эмас, бор–йўғи соясидир. Ҳар йили қонун бўйича Худога бир хил қурбонликлар келтирилади. Демак, қонун бу қурбонликлар орқали Худога сажда қилувчиларни камолотга етказа олмайди. 2Борди–ю, ўша одамлар қурбонликлари орқали гуноҳдан поклана олганларида эди, уларнинг виждони қийналмасди ва улар қурбонлик келтиришни бас қилардилар. 3Ҳолбуки, қурбонликлар ҳар йили одамларга гуноҳларини эслатади, холос. 4Чунки буқаю такаларнинг қони ҳеч қачон гуноҳларни юва олмайди.
5-6Шунинг учун Масиҳ дунёга келганда Худога шундай деган эди:

 

“Сен қурбонлигу назрни истамадинг,
Куйдириладиган қурбонлигу гуноҳ назридан мамнун бўлмадинг,
Итоат қилишим учун Менга бадан ҳозирладинг.
7Ўшанда дедимки: ‘Мана, мен келдим.
Муқаддас Битикларда Мен ҳақимда ёзилган.
Сенинг хоҳишингни адо этиш учун келдим, эй Худойим.’”

 

 

8Дастлаб Масиҳ қонун талаб қилган қурбонликлар ҳақида сўз юритиб, Худога: “Сен қурбонлигу назрни истамадинг, куйдириладиган қурбонлигу гуноҳ назридан мамнун бўлмадинг”, — деб айтган. 9Сўнг эса ҳақиқий итоаткорликни тилга олиб, шундай деган: “Сенинг хоҳишингни адо этиш учун келдим, эй Худойим”. Бундан кўриниб турибдики, Масиҳ қурбонлик маросимларига асосланган аввалги аҳдни бекор қилди. Унинг мақсади юракнинг итоаткорлигига асосланган янги аҳдни ўрнатиш эди. 10Масиҳ Худонинг хоҳишини бажариб, Ўз танасини биз учун қурбон қилди. Бу ягона қурбонлиги орқали бизни гуноҳдан поклади.
11Руҳонийлар ҳар куни Худога хизмат қиладилар. Бир хил қурбонликларни қайта–қайта келтирадилар. Аммо бу қурбонликлар ҳеч қачон гуноҳни юва олмайди. 12Масиҳ эса гуноҳларни абадий ювиб ташлайдиган ягона қурбонликни келтириб, Худонинг ўнг томонида ўтирди. 13“Худо душманларимни оёқларим остига пойандоз қилади”, — деб Масиҳ ўша вақтдан бери кутмоқда. 14Дарвоқе, У биттагина қурбонлик орқали гуноҳдан поклаган одамларини то абад баркамол қилди.
15Муқаддас Руҳ ҳам бу ҳақда бизга шаҳодат бериб, деди:

 

16“Эгамиз шундай демоқда: ‘Мен келажакда Исроил халқи билан тузадиган аҳд шундай бўлади: Мен қонунларимни одамларнинг юрагига солиб қўяман, қонунларимни онгларига ёзаман. 17Мен уларнинг гуноҳлару қабиҳликларини ҳеч қачон эсга олмайман.’”

 

 

18Демак, Худо гуноҳларни кечирган бўлса, бошқа қурбонлик келтиришнинг ҳожати йўқ.

 

Имонимизга содиқ қолайлик

 

19Эй биродарларим, Исо Масиҳнинг қони туфайли энди биз Энг муқаддас хонага дадиллик билан кира оламиз. 20Чунки Исо биз учун янги йўлни очиб берди. У Чодирдаги парда орқали, яъни қурбон қилинган Ўз танаси орқали ҳаёт сари етаклайдиган йўлни очди. 21Ҳа, бизнинг улуғ Руҳонийимиз бор, У Худонинг бутун хонадони устидан масъулдир. 22Шундай экан, самимий қалб ва мустаҳкам ишонч билан Худога яқинлашайлик. Ахир, Масиҳ Ўз қони билан қалбларимизни поклаб, виждонимизни қийнаган ҳамма гуноҳлардан тозалади. Баданимиз ҳам тоза сув билан ювилди. 23Энди ўзимиз эътироф этган умидимизни иккиланмай маҳкам тутайлик. Чунки ваъда берган Худо Ўз сўзига содиқдир. 24Бир–биримизга эътиборли бўлиб, бир–биримизни меҳр–муҳаббатга ва хайрли ишларга чорлайлик. 25Баъзи одамларга ўхшаб, йиғилишларимизни қолдирмайлик. Аксинча, Раббимиз Исонинг келадиган куни яқинлашиб қолганини билиб, бир–биримизни янада кўпроқ руҳлантирайлик.
26Агар биз ҳақиқатни билиб олгандан кейин, атайлаб гуноҳ қилишда давом этсак, бу гуноҳларимизни ҳеч қандай қурбонлик юва олмайди. 27Шунда қўрқув ичра Худонинг ҳукмини кутишдан бошқа иложимиз қолмайди. Оқибатда Худонинг душманлари билан бирга ловуллаган оловда ёниш бизнинг қисматимиз бўлади. 28Мусонинг Тавротига бўйсунишни рад этган одам икки ёки уч гувоҳнинг шаҳодати асосида шафқатсизларча ўлдириларди. 29Шундай экан, Худонинг Ўғлини оёқ ости қилган одамни қандай жазо кутишини бир тасаввур қилиб кўринглар! Масиҳнинг аҳд қони билан покланиб, сўнг уни булғаган одамнинг ҳоли нима кечади?! Худонинг иноят Руҳини ҳақорат қилганнинг ҳоли нима кечади?! 30Ахир, биз қуйидаги сўзларни айтган Худони яхши биламиз:

 

“Мен қасос оламан, жазосини бераман.
Мен Ўз халқимни ҳукм этаман.”

 

 

31Ҳа, барҳаёт Худонинг қўлига тушиб қолиш нақадар даҳшатлидир!
32Ўтмишингизни эсланглар. Ўшанда сизлар Худонинг нурини кўриб, кўп азоб–уқубатларга бардош берган эдингизлар. 33Баъзида сизларни ҳамманинг олдида ҳақоратлаб, хор қилишарди. Бошқа пайтларда бундай аҳволда қолган биродарларингизга ён босардингиз. 34Қамоқда бўлганларга ҳамдард бўлардингиз, мулкингиз мусодара қилинганда буни хурсандчилик билан қабул қилардингиз, чунки сизларда боқий бойлик борлигини билардингизлар. 35Шундай экан, олдингидай имонда қатъиятли бўлинглар! Шунда буюк мукофот оласизлар. 36Сабр–тоқатли бўлиб, Худонинг иродасини бажаринглар. Шунда Худонинг ваъдасига эришасизлар. 37Ахир, Муқаддас Битикларда ёзилгандай, ҳадемай келиши керак бўлган Зот келади. У кеч қолмайди. 38Худонинг солиҳлари Унга бўлган садоқати туфайли тирик қолишади. Борди–ю, бирортаси имондан қайтса, Худо ундан рози бўлмайди.
39Биз эса имондан қайтиб, ҳалок бўладиган одамлардан эмасмиз. Биз имонимизга содиқ қолган, нажот топган одамлармиз.

 

11–БОБ

 

Имон нима?

 

1Имон — умид қилинган нарсаларнинг амалга ошишига ишониш, кўринмайдиган нарсаларга амин бўлиш демакдир. 2Имон туфайли ота–боболаримиз Худонинг мақтовига сазовор бўлдилар.

 

Қадимги имон қаҳрамонлари

 

3Имон туфайли биз коинот Худонинг каломи билан яратилганини англаб оламиз, кўринадиган моддалар кўринмайдиган воқеликдан вужудга келганини биламиз.
4Имони туфайли Ҳобил Худога Қобилдан кўра яхшироқ қурбонликни келтирди. Худо Ҳобилнинг қурбонлигидан мамнун бўлиб, Ҳобилни имони туфайли солиҳ киши, деб билди. Ҳобил ўлган бўлса ҳам, унинг имони ҳануз бизга намуна бўлиб хизмат қиляпти.
5Имони туфайли Xанўх ўлмади. У тириклайин осмонга кўтарилиб кетди. Ханўх бирданига ғойиб бўлиб қолганди, чунки Худо уни олиб кетган эди. Муқаддас Битикларда айтилишича, Худо Ханўхни олиб кетмасидан олдин ҳам ундан мамнун эди. 6Ишонмаган одам ҳеч қачон Худони мамнун қила олмайди. Ахир, Худога сажда қилаётган ҳар ким Худонинг борлигига ишониши керак, Худога юз бурганларга Худонинг Ўзи мукофот беришига у амин бўлиши керак.
7Имони туфайли Нуҳ оиласини қутқариш учун кема қурганди. У мисли кўрилмаган кулфат ҳақидаги Худонинг огоҳлантиришларини эшитиб, Худодан қўрқиб, Унга қулоқ солганди. Қилган бу иши билан у Худонинг бутун дунё устидан чиқарган ҳукмини эълон қилди. Худо уни имони туфайли солиҳ киши, деб билди.
8Имони туфайли Иброҳим Худога итоат қилди. Худо унга: “Мен сенга мулк қилиб берадиган ерга бор”, деб буюрганда, Иброҳим қаерга кетаётганини билмасдан йўлга тушди. 9Имон билан у Худо ваъда қилган ерда ўрнашди, мусофир бўлиб, чодирларда яшади. Унинг ўғиллари Исҳоқ ва Ёқуб ҳам у каби кун кечиришди, чунки Худо уларга худди шундай ваъда берганди. 10Нега Иброҳим бундай қилди? Чунки у Худо томонидан лойиҳалаштирилган ва қурилган, пойдевори мустаҳкам, боқий шаҳарни кутаётган эди. 11Ўзи қариб кетган, хотини Сора эса бепушт бўлганига қарамай, Иброҳим имони туфайли фарзанд кўрди. Чунки фарзандни ваъда қилган Худо садоқатли эканига у ишонарди. 12Шунинг учун бир оёғи гўрда бўлган бу битта одамдан осмондаги юлдузлардай, денгиз қирғоғидаги қумдай сон–саноқсиз насл келиб чиқди.
13Иброҳим, Исҳоқ ва Ёқуб оламдан ўтдилар, аммо Худо берган ваъдасини бажаришига улар ишонардилар. Улар Худо ваъда этган юртга эришмадилар, аммо ўша юртни узоқдан кўриб, хурсанд бўлган эдилар. Улар бу дунёда келгинди ва мусофир эканликларини очиқчасига тан олдилар. 14Мусофирлигини тан олган одамлар ўзларининг ҳақиқий ватанини қўмсаётганини кўрсатадилар. 15Борди–ю, улар келиб чиққан юртини қўмсаган бўлганларида эди, у ерга қайтиб бориш учун иложини топар эдилар. 16Аслида улар яхшироқ юртни, яъни самовий ватанни қўмсаётган эдилар. Шунинг учун Худо Ўзини уларнинг Худоси, деб аташдан ор қилмайди. Худо ҳатто улар учун бир шаҳар ҳозирлаган эди.
17-18Худо Иброҳимни синовдан ўтказаётганда Иброҳим ўз имони туфайли ўғли Исҳоқни қурбонликка олиб борди. Гарчи Худо унга: “Мен сенга ваъда қилган наслинг Исҳоқ орқали келиб чиқади”, — деб ваъда берган бўлса–да, у ягона ўғлини қурбонлик қилишга тайёр эди. 19Демак, Худо ҳатто ўликларни ҳам тирилтиришга қодир эканлигига Иброҳим ишонарди. Шунинг учун Худо Исҳоқни Иброҳимга тириклайин қайтариб берди. Исҳоқ ўликдан тириладиган ҳамма одамларнинг рамзи бўлиб хизмат қилади.
20Имони туфайли Исҳоқ ўз ўғиллари Ёқуб ва Эсовни дуо қилди. Келажакда дуолари амалга ошишига у ишонганди. 21Имони туфайли Ёқуб ҳам Юсуфнинг ўғилларини бирма–бир дуо қилди. У оламдан кўз юмаётганда ҳам, ўз ҳассасига суянганича, Худога сажда қилди. 22Имони туфайли Юсуф Исроил халқининг Мисрдан чиқиб кетиши тўғрисида каромат қилди. У ўша пайтда ўлим тўшагида ётган бўлиб: “Менинг суякларимни ўзларингиз билан бу ердан олиб кетинглар”, — деб васият қилганди.
23Имони туфайли Мусонинг ота–онаси, янги туғилган Мусони уч ой яширишди. Улар чақалоқнинг чиройли эканлигини кўриб, Фиръавннинг фармонидан қўрқишмади. 24Вояга етганда Мусо имони туфайли Фиръавн қизининг ўғли деб аталишни рад этди. 25Гуноҳ қилиб, вақтинчалик ҳузур–ҳаловатда яшашдан кўра, Худонинг халқи билан бирга азоб–уқубат чекишни у ўзига раво кўрди. 26У келажакдаги мукофотни кўзлагани учун, Масиҳни деб, хўрланишни Мисрнинг хазиналаридан афзал деб билди. 27Имони туфайли Мусо Мисрни тарк этди. У фиръавннинг ғазабидан қўрқмади. Гўё кўринмас Худони кўргандек, танлаган йўлидан қайтмади. 28Имони туфайли у Исроил халқига Фисиҳ қўзиларини сўйишни буюрди. Сўнг қўзиларнинг қонини эшиклар кесакиларига сепишни буюрди. Бундан мақсади Исроил халқининг тўнғич ўғилларини Азроилдан асраб қолиш эди.
29Имони туфайли Исроил халқи Қизил денгиздан худди қуруқликдан ўтаётгандек кечиб ўтди. Мисрликлар ҳам ўтмоқчи бўлишди, аммо чўкиб кетишди.
30Исроил халқи етти кун Ерихо шаҳри деворлари атрофида айланиб бўлгандан кейин, уларнинг имони туфайли шаҳар деворлари қулаб тушди. 31Имони туфайли фоҳиша Раҳоба ҳалок бўлмади. У айғоқчиларга меҳмондўстлик қилгани учун, Худога итоат қилмаган ҳамшаҳарлари билан бирга ўлмади.
32Яна кимни мисол қилиб келтирай?! Гидўн, Барақ, Шимшўн, Йифтох, Довуд, Шомуил ва бошқа пайғамбарлар ҳақида ҳикоя қилиш учун вақтим етарли эмас. 33Улар имон билан шоҳликларни босиб олдилар, давлатни адолат билан бошқардилар ва Худо берган ваъдаларга эришдилар. Шерларнинг жағларини ёпдилар, 34ловуллаган оловни ўчирдилар ва қилич тиғидан омон қолдилар. Ҳолдан тойган пайтларида кучга тўлдилар, жангда баҳодирлик кўрсатдилар ва ўзга юрт лашкарларини тор–мор қилдилар. 35Аёллар марҳум қариндошларини тирилган ҳолда қайтариб олдилар.
Бошқалар эса имони туфайли қийноқларни бошдан кечирдилар. Улар Худодан воз кечиб, ўлимдан қутулишлари мумкин эди. Аммо улар бундай қилмадилар, чунки аълороқ нарсани, яъни абадий ҳаёт учун тирилишни умид қилган эдилар. 36Баъзилар ҳақорату калтакларга чидадилар, баъзилар занжирбанд бўлиб, зиндонларда ётдилар. 37Уларни тошбўрон қилдилар, таналарини арралаб иккига бўлдилар, қиличдан ўтказдилар. Улар қўй ва эчки пўстинларини кийиб, сарсон–саргардон бўлдилар, муҳтожликда яшадилар, зулм остида қолдилар, хор бўлдилар. 38Улар чўл–саҳроларда, тоғ–тошларда дайдиб юрдилар, ғорларда, ернинг кавакларида яшириндилар. Дунё уларнинг тирноғига ҳам арзимас эди!
39Улар имони туфайли Худонинг мақтовига сазовор бўлдилар. Шундай бўлса–да, Худонинг ваъдасига эришмадилар. 40Худога содиқ қолган бу одамларни Худо биз билан бирга баркамол қилишни истади. Чунки У бизни ҳам ўйлаган ҳолда аълороқ режани тайёрлаб қўйганди.

 

12–БОБ

 

Худога содиқ қолинглар!

 

1Имони бизга ибрат бўлиб хизмат қиладиган ана шу одамларнинг ҳаммаси атрофимизни ўраб олган. Бу катта оломон бизни кузатиб тураркан, тақдиримиздаги мусобақада сабр–тоқат билан чопайлик. Югуришимизга халақит бераётган ҳар қандай юкни, айниқса, тўсқинлик қилаётган ҳар қандай гуноҳни бир четга улоқтириб ташлайлик. 2Исога кўз тикайлик. Ахир, У бу имон мусобақасида биз учун йўл очиб, бутун масофани биздан олдин югуриб ўтди. Исо келажакдаги шодликка эришиш учун, шармандали ўлимни писанд қилмай, хочда азоб билан жон берди. Ҳозир эса У Худо тахтининг ўнг томонида ўтирибди. 3Жасоратингиз сўнмаслиги ва кўнглингиз чўкмаслиги учун, Исо ҳақида фикр юритинглар. У гуноҳкорлар томонидан кўп хўрланиб, ҳаммасига чидаган–ку!

 

Худо Ўз фарзандларини тарбиялайди

 

4Сизлар эса қонингизни тўкиш даражасигача гуноҳга қарши курашмадингизлар. 5Худонинг сизларга Ўз фарзандлари сифатида айтган бу далда сўзларини унутибсизлар:

 

“Ўғлим, Эгамизнинг тарбиясига эътиборсиз бўлмагин,
Ундан танбеҳ олганингда кўнглинг чўкмасин.
6Зеро, Эгамиз яхши кўрган бандасини тарбиялайди,
Фарзанд қилиб олган ҳар бир одамни жазолайди.”

 

 

7Чекаётган азобларингизни Худонинг тарбияси, деб билиб, сабр–тоқат қилинглар. Чунки Худо сизларни Ўз фарзандларидай кўриб, тарбия қиляпти. Ахир, ҳар бир ота ўз фарзандини тарбия қилади–ку! 8Агар Худо сизларни бошқа фарзандларини тарбиялагандай тарбияламаса, демак, сизлар Худонинг фарзандлари эмас, ҳаромзодасизлар. 9Биз жисмоний оталаримизнинг тарбиясини олиб, уларни ҳурмат қилиб келяпмиз. Шундай экан, янги ҳаётга эга бўлиш учун осмондаги Отамизга бундан–да кўпроқ итоат қилишимиз керак эмасми?! 10Жисмоний оталаримиз қисқа вақт давомида, бизни ўз билганидай тарбиялаган эдилар. Худо эса бизнинг манфаатимизни кўзлайди. Биз У каби муқаддас бўлишимиз учун Худо бизни тарбиялайди. 11Одам тарбия олаётганда хурсанд бўлмайди, аксинча, қайғуради. Аммо бундай тарбияни олган одам кейинчалик тинч–тотув ва солиҳ ҳаёт кечиради.

 

Худонинг йўлидан юринглар!

 

12Қўлларингиз толиққан, тиззаларингиз букилган, аммо маҳкам туринг. 13Ўзингиз учун тўғри йўлни танлаб юринг. Токи орангиздаги “ожиз” ва “оқсоқ” одамлар йиқилмасин, балки шифо топсинлар.
14Ҳамма билан тинч–тотув яшашга ҳаракат қилинглар. Ҳалол ҳаёт кечиришга тиришинглар, акс ҳолда, Эгамизни кўра олмайсизлар. 15Эҳтиёт бўлинглар, тағин, ўзингизни Худонинг иноятидан маҳрум қилиб қўйманглар. Ораларингизда аччиқ илдиз ўсишига йўл қўйманглар, акс ҳолда унинг заҳри муаммолар туғдириб, кўпларингизни ҳаром қилади. 16Қаранглар, орангизда Эсовга ўхшаганлар бўлмасин. Эсов тўнғич ўғил ҳуқуқини бир коса овқат учун сотган ахлоқи бузуқ, бетавфиқ бир одам эди. 17Ўзингизга маълумки, кейин Эсов ваъда қилинган меросни олиш учун, отасидан: “Мени дуо қилинг”, деб сўради, аммо отаси уни рад этди. Эсов кўз ёш тўкиб, отасига ёлворса–да, воз кечган меросини қайтариб олишга асло имкони йўқ эди.

 

Худодан юз ўгирманглар!

 

18Сизлар яқинлашган тоғ Синай тоғи эмас. Синай тоғи жисмоний бир тоғ бўлиб, унга қўл теккизиб кўрса бўларди. У ерда аланга ловуллаб ёнарди, устини зулмат, қора булут қоплаган, бўрон босган эди. 19Бурғу садоси янграб, Худонинг овози эшитилганди. Буни эшитган одамлар: “Ёлворамиз, Худо бизга бошқа гапирмасин”, деб ўтинганди. 20Чунки “Тоққа ҳатто ҳайвон ҳам тегса, тошбўрон қилинсин”, деган Худонинг буйруғига улар дош бера олмаган эдилар. 21Синай тоғидаги манзара шу қадар даҳшатли эдики, Мусонинг ўзи: “Қўрққанимдан титраб кетяпман”, — деганди.
22Сизлар, аксинча, самодаги Сион тоғига ва барҳаёт Худонинг шаҳри — самовий Қуддусга яқинлашгансизлар. Шод–хуррамлик қилгани йиғилган минглаб фаришталар олдига келгансизлар. 23Исмлари осмонда ёзилган Худонинг меросхўрларига сизлар шерик бўлдингизлар. Ҳаммани ҳукм қилувчи Худонинг ҳузурига кирдингизлар. Худо баркамол қилган солиҳларнинг руҳлари олдига келдингизлар. 24Сизлар Янги Аҳднинг воситачиси Исонинг ҳузурига кирдингизлар. Исонинг қонига яқинлашдингизлар. Унинг қони Ҳобилнинг қонига ўхшаб қасос талаб қилмайди, аксинча, гуноҳларимизни ювиш учун сепилган.
25Эҳтиёт бўлинглар, сизларга гапираётган Худодан юз ўгирманглар! Худо ер юзида гапирган вақтда Уни рад этганлар ҳалокатдан қутула олмаганлар. Шундай экан, биз осмондан гапираётган Худони рад этсак, икки дунёда ҳам жазодан қутула олмаймиз! 26Ўша вақтда Унинг овози ерни ларзага солган эди. Энди эса У шундай демоқда:

 

“Мен яна бир бор ерни ларзага соламан, аммо бу сафар осмонни ҳам титратаман.”

 

 

27“Яна бир бор” дегани шуни билдирадики, яратилган бутун мавжудот йўқ бўлиб кетади, фақат тебранмас, абадий мавжудот қолади.
28Бизга тебранмас шоҳлик берилган. Шундай экан, Худодан миннатдор бўлиб, эҳтиром ва қўрқув ила Унга манзур равишда сажда қилайлик. 29Ахир, бизнинг Худойимиз ямламай ютадиган оловдир.

 

13–БОБ

 

Сўнгги насиҳатлар

 

1Бир–бирингизни биродарлардай яхши кўришни давом эттиринглар. 2Меҳмондўстликни унутманглар. Зеро, меҳмондўст бўлган баъзи одамлар ўзлари билмаган ҳолда фаришталарни меҳмон қилишган. 3Қамоқдаги биродарларингизни унутманглар, гўё ўзингиз ҳам улар билан бирга қамоқда ўтиргандек, уларни ёдингизда тутинглар. Хўрланганларни унутманглар, ўзингизни уларнинг ўрнига қўйиб кўринглар.
4Никоҳни ҳаммангиз эъзозланглар. Эр–хотинлик муносабатини беғубор сақланглар. Фаҳшу зинога берилганларни Худо ҳукм қилади.
5Пулга кўнгил боғламанглар. Бори билан қаноатланинглар. Зеро, Худо:

 

“Сизларни ташлаб кетмайман, сизларни тарк этмайман”,

 

 

— деб айтган. 6Шунинг учун биз ишонч билан айта оламиз:

 

“Эгам Мададкоримдир, шу боис қўрқмайман.
Инсонлар менга нима қила олади?!”

 

7Худонинг каломини сизларга ўргатган устозларингизни хотирланглар. Уларнинг босиб ўтган ҳаёт йўли ҳақида фикр юритинглар. Имонларига тақлид қилинглар. 8Исо Масиҳ кеча, бугун ва то абад Ўшадир, У ўзгармайди.
9Шундай экан, турли хил ғалати таълимотларга берилиб, тўғри йўлдан оғиб кетманглар. Қурбонлик маросимларига доир егулик–ичгулик қоидаларига риоя қилавермай, яхшиси, Худонинг инояти билан юрaгингизни бақувват қилинглар. Ахир, инсонлар яратган бу қоидалар уларга риоя қилувчиларга ҳеч қандай фойда келтирмайди. 10Эсингизда бўлсин, биз кўзга кўринмайдиган, ҳақиқий қурбонгоҳ олдида сажда қилмоқдамиз. Ердаги қурбонгоҳ олдида сажда қилаётганлар ҳақиқий қурбонгоҳда сажда қила олмайдилар. 11Илгарилари олий руҳоний халқни гуноҳларидан поклаш учун ҳайвонларни қурбонлик қиларди. У қурбонликлар қонини Муқаддас хонага олиб киргандан сўнг, гўштини емасдан, сўйилган ҳайвонларни қароргоҳдан ташқарида куйдирарди. 12Шу сингари Исо ҳам шаҳар дарвозасидан ташқарида азоб чекиб ўлди. У Ўз қонини тўкиб, халқини гуноҳлардан поклади. 13Келинглар, энди биз ҳам қароргоҳ ташқарисига Исонинг олдига чиқайлик. У билан бирга хўрликларга чидайлик. 14Зеро, бизнинг бу дунёда доимий масканимиз йўқ, биз бўлғуси шаҳарга кўз тикканмиз. 15Шундай экан, Исо орқали Худога ҳамду сано назрларини тақдим қилаверайлик. Исони Раббимиз деб эътироф этишимиз Худога қурбонликдай бўлсин. 16Яхшилик қилишни ва бир–биримизга ёрдам беришни унутмайлик, чунки бундай назрлар Худога манзурдир.
17Жамоатдаги бошлиқларингизга қулоқ солинглар, айтганларини қилинглар. Ахир, улар имон йўлида сизларга посбонлик қиладилар, Худонинг олдида сизлар учун ҳисобот берадилар. Уларга итоат қилсангиз, улар ўз ишини хурсандчилик билан бажарадилар, бўлмаса, ўлган кунидан қиладилар. Бундан сизга нима фойда бўлади?!
18Мен учун ибодат қилинглар. Виждоним тоза эканлигига аминман. Ҳурматга лойиқ ҳаёт кечиришга ҳаракат қиляпман. 19Ўтиниб сўрайман, мен учун ибодат қилинглар, токи сизларнинг олдингизга тезроқ қайтиб борай.

 

Сўнгги дуолар

 

20Тинчлик берадиган Худо бизнинг Раббимиз Исони ўликдан тирилтирди. Исо Ўз қони билан абадий аҳдни муҳрлагани учун Худо Уни халқининг улуғ Чўпони қилиб тайинлади. 21Шу қадар буюк ишларни қилган Худонинг хоҳиш–иродасини бажара олишингиз учун У сизларга ҳар қандай эзгу фазилату инъом берсин. У Ўзининг манзур мурод–мақсадини Исо Масиҳ орқали сизларда бажо келтирсин. Исо Масиҳга абадулабад шон–шарафлар бўлсин! Омин.
22Эй биродарларим, сизларга қисқагина мактуб ёздим. Ўтинаман, мактубимдаги насиҳатларни сабр–тоқат билан қабул қилинглар.
23Айтмоқчи, биродаримиз Тимўтий қамоқдан чиқди. Агар у бу ерга вақтида етиб келса, сизларни кўргани борганимда, уни ҳам олиб бораман. 24Жамоатдаги ҳамма бошлиқларингизга ва барча Худонинг азизларига салом айтинглар. Италиялик биродарларимиз сизларга салом йўллаяптилар.
25Худонинг инояти ҳаммангизга ёр бўлсин.

 

 

ЁҚУБНИНГ МАКТУБИ

Кириш

 

Мазкур мактубнинг муаллифи Ёқуб, мутахассисларнинг айтишича, Қуддусдаги жамоатнинг етакчиси ва Исо Масиҳнинг туғишган укаси эди. Исо Масиҳ ер юзида хизмат қилган даврда Ёқуб Унга ишонмади, Унинг хизматини ҳам маъқулламади. Масиҳ ўликдан тирилгандан кейин эса Ёқуб Унга ишониб, Қуддусдаги имонлилар жамоатининг етакчиси бўлди.
Мазкур мактуб имонлилар учун ҳаётий қўлланма бўлиб хизмат қилади. Имон фақат тилда эмас, балки амалда қўлланилиши керак, деган ғоя мактубнинг мағзи ҳисобланади. Беқарорлик, мағрурлик, манманлик, очкўзлик, нафси бузуқлик, иккиюзламачилик каби иллатларни муаллиф аёвсиз танқид қилади. Ёқуб мевали дарахтни намуна қилиб, ҳақиқий имон одамнинг ҳаётида, унинг юриш–туришида акс этади, деган ўгитни келтиради: ҳар бир дарахт фақат ўзига хос мева бергани каби, ҳақиқий имон ҳам инсонда фақат ўзига хос ижобий хислатлар уйғотишини айтади. Хуллас, имонли одам имони бўйича яшаши керак деб таъкидлайди.

 

1–БОБ

 

Дуойи салом

 

1Мен, Худонинг ва Раббимиз Исо Масиҳнинг қули Ёқубдан, ўзга юртларга тарқалиб кетган ўн икки қабилага салом!

 

Синов ва васвасалар

 

2Эй биродарларим, турли синовларга дучор бўлганингизда ўзингизни бахтли деб билинглар. 3Ахир, имонингиз синалганда сизлар сабр–тоқат қилишни ўрганасизлар. Бу ўзингизга ҳам аён. 4Ҳар қандай вазиятда сабр қилишни ўрганинглар, шунда етук, бекаму кўст, комил инсонлар бўласизлар.
5Агар бирортангизга донолик етишмаса, Худодан сўранг, У беради. Чунки сўраганларнинг ҳаммасига Худо саховат билан, беминнат беради. 6Шу боис умидингизни фақатгина Худога боғлаб, имон билан сўранг. Иккиланманг, чунки Худога сидқидилдан ишонмаган киши гўё денгиз тўлқинига ўхшайди, шамол қайси томонга эсса, тўлқин ўша томонга қараб йўналади. 7Бундай одам Эгамиздан бирор нарса оламан деб умид қилмасин. 8У Худога таянмагани учун ҳаётида беқарор, ўзгарувчан бўлади.
9Ночор аҳволдаги биродар Худонинг назарида юксак эканлигидан хурсанд бўлсин. 10Бой биродар эса Худога муҳтож эканлигидан шодлансин. Чунки ўз бойлигига таянган киши дашт гулидай хазон бўлади. 11Қуёш жазирама иссиғи билан даштнинг ўт–ўланларини қовжиратиб юборади. Гулларнинг гўзаллиги йўқолиб, хазон бўлади. Бойлик орқасидан қувиб, давлатига таянганлар ҳам худди шу сингари нобуд бўлишади.
12Синовларга бардош берган одам бахтлидир. Чунки у синовдан ўтгач, ҳаёт тожи билан тақдирланади. Бундай тожни Худо Ўзини севганларга ваъда қилган. 13Васвасага тушганингизда Худони айбламанг! Чунки Худо ҳеч қачон васвасага тушмайди ва ҳеч кимни васвасага солмайди. 14Лекин ҳар ким ўз эҳтироси дастидан васвасага дучор бўлиб, нафс тузоғига илинади. 15Кейин эҳтирос ҳомиладор бўлиб гуноҳни туғади, гуноҳ эса етилиб, ўлимга олиб боради.
16Эй азиз биродарларим, алданманглар! 17Ҳар бир яхши ва мукаммал ҳадя самодан келади. Бу ҳадяларни осмондаги жамики ёритқичларни яратган Худо беради. Ёритқичларнинг нури пайдо бўлиб, ғойиб бўлади, Худонинг эзгулиги эса йўқолмайди. Зеро, Худо ҳеч қачон ўзгармайди. 18Худо келажакда бутун борлиқни янгилайди. Биз бу янгиланишнинг илк ҳосили бўлишимиз учун, Худо Ўз хоҳишига кўра бизга ҳақиқат каломи орқали янги ҳаёт берди.

 

Худонинг сўзини эшитиб, унга амал қилиш ҳақида

 

19Эй азиз биродарларим, шуни эсингизда тутинглар: ҳар бир одам эшитишда чаққон, гапиришда вазмин, ғазаб келганда босиқ бўлсин. 20Чунки инсоний ғазабингиз Худога манзур бўлган солиҳ ҳаёт кечиришингизга йўл қўймайди. 21Шундай экан, ҳар қандай жирканч ва ёмон ишларни бас қилинглар! Худонинг қалбингизга эккан каломини камтарлик билан қабул қилинглар. Ахир, бу калом жонингизни қутқаришга қодир.
22Худонинг каломига риоя қилинглар! Каломни эшитсам бас, деб ўз–ўзингизни алдаманглар. 23Каломни тинглаб, амалда риоя қилмаган одам ўз юзини кўзгуда кўрган кишига ўхшайди. 24У ўзига қаради–ю, кетди ва ўша заҳоти ўзининг қандай эканлигини унутиб юборди. 25Сизлар эса озодлик берувчи Худонинг мукаммал қонунига доим синчиклаб қаранглар. Қонунни шунчаки эшитиб, унутиб юборманглар, унга қатъий амал қилинглар. Бу ишингиз учун Худо сизга барака беради.
26Агар сиз ўзингизни диндор ҳисоблаб, тилингизни тиймасангиз, ўз–ўзингизни алдаган бўласиз ва сизнинг бундай дин–диёнатингиз бефойдадир. 27Отамиз Худонинг назарида пок ва беғубор дин–диёнатга эга бўлган инсон етим–есиру беваларни қайғули кунларида йўқлаб боради, у бу дунё дастидан булғанмайди.

 

2–БОБ

 

Юз–хотирчилик қилманглар

 

1Эй биродарларим, улуғвор Раббимиз Исо Масиҳга ишонар экансиз, юз–хотирчилик қилманглар. 2Сизларнинг йиғилишингизга олтин узук таққан, башанг кийинган бир бой билан уст–боши жулдур бир гадой кирди деб фараз қилайлик. 3Агар сизлар башанг кийинганга қараб: “Марҳамат қилиб тўрга чиқинг”, — гадойга эса: “Сен остонада тур” ёки “Шу ерда, пойгакда ўтир”, — десангиз, 4сизлар бир одамни бошқасидан устун қўйган бўлмайсизларми?! Бу билан сизлар ёмон ниятли қозиларга ўхшаб қоласизлар–ку!
5Эй азиз биродарларим, қулоқ солинглар: Худо бу дунёдаги камбағалларни имонда бой қилиш учун танлади! У Ўзини севганларга ваъда қилгандай, уларга Ўз Шоҳлигини мерос қилиб берди. 6Аммо сизлар–чи, камбағални беобрў қилиб ташладингиз! Сизларга жабр–зулм қилган бойлар эмасми?! Сизларни маҳкамаларга судраб олиб борган улар эмасми?! 7Сизлар Раббимиз Исога тегишлисизлар. Аммо бу бойлар Раббимизнинг эзгу номини ҳақорат қиляптилар!
8Агар сизлар Муқаддас Битиклардаги: “Ўзгани ўзингизни севгандай севинг” деган Худонинг Шоҳлигига оид қонунга амал қилаётган бўлсангиз, тўғри қилаётган бўласизлар. 9Бироқ юз–хотирчилик қилаётган бўлсангиз, гуноҳ қиляпсиз ва қонунбузар сифатида ҳукм қилинасиз. 10Кимки қонуннинг ҳаммасига риоя қилса–ю, фақат бир нарсада гуноҳ қилса, у бутун қонунни бузган ҳисобланади. 11Чунки “Зино қилманг” деган Худо “Қотиллик қилманг” деб ҳам айтган. Агар сиз зино қилмасангиз–у, аммо одам ўлдирсангиз, қонунни бузган бўласиз.
12Шунинг учун ҳар бир гапингиз ва ишингиз озодлик берувчи Худонинг қонунига мувофиқ бўлсин. Зеро, Худо ҳар бир одамни ўша қонун бўйича ҳукм қилади. 13У шафқатсиз одамга раҳм қилмайди. Раҳмдил инсон эса ҳукм пайтида Худодан шафқат топади.

 

Имон ва амал

 

14Эй биродарларим, агар бирор киши имоним бор, деса–ю, хайрли ишлар қилмаса, нима фойдаси бор?! Бундай имон уни қутқарармиди?! 15Фараз қилинг, имонли биродарингиз оч–яланғоч бўлса–ю, 16сиз унга: “Яхши бор! Исиниб, қорнингни тўйдириб юр”, — десангиз–у, эҳтиёжини қондирмасангиз, бундан нима фойда?! 17Шунга ўхшаб қуруқ имоннинг ўзи амалсиз ўликдир.
18Кимдир:
— Баъзиларнинг хайрли ишлари, бошқаларнинг эса имони бор–ку, — деб норозилигини билдириши мумкин. Ундай одамга мен шундай жавоб берган бўлардим:
— Кел, сенга имонимни хайрли ишларим орқали кўрсатай. Сен эса имонингнинг самимийлигини қайси далил билан исботлай оласан? Ахир, сен хайрли ишлар қилмайсан–ку!
19У одам:
— Мен Худонинг ягоналигига ишонаман! — деб айтиши аниқ. Мен эса унга:
— Ишониб, яхши қиласан! — дейман. — Аммо сенинг бу ишончинг жинларнинг ишончидан асло фарқ қилмайди. Зеро, жинлар ҳам Худонинг ягоналигига ишониб, даҳшатдан титрайди. 20Эй аҳмоқ, амалсиз имонинг фойдасиз эканлигини наҳотки тушунмасанг?! 21Отамиз Иброҳим ўз ўғли Исҳоқни қурбон қилмоқчи бўлгани учун Худо уни солиҳ деб билди! 22Ана, кўрдингми?! Иброҳимнинг бу ишига имон асос бўлди. Унинг қилган иши имонининг чинлигини кўрсатди. 23Шу тариқа Тавротдаги: “Иброҳим Худога ишонди, Худо уни ишончи учун, солиҳ, деб билди”, — дея ёзилган сўз амалга ошди. Иброҳим Худонинг дўсти деб аталди.
24Эй биродарларим, кўрдингизми, инсон қуруқ имони учун эмас, балки қилган ишлари учун солиҳ деб тан олинади.
25Фоҳиша Раҳоба ҳам бунинг яна бир мисолидир. Нима учун Худо уни солиҳ деб тан олди? Раҳоба Исроил халқининг айғоқчиларини уйига киргизиб, бехатар йўл билан қочиб кетишларига ёрдам бергани учун Худо уни солиҳ деб билди.
26Хуллас, амалсиз имон жонсиз танадай ўликдир.

 

3–БОБ

 

Тилни тиймоқ ҳақида

 

1Эй биродарларим, ҳаммангиз ҳам устоз бўлаверманглар! Биз, устозлар, жиддийроқ ҳукмга дучор бўлишимиз ўзингизга маълум. 2Одамларнинг ҳаммаси кўп хато қилади. Сўзлаётганда хато қилмаган инсон етукдир. У бутун вужудини жиловлай олди. 3Биз отларни бўйсундириш учун оғизларига сувлуқ соламиз. Шу орқали уларнинг бутун танасини бошқарамиз. 4Мана, кемалар ҳам, қанча улкан бўлмасин ва кучли шамоллар ёрдамида юрмасин, кичкина бир руль билан бошқарилади. Кемачи руль ёрдамида кемани истаган жойга йўналтиради. 5Тил ҳам худди шундайдир, тил баданнинг кичкина бир узвидир, аммо катта муаммоларни келтириб чиқаради.
Қара, кичкина бир олов бепоён ўрмонни ёндириб юборади! 6Тил ҳам оловга ўхшайди. Тил — узвларимиз орасида бир бузғунчи дунё! У бутун вужудимизни булғайди. У жаҳаннамдан алангаланиб, бутун ҳаётимизни ёндиради.
7Турли хил ёввойи ҳайвонлар билан қушлар, судралувчи ва денгиз ҳайвонлари инсон зоти томонидан бошқарилган ва бошқарилмоқда. 8Аммо тилни ҳеч бир инсон бошқара олмайди. Тиниб–тинчимас бу ёвуз тилнинг заҳри қотилдир. 9Биз тилимиз билан самовий Отамиз бўлган Эгамизни олқишлаймиз ва тилимиз билан Худонинг суратида яратилган инсонларни лаънатлаймиз. 10Олқиш ва лаънат бир оғиздан чиқади. Эй биродарларим, бундай бўлмаслиги керак! 11Ахир, битта булоқдан ҳам ширин, ҳам аччиқ сув оқиб чиқмайди–ку! 12Эй биродарларим, анжир дарахти зайтун мевасини берадими?! Ёки ток новдаси анжир тугадими?! Йўқ! Шўр булоқдан ҳам ширин сув оқиб чиқмайди!

 

Ким доно?

 

13Доно ва фаросатлимисиз? Буни ибратли ҳаётингиз орқали намоён қилинг. Ҳар бир ишни камтарлик ва донолик билан бажаринг. 14Борди–ю, юрагингизда аччиқ ҳасад ва худбинлик бўлса, дономан, деб мақтанманг. Ўзингизни шундай тутаётган бўлсангиз, ҳақиқатни рад этган бўласиз. 15Дунёга ва моддиятга хос бўлган бундай “донолик” Худодан эмас, шайтондандир. 16Чунки ҳасадгўйлик ва худбинлик бор жойда жанжал ва ёвузлик ҳукм суради.
17Худодан келган донолик эса, аввало покдир. Шунингдек, бу асл донолик тинчликсевар, мулойим, ҳақиқатга бўйсунадиган, меҳр–шафқатли, хайрли ишларга бой, тарафкашлик қилмайдиган, ўта самимийдир. 18Тинчлик ўрнатувчилар тинчликни экиб, солиҳликни ўриб оладилар.

 

4–БОБ

 

Дунё билан дўст бўлган киши Худога душмандир

 

1Орангиздаги уруш ва жанжаллар қаердан келиб чиқади? Ичингизда жанг қилаётган нафсу эҳтиросларингиздан эмасми?! 2Сизлар ўзингизда йўқ нарсани хоҳлайсизлар, ўшанга эришиш учун одам ўлдиришдан ҳам тоймайсизлар. Ҳасад қиляпсизлар, аммо мақсадингизга эриша олмагач, жанжаллашиб урушяпсизлар. Сизларда хоҳлаган нарсангиз йўқ, чунки уни Худодан сўрамайсизлар. 3Сўраган тақдирда ҳам, олмаяпсизлар, чунки ёмон ният билан, нафсингизни қондириш учун сўраяпсизлар.
4Эй садоқатсиз бандалар! Дунё билан дўстлик Худога душманлик эканлигини наҳотки билмасангизлар?! Ким дунё билан дўст бўлишни истаса, Худога душман бўлади. 5Муқаддас Битикларда: “Худо ичимизга солган руҳни ғоятда қизғанади, У биздан садоқатни талаб қилади”, деб таълим берилади–ку! Нима, сизлар буларни бекор деб ўйлайсизларми?! 6Тўғри, Худо биздан садоқатни талаб қилади, аммо шу билан бирга У бизга нисбатан ниҳоятда иноятлидир. Зеро, Муқаддас Битикларда ёзилган:

 

“Худо мағрурларга қарши чиқади,
Камтарга эса иноят қилади.”

 

7Шундай экан, Худога бўйсунинглар! Иблисга қаршилик кўрсатинглар, шунда у сизлардан қочади. 8Худога яқинлашинглар, шунда У сизларга яқинлашади. Эй гуноҳкорлар, қўлларингизни гуноҳдан тозаланглар! Бир вақтнинг ўзида ҳам Худога, ҳам дунёга кўнгил боғлаганлар, қалбингизни покланглар! 9Қилган гуноҳингиз учун қайғуринглар, мотам тутинглар, йиғланглар! Кулгингиз мотамга, шодлигингиз ғам–ғуссага айлансин. 10Эгамиз олдида ўзингизни паст тутинглар, шунда У сизларни юксалтиради.

 

Биродарларни ҳукм қилманглар

 

11Эй биродарларим, бир–бирингизни ёмонламанглар. Агар биродарингизни ёмонлаб, ҳукм қилсангиз, демак, меҳр–оқибатни ўргатадиган Худонинг қонунини ёмонлаб, ҳукм қилган бўласизлар. Худонинг қонунини ҳукм қилган одам эса, қонун бажаришдан бош тортиб, ўзини қонундан устун қўйган қозидай бўлади. 12Аммо фақатгина Худо қонун чиқариб, ҳукм қила олади. Фақат У қутқариш ва нобуд қилиш қудратига эга. Сен эса ким бўлибсанки, биродарингни ҳукм қиласан?!

 

Худога таянмай ўз кучига таянганларни огоҳлантириш

 

13Ҳой, қилмоқчи бўлган ишлари билан мақтанадиганлар, менга қулоқ солинглар! Сизлар: “Бугун ёки эртага фалон шаҳарга бориб, у ерда бир йил яшаймиз. Савдо–сотиқ қилиб, пул ишлаб келамиз”, — дейсизлар. 14Эртага нима бўлишини сизлар қаердан биласизлар?! Умрингиз бир лаҳза кўзга кўриниб, кейин ғойиб бўладиган тутунга ўхшайди–ку! 15Бунинг ўрнига сизлар: “Эгамиз хоҳласа, соғ–саломат бўлсак, уни ёки буни қиламиз”, — деб айтишингиз керак. 16Сизлар эса аксини қилиб, мағрурланиб, мақтаняпсизлар. Бу каби мақтаниш ёмондир. 17Демак, қилишингиз керак бўлган яхши ишни била туриб, қилмасангиз гуноҳ бўлади.

 

5–БОБ

 

Бойларни огоҳлантириш

 

1Менга қаранглар, эй бойлар, бошингизга тушадиган фалокатлар учун ҳўнграб йиғланглар! 2Бойлигингиз чириб кетган, кийимингизни куя еган. 3Олтину кумушларингизни занг босган. Бу занг сизга қарши гувоҳ бўлади, у туфайли танангиз Худонинг қаҳри оловида ёнади. Охир замон келиб қолди, сизлар эса бойлик тўплаш билан оворасизлар. 4Сизлар экинларингизни ўрган ўроқчиларни алдаб, иш ҳақини бермадингизлар. Ана, ўша пуллар сизлардан норози бўлиб, нола қилмоқда! Ўроқчиларнинг дод–фиғони Сарвари Оламнинг қулоғига етиб борди. 5-6Сизлар қаршилик кўрсата олмаган айбсиз одамларни қоралаб, қатл қилдингизлар. Бу дунёда ҳузур–ҳаловатда, маишатга берилиб яшадингизлар. Бўрдоқилардай семириб кетдингиз! Мана, энди ҳукм кунида сўйилишга тайёр бўлиб қолдингиз!

 

Сабр–тоқатли бўлинглар

 

7Эй биродарларим, Раббимиз Исо келадиган кунга қадар сабр–тоқат қилинглар! Ахир, деҳқон ҳам даласи мўл ҳосил етиштиришини кутади. У кузги ва баҳорги ёмғирни пойлаб, қанча сабр–тоқат қилади! 8Сизлар ҳам сабр қилинглар. Дадил бўлинглар, чунки Раббимизнинг келадиган куни яқинлашиб қолди. 9Биродарларим, маҳкум бўлмаслигингиз учун бир–бирингиздан шикоят қилманглар. Мана, ҳукм қилувчи Раббимиз Исо остонада турибди!
10Эй биродарларим, пайғамбарлардан ўрнак олинглар! Улар Эгамизнинг номидан гапириб, азоб–уқубатларга дош берганлар. 11Дарҳақиқат, сабр қилган бундай одамларни биз бахтли деб ҳисоблаймиз. Аюбнинг сабр–тоқати ҳақида эшитгансизлар, охирида Эгамиз унга қанчалар барака берганини биласизлар. Ҳа, Эгамиз раҳмдил ва меҳр–шафқатлидир.
12Эй биродарларим, энг аввало, қасамхўр бўлманглар! Лафзи йўқ инсон каби, бўлар–бўлмасга осмон ҳақи, ер ҳақи ва бошқа нарса ҳақи, деб қасам ичаверманглар. Жавобингиз “ҳа” ёки “йўқ” бўлсин. Шунда Худо сизларни ҳукм қилмайди.

 

Бир-бирингиз учун ибодат қилинглар

 

13Орангизда азоб–уқубат чекаётган биронта одам борми? Агар бўлса, ибодат қилсин. Хурсанд бўлгани борми? Худога ҳамду санолар куйласин. 14Орангизда касал бўлган борми? Жамоатоқсоқолларини чақиртирсин. Улар ибодат қилиб, Раббимиз Исо номи билан беморнинг бошига зайтун мойини суртсинлар. 15Имон билан қилинган ибодат беморни соғайтиради, Раббимизнинг Ўзи унга шифо беради. Агар бемор гуноҳ қилган бўлса, Раббимиз уни кечиради. 16Шунинг учун қилган гуноҳларингизни бир–бирингиз олдида тан олинглар, бир–бирингиз учун ибодат қилинглар, шифо топасизлар. Солиҳ одамнинг илтижоси кучли таъсирга эгадир! 17Илёс ҳам бизга ўхшаган оддий бир инсон эди. Ёмғир ёғмасин, деб у астойдил илтижо қилди ва ер юзига уч йилу олти ой ёмғир ёғмади. 18Сўнг у ёмғир ёғсин, деб ибодат қилди, осмондан ёмғир ёғиб, ер ҳосил берди.
19Эй биродарларим, агар орангиздаги бирорта киши ҳақ йўлдан озган бўлса, уни тўғри йўлга солинг. 20Эсингизда бўлсин, гуноҳкорни ноҳақ йўлдан қайтарган одам ўша гуноҳкорнинг нажот топишига ва беҳисоб гуноҳларининг ювилишига сабабчи бўлади.

 

 

БУТРУСНИНГ БИРИНЧИ МАКТУБИ

1–БОБ

 

Дуойи салом

 

1Исо Масиҳнингҳаворийси мен — Бутрусдан Худонинг танланган халқига салом! Эй Худонинг азиз халқи, сизлар бу дунёда мусофир бўлиб яшаяпсизлар, Понтус, Галатия, Каппадокия, Асия ва Битиния вилоятларига тарқалиб кетгансизлар, 2аммо Отамиз Худо азалда қарор қилиб, сизларни танлади. Сизлар Исо Масиҳга итоат этишингиз ва Унинг тўкилган қони орқали покланишингиз учун Худо қудратли Руҳи билан сизларни Ўзига ажратиб олди.
Худонинг чексиз инояти ва тинчлиги сизларга ёр бўлсин.

 

Масиҳдаги умидимиз

 

3Раббимиз Исо Масиҳнинг Отаси Худога ҳамду санолар бўлсин! У бизга беҳад раҳм–шафқат кўрсатиб, янги ҳаёт берди. Исо Масиҳ ўликдан тирилиб, барҳаёт бўлгани учун энди бизнинг умидимиз бор. 4Шу боис биз Худо Ўз халқига атаган қут–баракага кўз тикканмиз. Ҳа, самода сақланаётган бу абадий, сўлмас, беғубор барака сизларни кутмоқда. 5Охирзамонда ошкора бўладиган нажотдан баҳраманд бўлишингиз учун, Худо Ўз қудрати билан сизларни омон сақлайди. Имонингиз туфайли У сизларни қўриқлайди.
6Шунинг учун хурсанд бўлинглар! Ҳозир турли синовлар туфайли қисқа вақт қийналаётган бўлсангиз ҳам, қувонинглар. 7Чунки синовлар имонингизнинг самимий эканлигини исботлаш учун керакдир. Ҳатто йўқ бўлиб кетадиган олтин ҳам оловда тобланиб, синалади. Сизнинг имонингиз эса олтиндан минг баробар қадрлироқдир. Синовдан ўтган имонингиз Исо Масиҳ охиратда келганда сизларга мақтов ва шон–шараф келтиради. 8Сизлар Масиҳни кўрмаган бўлсангиз ҳам, Уни яхши кўрасизлар. Ҳозир ҳам Масиҳни кўрмай туриб, Унга ишоняпсизлар, қалбингиз сўз билан ифодалаб бўлмайдиган ажойиб бир қувончга тўла. 9Ахир, имонингиз туфайли жонларингиз нажот топади.
10Пайғамбарлар изланиб, бу нажотни чуқур ўрганганлар. Сизларга бериладиган Худонинг инояти ҳақида каромат қилганлар. 11Уларнинг қалбларида Масиҳнинг Руҳи бор эди. Бу Руҳ уларга Масиҳнинг чекадиган азоб–уқубатлари ва азоблар кетидан келадиган улуғворлиги ҳақида олдиндан маълум қилган эди. Бу воқеалар қачон ва қай тарзда юз беришини пайғамбарлар билмоқчи бўлар эдилар. 12Аслида уларнинг бу изланишлари ўз манфаати учун эмас, балки сизларнинг манфаатингиз учун қилинганини Худо уларга аён этди. Пайғамбарлар эълон қилган нажот ҳақидаги Хушхабар сизнинг даврингизда амалга ошди. Бу Хушхабарни сизларга осмондан юборилган Муқаддас Руҳнинг қудратига тўлган одамлар баён этишди. Ҳатто фаришталар ҳам бу нажотнинг қай тарзда амалга ошишини интизорлик билан кутаётган эдилар.

 

Худога манзур бўлган ҳаёт кечиринглар

 

13Шунинг учун эс–ҳушингизни йиғиб олинглар, ҳушёр бўлинглар. Бутун умидингизни Худонинг иноятига боғланглар. Ахир, Исо Масиҳ охиратда келганда Худо сизларга иноят кўрсатиб, нажот беради. 14Худога итоаткор фарзандлар бўлинглар, олдинги ғафлат пайтида сизларни қамраган эҳтиросларга қул бўлиб қолманглар. 15Аксинча, бутун юриш–туришингизда муқаддас бўлинглар, зеро, сизларни даъват этган Худо муқаддасдир. 16Ахир, Худонинг Ўзи: “Муқаддас бўлинглар, чунки Мен муқаддасман”, деб айтган.
17Сизлар Худога илтижо қилиб, Уни Ота деб атайсизлар. Аммо эсингизда тутинглар, Худо юз–хотирчилик қилмайди, У ҳар бир кишини қилган ишига яраша тақдирлайди ёки жазолайди. Шундай экан, бу дунёдаги мусофирчилик даврингизда Худодан қўрқиб яшанглар. 18-19Зотан, сизлар ота–боболарингиздан ўрганган бемаъни турмуш тарзингиздан кумуш ёки олтинга ўхшаш ўткинчи нарсалар эвазига эмас, балки Масиҳнинг қимматбаҳо қони эвазига қутулгансизлар. Масиҳ Худонинг бенуқсон қурбонлик Қўзисидир. 20Худо Масиҳни дунё яратилишидан олдин бу хизмат учун тайинлади. Энди бу охирги кунларда эса Уни сизлар учун зоҳир қилди. 21Сизлар Масиҳ орқали Худога ишонасизлар. Худо Масиҳни тирилтириб, улуғворликка эриштиргани учун ҳам сизлар имонингизда собит турибсиз, чин қалбдан Худога умид боғлагансиз.
22Сизлар ҳақиқатга бўйсуниб, гуноҳдан покланганингиз учун биродарларга самимий меҳр қўя оласизлар. Шундай экан, бир–бирингизни чин юракдан, ихлос қўйб яхши кўринглар. 23Ахир, сизлар янгидан туғилгансизлар. Бу янги ҳаётни сизга фоний бандалар эмас, балки абадий ва ҳаётбахш Худонинг каломи ато этган. 24Муқаддас Битикларда шундай ёзилган:

 

“Инсон зотининг ҳаммаси майсадай,
Уларнинг шуҳрати дала гули кабидир.
Ўтлар қурийди, гуллар сўлиб қолади.
25Эгамизнинг каломи эса абадий туради.”

 

Ана шу калом сизларга эълон қилинган Хушхабардир.

 

2–БОБ

 

Худонинг каломига интилинглар

 

1Энди ҳар қандай ёмон ният, ҳийла–найранг, иккиюзламачилик, рашк–ҳасад ва ғийбатни ўзингиздан соқит қилинглар. 2Янги туғилган чақалоқ соф она сутини тусагандай, сизлар ҳам Худо каломига ташна бўлинглар. Калом билан озиқланиб, улғайиб, нажотга эришинглар. 3Ахир, сизлар Раббимиз Исонинг мурувватидан баҳраманд бўлдингизлар.

 

Худонинг маъбади учун тирик тошлар

 

4Инсонлар рад этган, лекин Худо қимматбаҳо деб танлаган тирик Тош — Раббимиз Исога яқинлашинглар. 5Шунда ўзларингиз ҳам тирик тошлардай бўласизлар. Худо сизлардан руҳий маъбад барпо этади. Сизлар муқаддас руҳонийлар бўлиб хизмат қиласизлар ва Исо Масиҳ орқали Худога мақбул руҳий қурбонликлар келтирасизлар. 6Зеро, Муқаддас Битикларда Худо шундай деган:

 

“Мана, Мен жойлаштиряпман Қуддусда,
Танланган, қимматбаҳо тамал Тошини.
Унга ишонганлар асло уятга қолмас.”

 

7Сиз — Масиҳга ишонганлар учун бу Тош қимматбаҳодир. Аммо ишонмаганларга Муқаддас Битиклардаги шу сўзлар тўғри келади:

 

“Бинокорлар рад этган тош
Бинонинг тамал тоши бўлди.
Баъзилар бу тошга қоқинади,
8Унинг дастидан йиқилади.”

 

 

Имонсизлар Хушхабарга қулоқ солмаганлари учун, қоқинадилар. Улар ана шу қисматга маҳкум бўлганлар.
9Аммо сизлар — Шоҳаншоҳ руҳонийлари, танланган бир насл, муқаддас қавм, Худонинг азиз халқисиз. Худо сизларни зулматдан Ўзининг ажойиб нурига даъват этган, Унинг буюк ишларини эълон қилишингиз учун сизларни танлаган. 10Сизлар бир вақтлар Худога бегона эдингизлар, энди эса Унинг халқисизлар. Бир вақтлар Худонинг марҳаматидан бебаҳра эдингизлар, энди эса Ундан марҳамат топдингизлар.

 

Жамиятда Худога муносиб ҳаёт кечиринглар

 

11Эй азизларим, сизлардан ўтиниб сўрайман, жонга қарши курашадиган нафс эҳтиросларидан сақланинглар. Ахир, сизлар бу дунёда ғарибу мусофирсизлар. 12Имонсизлар орасида Худога муносиб ҳаёт кечиринглар. Улар сизларни ёмонликда айбласалар–да, эзгу ишларингизни кўриб, ким билсин, балки тавба қилишар ва қиёмат куни Худони улуғлашар.
13Инсонлар томонидан ўрнатилган ҳар қандай ҳокимиятга, Эгамиз ҳақи–ҳурмати, бўйсунинглар. Олий ҳоким бўлган шоҳга ҳам, 14у тайинлаган ҳокимларга ҳам итоат қилинглар. Зеро, ҳокимлар ёмонлик қилганларни жазолаш учун, яхшилик қилганларни эса тақдирлаш учун тайинланган. 15Сиз ҳақиқатни билмаган нодон одамларнинг оғизларини қилган яхшилигингиз орқали ёпинглар, чунки бу Худонинг хоҳишидир. 16Озод одамлардек яшанглар, аммо озодлик ниқоби остида ёмонлик қилманглар. Худонинг қулларидай ҳаёт кечиринглар. 17Ҳамма одамларни ҳурмат қилинглар. Имонли биродарларингизни яхши кўринглар. Худодан қўрқинглар, давлат раҳбарига иззат–эҳтиром кўрсатинглар.
18Эй қуллар, Худодан қўрққанингиз учун хўжайинларга итоат қилинглар. Нафақат меҳрибон ва мулойим хўжайинларга, балки қаттиққўлларига ҳам бўйсунинглар. 19Агар сизлар Худони мамнун қилмоқчи бўлиб, тўғри иш қилсангиз–у, ноҳақ азобларга чидасангиз, Худони рози қилган бўласиз. 20Борди–ю қилган гуноҳингиз учун таёқ еб чидасангиз, бу сизга шараф келтирармиди?! Аммо яхшилик қилиб туриб, ноҳақ азобларга чидасангиз, Худонинг мақтовига сазовор бўласиз.

 

Масиҳдан ибрат олинглар

 

21Ҳатто азоб чекканингизда ҳам Худо сизларни яхшилик қилишга даъват этган. Масиҳ сизлар учун азоб чекиб, намуна бўлди. Унга тақлид қилинглар. Ахир, 22У ҳеч қандай гуноҳ қилмаган, oғзидан бирон ёлғон сўз чиқмаган. 23У ҳақорат қилинганда ҳеч кимга ҳақорат билан жавоб қайтармади, азоб чекканда ҳеч кимга таҳдид қилмади. Фақат одилона ҳукм қиладиган Худога Ўзини топширди. 24У гуноҳларимизни Ўзига олди, аъзои бадани хочда азоб чекди. Шу туфайли биз гуноҳ учун ўлганмиз ва солиҳ ҳаёт кечира оламиз. Унинг яраларидан биз шифо топдик. 25Илгари сизлар адашиб юрган чўпонсиз қўйларга ўхшар эдингизлар, энди эса жонларингизнинг Посбони бўлган Чўпонга қайтиб келдингизлар.

 

3–БОБ

 

Эр–хотинлик муносабатлари

 

1-2Эгамиз ҳақи–ҳурмати, сиз, хотинлар, ўз эрларингизга бўйсунинглар. Эрларингиз Хушхабарни рад этишса ҳам, уларга итоат этинглар. Сизнинг ибратли хулқ–атворингиз ҳар қандай сўздан кўра таъсирлироқ бўлади. Эрларингиз покиза ҳаётингизни ва Худодан қўрқиб яшаётганингизни кўриб, имонга келишади. 3Сизнинг жозибангиз ўрилган сочлар, олтин тақинчоқлар, чиройли кийимлар каби ташқи зеб–зийнатдан иборат бўлмасин. 4Аммо қалбингиздаги ювош ва сокин руҳ сизларнинг сўлмайдиган ички гўзаллигингиз бўлсин. Худонинг назарида бундай гўзалликнинг қадри юксакдир. 5Ўтмишда Худога умид боғлаган муқаддас хотинлар ҳам ўзлари шу йўсинда безаниб, эрларига бўйсунар эдилар. 6Масалан, Сора ҳам Иброҳимга итоат этиб, уни хўжайин деб атар эди. Агар сизлар яхшилик қилиб, ҳар қандай қўрқувдан саросимага тушмасангиз, Соранинг қизлари ҳисобланасизлар.
7Эй эрлар, сизлар ҳам, Эгамиз ҳақи–ҳурмати, хотинларингизга эътиборли бўлинглар, улар заиф жинсдан эканлигини ҳисобга олинглар. Улар ҳам абадий ҳаёт иноятидан баҳраманд бўлганлари учун, уларни ҳурмат қилинглар. Акс ҳолда ибодатларингиз ижобат бўлмайди.

 

Ҳақиқат йўлида азоб чекиш ҳақида

 

8Хуллас, ўзаро ҳамфикр, ҳамдард бўлинглар, бир–бирингизни биродарларча яхши кўринглар, меҳр–шафқатли ва камтар бўлинглар. 9Ёмонликка ёмонлик, ҳақоратга ҳақорат билан жавоб қайтарманглар, аксинча, ҳаммани дуо қилинглар. Зеро, Худо сизларни шунга даъват этган. Буларга риоя қилсангиз, барака топасизлар. 10Ахир, Муқаддас Битикларда шундай ёзилган:

 

“Кимки ҳаётдан завқланишни,
Бахтли умр кўришни истаса,
У тилини ёмон сўздан тийсин,
Оғзини ёлғон гапдан асрасин.
11Ёмонликдан қайтиб, яхшилик қилсин.
Тинчлик истаб, тинчлик пайида бўлсин.
12Чунки Эгамиз солиҳларни кузатиб туради,
Уларнинг илтижосини Эгамиз эшитади.
Бадкирдорлардан эса юз ўгиради.”

 

13Агар яхшилик қилишга бел боғласангиз, ким ҳам сизларга озор бера оларди?! 14Ҳатто тўғри иш учун азоб чекаётган бўлсангиз ҳам, бахтиёрсизлар! Дўқ–пўписа қилувчилардан қўрқманглар, ҳаяжонга тушманглар. 15Қўрқувга тобе бўлмай, бутун қалбингиз билан Раббимиз Исо Масиҳнинг ҳокимиятига бўйсунинглар. Масиҳга бўлган умидингиз ҳақида сиздан сўраган ҳар бир кишига жавоб беришга доимо тайёр туринглар. 16Лекин буни мулойимлик ва ҳурмат билан бажо қилинглар. Виждонингиз тоза бўлсин, токи Масиҳ йўлидаги ибратли ҳаётингизни ёмонлаганлар ўз гапларидан уялиб қолсинлар.
17Агар яхшилик қилиб азоб чекишингизни Худо лозим кўрса, ҳар ҳолда ёмонлик қилиб азоб чекишдан бу афзалроқдир.

 

Масиҳ ёвузлик устидан ғалаба қозонди

 

18Масиҳ бизни гуноҳларимиздан то абад фориғ қилиш учун азоб чекканини ёдингизда тутинглар. У солиҳ бўла туриб, биз, гуноҳкорларни Худога яқинлаштириш учун жонини фидо қилди. Уни жисман ўлдиришди, аммо У янги, улуғвор ҳаёт учун тирилди. 19Сўнг зиндонга қамалган ёвуз руҳлар олдига бориб, улар устидан ғалаба қилганини эълон этди. 20Қадим замонда бу руҳлар Худога итоатсизлик қилиб, инсониятни йўлдан оздирганди. Аммо Худо сабр қилди. Нуҳ пайғамбар ўз кемасини қуриб бўлмагунча Худо инсониятни ҳукм қилмай, кутиб турди. Ўша кемага фақат саккизтагина одам кириб, тўфон сувларидан омон қолганди. 21Нуҳ ва унинг оиласи билан рўй берган бу ҳодиса биз учун тимсол ҳисобланади. Бу тимсол бизнинг имонга келишимизни ва сувга чўмдирилишимизни билдиради. Чўмдирилиш маросими баданни кирдан тозалаш эмас, балки Худога: “Сенга содиқ қоламан”, деб чин юракдан ваъда бериш демакдир. Дарҳақиқат, сизлар сувга чўмдирилганингизда, Исо Масиҳнинг тирилиши туфайли нажот топдингизлар. 22Масиҳ осмонга чиқиб, Худонинг ўнг томонида ўтирибди. Коинотдаги ҳар бир фаришта, кучлару ҳукмронлар Масиҳга тобедир.

 

4–БОБ

 

Худо йўлида яшаш

 

1Масиҳ бу дунёда азоб чеккани каби, сизлар ҳам азоб чекишга тайёр туринглар. Зотан, азоб чекишга рози бўлган киши гуноҳдан юз ўгирган бўлади. 2Бундай одам қолган умрини нафсини қондиришга эмас, Худонинг иродасини бажаришга бағишлайди. 3Сизлар ўтмишда худосизлардай яшаганингиз етар. Ўша вақтларда ахлоқсизлик, шаҳватпарастлик, сархушлик, айш–ишрат, кайф–сафо, бутпарастлик разолати билан кун кечирардингизлар. 4Энди эса атрофдагилар сизларни кўриб, ҳайрон бўляптилар. Уларнинг ярамас қилмишларига қўшилмаганингиз учун сизларни ҳақорат этяптилар. 5Аммо улар ўз қилмишлари учун Худога жавоб берадилар. Худо тиригу ўликларни ҳукм этишга тайёр турибди. 6Хушхабар нима сабабдан эълон қилинганини эсингизда тутинглар. Тўғри, Хушхабарни эшитган кўп одамлар оламдан кўз юмди, чунки ўлим бу дунёга гуноҳ натижасида кириб келди. Улар ҳам, бошқа инсонлар каби, жисман ўлимга мубтало бўлишди. Бироқ бир кун келиб, Худо уларга улуғвор, янги ҳаёт ато қилади.
7Охирзамон яқинлашиб қолди. Ақлингизни бир жойга қўйиб, доим ҳушёрлик билан ибодат қилинглар. 8Авваламбор, бир–бирингизни чин юракдан яхши кўринглар. Чунки севги кўп гуноҳларни ювади. 9Нолимай, очиқ чеҳра билан бир–бирингизни меҳмон қилинглар. 10Худо сизларга берган инъомлар билан бир–бирингизга хизмат қилинглар. Худонинг бу бой эҳсонларидан оқилона фойдаланинглар. 11Ваъзхонмисиз? Шундай ваъз қилингки, гўё сиз орқали Худонинг Ўзи гапиргандай бўлсин. Хизматчимисиз? Худонинг берган кучига мувофиқ хизмат қилинг. Токи Исо Масиҳ орқали Худо ҳар бир ишингизда ва ҳар бир сўзингизда улуғлансин. Қудратли Худога абадулабад шон–шарафлар бўлсин. Омин.

 

Масиҳ учун азоб чекиш

 

12Эй азизларим, худди ғайритабиий ҳодиса юз бергандай, бошингизга тушган оғир синовлардан ҳайрон бўлманглар. 13Аксинча, Масиҳнинг азобларига шерик бўлганингиздан хурсанд бўлинглар! Шундай қилсангиз, У охиратда улуғворликка бурканиб келганда, қалбингиз янада кўпроқ қувончга тўлади. 14Агар сизларни Масиҳга тегишли бўлганингиз учун ҳақорат қилишса, бахтлисизлар! Ахир, Худонинг Руҳи сизларга мадад беради. У сизларни Худонинг улуғворлигидан баҳраманд қилади. 15Орангизда ҳеч ким қотил, ўғри, бадкирдор ёки жанжалкаш одам сифатида азоб чекмасин. 16Аммо масиҳий бўлганингиз учун азоб чексангиз, бундан уялманг, аксинча, сизларни бундай номга сазовор қилган Худони улуғланг.
17Худо дунёни ҳукм қиладиган вақт келди. У ҳукмини Ўз хонадонидан бошлайди. Агар биз биринчи навбатда ҳукм қилинадиган бўлсак, унда Хушхабарга итоат қилмаганларнинг охирати нима бўлади? 18Агар солиҳ одам зўрға қутулса, бетавфиқу гуноҳкорнинг ҳоли не кечади?
19Шундай экан, Худонинг иродасига кўра азоб чекаётган бўлсангиз яхшилик қилишда давом этинглар, ўзингизни содиқ Яратувчига топширинглар.

 

5–БОБ

 

Оқсоқоллар ва ёшларга насиҳат

 

1Эй жамоатоқсоқоллари, энди сизларга бир насиҳатим бор. Мен ҳам сизларга ўхшаган оқсоқолман. Масиҳ чеккан азоблари ҳақида шаҳодат берувчи ва зоҳир бўладиган улуғворлигининг иштирокчиси сифатида сизлардан ўтинаман: 2Худонинг назоратингиздаги сурувини яхши боқинглар. Бу хизматни мажбур бўлганингиз учун эмас, балки чин кўнгилдан, Худога манзур тарзда бажаринглар. Шунчаки пулпарастлик мақсадида эмас, самимият билан ижро этинглар. 3Қўлингиз остидаги сурувга ўз ҳукмингизни ўтказмай, уларга ўрнак бўлинглар. 4Ана шунда, Бош Чўпонимиз — Масиҳ зоҳир бўлганда, сизларга сўлмас, улуғворлик тожи берилади.
5Эй ёшлар, оқсоқолларга итоат этинглар. Ҳаммангиз ёшмисиз, қаримисиз, ўзингизни камтар тутиб, бир–бирингизга хизмат қилинглар. Зеро, Худо мағрурларга қарши чиқади, камтарларга эса иноят қилади. 6Шундай экан, Худонинг қудратли қўли остида ўзингизни камтар тутинглар. У Ўз вақтида сизларни юксалтиради. 7Барча ташвишингизни Худога топширинглар, чунки У ҳамиша сизларга ғамхўрлик қилади.
8Ҳушёр ва бедор бўлинглар! Душманингиз бўлган иблис шердай бўкириб, бировни ютиб юбориш учун изғиб юрибди. 9Иблисга мустаҳкам имон билан қарши туринглар. Шуни билингларки, бутун дунёдаги имонли биродарларингиз сизлар каби азобларга дучор бўлмоқдалар. 10Гарчи сизлар бу қисқа ҳаётда азоб чекиб яшасангизлар ҳам, Худонинг Ўзи сизларга мадад бериб, барчангизни баркамол, саботли, куч–қудратли ва мустаҳкам қилади. Ахир, иноятга бой Худо Исо Масиҳ орқали сизларни Ўзининг абадий улуғворлигига шерик қилиш учун даъват этган. 11Қудратли Худога абадулабад ҳамдлар бўлсин. Омин.

 

Сўнгги саломлар

 

12Мен бу қисқа мактубимни Силаснинг ёрдами билан ёздим. Уни ишончли биродар деб биламан. Мактубимда сизларга насиҳат қилиб, Худонинг ҳақиқий инояти ҳақида ёздим. Имонда собит қолишингиз учун Унинг бу иноятига таянинглар.
13Сизлар каби танланган Бобилдаги имонлилар жамоати ва менга ўғилдай бўлиб қолган Марк сизларга салом йўлламоқдалар.
14Бир–бирингизга меҳр–муҳаббат кўрсатиб, ўпишиб кўришинглар. Масиҳга тегишли бўлган ҳаммаларингиз тинч–омон бўлинглар.

 

 

БУТРУСНИНГ ИККИНЧИ МАКТУБИ

1–БОБ

 

Дуойи салом

 

1Исо Масиҳнинг қули ва ҳаворийси мен, Шимўн Бутрусдан, биз каби қадрли бир имонга эга бўлган биродарларга салом! Худойимиз ва Нажоткоримиз Исо Масиҳ одил бўлгани учун ҳаммамизга бирдай барака берган. 2Сизлар Худони ва Раббимиз Исони таниб–билар экансиз, Худонинг чексиз инояти ва тинчлиги доим сизларга ёр бўлсин.

 

Масиҳнинг даъватига муносиб бўлинглар

 

3Раббимиз Исо Ўз улуғворлиги ва эзгулиги ила бизни даъват этиб, Ўзини бизга танитди. Энди биз Худога муносиб ҳаёт кечира оламиз, чунки Раббимиз илоҳий қудрати билан бизга зарур бўлган барча фазилатларни ато этди. 4Масиҳнинг шарофати билан биз Худо ваъда қилган баракаларни олдик. Энди сизлар бузғунчи эҳтирослар дастидан авж олган бу дунёнинг ахлоқсизлигидан қочиб, Худонинг илоҳий табиатидан баҳраманд бўла оласизлар.
5Буларни ёдингизда тутиб, Худога муносиб ҳаёт кечириш учун жон куйдиринглар. Имонингизни фазл–камолот, илму маърифат, 6вазминлик, сабр–тоқат, диёнат, 7биродарларингизга бўлган меҳр–оқибат ва тугал муҳаббат билан бойитинглар. 8Агар бу хислатларга эга бўлиб, уларни камол топтираётган бўлсангиз, демак, Раббимиз Исо Масиҳни ҳақиқатдан таниб билган бўласиз. Кунларингиз беҳуда ўтмаган бўлади, Масиҳни билганингиз ҳаётингизда ўз самарасини беради. 9Бу хислатларга эга бўлмаганлар эса калтабин ва кўрдирлар, улар аввалги гуноҳларидан покланганини унутганлар.
10Шундай экан, эй биродарларим, Масиҳ сизларни танлаганини ва даъват этганини тасдиқлашга астойдил ҳаракат қилинглар. Айтилган хислатларга эга бўлсангиз, имондан қайтиб кетмайсизлар. 11Шунда Раббимиз ва Нажоткоримиз Исо Масиҳнинг Ўзи абадий Шоҳлиги эшикларини сизларга кенг очиб беради.
12Сизлар айтганларимнинг ҳаммасини биласизлар, ўзларингиз Масиҳ ҳақида ўрганган ҳақиқатда собит турибсизлар. Шунга қарамай, буларни сизларга доимо эслатиб туришни хоҳлайман. 13Тирик эканман, буларни ёдингизга солишни канда қилмайман. Бу мен учун фарз, 14чунки ҳадемай бу оламдан кўз юмишимни биламан. Раббимиз Исо Масиҳнинг Ўзи буни менга маълум қилган. 15Бу дунёдан ўтиб кетганимдан кейин ҳам сизлар айтганларимни эсда сақланглар, деб мен бу мавзуни қўлимдан келганча батафсил ёритиб беришга ҳаракат қилдим.

 

Масиҳнинг келиши афсона эмас

 

16Раббимиз Исо Масиҳнинг куч–қудрат билан келиши афсона эмас. Биз сизларга ўргатган бу таълимотни ўзимиз тўқиб чиқармадик. Ахир, Масиҳнинг улуғворлигини ўз кўзимиз билан кўрган эдик. 17-18Отамиз Худо муқаддас тоғда Масиҳни шон–шараф ила юксалтирганда биз ўша ерда эдик. Дабдабали ва улуғвор Худонинг самодан: “Бу Менинг севикли Ўғлимдир, Ундан мамнунман”, — деган овозини эшитдик.
19Бундан ташқари, биз пайғамбарларнинг башоратларига тўлиқ ишонамиз. Сизлар ҳам уларнинг сўзларига диққат этсангизлар, яхши қилган бўласизлар. Зеро, бу сўзлар Масиҳ келадиган кунгача сизлар учун гўё зулматда нур сочиб турган чироқдай бўлади. Сўнг Масиҳнинг Ўзи келади. Унинг келиши тонг юлдузи каби бўлиб, янги замоннинг бошланишидан дарак беради, Масиҳнинг нури қалбларингизни ёритади. 20Энг аввало шуни билингларки, Муқаддас Битиклардаги башоратларнинг ҳеч бири пайғамбарларнинг шахсий талқини эмас. 21Ҳеч бир ҳақиқий пайғамбар ўзининг инсоний хоҳиши билан башорат қилган эмас. Бу пайғамбарлар Муқаддас Руҳ томонидан бошқарилиб, Худонинг сўзларини гапирганлар.

 

2–БОБ

 

Сохта устозларнинг гуноҳи ва жазоси

 

1Исроил халқи орасида сохта пайғамбарлар бўлгани каби, сизларнинг орангизда ҳам сохта устозлар бўлади. Улар найранг ишлатиб, орангизда ҳалокатли бидъатлар тарқатадилар. Ҳатто жонларини сотиб олган Хўжайинини ҳам рад этиб, бу билан ўзларини кулфатга муқаррар йўлиқтирадилар. 2Кўп одамлар уларга тақлид қилиб, ахлоқсиз ҳаёт кечирадилар. Уларнинг дастидан имонсизлар ҳақиқат йўлини ёмонлайдилар. 3Бу тамагир устозлар тўқиб чиқарган гаплари билан сизларни йўлдан оздирадилар, сўнг пулингизни шилиб оладилар. Аммо Худо бундай одамларни анча олдин ўлимга маҳкум қилиб қўйган. У мудрамайди, уларнинг ҳалокатини кечиктирмайди.
4Худо ҳатто гуноҳ қилган фаришталарни ҳам аямаган. Қиёмат кунигача уларни тубсиз чуқурликдаги зулматга занжирбанд қилиб қўйган. 5Худо қадимги дунёни ҳам аямай, бетавфиқлар устига тўфон келтирди. У фақат солиҳлик жарчиси бўлган Нуҳни ва бошқа етти кишини омон сақлади. 6Худо Садўм ва Ғамўра шаҳарларини ҳалокатга маҳкум этди. Худосизларга сабоқ бўлсин деб, бу шаҳарларни куйдириб кул қилди. 7Бебош одамларнинг ўтакетган ахлоқсизликларидан азоб чеккан солиҳ Лутни эса қутқарди. 8Ўша халқ орасида яшаган бу солиҳ одам ҳар куни уларнинг қабиҳ ишларини кўриб, эшитгани учун ичидан эзилиб қийналар эди. 9Бу мисоллар қуйидагиларни англатади: Эгамиз тақводорларни кулфатлардан қутқара олади, бетавфиқларни эса қиёмат кунидаги азобларга ҳозирлайди. 10Айниқса, шаҳвоний ҳирсга берилиб, ўз танасини булғатувчи, илоҳий ҳокимиятни эса рад қилувчи одамларни У жазолайди.
Дарвоқе, орангиздаги сохта устозлар ҳам илоҳий ҳокимиятни рад қиляптилар, улар сурбет ва такаббурдирлар. Улар самовий мавжудотлардан қўрқмайдилар, уларни назарга ҳам илмайдилар. 11Фаришталар ўша ёвуз мавжудотлардан кучлироқ ва қудратлироқ бўлишларига қарамай, Эгамизнинг ҳузурида мавжудотларни ҳақоратламайдилар, ҳукм ҳам қилмайдилар. 12Аммо бу сохта устозлар ёввойи ҳайвонларга ўхшайдилар, улар фақат туғма ҳис–туйғуларига берилиб яшайдилар. Ўзлари англаб етмайдиган ёвуз мавжудотларни менсимай юрибдилар. Бироқ улар ўша мавжудотлар билан бирга ҳалок бўладилар, ҳайвонлар сингари овланиб, йўқ қилинадилар.
13Сохта устозларнинг қилган ноҳақликлари ўзларининг бошига етади. Ахир, улар куппа–кундузи айш–ишрат қилишни хуш кўрадилар, жамоатингиз шаънига доғ туширадилар. Сизлар таом ейиш учун бирга йиғилганингизда, Раббимиз Исони хотирлаш учун нон синдирганингизда, улар орангизда ўтириб, кайфу сафо қиладилар. Бузуқлиги билан бошқаларни йўлдан урадилар. 14Кўзлари доимо шаҳват билан ёнади, гуноҳ қилиб тўймайдилар. Улар имонда суст кишиларни овлаб, йўлдан оздирадилар. Бу сохта устозлар истаган нарсасини ундириб олишга устаси фарангдирлар. Эҳ, лаънатга учрагурлар! 15Улар тўғри йўлни тарк этдилар, Бавўр ўғли Балом йўлидан бориб, гумроҳ бўлдилар. Балом ҳаром йўл билан пул топишни хуш кўрганди. 16Лекин бу гуноҳи учун таъзирини еди. Тилсиз эшак тилга кириб, инсон овози билан пайғамбарнинг аҳмоқлигига чек қўйди.
17Бу сохта устозлар бамисоли сувсиз қудуқдирлар, шамолда тез ғойиб бўладиган туман кабидирлар. Улар учун тим қоронғи зулмат тайёрлаб қўйилган. 18Чунки улар нотўғри йўлдан зўрға қочиб қутулган имонлиларни яна ахлоқсизлик домига тортадилар. Дабдабали, аммо тентаксимон гаплари билан уларни авраб, нафсларини қўзғатадилар. 19Уларга: “Эркин бўласизлар”, дея ваъда берадилар, ҳолбуки, ўзлари гуноҳ қулидирлар. Ахир, одам нимадан енгилса, ўшанинг қули бўлур, деб бежиз айтилмаган.
20Раббимизу Нажоткоримиз бўлган Исо Масиҳни таниб, дунёнинг қабоҳатларидан қочиб қутулган одамлар яна эски қилиқларига қайтиб, қабиҳликка мағлуб бўлишса, уларнинг сўнгги аҳволи олдингидан ҳам баттар бўлади. 21Солиҳлик йўлини билгандан кейин, уларга топширилган муқаддас амрлардан юз ўгиргандан кўра, бу йўлни ҳеч билмагани ўзлари учун яхшироқ бўлар эди. 22Бундай одамларга мана шу мақол айнан тўғри келади:

 

“Ит ўз қусуғига қайтар,
Ювилган чўчқа эса балчиққа.”

 

3–БОБ

 

Исонинг оламга келиши муқаррардир

 

1Эй азизларим, бу менинг сизларга ёзаётган иккинчи мактубимдир. Иккала мактубимда ҳам сизларда пок фикр уйғотишга ҳаракат қилиб, ўрганганларингизни ёдингизга солмоқчи бўлдим. 2Хусусан, Муқаддас пайғамбарларнинг ўтмишда айтган сўзларини, шунингдек, Раббимиз ва Нажоткоримиз Исонинг амрларини эслашингизни истадим. Раббимиз Исо бу амрларни олдингизга борган ҳаворийлар орқали берган.
3Аввало шуни билинглар: охирги кунларда шундай мазахчилар бўладики, улар чиркин эҳтиросларига берилиб яшайдилар. Сизларни мазах қилиб, 4шундай дейдилар: “Раббимиз Исо келаман деб, сўз берган эди. Қани У?! Мана, ота–боболаримиз дунёдан ўтиб кетганларидан бери, ҳеч нарса ўзгармади. Дунё бино бўлганидан бери, ҳамма нарса шундайлигича турибди.”
5Улар ҳақиқатни рад этганлари учун шундай гапирадилар, азалда Худо еру осмонни Ўз каломи орқали яратганини улар инобатга олмайдилар. Ўшанда Худо еру осмонни сувлар орасидан пайдо қилганди. 6Сўнг эса Ўз каломи орқали қадимги дунёни ўша сувлар гирдобига чўктирганди. 7Ҳозирги еру осмонни эса Худо Ўз каломи билан қиёмат кунигача асраб турибди. Қиёмат куни У ҳозирги дунёни оловга ем қилиб, барча бетавфиқларни ҳалок этади.
8Эй азизларим, Раббимиз Исонинг назарида бир кун минг йил ва минг йил бир кун кабидир, буни доим инобатга олинглар. 9Баъзилар Раббимиз келмаяпти, берган ваъдасини бажаришга У кечикяпти, деб ўйламоқда. Аслида ундай эмас, У сабр–тоқат қиляпти, чунки ҳеч кимнинг ҳалок бўлишини истамай, ҳамманинг тавба қилишини хоҳлаяпти.
10Аслида, Раббимиз Исо, ўғри келгандай, ногаҳон келиб қолади. Ўша куни осмон гувиллаб ёниб, ғойиб бўлади, самовий жисмлар олов тафтидан куйиб кетади, шунда ер ва унда қилинган ҳар бир иш очиқдан–очиқ ошкор бўлиб, ҳукм этилади. 11Қиёмат куни бутун борлиқ ёниб, йўқ бўлиб кетар экан, сизлар Худони мамнун қилишга жон куйдиринглар! Муқаддас ҳаёт кечиришга жон–жаҳдингиз билан ҳаракат қилинглар. 12Худонинг кунини интизорлик билан кутинглар, унинг келишини тезлаштиринглар! Ўша куни осмон ёниб, йўқ бўлади, самовий жисмлар олов тафтидан эриб кетади. 13Шундан сўнг Худонинг ваъдаси амалга ошиб, ҳамма нарса янгиланади. Ҳа, биз янги еру осмонга, адолат ҳукм сурадиган дунёга кўз тикканмиз.

 

Далда ва огоҳлантириш

 

14Эй азизларим, сизлар янги дунёни кутар экансиз, Худо назарида бенуқсон ва беғубор бўлишга, У билан тотув яшашга жон куйдиринглар. 15Раббимиз Исонинг сабр–тоқатини нажот учун имконият деб билинглар. Азиз биродаримиз Павлус ҳам Худонинг берган донолиги билан сизларга муқаддас ҳаёт ва Раббимизнинг келиши ҳақида ёзган. 16Павлус барча мактубларида булар ҳақида фикр юритган. Унинг мактубларидаги тушуниш қийин бўлган баъзи парчаларни уқувсиз ва имони суст кишилар бузиб талқин қиладилар. Муқаддас Битикларнинг бошқа жойларини ҳам бузиб ўргатадиган бу кишилар ўз бошига етадилар.
17Эй азизларим, сизлар буларнинг ҳаммасини олдиндан биласизлар. Эҳтиёт бўлинглар, бу бебош одамларнинг сохта таълимотига ишониб йўлдан озманглар, қарорингизда собит бўлинглар. 18Ўз ҳаётингиз билан Худони мамнун этинглар, Раббимиз ва Нажоткоримиз Исо Масиҳни янада яқинроқ таниб–билинглар. Ҳозирдан то абад Унга шон–шарафлар бўлсин! Омин.

 

 

ЮҲАННОНИНГ БИРИНЧИ МАКТУБИ

Кириш

 

Мазкур мактубнинг муаллифи Исо Масиҳнинг шогирди Юҳаннодир. У бу мактубдан ташқари “Юҳанно баён этган Хушхабар”, “Юҳаннонинг иккинчи мактуби”, “Юҳаннонинг учинчи мактуби” ва “Ваҳий” китобларини ёзган.
Унинг бу мактубни ёзишдан мақсади —инсонларни ҳақиқий Ҳаётга, яъни Исо Масиҳга умид боғлаб яшашга чорлаш ва имонлиларни сохта пайғамбарларнинг ёлғон таълимоти ҳақида огоҳлантириш эди.
Сохта пайғамбарларнинг таълимотига кўра, моддий дунё билан бўлган ҳар қандай алоқа ёмонликни келтириб чиқарар эмиш. Сохта пайғамбарлар жисмоний танани ҳам моддият туфайли булғанган деб билганлари учун, Худонинг Ўғли инсон бўлиб келмаган, деб айтишган. Уларнинг назарида руҳий ҳаёт билан моддий дунё орасида ҳеч қандай боғлиқлик йўқ, шунинг учун нажот топган одам дунё ташвишларидан ҳоли, меҳр–оқибат ва одоб–ахлоқ қоидаларига эътибор бермасдан яшаши керак экан.
Юҳанно бу сохта таълимотни фош этиб, Исо Масиҳ ҳақиқий инсон бўлганини таъкидлайди, шу билан бир қаторда Исони ва Худони севган ҳамма одамлар бир–бирига меҳр–муҳаббат кўрсатишлари кераклигини айтади.

 

1–БОБ

 

Муқаддима: Ҳаёт каломи

 

1Бошидан аён бўлган Ҳаёт каломи ҳақида биз сизларга хабар бермоқчимиз. Кўриб эшитганларимизни, ҳа, ўз кўзимиз билан кўриб, ўз қўлларимиз билан пайпаслаб кўрганларимизни сизларга маълум қилмоқчимиз. 2Отамиз Худонинг ҳузурида бўлган Ҳаёт бизга ошкор бўлди! Биз бу абадий Ҳаётни кўриб, энди У ҳақда сизларга шоҳидлик қиляпмиз. 3Кўрган–эшитганларимизни маълум қилиш орқали сизлар билан биродар бўлиб яшамоқчимиз. Зеро, ўзимиз ҳам Отамиз Худо ва Унинг Ўғли Исо Масиҳ билан яшаяпмиз. 4Буларни сизларга қалбимиз шодликка тўлиши учун ёзяпмиз.

 

Нурда яшаш тўғрисида

 

5Биз Исо Масиҳдан эшитиб, сизларга етказаётган Хушхабаримиз шундан иборат: Худо — нур, Унда ҳеч қандай зулмат йўқ. 6Агар биз Худо билан яшаяпмиз деб туриб, олдингидай зулматда яшасак, ёлғон гапириб, ҳақиқатга хилоф иш қилган бўламиз. 7Борди–ю, Худо сингари нурда яшасак, биз биродарларимиз билан уйғунликда яшаймиз ва Худо Ўз Ўғли Исонинг қони орқали бизни ҳар қандай гуноҳдан поклайди.
8Агар гуноҳимиз йўқ десак, ўзимизни ўзимиз алдаган бўламиз ва бизда ҳақиқат бўлмайди. 9Борди–ю, гуноҳларимизни эътироф этсак, содиқ ва адолатли бўлган Худо гуноҳларимизни кечириб, бизни ҳар қандай ёмонликдан фориғ қилади.
10Агар гуноҳ қилганимиз йўқ десак, Худони ёлғончига чиқарган бўламиз. Демак, Унинг каломи қалбимиздан жой олмаган бўлади.

 

2–БОБ

 

1Азиз болаларим, мен сизларга гуноҳ қилманглар деб, шуларни ёзяпман. Борди–ю, бирортамиз гуноҳ қилиб қўйсак, Отамиз Худонинг олдида ҳомийимиз — Исо Масиҳ бор, У одилдир. 2У бизни гуноҳларимиздан поклаш учун қурбон бўлди. Нафақат бизнинг, балки бутун дунёнинг гуноҳлари учун қурбон бўлди.

 

Ҳақиқий имонлининг фазилатлари

 

3Худони таниб–билганимизни шундан билсак бўлади: Худони таниб–билган одам Унинг амрларига риоя қилади. 4Худони биламан деб туриб, Унинг амрларига риоя қилмаган эса ёлғончидир, унда ҳақиқат йўқ. 5Худонинг каломига итоат қилган одамда эса Худонинг севгиси ўз мукаммал ифодасини топган. Мана шундан биз Худо билан бирга эканимизни билсак бўлади.
6Мен Худо билан биргаман, деган одам Исо Масиҳ яшагандай яшаши керак. 7Эй азизларим, мен сизларга янги амрни эмас, балки бошидан ўзингизга маълум бўлган эски амрни ёзяпман. Бу эски амр сизлар эшитган Худонинг каломидир. 8Аммо мен ёзаётган бу амрни янги десам ҳам бўлади, чунки бу амр Масиҳ ва сизлар орқали амал қилмоқда. Ҳақиқатан ҳам, зулмат ўтиб, ҳақиқий нур ҳозирдан порламоқда.
9Мен нурда яшаяпман деб туриб, ўз биродаридан нафратланган одам ҳали ҳам зулматдадир. 10Биродарини севган одам эса нурда яшайди ва ҳеч қандай нарса унинг қулашига сабаб бўла олмайди. 11Аммо биродаридан нафратланган одам зулматдадир. У зулматда юриб, қаерга кетаётганини билмайди, чунки зулмат унинг кўзларини кўр қилган.

 

12Азиз болаларим, сизларга ёзяпман: Масиҳ туфайли гуноҳларингиз кечирилди.
13Эй оталар, сизларга ёзяпман: сизлар бошидан аён бўлган Масиҳни таниб–билдингизлар.
Эй йигитлар, сизларга ёзяпман: сизлар ёвуз шайтонни енгдингизлар.

 

Эй болажонлар, сизларга ёзяпман: сизлар Отамиз Худони билдингизлар.
14Оталар, сизларга ёзяпман: сизлар бошидан аён бўлган Масиҳни таниб–билдингизлар.
Йигитлар, сизларга ёзяпман: сизлар бақувватсизлар, Худонинг каломи қалбингиздан жой олган, сизлар ёвуз шайтонни енгдингизлар.

 

Дунёни севманглар

 

15Дунёга ва ундаги нарсаларга кўнгил боғламанглар. Дунёни севган одамда Отамиз Худонинг севгиси бўлмайди. 16Зеро, дунёдаги бор нарса — инсон табиатининг хоҳишлари, нафс ва бойлик билан мағрурланиш Отадан эмас, балки дунёдандир. 17Дунё ҳам, унинг нафси ҳам ўтиб кетади. Худонинг иродасини бажарган одам эса абадий яшайди.

 

Масиҳ душманининг таълимоти ҳақида огоҳлантириш

 

18Болажонларим, дунёнинг сўнгги дамлари келди! Масиҳнинг душмани келишини эшитгансизлар. Мана, ҳозирдан Масиҳнинг кўп душманлари пайдо бўлди. Ана шундан биз сўнгги дамларда яшаётганимизни биламиз. 19Аслида, бу одамлар ўз орамиздан чиқдилар, аммо улар бизга тегишли бўлмаганлар. Шунинг учун бизни тарк этдилар. Агар бизга қарашли бўлганларида эди, биз билан қолган бўлар эдилар. Аммо чиқиб кетганларидан шуниси маълум бўлдики, биронтаси ҳам бизга қарашли эмас.
20Сизлар эса ҳаммангиз ҳақиқатни биласизлар, чунки сизлар Исо Масиҳдан Муқаддас Руҳни қабул қилгансизлар. 21Мен буларни сизлар ҳақиқатни билмаганингиз учун эмас, аксинча, билганингиз учун ёзяпман. Ёлғончилар ҳақиқатга мансуб эмаслигини ҳам эслатмоқчиман. 22Исони Масиҳ эмас, дейдиган ҳар қандай одам ёлғончидир. У Масиҳнинг душмани! У Отани ҳам, Ўғилни ҳам рад этади. 23Ўғилни рад этган одамда Ота йўқ. Ўғилни тан олган одамда эса, Ота ҳам бор.
24Сизлар бошидан эшитган каломни қалбингизда сақланглар. Агар бошидан эшитган каломни қалбингизда сақласангиз, сизлар ҳам Ўғил, ҳам Ота билан бирга яшайсизлар. 25Масиҳнинг Ўзи буни бизга ваъда қилган. Бу абадий ҳаётдир. 26Буларни сизларга йўлдан оздирмоқчи бўлган одамлардан эҳтиёт бўлишингиз учун ёзяпман.
27Аммо сизлар Исо Масиҳдан Муқаддас Руҳни қабул қилгансизлар. Муқаддас Руҳ ичингизда яшаётгани учун, сизларга ҳеч кимнинг бирор нарса ўргатишига эҳтиёж йўқ. Муқаддас Руҳ сизларга ҳамма нарсани ўргатади, Унинг таълимоти сохта эмас, ҳақиқийдир. У сизларга ўргатганидек, Масиҳ билан яшашингиз керак.

 

Худонинг болалари ва иблиснинг болалари ҳақида

 

28Ҳа, азиз болаларим, бу сўнгги дамларда Масиҳ билан яшанглар, токи У оламга келганда дадил бўлайлик, Унинг олдида уялиб қолмайлик. 29Биз Масиҳнинг одил эканлигини биламиз. Шунинг учун адолатли иш тутган ҳар қандай одам Худонинг фарзанди эканлигига амин бўламиз.

 

3–БОБ

 

1Қаранглар, Отамиз Худо бизни фарзандларим деб, қандай буюк бир севгини кўрсатди! Ҳақиқатан ҳам, биз Унинг фарзандларимиз. Дунё Отамизни ҳеч қачон тан олмаган, шунинг учун бизни ҳам Худонинг фарзандлари, деб тан олмаяпти. 2Ҳа, азизларим, ҳозир биз Худонинг фарзандларимиз. Аммо келажакда ким бўлишимиз бизга ҳануз очилмаган. Фақат шуни биламизки, ўша пайт келганда, биз Худо сингари бўламиз, чунки Худонинг Ўзини кўрамиз. 3Худога бундай умид боғлаган ҳар бир одам Исо Масиҳ сингари пок бўлиши учун ўзини поклайди.
4Гуноҳ қилувчи ҳар қандай одам Худога қарши бош кўтарган бўлади, чунки гуноҳ Худога қарши бош кўтармоқ демакдир. 5Масиҳ эса гуноҳларимизни ювиш учун келганини биласизлар. Унда гуноҳ йўқлиги ўзингизга аён. 6Масиҳ билан яшаган ҳар бир одам гуноҳдан юз ўгиради. Гуноҳ қилиб юрган одам эса, Масиҳни кўрмаган ҳам, танимаган ҳам.
7Азиз болаларим, ҳеч ким сизларни алдамасин. Адолатли иш қилувчи ҳар қандай одам худди Масиҳ сингари одилдир. 8Гуноҳ қилувчи эса иблис зотидандир. Чунки иблис азалдан гуноҳ қилиб келяпти. Аммо Худонинг Ўғли иблиснинг ишларини барбод қилиш учун келди. 9Худонинг болалари гуноҳ қилмайди, чунки Худонинг ҳаётбахш кучи уларнинг ичидадир. Улар Худонинг болалари бўлганлари учун гуноҳда яшамайдилар. 10Демак, иблис болалари билан Худо болаларининг фарқи шунда: адолатли иш қилмаган ва ўз биродарини севмаган одам Худодан эмас.

 

Бир–биримизни яхши кўрайлик!

 

11Сизлар бошидан эшитган калом шу: бир–биримизни яхши кўрайлик! 12Ёвуз шайтон зоти бўлган Қобилга ўхшамайлик. У ўз укасини ўлдирганди. Нима учун укасини ўлдирди? Чунки унинг ишлари қабиҳ, укасининг ишлари эса тўғри эди.
13Эй биродарларим, агар дунё сиздан нафратланаётган бўлса, ҳайратланманглар. 14Биз ўлимдан ҳаётга ўтганимизни биламиз, чунки биродарларимизни севамиз. Биродарини севмаган одам эса ўлим исканжасида қолган. 15Биродаридан нафратланган ҳар қандай киши қотилдир. Ҳеч бир қотил абадий ҳаётга эга бўлмаслигини биласизлар. 16Масиҳ бизлар учун жонини фидо қилди, ана шундан биз ҳақиқий севгини билдик. Демак, биз ҳам биродарларимиз учун жонимизни фидо қилишга бурчлимиз. 17Агар ўзимизга тўқ бўлиб туриб, муҳтожликда яшаётган биродаримизни кўрсак–у, унга ёрдам бермай юрагимизни тош қилсак, қандай қилиб бизда Худонинг севгиси жой олади?
18Азиз болаларим, биз ҳақиқий севгимизни қуруқ гап билан эмас, амалда кўрсатайлик. 19-20Шунда биз ҳақиқат аҳли эканимизга ишонч ҳосил қиламиз. Ҳаттоки виждонимиз қийналганда ҳам “Худо ҳамма нарсани билади, У виждонимиздан ҳам улуғ” деган ҳақиқат билан Худонинг ҳузурида ўзимизни тинчлантира оламиз. 21Агар виждонимиз бизни қийнамаса, эй азизларим, Худо олдида дадил бўламиз 22ва Ундан нима сўрасак, У беради. Чунки биз Унинг амрларини бажариб, Унга манзур бўлган ишларни қиляпмиз. 23Худонинг амри эса Унинг Ўғли Исо Масиҳга ишонишдан ва Масиҳ буюрганидек, бир–биримизни севишдан иборатдир. 24Худонинг амрларини бажарган одам Худо билан бирга ва Худо у билан бирга яшайди. Худо биз билан яшаётганини У ҳар биримизга берган Руҳидан биламиз.

 

4–БОБ

 

Руҳларни синовдан ўтказинг

 

1Эй азизларим, менда Худонинг Руҳи бор, деган ҳар қандай одамга ишониб кетаверманглар. Ҳар бир одамни синанглар, у Худодан ёки Худодан эмаслигини билинглар, чунки дунёда сохта пайғамбарлар кўпайиб кетган. 2Одамда Худонинг Руҳи борлигини шундан билиб олсангиз бўлади: Исо Масиҳ инсон бўлиб келганини тан оладиган ҳар бир одам Худодандир. 3Буни тан олмайдиган одам эса Худодан эмас. Бундай одамдаги руҳ Масиҳнинг душманидандир. Масиҳнинг душмани келишини сизлар эшитган эдингизлар. Мана, ҳозирдан у дунёда.
4Сизлар эса, азиз болаларим, Худодансизлар ва сохта пайғамбарларни енгдингизлар. Ахир, ичингиздаги Руҳ дунёдаги шайтондан устундир. 5Ўша сохта пайғамбарлар бу дунёдан, уларнинг гапи ҳам бу дунёга тегишли, шунинг учун дунё уларга қулоқ солади. 6Биз эса Худоданмиз. Худони таниган одам бизга қулоқ солади, Худодан бўлмаган эса қулоқ солмайди. Ана шундан биз ҳақиқат Руҳи билан ёлғон руҳини фарқлай оламиз.

 

Севги Худодандир

 

7Эй азизларим, бир–биримизни яхши кўрайлик, чунки севги Худодандир. Севадиган ҳар бир одам Худонинг фарзандидир ва Худони билади. 8Севмайдиган одам эса Худони ҳеч қачон билмаган. Ахир, Худо севгидир. 9Худо бизга бўлган севгисини шундай намоён қилди: У бизга ҳаёт бериш учун ягона Ўғлини дунёга юборди. 10Ҳақиқий севги — бизнинг Худога бўлган севгимиз эмас, балки Худонинг бизга кўрсатган севгисидир. Зеро, Худо бизни гуноҳларимиздан поклаш учун Ўз Ўғлини қурбон қилди.
11Азизларим, Худо бизни шу қадар севгани учун, биз ҳам бир–биримизни яхши кўришимиз керак. 12Ҳеч ким ҳеч қачон Худони кўрган эмас. Агар биз бир–биримизни яхши кўрсак, демак, Худо биз билан бирга ва Унинг севгиси бизда ўзининг мукаммал ифодасини топган. 13Худо ҳар биримизга Ўз Руҳини берган. Шундан биламизки, Худо биз билан ва биз Худо билан бирга яшамоқдамиз. 14Отамиз Худо Ўз Ўғлини дунёнинг Нажоткори қилиб юборганини биз кўрдик ва бу ҳақда гувоҳлик беряпмиз. 15Исони Худонинг Ўғли деб тан олган ҳар бир одам Худо билан бирга яшайди ва Худо у билан бирга яшайди. 16Худонинг бизга бўлган меҳр–муҳаббатини биз татиб кўриб, унга ишонч ҳосил қилдик.
Худо севгидир. Севгини дилига жо қилган киши Худо билан бирга яшайди ва Худо у билан бирга яшайди. 17Шу тариқа Унинг севгиси бизда мукаммал ифодасини топади. Шунда биз қиёмат кунини дадиллик билан қаршилаб оламиз, чунки ҳозирданоқ Масиҳ сингари Худо билан бирга яшамоқдамиз. 18Худонинг севгисини ардоқлаган киши қиёмат кунидан қўрқмайди, чунки қалбини тўлдирган Худонинг севгиси бу қўрқувни қувиб чиқаради. Қўрқоқ кишининг қалби эса Худонинг севгисига тўлмаган. Шунинг учун у қиёмат кунидан қўрқиб яшайди.
19Биз севамиз, чунки Худо бизни биринчи бўлиб севди. 20Агар бирор киши Худони севаман деса–ю, биродаридан нафратланса, у ёлғончидир. Кўриб турган биродарини сева олмаган одам кўрмаган Худони ҳам сева олмайди. 21Худони севган одам биродарини ҳам яхши кўриши керак! Бу амрни бизга Худо берган.

 

5–БОБ

 

1Исонинг Масиҳ эканлигига ишонган ҳар бир киши Худонинг фарзандидир. Ким Отани яхши кўрса, Унинг фарзандларини ҳам яхши кўради. 2Биз биламизки, Худони севиб, Унинг амрларини бажарсак, Худонинг фарзандларини ҳам яхши кўрган бўламиз. 3Худони севиш Унинг амрларини бажариш демакдир. Худонинг амрлари эса қийин эмас, 4чунки Худонинг ҳар бир фарзанди дунёни енгишга қодир.

 

Исога бўлган имонимиз дунёни енгади

 

Биз имонимиз орқали дунё устидан ғалаба қозонамиз. 5Ҳа, Исо Худонинг Ўғли эканлигига ишонган одамгина дунёни енга олади! 6Исо Масиҳ келганда сувга чўмдирилиб, биз учун Ўз қонини тўкди. У сувга чўмиш билан чекланибгина қолмай, Ўз қонини тўкди. Муқаддас Руҳнинг Ўзи бу ҳақда гувоҳлик беряпти ва Унинг гувоҳлиги ҳақиқатдир. 7Шундай қилиб, бунга учта гувоҳ бор: 8Руҳ, сув ва қон. Улар бир хил гувоҳлик беришяпти.
9Биз инсонларнинг гувоҳлигини қабул қиламиз, Худонинг гувоҳлиги эса ундан қанчалар муҳимроқ. Худо ҳам Ўз Ўғли ҳақида гувоҳлик берди. 10Худонинг Ўғлига ишонган одам Худонинг гувоҳлигини чин дилдан қабул қилган бўлади. Худога ишонмаган одам эса Худони ёлғончига чиқаради, чунки у Худонинг Ўз Ўғли ҳақида берган гувоҳлигига ишонмайди. 11Худонинг гувоҳлиги шундан иборат: Худо бизга абадий ҳаёт берди ва бу абадий ҳаётнинг манбаи Худонинг Ўғли Исодир. 12Ким Худонинг Ўғлига эга бўлса, ҳаётга эгадир. Худонинг Ўғлига эга бўлмаган одамда эса ҳаёт йўқ.

 

Хотима

 

13Эй Худонинг Ўғлига ишонганлар, сизлар абадий ҳаётга эгасизлар. Шуни билиб олинглар деб сизларга бу мактубни ёзяпман. 14Биз абадий ҳаётга эга бўлганимиз учун Худонинг ҳузурида дадил бўламиз, чунки Худонинг иродасига кўра нимани сўрасак, У бизга қулоқ тутишини биламиз. 15Худо ибодатларимизга қулоқ тутар экан, демак, ибодатларимизга жавоб олганимизга тўлиқ ишонч ҳосил қиламиз.
16Агар бирор киши биродарининг гуноҳ қилаётганини кўрса–ю, бу гуноҳ абадий ўлимга сабаб бўлмаса, у учун ибодат қилсин. Унинг ибодати туфайли Худо гуноҳ қилган одамга ҳаёт бағишлайди. Мен гуноҳи абадий ўлимга сабаб бўлмайдиган одамни назарда тутяпман. Абадий ўлимга сабаб бўладиган гуноҳ ҳам бор. Бундай гуноҳга қўл урган одамлар учун ибодат қилинглар, деб айтмаяпман. 17Ҳар қандай ёмонлик гуноҳдир, аммо ҳамма гуноҳ ҳам абадий ўлимга сабаб бўлавермайди.
18Худонинг фарзанди бўлган одам гуноҳ қилмаслигини биламиз, чунки Худо бундай одамни Ўз паноҳида асрайди. Ёвуз шайтон унга бирор зарар етказа олмайди. 19Биз Худодан эканимизни, бутун дунё эса ёвуз шайтон чангалида эканини биламиз. 20Яна шуни биламизки, Худонинг Ўғли келиб, ҳақ Худони таниб–билишимиз учун бизга ақл–идрок берди. Биз Исо Масиҳ билан бирга яшар эканмиз, ҳақ Худо билан ҳам бирга яшаймиз. Исо Масиҳ ҳақ Худодир ва абадий ҳаёт манбаидир.
21Азиз болаларим, ўзларингизни бутлардан сақланглар.

 

 

ЮҲАННОНИНГ ИККИНЧИ МАКТУБИ

Кириш

 

Муаллиф Юҳанно мазкур мактубини “Худо танлаган азиз хоним билан унинг болаларига” деб йўллаган бўлса–да, у бу ерда имонлилар жамоати ва жамоат аъзоларини назарда тутган. У бу мактуби орқали имонлиларни бир–бирига меҳр–оқибатли бўлишга, Исо Масиҳга бўлган имонини маҳкам тутишга ва сохта пайғамбарлардан эхтиёт бўлишга чақиради. Чунки бундай “пайғамбарлар” Исо Масиҳ инсон бўлиб келганини тан олмас эдилар. Муаллиф имонли биродарларини тез орада кўриш истаги борлигини айтиб, ўз мактубини якунлайди.
Юҳаннонинг иккинчи мактуби жуда қисқа бўлгани учун бобларга бўлинмаган.

 

 

Дуойи салом

 

1Худо танлаб олган азиз хоним ва унинг болаларига мен — оқсоқолдан салом! Мен сизларни чин дилдан яхши кўраман, менгина эмас, ҳақиқатни билиб олганларнинг ҳаммаси сизларни яхши кўради. 2Бу севгига дилимиздан жой олган ва то абад биз билан бўладиган ҳақиқат асос бўлди.
3Биз ҳақиқат ва севги бўйича яшар эканмиз, Отамиз Худо ва Отамизнинг Ўғли — Исо Масиҳ берадиган иноят, марҳамат ва тинчлик доим бизга ёр бўлади.

 

Ҳақиқат ва меҳр–муҳаббат

 

4Ҳурматли хоним, фарзандларингизнинг бир нечтаси Отамиз Худонинг бизга берган амрини бажариб, ҳақиқат йўлида юраётган эканлар. Мен бундан ғоят хурсанд бўлдим.
5Сиздан бир илтимосим бор, бир–биримизни яхши кўрайлик. Сизга янги амрни ёзаётганим йўқ, бу амр бизга бошидан берилган. 6Севги — биз Худонинг амрларига амал қилишимиздан иборат. Сизлар бу амрни бошидан эшитгансизлар ва унга амал қилиб яшашингиз керак.
7Буларни ёдингизда тутинглар, чунки дунёда ёлғончилар кўпайиб кетган. Исо Масиҳ инсон бўлиб келганини улар тан олмайдилар. Уларнинг ҳар бири ёлғончи ва Масиҳнинг душманидир! 8Шундай экан, огоҳ бўлинглар! Мукофотингизни тўлиқ олиш учун, Масиҳга бўлган ҳақиқий имонингизни маҳкам тутинглар. 9Масиҳ таълимотини ортда қолдириб, ўзича “жадаллаб кетган” одамда Худо йўқ. Масиҳ таълимоти бўйича яшаган одамда эса Ота ҳам, Ўғил ҳам бор. 10Агар бирор киши олдингизга келиб, сизларга бошқача таълимотни ўргатса, уни уйингизга киритманглар, таклиф ҳам қилманглар. 11Агар уни таклиф қиладиган бўлсангиз, унинг ёмон ишларига шерик бўлган ҳисобланасиз.

 

Хайрлашув

 

12Сизларга айтадиган гапим кўп, аммо буларни сиёҳ билан қоғозга ёзишни истамадим. Ундан кўра олдингизга бориб, сизлар билан юзма–юз гаплашаман, деб умид қиламан. Шунда шодлигимиз тугал бўлади.
13Худо танлаб олган азиз синглингизнинг болалари сизларга салом йўллашяпти.

 

 

ЮҲАННОНИНГ УЧИНЧИ МАКТУБИ

Кириш

 

Муаллиф Юҳанно бу мактубини имонлилар жамоатининг етакчиси Гайга йўллаган. У ушбу мактубида Гайни биродарларга кўрсатган ёрдами учун мақтаб: “Бу ишингни давом эттиравер”, деб далда беради. Шу билан бир қаторда, у Диотреф деган кишининг ярамас қилмишларини фош этади.
Юҳаннонинг учинчи мактуби жуда қисқа бўлгани учун бобларга бўлинмаган.

 

 

Дуойи салом

 

1Чин кўнгилдан яхши кўрадиган азиз биродарим Гайга мен — оқсоқолдан салом!
2Азиз дўстим, ҳамма ишларингга Худодан ривож тилайман. Тананг руҳинг сингари соғ–саломат бўлсин.

 

Гайнинг мақтовга лойиқ меҳмондўстлиги

 

3Ҳар сафар биродарларимиз келиб, сенинг ҳақиқатга содиқ қолганингни ва ҳақиқат бўйича яшаётганингни айтишганда, мен ғоят хурсанд бўламан. 4Мен учун фарзандларимнинг ҳақиқат бўйича яшаётганларини эшитишдан каттароқ хурсандчилик йўқ.
5Азиз дўстим, сен биродарларимизга, ҳатто ўзинг танимаганларга ҳам, доим садоқат билан ёрдам бериб келяпсан. 6Улар сенинг меҳрибонлигинг тўғрисида имонлилар жамоатига айтиб юришибди. Бу ишингни давом эттиравер, Худога муносиб тарзда сафардаги биродарларга ёрдам бер. 7Ахир, улар Масиҳ номи учун йўлга чиққанлар. Имонсизлардан ҳеч қандай ёрдам олмасликка қарор қилганлар. 8Биз бундай одамларни қўллаб–қувватлашимиз керак, шунда ҳақиқатни эълон қилишда уларга ҳамкор бўламиз.

 

Диотреф ва Димитрий

 

9Мен имонлилар жамоатига бир мактуб ёзган эдим. Аммо уларнинг ораларида ўзини катта тутаётган Диотреф гапларимизга эътибор бермаяпти. 10Агар борсам, унинг қилмишларини фош этаман. У биз ҳақимизда ёмон гаплар тарқатиб, туҳмат қилиб юрибди. Бу билан ҳам кифояланмай, биродарларни қабул қилмаяпти, қабул қилмоқчи бўлганларга тўсқинлик қилиб, уларни ҳатто жамоатдан қувиб чиқаряпти.
11Азиз биродарим, сен ёмонликка эмас, яхшиликка тақлид қил. Яхшилик қилувчи одам Худодандир. Ёмонлик қилувчи эса Худони кўрмаган.
12Димитрий ҳақида эса ҳамма яхши гапирмоқда, унинг ҳаётида ва таълимотида акс этган ҳақиқат ҳам у томондадир. Биз ҳам у ҳақда яхши фикрдамиз, гапимиз тўғри эканлигини ўзинг биласан.

 

Хайрлашув

 

13Сенга айтадиган гапим кўп, аммо уларни сиёҳ билан қоғозга ёзишни истамадим. 14Ундан кўра, яқин орада ўзинг билан юзма–юз кўришиб гаплашаман, деб умид қиламан. 15Тинч–омон бўлгин. Дўстларимиз сенга салом йўллаяптилар. У ердаги дўстларимга ҳам номма–ном салом айтиб қўй.

 

 

ЯҲУДОНИНГ МАКТУБИ

Кириш

 

Мазкур мактубнинг муаллифи Исо Масиҳнинг укаси Яҳудодир.
Бу мактуб мазмун жиҳатидан Бутруснинг иккинчи мактубига ўхшаш бўлиб, моҳияти — масиҳийларнинг орасига кириб олган сохта устозларни фош қилишдан иборат.
Мактуб қайси шаҳардаги масиҳийлар жамоатига ёзилгани аниқ эмас. Аммо маъноси очиқ–ойдин ифода қилинган бўлиб, масиҳийларни сохта устозлардан ҳазар қилишга, уларнинг таълимотига қарши чиқишга ундайди. Бундан ташқари, имонда ўсиб улғайишга, меҳр–оқибатли ва раҳмдил бўлишга чақиради.
Яҳудонинг мактуби жуда қисқа бўлгани учун бобларга бўлинмаган.

 

 

Дуойи салом

 

1Исо Масиҳнинг қули ва Ёқубнинг укаси мен — Яҳудодан, Худонинг халқи бўлишга даъват қилинган биродарларга салом! Отамиз Худо сизларни Исо Масиҳнинг келишига қадар Ўз меҳр–муҳаббати паноҳида омон сақлайди. 2Худо сизларга чексиз марҳамат, тинчлик ва меҳр–оқибат ато қилсин.

 

Сохта устозлардан эҳтиёт бўлинглар

 

3Севимли биродарларим, мен сизларга ҳаммамиз биргаликда баҳра олаётган нажотимиз ҳақида ёзишни жуда хоҳлаган эдим. Аммо бунинг ўрнига сизларни: “Имонимизни ҳимоя қилайлик”, деб ундамоқчиман. Ахир, Худо бу ўзгармас имонни азиз халқига то абад топширган. 4Гап шундаки, баъзи бетавфиқ одамлар орангизга ўғринча кириб олибдилар. Улар, ўз ахлоқсизлигини оқлаш учун, Худойимизнинг инояти ҳақидаги хабарни бузиб ўргатяптилар. Ягона Хўжайинимиз ва Раббимиз Исо Масиҳни рад этяптилар. Ўша бетавфиқларнинг жазоси азалданоқ ёзилгандир.

 

Сохта устозларнинг жазоси

 

5Бундай одамларнинг қисмати нима бўлишини ўзларингиз яхши биласизлар. Буларни сизларга яна бир бор эслатмоқчиман: Эгамиз Ўз халқи Исроилни Мисрдаги қулликдан қутқарганди. Кейинроқ эса ишонмаган одамларни ҳалок қилган эди. 6Шунингдек, ўз мавқеига яраша иш тутмай, маконини ташлаб кетган фаришталарни ҳам Эгамиз қоронғи–зимистонга абадий занжирбанд қилганди. Уларни буюк қиёмат кунигача ўша ерда сақлаб турибди. 7Ўша фаришталар сингари Садўм ва Ғамўра шаҳарлари, шунингдек, булар атрофидаги барча шаҳарлар аҳолиси ҳам нотабиий бузуқ эҳтиросларга ва шаҳвоний ҳирсга берилган эдилар. Натижада эса абадий ўтда куйиб, ўз жазосини олганлар. Уларнинг қисмати ҳаммага сабоқ бўлди.
8Шунга қарамай, орамизга кириб олган бетавфиқлар ўз ваҳийларига таяниб, баданларини ҳаром этяптилар. Худонинг ҳокимиятини рад этиб, самовий мавжудотларни ҳақорат қиляптилар. 9Эсингизда бўлса, бош фаришта Микоил иблис билан Мусонинг жасади ҳақида баҳслашганди. Аммо Микоил шунда ҳам иблисни ҳақоратлаб, ҳукм қилишга журъат этмади, у Худонинг ҳокимиятини эъзозлаган ҳолда, фақат: “Эгамнинг Ўзи сени ҳукм қилсин”, — деб айтган эди, холос. 10Ўша бетавфиқлар эса Худонинг қонунини тушунмайдилар, тушунмаганлари учун ҳам ўша қонунни менсимайдилар. Улар ўзларини онгсиз ҳайвонлардай тутиб, эҳтиросларга берилиб яшашдан бошқа ҳеч нарсани билмайдилар. Бунинг натижасида ҳалокатга йўлиқадилар.
11Бу сохта устозларнинг ҳолига вой! Ахир, улар Қобилнинг изидан боряптилар. Пулга берилиб, бошқаларни Баломга ўхшаб йўлдан уряптилар. Кўрах сингари исён қилиб, ҳалокатга юз тутяптилар.
12Бу одамлар жамоатингизни ҳам ҳалокатга йўлиқтирадилар. Улар фақат ўзини боқадиган чўпонларга ўхшайди. Сизлар таом ейиш учун бирга йиғилганингизда, Раббимиз Исони хотирлаш учун нон синдирганингизда улар уялмай, очкўзлик билан қоринларини тўйдирадилар. Улар шамол ҳайдаган ёмғирсиз булутларга ўхшайдилар, мавсумида мева бермайдиган дарахтлар кабидирлар. Бу устозлар қўпориб ташланган дарахтлардай ўликдирлар. 13Улар денгизнинг ваҳший тўлқинлари каби жўш уради, шармандали ишларини ифлос кўпикдай юзага чиқариб, атрофга сочади. Улар адашган юлдузлардай тайёрлаб қўйилган қоп–қоронғи зулматга абадий ғарқ бўлишади.
14Одам Атодан кейин, еттинчи авлодда яшаган Ханўх бу одамлар ҳақида шундай башорат қилган:

 

“Раббимиз минг–минглаб муқаддас малаклари билан келади.
15У жамики одамзодни ҳукм қилади.
Гуноҳга ботган бетавфиқларни маҳкум этади,
Ярамас қилмишлари учун,
Уни ҳақоратлаганлари учун
Бетавфиқларни жазолайди.”

 

16Орамизга кириб олган бу бетавфиқлар, қачон қараманг, минғирлаб нолиб юрадилар. Фақат ўз нафсини ўйлаб иш тутадилар. Мақтанадилар, ўз манфаатини кўзлаб, тилёғламалик қиладилар.

 

Худога содиқ қолинглар

 

17Сизлар эса, эй азизларим, Раббимиз Исо Масиҳнинг ҳаворийлари айтган башоратларни эсингизда тутинглар. 18Ахир, улар сизларни қуйидагича огоҳлантиришган: “Охирги замонда шундай одамлар бўладики, улар фақат ўз нафсини қондириш билан овора бўлишади, ҳақиқатга итоат қилувчиларни мазах қилишади.” 19Муқаддас Руҳга эга бўлмаган бу бетавфиқ устозлар инсон табиатига қул бўлиб яшайдилар, орангизга низо уруғини сочадилар.
20Сизлар эса, эй азизларим, қутлуғ имонингизга таяниб ҳаёт кечиринглар. Муқаддас Руҳ илҳоми билан ибодат қилинглар. 21Худонинг меҳр–муҳаббати паноҳида бўлиб, ўзингизни асранглар. Раббимиз Исо Масиҳнинг келишини кутинглар. У келиб, Ўз марҳамати туфайли бизга абадий ҳаёт ато қилади. 22Иккиланувчи биродарларингизга раҳмдил бўлиб, 23уларни қутқаринглар. Ана шунда, сизлар бундай одамларни қиёмат алангасидан чиқариб олгандай бўласизлар. Ўз билганидан қайтмаганларга эса ачининглар. Бироқ Худодан қўрқиб, уларнинг қабиҳ қилмишларидан ҳазар қилинглар, уларнинг ҳаром кийимларидан ҳам жирканинглар.

 

Сўнгги дуо

 

24Имондан қайтиб кетишдан сизларни фақатгина Худо асрай олади. У сизларни беғубор ва шод–хуррам қилиб, Ўзининг улуғвор ҳузурига олиб киришга қодир. 25Бизни Исо Масиҳ орқали қутқарган яккаю–ягона Нажоткоримиз Худога ҳамдлар бўлсин! Азалдан, ҳозир ва то абад салобатли, куч–қудратли, салтанат Соҳиби бўлган Худога шон–шарафлар бўлсин! Омин.

 

 

ЮҲАННОГА КЎРСАТИЛГАН ВАҲИЙ

Кириш

 

Мазкур китобда Исонинг Юҳаннога кўрсатган ваҳийси баён этилган. Бу ваҳий охирзамон ҳақидадир. Юҳанно ваҳийни олганда, Ўрта ер денгизининг шарқидаги Патмос оролида сургунда эди. Бу орол ҳозирда Туркияга қарашлидир. Патмос ороли Эфес шаҳридан қарийиб 100 километрча масофада жойлашган бўлиб, ўша даврда Рим империяси томонидан зиндон сифатида ишлатилган. Бу китобнинг ёзилган даври аниқ эмас. Баъзи мутахассислар, китоб император Неро ҳукмронлиги даврида, яъни эрамизнинг 54-68 йилларида ёзилган, деб айтишса, бошқа мутахассислар ушбу китоб император Домитиан ҳукмронлиги даврида, яъни эрамизнинг 81-96 йилларида ёзилган, деб таъкидлашади. Бу иккала ҳукмдор ҳам масиҳийларни шафқатсиз қувғин қилган эдилар.
Мазкур китобнинг асосий моҳияти Худонинг Исо Масиҳ ҳақидаги хабарни аён қилиш ва қаттиқ қувғин остида қолган масиҳийларга умид бахшида этишдан иборат. Ўша даврдаги масиҳийлар бу китобни ўқиб, Худонинг Қўзиси ҳар қандай ёвузлик устидан ғалаба қозонганини билишар эди. Рим империясининг ваҳший зулмига қарамасдан, Худога содиқ қолишарди.
Ушбу китоб Эски Аҳд образларига ва ғояларга бойдир. Уни гўё илк масиҳийлар учун ёзилган сирли хабарга ўхшатса бўлади. Бу хабарни ўқиган масиҳийлар унинг мазмунини осонликча тушуниб олардилар, Рим амалдорлари эса, аксинча уни тушунмасдилар. Мисол учун 18–бобдаги “Бобилнинг қулаши” Рим империясининг қулашига ишора эканлигини масиҳийлар билар эдилар ва бу уларга умид берарди.
Китобни мазмун жиҳатидан 3та асосий қисмга бўлса бўлади: 1) дунёда ёвуз кучлар мавжуд. Масиҳийлар имон учун азоб чекишлари ва ҳатто жонидан маҳрум бўлишлари мумкин. 2) Исо Масиҳ Раббийдир. У Худога қарши бўлган ҳамма одамларни ва кучларни енгади. 3) Худога охиргача содиқ қолган одамлар учун Исо Масиҳ мукофотлар тайёрлаб қўйган. Айниқса, Худони ўз жонидан ҳам ортиқ кўрганларни У юқори даражада тақдирлайди.
Дарҳақиқат, жамики азоб–уқубатлар тугаганда, Худога содиқ қолганлар буюк мукофот оладилар:

 

“Худонинг маскани инсонлар орасидадир!
У энди одамлар орасида яшайди,
Улар Худонинг халқи бўладилар.
Худонинг Ўзи улар билан бирга бўлади.
Худо уларнинг кўзидаги ҳар бир томчи ёшни артиб қўяди.
Энди ўлим мавжуд бўлмайди,
Ҳеч ким қайғурмайди, йиғламайди, азоб чекмайди.
Зеро, аввалгилар ўтиб кетди.” (21:3-4)

 

1–БОБ

 

Муқаддима ва дуойи салом

 

1Мазкур китобда Исо Масиҳнингваҳийси баён этилган. Яқин орада юз берадиган ҳодисаларни Худо Ўз қулларига аён қилиш учун бу ваҳийни Исо Масиҳга берди. Исо Масиҳ Ўз фариштасини қули Юҳаннонинг олдига юбориб, ушбу ваҳийни кўрсатди. 2Юҳанно Худонинг каломи ва Исо Масиҳнинг шаҳодати тўғрисида нималар кўрган бўлса, ҳаммаси ҳақида гувоҳлик бермоқда. 3Ушбу башорат сўзларни овоз чиқариб ўқиётган одам бахтлидир. Уни тинглаб, китобда ёзилганларга амал қилувчилар бахтлидир. Ахир, бу ҳодисаларнинг вақт–соати етди.
4-5Асия вилоятидаги еттита имонлилар жамоатига Юҳаннодан салом! Азалдан бор бўлган, ҳозир ҳам бор, келажакда ҳам бор бўладиган Худодан, Унинг тахти олдида турган етти руҳдан, шунингдек, ўликлар ичидан биринчи бўлиб тирилган, ер юзи шоҳларининг Ҳукмдори бўлган содиқ шоҳид — Исо Масиҳдан сизларга иноят ва тинчлик бўлсин.
Исо Масиҳ бизни севади. У Ўз қонини тўкиб, бизни гуноҳларимиздан халос этди. 6У биздан Шоҳлик яратди, бизни Отаси Худога хизмат қиладиган руҳонийлар қилиб тайинлади. Қудрат Соҳиби бўлган Масиҳга абадулабад шон–шарафлар бўлсин! Омин.

 

7Ана, У булутларда келяпти!
Ҳар бир кўз Уни кўради,
Ҳатто Унга найза санчганлар ҳам Унга кўз тикади.
Дунёнинг жамики қабилалари У туфайли йиғлайди.
Дарҳақиқат, ҳаммаси айтилгандай бўлади! Омин.

 

8“Мен — Ибтидо ва Интиҳодирман, — деб айтмоқда Эгамиз Худо. — Мен олдин бор бўлган, ҳозир ҳам бор, келажакда ҳам бор бўладиган Қодир Худодирман.”

 

Юҳанно ваҳийда Масиҳни кўради

 

9Мен биродарингиз Юҳанноман. Исонинг азоблари, Унинг Шоҳлиги ва сабр–тоқатини баҳам кўрган шеригингизман. Мен Худонинг каломини ваъз қилиб, Исо ҳақида гувоҳлик берганим учун Патмос оролига сургун қилинганман. 10Ҳафтанинг биринчи кунида Муқаддас Руҳ мени қамраб олди. Мен орқамдан карнай садосига ўхшаш кучли бир овозни эшитдим. Овоз шундай деди: 11“Кўрганларингни китобга ёзиб бор. Сўнг уни Эфес, Смирна, Пергам, Тиятира, Сардис, Филаделфия ва Лаодикия шаҳарларидаги имонлиларнинг еттита жамоатига юбор.”
12Менга гапираётган Кимсани кўриш учун ўгирилдим. Шунда еттита олтин чироқпояни кўрдим. 13Чироқпоялар орасида инсон қиёфасидаги бир Зот турган эди. Унинг устида узун, тўпиғигача тушган ридо, кўксига олтин тасма боғланган эди. 14Сочи момиқдай оқ, қордай оппоқ эди. Кўзлари эса алангадай чақнарди. 15Унинг оёқлари ўчоқда қиздирилган бронзадай ярқирар, овози гувиллаган денгиз товушига ўхшарди. 16Ўнг қўлида еттита юлдуз бор эди, оғзидан ўткир дудама қилич чиқиб турарди. Унинг юзи кун қизиганда балқийдиган қуёшдай порларди.
17Уни кўришим биланоқ, оёқлари остига жонсиздай йиқилдим. У эса ўнг қўлини устимга қўйиб, шундай деди: “Қўрқма! Мен Биринчи ва Охиргиман. 18Барҳаётман. Ўлган эдим ва мана, абадулабад тирикман. Ўлимнинг ва ўликлар диёрининг калитлари Мендадир. 19Шундай экан, сен олдин кўрганларингни, ҳозир кўраётганларингни ва бундан кейин кўрадиганларингнинг ҳаммасини ёзиб бор. 20Сен ўнг қўлимда кўрган еттита юлдуз ва еттита олтин чироқпоянинг сирига келсак, етти юлдуз — етти жамоатнинг фаришталарини, етти чироқпоя эса етти жамоатни билдиради.”

 

2–БОБ

 

Эфес шаҳридаги имонлилар жамоатига

 

1“Эфесдаги имонлилар жамоатининг фариштасига ёз:
Етти юлдузни ўнг қўлида Тутгувчи, еттита олтин чироқпоя орасида Юрувчи шундай демоқда: 2Сенинг ишларинг, меҳнатинг, бардошингни биламан, бадкирдорларга тоқат қилмаслигингни ҳам биламан. Ҳаворий бўлмаган ҳолда ўзларини ҳаворий деб айтганларни сен синадинг, уларнинг ёлғонини фош қилдинг. 3Ҳа, бардошлисан. Менинг номим учун кўп қийинчиликларни бошдан кечириб, ҳолдан тоймадинг. 4Бироқ сенга бир эътирозим бор: сен Менга бўлган илк севгингни унутдинг. 5Қара, қанчалар паст тушдинг! Тавба қил ва аввалги ишларингга қайт. Тавба қилмасанг олдингга бориб, чироқпоянгни ўз жойидан олиб ташлайман. 6Ҳа, сенда яна бир яхши фазилат бор, сен николайчиларнинг ишларидан нафратланасан. Мен ҳам улардан нафратланаман.
7Кимнинг қулоғи бўлса, Руҳнинг жамоатларга айтаётган гапларини эшитсин. Ғолиб келганларга Худонинг жаннатидаги ҳаёт дарахти мевасидан ейишни насиб этаман.”

 

Смирна шаҳридаги имонлилар жамоатига

 

8“Смирнадаги имонлилар жамоатининг фариштасига ёз:
Ўлиб тирилган, Биринчи ва Охирги бўлган Зот шундай демоқда: 9Чеккан азобларингни, камбағаллигингни биламан. Аслида эса бойсан! Ўзини Худонинг халқи деб атаганлар сени қанчалар ҳақоратлаганини ҳам биламан. Улар Худонинг халқи эмас, балки шайтон тўдасидир. 10Бошингга тушадиган азоб–уқубатлардан қўрқма! Мана, иблис сизларни синаш учун орангиздан баъзиларни зиндонга ташлайди, ўн кун давомида азоб чекасизлар. Ўлим хавфи остида бўлганингда ҳам содиқ қол, шунда Мен сенга ҳаёт тожини бераман.
11Кимнинг қулоғи бўлса, Руҳнинг жамоатларга айтаётган гапларини эшитсин. Ғолиб келганлар иккинчи ўлимдан ҳеч қандай зарар кўрмайдилар.”

 

Пергам шаҳридаги имонлилар жамоатига

 

12“Пергамдаги имонлилар жамоатининг фариштасига ёз:
Ўткир дудама қилич Соҳиби шундай демоқда: 13Қаерда яшаётганингни биламан. Шаҳрингда шайтоннинг тахти жойлашган. Шундай бўлса–да, сен Менинг номимга қаттиқ боғландинг. Шайтон яшаётган ўша шаҳрингда содиқ шоҳидим Антипа ўлдирилганда ҳам сен Менга бўлган имонингдан қайтмадинг. 14Лекин сенга бир оз эътирозим бор: орангизда Балом таълимотига риоя қилувчилар бор. Балом Исроил халқини йўлдан оздириш йўлини Болоққа ўргатганди. Болоқ эса Исроил халқини бутларга қурбонлик қилинган гўштни ейишга ва фаҳш–зинога ундаганди. 15Шунингдек, орангизда николайчилар таълимотини тутувчилар ҳам бор. 16Энди тавба қил! Акс ҳолда мен зудлик билан олдингга бориб, оғзимдаги қилич билан ўшаларга қарши жанг қиламан.
17Кимнинг қулоғи бўлса, Руҳнинг жамоатларга айтаётган гапларини эшитсин. Ғолибга Мен пинҳон сақланган маннани бераман. Унга оқ тошни ҳам бераман. Бу тошнинг устига янги бир исм ёзилган, тошни олган кишидан бошқа ҳеч ким у исмни билмайди.”

 

Тиятира шаҳридаги имонлилар жамоатига

 

18“Тиятирадаги имонлилар жамоатининг фариштасига ёз:
Кўзлари оташ алангасидай чақноқ, оёқлари қиздирилган бронзадай ярқироқ Худонинг Ўғли шундай демоқда: 19Сенинг ишларинг, севгинг, имонинг, хизматинг ва бардошингни биламан. Ҳозирда олдингидан ҳам кўпроқ иш қилаётганингни биламан. 20Лекин сенга бир эътирозим бор: сен Изабел деган хотинга тоқат қилиб юрибсан. У ўзини пайғамбар деб, таълимоти билан қулларимни йўлдан оздиряпти. Уларни фаҳш–зино қилишга ва бутларга қурбонлик қилинган гўштни ейишга ундаяпти. 21Фаҳш–зинодан тавба қилиши учун унга муҳлат бердим, аммо у тавба қилишдан бош тортяпти. 22Мана, Мен уни хасталик тўшагига ётқизаман. У билан бирга фаҳш–зино қилганларни ҳам, борди–ю, унинг йўлидан қайтмасалар, қаттиқ азоб–уқубатларга дучор қиламан. 23Унинг издошларини ўлдираман. Онгларни ва юракларни синагувчи Мен эканлигимни шунда ҳамма жамоатлар билиб оладилар. Мен орангиздаги ҳар бир кишини ўз қилмишига яраша жазолайман.
24Тиятирадаги баъзиларингиз Изабелнинг бу таълимотига эргашмадингиз. Сизлар “шайтоннинг сирлари” деб аталган нарсалардан бехабарсизлар. Сизларга шундан бошқа ҳеч нарса юкламайман: 25фақат Мен келгунимга қадар, имонингизни қаттиқ тутинглар, дейман. 26Ғолиб келганларга ва охиригача Менинг иродамни бажарганларга халқлар устидан ҳокимият бераман. 27Улар халқларни темир хивчин ила бошқаришади. Сопол кўзани синдиргандай халқларни парчалашади. Отам Менга ато қилган бу ҳокимият уларда бўлади. 28Мен уларга тонг юлдузини ҳам бераман.
29Кимнинг қулоғи бўлса, Руҳнинг жамоатларга айтаётган гапларини эшитсин.”

 

3–БОБ

 

Сардис шаҳридаги имонлилар жамоатига

 

1“Сардисдаги имонлилар жамоатининг фариштасига ёз:
Худога хизмат қиладиган етти руҳни Бошқарувчи, қўлида етти юлдузни Тутгувчи шундай демоқда: сенинг ишларингни биламан. Сени тирик дейишади, аммо ўликсан. 2Сенинг ишларинг Худойим назарида тугал эмаслигини билдим. Уйғон! Жамоатинг нобуд бўлмоқда. Имонини сақлаб қолганларга қўшилиб, жамоатингни мустаҳкамла. 3Нима эшитиб ўрганган бўлсанг эслагин. Ўшаларга риоя қилгин. Гуноҳларингдан тавба этгин. Агар уйғонмасанг, Мен устингга ўғридай бостириб келаман. Сен эса қайси соатда келишимни билмайсан. 4Бироқ Сардисда ўз кийимларини булғатмаган бир неча одамларинг қолган. Улар Мен билан бирга оқ кийимда юрадилар, улар бунга лойиқдирлар. 5Ғолиб келганлар улар сингари шундай оқ кийим киядилар. Мен уларнинг номларини ҳаёт китобидан ўчирмайман, Отам ва Унинг фаришталари олдида номларини тан оламан.
6Кимнинг қулоғи бўлса, Руҳнинг жамоатларга айтаётган гапларини эшитсин.”

 

Филаделфия шаҳридаги имонлилар жамоатига

 

7“Филаделфиядаги имонлилар жамоатининг фариштасига ёз:
Шоҳ Довуднинг калити муқаддас ва ҳақ Зотдадир. У эшикни очганда, уни ҳеч ким бекита олмайди. У бекитганда, ҳеч ким очолмайди. Ўша Зот шундай демоқда: 8Сенинг ишларингни биламан. Мана, олдингда бир эшик очдим, уни ҳеч ким бекита олмайди. Кучинг камлигини Мен биламан. Шунга қарамай, сен сўзимга риоя қилдинг, Мендан тонмадинг. 9Шайтон тўдасидан бўлганларни нима қилишимни ўзинг кўрасан. Улар ўзларини Худонинг халқи деб атайдилар, аммо гаплари ёлғон, улар Худонинг халқи эмаслар. Мен уларни шундай кўйга соламанки, келиб сенинг оёғингга йиқиладилар. Мен сени қанчалик севганимни билиб оладилар. 10Сен Менинг сабрли бўлиш ҳақидаги амримга итоат этдинг. Шундай экан, ер юзида яшовчиларни синаш учун юбориладиган кулфат вақтидан Мен сени асрайман. 11Мен тезда келаман. Имонингни маҳкам тут, токи ҳеч ким тожингни тортиб олмасин. 12Ғолиб келганларни Мен Худойимнинг Маъбадида устун қиламан. Шунда улар зинҳор Маъбадни тарк этмайдилар. Уларнинг пешаналарига Мен Худойимнинг номини ва Худойимга қарашли шаҳарнинг номини ёзаман. Бу шаҳар — Худойим осмондан юборган янги Қуддусдир. Ғолибнинг пешанасига Мен Ўзимнинг янги номимни ҳам ёзаман.
13Кимнинг қулоғи бўлса, Руҳнинг жамоатларга айтаётган гапларини эшитсин.”

 

Лаодикия шаҳридаги имонлилар жамоатига

 

14“Лаодикиядаги имонлилар жамоатининг фариштасига ёз:
Содиқ ва ҳақ Шоҳид, Худо яратган борлиқнинг Асосчиси, Омин деб ном олган Зот шундай демоқда: 15Сенинг ишларингни биламан, сен на совуқ ва на иссиқсан. Эҳ, қани эди ё совуқ, ё иссиқ бўлсанг! 16Сен иссиқ ҳам, совуқ ҳам эмас, балки илиқ бўлганинг учун Мен сени қусиб юбораман. 17Сен: “Бойман, ўзимга тўқман, ҳеч нарсадан кам–кўстим йўқ”, — дейсан. Аслида эса аянчли, ачинарли аҳволда эканингни, қашшоқ, кўр ва яланғоч эканингни билмайсан! 18Сенга маслаҳат бераман: бойишинг учун Мендан оловда тобланган олтинни сотиб ол. Шармандали яланғочлигингни ёпиш учун эгнингга оқ кийим, кўришинг учун кўзларингга суртадиган малҳамни Мендан сотиб ол. 19Мен кимни севсам, айбини кўрсатаман, тарбиялайман. Шундай экан, шижоатли бўл, гуноҳларинг учун тавба қил.
20Мана, Мен эшик олдида туриб, тақиллатяпман. Ким овозимни эшитиб эшикни очса, Мен ўшанинг олдига кираман. Мен у билан ва у Мен билан овқатни баҳам кўрамиз. 21Ғолиб келганларни Мен ёнимда, тахтимда ўтиришга ҳақли қиламан. Зотан Мен ҳам ғолиб келганимда Отам билан бирга Унинг тахтида ўтирдим.
22Кимнинг қулоғи бўлса, Руҳнинг жамоатларга айтаётган гапларини эшитсин.”

 

4–БОБ

 

Самодаги сажда

 

1Шундан кейин мен осмонда ланг очиқ бир эшикни кўрдим. Илгари менга гапирган карнай садосига ўхшаш ўша овоз яна эшитилди. У шундай деди: “Бу ёққа чиқ, бундан кейин нима юз беришини сенга кўрсатаман.”
2Шу пайт Муқаддас Руҳ мени қамраб олди. Мен осмонда турган бир тахтни кўрдим, унда бир Зот ўтирар эди. 3Ўтирган Зотнинг қиёфаси қимматбаҳо яшма ва лаъл тошларидай ярқирарди. Тахт атрофида зумрад тусидаги камалак жилваланарди. 4Тахтнинг теварагида яна йигирма тўртта тахт турарди. Бу тахтларда оқ кийим кийган, бошларида олтин тожлари бўлган йигирма тўрт нафар оқсоқол ўтирар эди. 5Тахтдан чақмоқ чақарди, момақалдироқнинг гулдурос садоси келарди. Тахт олдида Худонинг етти руҳи бўлган еттита машъал ёниб турарди. 6Тахтнинг олдида шиша денгизга ўхшаш биллурдай тиниқ бир нарса бор эди.
Тахтнинг атрофида тўртта жонли мавжудот турар эди, уларнинг олди ва орқаси кўзлар билан қопланган эди. 7Биринчи мавжудот шерга, иккинчиси буқага ўхшар эди, учинчи мавжудотнинг юзи одамнинг юзига, тўртинчиси эса учаётган бургутга ўхшар эди. 8Бу тўртта мавжудотнинг ҳар бирида олтитадан қаноти бор эди. Уларнинг ҳамма ёғи кўзлар билан қопланган эди, ҳатто қанотларининг тагида ҳам кўзлари бор эди. Улар кечаю кундуз тинмай шундай сўзларни такрорлар эдилар:

 

“Муқаддасдир, муқаддасдир,
Муқаддасдир Қодир Худо — Эгамиз.
У бор бўлган, ҳозир ҳам бор,
Келажакда ҳам бор бўлар!”

 

 

9Мавжудотлар тахтда Ўтирганни, то абад барҳаёт Зотни улуғлашарди, иззат–икром кўрсатиб, шукроналар айтишарди. 10Шунда йигирма тўрт нафар оқсоқол тахтдаги то абад барҳаёт Зот олдида ерга мук тушиб, сажда қилишарди. Тожларини тахт олдига қўйиб, шундай дейишарди:

 

11“Ё Эгамиз, ё Худойимиз!
Сен қудратлисан!
Улуғворлигу иззатга Сен лойқсан!
Зеро, бутун борлиқни Сен яратгансан,
Ҳамма нарса Сенинг ироданг ила вужудга келди, яратилди.”

 

5–БОБ

 

Муҳрланган ўрама қоғоз ва Қўзи

 

1Мен тахтда ўтирган Зотнинг ўнг қўлида бир ўрама қоғозни кўрдим. Ўрамнинг олди ва орқа томонларида ёзувлари бор бўлиб, у еттита муҳр билан муҳрланган эди. 2Сўнг мен кучли бир фариштани кўрдим. У баланд овозда: “Муҳрларни ечишга, ўрамни очишга ким лойиқ?”, деб сўради. 3Бироқ на осмонда, на ер юзида, на ер остидаги оламда ўрамни оча оладиган ёки ичига назар сола оладиган бирон кимса бор эди. 4Мен аччиқ–аччиқ йиғлай бошладим, чунки ўрамни очишга, ҳатто унинг ичига назар солишга лойиқ бирон кимса топилмаганди. 5Шунда оқсоқоллардан бири менга деди: “Йиғлама! Ана қара, Яҳудо қабиласидан бўлган Шер — Довуд уруғидан чиққан Зот ғалаба қозонди. У ўрамнинг еттита муҳрини ечишга ва ўрамни очишга қодирдир.”
6Шунда мен тахтнинг олдида, тўртта жонли мавжудот ва оқсоқоллар қуршовида турган бир Қўзини кўрдим. У гўё бўғизлангандай эди. Қўзининг етти шохи ва етти кўзи бор эди. Булар Худо бутун ер юзига юборган еттита руҳдир. 7Қўзи келиб, тахтда ўтирган Зотнинг ўнг қўлидан ўрамни олди. 8У ўрамни олганда, тўртта мавжудот ва йигирма тўрт оқсоқол Қўзининг олдида мук тушишди. Ҳар бирининг қўлида бир арфа ва хушбўй тутатқиларга тўла олтин косалар бор эди. Хушбўй тутатқилар — Худо азизларининг дуою ибодатлари демакдир. 9Улар қуйидагича янги қўшиқ айтишар эди:

 

“Сен ўрамни олишга,
Унинг муҳрларини ечишга лойиқсан!
Чунки Сен бўғизланган эдинг,
Ўз қонинг эвазига ҳар бир қабила, миллат, элату халқдан
Худо учун одамларни қутқариб олдинг.
10Улардан Шоҳлик яратдинг,
Уларни Худойимизга хизмат қиладиган
Руҳонийлар қилиб тайинладинг.
Улар ер юзида ҳукм сурадилар.”

 

 

11Кейин мен тахтнинг, мавжудотлар ва оқсоқолларнинг атрофида кўп фаришталарни кўрдим, уларнинг овозларини эшитдим. Уларнинг саноғига етиб бўлмас, минг–минглаб, ўн минглаб эдилар. 12Улар баланд овозда шундай дердилар:

 

“Бўғизланган Қўзи ҳамдларга лойиқдир!
Кучу давлат, донолигу қудрат Соҳибига
Шон–шарафлар бўлсин!”

 

 

13Шунда мен еру осмондаги, ер остидаги, денгиздаги жамики жонзотларнинг овозларини эшитдим. Уларнинг ҳаммаси шундай деб куйлаётган эдилар:

 

“Тахтда ўтирган Худога ва Қўзига
Абадулабад ҳамдлар бўлсин!
Бу қудрат Соҳибларига
Абадулабад шон–шарафлар бўлсин!”

 

 

14Тўртта мавжудот: “Омин!” — деди. Оқсоқоллар эса мук тушиб, сажда қилдилар.

 

6–БОБ

 

Муҳрлар

 

1Кейин мен Қўзининг етти муҳрдан бирини ечганини кўрдим. Ўша пайтда тўртта жонли мавжудотдан бири момақалдироққа ўхшаш овоз билан: “Кел!” — деб айтганини эшитдим. 2Шунда мен бир оқ отни кўрдим. От устида камони бор сувори ўтирарди. Унга бир тож берилди. У босқинчи бўлиб, душманларини босиб олиш учун йўлга чиқди.
3Қўзи иккинчи муҳрни ечганда, мен иккинчи мавжудотнинг: “Кел!” — деб айтганини эшитдим. 4Шу пайт бошқа бир от чиқиб келди. У қип–қизил рангда эди. Халқлар бир–бирига қирғин келтирсин деб, бу от устидаги суворига дунёни тинчликдан маҳрум қилиш қудрати берилганди. Унга катта қилич ҳам берилди.
5Қўзи учинчи муҳрни ечганда, мен учинчи мавжудотнинг: “Кел!” — деб айтганини эшитдим. Шунда мен қора отни кўрдим. Бу от устидаги суворининг қўлида тарози бор эди. 6Мен тўртта мавжудотнинг орасидан чиққан овозга ўхшаш бир садони эшитдим. Ўша овоз деди: “Одамлар бир кунлик иш ҳақига бор–йўғи бир коса буғдой ёки уч коса арпа сотиб оладиган бўлсин. Аммо зайтун боғлари ва узумзорларга зарар етказма!”
7Қўзи тўртинчи муҳрни ечганда, мен тўртинчи мавжудотнинг: “Кел!” деб айтганини эшитдим. 8Шунда мен кўкимтир рангдаги бир отни кўрдим. От минган суворининг номи Ўлим эди. Ўликлар диёри унинг кетидан эргашиб келаётган эди. Уларга дунёнинг тўртдан бир қисми устидан ҳокимият берилганди. Улар ердаги одамларни қилич, қаҳатчилик, ўлат ва ёввойи ҳайвонлар орқали ўлдиришлари мумкин эди.
9Қўзи бешинчи муҳрни ечганда, мен қатл қилинган одамларнинг жонларини қурбонгоҳ остида кўрдим. Улар Худонинг каломи ва берган шаҳодатларига содиқ қолганлари учун ўлдирилган эдилар. 10Улар қаттиқ фарёд қилиб шундай дердилар: “Ё Эгамиз, Сен муқаддас ва ҳақдирсан. Сен қачон дунёда яшаётганларни ҳукм этасан? Қачон улардан ўлимимиз учун қасос оласан?” 11Бу жонларнинг ҳар бирига оқ либос берилди. Уларга: “Қисқа бир муддат дам олиб туринглар”, деб айтилди. Бошқа хизматчи биродарлар ҳам улар сингари ўлдирилиб, сони белгиланган сонга етгунга қадар улар кутиб туришлари керак эди.
12Қўзи олтинчи муҳрни ечаётганини мен кузатиб турдим. Шунда қаттиқ зилзила рўй берди. Қуёш қора жундай тим қора бўлиб қолди, тўлин ой эса қондай қип–қизил тусга кирди. 13Осмондаги юлдузлар ерга қулади. Ҳа, кучли шамол дарахтни силкитиб анжирни тўккандай улар ерга тўкилди. 14Осмон қоғоздай ўралиб, йўқ бўлиб кетди. Ҳар бир тоғ ва орол жойидан силжиди. 15Дунёнинг шоҳлари, аслзодаларию лашкарбошилари ғорларга ва тоғларнинг қоялари орасига яшириндилар. Улар билан бирга бойлару кучлилар, қулу эркин одамлар яшириндилар. 16Улар тоғу қояларга шундай деб ёлворар эдилар: “Устимизга қуланг, тахтда ўтирган Зотнинг назаридан ва Қўзининг ғазабидан бизни яширинг! 17Ахир, Улар ғазабини сочадиган қўрқинчли кун келди! Бу кунга ким бардош бера оларди?!”

 

7–БОБ

 

Муҳрланган 144.000 киши

 

1Шундан кейин мен ер юзининг тўрт бурчагида турган тўрт нафар фариштани кўрдим. Улар тўртта шамолни тутиб турар эдилар. Шамолнинг эсишига, ерга, денгизга, бирон дарахтга тегишига йўл қўймас эдилар. 2Сўнгра мен шарқдан келаётган бошқа бир фариштани кўрдим. У барҳаёт Худонинг муҳрини олиб келаётган эди. Еру денгизга зарар етказиш қудрати берилган тўртта фариштага у баланд овозда шундай хитоб қилди: 3“Ерга, денгизга ва дарахтларга зарар етказмай туринглар. Биз Худойимизнинг қуллари пешаналарига муҳр босиб олайлик!”
4Мен муҳрланган кишиларнинг сонини эшитдим. Исроил қабилаларининг барчасидан 144.000 киши муҳрланган эди:

 

5Яҳудо қабиласидан 12.000 киши,
Рубен қабиласидан 12.000,
Гад қабиласидан 12.000,
6Ошер қабиласидан 12.000,
Нафтaли қабиласидан 12.000,
Манаше қабиласидан 12.000,
7Шимўн қабиласидан 12.000,
Леви қабиласидан 12.000,
Иссaхор қабиласидан 12.000,
8Забулун қабиласидан 12.000,
Юсуф қабиласидан 12.000,
Бенямин қабиласидан 12.000 киши.

 

Оқ кийимли оломон

 

9Шундан кейин мен саноғига етиб бўлмайдиган катта бир оломонни кўрдим. Турли хил халқ, қабила, элату миллатларга мансуб бўлган бу одамлар тахт олдида, Қўзининг ҳузурида туришарди. Ҳаммасининг эгнида оқ либос, қўлларида пальма шоxлари бор эди. 10Улар овозлари борича шундай ҳайқиришарди: “Тахтда ўтирган Худойимиз билан Қўзи нажот бериш қудратига эгадирлар!” 11Ҳамма фаришталар тахт атрофида, оқсоқоллар ва тўртта мавжудот атрофида турар эдилар. Улар тахт олдида мук тушиб, Худога сажда қилган ҳолда 12шундай дейишарди:

 

“Омин!
Худойимизга ҳамду санолар бўлсин!
Донолигу куч–қудрат Соҳибига
Абадулабад шукронаю шон–шарафлар бўлсин!
Омин.”

 

 

13Оқсоқоллардан бири мендан сўради:
— Оқ либос кийган бу одамлар ким? Улар қаердан келганлар?
14— Тақсир, буниси ўзингизга аён, — дея жавоб бердим мен. У менга шундай деди:
— Булар қаттиқ қувғинлардан ўтиб келганлар. Улар либосларини ювиб, Қўзининг қони билан оқартирганлар. 15Шунинг учун улар Худонинг тахти олдида турадилар ва Унинг Маъбадида кеча–кундуз хизмат қиладилар. Тахтда Ўтирган эса уларни Ўз паноҳида асрайди. 16Улар энди оч қолмайдилар, чанқамайдилар. Қуёш ҳам, офтоб ҳам уларни урмайди. 17Зотан тахт олдида турган Қўзининг Ўзи уларга чўпонлик қилади. Уларни ҳаётбахш сув булоқларига олиб боради. Худо уларнинг кўзидаги ҳар бир томчи ёшни артиб қўяди.

 

8–БОБ

 

Еттинчи муҳр

 

1Қўзи еттинчи муҳрни ечганда, осмон ярим соатча сукунатда қолди. 2Мен Худонинг ҳузурида турган еттита фариштани кўрдим. Уларнинг ҳар бирига биттадан карнай берилди.
3Бошқа бир фаришта келиб, қурбонгоҳнинг олдида турди. Унинг қўлида олтин оташкурак бор эди. Унга кўп хушбўй тутатқилар берилди. У бу тутатқиларни барча Худо азизларининг ибодатларига қўшиб, тахт олдида турган олтин қурбонгоҳ устида назр қилиши керак эди. 4Тутатқиларнинг тутуни Худо азизларининг ибодатлари билан бирга фариштанинг қўлидан юқорига Худонинг ҳузурига кўтарилди. 5Фаришта оташкуракни олиб, уни қурбонгоҳдаги оташ билан тўлдирди–да, ер юзига улоқтириб юборди. Ўшанда момақалдироқнинг гулдурос садоси янграб, чақмоқ чақди, зилзила бошланди.

 

Охирзамон карнайлари

 

6Еттита фаришта қўлларидаги карнайларни чалишга тайёрландилар.
7Биринчи фаришта карнайини чалди. Шунда дўл, олов ва қон ер юзига ёғдирилди. Ернинг учдан бир қисми ёниб кетди, дарахтларнинг учдан бири ва ҳамма ўт–ўланлар куйиб кетди.
8Иккинчи фаришта карнайини чалди. Шунда ловуллаб ёнаётган улкан тоққа ўхшаш бир нарса денгизга отилди. Денгизнинг учдан бир қисми қонга айланди. 9Денгиздаги жонзотларнинг учдан бир қисми ўлди, кемаларнинг учдан бир қисми ҳалокатга учради.
10Учинчи фаришта карнайини чалди. Шунда осмондан улкан бир юлдуз тушди. Машъал бўлиб ёнаётган бу юлдуз дарёларнинг учдан бир қисмига ва сув булоқларига тушди. 11Бу юлдузнинг номи Эрман эди. Сувларнинг учдан бир қисми аччиқ бўлди. Сувнинг аччиқлигидан кўп одамлар ўлди.
12Тўртинчи фаришта карнайини чалди. Қуёшнинг учдан бир қисми, ойнинг ва юлдузларнинг учдан бир қисми зарба еб, қоронғилашди. Натижада кундузнинг ҳам, туннинг ҳам учдан бир қисми ёруғликсиз қолди.
13Кейин мен бошим узра учиб кетаётган бир бургутни кўрдим. У баланд овозда шундай деганини эшитдим: “Ер юзида яшаётганларнинг ҳолига вой! Ҳолига вой! Ҳолига вой! Ахир, қолган учта фаришта ҳозир карнайларини чалишади.”

 

9–БОБ

 

Бешинчи карнай: жаҳаннам қаъридан чиққан чигирткалар

 

1Бешинчи фаришта карнайини чалди. Шунда мен осмондан ерга тушган бир юлдузни кўрдим. Унга жаҳаннам қаърининг калити берилган эди. 2У жаҳаннам қаърини очди. Улкан ўчоқдан чиқаётгандай, жаҳаннам қаъридан тутун бурқираб чиқди. Бу тутундан қуёш ва ҳаво қоронғилашиб кетди. 3Тутундан чигирткалар чиқиб, ер юзига тарқалди. Уларга ердаги чаёнларнинг кучига ўхшаш бир куч берилган эди. 4Чигирткаларга: “Ер юзидаги ўт–ўланларга, биронта ўсимлик ёки дарахтга тегманглар”, деб айтилган эди. Улар фақат пешаналарида Худонинг муҳри бўлмаган одамларга зарар етказишлари мумкин эди. 5Одамларни ўлдириш чигирткаларга ман этилганди. Улар одамларга беш ой давомида азоб беришлари керак эди. Бу азоб чаён чаққандаги азобга ўхшарди. 6Ўша беш ой давомида одамлар ўлим излайдилар, аммо тополмайдилар. Ўлимни орзу қиладилар, аммо ўлим улардан қочади.
7Чигирткаларнинг кўриниши жангга шайланган отларга ўхшар эди. Уларнинг бошида олтин тожга ўхшаган нарсалар бор, юзлари эса одамсимон эди. 8Сочлари аёлларнинг сочига, тишлари эса арслон тишига ўхшар эди. 9Кўкраклари темир совутдай эди. Қанотларининг товуши эса урушга елиб бораётган тумонат жанг араваларининг товушини эслатарди. 10Чаёнларга ўхшаш думлари ва нишлари бор эди. Инсонларга беш ой давомида зарар етказиш учун олган куч–қудрати ўша думларида эди. 11Уларга жаҳаннам қаърининг фариштаси ҳукмронлик қиларди. Бу фариштанинг оти ибронийчада Аваддон, юнончада Аполлион (яъни “ҳалок қилувчи”) демакдир.
12Биринчи ҳалокат ўтди, бундан кейин яна иккита ҳалокат бор.

 

Олтинчи карнай: отлиқ қўшинлар

 

13Олтинчи фаришта карнайини чалди. Шунда мен Худо ҳузуридаги олтин қурбонгоҳнинг тўртта шохи томонидан келаётган бир овозни эшитдим. 14Бу овоз карнай тутган олтинчи фариштага шундай деди: “Буюк Фурот дарёси бўйида боғлаб қўйилган тўрт фариштани ечиб юбор!”
15Бу тўртта фаришта ўша соат, ўша кун, ўша ой ва ўша йил учун сақлаб келинган эди. Улар инсониятнинг учдан бир қисмини қириб ташлаш учун бўшатилди. 16Улар икки юз миллионлик отлиқ қўшинни бошқаришарди, мен уларнинг сонини эшитдим. 17Мен кўрган ваҳийдаги отлар билан сувориларнинг кўриниши қуйидагича эди: сувориларнинг совутлари оловдай қизил, тўқ кўк ва олтингугуртдай сариқ рангда эди. Отларнинг боши арслон бошига ўхшар, оғизларидан олов, тутун ва олтингугурт отилиб чиқарди. 18Инсониятнинг учдан бир қисми шу уч балодан — олов, тутун ва олтингугуртдан ўлди. 19Отларнинг кучи оғзида ҳам, думларида ҳам эди. Уларнинг думлари илонларга ўхшарди. Бу илонлар одамларни чақиб, жароҳатларди.
20Бу балолардан омон қолган инсонлар эса ўзлари ясаган бутларидан воз кечмадилар, жинларга сиғинишдан қайтмадилар. Кўрмайдиган, эшитмайдиган, юрмайдиган олтин, кумуш, бронза, тош ва ёғоч бутларга сажда қилавердилар. 21Қотилликларидан, иссиқ–совуқ қилишдан, фаҳш–зино ва ўғирликларидан қайтмадилар.

 

10–БОБ

 

Фаришта ва кичкина ўрама қоғоз

 

1Мен осмондан тушаётган бошқа кучли бир фариштани кўрдим. У булутга бурканган эди. Унинг боши узра камалак бор эди. Юзи қуёшдай порлар, оёқлари олов устунларидай ловуллаб турар эди. 2Унинг қўлида кичкинагина очилган ўрама қоғоз бор эди. У ўнг оёғини денгиз устига, чап оёғини ер юзига қўйганича, 3шер ўкиргандай қаттиқ ҳайқирди. У ҳайқирганда еттита момақалдироқ ҳам тилга кириб, гулдурос овоз билан гапира бошлади. 4Еттита момақалдироқ гапирганда, мен ёзмоқчи бўлдим. Лекин осмондан бир овоз шундай деди:
— Еттита момақалдироқнинг гапларини ёзма, уларни сир сақла!
5Денгиз ва ер юзида турган, мен кўрган фаришта ўнг қўлини осмонга кўтарди. 6-7У то абад барҳаёт Худо ҳақи онт ичди. Еру осмонни, денгиз ва уларни тўлдирган жамики жониворларни яратган Худо ҳақи онт ичиб, шундай деди:
— Худо пайғамбар қулларига Ўзининг сир тутган режасини маълум қилганди. Еттинчи фаришта карнай чалганда, Худо ўша режасини амалга оширади. Энди кечиктирмайди.
8Осмондан келган овоз менга яна деди:
— Бор, денгиз ва ер устида турган фариштанинг қўлидан очиқ ўрама қоғозни ол.
9Мен фариштанинг ёнига бориб:
— Ўрама қоғозни менга беринг, — дедим. Фаришта менга деди:
— Мана, ол! Уни егин! У ичингни ачитиб юборади, оғзингга эса асалдай ширин таъм беради.
10Мен ўрама қоғозни фариштанинг қўлидан олиб едим. У оғзимда асалдек ширин эди. Аммо уни ютганимдан кейин ичим ачишиб кетди.
11Сўнг менга шундай деб айтишди:
— Сен яна кўп элатлар ҳақида, халқлар, миллатлару шоҳлар ҳақида башорат қилишинг керак.

 

11–БОБ

 

Охирзамоннинг икки шоҳиди

 

1Менга ўлчаш учун бир қамиш берилди, сўнг шундай деб айтилди: “Бор, Худонинг Маъбадини ва қурбонгоҳни ўлчаб чиқ. У ерда сажда қилувчиларни санагин. 2Маъбаднинг ташқи ҳовлисини эса қолдир, уни ўлчама. Чунки у ер бутпарастларга берилган. Улар муқаддас шаҳарни қирқ икки ой оёқ ости қиладилар. 3Мен икки шоҳидимга қудрат бераман. Улар эгниларига қанор кийиб, 1260 кун давомида ваъз қиладилар.
4Бу икки шоҳид — бутун дунё Эгасининг ҳузурида турган иккита зайтун дарахти ва иккита чироқпоядир. 5Борди–ю, биронтаси уларга озор етказмоқчи бўлса, уларнинг оғзидан олов чиқиб, ўша душманни еб битиради. Уларга озор беришни истаганлар шу йўсинда ҳалок бўлади. 6Бу икки шоҳид ваъз қиладиган кунларда ёмғир ёғмаслиги учун Худо уларга осмонни беркитиш қудратини берган. Уларга яна сувни қонга айлантириш ва ер юзини истаган вақтларида турли балою офатларга йўлиқтириш қудрати берилди.
7Улар шаҳодат бериб бўлганларидан кейин, тубсиз чуқурликдан чиққан бир маҳлуқ улар билан жанг қилади, уларни енгиб, ўлдиради. 8Уларнинг жасадлари буюк шаҳарнинг кўчасида ётади. Шоҳидларнинг Раббийси Исо ҳам ўша шаҳарда хочга михланган эди. Ўша шаҳарнинг рамзий номи Садўм ва Мисрдир. 9Барча элу қабилалар, миллату халқлардан бўлган одамлар уч ярим кун давомида уларнинг жасадларини томоша қиладилар. Уларни дафн этишга рухсат беришмайди. 10Ер юзида яшаётганлар шоҳидларнинг ўлимидан севиниб хурсандчилик қилишади. Бир–бирларига ҳадялар юборишади. Чунки иккала пайғамбар ер юзида яшовчиларга кўп азоб берган эди.”
11Аммо уч ярим кундан кейин иккала пайғамбарнинг вужудига Худонинг ҳаёт нафаси кирди. Шунда улар оёққа турдилар. Уларни кўрган ҳаммани қаттиқ ваҳима босди. 12Икки пайғамбар осмондан келган баланд бир овознинг: “Бу ёққа чиқинглар!” — деганини эшитишди, шунда улар душманларининг кўз ўнгида булут ичида осмонга кўтарилишди. 13Ўша заҳоти шиддатли зилзила юз берди. Шаҳарнинг ўндан бир қисми қулади. Зилзилада етти минг киши нобуд бўлди. Қолганлари эса ваҳимага тушиб, Самовий Худони улуғлашди.
14Иккинчи ҳалокат ўтди. Мана, учинчи ҳалокат тез яқинлашяпти.

 

Еттинчи карнай: самодаги ҳамду сано

 

15Еттинчи фаришта карнайини чалди. Осмонда баланд овозлар янгради. Улар шундай деб айтаётган эдилар:

 

“Энди бу дунё ҳукмронлиги,
Эгамизга ва Унинг Масиҳига тегишлидир.
Улар абадулабад ҳукмронлик қилишади.”

 

 

16Шунда Худонинг ҳузуридаги ўз тахтларида ўтирган йигирма тўрт нафар оқсоқол юз тубан ерга мук тушдилар. Улар Худога сажда қилиб дедилар:

 

17“Ё Қодир Худо — Эгамиз!
Сен бор бўлгансан, ҳозир ҳам борсан.
Биз Сенга ташаккурлар айтамиз.
Ахир, Сен буюк қудратингни намоён этдинг,
Ҳукмронлик қила бошладинг.
18Халқлар Сендан ғазабланганди,
Энди Сен ҳам ғазабга миндинг.
Энди вақти келди ўликларни ҳукм қилишга,
Пайғамбар қулларингни, азизларингни мукофотлашга,
Сендан қўрққан каттаю кичикни тақдирлашга.
Ерни вайрон қилганларни вақти келди хонавайрон қилишга!”

 

 

19Сўнг Худонинг осмондаги Маъбади очилди. Маъбадда Худонинг Аҳд сандиғи кўринди. Ўшанда чақмоқ чақиб, момақалдироқнинг гулдурос садолари янгради, зилзила бошланди, шиддатли дўл ёғди.

 

12–БОБ

 

Туққан аёл ва аждаҳо

 

1Осмонда ажойиб бир аломат рўй берди: қуёшга бурканган бир аёл пайдо бўлди. Унинг оёқлари остида ой ва бошида ўн икки юлдузли тож бор эди. 2Аёл ҳомиладор бўлиб, уни тўлғоқ тутар, дард билан бақирар эди.
3Сўнгра осмонда бошқа бир аломат кўринди: етти бошли, ўнта шохли улкан қизил аждаҳо пайдо бўлди. Унинг ҳар бир бошида биттадан тожи бор эди. 4У думи билан осмондаги юлдузларнинг учдан бир қисмини судраб, ерга улоқтирди. Аждаҳо тўлғоқ тутган аёлнинг олдига туриб олди. Чақалоқ туғилиши биланоқ аждаҳо уни ютиб юбормоқчи эди. 5Аёл ўғил кўрди. Келажакда барча халқларни темир хивчин билан бошқарадиган бу ўғлон дарҳол олиб кетилди. У Худонинг ҳузурига, тахтга келтирилди. 6Аёл эса чўлга қочиб кетди. У ерда 1260 кун давомида аёлга ғамхўрлик қилишсин деб, Худо махсус жой ҳозирлаб қўйган эди.
7Шундан кейин осмонда жанг бошланди. Микоил ва унинг фаришталари аждаҳога қарши чиқишди. Аждаҳо ҳам ўзининг фаришталари билан Микоилга қарши жанг қилди. 8Аммо аждаҳо талафот кўрди. Унга ва унинг фаришталарига энди осмонда жой йўқ эди. 9Улкан аждаҳо ерга улоқтирилди. Бутун дунёни алдаган бу қадимги илон иблис ва шайтон деб аталган. У ўз фаришталари билан ерга улоқтирилди.
10Шунда мен осмондан баланд овозда айтилган бу сўзларни эшитдим:

 

“Худойимиз нажоту қудратини аён қилди,
Мана, Унинг Шоҳлиги келди.
Масиҳининг ҳокимияти ўрнатилди.
Ахир, биродарларимизнинг туҳматчиси ерга улоқтирилди,
Ҳа, Худойимиз ҳузурида кеча–кундуз
Уларга туҳмат қилаётган иблис пастга отилди.
11Улар Қўзининг қони туфайли,
Ўзларининг шаҳодат сўзи туфайли уни енгдилар.
Ҳатто ўлим хавфи остида бўлганларида жонларини аямадилар.
12Эй осмону фалак, хурсанд бўл!
Унда яшовчилар, шодланинг!
Аммо, еру денгиз, сизнинг ҳолингизга вой!
Зеро, иблис олдингизга тушди.
Вақти оз қолганини билиб, у қаҳру ғазабга минди.”

 

 

13Аждаҳо ўзининг ер юзига улоқтирилганини англагач, ўғил бола туққан аёлни таъқиб қила бошлади. 14Аёл ўша илондан қоча олиши учун унга катта бургутнинг икки қаноти берилди. У саҳрога — уч ярим йил давомида унга ғамхўрлик қилинадиган жойга қочиб бориши керак эди. 15Илон эса, уни сел оқизиб кетсин деб, оғзини очди–да аёлнинг кетидан дарёдай сув оқизди. 16Аммо ер аёлга ёрдам берди. Ер даҳанини очиб, аждаҳо оқизган дарёни ютиб юборди. 17Аждаҳо аёлдан қаттиқ ғазабланди. У аёлнинг бошқа фарзандлари билан жанг қилгани чиқди. Аёлнинг фарзандлари — Худонинг амрига итоат қилган ва Исонинг шаҳодатига содиқ қолган одамлардир.

 

13–БОБ

 

Денгиздан чиққан маҳлуқ

 

1Аждаҳо денгизнинг қум соҳилига бориб турди.
Тўсатдан мен денгиздан бир маҳлуқ чиқиб келганини кўрдим. Унинг еттита боши ва ўнта шохи бор эди. Ҳар бир шохига биттадан тож кийдирилган, ҳар бир бошига эса куфрона ном ёзилганди. 2Мен кўрган бу маҳлуқ қоплонга ўхшарди. Оёқлари айиқнинг оёғига, оғзи эса шернинг оғзига ўхшар эди. Аждаҳо бу маҳлуққа ўз қудрати, тахти ва буюк ҳокимиятини берди. 3Маҳлуқнинг бошларидан бири даволаб бўлмайдиган даражада қаттиқ яраланган эди. Аммо унинг бу яраси соғайиб қолди. Шунда бутун жаҳон ҳайратда қолиб, маҳлуққа эргашди. Одамлар аждаҳога сажда қилишди, чунки аждаҳо маҳлуққа ўз ҳокимиятини берди. 4Улар маҳлуққа ҳам сажда қилиб шундай деб айтишарди: “Ким ҳам бу маҳлуққа тенг келарди?! Ким ҳам унга қарши чиқа оларди?!”
5Маҳлуққа такаббурона ва куфрона сўзлар сочадиган оғиз берилди. Унга қирқ икки ой давомида ҳукмронлик қилиш ҳуқуқи берилди. 6Маҳлуқ куфр кетиб, Худони ва Худонинг номини лаънатлади. У Худо яшайдиган маконга ва осмонда яшайдиган ҳар бир мавжудотга лаънатлар ёғдирди. 7Унга Худонинг азизларига қарши жанг қилиш ва уларни енгиш учун изн берилди. Унга ҳар бир қабила, элат, миллат ва халқ устидан ҳокимият берилди.
8Бу дунёга қарашли одамларнинг ҳаммаси маҳлуққа сажда қилишади. Дунё яратилганидан бери бу одамларнинг исмлари бўғизланган Қўзининг ҳаёт китобига ёзилмаган.

 

9Кимнинг қулоғи бўлса эшитсин!
10Ҳамма пешанасидагини кўради:
Баъзилар асирликка тушиб, сургунга кетади.
Баъзилар қиличдан ўтказилади,
Бу вазият Худо азизларидан сабр–тоқату имонни талаб қилади.

 

Ердан чиққан маҳлуқ

 

11Бундан сўнг мен ердан чиқаётган бошқа бир маҳлуқни кўрдим. Унинг икки шохи қўчқорнинг шохларига ўхшарди, у аждаҳодай гапирарди. 12У биринчи маҳлуққа хизмат қилиб, унинг бутун ҳокимиятини ишга соларди. Бутун ер юзи ва у ерда яшаганлар яраси тузалган биринчи маҳлуққа сажда қилсин, деб уларни мажбурларди. 13Бу иккинчи маҳлуқ буюк ва мўъжизали аломатлар кўрсатди. У ҳатто ҳамманинг кўзи олдида осмондан ерга олов туширди. 14Биринчи маҳлуқнинг номидан бу мўъжизали аломатларни кўрсатишга унга изн берилганди. Бу аломатлари билан у ер юзидаги одамларни йўлдан оздирди. У одамларга: “Қиличдан яраланган, аммо соғ қолган маҳлуқнинг тасвирини ясанглар”, деб буюрди. 15Унга маҳлуқнинг тасвирига жон ато этиш қудрати берилганди. Маҳлуқ тасвири тилга кирди ва ўзига сажда қилмаганларнинг ҳаммасини ўлдиртирди. 16У ҳаммани — каттаю кичикни, бою камбағални, қулу эркин одамни мажбурлаб, уларнинг ўнг қўли ёки пешанасига тамға бостирди. 17Кимда маҳлуқнинг тамғаси бўлмаса, у мутлақо олди–сотди қилолмасди. Тамғада маҳлуқнинг номи ёки номининг сони ёзиларди.
18Бунда ҳикмат бор. Ақли етган одам маҳлуқнинг сонини ҳисоблаб чиқсин, чунки бу сон — маълум бир инсонни билдирадиган сондир. Унинг сони 666.

 

14–БОБ

 

Қўзи ва 144.000 киши

 

1Мен Сион тоғида Қўзининг турганини кўрдим. Қўзи билан бирга 144.000 киши бор эди. Уларнинг пешаналарига Қўзининг ва Отасининг исми ёзилганди. 2Шунда мен осмондан бир товуш эшитдим. Бу товуш денгизнинг шовуллашидай, гумбурлаган момақалдироқ товушидай эди. У худди арфа чалаётган чолғучиларнинг куйига ўхшарди. 3Ўша 144.000 киши тахт олдида, тўртта жонли мавжудот ва оқсоқоллар олдида янги бир қўшиқ куйлаётган эдилар. Дунёдан қутқариб олинган бу 144.000 кишидан бошқа ҳеч ким бу қўшиқни ўргана олмас эди. 4Бу одамлар булғанмаганлар, бокира қизлардай ўзларини пок сақлаганлар. Қўзи қаёққа борса, Унинг орқасидан эргашганлар. Инсонлар орасидан қутқариб олинган бу одамлар илк ҳосил сингари Худо ва Қўзига назр қилинганлар. 5Уларнинг тилида ёлғон–макр йўқ, улар бенуқсондирлар.

 

Уч фариштанинг хабари

 

6Шундан кейин бошим узра учиб бораётган бир фариштани кўрдим. Бу фаришта ер юзида яшовчи ҳар бир халқ ва қабилага, ҳар қандай миллату элатга абадий Хушхабарни эълон қилаётган эди. 7У баланд овозда шундай деди:

 

“Худодан қўрқинг, Уни улуғланг!
У халқларни ҳукм қиладиган вақт келди.
Еру осмонни, денгизу булоқларни Яратганга сажда қилинг!”

 

 

8Унинг кетидан иккинчи фаришта учиб келиб, шундай деди:

 

“Вайрон бўлди!
Буюк Бобил шаҳри вайрон бўлди!
Бобил шаҳвоний ҳирси шаробидан
Ҳамма халқларга ичирганди.”

 

 

9Уларнинг кетидан учинчи фаришта учиб келиб, баланд овозда шундай деди:
— Кимки маҳлуққа ва унинг тасвирига сажда қилиб, пешанаси ёки қўлига тамға қабул қилса, 10у Худонинг ғазаб шаробидан ичади. Қаҳр косасига қуйилган бу шароб ниҳоятда кучлидир. Бундай одамлар муқаддас фаришталар ва Қўзи олдида ёнаётган олтингугурт ичида азоб чекадилар. 11Азобларининг тутуни абадулабад бурқираб туради. Маҳлуқ ва унинг тасвирига сажда қилиб, маҳлуқ номли тамғани қабул қилганлар кечаю кундуз тинчлик кўрмайдилар. 12Бундай вазиятда Худонинг амрларига итоат қилган ва Исога содиқ қолган Худонинг азизларидан сабр–тоқат талаб қилинади.
13Шунда мен осмондан бир овоз эшитдим. У менга деди:
— Шундай деб ёз: Бундан буён Раббимиз Исога умид боғлаб, оламдан кўз юмганлар бахтлидир!
— Ҳа, — дейди Руҳ, — улар қилган оғир меҳнатидан дам олсинлар, меҳнатининг роҳатини кўрсинлар.

 

Ернинг ҳосили ўрилади

 

14Шундан кейин мен оқ бир булутни кўрдим. Булут устида инсон қиёфасидаги бир Зот ўтирганди. Унинг бошида олтин тож, қўлида ўткир ўроқ бор эди. 15Кейин Маъбаддан бир фаришта чиқди. У булут устида ўтирган Зотга баланд овозда шундай деди: “Ўроғингизни ишга солинг, чунки ўрим–терим вақти келди. Мана, ернинг ҳосили етилди.” 16Булут устида ўтирган Зот ерга ўроқ солди, ернинг ҳосили ўрилди.
17Осмондаги Маъбаддан бошқа бир фаришта чиқди. Унинг ҳам ўткир ўроғи бор эди. 18Сўнг қурбонгоҳ олдидан яна бошқа бир фаришта келди. У қурбонгоҳдаги олов учун масъул эди. У ўткир ўроқли фариштага баланд овозда хитоб қилди: “Ўткир ўроғингни ишга сол. Ердаги узум бошларини йиғ. Ахир, узум пишиб бўлди.”
19Фаришта ўроғини ерга солди. Ердаги узум бошларини йиғиб, Худонинг узум эзадиган катта қаҳр–ғазаби чуқурига улоқтирди. 20Шаҳар ташқарисидаги ўша чуқурда узумларни эза бошлашди. Чуқурдан қон дарё бўлиб оқиб чиқди. Бу қонли дарё 1600 ўқ отими масофага оқиб борди, у шунчалик чуқур эдики, деярли отни кўмиб юборар эди.

 

15–БОБ

 

Етти фаришта ва етти бало

 

1Мен осмонда буюк ва ҳайратга соладиган бошқа бир аломатни кўрдим. Осмонда еттита фаришта турарди, ҳар бирининг қўлида биттадан бало бор эди. Бу балолар сўнгги балолар бўлиб, Худо ғазабини якунлар эди.
2Мен гўё олов аралаш шишадан ясалган бир денгизни кўрдим. Унинг ёнида одамлар турган эди. Улар маҳлуқ устидан, унинг тасвири ва номини билдирган сон устидан ғалаба қозонган эдилар. Уларнинг қўлларида Худо берган арфалар бор эди. 3Улар Худо қули Мусонинг қўшиғини ва Қўзининг қўшиғини куйлаб, шундай дердилар:

 

“Ё Қодир Худо — Эгамиз,
Буюк ва ажойибдир Сенинг ишларинг.
Эй халқларнинг Шоҳи!
Тўғри ва ҳақдир Сенинг йўлларинг.
4Эй Эгамиз, Сендан қўрқмайдиган борми?!
Номингни улуғламайдиган борми?!
Ахир, ёлғиз Ўзинг муқаддасдирсан.
Жамики халқлар ҳузурингга келадилар,
Улар Сенга сажда қиладилар.
Зеро, одил ҳукмларинг ҳаммага аён бўлди.”

 

5Шундан сўнг мен самовий Mаъбаднинг энг муқаддас хонаси очилганини кўрдим. 6Маъбаддан етти балони тутган еттита фаришта чиқди. Уларнинг эгнида тоза, оппоқ зиғир либослар бор эди, кўксларига олтин тасмалар боғланган эди. 7Тўртта мавжудотдан бири бу етти фариштага еттита олтин косани берди. Бу косалар то абад барҳаёт Худонинг ғазаби билан тўлган эди. 8Маъбад Худонинг улуғворлиги ва қудрати тутунига тўлиб кетди. Етти фариштанинг етти балоси тамом бўлмагунга қадар, ҳеч ким Mаъбадга кира олмади.

 

16–БОБ

 

Худонинг ғазабига тўла етти коса

 

1Бундан кейин мен Mаъбаддан келаётган баланд бир овозни эшитдим. Ўша овоз еттита фариштага шундай деди: “Боринглар, Худонинг ғазабига тўлиб–тошган етти косадаги балоларни ерга тўкинглар.”
2Биринчи фаришта бориб, косасидагини ерга тўкди. Маҳлуқнинг тамғаси босилган ва унинг тасвирига сажда қилган одамларда оғир, жирканч яралар пайдо бўлди.
3Иккинчи фаришта косасидагини денгизга тўкди. Денгиз ўликнинг қонига ўхшаб қолди. Денгиздаги ҳамма жониворлар қирилиб кетди.
4Учинчи фаришта косасидагини дарёларга ва булоқларга тўкди, улар ҳам қонга айланди. 5Сувлар учун масъул бўлган фариштанинг шундай деганини эшитдим:

 

“Эй Муқаддас Худо,
Сен бор бўлгансан, ҳозир ҳам борсан.
Сенинг чиқарган бу ҳукмларинг одилдир.
6Азизларинг ва пайғамбарларингнинг қонини тўкканларга
Сен қон ичирдинг, улар бунга лойиқдир.”

 

 

7Қурбонгоҳдан бир овоз эшитилди, у шундай деди:

 

“Ҳа, Қодир Худо — Эгамиз!
Сенинг ҳукмларинг ҳақ ва адолатлидир.”

 

8Тўртинчи фаришта ўз косасини қуёш устига тўкди, қуёшга инсонларни олов билан ёндириш қудрати берилди. 9Жазирама иссиқ инсонларни куйдирганда, улар бу офатлар устидан ҳокимиятга эга бўлган Худони лаънатладилар. Улар қилмишларидан тавба қилмадилар, Худони улуғламадилар.
10Бешинчи фаришта косасидагини маҳлуқ тахтига тўкди, маҳлуқнинг салтанати зимистонга чулғаниб қолди. Одамлар чеккан азобидан тилларини тишлардилар. 11Яраларининг оғриғидан Самовий Худони лаънатлардилар. Аммо қилмишларидан тавба қилмадилар.
12Олтинчи фаришта косасидагини буюк Фурот дарёси устига тўкди. Дарёнинг суви қуриди. Шарқдан бостириб келадиган шоҳларга йўл очилди.
13Бундан кейин мен қурбақаларга ўхшаш учта ёвуз руҳни кўрдим. Улар аждаҳо, маҳлуқ ва сохта пайғамбарнинг оғизларидан чиқаётган эдилар. 14Булар жинлар бўлиб, мўъжизали аломатлар кўрсата оларди. Улар Қодир Худонинг улуғ кунида бўладиган жангга барча жаҳон шоҳларини тўплагани бордилар.

 

15Масиҳнинг шундай гапларини ёдингизда тутинг:
“Мана, Мен ўғри каби ногаҳон келаман!
Ҳушёр турган киши бахтлидир,
Яланғоч юрмайин, шарманда бўлмайин деб,
Кийимини тахт қилиб қўйган киши бахтлидир!”

 

16Учта ёвуз руҳ шоҳларни ибронийчада Хар–Магидўн деган жойга тўпладилар.
17Еттинчи фаришта косасидагини ҳавога тўкди. Маъбаддаги тахтдан: “Амалга ошди!” — деган баланд бир овоз келди. 18Шу вақт чақмоқ чақиб, момақалдироқнинг гулдурос садолари янгради, кучли зилзила бўлди. Зилзила шу қадар кучли эдики, ер юзида инсон яшагандан бери бунақаси бўлмаганди. 19Буюк шаҳар уч қисмга бўлиниб кетди. Бошқа халқларнинг шаҳарлари ер билан яксон бўлди. Худо буюк Бобил шаҳрини ёдга олди. У Бобилга косадаги ғазаби шаробидан берди. 20Ҳар бир орол ўрнидан жилди, тоғлар кўздан ғойиб бўлди. 21Осмондан одамлар устига йирик дўл ёғилди. Ҳар бир дўл донасининг оғирлиги 45 кило чиқарди. Бу даҳшатли дўл дастидан одамлар Худони лаънатлашарди.

 

17–БОБ

 

Маҳлуқни минган аёл

 

1Еттита косани тутган етти фариштадан бири келиб, менга шундай деди: “Бу ёққа кел, мен сенга машҳур фоҳишанинг оладиган жазосини кўрсатаман. Фоҳиша тимсолидаги бу буюк шаҳар сероб сувлар бўйида жойлашган. 2Ер юзининг шоҳлари у билан зино қиларди, ер юзида яшаётганлар унинг фаҳшу зино шаробидан ичиб, маст бўларди.”
3Муқаддас Руҳ мени қамраб олди, фаришта мени чўлга олиб борди. У ерда мен қип–қизил маҳлуқ устида ўтирган бир аёлни кўрдим. Маҳлуқнинг ҳамма ёғига куфрона номлар ёзилганди, унинг еттита боши ва ўнта шохи бор эди. 4Аёл сафсар ва қип–қизил либослар кийган, олтин, жавоҳирлар ва марваридлар билан безанганди. Унинг қўлида олтин коса бор эди, бу коса жирканчли нарсаларга, фаҳшу ҳаромликларига тўлиб–тошган эди. 5Аёлнинг пешанасига сирли маънога эга бўлган шундай бир исм ёзилганди: “Буюк Бобил — фоҳишаларнинг ва ер юзидаги жирканч ишларнинг онасидир.”
6Мен аёлнинг Худо азизлари қонидан, яъни Исо шоҳидлари қонидан маст бўлганини кўрдим. Уни кўриб, ғоят даражада ҳайрон қолдим.
7Фаришта менга деди: “Нега ҳайрон бўласан? Мен сенга аёлнинг ва у минган етти бошли, ўн шохли маҳлуқнинг сирини айтиб бераман. 8Сен кўрган бу маҳлуқ қачонлардир бор эди, энди эса йўқ. У кўп ўтмай тубсиз чуқурликдан чиқади ва маҳв этилади. Дунё яратилгандан бери исмлари ҳаёт китобига ёзилмаган ер юзидаги ҳамма одамлар маҳлуқни кўриб, ҳайрон қоладилар. Чунки бу маҳлуқ бор эди, ҳозир йўқ, аммо яна келади.
9Буларни англамоқ учун ақлу идрок даркор. Маҳлуқнинг етти боши — аёл ўтирган еттита тепаликнинг тимсолидир. 10Бу етти бош еттита шоҳни ҳам билдиради. Буларнинг бештаси қулаган, биттаси ҳозир ҳукмронлик қиляпти, бошқаси эса ҳали келгани йўқ. У келганда ҳам кўп вақт турмайди. 11Илгари бор, ҳозир йўқ маҳлуқ эса еттита шоҳдан бири бўла туриб, саккизинчи шоҳ сифатида қайтиб келади ва маҳв этилади.
12Сен кўрган маҳлуқнинг ўнта шохи ҳали тахтга ўтирмаган бошқа ўнта шоҳни билдиради. Улар қисқа вақт давомида маҳлуқ билан бирга ҳукмронлик қиладилар. 13Булар бирлашиб, ўзларининг қудрати ва ҳокимиятини маҳлуққа топширадилар. 14Улар Қўзига қарши жанг қиладилар. Аммо Қўзи Ўзининг даъват этилган, танланган ва содиқ издошлари билан уларни енгади. Ахир, Қўзи ҳокимларнинг Ҳокими, шоҳларнинг Шоҳидир.”
15Фаришта менга яна шундай деди: “Сен фоҳишанинг сувлар бўйида ўтирганини кўрдинг. Бу сувлар тўда–тўда элатларни, халқлару миллатларни билдиради. 16Сен кўрган ўнта шох ва маҳлуқ фоҳишадан нафратланадилар. Уни хонавайрон қилиб, яланғоч қолдирадилар. Унинг этини ейдилар, қолдиқларини эса оловда ёндирадилар. 17Худонинг айтган сўзлари амалга ошмагунча, ўнта шоҳ бирлашиб, ўз ҳокимиятини маҳлуққа топширади. Зеро, бу мақсадни уларнинг дилига Худонинг Ўзи солган. 18Сен кўрган аёл — ер юзи шоҳлари устидан ҳукмронлик қиладиган буюк шаҳардир.”

 

18–БОБ

 

Бобил вайрон бўлади

 

1Бундан кейин мен осмондан тушиб келаётган бошқа бир фариштани кўрдим. Унда буюк ҳокимият бор эди. Унинг улуғворлигидан ер юзи ёришиб кетди. 2У қаттиқ ҳайқириб, шундай деди:

 

“Вайрон бўлди! Буюк Бобил вайрон бўлди!
У жинларнинг макони, ҳар турли ёвуз руҳнинг паноҳи,
Ҳар қандай ҳаром ва жирканч қушнинг уяси бўлиб қолди.
Ахир, барча халқлар Бобилнинг
Шаҳвоний ҳирси шаробидан ичганди.
3Ер юзи шоҳлари у билан зино қилганди,
Ер юзи савдогарлари
Унинг чексиз шаҳвати туфайли бойлик орттирганди.”

 

 

4Шу пайт мен осмондан келаётган бошқа бир овозни эшитдим. У шундай деди:

 

“Эй халқим, Бобилдан чиқиб кетинг!
Тағин гуноҳларига шерик бўлиб қолманг,
Тағин сизлар ҳам балоларига дучор бўлманг!
5Зеро, унинг гуноҳлари уюлиб кўкка етди,
Худо унинг жиноятларини ёдга олди.
6Бобил сизга нима қилган бўлса,
Худо ҳам унга шуни қилсин!
Қилмишига яраша икки баробар жазосини берсин!
Ўзи тайёрлаган ичимликдан унга икки баробар ичирсин!
7Бобил қай даражада кеккайиб, кайф–сафо сурган бўлса,
Унга шу даражада азобу изтироб берилсин!
Ахир, у дилида шундай демоқда:
Mен маликаман, бева эмасман,
Асло қайғу чекмайман.”
8Шу боис унинг бошига балолар келади,
У бир куннинг ичида ўлат, қайғу, қаҳатчиликка дучор бўлади.
Уни оловда ёндиришади.
Ахир, уни ҳукм қилувчи Эгамиз Худо қудратлидир!

 

 

9Бобил билан зино қилиб, кайф–сафо сурган ер юзи шоҳлари ёнаётган Бобилнинг тутунини кўриб, унинг ҳолига ҳўнграб йиғлайдилар. 10Бобилнинг азоб–уқубатидан даҳшатга тушиб, узоқдан туриб, дейдилар:

 

“Эй буюк шаҳар, ҳолингга вой!
Эй қудратли Бобил, ҳолингга вой!
Сен бир соатдаёқ жазоингни олдинг!”

 

 

11Ер юзи савдогарлари ҳам унинг ҳолига йиғлаб мотам тутадилар. Чунки уларнинг молини энди ҳеч ким сотиб олмайди. 12Олтин, кумуш, жавоҳирлару марваридларни, майин зиғир матоси, шойи, сафсару қирмизи газламаларни, турли хил хушбўй ёғочларни, фил суягидан ясалган ҳар хил буюмларни, энг қимматбаҳо ёғочдан, бронзадан, темирдан ва мармардан ясалган буюмларни, 13долчин, зираворлар, хушбўй тутатқилар ва миррани, шароб, зайтун мойини, олий навли ун ва буғдойни, мол–қўйларни, отлару араваларни, одамларнинг жонини, танасини ҳам сотиб оладиган бошқа ҳеч ким бўлмайди. 14Савдогарлар шундай деб айтишади: “Эй Бобил, сен орзу қилган неъматларинг йўқ бўлди. Ҳашамату савлатинг ном–нишонсиз ғойиб бўлди.” 15Ҳа, ўша молларини Бобилга сотиб, бойиб кетган савдогарлар Бобилнинг азоб–уқубатидан даҳшатга тушиб, қайғуриб йиғлайдилар:

 

16“Ҳолингга вой!
Эй буюк шаҳар, ҳолингга вой!
Сен майин зиғир матосидан кийим кияр эдинг,
Сафсару қирмизи либослар ила ясанардинг.
Олтин, жавоҳирлару марваридлар ила безанардинг.
17Шундай бойлигинг бир соатдаёқ нобуд бўлди–я!”

 

Ҳар бир кема дарғаси, кемадаги йўловчилар, денгизчилар ва денгизда савдо–сотиқ қилувчиларнинг ҳаммаси узоқдан Бобилга қараб турадилар. 18Шаҳардаги ёнғиндан чиқаётган тутунни кўриб, шундай фарёд қиладилар: “Бу буюк шаҳарга тенг келадигани йўқ!” 19Улар бошларига кул сочиб, фарёд чекиб, қайғуриб, дод соладилар:

 

“Ҳолингга вой!
Эй буюк шаҳар, ҳолингга вой!
Денгиздаги кемаларга эга бўлганлар
Сенинг зийнатларинг туфайли бойлик орттирдилар.
Энди эса сен бир соатдаёқ хароб бўлдинг!”

 

20Эй осмон, унинг ҳолидан шодлангин,
Эй Худонинг азизлари, хурсанд бўлинг,
Ҳаворийлару пайғамбарлар, севининг!
Зеро, Худо сизларни деб, Бобилни жазолади.

 

 

21Кейин кучли бир фаришта тегирмон тошига ўхшаш катта тошни кўтариб денгизга улоқтирди–да, шундай деди:

 

“Мана шундай шиддат билан
Буюк шаҳар Бобил қулайди!
Энди у асло қад кўтармайди.
22Арфачилару ашулачиларнинг овозлари сенда эшитилмас,
Найчию карнайчиларнинг куйи сенда янграмас.
Энди биронта ҳунарманд сенда устахона очмайди.
Тегирмон тошининг товуши кўчаларингда эшитилмайди.
23Энди кўчаларингдаги чироқлар шуъла сочмайди,
Куёв билан келиннинг овози эшитилмайди.
Зеро, савдогарларинг бутун дунёга сўзини ўтказарди,
Сеҳр–жодуларинг дастидан жамики халқлар алданган эди.
24Пайғамбарлар ва Худо азизларининг қони кўчаларингда тўкилди,
Ҳа, ер юзида қирғинга дучор бўлганлар сенда ўлдирилди.”

 

19–БОБ

 

Осмондаги ҳамду сано

 

1Бундан кейин мен осмондаги катта оломоннинг ғала–ғовурига ўхшаш баланд овозларни эшитдим:

 

“Эгамизга ҳамду санолар бўлсин!
Нажот, улуғворлик ва қудрат Худойимизга тегишлидир.
2Зотан У тўғри ва адолатли ҳукм қилади.
Ер юзини фаҳш–зино ила булғаган ўтакетган фоҳишани У маҳкум этди,
Ундан Ўз қулларининг хунини олди.”

 

 

3Оломон яна шундай деб ҳайқирди:

 

“Эгамизга ҳамду санолар бўлсин!
Бобилдан то абад бурқираб тутун чиқади.”

 

 

4Шу пайт йигирма тўрт нафар оқсоқол ва тўртта мавжудот ерга мук тушиб: “Омин! Эгамизга ҳамду санолар бўлсин!” — дея тахтда ўтирган Худога сажда қилдилар.
5Кейин тахтдан бир овоз келди:

 

“Эй Худойимизнинг барча қуллари,
Ундан қўрқувчи каттаю кичиклар,
Унга ҳамду сано айтинглар!”

 

 

6Сўнгра мен кўп халойиқнинг овозига ўхшаш, шовуллаган денгиз, гумбурлаган момақалдироқнинг садосига ўхшаш овозларни эшитдим. Улар шундай дер эдилар:

 

“Эгамизга ҳамду санолар бўлсин!
Қодир Худо — Эгамиз ҳукмронлик қилмоқда!
7Севиниб хурсанд бўлайлик,
Ҳаммамиз Уни улуғлайлик!
Ахир, Қўзининг никоҳ соати етди,
Унинг келини ўзини тўйга тайёрлади.”

 

 

8Кийиши учун келинга ярқираган, пок, майин зиғир либос берилди. Бу либос — Худо азизларининг одил ишларидир.
9Кейин фаришта менга шундай деди:

 

— Қани, ёз: Қўзининг никоҳ тўйига таклиф этилганлар бахтлидир!
Яна қўшиб деди:

 

— Булар Худонинг ҳақ сўзларидир.
10Мен унга сажда қилиш учун ўзимни оёқлари остига ташладим. Лекин у менга деди:
— Йўқ, менга сажда қилма! Фақат Худога сажда қил! Мен ҳам сенга ўхшаб Худога хизмат қиляпман, Исо ҳақида шаҳодат берадиган сен ва биродарларинг сингари Худонинг хизматкориман. Дарҳақиқат, Исо ҳақида шаҳодат берганлар пайғамбарлардир, улар Худонинг ҳақ хизматкорларидир.

 

Оқ от минган Чавандоз

 

11Бундан кейин мен осмоннинг очилганини кўрдим. У ерда бир оқ от турар эди. Устидаги Чавандозни Содиқ ва Ҳақ, деб чақиришарди. У одилона ҳукм чиқариб, жанг қиларди. 12Унинг кўзлари оташ алангасидай чақнарди. Бошида кўп тожлари бор эди. Пешанасига эса Ўзидан бошқа ҳеч ким билмайдиган бир исм ёзилганди. 13Эгнидаги кийими қонга беланганди. Чавандозга “Худонинг Каломи” деб ном берилган эди. 14Оппоқ, топ–тоза, майин зиғир либос кийган самовий қўшинлар оқ отларда Чавандозга эргашиб боришарди. 15Унинг оғзидан ўткир бир қилич чиқиб турарди. У ўша қиличи билан халқларни мағлуб этади, қўлидаги темир хивчин билан уларга ҳукмронлик қилади. Қодир Худонинг қайноқ қаҳр–ғазаби чуқуридаги узумларни босиб эзади. 16Кийимининг сон қисмида: “шоҳларнинг Шоҳи, ҳокимларнинг Ҳокимидир”, деган исм ёзилган.
17Шундан сўнг мен қуёш устида турган бир фариштани кўрдим. У учиб кетаётган барча қушларга баланд овозда шундай хитоб қилди: “Худонинг буюк базмига келинглар! 18Шоҳлар, саркардалар, баҳодир жангчиларнинг жасадларини, оту суворилар, ҳамма қулу эркин, каттаю кичикнинг жасадларини ейиш учун тўпланинглар!”
19Шунда мен маҳлуқни, ер юзи шоҳларини, уларнинг қўшинларини кўрдим. Улар от минган Чавандоз билан Унинг қўшинларига қарши жанг қилиш учун сафарбар бўлган эдилар. 20Маҳлуқ асир тушди. У билан бирга сохта пайғамбар ҳам асир олинди. Бу сохта пайғамбар маҳлуқнинг номидан мўъжизали аломатлар кўрсатарди. У бу аломатлари билан маҳлуқнинг тамғасини олган ва унинг тасвирига сажда қилган одамларни алдаганди. Маҳлуқни ҳам, сохта пайғамбарни ҳам тириклайин олтингугурт билан ёнаётган олов кўлига ташлашди. 21Бошқалар эса от минган Чавандознинг оғзидан чиққан қилич билан ўлдирилди. Ҳамма қушлар бўкиб қолгунча уларнинг гўштидан еди.

 

20–БОБ

 

Минг йиллик тинчлик

 

1Мен осмондан тушаётган бир фариштани кўрдим. Унинг қўлида тубсиз чуқурликнинг калити ва катта занжир бор эди. 2Фаришта аждаҳони тутиб олди. Иблис ва шайтон деб аталган бу қадимги илонни у минг йил муддатга кишанлаб қўйди. 3Яна халқларни алдамасин деб, уни тубсиз чуқурликка ташлаб, қамаб қўйди. Минг йил тамом бўлгунга қадар кираверишни муҳрлади. Минг йил ўтгандан кейин уни қисқа бир муддатга озод қилиши керак эди.
4Бундан сўнг, мен тахтларни ва тахтларда ўтирганларни кўрдим. Худо тахтларда ўтирганларни оқлаган эди. Улар Исо ҳақидаги шаҳодати ва Худонинг сўзи туфайли боши олинганларнинг жонлари эди. Улар маҳлуққа ва унинг тасвирига сажда қилмаганлар, пешаналари ва қўлларига унинг тамғасини бостирмаганлар. Улар тирилиб, Масиҳ билан минг йил ҳукмронлик қилдилар. 5Қолган ўликлар минг йил ўтгунча тирилмади. Бу биринчи тирилишдир. 6Биринчи тирилишда иштирок этганлар бахтли ва муқаддасдир. Иккинчи ўлим уларга ҳоким эмас. Улар Худонинг ва Масиҳнинг руҳонийлари бўлиб, У билан минг йил давомида ҳукмронлик қиладилар.

 

Шайтон жазоланади

 

7Минг йил ўтгач, шайтон ўз зиндонидан озод этилади. У чиқиб, ернинг тўрт бурчагидаги халқларни, яъни Гўг ва Магўгни алдаб, жангга тўплайди. Тўпланган халқларнинг сони денгиз қумидай сон–саноқсиз бўлади.
8Улар бутун ер юзини қоплаб оладилар, Худо азизларининг қароргоҳини ва Худо яхши кўрадиган шаҳарни қамал қиладилар. 9Шунда осмондан олов тушиб, уларни қириб ташлайди. 10Уларни алдаган иблис олтингугуртли кўлга ташланади. Маҳлуқ ва сохта пайғамбарлар ҳам ўша кўлга ташланган эдилар. Улар кечаю кундуз, абадулабад у ерда азоб чекадилар.

 

Қиёмат куни

 

11Кейин мен улкан бир оқ тахтни ва тахтда ўтирган Зотни кўрдим. Унинг ҳузуридан еру осмон қочар эди, бироқ уларга яширингани жой топилмади. 12Мен ўша улкан тахт олдида турган каттаю кичик ўликларни кўрдим. Китоблар очилди. Ҳаёт китоби деган бошқа бир китоб ҳам очилди. Ўликлар китобларда ёзилгани бўйича қилмишларига яраша ҳукм этилди. 13Денгиз ўзидаги ўликларни берди, ўлим ҳам, ўликлар диёри ҳам ўзларидаги ўликларни берди. Ҳар бир киши қилмишларига яраша ҳукм этилди. 14Ўлим ва ўликлар диёри олов кўлига ташланди. Мана бу олов кўли иккинчи ўлимдир. 15Исмлари ҳаёт китобида ёзилмаганларнинг ҳаммаси олов кўлига ташланди.

 

21–БОБ

 

Янги еру осмон

 

1Шундан кейин мен янги бир осмон ва янги бир ерни кўрдим. Аввалги еру осмон ғойиб бўлган эди, денгиз ҳам энди йўқ эди. 2Мен муқаддас шаҳар — янги Қуддусни кўрдим. Қуддус осмондан, Худо ҳузуридан тушиб келаётган эди. У куёви учун безаниб олган келинчакка ўхшар эди. 3Мен тахтдан баланд бир овоз келганини эшитдим. Ўша овоз деди:

 

“Худонинг маскани инсонлар орасидадир!
У энди одамлар орасида яшайди,
Улар Худонинг халқи бўладилар.
Худонинг Ўзи улар билан бирга бўлади.
4Худо уларнинг кўзидаги ҳар бир томчи ёшни артиб қўяди.
Энди ўлим мавжуд бўлмайди,
Ҳеч ким қайғурмайди, йиғламайди, азоб чекмайди.
Зеро, аввалгилар ўтиб кетди.”

 

 

5Тахтда ўтирган Зот шундай деди: “Мана, Мен ҳаммасини янги қилиб яратяпман!” Кейин У менга деди: “Буларни ёзиб қўй. Ахир, бу сўзлар ишончли ва тўғридир!”
6Сўнг менга яна деди: “Амалга ошди! Ибтидо ва Интиҳо, Боши ва Поёни Ўзимман. Чанқаганга Мен булоқдаги ҳаётбаxш сувдан ичираман. Бунинг эвазига у ҳеч қандай тўлов бермайди. 7Ғолиб келганларга бу баракалар насиб бўлади. Мен унинг Худоси бўламан, у Менинг ўғлим бўлади. 8Аммо қўрқоқ, имондан қайтган, ифлос, қотил, бузуқ, жодугар, бутпараст ва ҳамма ёлғончиларнинг қисмати олов ва олтингугурт билан ёнаётган кўлдадир. Бу иккинчи ўлимдир.”

 

Янги Қуддус

 

9Шу пайт мен охирги етти балога тўлдирилган еттита косани ушлаган етти фариштадан бирини кўрдим. У олдимга келиб, менга деди: “Бу ёққа кел! Мен сенга келинни, Қўзининг хотинини кўрсатаман.”
10Муқаддас Руҳ мени қамраб олди ва фаришта мени баланд бир тоғнинг чўққисига олиб чиқди. У менга осмондан, Худо ҳузуридан тушаётган муқаддас шаҳар — Қуддусни кўрсатди. 11Шаҳар Худонинг улуғворлигига тўлиб, қимматбаҳо жавоҳирдай, биллурдай соф яшма тошидай ярқирарди. 12Қалин ва баланд девор билан ўралган бу шаҳарнинг ўн икки дарвозаси бор эди. Ҳар бир дарвозани биттадан фаришта қўриқларди. Дарвозаларда Исроил халқининг ўн икки қабиласи номлари ёзилганди. 13Дарвозаларнинг учтаси шарқда, учтаси шимолда, учтаси жанубда ва учтаси ғарбда жойлашган эди. 14Шаҳар деворларининг ўн иккита пойдевори бор эди. Пойдеворларга Қўзининг ўн икки ҳаворийси исмлари ёзилганди.
15Менга гапирган фариштанинг қўлида олтин чизғичи бор эди. Бу чизғич шаҳарни, унинг дарвозаларию деворини ўлчаш учун эди. 16Шаҳар тўртбурчак шаклда бўлиб, узунлиги билан эни бир хил эди. Фаришта чизғичи билан шаҳарни ўлчади, шаҳарнинг эни 12.000 ўқ отими экан. Унинг узунлиги билан баландлиги ҳам шундай эди. 17Сўнг фаришта шаҳарнинг деворини ўлчади. Деворнинг баландлиги 144 тирсак чиқди. Фаришта инсоний ўлчовдан фойдаланганди. 18Шаҳар девори яшма тошидан қурилганди. Шаҳарнинг ўзи эса шишадай тиниқ, соф олтиндан эди. 19Шаҳар деворларининг пойдеворлари турли қимматбаҳо тошлар билан безатилган эди: биринчи пойдевор яшмадан, иккинчиси кўк ёқутдан, учинчиси агатдан, тўртинчиси зумраддан эди. 20Бешинчиси ақиқ, олтинчиси лаъл, еттинчиси хризолит, саккизинчиси берилл, тўққизинчиси топаз, ўнинчиси забаржад, ўн биринчиси ложувард, ўн иккинчиси аметистдан эди. 21Ўн икки дарвоза ўн икки марвариддан иборат эди. Ҳар бир дарвоза битта марвариддан ясалган эди. Шаҳарнинг шоҳ кўчаси соф олтиндан бўлиб, шишадай мусаффо эди.
22Мен бу шаҳарда Mаъбад кўрмадим. Зотан Қодир Худо — Эгамизнинг Ўзи ва Қўзи шаҳарнинг Mаъбадидир. 23Шаҳарни ёритиш учун қуёшга ёки ойга эҳтиёж ҳам йўқ. Чунки Худонинг улуғворлиги уни ёритади, Қўзининг Ўзи унинг чироғи бўлади. 24Халқлар шаҳарнинг нурида юришади. Ер юзи шоҳлари унга ўз бойликларини келтиришади. 25Шаҳар дарвозалари кун бўйи ёпилмайди, у ерда тун бўлмайди. 26Халқларнинг улуғвор хазиналари унга киритилади. 27Лекин ҳеч қандай ҳаром нарса, жирканч ишлар қиладиган ёки ёлғон гапирадиган биронта киши унга кирмайди. Фақат Қўзининг ҳаёт китобида ёзилганлар кирадилар.

 

22–БОБ

 

Ҳаёт дарёси

 

1Фаришта менга биллурдай тиниқ, ҳаётбахш сувлар дарёсини кўрсатди. Бу дарё Худонинг ва Қўзининг тахтидан чиқиб, 2шаҳар кўчаси бўйлаб оқаётган эди. Дарёнинг иккала қирғоғида ҳам ҳаёт дарахти бор эди. Бу дарахт йилда ўн икки марта, ҳар ой ҳосил беради. Дарахтнинг барглари халқларга шифо бахш этади. 3Лаънат деган нарса у ерда қолмайди. Шаҳарда Худонинг ва Қўзининг тахти бўлади, Худонинг қуллари Унга хизмат қилади. 4Улар Худонинг жамолини кўради. Худонинг исми уларнинг пешаналарига ёзилади. 5У ерда бошқа тун бўлмайди. Чироққа ҳам, қуёшга ҳам эҳтиёж қолмайди. Ахир, Эгамиз Худо уларга нур сочади, улар эса то абад ҳукмронлик қилади.

 

Исо келяпти

 

6Фаришта менга шундай деди:

 

— Бу сўзлар ишончли ва тўғридир. Пайғамбарларни руҳлантирган Эгамиз Худо Ўз қуллари олдига фариштасини юборди. Токи фаришта яқин орада юз бериши муқаррар бўлган воқеаларни уларга билдирсин.

 

7“Мен тезда келаман!
Бу китобнинг башорат сўзларига
Амал қилганлар бахтлидир!”

 

8Мен, Юҳанно, буларни кўрдим ва эшитдим. Буларни кўриб эшитганимдан кейин, бу нарсаларни менга кўрсатган фариштага сажда қилмоқчи бўлиб, ўзимни унинг оёқларига ташладим. 9Аммо у менга деди:
— Зинҳор бу ишни қилма! Мен сенинг ҳамкорингман, шунингдек пайғамбар биродарларингнинг ва бу китобдаги сўзларга риоя қилувчиларнинг ҳамкориман. Худога сажда қил!
10Кейин менга яна шундай деди:
— Бу китобнинг башорат сўзларини сир сақлама, чунки вақт яқиндир. 11Бадкирдорлар ёмонлигини қилаверсин. Ифлослар ифлослигини давом эттираверсин. Солиҳлар эса тўғри иш қилишдан тўхтамасин, муқаддас одамлар ўзини муқаддас сақласин.

 

12“Мен тез келаман, мукофотим Ўзим билан.
Ҳар кимга қилмишига ярашасини бераман.
13Мен Ибтидо ва Интиҳодирман,
Биринчи ва Охирги,
Боши ва Поёнидирман.”

 

14Кийимларини ювганлар нақадар бахтлидир! Улар ҳаёт дарахти мевасидан ейишга, шаҳар дарвозаларидан киришга ҳақли бўладилар. 15Ҳамма “кўппаклар” эса: жодугарлар, бузуқлар, қотиллар, бутпарастлар, ёлғонга ружу қўйиб, ҳийла ишлатганлар ташқарида қоладилар.

 

16“Мен, Исо, Ўз фариштамни олдингизга юбордим,
Токи у булар тўғрисида жамоатларимга шаҳодат берсин.
Мен Довуд илдизидан чиққан Зотдирман, унинг зурриётиман,
Ёруғ тонг юлдузиман.”

 

17Руҳ ҳам, келин ҳам: “Кел!” — деб чорлаяпти.
Эшитган киши ҳам: “Кел!” — деб айтсин.
Ким чанқаган бўлса, келсин.
Ким хоҳласа, ҳаётбахш сувдан текин баҳра олсин.

 

18Бу китобнинг башорат сўзларини эшитувчи ҳар бир кишини огоҳлантираман: кимда–ким бу сўзларга бирор нарса қўшса, Худо ҳам ўша кишининг жазосига бу китобда ёзилган балоларни қўшади. 19Кимда–ким бу китобдаги башорат сўзларидан бирортасини чиқариб ташласа, Худо ҳам ўша кишини бу китобда ёзилган ҳаёт дарахтидан маҳрум қилиб, муқаддас шаҳардан чиқариб ташлайди.
20Бу гапларнинг Шоҳиди: “Ҳа, Мен тез келаман!” — деб айтмоқда.
Омин! Ё Раббимиз Исо, келгин!
21Раббимиз Исонинг инояти барчангизга ёр бўлсин.

 

notes

[1]

1:1 - Худо азалда осмон билан ерни яратди — бу оят яратилиш ҳикоясининг кириш қисмидир. Ушбу бобнинг 3-31–оятларида баён этилган Худонинг олти кун давомидаги яратиш фаолияти бу оятда қисқа хулоса қилиб берилган. Ибронийчадаги осмон билан ер жумласи бутун дунёни ва ундаги барча борлиқни билдиради.

[2]

1:2 - Ер айқаш–уйқаш бўлиб...Худонинг Руҳи сувлар узра юрарди — Худо шу бобнинг 3–оятида гапиришни бошлаганда, дунёнинг аҳволи қандайлиги мана шу оятда тасвирланган. Мазкур бобнинг 3-31–оятларида Худо дунёга шакл ва ҳаёт берганлиги ҳақида сўз юритилади.

[3]

1:5 - Кеч кириб, тонг отди — қоронғулик (тун) ва ёруғлик (кун) вақтига ишора қилувчи шеърий жумла. Қадимги Исроилда кун кеч кирганда бошланиб, кейинги куннинг кеч пайтигача давом этар эди, шундай экан, бу жумла тўлиқ кун ўтганини билдиради. Бу жумла яна шу бобнинг 8, 13, 19, 23 ва 31–оятларида ишлатилган.

[4]

1:7 - ...гумбазни яратиб, гумбазнинг остидаги сувлардан гумбаз устидаги сувларни ажратди — Қадимги Исроил халқининг тасаввурига кўра, осмон улкан шиша гумбазга ўхшар эди, бу гумбаз осмондаги сувларни ушлаб турарди. Гумбаз остидаги сувлар бу оятда ер сатҳини қоплаб турган буюк денгиз сувларини билдиради (шу бобнинг 2–оятига қаранг).

[5]

1:14 - нишонланадиган байрамлар — ёки фасллар.

[6]

1:24 - судралиб юрувчи жониворлар — шу ибора билан таржима қилинган ибронийча сўзнинг маъноси — ерда судралиб юрадиган ва ер остига уя қуриб яшайдиган майда ҳайвонлар, судралиб юрувчилар ва ҳашаротлар.

[7]

1:26 - ...яратайлик...Ўз суратимиздай...Ўзимизга ўхшаган... — Эски Аҳдда Худонинг тахти атрофида йиғиладиган самовий мавжудотлар ҳақида бир неча марта сўз юритилган (мисол учун, 3 Шоҳлар 22:19-22, Аюб 1:6-12, 2:1-6, Забур 81:1, 88:8 ва Ишаё 6:1-8 га қаранг). Бу оятда Худо самовий Шоҳ сифатида тасвирланган. У Ўзининг самодаги яқинларига инсон зотини яратмоқчи эканлигини эълон қилмоқда. Худо самовий мавжудотларни Ўз ишига шерик бўлиб, ишини томоша қилишларини ва Уни улуғлашларини таклиф қилмоқда (Аюб 38:7 га қаранг). Шу йўл билан матнда инсоният яратилишининг муҳимлигига урғу берилган. Инсон зотининг яратилиши яралиш ҳикоясининг чўққиси ҳисобланади. Худо яратган бошқа нарсаларга қараганда одам яққол ажралиб туради. Зотан, одамни Худо Ўз суратидай, Ўзига ўхшаш қилиб яратган.

[8]

1:26 - ...ер юзидаги чорва ҳамда жамики ёввойи ҳайвонлар... — Қадимий сурёнийча таржимадан. Ибронийча матнда чорва, бутун ер юзи.

[9]

2:4 - Осмон билан ер — 1:1 изоҳига қаранг.

[10]

2:6 - ...сув чиқиб... — ёки буғ кўтарилиб.

[11]

2:7 - одам — ибронийча матндаги одам (адам) ва тупроқ (адама) сўзлари оҳангдошдир.

[12]

2:12 - марварид — ёки хушбўй елим.

[13]

2:13 - Куш — ибронийча матнда Куш сўзи одатда Мисрнинг жанубида жойлашган ерларни билдиради, бу ерлар ҳозирги Судан ва Эфиопия мамлакатларининг бир қисмини ўз ичига олган эди. Бироқ бу оятда ҳозирги Эроннинг ғарбидаги ерлар назарда тутилган бўлса керак.

[14]

2:23 - ...Хотин...эркакдан... — Ибронийча матндаги хотин (иша) ва эркак (иш) сўзлари оҳангдошдир.

[15]

3:5 - Худо — ёки худолар ёхуд илоҳий мавжудотлар (шу бобнинг 22–ояти ва ўша оятдаги изоҳга қаранг).

[16]

3:18 - қушқўнмас — майда тиканли ёввойи ўт.

[17]

3:20 - Одам Ато — ибронийча матнда одам. Ибронийча матнда одам ва Одам Ато учун бир сўз ишлатилган. Бу оятдан бошлаб матнда бу сўз Одам Атога нисбатан ишлатилганда исм сифатида таржима қилинган.

[18]

3:20 - Момо Ҳаво — бу исм ибронийчадаги тириклар сўзига оҳангдош. Бу таржимада шу ибронийча сўз инсонлар деб таржима қилинган.

[19]

3:22 - ...бизнинг биттамизга ўхшаб... — Эски Аҳдда Худонинг тахти атрофида йиғиладиган самовий мавжудотлар ҳақида бир неча марта сўз юритилган (мисол учун, 3 Шоҳлар 22:19-22, Аюб 1:6-12, 2:1-6, Забур 81:1, 88:8 ва Ишаё 6:1-8 га қаранг). Бу оятда Худо самодаги яқинларига мурожаат қилаётган самовий Шоҳ сифатида тасвирланган.

[20]

4:1 - Қобил — бу исм ибронийчадаги топилган сўзига оҳангдош.

[21]

4:7 - ...сени қабул қилмасмидим?! — ёки назрингни қабул қилмасмидим?! ёхуд хурсанд бўлмасмидинг?!

[22]

4:8 - Қобил укаси Ҳобилга: “Юр, далага борамиз”, деб таклиф қилди — Самария Тавроти қўлёзмаларидан, қадимий грекча, сурёнийча ва лотинча таржималардан. Ибронийча матнда Қобил укаси Ҳобил билан гаплашди.

[23]

4:16 - Нод — ибронийчадаги маъноси дарбадарлик.

[24]

4:25 - Шис — бу исм ибронийчадаги берилган сўзига оҳангдош.

[25]

5:3 - ...ўғил кўрган эди — Ибронийча матнда бу жумла унинг наслида ўғил туғилган эди деган маънони ҳам англатиши мумкин. Одатда, Муқаддас Китобда берилган насабномалар ҳамма наслларнинг тўлиқ рўйхатини бермай, фақат муҳим бир авлоднинг муҳим бир аждоддан келиб чиққанини кўрсатади.

[26]

5:6 - ...ўғли...кўрган эди — Бу оятда ҳамда шу бобнинг 7-26–оятларида ишлатилган бу ибронийча жумла унинг наслида...туғилган эди деган маънони ҳам англатиши мумкин (шу бобнинг 3–оятидаги изоҳга қаранг).

[27]

5:29 - Нуҳ — бу исм ибронийчадаги енгил тортмоқ сўзига оҳангдош.

[28]

6:2 - Илоҳий зотлар — ибронийча матндан сўзма–сўз таржимаси — Худонинг ўғиллари ёки худоларнинг ўғиллари (шу бобнинг 4–оятида ҳам бор). Бу ибронийча ибора Эски Аҳднинг бошқа жойларида ҳам илоҳий зотларга нисбатан ишлатилгани учун, олимларнинг аксарияти бу ибора бу оятда ҳам илоҳий зотларни билдиради, деб таъкидлашади. Бироқ баъзи олимлар Эски Аҳднинг бошқа оятларига асосланган ҳолда (мисол учун, 2 Шоҳлар 7:14 га қаранг), бу ерда инсон зоти ҳақида сўз юритилган деб айтишади, чунки бунга ўхшаш иборалар ўша оятларда одамга нисбатан ишлатилган. Бу олимларнинг баъзилари шарҳлашича, мазкур ибора ўзига катта ҳарамлар яратган, қудратли ҳукмдорлар бўлган Ламехга ўхшаш (4:19 га қаранг) мағрур кишиларга ишора қилади. Бошқа олимларнинг таъкидлаши бўйича бу оятда Шиснинг авлодлари назарда тутилган. Шис Нуҳ пайғамбарнинг, шунингдек, Худо танлаган Исроил халқининг аждоди эди. Бу нуқтаи назарга биноан Шиснинг авлодлари Қобилнинг авлодига муносиб бўлган аёлларга (“матнда чиройли қизлар”, деб айтилган) уйланган ва шу туфайли фосиқ йўлга кирганлар (бу оятга тегишли бошқа изоҳни ўқинг).

[29]

6:2 - қизлар — ибронийча матндан сўзма–сўз таржимаси — инсон зотининг қизлари (шу бобнинг 4–оятида ҳам бор). Кўп олимларнинг шарҳлашича, бу ибронийча ибора умуман аёлларга нисбатан ишлатилган. Бироқ олимларнинг баъзилари бу ерда айнан Қобилнинг авлодига мансуб бўлган аёллар назарда тутилган, деб таъкидлашади. Матнни ўқишда давом этар экансиз, Худо Қобилни лаънатлаганининг гувоҳи бўласиз (бу оятга берилган бошқа изоҳни ўқинг).

[30]

6:3 - Руҳ — бу оятда барча жонзотга ҳаёт ато этувчи Худонинг ҳаётбахш қудрати назарда тутилган.

[31]

6:3 - Мен ато этган Руҳ инсонлар билан абадий қолмайди... — ёки Менинг Руҳим инсонлар билан абадий курашмайди.

[32]

6:3 - ...улар ўладиган жонлардир — ёки улар бузуқдир.

[33]

6:4 - улкан паҳлавонлар — ибронийча матнда нефилим. Бу сўз ҳайбатли ва кучли одамларга нисбатан ишлатилган (яна Саҳрода 13:34 га қаранг). Тўфондан олдин яшаган Нефилимлар бу оятда ва шу бобнинг 2–оятида тилга олинган илоҳий зотлар ва аёл зотининг авлодлари эдилар.

[34]

6:4 - аёл зоти — ибронийча матндан сўзма–сўз таржимаси — инсон зотининг қизлари. Шу бобнинг 2–оятидаги изоҳга қаранг.

[35]

6:14 - яхши қаттиқ ёғоч — ибронийча матнда гофер ёғочи. Қандай турдаги ёғоч эканлиги номаълум.

[36]

6:15 - ...узунлиги 300 тирсак, кенглиги 50 тирсак, баландлиги 30 тирсак... — Узунлиги тахминан 135 метрга, кенглиги тахминан 22,5 метрга, баландлиги тахминан 13,5 метрга тўғри келади.

[37]

6:16 - бир тирсак — тахминан 45 сантиметрга тўғри келади.

[38]

6:16 - Кеманинг томини ясаганингда...очиқ жой қолдир — ёки Кеманинг гир айланасида, томдан бир тирсак пастроғида очиқ жой қолдир.

[39]

7:2 - ...ҳалол ҳайвонлар...ҳаром ҳайвонлар... — Бу оятда Худога қурбонлик қилса бўладиган ҳайвонларга нисбатан ҳалол ҳайвонлар, қурбонлик қилишга ярамайдиган ҳайвонларга нисбатан ҳаром ҳайвонлар ишлатилган (8:20 га қаранг).

[40]

7:11 - ...ер остидаги булоқлар отилиб чиқди... — Қадимги Исроил халқининг тасаввурига кўра, ер теп–текис бўлиб, ер остида улкан денгиз бор эди. Бу матнда ўша улкан денгизнинг сувлари отилиб чиқиб, ер юзини қоплагани назарда тутилган.

[41]

7:11 - ...осмоннинг қопқалари очилди — Тинмай жала қуя бошлади. Қадимги Исроил халқининг тасаввурига кўра, осмон гумбаз шаклида бўлиб, осмон қопқалари гумбаз устидаги сувлардан ерни ҳимоя қилиб турар эди (1:6-8 га ва 1:7 изоҳига қаранг).

[42]

7:20 - ўн беш тирсак — тахминан 7 метрга тўғри келади.

[43]

8:2 - Ер остидаги булоқлар — 7:11 изоҳига қаранг.

[44]

8:2 - осмоннинг қопқаси — 7:11 изоҳига қаранг.

[45]

8:4 - Еттинчи ойнинг ўн еттинчи куни — тўфон бошлангандан беш ой ўтгач (7:11 га қаранг).

[46]

8:4 - Арарат тоғи — ҳозирги Туркиянинг шарқ томонида жойлашган.

[47]

8:5 - ўнинчи ойнинг биринчи куни — тўфон бошлангандан тахминан етти ярим ой ўтгач (7:11 га қаранг).

[48]

8:13 - Нуҳ...биринчи кунида... — Тўфон бошлангандан тахминан ўн ярим ой ўтгач (7:11 га қаранг).

[49]

8:14 - иккинчи ойнинг йигирма еттинчи куни — тўфон бошлангандан тахминан ўн икки ярим ой ўтгач (7:11 га қаранг).

[50]

8:20 - ...ҳалол ҳайвон...ҳалол қуш... — 7:2 изоҳига қаранг.

[51]

9:13 - ...Ўз камалагим... — Бу оятдаги ҳамда шу бобнинг 14, 16–оятларидаги ибронийча сўз камон сўзини ҳам билдиради.

[52]

9:22 - ...Хом отасининг яланғоч ётганини кўрди...акаларига айтди — Хомнинг акалари отасини ниҳоятда ҳурмат қилганлари учун, унинг яланғоч танасига қарамасликка ҳаракат қилганлар (шу бобнинг 23–оятига қаранг), Хом эса акаларидан фарқли равишда ўз қилмиши билан отасини шарманда қилди.

[53]

9:25 - Канъон — нимага Нуҳ Хомнинг ўрнига Канъонни лаънатлади? Кўп олимларнинг шарҳлашича, Хомнинг бундай бузуқ хулқ–атвори ўғли Канъоннинг авлодларига ҳам хос эди. Бу оятда айтилган башорат келажакда Канъон авлодининг бошига тушадиган ҳукмни билдиради (яна 15:16 ва ўша оятдаги изоҳларга қаранг). Кейинчалик Канъон халқи ахлоқий бузуқлиги ва бутпарастлиги билан танилиб, Канъон юртини босиб олган Исроил халқи томонидан бутунлай қирилиб юборилади (Исроил халқи Сомдан келиб чиққан, шу бобнинг 26–оятига қаранг). Баъзи олимларнинг таъкидлашича, Хом Нуҳнинг кенжа ўғли бўлгани учун, Нуҳ Хомнинг кенжа ўғли Канъонни лаънатлаган эди. Баъзи олимлар эса, Худо яқиндагина Хомни баракалагани учун (9:1 га қаранг) Нуҳ ўғлини лаънатлай олмай, Хомнинг ўғлини лаънатлаган эди, деб таъкидлашади.

[54]

9:25 - ...акаларига — Сом ва Ёфасга ёки уларнинг авлодларига.

[55]

9:27 - Худо Ёфасга мўл ер берсин... — Ибронийча матндан сўзма–сўз таржимаси — Худо Ёфасни кенгайтирсин. Ёфас ибронийчадаги кенгайтирмоқ сўзига оҳангдош.

[56]

10:1 - Уларнинг насл–насаби ва улардан келиб чиққан халқлар... — Бу рўйхатда берилган номларнинг баъзилари Сом, Хом ва Ёфаснинг маълум авлодларига, баъзи номлар эса улардан келиб чиққан халқларга тегишлидир. Сом, Хом ва Ёфасдан келиб чиққан халқлар ўрнашган юртларнинг номлари ҳам рўйхатда келтирилган.

[57]

10:4 - Рўдон — баъзи иброний қўлёзмаларидан, Самария Тавроти қўлёзмаларидан, қадимий грекча таржималардан. Ибронийча матнда Дўдон.

[58]

10:5 - Улар — шу бобнинг 2-4–оятларида айтиб ўтилган Ёфаснинг насли назарда тутилган. Баъзи таржималар Ёфаснинг насли ана шулардан иборат эди деган иборани гапнинг бошига қўшади, чунки шунга ўхшаш гап шу бобнинг 20, 31–оятларида ишлатилган. Ибронийча матнда мана шу маъно назарда тутилган бўлса керак.

[59]

10:6 - Куш — бу ўриндаги ибронийча сўз бу таржимада одатда Эфиопия деб таржима қилинади (шу бобнинг 7, 8–оятларида ҳам бор). Куш Мисрнинг жанубида ўрнашган халқнинг аждоди эди. Бу ерлар ҳозирги Судан ва Эфиопия мамлакатларининг баъзи жойларини ўз ичига олади.

[60]

10:6 - Мизра — бу ўриндаги ибронийча сўз бу таржимада одатда Миср деб таржима қилинади (шу бобнинг 13–оятида ҳам бор). Мизра Миср халқининг аждодидир.

[61]

10:10 - Шинар ери — ҳозирги Ироқнинг жанубида жойлашган ер. Кейинчалик бу ер Бобил шоҳлигига айланган.

[62]

10:10 - ...шаҳарларининг ҳаммасини... — ёки Калней шаҳарларини.

[63]

10:11 - Нимрўд ўша ердан Оссурияга бориб... — ёки Ошур ўша ердан чиқиб (Ошур Оссурия халқининг аждоди эди).

[64]

10:14 - Каслувдан Филист халқи келиб чиқди — ибронийча матндан. Эски Аҳднинг бошқа жойларида, Филист халқи Хафтўр — ҳозирги Крит оролидан келиб чиққан, деб ёзилгани учун баъзи таржималар ибронийча матндаги сўзларнинг тартибини ўзгартириб, Хафтўрдан Филист халқи келиб чиқди, деб таржима қилишади. Аммо Каслув ва Хафтўр халқлари қондош халқлар бўлса керак. Филистлар Каслув халқи истиқомат қилган ерлардан келиб чиқиб, кейинчалик Крит оролида ўрнашганлари ҳам эҳтимолдан ҳоли эмас. Каслув халқи ҳақида деярли маълумот сақланиб қолмаган.

[65]

10:21 - Ибир — Иброний сўзига асос солган ном бўлиши мумкин. Кейинчалик Иброний сўзи Иброҳим ва унинг наслининг миллатини билдирадиган сўзга айланган (14:13, 39:14,17, 40:15, 41:12 ва 43:32 га қаранг).

[66]

10:23 - Мешех — қадимий грекча таржимадан. Ибронийча матнда Маш.

[67]

10:25 - ...Палах...дунё бўлиниб кетди — Ибронийчада Палах исмининг маъноси — бўлиниб кетди. Бу гап билан Худо жаҳон халқининг тилини бўлиб, одамларни бутун ер юзи бўйлаб тарқатиб юборган давр назарда тутилган бўлиши мумкин (11:1-9 га қаранг). Палах исмининг асосини ташкил қилувчи ибронийча феъл Забур 54:10 да ишлатилган. Ўша оятда сано ижодкори Худодан фосиқ одамнинг гапини бўлиб ташлашини (яъни чалкаштиришини) сўрамоқда.

[68]

11:2 - шарқдан — ёки шарққа.

[69]

11:2 - Шинар ери — 10:10 изоҳига қаранг.

[70]

11:7 - ...пастга тушайлик–да...аралаштириб юборайлик... — 3:22 изоҳига қаранг.

[71]

11:9 - Бобил — бу ном ибронийчадаги чалкаштириб юборилган сўзларига оҳангдош.

[72]

11:10 - ...ўғли...кўрган эди — Бу оятда, ҳамда шу бобнинг 11-25–оятларида ишлатилган бу ибронийча жумла унинг наслида...туғилган эди деган маънони ҳам англатиши мумкин (5:3 изоҳига қаранг).

[73]

11:26 - Ибром — Иброҳимнинг аввалги исми. Кейинчалик Худо унинг исмини, Иброҳим, деб ўзгартирди (17:3-5 га қаранг).

[74]

11:28 - Халдейдаги Ур шаҳри — Халдей ҳозирги Форс қўлтиғининг шимолида жойлашган ерлар эди. Ур шаҳри Месопотамиядан Ўрта ер денгизига борадиган асосий савдо йўллари устида жойлашган эди.

[75]

11:29 - Сорай — Соранинг аввалги исми. Кейинчалик Худо унинг исмини Сора, деб ўзгартирди (17:15 га қаранг).

[76]

11:31 - Хорон шаҳри — Ур шаҳридан қарийб 890 километрча шимоли–ғарбда жойлашган (яна шу бобнинг 28–оятидаги изоҳга қаранг).

[77]

12:1 - Ибром — 11:26 изоҳига қаранг.

[78]

12:4 - Хорон — 11:31 изоҳига қаранг.

[79]

12:5 - Сорай — 11:29 изоҳига қаранг.

[80]

12:6 - Шакам — Исроилнинг тепаликларида, Қуддусдан қарийб 50 километрча шимолда жойлашган шаҳар.

[81]

12:6 - эман дарахти — ёки теребинт дарахти шу ерларга хос, эман дарахти сингари улкан дарахт. Кўпинча бундай улкан дарахтлар белги сифатида ишлатилиб, муҳим диний маросимлар билан чамбарчас боғлиқ эди.

[82]

12:8 - Байтил билан Ай шаҳарларининг ўртасида... — Байтил Қуддусдан қарийб 19 километрча шимолда, Ай шаҳри эса Байтилдан қарийб 3 километрча шарқда жойлашган.

[83]

12:9 - Нагав чўли — Исроилнинг жанубидаги, Ўлик денгиздан жануби–ғарбда жойлашган ерлар.

[84]

13:1 - Ибром — 11:26 изоҳига қаранг.

[85]

13:1 - Нагав чўли — 12:9 изоҳига қаранг.

[86]

13:3 - ...Байтил билан Ай оралиғига... — 12:8 ва ўша оятдаги изоҳга қаранг.

[87]

13:10 - Эгамиз яратган боғ — Адан боғига ишора.

[88]

13:18 - Хеврон — Қуддусдан қарийб 32 километрча жануби–ғарбда жойлашган шаҳар.

[89]

13:18 - эманзор — ёки теребинтзор. 12:6 изоҳига қаранг.

[90]

14:1 - Шинар — 10:10 изоҳига қаранг.

[91]

14:3 - Ўлик денгиз — ибронийча матнда Туз денгизи.

[92]

14:6 - Сеир — кейинчалик бу жой Эдом деб аталган.

[93]

14:6 - ...Рафа халқи...Зуз халқи...Эйим халқи...Хорим халқи... — Бу халқлар яшаган юртлар — Иордан дарёсининг шарқида истиқомат қилган Рафа халқининг юртидан то Ўлик денгизнинг жануби–ғарбида истиқомат қилган Хорим халқининг юртигача чўзилган эди. Рафа ва Эм халқлари ўзларининг гавдаси улкан ва кучли жангчилари билан машҳур эдилар.

[94]

14:9 - [8-9] Сиддим водийси — яъни Ўлик денгиз водийси (шу бобнинг 3–оятига қаранг).

[95]

14:12 - Ибром — 11:26 изоҳига қаранг.

[96]

14:13 - эманзор — ёки теребинтзор. 13:18 га ва 12:6 изоҳига қаранг.

[97]

14:13 - укалар — ёки қариндошлар.

[98]

14:14 - Дан шаҳри — Жалила кўлидан қарийб 40 километрча шимолда жойлашган.

[99]

14:17 - Шоҳ сойлиги — Қидрон сойлигининг бир қисми бўлиб, Қуддус шаҳридан шарқда жойлашган.

[100]

14:18 - Салим — Қуддуснинг қадимги номи.

[101]

14:19 - яратган — ёки эга бўлган

[102]

15:1 - Ибром — 11:26 изоҳига қаранг.

[103]

15:7 - Халдейдаги Ур шаҳри — 11:28 изоҳига қаранг.

[104]

15:16 - ...тўрт авлод ўтгандан кейин... — шу бобнинг 13–оятида айтиб ўтилган тўрт юз йил бу оятда бошқача сўзлар билан ифода этилган.

[105]

15:16 - ...чунки Амор халқларининг қабиҳлиги ҳали ҳаддан ошмади — Эски Аҳднинг баъзи жойларида Канъон юртида истиқомат қилган барча халқларга нисбатан Амор халқлари деган ном ишлатилган. Кейинчалик Худо Исроил халқи орқали Канъон аҳолисини қабиҳлиги учун жазолайди, бироқ жазолашнинг вақт–соати ҳали етиб келмаган (яна 9:25 ва ўша оятдаги изоҳга қаранг).

[106]

15:17 - ...тутаётган тоғорани ва ёнаётган машъалани... — Тутун ва олов Эгамизнинг ўша ерда зоҳир бўлганини англатади.

[107]

15:18 - Мисрдаги дарё — ё ҳозирги Ариш сойлиги деган Синай ярим оролининг шимоли–шарқидаги сойлик ёки Нил дарёсининг шарқий ирмоғи назарда тутилган бўлиши мумкин (яна Саҳрода 34:5 ва Ёшуа 13:3, 15:4, 47 га қаранг).

[108]

16:1 - Ибром — 11:26 изоҳига қаранг.

[109]

16:1 - Сорай — 11:29 изоҳига қаранг.

[110]

16:2 - ...у орқали фарзандли бўларман — Қадимги пайтларда фарзанд кўра олмаган хотин эрига ўз чўриларининг бирини бериши одат эди. Чўридан туғилган болалар хотиннинг болалари ҳисобланар эди.

[111]

16:3 - хотин — Ҳожар Ибромнинг қул хотини бўлиб, унинг оиладаги ўрни Сорайникидан анча паст эди. Бироқ агар Ҳожар Ибромга меросхўр туғиб берганда, бошқаларнинг назарида у асосий хотинга айланар эди.

[112]

16:5 - Буларнинг ҳаммасига сиз айбдорсиз! — ёки Менга қилинган бундай ноҳақлик учун бошингиз балодан чиқмасин.

[113]

16:7 - Шур — Мисрнинг шарқий чегарасидаги жой. Ҳожар Мисрлик эди (шу бобнинг 1–оятига қаранг).

[114]

16:11 - Исмоил — ибронийчадаги маъноси Худо эшитади ёки Худо эшитсин.

[115]

16:12 - ...Қариндошлари билан душман бўлиб яшагай — ёки қариндошларидан бўлак бўлиб яшагай ёхуд қариндошларидан шарқда яшагай.

[116]

16:13 - “Мени кўрадиган Худони кўрдим–а!” — ёки “Наҳотки Худони кўрганимдан кейин тирик қолган бўлсам!” Ибронийча матнда бу гапнинг маъноси баҳсли.

[117]

16:13 - “Мени кўрадиган Худосан” — ёки “Мен кўрган Худо сенсан”.

[118]

16:14 - Бэр–Лахай–Руй — ибронийчадаги маъноси Мени кўрадиган тирик Худонинг қудуғи.

[119]

17:1 - Ибром — 11:26 изоҳига қаранг.

[120]

17:5 - ...Ибром...Иброҳим... — Ибронийчада Ибром исмининг маъноси — улуғ ота, Иброҳим исмининг маъноси эса — кўпчиликнинг отаси.

[121]

17:15 - ...Сорай...Сора... — Ибронийчада бу иккала исмнинг маъноси — малика, лекин Худо бу оятда Сорайнинг исмини ўзгартириб келажакда амалга оширмоқчи бўлган ваъдасига урғу беради (шу бобнинг 16–оятига қаранг). Бошқача талаффуз қилинадиган бу исм Сорайга Худонинг берган ваъдасини доимо эслатиб турарди.

[122]

17:19 - Исҳоқ — ибронийчадаги маъноси кулади.

[123]

18:1 - эманзор — ёки теребинтзор. 13:18 га ва 12:6 изоҳига қаранг.

[124]

18:3 - Ҳазратим — Иброҳим ўша уч одамнинг бирини йўлбошчи сифатида тан олди.

[125]

18:6 - уч тоғора — ибронийча матнда уч сеха, тахминан 20 килога тўғри келади.

[126]

18:10 - Улардан бири — ибронийча матнда у, келган уч одамнинг йўлбошчиси назарда тутилган бўлиши мумкин (шу бобнинг 3–ояти ва ўша оятдаги изоҳга қаранг).

[127]

18:10 - Келгуси йили шу пайтда... — ёки тўққиз ойдан кейин ёхуд келгуси баҳор.

[128]

18:13 - Эгамиз — Иброҳимникига одам кўринишида келган меҳмонларнинг бири Эгамиз эканлиги бу оятда аниқ кўрсатилган (шу бобнинг 1, 3, 10–оятларига қаранг). Шу пайтгача Иброҳим бундан бехабар эди. Қолган иккита меҳмон фаришталар эди (шу бобнинг 22–ояти ва 19:1 га қаранг).

[129]

19:1 - иккала фаришта — Иброҳимга одам кўринишида зоҳир бўлган иккала меҳмон (18:22 га қаранг).

[130]

19:1 - ...дарвозаси ёнида... — Қадимги пайтларда одамлар ижтимоий, савдо–сотиқ ва ҳуқуқий масалаларни ҳал қилиш учун шаҳар дарвозасида йиғилишарди.

[131]

19:3 - нон — ибронийча матнда хамиртурушсиз нон, кутилмаган меҳмон келиб қолганда тез тайёрланадиган ноннинг тури.

[132]

19:22 - Зўвар — бу ном ибронийчадаги кичкина сўзига оҳангдош.

[133]

19:37 - Мўаб — бу исм ибронийчадаги отамдан сўзига оҳангдош.

[134]

19:38 - Баномми — бу исм ибронийчадаги қариндошимнинг ўғли сўзларига оҳангдош.

[135]

20:1 - Нагав чўли — 12:9 изоҳига қаранг.

[136]

20:1 - Гарор — Фаластиннинг жануби–ғарбидаги шаҳар, Ўлик денгиздан қарийб 80 километрча ғарбда жойлашган.

[137]

20:16 - минг бўлак кумуш — тахминан 11 килога тўғри келади. Қадимги пайтларда маълум ўлчамдаги кумуш бўлаклари одатда пул сифатида ишлатилган.

[138]

20:16 - Бу кумушлар...поклигингни исботлайди — Абумалек бундай сахий инъом бериб, бошқаларга Сорайнинг номусига тегмаганлигини кўрсатмоқчи.

[139]

21:4 - Худо амр қилгандай...уни суннат қилди — 17:9-14 га қаранг.

[140]

21:6 - кулги — ибронийчада Исҳоқ исмининг маъноси — кулади (яна 17:15-21, 18:10-15 га қаранг).

[141]

21:8 - ...Сора уни кўкракдан чиқарди...Иброҳим катта зиёфат берди — Қадимги пайтларда болалар 2-3 ёшгача эмиздирилар эди. Кўп болалар эмизикли даврда қазо қилгани учун кўкракдан чиқарилиш пайти катта байрам қилиб нишонланар эди.

[142]

21:9 - Исмоил — 16:1-6 га қаранг.

[143]

21:9 - Исҳоқ — қадимий грекча ва лотинча таржималардан. Ибронийча матнда Исҳоқ сўзи йўқ, лекин назарда тутилган.

[144]

21:9 - ...Исҳоқни масхара қилаётганини... — ёки Исҳоқ билан ўйнаётганини.

[145]

21:10 - Чўрининг ўғли менинг ўғлим билан меросхўр бўлмасин — Иброҳим Исмоилни ўз ўғли сифатида қабул қилганда, Исмоил Иброҳим мулкининг бир қисмига меросхўр бўлиш ҳуқуқига эга бўлди. Бироқ озодликка чиқарилган қуллар мерос олиш ҳуқуқидан маҳрум бўларди.

[146]

21:20 - Порон чўлида — Синай ярим оролининг шимоли–шарқида жойлашган.

[147]

21:22 - Абумалек — 20:2 га қаранг.

[148]

21:30 - ...бу қудуқни ўзим қазиганимни булар исботлайди — Абумалекнинг илгарироқ қилган ишига ўхшайди (20:16 га қаранг). Иброҳим бу инъомни бериб, ҳақиқатни айтаётганини кўрсатмоқчи. Инъомни қабул қилиш орқали Абумалек қудуқ ҳақиқатан Иброҳимга тегишли эканини тан олди.

[149]

21:31 - Бэршэва — ибронийчадаги маъноси қасамёд қудуғи ёки еттилар қудуғи. Бу маъноларнинг иккови ҳам мазкур ўринга, яъни Иброҳим Абумалекка еттита урғочи қўзини беришига ва иккови қасамёд қилишига тўғри келади.

[150]

21:33 - тамариск дарахти — кичкина, тез ўсадиган майда баргли дарахт. Бу дарахтлар иссиқ ва қуруқ жойларда ўсади.

[151]

22:2 - Мориёх ери — кейинчалик шоҳ Сулаймон Маъбадни қурган жой Мориёх тоғи деб аталади. Демак, Иброҳим Исҳоқни Эгамизга қурбонлик қилиш учун олиб борган тоғ устида кейинчалик Маъбад қурилган бўлиши ҳам мумкин. Шу бобнинг 14–оятида ишлатилган Эгамизнинг тоғи ибораси Исроил шоҳлари даврида Маъбад турган тоққа нисбатан ишлатилган.

[152]

22:8 - ...Худонинг Ўзи беради... — Ибронийча матндан сўзма–сўз таржимаси — Худонинг Ўзи кўриб беради, яъни Худо вазиятни кўриб туриб, керакли ҳамма нарсани Ўзи етказиб беради, деган маънони бу ўринда англатади.

[153]

22:14 - “Эгамиз беради” — ибронийча матндан сўзма–сўз таржимаси — Эгамиз кўриб турибди (шу бобнинг 8–ояти ва ўша оятдаги изоҳга қаранг).

[154]

22:14 - Эгамизнинг тоғи — шу бобнинг 2–оятидаги изоҳга қаранг.

[155]

22:14 - ...берилади... — ёки У зоҳир бўлади.

[156]

22:16 - ...Ўзимнинг номим билан қасамёд қиламан... — Қадимги Исроилда одамлар ичган қасамини тасдиқлаш учун, ўзларидан буюкроқ нарсани ўртага қўйиб қасам ичишар эди. Худодан буюкроқ нарса мавжуд бўлмаганлиги учун Эгамиз айтган сўзининг қатъий эканлигини Иброҳимга кўрсатиш учун Ўз номини ўртага қўйиб қасам ичди.

[157]

22:24 - чўри — ибронийча матнда бу сўзнинг маъноси қуйидагича: бу аёллар чўри бўлиб, қонуний хотин бўлмасалар–да, хўжайинлари билан жинсий алоқада бўлишган. Қадимги пайтларда канизакларнинг жиддий қонуний ҳуқуқлари бўлиб, хўжайинлари уларнинг эрлари сифатида бўлган.

[158]

23:3 - Хет халқи — ибронийча матнда Хет насли (шу бобнинг 5, 7, 10, 16, 18, 20–оятларида ҳам бор). 10:15 га қаранг.

[159]

23:10 - ...шаҳар дарвозасида... — 19:1 изоҳига қаранг.

[160]

23:15 - [14-15] Тўрт юз бўлак кумуш — ибронийча матнда тўрт юз шақал кумуш, тахминан 4,5 килога тўғри келади. Қадимги пайтларда маълум ўлчамдаги кумуш бўлаклари одатда пул бирлиги сифатида ишлатилган.

[161]

24:2 - Қўлингни сонимнинг остига қўйиб... — Қилинаётган қасамнинг табарруклиги ва муҳимлигини билдирувчи рамзий ҳаракат.

[162]

24:10 - Орам–Нахрайим — ибронийчадаги маъноси Икки дарёнинг Орами демакдир, Фурот дарёсидан шарқда, ҳозирги Сурия мамлакатининг шимолий қисмида жойлашган ерларга ишора қилади. Иброҳимнинг айрим қариндошлари шу ерларда яшаган. Орам–Нахрайим яна Паддон–Орам (25:20 га қаранг) ва Паддон (48:7 га қаранг) номлари билан танилган.

[163]

24:22 - ...бурунга тақиладиган олтин сирғани... — Аёллар бурунга тақиладиган сирғаларни безак сифатида ишлатишар эди (яна шу бобнинг 47–оятига қаранг).

[164]

24:22 - бир мисқолдан ортиқ — ибронийча матнда биқо, тахминан 6 граммга тўғри келади.

[165]

24:22 - йигирма беш мисқол — ибронийча матнда ўн шақал, тахминан 110 граммга тўғри келади.

[166]

24:59 - ...унинг энагасини... — Ривқони чақалоқлигидан боққан аёл назарда тутилган бўлса керак.

[167]

24:62 - Бэр–Лахай–Руй қудуғи — 16:7-14 га ва 16:14 изоҳига қаранг.

[168]

24:62 - Нагав чўли — 12:9 изоҳига қаранг.

[169]

24:63 - ...сайр қилиш учун... — ёки ибодат қилиш учун. Бу ўриндаги ибронийча сўзнинг маъноси баҳсли.

[170]

25:6 - чўрилар — 22:24 изоҳига қаранг.

[171]

25:10 - Хет халқи — ибронийча матнда Хет насли (10:15 га қаранг).

[172]

25:10 - ...хотини Соранинг ёнига дафн қилинди — 23:19 га қаранг.

[173]

25:11 - Бэр–Лахай–Руй қудуғи — 16:7-14 га ва 16:14 изоҳига қаранг.

[174]

25:18 - ...Хавила билан Шур... — Бу жойларнинг қаерда жойлашгани аниқ маълум эмас.

[175]

25:18 - Қариндошларига душман бўлиб яшардилар — ёки Қариндошларидан бўлак бўлиб яшардилар ёхуд Қариндошларидан шарқда яшардилар (16:12 ва ўша оятдаги изоҳга қаранг).

[176]

25:20 - ...Орамлик бўлиб, Паддон–Орамдан... — Паддон–Орам Фурот дарёсидан шарқда, ҳозирги Сурия мамлакатининг шимолий қисмида жойлашган ерлардир. Иброҳимнинг айрим қариндошлари шу ерларда яшаган. Паддон–Орам яна Орам–Нахрайим (24:10 га қаранг) ва Паддон (48:7 га қаранг) номлари билан танилган. Ўша ерларда истиқомат қилган одамни, Орамлик, деб аташарди.

[177]

25:22 - “Агар шунақа бўлса...нима фойдаси бор?!” — ёки “Агар шунақа бўлса яшаб нима қиламан?!” ёхуд “Нечун бошимга бундай кўргилик тушди?!”

[178]

25:23 - ...икки халққа бўлинар — Бу сўз туғиладиган эгизак ва улардан келиб чиқадиган халқлар орасида бўладиган тўқнашувга ишора қилади. Бу тўқнашув она қорнидаёқ бошланиб, ҳатто туғилиш пайтида ҳам юз беради (шу бобнинг 22, 26–оятларига қаранг).

[179]

25:25 - қип–қизил — тери рангига ёки сочи рангига нисбатан ишлатилган бўлиши мумкин. Эсовни яна Эдом деб аташар эди. Эдом сўзи ибронийчадаги қизил сўзига оҳангдош (шу бобнинг 30–оятига қаранг).

[180]

25:25 - Унинг танаси жун матога ўхшарди...исмини Эсов қўйдилар — Эсов исмининг оҳанги ибронийчадаги жунли сўзининг оҳангига яқин. Кейинчалик Эсов насли истиқомат қиладиган ерлар Сеир деб аталган. Сеир сўзининг ибронийчадаги маъноси — жунли.

[181]

25:26 - Эсовнинг товонини ушлаб туғилди...исмини Ёқуб қўйдилар — Ибронийчада Ёқуб исмининг маъноси — у товонни ушлаб олади. У товонни ушлаб олади иборасининг кўчма маъноси у ҳимоя қилади демакдир. Ёқуб бошқа узун исмнинг қисқа шакли бўлиши мумкин. Ўша тўлиқ исмнинг маъноси Худо уни ҳимоя қилсин ёки Худо уни ҳимоя қилди. Аммо у товонни ушлаб олади иборасининг у алдади деган кўчма маъноси ҳам бор. Кейинчалик Эсов Ёқубнинг исмини ўша иборанинг иккинчи кўчма маъносида ишлатади (27:36 га қаранг), бу маъно Ёқуб ҳаётининг илк даврини акс этиради.

[182]

25:29 - ясмиқ — дуккакли ўсимликлар турига мансуб ўсимликнинг мошдан каттароқ дони.

[183]

25:30 - Эдом — бу исм ибронийчадаги қизил сўзига оҳангдош.

[184]

25:31 - ...тўнғичлик ҳуқуқингни... — Тўнғич ўғилнинг укаларига қараганда икки баробар катта мерос олишга ҳақи бор эди. Отаси оламдан ўтгандан кейин, тўнғич ўғил оила боши ўрнини эгаллар эди.

[185]

26:1 - ...Иброҳим даврида юз бергандай... — 12:10 га қаранг.

[186]

26:1 - Абумалек — 20:2, 21:22 га қаранг.

[187]

26:20 - Жанжал — ибронийча матнда Эсек, маъноси жанжал.

[188]

26:21 - Зиддият — ибронийча матнда Ситно, маъноси зиддият.

[189]

26:22 - Кенглик — ибронийча матнда Рехобўт, маъноси кенглик.

[190]

26:33 - Қасамёд — ибронийча матнда Шива, маъноси қасамёд ёки етти. Мазкур ўринга, яъни Исҳоқ ва Абумалек бир–бирига қасамёд қилишига қасамёд маъноси тўғри келади (шу бобнинг 31–оятига қаранг). Борди–ю, Исҳоқ отаси Иброҳим Абумалек билан худди ўша жойда қилган қасамёдига ишора қилган бўлса, етти маъноси назарда тутилган бўлиши ҳам мумкин (Иброҳим қасамёд қилганда Абумалекка еттита урғочи қўзини берган эди, 21:29-31 га ва 21:30 изоҳига қаранг).

[191]

26:33 - Бэршэва — ибронийчадаги маъноси қасамёд қудуғи ёки еттилар қудуғи.

[192]

27:36 - Унга Ёқуб деб исм қўйилгани бекорга эмас экан–да...У мени икки марта алдади–я! — 25:26 изоҳига қаранг.

[193]

27:36 - ...тўнғичлик ҳуқуқимни олган эди... — 25:29-34 га қаранг.

[194]

27:43 - Хорон — 11:31 изоҳига қаранг.

[195]

27:45 - ...бир кунда акангдан ҳам, сендан ҳам айрилиб қоламан — Агар Эсов Исҳоқни ўлдирганда эди, унга қотиллик учун ўлим жазоси берилган бўларди, бундай ҳолда Ривқо иккала ўғлидан ҳам айриларди.

[196]

27:46 - Хет — яъни Хет халқидан (10:15 га қаранг).

[197]

28:2 - Паддон–Орам — 25:20 изоҳига қаранг.

[198]

28:5 - Орамлик — Паддон–Орамда истиқомат қилган одам (25:20 ва ўша оятдаги изоҳга қаранг).

[199]

28:9 - Наваёт — Исмоилнинг тўнғич ўғли (25:13 га қаранг).

[200]

28:10 - Хорон — 11:31 изоҳига қаранг.

[201]

28:12 - нарвон — ёки зинапоя (шу бобнинг 13–оятида ҳам бор).

[202]

28:13 - Нарвоннинг ёнида... — ёки Ёқубнинг ёнида ёхуд нарвоннинг учида.

[203]

28:19 - Байтил — ибронийчадаги маъноси Худонинг уйи. Байтил Қуддусдан қарийб 19 километрча шимолда жойлашган.

[204]

29:4 - Хорон — 11:31 изоҳига қаранг.

[205]

29:17 - чиройли — ёки сўник. Бу ўриндаги ибронийча сўзнинг маъноси баҳсли.

[206]

29:32 - Рубен — ибронийчадаги маъноси Кўриб қўй, ўғил! Бу исмнинг баъзи оҳанглари ибронийчадаги у менинг бахтсизлигимни кўрди ва менга кўнгил қўяди ибораларида ишлатилган. Шу сабабдан Леах ўз ўғлига Рубен деб исм қўйган эди.

[207]

29:33 - Шимўн — ибронийчадаги эшитди сўзига оҳангдош, бу исмнинг баъзи оҳанглари ибронийчадаги эрим менга кўнгилсиз иборасида ишлатилган.

[208]

29:34 - Леви — бу исм ибронийчадаги боғланиб қолади сўзларига оҳангдош.

[209]

29:35 - Яҳудо — бу исм ибронийчадаги ҳамду сано айтаман сўзларига оҳангдош.

[210]

30:3 - ...токи чўрим орқали мен ҳам болали бўлай — 16:2 изоҳига қаранг.

[211]

30:6 - Дан — ибронийчадаги маъноси ҳукм қилди. Бу исм ибронийчадаги оқлади сўзига оҳангдош.

[212]

30:8 - Нафтали — бу исм ибронийчадаги олишув сўзига оҳангдош.

[213]

30:11 - Гад — ибронийчадаги маъноси омад.

[214]

30:13 - Ошер — ибронийчадаги маъноси бахтли.

[215]

30:14 - меҳригиё ўсимлиги — бу ўсимликнинг мевалари жинсий хоҳишни кучайтириб, аёлнинг ҳомиладор бўлишига имконият яратади, деб ишонишарди.

[216]

30:18 - Иссахор — бу исм ибронийчадаги мукофот сўзига оҳангдош.

[217]

30:20 - Забулун — ибронийчадаги маъноси ҳурмат бўлиши мумкин. Бу исм ибронийчадаги ҳурмат ва ҳадя сўзларига оҳангдош.

[218]

30:24 - Юсуф — ибронийчадаги маъноси яна берсин. Бу исм ибронийчадаги олиб ташлади сўзларига оҳангдош.

[219]

30:27 - ...фол очтириб кўрган эдим, Эгам менга сен туфайли барака берганини билдим — ёки Мен давлат орттирдим, Эгам менга сен туфайли барака берди.

[220]

30:30 - Мен туфайли...барака берди — ёки Мен сиз учун ишлаган ҳамма жойда Эгам сизга барака берди.

[221]

30:32 - ...олачипор ва хол–хол қўйларингизни, қора қўзиларингизни, эчкиларингиздан ҳам хол–холини ва олачипорини... — Дунёнинг бу қисмида одатда қўйлар оқ, эчкилар эса қора рангда бўлар эди, қора доғли қўйлар ва оқ доғли эчкилар камдан–кам учрар эди.

[222]

30:38 - Сўнгра...қўйди — Қадимги пайтларда одамларнинг тушунчаси бўйича қўй–эчкилар жуфтлашган пайтда кўрган нарсаси туғиладиган қўзичоқларнинг кўринишига таъсир қиларди. Бироқ Ёқуб Худо берган барака туфайли муваффақиятга эришганини аниқ билар эди (31:5-13 га қаранг).

[223]

30:40 - ...Лобоннинг бошқа қўй–эчкиларидан совлиқларини... — Ёқуб боқиб юрган Лобоннинг оқ қўйлари ва қора эчкиларидан ташкил топган суруви назарда тутилган (шу бобнинг 35-36–оятларига қаранг).

[224]

30:40 - ...йўл–йўл ва қоп–қора ҳайвонларга қаратиб қўярди. Шу тариқа Ёқуб Лобоннинг қўй–эчкиларидан ўзининг сурувини вужудга келтирди... — Лобон сурувидаги йўл–йўл ва қоп–қора эчкилар назарда тутилган (бу оятда йўл–йўл туёқлари очроқ рангда бўлган қора эчкилар назарда тутилган бўлиши мумкин). Демак, Ёқуб Лобоннинг жуфтлашаётган оқ қўйларини қора эчкиларига қаратиб қўяр эди, бунинг натижасида қора қўзичоқлар туғиларди (шу бобнинг 38–оятидаги изоҳга қаранг). Бу қора қўзичоқлар Ёқуб сурувини ташкил қиларди (шу бобнинг 32-34–оятларига қаранг). Шу усулни ишлатган ҳолда Ёқуб ўзининг катта сурувини вужудга келтирди (шу бобнинг 37-40–оятларига қаранг).

[225]

31:13 - Мен Байтилда сенга зоҳир бўлган Худоман — 28:10-19 га ва 28:19 изоҳига қаранг.

[226]

31:15 - У бизни сотди...ҳаммасини сарф қилиб бўлди — Келиннинг отасига бериладиган қалин пули назарда тутилган бўлиши мумкин. Одатда қалин пулининг бир қисми қизнинг ўзига берилар эди. Ёқуб Роҳила ва Леах учун тўлаган қалин пули эвазига ўн тўрт йил давомида Лобонга меҳнат қилди. Ўша йиллар давомида Лобон Ёқуб туфайли кўп давлат орттирди, лекин орттирган давлатидан қизларига ҳеч нарса бермай, ҳаммасини сарф қилиб юборган эди.

[227]

31:18 - [17-18] Паддон–Орам — 25:20 изоҳига қаранг.

[228]

31:19 - хонаки худолар — ибронийча матнда терафим (шу бобнинг 34, 35–оятларида ҳам бор). Хонаки худолар фол очиш учун ишлатилган бўлиши мумкин. Одамлар, хонадонни кулфатдан асрайди, деб ишонган бўлса керак. Роҳила, худолар уларни сафарда асраши учун ёки бор–йўғи қимматбаҳо буюм бўлгани учун уларни ўғирлаб олган бўлса керак. Шу бобнинг 30, 32–оятларида хонаки худоларга нисбатан ибронийча сўз элоҳим, маъноси худолар ишлатилган.

[229]

31:20 - Орамлик — Паддон–Орамда истиқомат қилган одам (25:20 ва ўша оятдаги изоҳга қаранг).

[230]

31:21 - Гилад қирлари — Иордан дарёсининг шарқ томонида жойлашган.

[231]

31:33 - иккала чўри — Билхах (29:29, 30:4 га қаранг) ва Зилпо (29:23-24, 30:9 га қаранг) назарда тутилган.

[232]

31:42 - ...Исҳоқ сажда қиладиган Худо... — ёки Исҳоқнинг ҳайбатли Худоси ёхуд Исҳоқни асраган Худо (шу бобнинг 53–оятида ҳам бор). Ибронийча матнда бу гапнинг маъноси баҳсли.

[233]

31:47 - ...Ёгар–Садуто...Галед... — Биринчи ном орамийча, иккинчи ном ибронийча бўлиб, иккови ҳам гувоҳлик уюми демакдир.

[234]

31:49 - Миспах — ибронийчадаги маъноси қоровул минораси.

[235]

32:2 - Моханайим — ибронийчадаги маъноси икки қароргоҳ, Ёқубнинг ва Худонинг қароргоҳлари бу жойда эканлиги назарда тутилган бўлиши мумкин (аммо шу бобнинг 7-10–оятларига ҳам қаранг).

[236]

32:3 - ...Сеир, яъни Эдом юрти... — Ўлик денгизнинг жанубида жойлашган. Сеир Эдом юртининг яна бир номи эди.

[237]

32:22 - иккала чўри — Билхах (29:29, 30:4 га қаранг) ва Зилпо (29:23-24, 30:9 га қаранг) назарда тутилган.

[238]

32:22 - Явоқ дарёси — Иордан дарёсининг шарқ томонида жойлашган бу дарё Ўлик денгиздан қарийб 50 километрча шимолда Иордан дарёсига қуйилади.

[239]

32:25 - бўкса — гавданинг бел билан сон ўрталиғидаги қисми.

[240]

32:28 - Исроил — ибронийчадаги маъноси Худо олишади. Бу исм ибронийчадаги олишдинг сўзига оҳангдош.

[241]

32:30 - “Худо билан юзма–юз бўлибман–у, ҳаётим сақланиб қолибди–я” — Худони кўрган одам ўлади, деб ишонишарди (Чиқиш 33:20 ва Ҳакамлар 6:22, 13:22 га қаранг).

[242]

32:30 - Паниёл — ибронийчадаги маъноси Худонинг юзи. Паниёл Гиладда, Иордан дарёсининг шарқ томонида жойлашган.

[243]

32:31 - Паниёл — ибронийча матнда бу номнинг бошқача варианти Панувал.

[244]

32:32 - бугунгача — шу китоб ёзилаётган вақтга ишора.

[245]

33:1 - иккала чўри — Билхах (29:29, 30:4 га қаранг) ва Зилпо (29:23-24, 30:9 га қаранг) назарда тутилган.

[246]

33:14 - Сеир юрти — 32:3 изоҳига қаранг.

[247]

33:17 - Сухўт — ибронийчадаги маъноси қўралар.

[248]

33:18 - Паддон–Орам — 25:20 изоҳига қаранг.

[249]

33:18 - Шакам шаҳри — 12:6 изоҳига қаранг.

[250]

33:19 - юз бўлак кумуш — ибронийча матнда юз қисито. Бу пул бирлигининг қиймати ва оғирлиги ҳозирги кунгача сақланиб қолмаган. Қадимги пайтларда маълум ўлчамдаги кумуш бўлаклари одатда пул бирлиги сифатида ишлатилган.

[251]

33:20 - “Худо Исроилнинг Худосидир” — ибронийча матнда Эл–Элоҳей–Исроил, маъноси Худо Исроилнинг Худосидир. Ёқуб (яъни Исроил) ўзининг Худога тегишли эканлигини эълон қилмоқда (28:20-21 га қаранг).

[252]

34:10 - ...бемалол савдо–сотиқ қилаверасизлар... — ёки хоҳлаган жойингизга бораверасизлар (шу бобнинг 21–оятида ҳам бор).

[253]

34:14 - Синглимизни...биз иснодга қоламиз — 17:9-14 га қаранг.

[254]

34:17 - синглимиз — ибронийча матнда қизимиз, одатда ёш, турмушга чиқмаган қизга ҳам нисбатан ишлатилиши мумкин бўлган. Шу оятда Динага нисбатан ишлатилган.

[255]

34:20 - ...шаҳар дарвозасига... — 19:1 изоҳига қаранг.

[256]

34:25 - ...Динанинг акалари Шимўн билан Леви... — Шимўн билан Леви Леахдан туғилган бўлиб, Динанинг туғишган акалари эди (29:33-34, 30:21 га қаранг).

[257]

35:1 - ...Байтилга кўчиб кет...Мен у ерда сенга зоҳир бўлган эдим — 28:10-19 га ва 28:19 изоҳига қаранг.

[258]

35:4 - ...худоларини, зиракларини... — Шакамдан ўлжа қилиб олинган нарсалар бўлса керак. Худолар — кичкина ҳайкалчалар шаклида бўлиб, фол очиш ёки бало–қазолардан асраш учун ишлатилган бўлиши мумкин (яна 31:19 ва ўша оятдаги изоҳга қаранг). Зираклар ҳам ирим қилиб, ёмонликдан асраш учун тақилган бўлиши мумкин.

[259]

35:4 - Шакам яқинидаги эман дарахти — ёки Шакам яқинидаги теребинт дарахти. 12:6 ва ўша оятдаги изоҳларга қаранг.

[260]

35:7 - Байтилнинг Худоси — ибронийча матнда Эл–Байтил, маъноси Байтилнинг Худоси. Яна 33:20 ва ўша оятдаги изоҳга қаранг.

[261]

35:8 - Ривқонинг энагаси — 24:59 ва ўша оятдаги изоҳга қаранг.

[262]

35:8 - Йиғи дарахти — ибронийча матнда Олўн–Бакут, маъноси йиғи эман дарахти.

[263]

35:9 - Паддон–Орам — 25:20 изоҳига қаранг.

[264]

35:10 - Ёқуб — 25:26 ва ўша оятдаги изоҳга қаранг.

[265]

35:10 - Исроил — 32:22-30 га ва 32:28 изоҳига қаранг.

[266]

35:15 - Байтил — 28:19 ва ўша оятдаги изоҳга қаранг.

[267]

35:18 - ...Бенўн...Бенямин... — Ибронийчада Бенўн исмининг маъноси — қайғумнинг ўғли, Бенямин исмининг маъноси эса — ўнг қўлимнинг ўғли. Ўнг қўл — мурувват ва барака томони, деб ҳисобланган. Роҳила Ёқубнинг суюкли хотини сифатида эрининг “ўнг қўли” эди.

[268]

35:19 - Байтлаҳм — Қуддусдан қарийб 8 километрча жанубда жойлашган шаҳар.

[269]

35:20 - шу кунгача — шу китоб ёзилаётган вақтга ишора.

[270]

35:21 - Ёқуб — ибронийча матнда Исроил, Ёқубнинг яна бир исми (шу бобнинг 22–оятида ҳам бор). 32:27-28 га қаранг.

[271]

35:22 - чўри — 22:24 изоҳига қаранг.

[272]

35:22 - ...Рубен отасининг чўриси Билхахнинг ёнига кирди — Рубен Леахнинг тўнғич ўғли, Билхах эса Роҳиланинг чўриси эди (29:28-32 га қаранг). Билхах Роҳиланинг суюкли хотин ўрнини эгалламаслиги учун Рубен бу қилмишга қўл урган бўлиши мумкин. Бундан ташқари, Рубен бу қилмиши орқали Ёқубнинг оила боши ўрнини эгалламоқчи бўлганини билдириши мумкин.

[273]

36:8 - Сеир тоғлари — 32:3 изоҳига қаранг.

[274]

36:12 - чўри — 22:24 изоҳига қаранг.

[275]

36:22 - Хўмам — ибронийча матнда бу исмнинг бошқача варианти Хаман.

[276]

36:24 - иссиқ булоқлар — ёки булоқ ёхуд сув. Бу ўриндаги ибронийча сўзнинг маъноси баҳсли.

[277]

36:37 - дарё — ибронийча матнда дарё, Фурот дарёси назарда тутилган бўлиши мумкин.

[278]

36:39 - Ҳадад — баъзи иброний қўлёзмаларидан, Самария Тавроти қўлёзмаларидан ва қадимий сурёнийча таржимадан. Ибронийча матнда Ҳадар.

[279]

37:2 - Билхах ва Зилпонинг ўғиллари — 30:1-13 га қаранг.

[280]

37:3 - Ёқуб — ибронийча матнда Исроил, Ёқубнинг яна бир исми (шу бобнинг 13–оятида ҳам бор). 32:27-28 га қаранг.

[281]

37:3 - беқасам чопон — ёки чиройли чопон (шу бобнинг 23, 32–оятларида ҳам бор). Ибронийча матнда бу гапнинг маъноси баҳсли.

[282]

37:12 - Шакам — 12:6 изоҳига қаранг.

[283]

37:17 - Дўтан — Шакамдан қарийб 25 километрча шимолда жойлашган.

[284]

37:28 - Исмоилий — ибронийча матнда Мидиён наслидан келиб чиққан (шу бобнинг 36–оятида ҳам бор). Исмоил ва Мидиён халқи Иброҳимнинг иккита ўғлидан келиб чиққанлар (25:1-2, 12 га қаранг). Бу халқлар яқин қариндош бўлганлари учун уларнинг иккаловини ҳам баъзан Мидиён халқи, баъзан эса Исмоил халқи деб аташади.

[285]

37:28 - йигирма бўлак кумуш — тахминан 230 граммга тўғри келади. Қадимги пайтларда маълум ўлчамдаги кумуш бўлаклари одатда пул бирлиги сифатида ишлатилган.

[286]

37:34 - ...қайғудан кийимларини йиртиб, қанорга ўранди — Қанор дағал қорамтир мато бўлиб, эчки ёки туя жунидан тўқилган. Одатда одамлар умидсиз кайфиятини ва қайғули ҳолатини ифодалаш учун кийимларини йиртиб, қанорга ўраниб олишар эди.

[287]

37:35 - Ўликлар диёри — ибронийча матнда Шеўл. Одамлар Шеўлни ер остидаги тубсиз чуқурлик, деб тушунардилар.

[288]

38:1 - Адуллам шаҳри — Канъондаги шаҳар, Хеврондан қарийб 16 километрча шимоли–шарқда жойлашган. Ёқуб ва унинг оиласи бу пайтда Хевронда истиқомат қиларди (35:27, 37:1 га қаранг).

[289]

38:8 - Сен акангнинг хотинига уйланиб...токи акангга зурриёт қолсин — Ўша даврдаги урф–одатга кўра, одам фарзанд кўрмасдан вафот этган бўлса, марҳумнинг ака–укаларидан ёки энг яқин уруғларидан бири унинг наслини давом эттириш мақсадида бева қолган хотинни олиши керак эди. Улардан туғилган болалар ўлган одамники ҳисобланган. Шу тариқа марҳум оиласининг номи давом этаверган. Бу одат кейинчалик қонун сифатида Тавротга киргизилган.

[290]

38:9 - ...акамга зурриёт қолмасин... — Ўша даврдаги одатга кўра, агар Ўнаннинг марҳум акаси фарзандсиз қолганда, Ғурнинг мероси Ўнан ва унинг укасига ўтар эди. Борди–ю, Тамара Ўнандан фарзанд кўрганда, ўша фарзанд Ғурнинг меросхўри бўларди. Бу одат кейинчалик қонун сифатида Тавротга киргизилган (Саҳрода 27:8-11 га қаранг).

[291]

38:14 - ...шаҳри дарвозасида... — 19:1 изоҳига қаранг.

[292]

38:18 - ...муҳрингизни...таёғингизни... — Бу нарсалар туфайли Тамара у билан ётган киши Яҳудо эканини аниқ исботлай оларди.

[293]

38:21 - фоҳиша — бу оятдаги ва шу бобнинг 22–оятидаги ибронийча сўзнинг маъноси саждагоҳдаги фоҳиша, аслида Тамара саждагоҳ фоҳишаси эмасди. Канъонда саждагоҳ фоҳишалари оддий фоҳишаларга қараганда жамиятда юқорироқ ўрин тутганлари учун, Яҳудо дўсти Хирах Тамарани камситиб юбормаслик учун унга нисбатан саждагоҳдаги фоҳиша сўзини ишлатган. Канъондаги одатга кўра, одамлар саждагоҳлардаги фоҳишалар билан жинсий алоқа қилганларида, шу йўл билан Канъондаги халқлар худоларига топиниб, худолардан фаровонлик ато қилишни сўрардилар.

[294]

38:29 - Параз — ибронийчадаги маъноси ёриб чиқмоқ.

[295]

38:30 - Зерах — бу исм ибронийчадаги шафақдай қизил сўзларига оҳангдош, чақалоқнинг қўлидаги қизил ип назарда тутилган бўлиши мумкин.

[296]

40:1 - соқий — шоҳга ўз қўли билан шароб қуядиган, саройда юқори мартабага эга бўлган, ишончга лойиқ аъён.

[297]

41:9 - соқий — 40:1 изоҳига қаранг.

[298]

41:45 - Он шаҳри — Гелиополь номи билан ҳам танилган бўлиб, ҳозирги Қоҳирадан қарийб 11 километрча шимоли–шарқда, Нил дарёсининг бўйида жойлашган.

[299]

41:51 - Манаше — бу исм ибронийчадаги эсимдан чиқармоқ сўзларига оҳангдош.

[300]

41:52 - Эфрайим — бу исм ибронийчадаги баракали сўзига оҳангдош.

[301]

42:5 - Ёқуб — ибронийча матнда Исроил, Ёқубнинг яна бир исми (32:27-28 га қаранг).

[302]

42:25 - кумушлар — Юсуфнинг акалари дон сотиб олиш учун олиб келган пул назарда тутилган. Қадимги пайтларда маълум ўлчамдаги кумуш бўлаклари одатда пул бирлиги сифатида ишлатилган.

[303]

42:34 - Сизлар дон сотиб олгани тез–тез келиб тураверасизлар — ёки юртнинг хоҳлаган жойига бемалол бораверасизлар.

[304]

42:38 - ...ўзи ёлғиз қолди — Ёқуб ўғли Юсуф ўлган деб ўйлагани учун, суюкли хотини Роҳиладан туғилган икки ўғилдан Бенямин ёлғиз қолди, деб айтган.

[305]

42:38 - ўликлар диёри — ибронийча матнда Шеўл. 37:35 изоҳига қаранг.

[306]

43:6 - Ёқуб — ибронийча матнда Исроил, Ёқубнинг яна бир исми (шу бобнинг 11–оятида ҳам бор). 32:27-28 га қаранг.

[307]

44:5 - Хўжайинимнинг кумуш қадаҳини ўғирлаганингиз нимаси? — қадимий грекча ва лотинча таржималардан. Ибронийча матнда бу сўзлар йўқ.

[308]

44:5 - ...фол очишда фойдаланарди... — Қадимги пайтларда фол очиш учун турли хил суюқликлардан фойдаланиларди. Юсуфнинг ўзи бундай удумларга эргашмаган бўлса–да, унинг хизматкори қадаҳни қимматбаҳо деб билар эди, чунки бундай қадаҳлар худолардан маслаҳат сўраш учун ишлатиларди.

[309]

44:29 - ўликлар диёри — ибронийча матнда Шеўл (шу бобнинг 31–оятида ҳам бор). 37:35 изоҳига қаранг.

[310]

45:10 - Гўшен ерлари — Нил дельтасининг шарқидаги ҳосилдор ерлар.

[311]

45:21 - Ёқуб — ибронийча матнда Исроил, Ёқубнинг яна бир исми (шу бобнинг 28–оятида ҳам бор). 32:27-28 га қаранг.

[312]

45:22 - уч юз бўлак кумуш — тахминан 3,5 килога тўғри келади. Қадимги пайтларда маълум ўлчамдаги кумуш бўлаклари одатда пул бирлиги сифатида ишлатилган.

[313]

45:24 - ...жанжаллашиб юрманглар... — ёки хафа бўлманглар ёхуд қўрқманглар (шу бобнинг 5–оятига қаранг).

[314]

46:1 - Ёқуб — ибронийча матнда Исроил, Ёқубнинг яна бир исми (шу бобнинг 2, 30–оятларида ҳам бор). 32:27-28 га қаранг.

[315]

46:1 - Бэршэва — шу ерда Худо Ёқубнинг отаси Исҳоққа зоҳир бўлган, Исҳоқ Худога атаб бир қурбонгоҳ қурган эди (26:23-25 га қаранг).

[316]

46:12 - ...Ғур ва Ўнан Канъон юртида вафот этган эдилар — 38:6-10 га қаранг.

[317]

46:13 - Ёшув — Самария Тавроти қўлёзмаларидан, баъзи қадимий грекча таржима қўлёзмаларидан. Ибронийча матннинг Саҳрода 26:24 да ҳам шу сингари ёзилган. Ибронийча матннинг бу оятида эса Йўв дейилган.

[318]

46:15 - Паддон–Орам — 25:20 изоҳига қаранг.

[319]

46:16 - Зафўн — ибронийча матнда бу исмнинг бошқача варианти Зифиён (Саҳрода 26:15 га қаранг).

[320]

46:16 - Арўд — ибронийча матнда бу исмнинг бошқача варианти Арўди (Саҳрода 26:17 га қаранг).

[321]

46:20 - Он шаҳри — 41:45 изоҳига қаранг.

[322]

46:26 - олтмиш олти киши — олтмиш олти сонига шу бобнинг 8-25–оятларида айтиб ўтилган рўйхатдаги етмишта одам киради (шу бобнинг 15, 18, 22, 25–оятларига қаранг). Канъон юртида вафот этган Ғур ва Ўнан рўйхатдаги етмишта одамдан олиб ташланган (шу бобнинг 12–оятига қаранг). Юсуф, Манаше ва Эфрайим ҳам рўйхатдан олиб ташланган (улар аллақачон Мисрда эдилар). Дина рўйхатдагиларга қўшиб саналмаган, лекин ўша сонга қўшилган (шу бобнинг 15–оятига қаранг). Шундай қилиб, ҳаммаси бўлиб олтмиш олти киши.

[323]

46:27 - етмиш киши — етмиш сонига шу бобнинг 8-25–оятларида айтиб ўтилган рўйхатдаги етмишта одам киради (шу бобнинг 15, 18, 22, 25–оятларига қаранг). Канъон юртида вафот этган Ғур ва Ўнан рўйхатдаги етмишта одамдан олиб ташланган (шу бобнинг 12–оятига қаранг). Ёқубнинг ўзи ва Дина рўйхатдагиларга қўшиб саналмаган, лекин ўша сонга қўшилган (шу бобнинг 15–оятига қаранг). Шундай қилиб, ҳаммаси бўлиб етмиш киши.

[324]

46:28 - Гўшен ерлари — 45:10 ва ўша оятдаги изоҳга қаранг.

[325]

47:1 - Гўшен ерлари — 45:10 ва ўша оятдаги изоҳга қаранг.

[326]

47:7 - ...фиръавнни дуо қилди — ёки фиръавнга ҳурмат бажо айлади.

[327]

47:11 - Рамзес шаҳри яқинидаги ерлар — Гўшен ерлари бошқача сўзлар билан тасвирланган. 45:10 ва ўша оятдаги изоҳга қаранг.

[328]

47:14 - кумуш — қадимги пайтларда маълум ўлчамдаги кумуш бўлаклари одатда пул бирлиги сифатида ишлатилган.

[329]

47:21 - ...ҳамма халқ фиръавнга қул бўлиб қолди — Самария Тавроти қўлёзмаларидан, қадимий грекча ва лотинча таржималардан. Ибронийча матнда ҳамма халқ шаҳарларга кўчирилди.

[330]

47:26 - бугунгача — шу китоб ёзилаётган вақтга ишора.

[331]

47:27 - Ёқуб — ибронийча матнда Исроил, Ёқубнинг яна бир исми (шу бобнинг 29, 31–оятларида ҳам бор). 32:27-28 га қаранг.

[332]

47:29 - ...қўлингни соним остига қўй — 24:2 изоҳига қаранг.

[333]

47:30 - ота–боболаримнинг хилхонаси — Ёқубнинг бобоси Иброҳим ва отаси Исҳоқ дафн қилинган Махпаладаги ғор назарда тутилган (25:9-10, 49:30-31 га қаранг).

[334]

48:3 - Луз шаҳри — Байтил шаҳрининг олдинги номи (28:19 ва ўша оятдаги изоҳга қаранг). Ўша шаҳарда Худо Ёқубга икки марта зоҳир бўлган эди (28:10-22, 35:1-15 га қаранг). Бу оятда Ёқуб Худо унга иккинчи марта зоҳир бўлгани ҳақида гапиряпти.

[335]

48:7 - Паддон — Паддон–Орамнинг яна бир номи. 25:20 изоҳига қаранг.

[336]

48:7 - Байтлаҳм — 35:19 ва ўша оятдаги изоҳга қаранг.

[337]

48:10 - [8-10] Ёқуб — ибронийча матнда Исроил, Ёқубнинг яна бир исми (шу бобнинг 11, 13, 14, 21–оятларида ҳам бор). 32:27-28 га қаранг.

[338]

48:12 - ...тиззасидан... — Ёқуб Эфрайим ва Манашени дуо қилганда улар Ёқубнинг ёнида ёки тиззаларининг орасида турган бўлишлари мумкин. Улар улғайган, Ёқуб эса ниҳоятда қариб қолгани учун уларни тиззаларида ушлаб ўтира олмаган бўлиши мумкин.

[339]

48:14 - ўнг қўли — ўнг қўл кучлироқ ҳисобланган, кўпроқ барака олиб келади, деб ишонишарди.

[340]

48:15 - ...Юсуфни дуо қилди... — Ёқуб Эфрайим ва Манашени дуо қилиш орқали Юсуфни дуо қилганди.

[341]

48:22 - Шакам — 12:6 изоҳига қаранг. Бу ўриндаги ибронийча сўз улуш ёки тепаликлар деб таржима қилиниши ҳам мумкин.

[342]

48:22 - ...мен қиличу камоним билан Амор халқларидан тортиб олганман — 34:25-29 да баён этилган воқеа назарда тутилган бўлиши мумкин, лекин ўша пайтда Ёқуб иккала ўғлининг қилмишини қаттиқ танқид қилган эди (34:30 га қаранг). Китобда ёзилмаган бошқа бир ҳодиса назарда тутилган бўлиши ҳам мумкин.

[343]

49:4 - ...Тўшагимга чиқиб, уни булғадинг — 35:22 га қаранг.

[344]

49:5 - ...Жабр–жафо қуроли қиличларидир — 34:25-26 га қаранг. Бу ерда қилич деб таржима қилинган ибронийча сўзнинг маъноси баҳсли.

[345]

49:8 - Яҳудо — бу исм ибронийчадаги мадҳ этар сўзларига оҳангдош.

[346]

49:10 - ...Халқлар унга ўлпон келтирарлар... — ёки салтанат ҳассасининг эгаси келгунга қадар ёхуд ҳукмдор келгунга қадар. Ибронийча матндан сўзма–сўз таржимаси — Шилў келгунга қадар. Шилў Исроилнинг шимолидаги бир жой эди. Ёшуа давридан тортиб Шомуил даврига қадар Муқаддас чодир ва Аҳд сандиғи Шилўда ўрнатилган эди (Ёшуа 18:1, Ҳакамлар 18:31, 1 Шоҳлар 1:24, 4:3 га қаранг). Шилў сўзининг бу оятдаги маъноси баҳсли.

[347]

49:11 - Шаробда ювади...кўйлакларини — Бу иборанинг кўчма маъноси: Яҳудо баракали ва бой–бадавлат бўлиб, мўл узум ҳосилига эга бўлишини билдиради.

[348]

49:12 - Шаробдан ҳам қора кўзлари, Сутдан ҳам оппоқ тишлари — бу иборанинг кўчма маъноси: Яҳудонинг шароб ва сути мўл бўлишини билдиради. Шароб ва сутнинг мўллиги бараканинг белгиси эди.

[349]

49:13 - Сидон — Ўрта ер денгизи бўйидаги қадимги Финикияга қарашли шаҳар бўлиб, ҳозирги Ливан мамлакатининг жанубий ҳудудини ташкил қилади.

[350]

49:14 - ...қўрада... — ёки хуржунлар орасида.

[351]

49:16 - Дан — ибронийчадаги маъноси ҳукм қилди. Бу исм ибронийчадаги ҳукм қилади сўзларига оҳангдош.

[352]

49:18 - Сендан нажот кутарман, эй Эгам! — бу сўзлар дуодан бўлак. Ёқуб Эгамизга қилган илтижоси ёки муаллифнинг гапи бўлиши мумкин.

[353]

49:19 - Гад — бу исм ибронийчадаги босқинчилар ва талаб кетади сўзларига оҳангдош.

[354]

49:21 - ...Ажойиб оҳучалар дунёга келтирар — ёки у ёқимли сўзларни айтар.

[355]

49:22 - Юсуф ўхшар серҳосил токка...новдалари девордан ошиб ўтар — ёки Юсуф ўхшар қулонга — Булоқ бўйидаги қулонга. Қирлардаги қулондайдир у.

[356]

49:26 - Абадий тоғлар баракасидан... — Қадимий грекча таржимадан. Ибронийча матнда аждодларнинг баракасидан.

[357]

49:31 - У ерга бобом Иброҳим билан бувим Сора дафн қилинган... — 23:17-20, 25:9-10 га қаранг.

[358]

49:32 - Хет халқи — ибронийча матнда Хет насли (10:15 га қаранг).

[359]

50:2 - Ёқуб — ибронийча матнда Исроил, Ёқубнинг яна бир исми (32:27-28 га қаранг).

[360]

50:8 - Гўшен ерлари — 45:10 ва ўша оятдаги изоҳга қаранг.

[361]

50:11 - Овил–Мисрайим — ибронийчадаги маъноси мисрликларнинг қайғуси.

[362]

50:13 - ...Махпаладаги далада жойлашган ғорга дафн қилдилар — 47:30 ва ўша оятдаги изоҳга қаранг.

[1]

1:4 - [1-4] Исроил — Ёқубнинг яна бир исми (Ибтидо 32:27-28 га қаранг).

[2]

1:5 - етмиш — Ибтидо 46:8-27 га ва Ибтидо 46:27 изоҳига қаранг.

[3]

1:8 - янги фиръавн — тахтга ўтирган янги шоҳ сулоласи назарда тутилган бўлиши мумкин.

[4]

1:11 - ...Питом ва Рамзес...шаҳарлар... — Питом шаҳри Муқаддас Китобда фақат бир марта тилга олинган. Бу шаҳарнинг қаерда жойлашгани аниқ маълум эмас, бироқ у Миср шимолидаги Нил дельтасининг ерларида жойлашган бўлиши мумкин. Рамзес шаҳри кейинчалик ўша жойда яшаган фиръавн Рамзес II номи билан аталган машҳур шаҳарга ишора. Бу шаҳар ҳам Нил дельтасининг ерларида жойлашган эди, лекин унинг қаерда жойлашгани аниқ маълум эмас.

[5]

2:4 - опа — яъни Марям (Саҳрода 26:59 га қаранг).

[6]

2:10 - Мусо — мисрча исм бўлиб, туғилган деган маънони англатади. Бу исм ибронийчадаги чиқариб олмоқ сўзларига оҳангдош. Мусо сувдан чиқариб олинган, кейинчалик Худо Мусони юбориб, Қизил денгиз сувлари орқали Исроил халқини Мисрдан чиқариб олган эди (13:17-14:31 га қаранг). Мусога қўйилган бу исм Худонинг Исроил халқини Мусо орқали озод қилиш ҳақидаги илоҳий режасини аён қилади. Ҳақиқатдан, Мусо Худо томонидан танланган халоскор эди.

[7]

2:15 - Мидиён юрти — Мисрдан шарқда жойлашган. Бу оятда тилга олинган Мидиён юртининг қаерда жойлашгани аниқ маълум эмас. Бу юрт Синай ярим оролида ё Ўлик денгизнинг жанубидаги ерларда ёки ҳозирги Ақаба қўлтиғининг шарқ томонида жойлашган бўлса керак.

[8]

2:18 - Ятро — ибронийча матнда Рувел, Ятронинг яна бир исми (3:1 га қаранг).

[9]

2:22 - Гершом — бу исм ибронийчадаги у ерда мусофир сўзларига оҳангдош. Мусо илгари мусофир бўлиб яшаган, Исроил халқи эса ҳамон мусофир бўлиб яшаётган Миср юртига ишора.

[10]

2:24 - Иброҳим, Исҳоқ, Ёқуб билан аҳд қилиб берган ваъдаси... — Ибтидо 12:1-3, 26:2-5, 28:13-15 га қаранг.

[11]

3:1 - Синай — ибронийча матнда Хорев, Синай тоғининг яна бир номи.

[12]

3:8 - сут ва асал оқиб ётган юрт — ниҳоятда ҳосилдор ерни билдирувчи ибора. Мўл–кўл сут — мол учун кўм–кўк яйловларнинг кўплигини билдиради. Асал — хурмодан олинадиган қуюқ, ширин мураббога ишора бўлиши мумкин. Мураббонинг мўллиги яхши ҳосил берадиган ерни билдиради.

[13]

3:13 - “Ким У?” — Ибронийча матндан сўзма–сўз таржимаси Унинг исми нима? Ибронийчада бирортасининг исмини билиш ўша одамнинг характери ва хулқ–атворини яхши билиш деганидир. Бу оятдаги савол Худонинг исмини билиш учун эмас, балки Исроил халқи ва Мусо ўз ота–боболарининг Худосини янада яхшироқ билишлари учундир. Мусо ўзига берилган куч ва ҳокимиятга унча ишонмай: “Мен ким бўлибман...?!” деб сўраган (шу бобнинг 11–оятига қаранг). Мусо энди Исроил халқи ҳам ўзидан: “Ота–боболаримизнинг Худоси ким?” деб сўрашини кутяпти. Худо қандай куч ва ҳокимиятга эга? Қандай қилиб У мисрликларга ва уларнинг сон–саноқсиз худоларига қаршилик қилиб, фиръавнга, Исроил халқини қўйиб юбор, деб айта олади? Яна шу бобнинг 14–оятидаги изоҳга қаранг.

[14]

3:14 - Мен ҳар доим бор бўлган Худоман... — Ибронийча матндан сўзма–сўз таржимаси — Мен бор бўлган Менман. Мусонинг саволига жавоб сифатида Худо Ўзини барча ҳодисалар устидан чексиз куч ва ҳокимиятга эга бўлган — ҳар доим бор бўлган Худо сифатида аён қилди (яна шу бобнинг 15–ояти ва ўша оятдаги изоҳга қаранг).

[15]

3:15 - Эгамиз — ибронийчада ЙҲВҲ (Йаҳвеҳ деб талаффуз қилинган бўлиши мумкин), Худонинг исми. ЙҲВҲ ибронийчадаги мен борман феълига оҳангдош, бу феъл шу бобнинг 14–оятида уч марта ишлатилган. Кўпчилик олимлар ЙҲВҲ ибронийча бор бўлмоқ феълининг илк шакли бўлиши мумкин, деб тушунадилар. Бу таржимада ЙҲВҲ сўзи Эгам, Эгамиз... деб таржима қилинган (тўлароқ маълумотга эга бўлиш учун луғатдаги Худонинг номларидан Эгам, Эгамиз... сўзига қаранг).

[16]

4:6 - ...яра тошиб... — бу ибора ибронийчада ҳар хил тери касалликларига нисбатан ишлатилган сўзнинг таржимасидир. Одатда бу иборани моҳов касаллигига ишора деб тушунишади. Тери касалликларидан бирортасига йўлиққан киши бошқаларга ўз касаллигини юқтирмасин, деб ажратиб қўйилиши шарт эди. Қонунларга кўра, бундай одам бошқа бирор одамга тегиб кетиб, уни ҳаром қилиб қўймаслиги учун ҳам алоҳида ажратилиши керак эди (Левилар 13:45-46 га қаранг).

[17]

4:20 - Худо, ол, деб тайинлаган таёқ — ёки Худонинг қудратига эга бўлган таёқ.

[18]

4:24 - ...Мусога... — ёки Мусонинг ўғлига. Ибронийча матнда унга, бу ўринда Мусога ёки унинг ўғли назарда тутилган бўлиши мумкин (яна шу бобнинг 25–ояти ва ўша оятдаги изоҳга қаранг).

[19]

4:24 - ...сал бўлмаса уни ўлдирай деди — У бирданига Худо томонидан юборилган жиддий хасталикка йўлиққан бўлиши мумкин.

[20]

4:25 - Зиппура — Мусонинг хотини (2:16-21 га қаранг).

[21]

4:25 - тош пичоқ — бу пичоқ қоятошдан ясалган эди. Қоятошни йўниб, унинг учини ўткир қилиш мумкин.

[22]

4:25 - ...Мусонинг оёқларига... — ёки ўғлининг оёқларига. Ибронийча матнда унинг оёқларига. Бу ўринда Мусонинг оёқлари ёки ўғлининг оёқлари назарда тутилган бўлиши мумкин. Бу оятдаги оёқ сўзи кўчма маънода ишлатилган бўлиб, жинсий аъзони билдириши мумкин. Олимлар бу оятда ва шу бобнинг 24–оятида Мусо ёки унинг ўғли ҳақида гап кетаётгани тўғрисида бир фикрга кела олмайдилар. Агар Мусо ҳақида гап кетаётган бўлса, демак, Мусо ўғлини суннат қилмагани учун Худонинг қаҳрига учраганини Зиппура тушуниб, Мусони халос қилиш учун ўғлини суннат қилган. Бу ҳодиса Худонинг ўз халқи билан тузган аҳдининг белгиси бўлган суннатнинг қанчалик муҳимлигини кўрсатади (яна Ибтидо 17:9-14).

[23]

4:27 - Худонинг муқаддас тоғи — Синай тоғига ишора.

[24]

5:5 - қароллар — ибронийча матндан сўзма–сўз таржимаси — ерли халқ, иброний қаролларига ишора.

[25]

5:9 - ...беҳуда гапларга қулоқ солишмасин — Яъни Мусо ва Ҳорун Исроил халқига айтган гапларга (4:29-31 га қаранг).

[26]

6:3 - Иброҳимга, Исҳоққа ва Ёқубга Мен Қодир Худо бўлиб Ўзимни зоҳир қилдим — Ибтидо 17:1-8, 28:1-5, 35:11-13 га қаранг.

[27]

6:3 - Аммо уларга Мен, уларнинг Эгаси, деб танилмаган эдим — Ибронийча матндан сўзма–сўз таржимаси — Аммо ЙҲВҲ исмим билан уларга танилмаган эдим (3:15 изоҳига қаранг). Ибронийчада бирортасининг исмини билиш ўша одамнинг характери ва хулқ–атворини яхши билиш деганидир. Иброҳим, Исҳоқ ва Ёқуб Худонинг ЙҲВҲ исмини билган бўлсалар ҳам, Худонинг характери ва фазилатлари ҳақидаги уларнинг билими ўзларининг ҳаётий тажрибаси билан чекланган эди. Худо Ўзини Иброҳим, Исҳоқ ва Ёқубга зоҳир қилгандай, энди Ўзини Исроил халқига ҳам танитмоқчи, лекин бу сафар У Ўз халқига характери ва фазилатларининг бошқа томонларини аён қилмоқчи (шу бобнинг 1–оятига қаранг). Уларнинг ота–боболари билан тузган аҳдини амалга оширадиган Худо эканлигини, Ўзининг буюк садоқатини кўрсатмоқчи (шу бобнинг 4-5–оятларига қаранг). Исроил халқини Мисрдаги қулликдан озод қилиб, уларни Иброҳим, Исҳоқ ва Ёқубга онт ичиб, сизларга бераман, деган юртга олиб боради (шу бобнинг 6-8–оятларига қаранг).

[28]

6:4 - ...улар билан аҳд қилдим — Ибтидо 12:1-3, 26:2-5, 28:13-15 га қаранг.

[29]

6:14 - Ёқуб — ибронийча матнда Исроил, Ёқубнинг яна бир исми (Ибтидо 32:27-28 га қаранг).

[30]

8:21 - сўналар — бу ўриндаги ибронийча сўз оддий пашша ёки пашшасимон чақадиган ҳашаротни билдириши мумкин.

[31]

8:22 - Гўшен ерлари — Нил дельтасининг шарқидаги ҳосилдор ерлар (Ибтидо 45:10, 47:6 га қаранг).

[32]

8:23 - Мен Ўз халқим билан сенинг халқингни айириб қўяман — Қадимий грекча ва лотинча таржималардан. Ибронийча матннинг 9:4 да ҳам шу сингари ёзилган. Ибронийча матннинг бу оятидаги сўзма–сўз таржимаси — ўз халқим ва сенинг халқинг орасига нажот қўяман. Бу гап Мен Ўзимнинг халқимни халос этаман–у, сенинг халқингни эса йўқ, деб таржима қилиниши ҳам мумкин.

[33]

8:26 - Эгамиз Худога ҳайвонларни қурбонлик қилсак...бизни тошбўрон қилмайдиларми?! — Мисрликлар баъзи ҳайвонларни муқаддас деб билганлар ва ўша ҳайвонларнинг тасвирларига сиғинганлар. Борди–ю, мисрликлар Исроил халқининг ўша ҳайвонларни Худога қурбонлик қилганини кўрсалар, ниҳоятда ғазабланган бўлар эдилар. Мусо буни билар эди.

[34]

9:32 - ...буғдой кечки бўлгани учун... — Ибронийча матнда икки хил буғдой ҳақида сўз юритилган. Бу кечки буғдойнинг ўрими арпа ва зиғирпоянинг ўримидан тахминан 1 ой кейин — март ойининг охирида ёки апрель ойининг бошида бошланар эди (шу бобнинг 31–оятига қаранг).

[35]

10:4 - чигирткалар — чигирткалар баъзан тўда–тўда бўлиб келиб, далалардаги ҳосилга катта зарар етказади.

[36]

10:19 - Қизил денгиз — ибронийча матнда ём суф, маъноси Қамиш денгизи. Бу ном мана шу оятда ҳозирги Суэц қўлтиғига (яъни Қизил денгизнинг шимоли–ғарбидаги қўлтиққа) ишора қиляпти.

[37]

11:1 - Эгамиз Мусога айтганди... — 3:20-22, 4:21-23 га қаранг.

[38]

12:2 - Бу ой...йилнинг биринчи ойи бўлади — иброний календарининг Абиб ойига қарата айтилган (Абиб ойи Нисон ойи деб ҳам аталади). Ҳозирги календарга кўра бу ой мартнинг ўртасидан бошланади.

[39]

12:7 - кесаки — эшик ўрнатилган чорчўп.

[40]

12:14 - Бу кунни... — Биринчи ойнинг ўн бешинчи кунига ишора. Шу куни Хамиртурушсиз нон байрами бошланар эди. Бу байрам ўша ойнинг ўн тўртинчи кунида ўтказиладиган Фисиҳ зиёфатидан алоҳида нишонланарди.

[41]

12:18 - Биринчи ой — 12:2 изоҳига қаранг.

[42]

12:21 - ...қўзи ёки улоқча танлаб олиб, Фисиҳ зиёфатига қурбонлик қилинглар — Юқорида батафсил берилган кўрсатмаларнинг умумий шакли (шу бобнинг 3-6, 8-11–оятларига қаранг).

[43]

12:22 - иссоп ўти — бу ўриндаги ибронийча сўз майда кўк гулли, барглари муаттар ҳидли ўсимлик назарда тутилган. Бу ўсимликнинг барглари майда тук билан қоплангани учун уни чўтка сифатида ишлатса ҳам бўлар эди.

[44]

12:37 - Сухўт — Рамзесдан қарийб 50 километрча жануби–шарқда жойлашган.

[45]

13:4 - Абиб ойи — иброний календарининг биринчи ойи (Абиб ойи Нисон ойи деб ҳам аталади). Ҳозирги календарга кўра бу ой мартнинг ўртасидан бошланади.

[46]

13:5 - сут ва асал оқиб ётган ўша юрт — 3:8 изоҳига қаранг.

[47]

13:13 - эшак — асосий транспорт воситаси бўлиб хизмат қилгани учун муҳим бир ҳайвон эди. Эшак ҳаром ҳисоблангани учун уни Худога қурбонлик қилиб бўлмас эди, шунинг учун биринчи туғилган эркак эшак боласини қайтариб сотиб олиш керак эди. “Ҳалол” ҳайвонларнинг (қўй, эчки, мол) тўнғич эркак боласи эса қурбонлик қилинар эди (Саҳрода 18:15-17 га қаранг).

[48]

13:13 - ...ҳамма тўнғич ўғилларни ҳам қайтариб сотиб олишингиз лозим — Саҳрода 18:15-16 га қаранг.

[49]

13:17 - Филист халқининг юрти орқали ўтадиган йўл — Нил дельтасидан Канъон юртига борадиган энг қисқа йўл. Бу йўл Ўрта ер денгизининг қирғоғи бўйлаб борар эди.

[50]

13:18 - Қизил денгиз — ибронийча матнда ём суф, маъноси Қамиш денгизи. Бу ном мана шу оятда ҳозирги Суэц қўлтиғига (яъни Қизил денгизнинг шимоли–ғарбидаги қўлтиққа) ёки Суэц қўлтиғи ва Ўрта ер денгизи оралиғида жойлашган кўллардан бири назарда тутилган бўлиши мумкин. Бу оятдаги денгизнинг қаерда жойлашгани аниқ маълум эмас, бироқ 14:10-31 даги ҳодисаларнинг тафсилотига кўра, бу денгиз шунчалик катта бўлганки, Исроил халқига катта бир тўсиқ бўлган. Шунчалик чуқур бўлганки, Миср лашкарлари чўкиб кетган.

[51]

13:19 - Юсуф...деган эди — Ибтидо 50:24-25 га қаранг.

[52]

14:2 - Қизил денгиз — ибронийча матнда ём суф, маъноси Қамиш денгизи. 13:18 изоҳига қаранг.

[53]

14:25 - ...ғилдираклари ботиб қолди — Самария Тавроти қўлёзмаларидан, қадимий грекча ва сурёнийча таржималардан. Ибронийча матнда ғилдиракларини чиқариб юборди.

[54]

15:2 - ...куч–қудратимдир — ёки қудратим, шукрона қўшиғимдир.

[55]

15:3 - ...У жангчидир, У Эгамиздир — Ибронийча матндан сўзма–сўз таржимаси — ЙҲВҲ жангчидир, ЙҲВҲ Унинг исмидир. Энди Исроил халқи ўз кўзи билан Худонинг қилган ишларини кўриб, Унинг кимлигини тўлароқ тушунадиган бўлдилар. Худо ўз халқи Исроил учун курашадиган кучли жангчидир (14:14, 25 га қаранг). Яна 3:13, 14, 15, 6:3 изоҳларига қаранг.

[56]

15:4 - Қизил денгиз — ибронийча матнда ём суф, маъноси Қамиш денгизи (шу бобнинг 22–оятида ҳам бор). 13:18 изоҳига қаранг.

[57]

15:13 - Муқаддас маконинг — Канъон юртида жойлашган Қуддусдаги Сион тоғи назарда тутилган бўлиши мумкин (яна шу бобнинг 17–оятига қаранг). Ўша ерда кейинчалик Маъбад қурилган эди. Маъбад яна “Худонинг уйи”, деб аталар эди. Тўлароқ маълумотга эга бўлиш учун луғатдаги Сион сўзига қаранг.

[58]

15:17 - ...Ўз тоғингга...муқаддас масканингга... — Шу бобнинг 13–оятидаги изоҳга қаранг.

[59]

15:23 - Маро — ибронийчадаги маъноси тахир.

[60]

16:1 - ...бир ой ўтгач... — Ибронийча матнда иккинчи ойнинг ўн бешинчи куни, иброний календарининг Зив ойига қарата айтилган. Ҳозирги календарга кўра бу ой апрелнинг ўртасидан бошланади. Исроил халқи Мисрдан бир ой олдин, иброний календарининг биринчи ойи ўн тўртинчи куни чиққан эди (12:2-13 га ва 12:2 изоҳига қаранг).

[61]

16:1 - Син саҳроси — Синай ярим оролининг ғарб томонидаги бу саҳронинг қаерда жойлашгани аниқ маълум эмас.

[62]

16:4 - Нон — ибронийчада нон сўзи умуман егуликка нисбатан ҳам ишлатилади. Худо Исроил халқига осмондан гўшт ва кейинчалик “манна”, деб номланган егулик етказиб беради (шу бобнинг 6-8, 13-15, 31–оятларига қаранг).

[63]

16:5 - олтинчи куни — Исроил халқи дам оладиган Шаббат кунидан олдинги Жума куни назарда тутилган (шу бобнинг 29-30–оятларига қаранг). Шаббат куни дам олиш кейинчалик Мусо орқали берилган қонунлар мажмуасига киритилган эди (20:8-11, 31:12-17 га қаранг).

[64]

16:16 - бир омир — нарсаларни ўлчаш учун ишлатилган кичкина бир идиш. Бу идишнинг ҳажми тахминан 2 литрча эди (шу бобнинг 36–ояти ва ўша оятдаги изоҳга қаранг). Шу бобнинг 18, 22, 32, 33–оятларида ҳам бор.

[65]

16:23 - ...Мусо уларга айтди... — Олтинчи куни одамлар ҳар кунгидан икки баробар кўпроқ манна йиғишлари кераклигидан оқсоқоллар хабардор эдилар (шу бобнинг 5–оятига қаранг). Энди Мусо уларга нима учун бундай қилишлари кераклигини тушунтириб беряпти.

[66]

16:31 - манна — бу ном ибронийчадаги Бу нима? сўзларига оҳангдош (шу бобнинг 15–оятига қаранг).

[67]

16:33 - ...Эгамизнинг ҳузурига қўй... — Муқаддас чодирнинг Энг муқаддас хонасидаги аҳд сандиғига ишора (шу бобнинг 34–оятига қаранг). Бу келажакда бажарилиши керак бўлган амрдир, чунки ўша пайтда Муқаддас чодир ҳали ясалмаган эди (25:10-22, 26:1-37 га қаранг).

[68]

16:34 - аҳд сандиғи — ибронийча матнда гувоҳлик, аҳд сандиғининг яна бир номи. Ибронийча матндаги гувоҳлик сўзи ўнта амр ёзилган иккита тош лавҳага ишора. Иккала тош лавҳа сандиқнинг ичида сақланиб, Худо ва Унинг халқи ўртасида тузилган аҳднинг жисмоний гувоҳи бўлиб хизмат қиларди.

[69]

16:35 - Исроил халқи кейинги қирқ йил давомида...манна тановул қилдилар — Ёшуа 5:10-12 га қаранг.

[70]

16:36 - ...омир деб айтилган — Бу ўлчов бирлиги ушбу китоб ёзилган пайтда китобхонлар учун номаълум бўлган бўлса керак.

[71]

16:36 - тўрт коса — ибронийча матнда эфанинг ўндан бир қисми, тахминан 2 литрга тўғри келади.

[72]

17:1 - ...бир жойдан бошқа жойга кўчиб... — Саҳрода 33:12-14 га қаранг.

[73]

17:1 - Син саҳроси — 16:1 изоҳига қаранг.

[74]

17:1 - Рафидим — Исроил халқи Синай тоғига етиб боришидан олдин охирги тўхтаган жойи. Рафидимнинг қаерда жойлашгани аниқ маълум эмас.

[75]

17:6 - Синай тоғи — ибронийча матнда Хорев тоғи, Синай тоғининг яна бир номи.

[76]

17:7 - ...Массах...Марива... — Ибронийчада Массах исмининг маъноси — синов, Марива исмининг маъноси — жанжал.

[77]

17:9 - Худо, ол, деб тайинлаган таёқ — ёки Худонинг қудратига эга бўлган таёқ.

[78]

17:15 - “Эгам байроғимдир” — Бу ердаги “байроқ” сўзи уруш вақтида жангчиларни руҳлантирган лашкарлар рамзи назарда тутилган. Мусо қурбонгоҳга “Эгам байроғимдир” деган ном қўйиб, шу орқали Исроил халқига жанг қилиш учун кучни ва ғалабани ёлғиз Эгамиз бера олишини эслатмоқчи. Мусо “байроқ”, деб жанг давомида кўтариб турган ҳассасини назарда тутган бўлиши мумкин (шу бобнинг 9–оятига қаранг). Мусонинг ҳассаси Худо кучининг ва Исроил халқига берган ёрдамининг рамзи бўлиб хизмат қиларди.

[79]

17:16 - “Омолеқлар...Эгамиз доимо уларга қарши урушда бўлади” — ёки “Эгамизнинг байроғини баланд тутинглар! Эгамиз Омолек халқига қарши то абад урушни давом эттиради”. Ибронийча матнда бу гапнинг маъноси баҳсли.

[80]

18:2 - Мусо хотинини отаси ёнига жўнатиб юборганда... — Бу ҳодиса китобда ёзилмаган, бироқ 4:18-26–оятлардаги ҳодисалардан кейин юз берган бўлса керак. Демак, шу бобнинг 3-4–оятлари ўша ҳодисадан олдинги пайтга — Мусо икки ўғлига исм қўйган вақтга ишора қиляпти (2:22 га қаранг).

[81]

18:3 - Гершом — 2:22 изоҳига қаранг.

[82]

18:4 - ...мени фиръавннинг қиличидан қутқарди — 2:1-15 га қаранг.

[83]

18:4 - Элиазар — ибронийчадаги маъноси Худойим ёрдамдир.

[84]

18:5 - Худонинг муқаддас тоғи — Синай тоғига ишора.

[85]

19:2 - [1-2] Рафидим — 17:1 изоҳига қаранг.

[86]

19:2 - [1-2] учинчи ойнинг биринчи куни — иброний календарининг Шавон ойига қарата айтилган. Ҳозирги календарга кўра бу ой майнинг ўртасидан бошланади. Исроил халқи Мисрдан чиққанига олти ҳафта бўлган, еттинчи ҳафта бошланган эди (Саҳрода 33:3 га қаранг).

[87]

19:10 - ...халқ поклансин... — Руҳий хизматни лозим даражада бажаришга тўсқинлик қиладиган нопокликдан тозаланиш маросими назарда тутилган.

[88]

19:22 - руҳонийлар — бу ўринда оқсоқоллар (3:18, 12:21, 18:12 га қаранг) ёки махсус танланган йигитлар — тўнғич фарзандлар (24:5 ва Саҳрода 3:11-13 га қаранг) назарда тутилган бўлиши мумкин. Ҳоруннинг насли руҳонийликка кейинроқ тайинланган эди (28-29–бобларга қаранг).

[89]

20:5 - Ўша худолар ёки бутларга... — Ибронийча матнда уларга, шу бобнинг 3, 4–оятларида айтиб ўтилган худолар ва бутларга ишора.

[90]

20:6 - ...минг–минг авлодларига... — ёки мингинчи авлодига ёхуд мингларига.

[91]

20:7 - ...исмини суиистеъмол қилманг — Бунга Худонинг номи билан бирор ишни қиламан, ҳақиқатни айтаман, деб қасам ичгандан кейин ўша ваъдани бузиш, онтдан қайтиш, Худонинг номи билан лаънатлаш ёки уни лаънат сифатида ишлатиш, Худо айтганимни қилсин, деб қилинган ҳар хил ишлар киради (мисол учун, Худонинг номи билан фол очиш ёки сеҳр–жоду қилиш).

[92]

20:26 - ...зинапоядан чиқаётганингизда, очиқ жойларингиз кўриниб қолади — Қадимги Исроилда эркаклар кийимининг белидан пасти кенг эди. Исроил халқи билан муносабатда бўлган бошқа халқларнинг руҳонийлари сажда маросимида номаъқул кийимлар кийишар эди. Исроил халқининг руҳонийлари эса кийган кийимига алоҳида эътибор бериб, қурбонгоҳда ўзларининг яланғоч жойларини кўрсатмасликлари керак эди (яна 28:42-43 га қаранг).

[93]

21:6 - ...ҳакамлар ҳузурига... — ёки Менинг ҳузуримга, яъни Худо ҳузурига. Бу ўриндаги ибронийча сўз Худога, илоҳий зотларга ёки инсоний ҳукмдору ҳакамларга ишора қилган бўлиши мумкин. Бу ўринда Худонинг ҳокимияти билан иш юритган ҳакамлар назарда тутилган.

[94]

21:14 - ...Менга аталган қурбонгоҳга қочиб борса... — Қурбонгоҳ муқаддас ҳисоблангани учун, қурбонгоҳга қочиб борган одам айби тасдиқлангунча ўлим жазосидан ҳоли ҳисобланар эди. Бу оятдаги вазиятда қотил одамни қасддан ўлдиргани маълум бўлгани учун, ҳатто қурбонгоҳ ҳам уни ҳаққоний жазодан қутқара олмайди.

[95]

21:22 - ...аёл чала туғиб қўйса–ю... — ёки аёлнинг ҳомиласи тушиб қолса–ю.

[96]

21:25 - ...жон эвазига жон...лат ейиш эвазига лат ейиш билан жавоб берсин — Бу гап қонуний асосни ташкил қилиб, келтирилган ҳар қандай зарар учун одил жазо берилиши кераклигини билдиради. Демак, бу қонунни сўзма–сўз тушуниш керак эмас. Мисол учун матннинг бошқа жойларида одамнинг ўлганига айбдор бўлган киши ўлдирилиши ёки ўз жони эвазига пул тўлаши кераклиги ҳақида ёзилган (шу бобнинг 29-32–оятларига қаранг). Шунингдек, қулининг кўзига уриб, уни кўр қилиб қўйган ёки унинг тишини синдирган одамга жазо сифатида жисмоний жароҳат етказилмас эди. Аксинча, ўша одам қулига етказган жароҳати учун қулини озодликка чиқариши керак эди (шу бобнинг 26-27–оятларига қаранг).

[97]

21:32 - ўттиз бўлак кумуш — ибронийча матнда ўттиз шақал кумуш, тахминан 330 граммга тўғри келади. Қадимги пайтларда маълум ўлчамдаги кумуш бўлаклари одатда пул бирлиги сифатида ишлатилган.

[98]

21:33 - чуқур — сардоба назарда тутилган бўлиши мумкин. Сардоба — ёмғир сувини сақлаш учун фойдаланилган чуқурлик.

[99]

21:33 - мол ёки эшак — ниҳоятда муҳим уй ҳайвонлари бўлиб, бу ўринда қонуннинг ишлаш жараёнини намойиш қилиш учун мисол сифатида келтирилган.

[100]

22:8 - ...ҳакамлар ҳузурига... — ёки Менинг ҳузуримга. 21:6 изоҳига қаранг.

[101]

22:9 - ...ҳакамлар ҳузурига...Ҳакамлар... — ёки Менинг ҳузуримга...Мен. 21:6 изоҳига қаранг.

[102]

22:10 - ...ўғирлаб олиб кетилган бўлса, лекин гувоҳ бўлмаса... — Бу оятда мол яйловда ўтлаб юрган пайтда босқинчилар томонидан ўғирлаб кетилгани назарда тутилган. Бундай ҳолда аксини кўрсатадиган гувоҳ бўлмаса, молга қараган одам ўзининг айбсизлиги ҳақида онт ичса, у бу жиноятда айбдор ҳисобланмайди.

[103]

22:20 - ...ўлимга ҳукм қилинглар — Шу ибора билан таржима қилинган ибронийча сўзнинг маъноси қуйидагича: одамлар ёки буюмлар Худога бағишланиб, назр сифатида берилган ёки тамоман қириб ташланган.

[104]

22:28 - Мени, Худойингизни... — ёки Ҳакамларингизни. Бу ўриндаги ибронийча сўз Худога, илоҳий зотларга ёки инсоний ҳукмдору ҳакамларга ишора қилган бўлиши мумкин.

[105]

22:29 - Тўнғич ўғилларингизни Менга бағишланглар — 13:2, 11-16 ва Саҳрода 18:15-16 га қаранг.

[106]

23:11 - Еттинчи йили — Левилар 25:1-7 га қаранг.

[107]

23:15 - Абиб ойи — иброний календарининг биринчи ойи (Абиб ойи Нисон ойи деб ҳам аталади). Ҳозирги календарга кўра бу ой мартнинг ўртасидан бошланади.

[108]

23:15 - Абиб ойининг белгиланган вақтида...Мен сизларга амр этганимдай... — 12:14-20 га қаранг.

[109]

23:16 - Чайла байрами — ибронийча матнда Йиғиш байрам, Чайла байрамининг яна бир номи.

[110]

23:19 - Улоқчани онасининг сутида қайнатманглар — Канъондаги халқлар байрам маросимида бундай таомни тайёрлаб, ўз худоларидан яхши ҳосил беришини сўрар эдилар. Шу сабабдан Исроил халқига бундай таомни тайёрлаш ман этилган бўлиши мумкин. Исроил халқи Канъондаги халқларнинг одатларига эргашиши мумкинмас эди (шу бобнинг 32-33–оятлари ва 34:11-16 га қаранг).

[111]

23:28 - Мен Хив, Канъон ва Хет халқларини...олдингиздан қуваман — ёки Мен Хив, Канъон ва Хет халқлари қувиш учун олдингиздан қовоқ ариларни юбораман.

[112]

23:31 - Қизил денгиз — ибронийча матнда ём суф, маъноси Қамиш денгизи. Бу ном мана шу оятда ҳозирги Ақаба қўлтиғига (яъни Қизил денгизнинг шимоли–шарқидаги қўлтиққа) ишора қиляпти. Ақаба қўлтиғи Исроил юртининг жануби–шарқий чегарасини ташкил қилар эди.

[113]

23:31 - Ўрта ер денгизи — ибронийча матнда Филист халқининг денгизи. Ўрта ер денгизи Исроил юртининг ғарбий чегарасини ташкил қилар эди.

[114]

23:31 - ...саҳродан Фурот дарёсигача... — Синай ярим оролининг шимоли–шарқидаги бу саҳро Исроил юртининг жанубий чегарасини, Фурот дарёси эса шимоли–шарқий чегарасини ташкил қилар эди.

[115]

24:1 - Сен Ҳорунни...Менинг ҳузуримга олиб келинглар — Бу оятдаги Худонинг айтган амри шу бобнинг 9–оятида амалга ошади.

[116]

24:7 - Аҳд китоби — Мусо ёзган амрлар ва қонун–қоидалар назарда тутилган (шу бобнинг 4–оятига қаранг). Ўша китоб таркибига 20-23–бобларда Худо Мусога берган амрлар ва қонун–қоидалар

[117]

24:12 - Тоққа...чиқиб... — Шу бобнинг 9-11–оятларидаги ҳодисалардан кейин Мусо ва ёнидаги одамлар тоғдан тушган эдилар.

[118]

25:5 - юмшоқ тери — ибронийча матнда бу сўзнинг маъноси баҳсли. Юқори сифатли тери назарда тутилган бўлиши мумкин.

[119]

25:5 - акас ёғочи — қуруқ жойларда ўсадиган акас дарахтининг ёғочи қаттиқ, чидамли ва енгил бўлади.

[120]

25:6 - муқаддас қиладиган мой — зайтун мойи ва зираворлар махсус аралашмасидан ҳосил бўлган бу мойнинг тури фақат руҳонийлар томонидан диний маросимларни адо этиш учун ишлатилган (30:22-33 га қаранг).

[121]

25:10 - сандиқ — луғатдаги аҳд сандиғи сўзининг расмига қаранг.

[122]

25:10 - ...узунлиги икки ярим тирсак, эни бир ярим тирсак, бўйи бир ярим тирсак... — Узунлиги тахминан 110 сантиметрга, эни ва бўйи тахминан 70 сантиметрга тўғри келади.

[123]

25:16 - ...аҳднинг амр ва қонунлари ёзилган иккита тош лавҳани... — Ибронийча матнда гувоҳликни, иккита тош лавҳага ишора. Ўша тош лавҳалар Худо ва Унинг халқи ўртасида тузилган аҳднинг жисмоний гувоҳи бўлиб хизмат қиларди.

[124]

25:17 - ...узунлиги икки ярим тирсак, эни бир ярим тирсак... — Шу бобнинг 10–оятидаги изоҳга қаранг.

[125]

25:21 - иккита тош лавҳа — ибронийча матнда гувоҳлик. Шу бобнинг 16–оятидаги изоҳга қаранг.

[126]

25:22 - Аҳд сандиғи — ибронийча матнда гувоҳлик сандиғи, аҳд сандиғининг яна бир номи. 16:34 изоҳига қаранг.

[127]

25:23 - хонтахта — луғатдаги олтин хонтахта сўзининг расмига қаранг.

[128]

25:23 - ...узунлиги икки тирсак, эни бир тирсак, бўйи бир ярим тирсак... — Узунлиги тахминан 90 сантиметрга, эни тахминан 45 сантиметрга, бўйи тахминан 70 сантиметрга тўғри келади.

[129]

25:30 - муқаддас нонлар — бу нонлар Эгамизнинг Муқаддас чодирда зоҳир бўлишини акс эттирувчи тимсол бўлиб, Худо Исроил халқининг қудрати ва егулик манбаи эканлигидан дарак бериб турган. Бу нонлар чодирдаги махсус хонтахтага қўйилиб, ҳар шанба куни янги пиширилган нонлар билан алмаштирилган.

[130]

25:31 - чироқпоя — луғатдаги чироқпоя сўзининг расмига қаранг.

[131]

25:39 - икки пуд — ибронийча матнда бир талант, тахминан 34 килога тўғри келади.

[132]

26:1 - Муқаддас чодир — луғатдаги Муқаддас чодир сўзининг расмига қаранг.

[133]

26:2 - ...бўйи йигирма саккиз тирсак, эни тўрт тирсак... — Бўйи тахминан 12,6 метрга, эни тахминан 1,8 метрга тўғри келади.

[134]

26:6 - ...чодирнинг ички қавати бир бутун бўлади — Чодирни тутиб турадиган ромлар устига ички қават ташланади (40:17-19 га қаранг). Чодирни тутиб турадиган ромларнинг бутун узунлиги 30 тирсак (тахминан 13,5 метрга тўғри келади), эни 10 тирсак (тахминан 4,5 метрга тўғри келади), бўйи 10 тирсак бўлади (шу бобнинг 15-29–оятларига қаранг). Ички қаватнинг икки бўлаги ҳалқа ва илгаклар ёрдамида бирлаштирилгандан кейин, ички қаватнинг эни 28 тирсакни (тахминан 12,6 метрга тўғри келади), узунлиги 40 тирсакни (тахминан 18 метрга тўғри келади) ташкил қилади. Ички қаватни ташкил қилган чойшаблар чодирни тутиб турадиган ромлар устига ташланганда, чодирнинг икки ёнбошини ёпиб, ички қаватнинг четлари ердан бир тирсак (тахминан 45 сантиметрга тўғри келади) тепада осилиб туради. Ички қават чодирнинг орқа томонини бутунлигича қоплаб, чети ерга тегиб туради. Ички қават чодирга кираверишни ёпиб турмайди.

[135]

26:8 - ...бўйи ўттиз тирсак, эни тўрт тирсак... — Бўйи тахминан 13,5 метрга, эни тахминан 1,8 метрга тўғри келади.

[136]

26:11 - [9-11] ...чодирнинг қопламаси бир бутун бўлади — Чодирни тутиб турадиган ромлар устига ички қаватнинг сиртидан қоплама ташланади (40:17-19 га қаранг). Чодирни тутиб турадиган ромларнинг бутун узунлиги 30 тирсак (тахминан 13,5 метрга тўғри келади), эни 10 тирсак (тахминан 4,5 метрга тўғри келади), бўйи 10 тирсак бўлади (шу бобнинг 15-29–оятларига қаранг). Қопламанинг икки бўлаги ҳалқа ва илгаклар ёрдамида бирлаштирилгандан кейин, қопламанинг эни 30 тирсакни (тахминан 13,5 метрга тўғри келади), узунлиги 44 тирсакни (тахминан 19,8 метрга тўғри келади) ташкил қилади. Қопламани ташкил қилган чойшаблар чодирни тутиб турадиган ромлар устига ташланганда, чодирнинг икки ёнбошини бутунлигича ёпиб, қопламанинг четлари ерга тегиб туради (шу бобнинг 13–ояти ва ўша оятдаги изоҳга қаранг). Қоплама чодирнинг орқа томонини ҳам бутунлигича қоплаб, чодирнинг орқа томонидан ерга икки тирсак (тахминан 90 сантиметрга тўғри келади) ёйилиб туради (шу бобнинг 12–оятига қаранг). Қоплама чодирга кираверишни ёпиб турмайди, қопламанинг икки тирсаги юқорисидан узунаси бўйлаб икки букланадиган бўлади (шу бобнинг 9-11–оятларининг охирги гапига қаранг).

[137]

26:12 - икки тирсак — тахминан 90 сантиметрга тўғри келади.

[138]

26:12 - ...икки тирсак...ерга ёйилади — Шу бобнинг 9-11–оятларидаги изоҳга қаранг.

[139]

26:13 - Қопламанинг эни охиридаги қўшимча бир тирсак...уни бутунлай қоплайди — Бир тирсак — тахминан 45 сантиметрга тўғри келади. Қоплама ички қаватдан икки тирсак энлироқ бўлгани учун чодирнинг икки ёнбошидан ергача осилиб турар эди (шу бобнинг 6, 9-11–оятларидаги изоҳларга қаранг). Қоплама чодирнинг томини, икки ёнбошини ва орқа томонини тўлиқ қоплаб тургани учун, чодирнинг ички қавати ташқи томондан умуман кўринмас эди.

[140]

26:14 - юмшоқ тери — 25:5 изоҳига қаранг.

[141]

26:15 - Акас ёғочи — 25:5 изоҳига қаранг.

[142]

26:15 - ромлар — луғатдаги ромлар сўзининг расмига қаранг.

[143]

26:16 - ...бўйи ўн тирсак, эни бир ярим тирсак... — Бўйи тахминан 4,5 метрга, эни тахминан 70 сантиметрга тўғри келади.

[144]

26:29 - ...тамбаларни ушлаб турсин, деб олтин ҳалқаларни ромларга бирлаштир... — Ромлар бир–бирига тамбалар ёрдамида бирлаштирилар эди. Тамбалар ромлардаги ҳалқалардан ўтказилар эди. Тамбалар қай тарзда ўрнаштирилгани матнда аниқ ёзилмаган. Ҳар девордаги тўртта тамба деворнинг ярим узунлигида бўлиб, ромлардаги юқори ва пастки ҳалқалардан ўтказилган бўлиши мумкин. Ромларнинг ўртасидан ўтказилган тамба эса чодирнинг узунлигида бўлиб, барча ромларни бирлаштирар эди (шу бобнинг 28–оятига қаранг).

[145]

26:33 - чодир шипидаги илгаклар — Бу илгаклар ёрдамида чодир ички қаватининг икки бўлаги бир–бирига бирлаштирилади (шу бобнинг 4-6–оятларига қаранг). Чодирни тутиб турадиган ромлар устига ички қават ташланади (40:17-19 га қаранг). Илгаклар бир қатор бўлиб, чодирнинг бутун эни бўйлаб чўзилади. Илгаклар қатори чодирга кираверишдан 20 тирсак (тахминан 9 метрга тўғри келади) масофада жойлашади (шу бобнинг 6–оятидаги изоҳга қаранг). Шунинг учун чодирнинг Энг муқаддас хонаси куб шаклида бўлиб, ҳар бир деворнинг эни, бўйи ва узунлиги 10 тирсакни (тахминан 4,5 метрга тўғри келади) ташкил қилади.

[146]

26:33 - Аҳд сандиғи — ибронийча матнда гувоҳлик сандиғи, аҳд сандиғининг яна бир номи (шу бобнинг 34–оятида ҳам бор). 16:34 изоҳига қаранг.

[147]

27:1 - Акас ёғочи — 25:5 изоҳига қаранг.

[148]

27:1 - қурбонгоҳ — луғатдаги қурбонгоҳдан бронза қурбонгоҳ сўзининг расмига қаранг.

[149]

27:1 - ...узунлиги беш тирсак, эни ҳам беш тирсак, бўйи уч тирсак... — Узунлиги ва эни тахминан 2,3 метрга, бўйи тахминан 1,4 метрга тўғри келади.

[150]

27:2 - шох — қурбонгоҳнинг тепадаги тўрт бурчагидан тўртта шох бўртиб чиққан эди.

[151]

27:9 - юз тирсак — тахминан 45 метрга тўғри келади (шу бобнинг 11–оятида ҳам бор).

[152]

27:12 - эллик тирсак — тахминан 22,5 метрга тўғри келади (шу бобнинг 13–оятида ҳам бор).

[153]

27:15 - [14-15] ўн беш тирсак — тахминан 6,8 метрга тўғри келади.

[154]

27:16 - йигирма тирсак — тахминан 9 метрга тўғри келади.

[155]

27:18 - ...узунлиги юз тирсак, эни эллик тирсак... — Узунлиги тахминан 45 метрга, эни тахминан 22,5 метрга тўғри келади.

[156]

27:18 - беш тирсак — тахминан 2,3 метрга тўғри келади.

[157]

27:21 - аҳд сандиғи — ибронийча матнда гувоҳлик, аҳд сандиғининг яна бир номи. 16:34 изоҳига қаранг.

[158]

28:2 - руҳонийлик либослари — луғатдаги руҳонийдан руҳонийлик либослари сўзининг расмларига қаранг.

[159]

28:6 - Эфод — луғатдаги руҳонийдан руҳонийлик либослари сўзининг расмларига қаранг.

[160]

28:14 - Бу иккала занжирнинг бир учи уяга маҳкамланади — Ушбу олтин занжирлар ва уялар ёрдамида кўкракпеч эфоднинг елка боғичларига боғланади (шу бобнинг 22-25–оятларига қаранг). Бу оятдаги уялар шу бобнинг 9-11–оятларидаги уялардан бошқа.

[161]

28:15 - кўкракпеч — луғатдаги кўкракпеч сўзининг расмига қаранг.

[162]

28:15 - ...кўкракпеч ясат. У ҳукм қилаётганда, Худонинг хоҳишини билиш учун фойдаланади — Ибронийча матнда ҳукм кўкракпечи ясат. Айрим ҳолларда руҳонийлар Худонинг хоҳишини билиш учун Урим ва Туммим деган муқаддас нарсалардан фойдаланишган (Саҳрода 27:21, 1 Шоҳлар 14:41, 28:6 га қаранг). Бу муқаддас нарсалар кўкракпечнинг халтасида сақлангани учун, кўкракпечни баъзан “ҳукм кўкракпечи”, деб номлашади (шу бобнинг 30–оятига қаранг).

[163]

28:17 - тўрт қатор тош — ибронийча матнда айтиб ўтилган баъзи қимматбаҳо тошларнинг тури баҳсли.

[164]

28:23 - [22-23] ...иккита занжирни ол — Шу бобнинг 14–оятида айтиб ўтилган иккита занжирга ишора.

[165]

28:25 - ...иккинчи учини нақшли олтин уяларга маҳкамлат — Бу гап шу бобнинг 14–оятида берилган кўрсатманинг такроридир.

[166]

28:29 - кўкракпеч — ибронийча матнда ҳукм кўкракпечи (шу бобнинг 30–оятида ҳам бор). Шу бобнинг 15–оятидаги изоҳга қаранг.

[167]

28:31 - Эфоднинг ридоси — узун, енгсиз кийимнинг бир тури бўлган бўлиши мумкин. Ридо эфоднинг тагидан, нақшли кўйлакнинг устидан кийилар эди (29:5 га қаранг).

[168]

28:42 - Тананинг очиқ жойлари кўриниб қолмасин... — 20:26 изоҳига қаранг.

[169]

29:5 - Ҳорунга...кийгиз — Олий руҳоний Ҳорун кўйлаги устидан белбоғ таққан, лекин бу белбоғ ридо ва эфоднинг тагида бўлган. Бу ҳақда кейинроқ, шу бобнинг 9–оятида айтиб ўтилади (яна 28:2-4 га қаранг).

[170]

29:7 - муқаддас қиладиган мой — 25:6 изоҳига қаранг.

[171]

29:12 - қурбонгоҳнинг шохлари — 27:2 ва ўша оятдаги изоҳга қаранг.

[172]

29:13 - жигарнинг аъло қисми — Ибронийча матндан сўзма–сўз таржимаси — жигарнинг туртиб чиққан жойи (шу бобнинг 22–оятида ҳам бор). Бу ўринда нима учун жигарнинг айнан шу қисми айтиб ўтилгани аниқ эмас. Баъзи олимларнинг айтишича жигарнинг бу қисми энг аъло қисми ҳисобланиб, Эгамизга атаб куйдиришга муносиб эди. Бошқаларнинг айтишича эса қўшни халқлар жигарнинг бу қисмини фол очишларда ишлатганлари учун уни куйдириб йўқ қилиш керак эди. Бошқа олимлар эса бу ўриндаги ибронийча сўзни “жигарни қоплаб турган парда” деб талқин қилишади.

[173]

29:32 - саватдаги нонлар — шу бобнинг 2-3, 23–оятларига қаранг.

[174]

29:41 - [40-41] икки коса — ибронийча матнда чорак хин, тахминан 1 литрга тўғри келади (шу оятда икки марта ишлатилган).

[175]

29:41 - [40-41] тўрт коса — ибронийча матнда эфанинг ўндан бир қисми, тахминан 2 литрга тўғри келади.

[176]

30:1 - акас ёғочи — 25:5 изоҳига қаранг.

[177]

30:1 - қурбонгоҳ — луғатдаги қурбонгоҳдан тутатқи қурбонгоҳи сўзининг расмига қаранг.

[178]

30:2 - ...узунлиги бир тирсак, эни ҳам бир тирсак, бўйи эса икки тирсак... — Узунлиги ва эни тахминан 45 сантиметрга, бўйи тахминан 90 сантиметрга тўғри келади.

[179]

30:2 - шохлар — қурбонгоҳнинг тепадаги тўрт бурчагидан тўртта шох бўртиб чиққан эди.

[180]

30:6 - аҳд сандиғи — ибронийча матнда гувоҳлик сандиғи, аҳд сандиғининг яна бир номи (шу бобнинг 26–оятида ҳам бор). 16:34 изоҳига қаранг.

[181]

30:9 - муқаддас тутатқи — зираворлар махсус аралашмасидан ҳосил бўлган бу тутатқининг тури фақат тутатқи қурбонгоҳи устида куйдирилиши мумкин эди (шу бобнинг 34-38–оятларига қаранг).

[182]

30:10 - бир йилда бир марта — Покланиш кунига ишора. Покланиш куни иброний календарининг еттинчи ойи — Тишри ойининг ўнинчи кунида нишонланган (Тишри ойи Итаним ойи деб ҳам аталади). Ҳозирги календарга кўра бу ой сентябрнинг ўртасидан бошланади.

[183]

30:10 - қурбонгоҳнинг тўртала шохи — 27:2 ва ўша оятдаги изоҳга қаранг.

[184]

30:12 - ҳимоя қиладиган тўлов — шу бобнинг 15–оятидаги изоҳга қаранг.

[185]

30:14 - [13-14] ...1,25 мисқол кумушдан... — Ибронийча матнда ярим шақалдан ол. Ҳар бир шақалнинг оғирлиги Муқаддас чодирда ишлатиладиган шақалнинг оғирлигига тенг келиб, 20 гера бўлсин. 20 гера тахминан 11 граммга тўғри келади, демак, ҳар бир одам берган кумуш тахминан 6 граммга тўғри келар эди.

[186]

30:15 - ...ўзларини Менинг ҳукмимдан ҳимоя қиладиган назрни... — Қадимги Исроилда номаълум сабабларга кўра, одамларни санаш хавфли ҳисобланар эди (1 Шоҳлар 24–бобга қаранг). Бутун одамзод Худога тегишли, деб ҳисобланган ҳамда санаш эгалик маъносини билдирган. Мана шу фикр санаш хавфли деган тушунчанинг сабабларидан бири бўлиши мумкин. Бундан ташқари, одамларни санаш Худога ишонмасликни ҳам билдириши мумкин. Одамларни санаш лашкарнинг сонига инониш ва сохта хавфсизлик ҳиссини вужудга келтириши мумкин эди. Одамларни санаш ҳукмга олиб келиши мумкин бўлгани учун, мана шу парчада Худо, саналган одамлар Менга назр келтирсинлар, деб амр берган. Шу йўл билан саналган одамлар ўзларининг Худога бўлган қўрқувларини намоён этиб, ўзларини ҳимоя қилар эдилар.

[187]

30:23 - 1250 мисқол — ибронийча матнда 500 шақал, тахминан 6 килога тўғри келади.

[188]

30:23 - 625 мисқол — ибронийча матнда 250 шақал, тахминан 3 килога тўғри келади (шу оятда икки марта ишлатилган).

[189]

30:24 - ...1250 мисқол кассия... — Ибронийча матнда 500 шақал кассия, ҳар бири Муқаддас чодирда ишлатиладиган шақалга кўра ўлчанган. Муқаддас чодирда ишлатиладиган стандарт шакал тахминан 11 граммга тўғри келади, демак, 500 шақал кассия тахминан 5,5 килога тўғри келади.

[190]

30:24 - Саккиз коса — ибронийча матнда бир хин, тахминан 4 литрга тўғри келади.

[191]

30:36 - аҳд сандиғи — ибронийча матнда гувоҳлик, аҳд сандиғининг яна бир номи. 16:34 изоҳига қаранг.

[192]

31:7 - аҳд сандиғи — ибронийча матнда гувоҳлик сандиғи, аҳд сандиғининг яна бир номи. 16:34 изоҳига қаранг.

[193]

31:11 - муқаддас қиладиган мой — 25:6 изоҳига қаранг.

[194]

31:18 - ...Худо Синай тоғида Мусо билан гапини тугатиб... — 25:1-31:17 да Эгамиз тоғда Мусога берган барча кўрсатмалар қайд этилган (24:18 га қаранг).

[195]

31:18 - аҳд — ибронийча матнда гувоҳлик. 25:16 изоҳига қаранг.

[196]

32:1 - Мусо тоғда узоқ қолиб кетди — 24:18 га қаранг.

[197]

32:4 - ...буқа ясади...олтин билан қоплади... — Қадимги пайтларда кўпинча бутларни ёғочдан ясаб, устини олтин билан қоплашар эди. Шу сингари, бу парчада айтиб ўтилган буқа ҳам бутунлай олтиндан ясалмаган бўлиши мумкин (яна шу бобнинг 20–оятига қаранг, ўша оятда Мусо буқани оловда ёққани, сўнг уни эзиб, кукун қилгани ёзилган).

[198]

32:13 - Ёқуб — ибронийча матнда Исроил, Ёқубнинг яна бир исми (Ибтидо 32:27-28 га қаранг).

[199]

32:15 - аҳд — ибронийча матнда гувоҳлик. 25:16 изоҳига қаранг.

[200]

32:27 - ...биродарингизни, қўшнингизни, яқин қариндошингизни ўлдиринг — Бу амр, исённинг йўлбошчиларини ўлдиринг, деган маънони билдириши мумкин. Ўша йўлбошчилар ака–ука, қўшни ёки яқин қариндошдан бўлса ҳам, ўлдирилиши керак эди. Бутун халқни қирғиндан асраб қолиш учун айбдор одамлар ўлдирилиши шарт эди.

[201]

33:3 - Сут ва асал оқиб ётган ўша юрт — 3:8 изоҳига қаранг.

[202]

33:6 - Синай тоғи — ибронийча матнда Хорев тоғи, Синай тоғининг яна бир номи.

[203]

33:7 - Учрашув чодири — шу бобнинг 7-11–оятларида айтиб ўтилган чодир Муқаддас чодир эмас (Муқаддас чодир яна Учрашув чодири деб айтилади). Ўша пайтда Муқаддас чодир ҳали ясалмаган эди (25:10-22, 26:1-37 га қаранг).

[204]

33:11 - юзма–юз — бошқа бир одам ёки мавжудот орқали эмас, балки тўғридан–тўғри, шахсан деган маънода.

[205]

33:19 - Мен Ўзимни сенга маълум қиламан — Ибронийча матндан сўзма–сўз таржимаси — Мен ЙҲВҲ исмимни сизларга эълон қиламан (3:15 изоҳига қаранг). Ибронийчада бирортасининг исмини билиш ўша одамнинг характери ва хулқ–атворини яхши билиш деганидир. Мусонинг илтижосига жавобан Худо Ўзини Мусога зоҳир этиб, Ўзининг характери ва фазилатларини маълум қилади (34:5-7 га қаранг).

[206]

33:20 - ...юзимни... — Бу оятда Худонинг улуғворлиги тўлиқ намоён бўлиши назарда тутилган. Бу оятдаги “юзим” сўзининг маъноси шу бобнинг 11–оятидаги “юзма–юз” сўзининг маъносидан бошқа (11–оятдаги изоҳга қаранг).

[207]

34:5 - ...Ўзини Мусога маълум қилди — Ибронийча матндан сўзма–сўз таржимаси — ЙҲВҲ исмини эълон қилди. 3:15, 33:19 изоҳларига қаранг.

[208]

34:6 - Мен Эгангман! Мен Эгангман! — Ибронийча матндан сўзма–сўз таржимаси — ЙҲВҲ! ЙҲВҲ!3:15 изоҳига қаранг.

[209]

34:7 - Минг–минг авлодларга... — ёки мингинчи авлодга ёхуд мингларга.

[210]

34:17 - ...худолар тасвирини... — Ибронийча матндан сўзма–сўз таржимаси — қуйма худолар. Қадимги пайтларда кенг тарқалган тасвирнинг турига ишора. Исроил халқи Синай тоғида темирдан тасвир ясаган эди (32:4 ва ўша оятдаги изоҳга қаранг). “Темирдан ясалган тасвир” термини ҳар хил тасвирларга қарата ишлатилган (яна 20:3-4 га қаранг).

[211]

34:18 - Абиб ойи — иброний календарининг биринчи ойи (Абиб ойи Нисон ойи деб ҳам аталади). Ҳозирги календарга кўра бу ой мартнинг ўртасидан бошланади.

[212]

34:18 - Мен сизларга амр этганимдай, Абиб ойининг белгиланган вақтида... — 12:14-20 га қаранг.

[213]

34:20 - эшак — 13:13 изоҳига қаранг.

[214]

34:20 - ...ҳамма тўнғич ўғилларни ҳам қайтариб сотиб олишингиз лозим — Саҳрода 18:15-16 га қаранг.

[215]

34:20 - Ҳар ким...назрлар олиб келиши лозим — Бу кўрсатма шу бобнинг 18–оятида айтиб ўтилган Хамиртурушсиз нон байрами билан боғлиқ бўлиши мумкин (23:15 га қаранг).

[216]

34:22 - Ҳосил байрами — ибронийча матнда Ҳафталар байрами, Ҳосил байрамиинг яна бир номи.

[217]

34:22 - Чайла байрами — ибронийча матнда Йиғиш байрам, Чайла байрамининг яна бир номи.

[218]

34:23 - ...учала байрамда... — Шу бобнинг 18, 22–оятларида айтиб ўтилган учта байрамда (яна 23:14-17 га қаранг).

[219]

34:24 - уч марта — шу бобнинг 23–оятидаги изоҳга қаранг.

[220]

34:26 - Улоқчани онасининг сутида қайнатманглар — 23:19 изоҳга қаранг.

[221]

34:29 - иккита лавҳа — ибронийча матнда гувоҳликнинг иккита лавҳаси. 25:16 изоҳига қаранг.

[222]

35:7 - юмшоқ тери — 25:5 изоҳига қаранг.

[223]

35:7 - акас ёғочи — 25:5 изоҳига қаранг.

[224]

35:8 - муқаддас қиладиган мой — 25:6 изоҳига қаранг.

[225]

35:13 - муқаддас нонлар — 25:30 изоҳига қаранг.

[226]

35:23 - юмшоқ тери — 25:5 изоҳига қаранг.

[227]

35:30 - ...Мусо Исроил халқига айтди... — 35:30-36:1 да Мусо Исроил халқига Худонинг 31:1-6 айтган гапларини етказиб бермоқда.

[228]

36:8 - Муқаддас чодир — луғатдаги Муқаддас чодир сўзининг расмига қаранг.

[229]

36:9 - ...бўйи йигирма саккиз тирсак, эни тўрт тирсак... — Бўйи тахминан 12,6 метрга, эни тахминан 1,8 метрга тўғри келади.

[230]

36:13 - ...чодирнинг ички қавати бир бутун бўлди — 26:6 изоҳига қаранг.

[231]

36:15 - ...бўйи ўттиз тирсак, эни тўрт тирсак... — Бўйи тахминан 13,5 метрга, эни тахминан 1,8 метрга тўғри келади.

[232]

36:18 - ...чодирнинг қопламаси бир бутун бўлсин... — 26:11 изоҳига қаранг.

[233]

36:19 - юмшоқ тери — 25:5 изоҳига қаранг.

[234]

36:20 - Акас ёғочи — 25:5 изоҳига қаранг.

[235]

36:20 - ромлар — луғатдаги ромлар сўзининг расмига қаранг.

[236]

36:21 - ...бўйи ўн тирсак, эни бир ярим тирсак... — Бўйи тахминан 4,5 метрга, эни тахминан 70 сантиметрга тўғри келади.

[237]

36:34 - ...тамбаларни ушлаб турсин, деб олтин ҳалқаларни ромларга бирлаштирдилар... — 26:29 изоҳига қаранг.

[238]

36:35 - ички парда — Муқаддас хонани Энг муқаддас хонадан ажратиб турар эди (26:31-33 га қаранг).

[239]

37:1 - акас ёғочи — 25:5 изоҳига қаранг.

[240]

37:1 - сандиқ — луғатдаги аҳд сандиғи сўзининг расмига қаранг.

[241]

37:1 - ...узунлиги икки ярим тирсак, эни бир ярим тирсак, бўйи бир ярим тирсак... — Узунлиги тахминан 110 сантиметрга, эни ва бўйи тахминан 70 сантиметрга тўғри келади.

[242]

37:6 - ...узунлиги икки ярим тирсак, эни бир ярим тирсак... — Шу бобнинг 1–оятидаги изоҳга қаранг.

[243]

37:10 - хонтахта — луғатдаги олтин хонтахта сўзининг расмига қаранг.

[244]

37:10 - ...узунлиги икки тирсак, эни бир тирсак, бўйи бир ярим тирсак... — Узунлиги тахминан 90 сантиметрга, эни тахминан 45 сантиметрга, бўйи тахминан 70 сантиметрга тўғри келади.

[245]

37:17 - чироқпоя — луғатдаги чироқпоя сўзининг расмига қаранг.

[246]

37:24 - икки пуд — ибронийча матнда бир талант, тахминан 34 килога тўғри келади.

[247]

37:25 - тутатқи қурбонгоҳи — луғатдаги қурбонгоҳдан тутатқи қурбонгоҳи сўзининг расмига қаранг.

[248]

37:25 - ...узунлиги бир тирсак, эни ҳам бир тирсак, бўйи эса икки тирсак... — Узунлиги ва эни тахминан 45 сантиметрга, бўйи тахминан 90 сантиметрга тўғри келади.

[249]

37:25 - шохлар — 30:2 ва ўша оятдаги изоҳга қаранг.

[250]

37:29 - муқаддас қиладиган мой — 25:6 изоҳига қаранг.

[251]

38:1 - Акас ёғочи — 25:5 изоҳига қаранг.

[252]

38:1 - қурбонгоҳ — луғатдаги қурбонгоҳдан бронза қурбонгоҳ сўзининг расмига қаранг.

[253]

38:1 - ...узунлиги беш тирсак, эни ҳам беш тирсак, бўйи уч тирсак... — Узунлиги ва эни тахминан 2,3 метрга, бўйи тахминан 1,4 метрга тўғри келади.

[254]

38:2 - шох — 27:2 изоҳига қаранг.

[255]

38:8 - Учрашув чодирига кираверишда хизмат қилган аёллар... — Бу аёллар гуруҳи ҳақида ҳеч қандай маълумот сақланиб қолмаган. Бу аёллар Муқаддас китобнинг яна бир жойида — 1 Шоҳлар 2:22 да тилга олинган.

[256]

38:8 - бронза ойналар — Қадимги пайтларда ойналар қўлда ушласа бўладиган яхши силлиқланган думалоқ шаклдаги металлардан тайёрланар эди.

[257]

38:9 - юз тирсак — тахминан 45 метрга тўғри келади (шу бобнинг 11–оятида ҳам бор).

[258]

38:12 - эллик тирсак — тахминан 22,5 метрга тўғри келади (шу бобнинг 13–оятида ҳам бор).

[259]

38:15 - [14-15] ўн беш тирсак — тахминан 6,8 метрга тўғри келади.

[260]

38:18 - йигирма тирсак — тахминан 9 метрга тўғри келади.

[261]

38:18 - беш тирсак — тахминан 2,3 метрга тўғри келади.

[262]

38:23 - [21-23] Муқаддас аҳд чодири — ибронийча матнда чодир — гувоҳлик чодири. Муқаддас чодирнинг яна бир номи. Ибронийча матндаги иборанинг гувоҳлик сўзи ўнта амр ёзилган иккита тош лавҳага ишора. Иккала тош лавҳа сандиқнинг ичида сақланиб, Худо ва Унинг халқи ўртасида тузилган аҳднинг жисмоний гувоҳи бўлиб хизмат қиларди.

[263]

38:24 - 62,5 пуд — ибронийча матнда 29 талант, 730 шақал, Муқаддас чодирда ишлатиладиган шақалга кўра ўлчанган. Олтиннинг оғирлиги тахминан 1 тоннага тўғри келади.

[264]

38:25 - Санаб чиқилган халқдан йиғилган кумуш — 30:11-16 га қаранг.

[265]

38:25 - 211 пуд — ибронийча матнда 100 талант, 1775 шақал, Муқаддас чодирда ишлатиладиган шақалга кўра ўлчанган. Кумушнинг оғирлиги тахминан 3,42 тоннага тўғри келади.

[266]

38:26 - 1,25 мисқол — ибронийча матнда биқо, яъни ярим шақал, Муқаддас чодирда ишлатиладиган шақалга кўра ўлчанган. Муқаддас чодирда ишлатиладиган стандарт шакал тахминан 11 граммга тўғри келади, демак, биқо тахминан 6 граммга тўғри келади.

[267]

38:27 - 210 пуд...2,1 пуд... — Ибронийча матнда 100 талант...1 талант. 100 талант — тахминан 3,4 тоннага тўғри келади, 1 талант — тахминан 34 килога тўғри келади.

[268]

38:28 - 1 пуд — ибронийча матнда 1775 шақал, тахминан 20 килога тўғри келади.

[269]

38:29 - 151 пуд — ибронийча матнда 70 талант, 2400 шақал, тахминан 2,4 тоннага тўғри келади.

[270]

39:2 - эфод — луғатдаги руҳонийдан руҳонийлик либослари сўзининг расмларига қаранг.

[271]

39:8 - кўкракпеч — луғатдаги кўкракпеч сўзининг расмига қаранг.

[272]

39:10 - тўрт қатор тош — ибронийча матнда айтиб ўтилган баъзи қимматбаҳо тошларнинг тури баҳсли.

[273]

39:22 - Эфоднинг ридоси — 28:31 изоҳига қаранг.

[274]

39:34 - юмшоқ тери — 25:5 изоҳига қаранг.

[275]

39:35 - аҳд сандиғи — ибронийча матнда гувоҳлик сандиғи, аҳд сандиғининг яна бир номи. 16:34 изоҳига қаранг.

[276]

39:36 - муқаддас нонлар — 25:30 изоҳига қаранг.

[277]

39:38 - муқаддас қиладиган мой — 25:6 изоҳига қаранг.

[278]

40:2 - Биринчи ой — 12:2 изоҳига қаранг.

[279]

40:3 - аҳд сандиғи — ибронийча матнда гувоҳлик сандиғи, аҳд сандиғининг яна бир номи (шу бобнинг 5, 21–оятларида ҳам бор). 16:34 изоҳига қаранг.

[280]

40:3 - ички парда — Муқаддас хонани Энг муқаддас хонадан ажратиб турар эди (26:31-33 га қаранг).

[281]

40:4 - ...хонтахта олиб кирилсин...Чироқпоя ҳам олиб кирилсин... — Бу жиҳозлар Муқаддас хонага, ички парданинг ташқи томонига қўйилган эди (26:35 ва шу бобнинг 22-23–оятларига қаранг).

[282]

40:5 - ...аҳд сандиғи олдига қўйдир — Олтин тутатқи қурбонгоҳи Муқаддас хонага, ички парданинг ташқи томонига қўйилган эди (30:6 ва шу бобнинг 26–оятига қаранг).

[283]

40:9 - муқаддас қиладиган мой — 25:6 изоҳига қаранг.

[284]

40:18 - [17-18] Иккинчи йилнинг биринчи ойи — Исроил халқи Мисрдан чиққанига бир йил бўлиб, иккинчи йил бошланган (12:2 ва ўша оятдаги изоҳга қаранг) ва Синай тоғига етиб борганига тахминан тўққиз ой бўлган эди (19:1-2 га қаранг).

[285]

40:20 - ...аҳднинг амр ва қонунлари ёзилган иккита тош лавҳани... — Ибронийча матнда гувоҳликни. 25:16 изоҳига қаранг.

[286]

40:23 - муқаддас нонлар — 25:30 изоҳига қаранг.

[287]

40:29 - қурбонлик билан дон назри — кундалик назрларга ишора (29:38-41 га қаранг).

[1]

1:1 - Исроил халқи Миср юртини тарк этиб... — Чиқиш 12:40-42 га қаранг.

[2]

1:1 - Иккинчи ой — иброний календарининг Зив ойига қарата айтилган. Ҳозирги календарга кўра бу ой апрелнинг ўртасидан бошланади.

[3]

1:19 - [17-19] иккинчи ой — шу бобнинг 1–оятидаги изоҳга қаранг.

[4]

1:21 - [20-21] Уруғи ва хонадони бўйича...урушга яроқли эркакларнинг сони... — Ибронийча матндаги бу жумла шу бобнинг 22-43–оятларида рўйхат қилинган ҳар бир қабила номига қўшиб қайтариб айтилган. Услубий сабабларга кўра, мазкур таржимада бу жумла ҳар бир оятда қайтарилмади.

[5]

1:21 - [20-21] Исроил — Ёқубнинг яна бир исми (Ибтидо 32:27-28 га қаранг).

[6]

1:50 - аҳд чодири — ибронийча матнда гувоҳлик чодири (шу бобнинг 53–оятида ҳам бор), Муқаддас чодирнинг яна бир номи. Ибронийча матндаги иборанинг гувоҳлик сўзи ўнта амр ёзилган иккита тош лавҳага ишора. Иккала тош лавҳа сандиқнинг ичида сақланиб, Худо ва Унинг халқи ўртасида тузилган аҳднинг жисмоний гувоҳи бўлиб хизмат қиларди.

[7]

2:14 - Дувел — кўп иброний қўлёзмаларидан, Самария Тавроти қўлёзмаларидан ва қадимий лотинча таржимадан. Ибронийча матннинг 1:14, 7:42, 47, 10:20 да ҳам шу сингари ёзилган. Ибронийча матннинг бу оятида эса Рувел ёзилган.

[8]

3:7 - ...Ҳорун ва бутун Исроил жамоасига хизмат қилиб... — Ибронийча матнда Учрашув чодирида Ҳорун ва бутун Исроил жамоасига хизмат қилиб.

[9]

3:13 - ...Исроил халқининг барча тўнғич ўғилларини...Ўзим учун ажратиб олганман — Чиқиш 13:1-2, 11-16 га қаранг.

[10]

3:28 - 8600 — ибронийча матндан. Баъзи қадимий грекча таржима қўлёзмаларида 8300 (Ибронийчада 8600 ва 8300 нинг ёзилиши ниҳоятда ўхшашдир). 8300 га шу бобнинг 22–оятидаги ва 34–оятидаги сонларни қўшганда, 39–оятдаги сон келиб чиқади. 39–оятдаги сон аниқ сон бўлмай, балки тахминий сон бўлиши ҳам мумкин.

[11]

3:28 - Муқаддас чодир — бу оятда айнан Муқаддас хона ва Энг муқаддас хона назарда тутилган (шу бобнинг 32–оятида ҳам бор).

[12]

3:38 - ...Муқаддас чодирнинг олдида... — Ибронийча матнда Муқаддас чодир — Учрашув чодирининг олдида.

[13]

3:47 - ...беш бўлакдан кумуш ол. Ҳар бир кумуш бўлакнинг оғирлиги 2,5 мисқол бўлсин — Ибронийча матнда беш шақалдан ол. Ҳар бир шақалнинг оғирлиги Муқаддас чодирда ишлатиладиган шақалнинг оғирлигига тенг келиб, 20 гера бўлсин. 20 гера тахминан 11 граммга тўғри келади, демак, ҳар бир ортиқ одам эвазига берилган кумуш тахминан 60 граммга тўғри келар эди.

[14]

3:50 - [49-50] ...1365 та кумуш бўлакни йиғиб олди — Ибронийча матнда 1365 та кумуш шақални йиғиб олди. Ҳар бир шақалнинг оғирлиги Муқаддас чодирда ишлатиладиган шақалнинг оғирлигига тенг эди. Муқаддас чодирда ишлатиладиган стандарт шакал тахминан 11 граммга тўғри келади, демак, йиғиб олинган кумушнинг умумий оғирлиги тахминан 15 килога тўғри келади.

[15]

4:5 - сандиқ — ибронийча матнда гувоҳлик сандиғи, аҳд сандиғининг яна бир номи. Ибронийча матндаги иборанинг гувоҳлик сўзи ўнта амр ёзилган иккита тош лавҳага ишора. Иккала тош лавҳа сандиқнинг ичида сақланиб, Худо ва Унинг халқи ўртасида тузилган аҳднинг жисмоний гувоҳи бўлиб хизмат қиларди.

[16]

4:6 - юмшоқ тери — ибронийча матнда бу сўзнинг маъноси баҳсли (шу бобнинг 8, 10, 11, 12, 14, 25–оятларида ҳам бор). Юқори сифатли тери назарда тутилган бўлиши мумкин.

[17]

4:7 - муқаддас нонлар — бу нонлар Эгамизнинг Муқаддас чодирда зоҳир бўлишини акс эттирувчи тимсол бўлиб, Худо Исроил халқининг қудрати ва егулик манбаи эканлигидан дарак бериб турган. Бу нонлар чодирдаги махсус хонтахтага қўйилиб, ҳар шанба куни янги пиширилган нонлар билан алмаштирилган.

[18]

4:16 - муқаддас қиладиган мой — зайтун мойи ва зираворлар махсус аралашмасидан ҳосил бўлган бу мойнинг тури фақат руҳонийлар томонидан диний маросимларни адо этиш учун ишлатилган (Чиқиш 30:22-33 га қаранг).

[19]

5:2 - тери касаллиги — бу ибора ибронийчада ҳар хил тери касалликларига нисбатан ишлатилган сўзнинг таржимасидир. Одатда бу иборани моҳов касаллигига ишора деб тушунишади. Тери касалликларидан бирортасига йўлиққан киши бошқаларга ўз касаллигини юқтирмасин, деб ажратиб қўйилиши шарт эди. Қонунларга кўра, бундай одам бошқа бирор одамга тегиб кетиб, уни ҳаром қилиб қўймаслиги учун ҳам алоҳида ажратилиши керак эди (Левилар 13:45-46 га қаранг).

[20]

5:15 - тўрт коса — ибронийча матнда эфанинг ўндан бир қисми, тахминан 2 литрга тўғри келади.

[21]

5:21 - ...сени бола туға олмайдиган қилиб қўйсин — Ибронийча матндан сўзма–сўз таржимаси — сонларингни қуритсин, қорнингни шиширсин. Кўп олимларнинг шарҳлашича, бу ибронийча иборанинг маъноси — боланг тушиб қолсин ёки боланг ўлик туғилсин, дегани (шу бобнинг 22, 27–оятларида ҳам бор).

[22]

6:2 - [1-2] ...ўзини Эгамизга назр қилиб... — Ибронийча матндаги шу бобнинг 2-21–оятларида бу иборанинг ўрнига алоҳида бир сўз ишлатилган бўлиб, Худога хизмат қилиш учун махсус ваъда берган одамни билдиради. Баъзи бир инсонлар шундай ваъда бериб ўзларини бир мунча вақт Худонинг хизматига бағишлар эдилар. Баъзи бировлар эса туғилган пайтлариданоқ шу ваъда орқали Худога бағишланганлар.

[23]

6:27 - ...Исроил халқини Менинг номим билан дуо қилишсин — Ибронийча матндан сўзма–сўз таржимаси — Менинг номимни Исроил халқи устига қўйишсин. Исроил халқини шу бобнинг 24-26–оятларидаги дуоларни айтиб дуо қилишган.

[24]

7:1 - Мусо Муқаддас чодирни ўрнатиб бўлган куни... — Чиқиш 40:17 га қаранг.

[25]

7:2 - ...халқни рўйхатга олиш учун масъул бўлган йўлбошчилар... — 1:1-19 га қаранг.

[26]

7:13 - ...оғирлиги 330 мисқол бўлган битта кумуш лаган, оғирлиги 180 мисқол бўлган битта кумуш тоғорача — Ибронийча матнда оғирлиги 130 шақал бўлган битта кумуш лаган, оғирлиги 70 шақал бўлган битта кумуш тоғорача. Лаган ва тоғорача Муқаддас чодирда ишлатиладиган шақалга кўра ўлчанган (шу бобнинг 19, 25, 31, 37, 43, 49, 55, 61, 67, 73, 79–оятларида ҳам бор). Муқаддас чодирда ишлатиладиган стандарт шакал тахминан 11 граммга тўғри келади, демак, кумуш лаганнинг оғирлиги тахминан 1,5 килога, кумуш тоғорачанинг оғирлиги тахминан 0,8 килога тўғри келади.

[27]

7:14 - 25 мисқол — ибронийча матнда 10 шақал, тахминан 110 граммга тўғри келади (шу бобнинг 20, 26, 32, 38, 44, 50, 56, 62, 68, 74, 80–оятларида ҳам бор).

[28]

7:85 - ...330 мисқол...180 мисқол... — Ибронийча матнда 130 шақал...70 шақал. Кумуш лаганнинг оғирлиги тахминан 1,5 килога, кумуш тоғорачанинг оғирлиги тахминан 0,8 килога тўғри келади.

[29]

7:85 - ...оғирлиги икки пудга яқин эди — Ибронийча матнда Муқаддас чодирда ишлатиладиган шақалга кўра, оғирлиги 2400 шақал эди. Муқаддас чодирда ишлатиладиган стандарт шакал тахминан 11 граммга тўғри келади, демак, кумуш лаган ва тоғорачаларнинг умумий оғирлиги тахминан 27 кило эди.

[30]

7:86 - ...оғирлиги 25 мисқол эди — Ибронийча матнда Муқаддас чодирда ишлатиладиган шақалга кўра, оғирлиги 10 шақал эди. Муқаддас чодирда ишлатиладиган стандарт шакал тахминан 11 граммга тўғри келади, демак, олтин пиёланинг оғирлиги тахминан 110 граммга тўғри келади.

[31]

7:86 - 300 мисқол — ибронийча матнда 120 шақал, тахминан 1,4 килога тўғри келади.

[32]

7:89 - аҳд сандиғи — ибронийча матнда гувоҳлик сандиғи. 4:5 изоҳига қаранг.

[33]

8:4 - ...Эгамиз Мусога кўрсатган намуна бўйича... — Чиқиш 25:31-40 га қаранг.

[34]

8:6 - ...уларни покла... — Руҳий хизматни лозим даражада бажаришга тўсқинлик қиладиган нопокликдан тозаланиш маросими.

[35]

8:19 - ...уларни чодирга яқин келиб қолишидан юз берадиган кулфатдан ҳимоя қилади — 1:53 га қаранг. Бу жумладаги чодир сўзи Муқаддас хона ва Энг муқаддас хонага ишора қиляпти.

[36]

9:1 - ...Мисрдан чиққандан кейин иккинчи йилнинг биринчи ойида... — Биринчи ой иброний календарининг Абиб ойига қарата айтилган (Абиб ойи Нисон ойи деб ҳам аталади). Ҳозирги календарга кўра бу ой мартнинг ўртасидан бошланади. Саҳрода китоби иккинчи йилнинг иккинчи ойидан бошлангани учун (1:1 га қаранг), шу бобнинг 1-5–оятларида иккинчи Фисиҳ зиёфатининг нишонланиши баён этилган. Бу Фисиҳ зиёфати 1–бобдаги халқ рўйхатга олинишидан бир ой олдин нишонланган. Биринчи Фисиҳ зиёфати Худо Исроил халқини Мисрдаги қулликдан озод қилган кечаси нишонланган эди (Чиқиш 12:1-42 га қаранг).

[37]

9:11 - иккинчи ой — 1:1 изоҳига қаранг.

[38]

9:11 - қурбонлик — қўзи ёки улоқча (Чиқиш 12:3-5 га қаранг).

[39]

9:15 - Муқаддас чодир ўрнатилган куни... — Чиқиш 40:17-18 га кўра, бу ҳодиса Исроил халқи саҳрода турган пайтда, аниғи, иккинчи йилнинг биринчи ойида, ойнинг биринчи куни содир бўлган эди.

[40]

9:15 - чодир — ибронийча матнда чодир — гувоҳлик чодири. 1:50 изоҳига қаранг.

[41]

10:6 - Карнайнинг қисқа садоси йўлга чиқиш кераклигини билдиради — Ғарб ва шимолдаги қароргоҳларда турган қабилалар шарқ ва жанубдаги қабилалар сингари карнайнинг қисқа садосини эшитгач, йўлга чиқишлари керак эди.

[42]

10:11 - иккинчи ой — 1:1 изоҳига қаранг.

[43]

10:11 - аҳд чодири — ибронийча матнда гувоҳлик чодири. 1:50 изоҳига қаранг.

[44]

10:12 - ...Исроил халқи Синай саҳросидан сафарга чиқди — Исроил халқи Синай тоғида ўн бир ой давомида турган эди (шу бобнинг 11–ояти ва Чиқиш 19:1-2 га қаранг).

[45]

10:12 - Порон саҳроси — Синай саҳросининг шимолий қисми назарда тутилган бўлиши мумкин.

[46]

10:29 - Ятро — ибронийча матнда Рувел, Ятронинг яна бир исми (Чиқиш 3:1 га қаранг).

[47]

10:33 - Эгамизнинг муқаддас тоғи — Синай тоғига ишора.

[48]

11:3 - Тавера — бу ном ибронийчадаги ёнаётган сўзига оҳангдош.

[49]

11:4 - Исроил халқи орасидаги қаланғи–қасанғилар — Чиқиш 12:38 да тилга олинган бегона халқлар назарда тутилган бўлиши мумкин (яна Ёшуа 8:35 га қаранг).

[50]

11:6 - манна — Исроил халқи Мисрдан чиққандан кейин то Канъон юртига киргунича Худо уларга етказиб берган егулик. Манна ҳар куни кечаси, Шанба кундан ташқари, ерда пайдо бўлар, одамлар саҳарда туриб уни йиғиштириб олишарди (Чиқиш 16:13-35 ва Ёшуа 5:10-12 га қаранг).

[51]

11:18 - ...тайёрланиб покланинглар... — 8:6 изоҳига қаранг.

[52]

11:28 - ...ёшлигидан унга хизмат қилиб келган... — ёки унинг танланган одамларидан бири бўлган.

[53]

11:31 - денгиз — Ақаба қўлтиғи назарда тутилган бўлиши мумкин.

[54]

11:31 - ...икки тирсак баландликда учиб юрган эди — ёки икки тирсак қалинликда тушган эди. Икки тирсак тахминан бир метрга тўғри келади.

[55]

11:32 - олтмиш сават — ибронийча матнда ўн ҳўмр, тахминан 1800 литрга тўғри келади.

[56]

11:34 - Хиврут–Хаттаво — ибронийчадаги маъноси нафси бузуқ одамларнинг қабрлари.

[57]

12:1 - Ҳабашистонлик — ибронийча матнда Кушлик. Куш деган жой Мисрнинг жанубида бўлиб, ҳозирги Судан ва Эфиопия мамлакатларининг бир қисмини ўз ичига олган эди.

[58]

12:7 - Менинг бутун халқим орасида ишончлиси Мусодир — ёки Халқимни бошқариш учун ишониб топширган одамим Мусодир.

[59]

12:10 - тери касаллиги — бу ибора ибронийчада ҳар хил тери касалликларига нисбатан ишлатилган сўзнинг таржимасидир. 5:2 изоҳига қаранг.

[60]

13:1 - Порон саҳроси — 10:12 изоҳига қаранг.

[61]

13:9 - Хўшея — шу бобнинг 17–оятига қаранг.

[62]

13:17 - ...Хўшеянинг исмини ўзгартириб, уни Ёшуа деб атади — Ибронийчадаги Хўшея исмининг маъноси у қутқаради, Ёшуа исмининг маъноси эса Эгамиз қутқаради.

[63]

13:18 - Нагав чўли — Исроилнинг жанубидаги, Ўлик денгиздан жануби–ғарбда жойлашган ерлар.

[64]

13:22 - Лево–Хомат — ёки Хомат довони.

[65]

13:23 - Хеврон шаҳри — Қуддусдан қарийб 32 километрча жануби–ғарбда жойлашган.

[66]

13:23 - ...Иноқдан келиб чиққан... — Иноқ авлоди Исроил халқидан аввал Фаластинда яшаган, улар гавдаси улкан ва кучли жангчилари билан машҳур бўлган бир халқ эди (шу бобнинг 33-34–оятларига ва Қонунлар 1:28, 2:10-11, 20-21, 9:1-2 га қаранг).

[67]

13:25 - Эшкўл — ибронийчадаги маъноси бир бош узум.

[68]

13:27 - Кадеш — Кадеш–Барна номи билан ҳам танилган бўлиб, ҳозирги Ақаба қўлтиғининг шимолий қирғоғидан қарийб 145 километрча шимоли–ғарбда жойлашган ҳавза.

[69]

13:28 - ...сут ва асал оқиб ётибди — Ниҳоятда ҳосилдор ерни билдирувчи ибора. Мўл–кўл сут — мол учун кўм–кўк яйловларнинг кўплигини билдиради. Асал — хурмодан олинадиган қуюқ, ширин мураббога ишора бўлиши мумкин. Мураббонинг мўллиги яхши ҳосил берадиган ерни билдиради.

[70]

13:29 - Иноқ авлоди — шу бобнинг 23–оятидаги изоҳга қаранг.

[71]

13:34 - улкан паҳлавонлар — ибронийча матнда нефилим. Бу сўз ҳайбатли ва кучли одамларга нисбатан ишлатилган (Ибтидо 6:4 ва ўша оятдаги изоҳга қаранг).

[72]

14:8 - сут ва асал оқиб ётган ўша юрт — 13:28 изоҳига қаранг.

[73]

14:17 - Сен Ўзинг айтгансан... — Чиқиш 34:5-7 га қаранг.

[74]

14:25 - Қизил денгиз — ибронийча матнда ём суф, маъноси Қамиш денгизи. Бу ном мана шу оятда ҳозирги Ақаба қўлтиғига (яъни Қизил денгизнинг шимоли–шарқидаги қўлтиққа) ишора қиляпти.

[75]

14:28 - ...сўраганларингизнинг ҳаммасини... — Шу бобнинг 2–оятига қаранг.

[76]

14:34 - Менга қарши чиққанларнинг ҳоли не кечишини... — ёки Сизларга қарши чиқсам ҳолингиз не кечишини.

[77]

14:45 - Хўрмах — Канъон юртининг жанубий қисмида, Кадешдан қарийб 80 километрча шимоли–шарқда жойлашган шаҳар.

[78]

15:5 - [4-5] икки коса — ибронийча матнда чорак хин, тахминан 1 литрга тўғри келади (шу оятда икки марта ишлатилган).

[79]

15:5 - [4-5] тўрт коса — ибронийча матнда эфанинг ўндан бир қисми, тахминан 2 литрга тўғри келади.

[80]

15:6 - уч коса — ибронийча матнда хиннинг учдан бир қисми, тахминан 1,3 литрга тўғри келади (шу бобнинг 7–оятида ҳам бор).

[81]

15:6 - саккиз коса — ибронийча матнда эфанинг ўндан икки қисми, тахминан 4 литрга тўғри келади.

[82]

15:9 - тўрт коса — ибронийча матнда ярим хин, тахминан 2 литрга тўғри келади (шу бобнинг 10–оятида ҳам бор).

[83]

15:9 - ўн икки коса — ибронийча матнда эфанинг ўндан уч қисми, тахминан 6 литрга тўғри келади.

[84]

15:32 - ...Шаббат куни ўтин териб юрган бир одамни ушлаб олишди — Шаббат куни ишлаш Худонинг қонунига кўра, тақиқланган эди (Чиқиш 31:12-17 га қаранг).

[85]

16:4 - ...мук тушди — Бу ҳолат Мусо Худога жон–жаҳди билан ибодат қилиб, мадад сўраётганини билдиради.

[86]

16:7 - ...оташкуракларингизни олиб...Эгамиз кимни танлаб олганини, ким Унга тегишли эканлигини кўрамиз — Фақат руҳонийлар Муқаддас чодирда хушбўй тутатқи назр қилишлари мумкин эди. Тутатқи назр қилган бошқа одам ўлар эди. Бу вазиятда тутатқи назр қилиб тирик қолган одам Худонинг танлагани эди.

[87]

16:13 - сут ва асал оқиб ётган юрт — 13:28 изоҳига қаранг.

[88]

16:30 - ўликлар диёри — ибронийча матнда Шеўл. Одамлар Шеўлни ер остидаги тубсиз чуқурлик, деб тушунардилар (шу бобнинг 33–оятида ҳам бор).

[89]

17:2 - ...қабила...таёқ... — Бу оятда сўз ўйини ишлатилган. Ибронийчадаги қабила сўзи таёқ маъносида ҳам ишлатилади.

[90]

17:4 - аҳд сандиғи — ибронийча матнда гувоҳлик (шу бобнинг 10–оятида ҳам бор), аҳд сандиғининг яна бир номи. 4:5 изоҳига қаранг.

[91]

17:7 - аҳд чодири — ибронийча матнда гувоҳлик чодири (шу бобнинг 8–оятида ҳам бор). 1:50 изоҳига қаранг.

[92]

18:2 - аҳд чодири — ибронийча матнда гувоҳлик чодири. 1:50 изоҳига қаранг.

[93]

18:14 - ...тамомила бағишланган... — шу ибора билан таржима қилинган ибронийча сўзнинг маъноси қуйидагича: одамлар ёки буюмлар Худога бағишланиб, назр сифатида берилган ёки тамоман қириб ташланган.

[94]

18:15 - ҳаром ҳайвон — Худога қурбонлик қилишга ярамайдиган ҳайвон.

[95]

18:16 - ...беш бўлакдан кумуш олинглар. Ҳар бир кумуш бўлакнинг оғирлиги 2,5 мисқол бўлсин — Ибронийча матнда беш шақалдан ол. Ҳар бир шақалнинг оғирлиги Муқаддас чодирда ишлатиладиган шақалнинг оғирлигига тенг келиб, 20 гера бўлсин. 20 гера тахминан 11 граммга тўғри келади, демак, ҳар бир тўнғич ўғил эвазига берилган кумуш тахминан 60 граммга тўғри келар эди.

[96]

18:21 - ушр — ҳар қандай даромаднинг ўндан бир қисми. Қонунлар 14:22-29, 26:12-13 га ва Левилар 27:30-33 га қаранг.

[97]

19:6 - иссоп ўти — бу ўриндаги ибронийча сўз майда кўк гулли, барглари муаттар ҳидли ўсимликка ишора қилади.

[98]

20:1 - Биринчи ой — иброний календарининг Абиб ойига қарата айтилган (Абиб ойи Нисон ойи деб ҳам аталади). Ҳозирги календарга кўра бу ой мартнинг ўртасидан бошланади.

[99]

20:1 - Зин чўли — Ўлик денгизнинг жануби–ғарбида жойлашган.

[100]

20:1 - Кадеш — 13:27 изоҳига қаранг.

[101]

20:3 - Биз ҳам...қирилиб кетсак бўлмасмиди–я! — 16:41-49 га қаранг.

[102]

20:13 - Марива — ибронийчадаги маъноси нолимоқ.

[103]

20:14 - Эдом — Ўлик денгизнинг жанубида жойлашган юрт.

[104]

20:14 - Биз...сизнинг жигарингизмиз — Исроил халқи Ёқубдан, Эдом халқи эса Ёқубнинг акаси Эсовдан келиб чиққан эди.

[105]

20:17 - Шоҳ йўли — бу йўл қадимги пайтларда муҳим савдо йўли эди. У Ўлик денгизнинг шарқида жойлашган бўлиб, ҳозирги Иорданиянинг ҳудудини кесиб ўтар эди. Бу йўл Суриядаги Дамашқ шаҳрини Ақаба қўлтиғининг шимолий қирғоғи билан боғлар эди.

[106]

21:1 - Нагав чўли — 13:18 изоҳига қаранг.

[107]

21:2 - ...бутунлай вайрон қиламиз — Шу ибора билан таржима қилинган ибронийча сўзнинг маъноси қуйидагича: одамлар ёки буюмлар Худога бағишланиб, назр сифатида берилган ёки тамоман қириб ташланган (шу бобнинг 3–оятида ҳам бор).

[108]

21:3 - Хўрмах — ибронийчадаги маъноси вайрон қилиш.

[109]

21:4 - Қизил денгиз — ибронийча матнда ём суф, маъноси Қамиш денгизи. Бу ном мана шу оятда ҳозирги Ақаба қўлтиғига (яъни Қизил денгизнинг шимоли–шарқидаги қўлтиққа) ишора қиляпти.

[110]

21:9 - Мусо бронзадан илонни ясаб... — Ибронийчада бронза сўзи илон сўзига оҳангдош.

[111]

21:13 - Арнон сойлиги — бу сойлик ғарб томонга, Ўлик денгиз томонга оқади.

[112]

21:14 - “Эгамизнинг жангномаси” китоби — Қадимий жангнома қўшиқларнинг мажмуаси бўлиши мумкин. Бу китоб ҳозирги кунгача сақланиб қолмаган.

[113]

21:16 - Бэр — ибронийчадаги маъноси қудуқ.

[114]

21:20 - Фисгах тоғ тизмаси — Ўлик денгизнинг шимолий қирғоғидан қарийб 15 километрча шарқда жойлашган. Фисгах деб, Мўаб текислигидан то ғарбдаги Аборим тоғларигача чўзилган тоғ тизмасига нисбатан айтилган бўлиши мумкин. Бу тизманинг энг баланд нуқтаси Наво тоғининг чўққиси эди (Қонунлар 34:1 га қаранг).

[115]

21:22 - Шоҳ йўли — 20:17 изоҳига қаранг.

[116]

21:24 - Явоқ дарёси — Иордан дарёсининг шарқ томонида жойлашган бу дарё Ўлик денгиздан қарийб 50 километрча шимолда Иордан дарёсига қуйилади.

[117]

21:25 - Хашбон шаҳри — Фисгах тоғ тизмасидан қарийб 10 километрча шарқда жойлашган.

[118]

21:29 - Хамўш — Мўаб халқининг худоси.

[119]

21:33 - Башан — Жалила кўлининг шимоли–шарқида жойлашган ерлар.

[120]

22:36 - Ир шаҳри — ёки Мўаб юртидаги шаҳар.

[121]

22:41 - Бомўт–Баал — ибронийчадаги маъноси Баал саждагоҳлари.

[122]

23:7 - Орам — Фурот дарёсидан шарқда, ҳозирги Сурия мамлакатининг шимолий қисмида жойлашган ерлар. Орам яна Орам–Нахрайим номи билан танилган бўлиб, ибронийчада Икки дарёнинг Орами деган маънони беради.

[123]

23:14 - Фисгах тоғ тизмаси — 21:20 изоҳига қаранг.

[124]

23:23 - Ёқуб наслига қарши...Исроилга қарши... — ёки Ёқуб наслида...Исроилда....

[125]

23:28 - Пиёр тоғи — Фисгах тоғ тизмасидан қарийб 5 километрча шимоли–ғарбда жойлашган.

[126]

24:6 - пальмазор — ёки водий.

[127]

24:7 - Ўгах — Омолеклар шоҳи эди. Омолеклар Исроил халқининг душмани эди (Чиқиш 17:8-16 га қаранг).

[128]

24:17 - ...чегараларини... — ёки пешаналарини. Қадимий грекча таржимада шаҳзодаларини.

[129]

24:17 - Шет халқи — Исроил халқи Канъон юртини қўлга киритишдан олдин Канъон юртининг чўлларида истиқомат қилган халқ назарда тутилган бўлиши мумкин.

[130]

24:17 - ...ерларини — ёки бош суякларини.

[131]

24:18 - Сеир — Эдом юртига қарашли бўлган тоғли ерлар.

[132]

24:19 - Ир — ёки шаҳар.

[133]

24:20 - Омолек халқи — шу бобнинг 7–оятидаги изоҳга қаранг.

[134]

24:22 - Ошур халқи — Оссурия халқининг аждоди (шу бобнинг 24–оятида ҳам бор).

[135]

24:24 - Кипр — ибронийча матнда Кипрнинг қадимги номи Киттим ишлатилган.

[136]

25:1 - Шитимда — Ўлик денгизнинг шимоли–шарқида, Мўаб текислигида жойлашган.

[137]

25:5 - ҳакамлар — махсус йўлбошчилар. Улар бутун қабила ёки қабиланинг бир қисмига жавобгар бўлган бўлишлари мумкин.

[138]

25:6 - Мидиёнлик — мана шу оятда бу ном Иордан дарёсининг шарқида яшайдиган, Мўаб халқи билан аралашиб кетган бир халққа ишора қиляпти. Уларнинг устидан Мўаб шоҳи ҳукмронлик қилган бўлиши мумкин (22:1-7 га қаранг).

[139]

26:5 - Исроил — Ёқубнинг яна бир исми (Ибтидо 32:27-28 га қаранг).

[140]

26:9 - Кўрахнинг издошлари Эгамизга қарши исён кўтаришганда... — 16:1-35 га қаранг.

[141]

26:20 - [19-20] ...Ғур ва Ўнан Канъон юртида оламдан ўтган эдилар — 38:1-10 га қаранг.

[142]

26:42 - ...Хушимдан Хушим... — Ибронийча матнда бу исмнинг бошқача варианти Шухом (Ибтидо 46:23 га қаранг).

[143]

26:55 - ...қуръа ташланглар — Қуръа ёғоч бўлаклари ёки тошлардан қилинган бўлиб, ундан бирор нарсани қандай ёки қачон қилишни билиш учун фойдаланилган. Худонинг хоҳиш–иродаси баъзан қуръа ташлаш орқали аниқланган.

[144]

26:61 - Надов ва Абиҳу...нобуд бўлган эдилар — 3:1-4 га қаранг.

[145]

26:65 - ...Эгамиз...айтганди — 14:26-35 га қаранг.

[146]

27:12 - Аборим тизмаси — Ўлик денгизнинг шимолий қирғоғидан шарқда жойлашган.

[147]

27:14 - Марива сувлари ёнида...муқаддаслигимни намоён қилмадингизлар — 20:1-13 га қаранг.

[148]

27:14 - Ўша Марива сувлари — Рафидим ёнидаги Марива эмас, бошқа жой (Чиқиш 17:1-7 га қаранг).

[149]

27:18 - Унда Менинг Руҳим бор — Ибронийча матнда Унда бир руҳ бор. Бу ўринда руҳ сўзи Худонинг Руҳига ишора қилган бўлиши мумкин. Эски Аҳдда Худонинг Руҳи йўлбошчилик сингари махсус вазифани бажарган инсонларга берилган эди. Бироқ руҳ сўзи йўлбошчилик вазифаси учун зарур бўлган шахсий муносабат ва қобилиятни билдирган бўлиши ҳам мумкин. Шахсий қобилиятлар Худодан берилган инъом бўлгани учун иккала вариантнинг ҳам маъноси бир–бирига ўхшайди.

[150]

27:18 - Ёшуага қўлингни қўй — Бу ҳаракат Мусонинг йўлбошчилиги Ёшуага топширилишининг рамзи эди.

[151]

27:21 - Элазар Урим орқали...иродамни билиб берсин — Айрим ҳолларда руҳонийлар Худонинг хоҳишини билиш учун Урим ва Туммим деган муқаддас нарсалардан фойдаланишган. Бу оятда фақат Урим тилга олинган.

[152]

28:5 - икки коса — ибронийча матнда чорак хин, тахминан 1 литрга тўғри келади (шу бобнинг 7–оятида ҳам бор).

[153]

28:5 - тўрт коса — ибронийча матнда эфанинг ўндан бир қисми, тахминан 2 литрга тўғри келади.

[154]

28:9 - саккиз коса — ибронийча матнда эфанинг ўндан икки қисми, тахминан 4 литрга тўғри келади (шу бобнинг 12, 20, 28–оятларида ҳам бор).

[155]

28:12 - ўн икки коса — ибронийча матнда эфанинг ўндан уч қисми, тахминан 6 литрга тўғри келади (шу бобнинг 20, 28–оятларида ҳам бор).

[156]

28:14 - тўрт коса — ибронийча матнда ярим хин, тахминан 2 литрга тўғри келади.

[157]

28:14 - уч коса — ибронийча матнда хиннинг учдан бир қисми, тахминан 1,3 литрга тўғри келади.

[158]

28:14 - икки коса — ибронийча матнда чорак хин, тахминан 1 литрга тўғри келади.

[159]

28:15 - кунда куйдириладиган қурбонликлар — шу бобнинг 1-8–оятларига қаранг.

[160]

28:16 - Биринчи ой — 20:1 изоҳига қаранг.

[161]

28:16 - Фисиҳ — Исроил халқининг Мисрдаги қулликдан озод бўлганига бағишланган байрам (Чиқиш 12:1-42 га қаранг).

[162]

28:24 - [23-24] кунда эрталаб куйдириладиган қурбонлик — шу бобнинг 1-8–оятларига қаранг.

[163]

28:26 - Ҳосил байрами — ибронийча матнда Ҳафталар байрами, Ҳосил байрамиинг яна бир номи. Бу байрам Фисиҳ зиёфатидан 50 кун кейин нишонланади.

[164]

28:31 - кунда куйдириладиган қурбонликлар — шу бобнинг 1-8–оятларига қаранг.

[165]

29:1 - Еттинчи ой — иброний календарининг Тишри ойига қарата айтилган (Тишри ойи Итаним ойи деб ҳам аталади). Ҳозирги календарга кўра бу ой сентябрнинг ўртасидан бошланади.

[166]

29:3 - ўн икки коса — ибронийча матнда эфанинг ўндан уч қисми, тахминан 6 литрга тўғри келади (шу бобнинг 9, 14–оятларида ҳам бор).

[167]

29:3 - саккиз коса — ибронийча матнда эфанинг ўндан икки қисми, тахминан 4 литрга тўғри келади (шу бобнинг 9, 14–оятларида ҳам бор).

[168]

29:4 - тўрт коса — ибронийча матнда эфанинг ўндан бир қисми, тахминан 2 литрга тўғри келади (шу бобнинг 10, 15–оятларида ҳам бор).

[169]

29:6 - ҳар ойнинг бошида ва кунда куйдириладиган қурбонликлар — 28:1-15 га қаранг.

[170]

29:7 - Еттинчи ой — шу бобнинг 1–оятидаги изоҳга қаранг.

[171]

29:11 - кунда куйдириладиган қурбонликлар — 28:1-8 га қаранг.

[172]

29:12 - Еттинчи ой — шу бобнинг 1–оятидаги изоҳга қаранг.

[173]

29:16 - кунда куйдириладиган қурбонлик — 28:1-8 га қаранг.

[174]

29:38 - кунда куйдириладиган қурбонлик — 28:1-8 га қаранг.

[175]

30:15 - бир кун ичида — ёки кундан–кунга.

[176]

31:2 - Исроил халқи учун Мидиёнлардан қасос ол — 25:1-18 га ва 25:6 изоҳига қаранг.

[177]

31:6 - муқаддас ашёлар — Урим ва Туммим, руҳонийнинг либослари ва аҳд сандиғи назарда тутилган бўлиши мумкин (27:21 ва ўша оятдаги изоҳга қаранг). Финхаз жанг пайтида шу ашёларни ишлатиб Худодан йўл–йўриқ ва мадад сўраган бўлиши мумкин.

[178]

31:8 - ...Баломни ҳам қиличдан ўтказишди — Мўаб ва Мидиён халқлари билан қилган ҳамкорлиги учун Балом Исроил халқининг душмани ҳисобланган эди (25:1-5, 16-18, 31:16 га қаранг).

[179]

31:16 - ...Пиёр тоғида... — 25:1-9 га қаранг.

[180]

31:23 - покланиш суви — 19:9 га қаранг.

[181]

31:50 - Ўзимизни Эгамиз ҳукмидан ҳимоя қилиш учун... — Қадимги Исроилда номаълум сабабларга кўра, одамларни санаш хавфли ҳисобланар эди (1 Шоҳлар 24–бобга қаранг). Бутун одамзод Худога тегишли, деб ҳисобланган. Ҳамда санаш эгалик маъносини билдирган. Мана шу фикр санаш хавфли деган тушунчанинг сабабларидан бири бўлиши мумкин. Бундан ташқари, одамларни санаш Худога ишонмасликни ҳам билдириши мумкин. Одамларни санаш лашкарнинг сонига инониш ва сохта хавфсизлик ҳиссини вужудга келтириши мумкин эди. Одамларни санаш ҳукмга олиб келиши мумкин бўлгани учун, мана шу парчада йўлбошчилар Худога назрлар келтириб, ўзларининг Худога бўлган қўрқувларини намоён этганлар. Шу йўл билан улар ўзларини ҳимоя қилганлар.

[182]

31:52 - ўн икки пудга яқин — ибронийча матнда 16.750 шақал, тахминан 190 килога тўғри келади.

[183]

32:1 - Ёзар ва Гилад ерлари — Иордан дарёсининг шарқ томонида жойлашган.

[184]

32:5 - ...Иордан дарёсининг нариги томонига... — Яъни Иордан дарёсининг ғарб томонига.

[185]

32:8 - Мен оталарингизни...жўнатганимда... — 13:1-25 га қаранг.

[186]

32:17 - ...қуролланиб... — Қадимий грекча ва лотинча таржималардан. Ибронийча матнда шошилиб.

[187]

32:33 - Манаше қабиласининг ярми — Иордан дарёсининг шарқ томонида ўрнашган қабиланинг ярми назарда тутилган (Ёшуа 13:8, 29-32 га қаранг). Қабиланинг иккинчи ярми Иордан дарёсининг ғарб томонидаги Канъон юртида ўрнашганди (Ёшуа 22:7 га қаранг).

[188]

32:41 - Ёвир қишлоқлари — ибронийча матнда Хавот–Ёвир, маъноси Ёвир қишлоқлари.

[189]

33:3 - Биринчи ой — 20:1 изоҳига қаранг.

[190]

33:8 - Қизил денгиз — ибронийча матнда денгиз. Денгиз мана шу оятда ҳозирги Суэц қўлтиғига (яъни Қизил денгизнинг шимоли–ғарбидаги қўлтиққа) ёки Суэц қўлтиғи ва Ўрта ер денгизи оралиғида жойлашган кўллардан бири назарда тутилган бўлиши мумкин. Бу оятдаги денгизнинг қаерда жойлашгани аниқ маълум эмас, бироқ Чиқиш 14:10-31 даги ҳодисаларнинг тафсилотига кўра, бу денгиз шунчалик катта бўлганки, Исроил халқига катта бир тўсиқ бўлган. Шунчалик чуқур бўлганки, Миср лашкарларини чўкдириб юборган.

[191]

33:10 - Қизил денгиз — ибронийча матнда ём суф, маъноси Қамиш денгизи. Бу ном мана шу оятда ҳозирги Суэц қўлтиғига (яъни Қизил денгизнинг шимоли–ғарбидаги қўлтиққа) ишора қиляпти (шу бобнинг 11–оятида ҳам бор).

[192]

33:11 - Син саҳроси — Синай ярим оролининг ғарб томонидаги бу саҳронинг қаерда жойлашгани аниқ маълум эмас.

[193]

33:14 - ...Рафидимда...ичимлик суви йўқ эди — Чиқиш 17:1-7 га қаранг.

[194]

33:38 - бешинчи ой — иброний календарининг Ав ойига қарата айтилган. Ҳозирги календарга кўра бу ой июлнинг ўртасидан бошланади.

[195]

33:40 - Нагав чўли — 13:18 изоҳига қаранг.

[196]

33:45 - Ивай–Аборим — ибронийча матнда бу номнинг бошқача варианти Ийим.

[197]

33:47 - Аборим тоғлари — 27:12 изоҳига қаранг.

[198]

33:54 - ...қуръа бўйича... — 26:55 изоҳига қаранг.

[199]

34:3 - Ўлик денгиз — ибронийча матнда Туз денгизи (шу бобнинг 12–оятида ҳам бор).

[200]

34:4 - Чаёнлар довони — ибронийча матнда Акрабим довони, маъноси чаёнлар довони.

[201]

34:5 - Миср чегарасидаги сойлик — ё ҳозирги Ариш сойлиги деган Синай ярим оролининг шимоли–шарқидаги сойлик ёки Нил дарёсининг шарқий ирмоғи назарда тутилган бўлиши мумкин (яна Ибтидо 15:18 ва Ёшуа 13:3, 15:4, 47 га қаранг).

[202]

34:7 - Хўр тоғи — шимолда жойлашган бу тоғ 20:22 ва 33:37-39 да тилга олинган Ҳорун вафот этган Хўр тоғи эмас.

[203]

34:8 - Лево–Хомат — ёки Хомат довони.

[204]

34:11 - Жалила кўли — ибронийча матнда Кенерет, ўша вақтда Жалила кўли ва унинг атрофидаги ерлар шу ном билан ҳам аталарди.

[205]

35:4 - 1000 тирсак — тахминан 450 метрга тўғри келади.

[206]

35:5 - 2000 тирсак — тахминан 900 метрга тўғри келади.

[207]

36:2 - ...қуръа бўйича... — 26:55 изоҳига қаранг.

[208]

36:2 - Эгамиз сизга...инимиз Залофходнинг мулкини қизларига беришингизни айтган эди — 27:1-11 га қаранг.

[209]

36:4 - Қутлуғ йил — Исроил халқи табаррук деб билган йил. Шу йил давомида ҳамма мулк ўзининг асл эгаларига қайтариб берилиши керак эди. Бу вазиятда мулк сотилмагани учун, Залофходнинг қизлари турмушга чиққан пайтлари ер бошқа қабиланинг мулкига айланиб қолган бўлар эди. Бундай ҳолда ер Қутлуғ йилда ҳам қайтариб берилмаган бўларди.

[1]

1:2 - ...Иордан дарёсидан ўтишга тайёрланинглар — Ўша пайтда Исроил халқи Иордан дарёсининг шарқидаги Мўаб текислигида турган эди (Саҳрода 36:13 га қаранг).

[2]

1:4 - Ўрта ер денгизи — ибронийча матнда буюк денгиз.

[3]

1:4 - ...Хет халқининг ҳамма ерлари... — Хет шоҳлигининг жанубий чегарасини ташкил қилган Суриянинг шимолий ерлари назарда тутилган.

[4]

1:8 - Таврот китоби — “Қонунлар” китобида ёзилганларнинг аксари қисми назарда тутилган бўлиши мумкин.

[5]

1:12 - Манаше қабиласининг ярми — Иордан дарёсининг шарқ томонида ўрнашган қабиланинг ярмига ишора (13:8, 29-32 га қаранг). Қабиланинг иккинчи ярми Иордан дарёсининг ғарб томонидаги Канъон юртида ўрнашганди (22:7 га қаранг).

[6]

1:13 - ...Мусонинг амр қилиб айтган сўзларини эсланг — Саҳрода 32:28-33 га қаранг.

[7]

2:1 - Шитимдаги қароргоҳ — Ўлик денгизнинг шимоли–шарқида, Мўаб текислигида жойлашган (Саҳрода 33:49 га қаранг).

[8]

2:1 - Ерихо шаҳри — ўша ерларнинг асосий шаҳри, Иордан дарёсидан қарийб 18 километрча ғарбда жойлашган.

[9]

2:7 - ...шаҳар дарвозаси ёпилди — Одатда қадимги шаҳарларнинг деворлари билан катта дарвозаси бўлган. Хавфсизлик чоралари сифатида дарвоза кечаси ёпиларди.

[10]

2:10 - Қизил денгиз — ибронийча матнда ём суф, маъноси Қамиш денгизи. Бу ном мана шу оятда ҳозирги Суэц қўлтиғига (яъни Қизил денгизнинг шимоли–ғарбидаги қўлтиққа) ёки Суэц қўлтиғи ва Ўрта ер денгизи оралиғида жойлашган кўллардан бири назарда тутилган бўлиши мумкин. Бу оятдаги денгизнинг қаерда жойлашгани аниқ маълум эмас, бироқ Чиқиш 14:10-31 даги ҳодисаларнинг тафсилотига кўра, бу денгиз шунчалик катта бўлганки, Исроил халқига катта бир тўсиқ бўлган. Шунчалик чуқур бўлганки, Миср лашкарларини чўкдириб юборган.

[11]

2:10 - ...бутунлай қириб ташлаганингизни... — Шу ибора билан таржима қилинган ибронийча сўзнинг маъноси қуйидагича: одамлар ёки буюмлар Худога бағишланиб, назр сифатида берилган ёки тамоман қириб ташланган.

[12]

2:15 - Раҳобанинг уйи шаҳар деворларига тақалиб қурилганлиги учун... — Қадимги пайтларда шаҳарларнинг баланд деворлари бўлган. Бу деворлар шаҳарни босқинчилар ҳужумларидан ҳимоя қиларди. Археологик қазувлар натижасида Ерихо шаҳрининг деворлари икки қават — ички ва ташқи деворлардан иборат бўлганлиги аниқланган. Ички ва ташқи деворнинг оралиғи тахминан тўрт метр бўлиб, бир девордан бошқа деворга тақаб ўрнатилган йўғон ёғочлар устига уйлар қурилганди. Раҳоба айғоқчиларни чиқариб юборган дераза шаҳарнинг ташқи деворида жойлашган эди.

[13]

2:23 - Дарёни кечиб ўтиб... — Исроил халқи қароргоҳ қурган — дарёнинг шарқ томонига қайтиб борганлар (1:2 га қаранг).

[14]

3:4 - икки минг тирсак — тахминан 900 метрга тўғри келади.

[15]

3:5 - Ўзингизни покланг... — Руҳий хизматни лозим даражада бажаришга тўсқинлик қиладиган нопокликдан тозаланиш маросими назарда тутилган.

[16]

3:11 - [10-11] ...аҳд сандиғи олдингизда Иордан дарёсидан ўтади — Аҳд сандиғини кўтариб борган руҳонийлар биринчи бўлиб дарёга киришлари керак эди (шу бобнинг 13-14–оятларига қаранг). Матнда Худо Ўз халқини жангга бошлаб боришига урғу берилган. Аҳд сандиғи Худо ҳузурининг рамзи бўлиб хизмат қилади.

[17]

3:15 - ҳосил пайтида — кеч баҳор.

[18]

3:16 - ...Зоратон ёнидаги Адама шаҳри... — Адама Ериходан қарийб 30 километрча шимолда, Зоратон шаҳри эса Адамадан қарийб 20 километрча шимолда жойлашган.

[19]

3:16 - Ўлик денгиз — ибронийча матнда Араба денгизи — Туз денгизи. Араба умумий географик ном бўлиб, бу оятда Ўлик денгиз жойлашган чўл ерни билдиради.

[20]

4:9 - бугунгача — шу китоб ёзилаётган вақтга ишора.

[21]

4:12 - Мусо буюргандай... — 1:12-15 ва Саҳрода 32:16-33 га қаранг.

[22]

4:12 - Манаше қабиласининг ярми — 1:12 изоҳига қаранг.

[23]

4:14 - ...Исроил халқининг кўзи олдида Ёшуанинг номини юксалтирди — 3:7 га қаранг.

[24]

4:16 - Аҳд сандиғи — ибронийча матнда гувоҳлик сандиғи, аҳд сандиғининг яна бир номи. Ибронийча матндаги иборанинг гувоҳлик сўзи ўнта амр ёзилган иккита тош лавҳага ишора. Иккала тош лавҳа сандиқнинг ичида сақланиб, Худо ва Унинг халқи ўртасида тузилган аҳднинг жисмоний гувоҳи бўлиб хизмат қиларди.

[25]

4:19 - биринчи ой — иброний календарининг Абиб ойига қарата айтилган (Абиб ойи Нисон ойи деб ҳам аталади). Ҳозирги календарга кўра бу ой мартнинг ўртасидан бошланади.

[26]

4:19 - Гилгал деган жой — Ериходан қарийб 4 километрча шимоли–шарқда жойлашган.

[27]

4:23 - Қизил денгиз — ибронийча матнда ём суф, маъноси Қамиш денгизи. 2:10 изоҳига қаранг.

[28]

5:2 - Тошдан пичоқлар ясаб... — Бу пичоқлар қоятошдан ясалган эди. Қоятошни йўниб, унинг учини ўткир қилиш мумкин.

[29]

5:2 - ...Исроил халқининг бу янги авлодини суннат қилинглар — Суннат — Худонинг Ўз халқи билан қилган аҳд белгиси эди (Ибтидо 17:9-14 га қаранг). Халқ суннат қилинмай туриб Фисиҳ зиёфатини нишонлай олмасди (Чиқиш 12:48-49 га қаранг).

[30]

5:3 - Гивот–Харилўт — ибронийчадаги маъноси Суннат терисининг тепалиги.

[31]

5:6 - сут ва асал оқиб ётган юрт — Ниҳоятда ҳосилдор ерни билдирувчи ибора. Мўл–кўл сут — мол учун кўм–кўк яйловларнинг кўплигини билдиради. Асал — хурмодан олинадиган қуюқ, ширин мураббога ишора бўлиши мумкин. Мураббонинг мўллиги яхши ҳосил берадиган ерни билдиради.

[32]

5:9 - Гилгал — бу ном ибронийчадаги думалатиб ташламоқ сўзларига оҳангдош. Бу таржимада шу ибронийча сўз олиб ташладим деб таржима қилинган.

[33]

5:10 - ...ойнинг ўн тўртинчи кунида... — Иброний календарининг биринчи ойи назарда тутилган (4:19 изоҳига қаранг).

[34]

5:11 - хамиртурушсиз нон — Фисиҳ зиёфатидан кейин бир ҳафта давомида Исроил халқи хамиртуруш қўшилган нонларни истеъмол қила олмас эди. Ўша ҳафта Хамиртурушсиз нон байрами деб аталган. Фисиҳ таоми сингари Исроил халқининг Мисрдаги қулликдан озод бўлганини нишонлаш учун ўтказиларди (Чиқиш 12:14-20, 13:3-10 га қаранг).

[35]

5:12 - манна — Худо Исроил халқига қирқ йил давомида саҳрода етказиб берган махсус егулик. Манна ҳар куни кечаси, Шанба кундан ташқари, ерда пайдо бўлар, одамлар саҳарда туриб уни йиғиштириб олишарди. Сўнг уни янчиб, нон ёпишарди ёки қайнатиб овқат тайёрлашарди (Чиқиш 16:13-35 ва Саҳрода 11:4-9 га қаранг).

[36]

6:16 - ...бағишланиб, йўқ қилинсин — Шу ибора билан таржима қилинган ибронийча сўзнинг маъноси қуйидагича: одамлар ёки буюмлар Худога бағишланиб, назр сифатида берилган ёки тамоман қириб ташланган (шу бобнинг 17, 20–оятларида ҳам бор).

[37]

6:22 - ...уларни Исроил қароргоҳининг ёнига...келтирдилар — Раҳоба ва унинг оиласи Канъонлик бўлганлари учун ҳаром ҳисобланган эдилар. Агар улар Исроил қароргоҳига кирганларида эди, Эгамиз Исроил лашкарига жангда ёрдам бермаган бўларди. Кейинчалик Раҳоба ва унинг хонадони Исроил халқи билан бирлашиб (шу бобнинг 24–оятига қаранг), Раҳоба Салмўнга турмушга чиқади. Шоҳ Довуд Раҳобанинг насли бўлади (Рут 4:18-22 га қаранг).

[38]

6:23 - Эгамиз уйи — Исроил халқи Эгамизга сажда қилган жой, яъни ўша даврдаги Муқаддас чодирга ишора.

[39]

6:24 - Унинг хонадони ўшандан бери Исроилда яшайди — муаллифнинг гапи. Шу китоб ёзилган вақтда Раҳобанинг хонадони Исроил халқи орасида яшаганини билдиради.

[40]

6:25 - Ерихо шаҳрини...дарвозалар ўрнатар! — Бу сўзлар шоҳ Ахаб даврида амалга ошган (3 Шоҳлар 16:34 га қаранг).

[41]

7:1 - бағишланган нарсалар — шу ибора билан таржима қилинган ибронийча сўзнинг маъноси қуйидагича: одамлар ёки буюмлар Худога бағишланиб, назр сифатида берилган ёки тамоман қириб ташланган (шу бобнинг 11, 12, 13, 15–оятларида ҳам бор).

[42]

7:1 - Зимри — қадимий грекча таржимадан. Ибронийча матнда Забди (шу бобнинг 17, 18–оятларида ҳам бор).

[43]

7:1 - Эгамиз Исроил халқидан қаттиқ ғазабланди — фақат Охун итоатсизлик қилган бўлса–да, Эгамизнинг амри бузилгани учун бутун Исроил халқи жавобгар ҳисобланган.

[44]

7:2 - Ай шаҳри — Ериходан қарийб 24 километрча ғарбда жойлашган. Байтил шаҳри Айдан қарийб 3 километрча шимоли–ғарбда жойлашган эди.

[45]

7:5 - ...тош қазиладиган жойгача... — ёки Шебаримгача. Ибронийча матнда бу сўзнинг маъноси баҳсли.

[46]

7:14 - Эгамиз...танлайди — Эгамиз ўз иродасини одамларнинг қуръа ташлаши орқали аён қилган бўлиши мумкин. Қуръа ёғоч бўлаклари ёки тошлардан қилинган бўлиб, ундан бирор нарсани қандай ёки қачон қилишни билиш учун фойдаланилган. Бу ерда қуръа айбдор ким эканини кўрсатган (шу бобнинг 16-18–оятларига қаранг).

[47]

7:21 - Шинар — ҳозирги Ироқнинг жанубида жойлашган ер. Кейинчалик бу ер Бобил шоҳлигига айланган.

[48]

7:21 - 500 мисқол — ибронийча матнда 200 шақал, тахминан 2,2 килога тўғри келади.

[49]

7:21 - 125 мисқол — ибронийча матнда 50 шақал, тахминан 550 граммга тўғри келади.

[50]

7:26 - Охор — ибронийчадаги маъноси кулфат.

[51]

8:14 - Иордан водийси — ибронийча матнда Араба. Араба умумий географик ном бўлиб, бу оятда Иордан водийсининг бир қисмига, айнан Ўлик денгиз шимолидаги ерга нисбатан ишлатилган.

[52]

8:15 - саҳро тараф — саҳро Ай шаҳридан шарқда жойлашган.

[53]

8:26 - ...йўқ қилинмагунча... — Шу ибора билан таржима қилинган ибронийча сўзнинг маъноси қуйидагича: одамлар ёки буюмлар Худога бағишланиб, назр сифатида берилган ёки тамоман қириб ташланган.

[54]

8:28 - бугунги кунгача — шу китоб ёзилаётган вақтга ишора (шу бобнинг 29–оятида ҳам бор).

[55]

8:30 - Ёшуа...Эбал тоғида қурбонгоҳ қурди — Эбал тоғи Ай шаҳридан қарийб 32 километрча шимолда жойлашган.

[56]

8:31 - Таврот китоби — 1:8 изоҳига қаранг.

[57]

8:31 - ...Мусо уларга...буюргандай... — Чиқиш 20:25 га қаранг.

[58]

8:33 - ...Гаризим тоғи...Эбал тоғи... — Гаризим тоғи Эбал тоғидан жанубда жойлашган. Бу икки тоғ орасидан Шакам водийси ўтган.

[59]

9:3 - Гивон — Ай шаҳридан қарийб 10 километрча жануби–ғарбда жойлашган шаҳар.

[60]

9:4 - ...йўлга тайёргарлик кўриб... — ёки ўзларини элчи қилиб кўрсатмоқчи бўлиб. Бу ўриндаги ибронийча сўзнинг маъноси баҳсли.

[61]

9:6 - Гилгалдаги қароргоҳ — 4:19 ва ўша оятдаги изоҳга қаранг.

[62]

9:7 - ...Хив халқидан бўлганларга... — Гивонликлар Хив халқидан эдилар. Эгамиз Исроил халқига Хив халқини бошқа халқлар қатори Канъон юртидан ҳайдаб юборишни амр қилганди (3:10 га қаранг).

[63]

9:7 - Балки сизлар бизга яқин жойда яшарсизлар, биз қандай қилиб сизлар билан сулҳ тузамиз? — Худонинг Мусо орқали берган амрига кўра, Исроил халқи фақат олис юртларда яшайдиган халқлар билан сулҳ тузиши мумкин эди. Канъон юртида истиқомат қилган барча халқларни эса битта қолдирмай қириб ташлаши шарт эди.

[64]

9:10 - ...Сихўн ва...Ўгга нималар қилганингизни... — Саҳрода 21:21-35 га қаранг.

[65]

9:17 - Гивон, Хафира, Берўт ва Хират–Ёрим — бу шаҳарлар Исроил халқининг Гилгалдаги қароргоҳидан қарийб 30-50 километрча ғарбда жойлашган эди.

[66]

9:23 - менинг Худойим уйи — Исроил халқи Худога сажда қилган жой, яъни ўша даврдаги Муқаддас чодирга ишора.

[67]

9:27 - бугунгача — шу китоб ёзилаётган вақтга ишора.

[68]

10:1 - Қуддус — ўша пайтда Қуддус шаҳри Исроил халқига эмас, балки Ёбус халқига тегишли эди.

[69]

10:1 - ...бутунлай вайрон қилибди... — Шу ибора билан таржима қилинган ибронийча сўзнинг маъноси қуйидагича: одамлар ёки буюмлар Худога бағишланиб, назр сифатида берилган ёки тамоман қириб ташланган (шу бобнинг 28, 35, 37, 39, 40–оятларида ҳам бор).

[70]

10:3 - Хеврон...Эглон... — Хеврон шаҳри Қуддусдан қарийб 32 километрча жануби–ғарбда жойлашган эди. Ярмут, Лахиш ва Эглон шаҳарлари Қуддусдан қарийб 25-55 километрча жануби–ғарбда жойлашган эди.

[71]

10:9 - ...Гилгалдан... — Гивон ва Гилгал орасидаги масофа қарийб 32 километрга тўғри келарди.

[72]

10:10 - ...Озикаҳ ва Маккедога етиб... — Қарийб 30 километрли масофа.

[73]

10:12 - Ойжавлон водийси — Гивон шаҳридан қарийб 15 километрча ғарбда жойлашган.

[74]

10:13 - “Ёшур” китоби — ибронийчадаги маъноси Солиҳлар китоби. Қадимий жангнома қўшиқларнинг мажмуаси бўлиши мумкин. Бу китоб ҳозирги кунгача сақланиб қолмаган. 2 Шоҳлар 1:18 да ҳам ўша китобга ишора қилинган.

[75]

10:28 - Маккедо шаҳри — бу шаҳар, шунингдек, шу бобнинг 28-38–оятларида айтиб ўтилган ҳамма шаҳарлар Фаластиннинг жанубида жойлашган эди.

[76]

10:40 - Нагав чўли — Исроилнинг жанубидаги, Ўлик денгиздан жануби–ғарбда жойлашган ерлар.

[77]

10:41 - Гўшен ери — Яҳудо қабиласига берилган қирлар ва жанубда жойлашган Нагав чўли оралиғидаги ерлар. Ибтидо ва Чиқиш китобларида тилга олинган Миср юртидаги Гўшен эмас.

[78]

11:1 - Хазор шаҳри — Жалила кўлидан қарийб 15 километрча шимолда жойлашган. Бу шаҳар ва бобнинг 1-15–оятларида айтиб ўтилган ҳамма шаҳарлар Фаластиннинг шимолида жойлашган.

[79]

11:2 - Жалила кўли — ибронийча матнда Кенерет, ўша вақтда Жалила кўли ва унинг атрофидаги ерлар шу ном билан ҳам аталарди.

[80]

11:2 - Иордан водийси — ибронийча матнда Араба. Араба умумий географик ном бўлиб, Иордан водийсига нисбатан ишлатилган (шу бобнинг 16–оятида ҳам бор).

[81]

11:3 - Миспах ери — шу бобнинг 8–оятидаги Миспах водийси назарда тутилган бўлиши мумкин. Мазкур оятдаги Миспах 15:38 ва 18:26 да Миспах деб номланган икки жойдан бошқа жой. Эски Аҳдда бир нечта жой Миспах деган ном билан юритилган.

[82]

11:5 - Миром — Жалила кўлидан қарийб 13 километрча шимоли–ғарбда жойлашган шаҳар назарда тутилган бўлиши мумкин.

[83]

11:8 - ...Буюк Сидон ва Мисрафўт–Майимгача...Миспах водийсигача... — Бу учта жой Миромдан қарийб 30-55 километрча шимолда жойлашган.

[84]

11:11 - ...бутунлай йўқ қилди — Шу ибора билан таржима қилинган ибронийча сўзнинг маъноси қуйидагича: одамлар ёки буюмлар Худога бағишланиб, назр сифатида берилган ёки тамоман қириб ташланган (шу бобнинг 12, 20, 21–оятларида ҳам бор).

[85]

11:13 - тепалик — асрлар давомида янги шаҳарлар эски шаҳарларнинг вайроналари устига қурилган бўлиб, тепаликларни ҳосил қиларди. Бу ўриндаги ибронийча сўз шундай тепаликларга ишора қилади. Исроил халқи бу тепаликларни қўлга киритган ва у ердаги шаҳарларда яшаган бўлиши мумкин.

[86]

11:16 - Нагав чўли — 10:40 изоҳига қаранг.

[87]

11:16 - Гўшен ери — 10:41 изоҳига қаранг.

[88]

11:19 - Гивондаги Хив халқидан ташқари... — 9:3-15 га ва 9:7 изоҳига қаранг.

[89]

11:21 - Иноқ авлоди — Исроил халқидан аввал Фаластинда яшаган, улар гавдаси улкан ва кучли жангчилари билан машҳур бўлган бир халқ эди (Саҳрода 13:33-34, Қонунлар 1:28, 2:10-11, 20-21, 9:1-2 га қаранг).

[90]

11:22 - Ғазо, Гат ва Ашдод шаҳарлари — бу шаҳарлар Филистияда, Ўрта ер денгизининг қирғоғи ёнида жойлашган эдилар.

[91]

12:1 - Иордан водийси — ибронийча матнда Араба (шу бобнинг 3, 8–оятларида ҳам бор). Араба умумий географик ном бўлиб, Иордан водийсига нисбатан ишлатилган.

[92]

12:2 - Исроил халқи мағлуб қилган шоҳлардан бири...Сихўн эди — Саҳрода 21:21-31 га қаранг.

[93]

12:3 - Жалила кўли — ибронийча матнда Кенерет, ўша вақтда Жалила кўли ва унинг атрофидаги ерлар шу ном билан ҳам аталарди.

[94]

12:3 - Ўлик денгиз — ибронийча матнда Араба денгизи — Туз денгизи. Араба умумий географик ном бўлиб, бу оятда Ўлик денгиз жойлашган чўл ерни билдиради.

[95]

12:4 - Мағлуб бўлган Башан шоҳи Ўг... — Саҳрода 21:33-35 га қаранг.

[96]

12:4 - Рафа халқи — Исроил халқидан аввал Фаластинда яшаган, улар гавдаси улкан ва кучли жангчилари билан машҳур бўлган бир халқ эди.

[97]

12:6 - Манаше қабиласининг ярми — 1:12 изоҳига қаранг.

[98]

12:8 - Нагав чўли — 10:40 изоҳига қаранг.

[99]

12:23 - Нафўт–Дўр — ибронийча матнда бу номнинг бошқача варианти Нафат–Дўр.

[100]

12:23 - Гилгал — ибронийча матндан. Қадимий грекча таржимада Жалила.

[101]

13:3 - Шихор ирмоғи — ё ҳозирги Ариш сойлиги деган Синай ярим оролининг шимоли–шарқидаги сойлик ёки Нил дарёсининг шарқий ирмоғи назарда тутилган бўлиши мумкин (яна 15:4, 47, Ибтидо 15:18 ва Саҳрода 34:5 га қаранг).

[102]

13:3 - Авим халқи — Филист халқи юртни босиб олишдан олдин Ўрта ер денгизи бўйида истиқомат қилган халқ. Авим халқининг омон қолганлари Филист халқидан жанубда ўрнашган эдилар.

[103]

13:4 - Офоқ — 12:18 да айтиб ўтилган Офоқ эмас. Мазкур оятдаги Офоқ ҳозирги Бейрутдан қарийб 40 километрча шимолда жойлашган бўлиши мумкин.

[104]

13:5 - Габол — Ўрта ер денгизи бўйидаги Финикияга қарашли шаҳар, Тир шаҳрининг шимолида жойлашган.

[105]

13:5 - Лево–Хомат — ёки Хомат довони.

[106]

13:7 - Манаше қабиласининг ярми — Иордан дарёсининг ғарб томонидаги Канъон юртида ўрнашган қабиланинг ярмига ишора (22:7 га қаранг). Қабиланинг иккинчи ярми Иордан дарёсининг шарқ томонида ўрнашганди (шу бобнинг 8, 29-32–оятларига ва 1:12-14 га қаранг).

[107]

13:12 - Рафа халқи — 12:4 изоҳига қаранг.

[108]

13:22 - Балом — Саҳрода 22:1-24:25 га қаранг.

[109]

13:25 - Рабба шаҳри — Оммон юртининг пойтахти. Ҳозирги Иорданиянинг Оммон шаҳри.

[110]

13:25 - Арор шаҳри — шу бобнинг 16–оятида айтиб ўтилган Арор эмас. Мазкур оятдаги Арор шаҳрининг қаерда жойлашгани баҳсли.

[111]

13:26 - Дебир — ёки Лўдавор.

[112]

13:27 - Жалила кўли — ибронийча матнда Кенерет, ўша вақтда Жалила кўли ва унинг атрофидаги ерлар шу ном билан ҳам аталарди.

[113]

13:33 - Эгамиз, Мен уларнинг улуши бўламан, деб ваъда берган эди — Худо Леви қабиласининг муҳтожликларини қондиришини ваъда қилган эди. Улар Исроил халқининг Эгамизга келтирилган қурбонлигу назрлардан ейиш ҳуқуқига эга эдилар (Қонунлар 18:1-2 га қаранг). Бундан ташқари, Худонинг амрига кўра, халқдан йиғилган ушр Леви қабиласига тегишли бўлди (Қонунлар 14:28-29 га қаранг), айрим шаҳарлар ва шаҳар атрофидаги яйловлар ҳам уларга берилган эди (21:1-3 га қаранг).

[114]

14:1 - Элазар — Ҳоруннинг ўғли, олий руҳонийлик хизматининг вориси эди (Саҳрода 20:22-29 га қаранг).

[115]

14:2 - ...қуръа ташлаб белгиланди — Қуръа ёғоч бўлаклари ёки тошлардан қилинган бўлиб, ундан бирор нарсани қандай ёки қачон қилишни билиш учун фойдаланилган. Худонинг хоҳиш–иродаси баъзан қуръа ташлаш орқали аниқланган.

[116]

14:4 - [3-4] Юсуфнинг икки ўғли...Леви қабиласи ҳеч қандай улуш олмади — Исроил халқининг 12 қабиласи Ёқубнинг 12 ўғлидан келиб чиққан. Буларнинг орасида Леви қабиласи ерни улуш қилиб олмаганди (13:14 га қаранг). Бироқ Юсуфнинг икки ўғли — Эфрайим ва Манаше икки улуш ер олганлари учун, ҳаммаси бўлиб 12 улуш ер, яъни 2-1/2 улуш ер Иордан дарёсининг шарқидан ва 9-1/2 улуш ер Иорданнинг ғарбидан бўлиб берилганди.

[117]

14:6 - Холиб — Мусо Канъон юртига юборган ўн икки айғоқчилардан бири (Саҳрода 13–бобга қаранг).

[118]

14:12 - ...Эгамиз ўша куни ваъда қилган қирларни... — Саҳрода 14:24, 30 га қаранг.

[119]

14:12 - Иноқ авлоди — 11:21 изоҳига қаранг.

[120]

14:13 - Хеврон шаҳри — 10:3 изоҳига қаранг.

[121]

15:2 - Ўлик денгиз — ибронийча матнда Туз денгизи (шу бобнинг 5–оятида ҳам бор).

[122]

15:3 - Чаёнлар довони — ибронийча матнда Акрабим довони, маъноси чаёнлар довони.

[123]

15:4 - Миср чегарасидаги сойлик — 13:3 изоҳига қаранг.

[124]

15:7 - Давир — шу бобнинг 15–оятида ҳамда 10:38-39 да айтиб ўтилган Давир эмас. Мазкур оятдаги Давир қаерда жойлашгани баҳсли.

[125]

15:7 - Гилгал — 4:19 да айтиб ўтилган Ерихо ёнидаги Гилгал эмас. Мазкур оятдаги Гилгал қаерда жойлашгани баҳсли.

[126]

15:9 - ҳозирги пайтда — шу китоб ёзилаётган вақтга ишора.

[127]

15:10 - Байт–Шамаш шаҳри — 19:41 да айтиб ўтилган Ир–Шамашнинг яна бир номи бўлиши мумкин. Ўша даврда Байт–Шамаш номли яна икки шаҳар бор эди (19:22, 38 га қаранг).

[128]

15:13 - Ҳозирги пайтда — шу китоб ёзилаётган вақтга ишора.

[129]

15:13 - Иноқ авлоди — 11:21 изоҳига қаранг.

[130]

15:15 - Дабир шаҳри — Хеврон шаҳридан қарийб 16 километрча жануби–ғарбда жойлашган.

[131]

15:18 - ...қиз Ўтниёлга... — Ибронийча матндан. Баъзи қадимий грекча таржима қўлёзмаларида Ўтниёл қизга.

[132]

15:19 - Нагав чўли — 10:40 изоҳига қаранг.

[133]

15:19 - ...тепадаги ва пастдаги булоқларни... — Тепадаги булоқ — тоғдан оққан булоққа ишора. Эчкиларни суғориш учун бундай булоқдан фойдаланилган. Пастдаги булоқ — пастликдан чиқиб, ҳовузни ҳосил қилган булоққа ишора. Бундай булоқдаги сувни текисликда ўсган донларни суғориш учун ишлатишарди.

[134]

15:36 - Гедера, Гадерўтайим — ёки Гедера (ёки Гадерўтайим).

[135]

15:47 - Миср чегарасидаги сойлик — 13:3 изоҳига қаранг.

[136]

15:50 - Эштамўва — ибронийча матнда бу номнинг бошқача варианти Эштамўх.

[137]

15:56 - Йизрил — 19:18 да айтиб ўтилган Йизрил эмас. Мазкур оятдаги Йизрил қаерда жойлашгани баҳсли.

[138]

15:57 - Гиво — 18:28 да айтиб ўтилган Гиво эмас.

[139]

15:63 - ...Ёбус халқини Қуддусдан ҳайдаб чиқара олмади — Исроил халқи Қуддусни шоҳ Довуд даврида қўлга киритган (2 Шоҳлар 5:6-7 га қаранг), лекин шундан кейин ҳам бутун Ёбус халқини шаҳардан ҳайдаб чиқармаганди (2 Шоҳлар 24:16 га қаранг).

[140]

15:63 - Бугунгача — шу китоб ёзилаётган вақтга ишора.

[141]

16:1 - Юсуф авлодлари — Юсуфнинг икки ўғли — Эфрайим ва Манашенинг авлодларига ишора (14:3-4 га қаранг).

[142]

16:2 - ...Байтил, яъни Луздан ҳам ўтиб... — Қадимий грекча таржимадан. Ибронийча матннинг 18:13 да ҳам шу сингари ёзилган. Ибронийча матннинг бу оятида эса Байтилдан Лузга ўтиб дейилган.

[143]

16:2 - Отрўт–Адар — ибронийча матнда Отрўт. Отрўт — “Отрўт–Адар”нинг қисқа шакли.

[144]

16:10 - бугунги кунгача — шу китоб ёзилаётган вақтга ишора.

[145]

17:1 - Манаше қабиласи — Иордан дарёсининг ғарб томонидаги Канъон юртида ўрнашган қабиланинг ярмига ишора (22:6-8 га қаранг). Қабиланинг иккинчи ярми Иордан дарёсининг шарқ томонида ўрнашганди (1:12-14, 13:8, 29-32 га қаранг).

[146]

17:4 - Элазар — 14:1 изоҳига қаранг.

[147]

17:4 - Эгамизнинг Ўзи...Мусога амр қилган — Саҳрода 27:1-11, 36:1-12 га қаранг.

[148]

17:7 - Таппух булоғи — ибронийча матнда Эн–Таппух, маъноси Таппух булоғи.

[149]

17:11 - Байт–Шан — ибронийча матнда бу номнинг бошқача варианти Байт–Шиён (шу бобнинг 16–оятида ҳам бор).

[150]

17:11 - яъни Нафўт–Дўр — ибронийча матнда бу гапнинг маъноси баҳсли.

[151]

17:14 - Юсуф авлодлари — бу ўринда Эфрайим қабиласи ва Манаше қабиласининг ярми назарда тутилган. Булар Иордан дарёсининг ғарб томонида ўрнашгандилар. Шу бобнинг 17–ояти ва 16:1-4 га қаранг.

[152]

17:15 - Рафа халқи — 12:4 изоҳига қаранг.

[153]

17:16 - ...темирдан ясалган жанг аравалари... — Бу аравалар бутунлай темирдан ясалган эмас, балки бир нечта қисми темирдан тайёрланган эди.

[154]

18:1 - Шилў шаҳри — Қуддусдан қарийб 32 километрча шимолда жойлашган бу шаҳар Исроил халқининг сажда марказига айланаётган эди.

[155]

18:5 - Юсуф авлодлари — 17:14 изоҳига қаранг.

[156]

18:6 - ...Эгамиз Худо олдида...қуръа ташлайман — 14:2 изоҳига қаранг.

[157]

18:7 - Манаше қабиласининг бошқа ярми — Иордан дарёсининг шарқ томонида ўрнашган қабиланинг ярмига ишора (1:12-14, 13:8, 29-32 га қаранг). Қабиланинг иккинчи ярми Иордан дарёсининг ғарб томонидаги Канъон юртида ўрнашганди (22:6-8 га қаранг).

[158]

18:11 - Юсуф авлодлари — 17:14 изоҳига қаранг.

[159]

18:16 - Ёбус — Қуддуснинг қадимги номи (шу бобнинг 28–оятига қаранг).

[160]

18:18 - Иордан водийси — ибронийча матнда Араба. Араба умумий географик ном бўлиб, Иордан водийсига нисбатан ишлатилган.

[161]

18:19 - Ўлик денгиз — ибронийча матнда Туз денгизи.

[162]

18:28 - Хират–Ёрим — қадимий грекча, сурёнийча ва лотинча таржималардан. Ибронийча матнда Хират. Хират — Хират–Ёримнинг қисқа шакли бўлиши мумкин.

[163]

19:1 - Қуръа бўйича... — 14:2 изоҳига қаранг.

[164]

19:2 - ...Бэршэва (ёки Шэва)... — Ибронийча матнда Бэршэва, Шэва. Шу бобнинг 6–оятида берилган хулосага биноан ҳаммаси бўлиб 13 шаҳар эди. Демак Шэва — Бэршэванинг қисқа шакли бўлиши мумкин.

[165]

19:8 - Нагав чўли — 10:40 изоҳига қаранг.

[166]

19:13 - ...бурилади — Ибронийча матнда бу сўзнинг маъноси баҳсли.

[167]

19:15 - Байтлаҳм — Қуддуснинг жанубидаги машҳур Байтлаҳм эмас. Мазкур оятдаги Байтлаҳм Исроилнинг шимолида жойлашган.

[168]

19:22 - Товур тоғидан бошланиб...Товур — Ибронийча матнда Товур сўзи бир марта ишлатилган. Лекин бу оятда Товур сўзи ҳам тоққа, ҳам тоғ этагидаги шаҳарга нисбатан ишлатилган бўлиши мумкин. Товур тоғи Иссахор ҳудудининг шимолий чегарасининг бир жойи эди.

[169]

19:22 - Байт–Шамаш — шу бобнинг 38–оятида ҳамда 15:10 да айтиб ўтилган Байт–Шамаш эмас.

[170]

19:28 - Абдўн — баъзи иброний қўлёзмаларидан. Ибронийча матннинг 21:30 да ҳам шу сингари ёзилган. Ибронийча матннинг бу оятида эса Эброн ёзилган.

[171]

19:29 - Рама — мазкур оятдаги Рама шаҳри шу бобнинг 36–оятида ва 18:25 да Рама деб номланган икки шаҳардан бошқа шаҳар.

[172]

19:29 - Махалав, Ахсиб — ибронийча матнда бу сўзларнинг маъноси баҳсли. Кўп олимларнинг шарҳлашича, бу сўзлар икки шаҳарнинг номлари бўлган.

[173]

19:30 - Уммо — Ҳакамлар 1:31 да айтиб ўтилган Аккў шаҳрининг яна бир номи бўлиши мумкин.

[174]

19:33 - Ёбнаил — 15:11 да айтиб ўтилган Ёбнаил эмас.

[175]

19:34 - Иордан дарёси — қадимий грекча таржимадан. Ибронийча матнда Иордан бўйидаги Яҳудо. Бироқ Яҳудонинг ҳудуди Исроилнинг жанубида, Нафтали ҳудудидан анча узоқда жойлашган эди. Ибронийча матндаги Яҳудо сўзи Исроилнинг шимолида, Иордан дарёсининг ғарбий қирғоғида жойлашган шаҳарни билдирган бўлса керак.

[176]

19:36 - Рама — мазкур оятдаги Рама шаҳри шу бобнинг 29–оятида ва 18:25 да Рама деб номланган икки шаҳардан бошқа шаҳар.

[177]

19:37 - Эдрей — шоҳ Ўг ҳукмронлик қилган Иордан дарёсининг шарқидаги Башанда жойлашган Эдрей шаҳри эмас (12:4, 13:11-12, 30-31 га қаранг).

[178]

19:38 - Байт–Шамаш — шу бобнинг 22–оятида ҳамда 15:10 да айтиб ўтилган Байт–Шамаш эмас.

[179]

19:48 - [47-48] Лайиш — ибронийча матнда Лашем, Лайишнинг яна бир номи.

[180]

19:48 - [47-48] ...Лайиш шаҳрига ҳужум қилди — Ҳакамлар 18–бобга қаранг.

[181]

19:51 - Элазар — 14:1 изоҳига қаранг.

[182]

19:51 - Шилў — 18:1 изоҳига қаранг.

[183]

19:51 - ...Эгамизнинг ҳузурида қуръа ташлаб... — 14:2 изоҳига қаранг.

[184]

20:2 - Мусо орқали сизларга буюрганимдай... — Саҳрода 35:9-34 га қаранг.

[185]

20:3 - Ўлган одамнинг қариндошлари қасос олмоқчи бўлиб... — Саҳрода 35:16-28 га қаранг.

[186]

20:4 - ...шаҳар дарвозаси олдида... — Қадимги пайтларда оқсоқоллар ва обрўли одамлар шаҳар дарвозасида турли масалаларни кўриб ҳал қилишарди.

[187]

20:6 - Айбсиз, деб топилгандан кейин... — Агар одам қотилликда айбдор деб топилса, паноҳ шаҳарнинг аҳолиси қотилни жабр кўрган қариндошларнинг қўлига топшириб, уни ўлдириб юборишларига йўл қўйишлари керак эди.

[188]

20:8 - Манаше қабиласи — Иордан дарёсининг шарқ томонида ўрнашган қабиланинг ярмига ишора (1:12-14, 13:8, 29-32 га қаранг). Қабиланинг иккинчи ярми Иордан дарёсининг ғарб томонидаги Канъон юртида ўрнашганди (22:6-8 га қаранг).

[189]

21:1 - Элазар — 14:1 изоҳига қаранг.

[190]

21:2 - Шилў шаҳри — 18:1 изоҳига қаранг.

[191]

21:2 - ...Эгамиз Мусога амр қилган эди — Саҳрода 35:1-8 га қаранг.

[192]

21:4 - Қуръа — 14:2 изоҳига қаранг.

[193]

21:4 - Қоҳот — Қоҳот, Гершон (шу бобнинг 6–оятига қаранг) ва Марори (шу бобнинг 7–оятига қаранг) Левининг ўғиллари эди (Чиқиш 6:16 га қаранг). Левидан Леви қабиласи келиб чиққан.

[194]

21:4 - Ҳорун — Қоҳотнинг невараси (Чиқиш 6:18-20 га қаранг).

[195]

21:5 - Манаше қабиласининг ярми — Иордан дарёсининг ғарб томонидаги Канъон юртида ўрнашган қабиланинг ярмига ишора (22:7 га қаранг).

[196]

21:6 - Манаше қабиласининг ярми — Иордан дарёсининг шарқ томонида ўрнашган қабиланинг ярмига ишора (1:12-14, 13:8, 29-32 га қаранг).

[197]

21:11 - Иноқ авлоди — 11:21 изоҳига қаранг.

[198]

21:12 - ...Холибга мулк қилиб берилган эди — 14:6-14 га қаранг.

[199]

21:25 - Манаше қабиласининг ярми — Иордан дарёсининг ғарб томонидаги Канъон юртида ўрнашган қабиланинг ярмига ишора (22:7 га қаранг).

[200]

21:27 - Манаше қабиласининг ярми — Иордан дарёсининг шарқ томонида ўрнашган қабиланинг ярмига ишора (1:12-14, 13:8, 29-32 га қаранг).

[201]

21:36 - Яхаз — ибронийча матнда бу номнинг бошқача варианти Яхзо.

[202]

22:1 - Манаше қабиласининг ярми — бу ибора Иордан дарёсининг шарқ томонида ўрнашган қабиланинг ярмига шу бобда ишора қиляпти (1:12-14, 13:8, 29-32 га қаранг). Қабиланинг иккинчи ярми Иордан дарёсининг ғарб томонидаги Канъон юртида ўрнашганди (22:7 га қаранг).

[203]

22:9 - Шилў — 21:2 га ва 18:1 изоҳига қаранг.

[204]

22:13 - Элазар — 14:1 изоҳига қаранг.

[205]

22:16 - Нима учун...ўзингизга қурбонгоҳ қурдингиз? — Худо Мусо орқали Исроил халқига қурбонгоҳ ва саждага оид амрларни берганди. Исроил халқи Канъон юртида ўрнашгандан сўнг ўша амрларга риоя қилган ҳолда, ҳамма қурбонликларни фақат Худо белгилаган жойда келтириши керак эди. Ўша даврда қурбонликлар келтириладиган ягона жой Шилўда ўрнатилган Муқаддас Чодир эди (шу бобнинг 19–оятига ҳамда 18:1 ва ўша оятдаги изоҳга қаранг).

[206]

22:17 - Пиёр тоғида қилган гуноҳимиз... — Саҳрода 25:1-9 га қаранг.

[207]

22:19 - ...Эгамизга ёки бизга қарши бош кўтарманглар — ёки Эгамизга қарши бош кўтариб, бизни ҳам исёнкор қилиб қўйманглар. Исроил халқининг бир қисми Эгамизга қарши бош кўтарганда бутун халқ жазога тортиларди (шу бобнинг 18, 20–оятларига қаранг).

[208]

22:20 - ...Охун Эгамизга хиёнат қилиб... — 7:1-26 га қаранг.

[209]

22:20 - бағишланган нарсалар — шу ибора билан таржима қилинган ибронийча сўзнинг маъноси қуйидагича: одамлар ёки буюмлар Худога бағишланиб, назр сифатида берилган ёки тамоман қириб ташланган.

[210]

22:34 - ...қурбонгоҳга Гувоҳ деган ном беришди — Баъзи иброний қўлёзмаларидан ва сурёнийча таржимадан. Ибронийча матнда қурбонгоҳга ном беришди.

[211]

23:6 - Таврот китоби — 1:8 изоҳига қаранг.

[212]

24:1 - Шакам — Исроилнинг тепаликларида, Қуддусдан қарийб 50 километрча шимолда жойлашган шаҳар. Шакам Исроил халқи учун муҳим тарихий ёдгорлик бўлиб хизмат қиларди (Ибтидо 12:6-7, 33:18-20, 35:2-5 га қаранг).

[213]

24:6 - Қизил денгиз — ибронийча матнда ём суф, маъноси Қамиш денгизи. 2:10 изоҳига қаранг.

[214]

24:9 - ...Болоқ...Баломни чақиртирди — Саҳрода 22:1-24:25 га қаранг.

[215]

24:12 - Икки Амор шоҳи — яъни Сихўн ва Ўг (Саҳрода 21:21-35 га қаранг).

[216]

24:12 - Икки Амор шоҳини...қувдим — ёки Мен Икки Амор шоҳи қувиш учун олдингиздан қовоқ ариларни юбордим.

[217]

24:26 - саждагоҳ — Иброҳим худди шу жойда Эгамизга атаб қурбонгоҳ қурган бўлиши мумкин, кейинчалик Ёқуб хонадонини бутлардан тозалаб, уларни худди шу эман дарахтининг тагига кўмган бўлиши мумкин (Ибтидо 12:6-7, 35:2-5 га қаранг).

[218]

24:30 - ...Ёшуага улуш қилиб берилган эди — 19:49-50 га қаранг.

[219]

24:32 - ...Юсуфнинг суякларини ўзлари билан олган эди — Ибтидо 50:24-26 ва Чиқиш 13:19 га қаранг.

[220]

24:32 - юз бўлак кумуш — ибронийча матнда юз қисито. Бу пул бирлигининг қиймати ва оғирлиги ҳозирги кунгача сақланиб қолмаган. Қадимги пайтларда маълум ўлчамдаги кумуш бўлаклари одатда пул бирлиги сифатида ишлатилган.

[221]

24:32 - Ёқуб бу ерни...сотиб олган эди — Ибтидо 33:19 га қаранг.

[1]

1:4 - Базах шаҳри — Базах қаерда жойлашгани маълум эмас.

[2]

1:7 - ...дастурхонимдан тушган ушоқларни териб юришар эди — Бу ҳаракат мағлублик ва хорликнинг бир белгиси эди.

[3]

1:8 - ...Қуддусга ҳужум қилиб, шаҳарни қўлга киритди — Шаҳар мағлуб бўлган бўлса ҳам, бу пайтда Исроил халқи томонидан эгалланмаган эди (шу бобнинг 21–оятига қаранг). Шоҳ Довуд бу шаҳарни босиб олгандан кейингина Исроил халқи бу шаҳарга эгалик қилди (2 Шоҳлар 5:6-10 га қаранг).

[4]

1:10 - Хеврон шаҳри — Қуддусдан қарийб 32 километрча жануби–ғарбда жойлашган.

[5]

1:12 - Холиб — Яҳудо қабиласининг оқсоқолларидан бири (Ёшуа 14:6-14 ва Саҳрода 13:7, 31, 14:6, 10, 20-24 га қаранг). Шу бобнинг 12-15–оятларида ёзилган ҳикоя Ёшуа 15:13-19 да қайд этилган.

[6]

1:14 - ...қиз Ўтниёлга... — Ибронийча матндан. Қадимий грекча ва лотинча таржималарда Ўтниёл қизга.

[7]

1:16 - пальма шаҳри — Eрихо — ибронийча матнда Пальма шаҳри, Ерихо шаҳрини шу ном билан ҳам аташарди.

[8]

1:17 - ...ер билан яксон қилишди — Шу ибора билан таржима қилинган ибронийча сўзнинг маъноси қуйидагича: одамлар ёки буюмлар Худога бағишланиб, назр сифатида берилган ёки тамоман қириб ташланган.

[9]

1:17 - Хўрмах — ибронийчадаги маъноси вайрона.

[10]

1:18 - Ғазо, Ашқалон, Эхрон шаҳарлари — бешта Филист шаҳарларининг учтаси (Ёшуа 13:3 га қаранг).

[11]

1:19 - темир жанг аравалари — бу аравалар бутунлай темирдан ясалган эмас, балки бир нечта қисми темирдан тайёрланган эди.

[12]

1:20 - Мусо айтганидек... — Ёшуа 15:13-14 га қаранг.

[13]

1:20 - Иноқдан келиб чиққан учта уруғни — Исроил халқидан аввал Фаластинда яшаган, улар гавдаси улкан ва кучли жангчилари билан машҳур бўлган бир халқ эди (Саҳрода 13:33-34, Қонунлар 1:28, 2:10-11, 20-21, 9:1-2 га қаранг).

[14]

1:21 - бугунга қадар — шу китоб ёзилаётган вақтга ишора.

[15]

1:22 - Байтил шаҳри — Қуддусдан қарийб 19 километрча шимолда жойлашган.

[16]

1:24 - яширин кириш жой — қадимги деворли шаҳарларда фақат шаҳар аҳолиси биладиган бир–иккита кичкина кириш жойлар бўлган. Шаҳарнинг асосий дарвозалари қулф бўлса ҳам, одамлар мана шу жойлардан шаҳарга кира олардилар.

[17]

1:26 - Хет халқининг юрти — Хет халқининг бир шоҳлиги бўлган эди. Бу шоҳликнинг маркази ҳозирги Туркия мамлакати ҳудудида жойлашган эди. Бу империя бир вақтлар жанубдан Суриягача, Исроилнинг шимол томонигача чўзилган эди.

[18]

1:27 - Байт–Шан — ибронийча матнда бу номнинг бошқача варианти Байт–Шиён.

[19]

1:34 - Амор халқлари — бу ўринда умумий ном бўлиб, бу ном остида ўша вақтларда Канъонда истиқомат қилган Исроил халқидан бошқа қолган ҳамма халқлар назарда тутилади.

[20]

1:36 - Чаёнлар довони — ибронийча матнда Акрабим довони, маъноси чаёнлар довони.

[21]

2:1 - Гилгал — Ерихо шаҳрининг шарқида жойлашган. Исроил халқи Ёшуа бошчилигида юртга кирганларидан кейин, биринчи марта мана шу жойда қароргоҳ қурганлар (Ёшуа 4:19-5:12 га қаранг).

[22]

2:3 - ...сизларга душман бўлиб... — ёки улар сизларга тузоқ бўлиб қолади, ёки улар сизларнинг биқинингиздаги тикондай бўлади. Ибронийча матнда бу гапнинг маъноси баҳсли.

[23]

2:5 - Бохим — ибронийчадаги маъноси йиғлайдиганлар.

[24]

2:9 - Тимнат–Серах — ибронийча матнда бу номнинг бошқача варианти Тимнат–Харес (Ёшуа 19:50 ва 24:30 га қаранг).

[25]

2:16 - ҳакамлар — ўша вақтда Исроилнинг йўлбошчилари ҳакамлар, деб аталган. Исроил халқи душманларига қарши уруш очганда, ҳакамлар лашкарнинг лашкарбошиси сифатида хизмат қиларди. Ҳакамлар қонуний қози вазифасини, баъзан эса руҳий вазифаларни ҳам бажарар эдилар.

[26]

3:3 - бешта Филист беки — бу беклар бешта Филист шаҳарларида ҳукмдорлик қилардилар. Мана шу бешта шаҳар: Ғазо, Ашдод, Ашқалон, Гат ва Эхрон (Ёшуа 13:3 га қаранг).

[27]

3:3 - Лево–Хомат — ёки Хомат довони.

[28]

3:8 - Орам–Нахрайим — ибронийчадаги маъноси Икки дарёнинг Орами демакдир, Фурот дарёсидан шарқда, ҳозирги Сурия мамлакатининг шимолий қисмида жойлашган ерларга ишора қилади.

[29]

3:10 - ҳакам — 2:16 изоҳига қаранг.

[30]

3:12 - Мўаб юрти — Ўлик денгизнинг шарқий қирғоғида жойлашган.

[31]

3:13 - пальма шаҳри — Eрихо — ибронийча матнда Пальма шаҳри, Ерихо шаҳрини шу ном билан ҳам аташарди.

[32]

3:16 - бир тирсак — тахминан 45 сантиметрга тўғри келади.

[33]

3:19 - Гилгал — Ерихо шаҳридан қарийб 2,5 километрча узоқликда жойлашган ер. Эглон шу ерда бўлган бўлиши мумкин эди (шу бобнинг 13–оятига қаранг).

[34]

3:19 - ҳайкаллар — ёки бутлар ёки ёдгорликлар (шу бобнинг 26–оятида ҳам бор).

[35]

3:22 - ...ханжар тиғи шоҳнинг қорнини ёриб бутидан чиқди — Ибронийча матнда бу гапнинг маъноси баҳсли.

[36]

4:3 - темир жанг арава — 1:19 изоҳига қаранг.

[37]

4:4 - ҳакам — 2:16 изоҳига қаранг.

[38]

4:6 - Товур тоғи — Жалилада, Жалила кўлининг жанубий қирғоғидан қарийб 19 километрча ғарбда жойлашган.

[39]

4:11 - Мусонинг қайнағаси — Саҳрода 10:29 га қаранг.

[40]

5:10 - Эшитинг... — ёки эълон қилинг ёхуд шу ҳақда куйланг.

[41]

5:11 - чўпонлар — ёки қўшиқчилар.

[42]

5:14 - Омолекларни енгган Эфрайим — Эфрайим қабиласининг ҳудуди Омолек халқининг қирли юртини ўз ичига олар эди (12:15 га қаранг).

[43]

5:20 - Жанг қилди юлдузлар самода туриб... — Само кучлари Исроил тарафида туриб жанг қилганлигини шеърий йўл билан кўрсатиш (4:7, 14-16 га қаранг).

[44]

6:1 - Мидиён халқи — Фаластин юртининг жануби–шарқ томонидаги чўл жойларда кезиб юрадиган кўчманчи халқ.

[45]

6:5 - чигиртка — чигирткалар баъзан тўда–тўда бўлиб келиб, далалардаги ҳосилга катта зарар етказади.

[46]

6:10 - Амор халқлари — 1:34 изоҳига қаранг.

[47]

6:15 - тўрам — ёки Раббим. Ибронийча сўз одатда Худога нисбатан ишлатилади, лекин баъзи бир ҳолатларда ҳурмат кўрсатиш учун одамларга ҳам нисбатан ишлатилиши мумкин бўлган. Гидўн ҳали Эгамиз билан гаплашаётганини тушунмаган эди (шу бобнинг 22-23–оятларига қаранг).

[48]

6:19 - бир тоғора — ибронийча матнда бир эфа, тахминан 22 килога тўғри келади.

[49]

6:22 - Вой...юзини кўрдим — Эгамизни кўргани учун Гидўн, энди ўламан, деб жуда қўрқиб кетди. Исроил халқи ишонардики, агар бирорта одам Худони кўрса, ўша одам ўлади (13:22, Ибтидо 32:30 ва Чиқиш 33:20 га қаранг).

[50]

6:24 - бугунга қадар — шу китоб ёзилаётган вақтга ишора.

[51]

6:25 - Отангнинг етти яшар иккинчи буқаси — ёки отангнинг буқаси билан бирга яна бир етти яшарли буқа.

[52]

6:26 - ўша буқа — ёки иккинчи буқа (шу бобнинг 28–оятида ҳам бор).

[53]

7:1 - Мўре тепалиги — Харўд булоғидан қарийб 8 километрча шимолда жойлашган.

[54]

7:3 - Гилад тоғи — одатда “Гилад”, деб Иордан дарёсининг шарқида жойлашган ерларга айтилади, лекин бу оятда Йизрил водийси яқинидаги, Иордан дарёсининг ғарбида жойлашган ерга нисбатан ишлатилган. Балки бу ўринда Гилбова тоғининг яна бир номи сифатида ишлатилгандир.

[55]

7:12 - чигиртка — 6:5 изоҳига қаранг.

[56]

7:22 - ...Байт–Шиттах...Овил–Махла шаҳри... — Бу шаҳарлар Иордан дарёсининг шарқий қирғоғида жойлашган.

[57]

7:25 - ...Орив...Заёв... — ибронийчада Орив исмининг маъноси — қузғун, Заёв исмининг маъноси — бўри. Мидиён халқи овчилардай Исроил халқини қувиб уларни талон–тарож қилардилар.

[58]

8:4 - ...нариги қирғоғига ўтиб олди — Яъни дарёнинг шарқ томонига.

[59]

8:8 - Паниёл шаҳри — ибронийча матнда бу номнинг бошқача варианти Панувал бўлиб, Гиладда — Иордан дарёсининг шарқ томонида жойлашган (шу бобнинг 9, 17–оятларида ҳам бор).

[60]

8:9 - минора — кўпинча миноралар шаҳарни ҳимоя қилиб турган деворларнинг бир қисми эди.

[61]

8:24 - Мидиёнлар ҳам Исмоил авлоди сингари... — Ибронийча матндан сўзма–сўз таржимаси — Исмоил авлодидан бўлганлари учун. Исмоил ва Мидиён халқлари Иброҳимнинг иккита ўғлидан келиб чиққанлар (Ибтидо 25:1-2, 12 га қаранг). Бу халқлар яқин қариндош бўлганлари учун уларнинг иккаловини ҳам баъзан Мидиён халқи, баъзан эса Исмоил халқи деб аташади (яна Ибтидо 37:28 ва ўша оятдаги изоҳга қаранг).

[62]

8:26 - бир пуддан ортиқ — ибронийча матнда бир минг етти юз шақал, тахминан 19,5 килога тўғри келади.

[63]

8:27 - ҳайкал — ибронийча матнда эфод бўлиб, бу оятда одамлар сажда қилган ёки фол очиш учун ишлатган нарсага нисбатан ишлатилган. Мусонинг акаси олий руҳоний Ҳорун кийган “эфод”га ўхшатиб тикилган руҳонийлар киядиган кийим бўлиши мумкин, лекин бу кийимда жуда кўп тилла безаклар бўлган (Чиқиш 28:6-30 га қаранг). Бу нарса “эфод”нинг тилладан ишланган нусхаси ёки бирорта тилла ҳайкал ҳам бўлиши мумкин.

[64]

8:29 - Гидўн — ибронийча матнда Еруббаал, Гидўннинг яна бир исми (6:32, 7:1 га қаранг).

[65]

8:31 - чўри — ибронийча матнда бу сўзнинг маъноси қуйидагича: бу аёллар чўри бўлиб, қонуний хотин бўлмасалар–да, хўжайинлари билан жинсий алоқада бўлишган. Қадимги пайтларда канизакларнинг жиддий қонуний ҳуқуқлари бўлиб, хўжайинлари уларнинг эрлари сифатида бўлган.

[66]

8:33 - Баал–Берит — ибронийчадаги маъноси аҳд Баали. Худо Баал–Беритга сажда қилиш маҳаллий халқнинг Канъондаги халқлар худоси Баалга сажда қилиш йўлларидан бири эди.

[67]

9:1 - Гидўн — ибронийча матннинг шу жойида ва мана шу бобнинг қолган қисмида Еруббаал деб ишлатилган, Гидўннинг яна бир исми (6:32, 7:1 га қаранг).

[68]

9:4 - Баал–Берит — 8:33 ва ўша оятдаги изоҳга қаранг.

[69]

9:4 - етмиш бўлак кумуш — тахминан 770 граммга тўғри келади.

[70]

9:6 - Шакам — Исроилнинг тепаликларида, Қуддусдан қарийб 50 километрча шимолда жойлашган шаҳар.

[71]

9:15 - Лубнондаги садрлар — Лубнон тоғларида ўсадиган бу садр дарахтлари дунёнинг ўша ҳудудидаги энг катта дарахт навларидан бири эди.

[72]

9:18 - Чўрисидан туғилган Абумалек — 8:31 га қаранг.

[73]

9:31 - У билдирмай Абумалекнинг олдига чопар жўнатиб... — ёки у Армахдаги Абумалекнинг олдига чопар жўнатиб. Ибронийча матнда бу гапнинг маъноси баҳсли.

[74]

9:37 - фолбинлар йиғиладиган дарахт — ибронийча матнда Элон–Мўнаним, маъноси фолбинларнинг эман дарахти.

[75]

9:41 - Армах — Шакамдан қарийб 8 километрча узоқликда жойлашган шаҳар.

[76]

9:45 - ...устидан туз сочиб ташлади — Бу ҳаракат Абумалекнинг бу шаҳарда энди ҳеч нарса ўсмайди, ҳеч ким яшамайди, деб лаънатлаганининг белгиси бўлиши мумкин (Забур 106:34 га қаранг).

[77]

9:46 - Баал–Берит — ибронийча матнда Эл–Берит. Маъноси аҳд худоси, Баал–Беритнинг яна бир номи (8:33 ва шу бобнинг 4–оятига қаранг).

[78]

9:48 - Залмон тоғи — Шакам шаҳри яқинида жойлашган Эбал тоғининг ёки Гаризим тоғининг яна бир номи.

[79]

10:2 - ҳакам — 2:16 изоҳига қаранг.

[80]

10:4 - ...ўттизта эшакни минишар...ўттизта шаҳарга эгалик қилишарди — Бу уларнинг бойлиги ва баланд лавозимга эга эканликларининг белгиларидир.

[81]

10:4 - бугунга қадар — шу китоб ёзилаётган вақтга ишора.

[82]

10:4 - Ёвир қишлоқлари — ибронийча матнда Хавот–Ёвир, маъноси Ёвир қишлоқлари.

[83]

10:12 - Мойун — ибронийча матндан. Баъзи қадимий грек таржима қўлёзмаларида Мидиён. Мойун Мавун халқининг яна бир номи бўлиши мумкин. Мавун халқи Мидиён халқи яшайдиган жойда яшарди. Улар Мидиён халқидан келиб чиққан бир гуруҳ ҳам бўлиши мумкин.

[84]

10:17 - Миспах — 10-12–бобларда Миспах сўзи Гиладдаги бир шаҳарга нисбатан ишлатилган (11:29 га қаранг), Гилад Иордан дарёсининг шарқида, Ўлик денгизнинг шимолида жойлашган ер. Кейинроқ 20-21–бобларда Миспах деб бошқа шаҳар ҳақида айтилган.

[85]

11:11 - Миспах — 10:17 изоҳига қаранг.

[86]

11:16 - Қизил денгиз — ибронийча матнда ём суф, маъноси Қамиш денгизи. Бу ном мана шу оятда ҳозирги Ақаба қўлтиғига (яъни Қизил денгизнинг шимоли–шарқидаги қўлтиққа) ишора қиляпти.

[87]

11:16 - Кадеш — Кадеш–Барна номи билан ҳам танилган бўлиб, ҳозирги Ақаба қўлтиғининг шимолий қирғоғидан қарийб 145 километрча шимоли–ғарбда жойлашган ҳавза (Саҳрода 20:1, 14-21 га қаранг).

[88]

11:24 - худойинг Хамўш — одатда бу худо Оммон халқининг эмас, Мўаб халқининг худоси деб ҳисобланган. Оммон халқининг худоси Мўлах бўлган (3 Шоҳлар 11:7 га қаранг). Оммон халқи Исроилдан тортиб олмоқчи бўлган бу ер олдин Мўаб халқининг ҳудудида эди (Саҳрода 21:26 га қаранг). Уни аввал Амор халқи, кейин эса Исроил халқи босиб олган эди (шу бобнинг 23–оятига қаранг). Одатда халқларнинг худоси уларнинг ери билан боғлиқ бўлгани учун, Оммон шоҳи олдин Мўаб халқига тегишли ерни талаб қилаётгани учун, бу оятда у шоҳга, Мўабларнинг худоси Хамўшга мурожаат қилгин, деб айтилаётган бўлиши мумкин.

[89]

11:25 - Нима, сенинг...Болоқдан ортиқ жойинг бормиди?! — Болоқ Мўабнинг олдинги шоҳи эди. У битта одамни, Исроил халқини лаънатлагин, деб ёллаган эди, аммо ўша одам гапирганда унинг оғзидан фақат марҳаматлаш чиқди, чунки Худо у орқали гапирган эди (Саҳрода 22-24–бобларга қаранг).

[90]

12:7 - ҳакам — 2:16 изоҳига қаранг.

[91]

12:8 - Байтлаҳм — бу ўринда ҳозирги Қуддуснинг жанубида жойлашган шаҳар эмас, Забулун қабиласининг ҳудудида жойлашган кичкина бир шаҳарча ҳақида гап кетаётган бўлиши мумкин.

[92]

12:14 - ...етмишта эшакни миниб юришарди — Бу уларнинг оиласи бойлигининг белгиси эди.

[93]

13:2 - Дан қабиласи — бу пайтда Дан қабиласи Филистлар турган қирғоқ бўйидаги текисликлар ёнида — Исроил юртининг жануби–ғарбида жойлашган эди. Кейинроқ Дан қабиласи шимолга кўчди (18–бобга қаранг).

[94]

13:5 - ...Худога назр қилингай... — Бу оятдаги ибронийча матнда алоҳида бир сўз ишлатилган бўлиб, Худога хизмат қилиш учун махсус ваъда берган одамни билдиради. Баъзи бир инсонлар шундай ваъда бериб ўзларини бир мунча вақт Худонинг хизматига бағишлар эдилар. Баъзи бировлар эса туғилган пайтлариданоқ шу ваъда орқали Худога бағишланганлар. Тавротга кўра, ўзини Худога бутунлай бағишлаб, назр қилган одам шароб ёки май ичмаслиги, сочини қирқмаслиги, мурдага тегмаслиги керак эди (Саҳрода 6:1-8, 21 га қаранг). Бу ибронийча сўз шу бобнинг 7–оятида ҳам бор.

[95]

13:22 - Биз ўламиз, чунки биз Худони кўрдик! — 6:22 изоҳига қаранг.

[96]

13:25 - ...Зорох...Эштойўл шаҳарлари... — Филистлар турадиган қирғоқ бўйидаги текисликлар ёнида, Исроилнинг жануби–ғарбий қисмида жойлашган.

[97]

13:25 - Дан қабиласининг қароргоҳи — ибронийча матнда Махонех–Дан, маъноси Дан қароргоҳи.

[98]

14:9 - ...асални шернинг мурдасидан олганини айтмади — Шимшўн Худога бағишланган бўлгани учун у ўлик ҳайвоннинг жасадига тегиши мумкин эмас эди (13:5 ва ўша оятдаги изоҳга қаранг). Тавротга кўра, жасад ва жасадга теккан мана шу асал ҳам ҳаром, шунинг учун уларга теккан одам ҳаром бўлиб қоларди.

[99]

14:15 - еттинчи — ибронийча матндан. Қадимий грекча ва сурёнийча таржималарда тўртинчи.

[100]

14:19 - Ашқалон шаҳри — Филистларнинг бешта шаҳридан биттаси (1:18-19 га қаранг).

[101]

15:6 - отасининг хонадони — кўп иброний қўлёзмаларидан ва қадимий грекча ва сурёнийча таржималардан (яна 14:15 га қаранг). Ибронийча матнда отаси.

[102]

15:8 - Этом қоясидаги бир ғор — бу жой Яҳудо қабиласининг ҳудудида, Байтлаҳм шаҳрининг жануби–ғарбий қисмидан бир неча километр узоқда жойлашган.

[103]

15:9 - Лехи — ибронийчадаги маъноси жағ суяк.

[104]

15:16 - уюм–уюм — ибронийчадаги уюм сўзи ибронийчадаги эшак сўзига оҳангдош.

[105]

15:17 - Рамат–Лехий — ибронийчадаги маъноси жағ суяк тепалиги.

[106]

15:19 - Эн–Хаққор — ибронийчадаги маъноси фарёд қилганнинг булоғи.

[107]

15:19 - бугунга қадар — шу китоб ёзилаётган вақтга ишора.

[108]

15:20 - ҳакам — 2:16 изоҳига қаранг.

[109]

16:2 - ...шаҳар дарвозасида... — Бу ибора ҳам шаҳар дарвозасига, ҳам дарвозанинг ёнида шаҳар деворлари орасига қурилган хоналарга нисбатан ишлатилган. Бу хоналардан қўриқчилар ва бошқа назоратчилар хизмат пайтида фойдаланганлар.

[110]

16:3 - Хеврон — Ғазодан қарийб 65 километрча шарқда жойлашган шаҳар.

[111]

16:5 - Филист беклари — 3:3 изоҳига қаранг.

[112]

16:5 - 1100 бўлакдан кумуш — тахминан 13 килога тўғри келади.

[113]

16:7 - янги, қуриб улгурмаган камон ипи — камон ипи кўпинча ҳайвон ичагидан эшилиб тайёрланган. Бу иплар ичаклар ҳали ҳўллигида тайёрланган, улар қуригандан кейин жуда ҳам пишиқ бўлиб қолган.

[114]

16:14 - ...моки ёрдамида яхшилаб маҳкамлаб қўйсанг...унинг етти тутам сочини дастгоҳдаги матога қўшиб тўқиди–да... — Қадимий грекча таржимадан. Бу сўзлар котибнинг хатоси туфайли ибронийча матнда тушиб қолган.

[115]

16:17 - ...онамнинг қорнидаёқ Худога назр қилинганман — 13:2-5 га ва 13:5 изоҳига қаранг.

[116]

16:31 - Зорох билан Эштойўл шаҳарлари — 13:25 изоҳига қаранг.

[117]

16:31 - ҳакам — 2:16 изоҳига қаранг.

[118]

17:2 - 1100 бўлак кумуш — тахминан 13 килога тўғри келади.

[119]

17:4 - кумуш бўлакларнинг 200 таси — тахминан 2,3 килога тўғри келади.

[120]

17:4 - ...бут ясаб, уни кумуш билан қоплади — Ибронийча матндан сўзма–сўз таржимаси — кумушдан ўйма бут ва қуйма бут ясади. Ибронийча матнда кейинроқ фақат битта бут ҳақида сўз юритилган. Шунинг учун биттагина бут ясалганининг эҳтимоли кўпроқ. Бу бут ўйиб ясалгандан сўнг кумуш билан қопланган бўлиши мумкин.

[121]

17:5 - руҳонийлар киядиган махсус либос — ибронийча матнда эфод бўлиб, бу оятда Михонинг ўғли, саждагоҳда хизмат қиладиган руҳоний киядиган кийим бўлиши мумкин. Мусонинг акаси олий руҳоний Ҳорун кийган “эфод”га ўхшатиб тикилган бўлиши мумкин (Чиқиш 28:6-30 га қаранг). Ёки одамлар сажда қилган ёки фол очиш учун ишлатган нарса ҳақида айтилган бўлиши ҳам мумкин (яна 8:27 ва ўша оятдаги изоҳга қаранг).

[122]

17:5 - хонаки санамлар — ибронийча матнда терафим. Улар фол очиш учун ишлатилган бўлиши мумкин.

[123]

17:7 - Байтлаҳм шаҳри — Қуддусдан қарийб 8 километрча жанубда жойлашган.

[124]

17:7 - леви — левиларнинг касби руҳонийлик эди.

[125]

17:10 - ўн бўлакдан кумуш — тахминан 110 граммга тўғри келади.

[126]

18:2 - Зорох ва Эштойўл шаҳарлари — 13:25 изоҳига қаранг.

[127]

18:3 - леви — 17:7 изоҳига қаранг.

[128]

18:7 - ...Лайиш шаҳри...Сидон... — Лайиш шаҳри Исроилнинг энг шимолий қисмида жойлашган шаҳар эди. Сидон эса Финикияга қарашли шаҳар бўлиб, Исроилнинг шимолидаги Ўрта ер денгизининг бўйида жойлашган эди.

[129]

18:7 - ...атрофдаги шаҳарлар билан... — Ибронийча матндан. Баъзи қадимий грекча таржима қўлёзмаларида Орам халқи билан.

[130]

18:12 - бугунга қадар — шу китоб ёзилаётган вақтга ишора.

[131]

18:12 - Дан қароргоҳи — 13:25 изоҳига қаранг.

[132]

18:14 - руҳонийлар либоси — ибронийча матнда эфод (шу бобнинг 17, 18, 20–оятларида ҳам бор). 17:5 ва ўша оятдаги изоҳга қаранг.

[133]

18:14 - хонаки санамлар — ибронийча матнда терафим (шу бобнинг 17, 18, 20–оятларида ҳам бор). Улар фол очиш учун ишлатилган бўлиши мумкин.

[134]

18:29 - Ёқуб — ибронийча матнда Исроил, Ёқубнинг яна бир исми (Ибтидо 32:27-28 га қаранг).

[135]

18:30 - Мусо — ибронийча матн махсус белгиланган, шунинг учун Манаше деб ўқилади. Мусога бўлган ҳурмати туфайли қадимги иброний котиблари шундай қилган бўлишлари мумкин, чунки матнда аниқ Мусонинг авлодидан бўлган Йўнатаннинг бутпарастлиги ҳақида гап кетяпти.

[136]

18:30 - Исроил халқи сургун бўлгунига қадар... — Милоддан олдинги 722 йилда Исроил, яъни шимолий шоҳлик Оссурияга сургун қилинган.

[137]

18:31 - Шилў шаҳри — Қуддусдан қарийб 32 километрча шимолда жойлашган бу шаҳар Исроил халқининг сажда маркази бўлиб қолган эди. Худога сажда қилиш учун бориладиган асосий жой Шилўдаги Муқаддас чодир эди. Бу пайтда ҳали Қуддусдаги Маъбад қурилмаган эди.

[138]

19:1 - чўри — ибронийча матнда бу сўзнинг маъноси қуйидагича: бу аёллар чўри бўлиб, қонуний хотин бўлмасалар–да, хўжайинлари билан жинсий алоқада бўлишган. Қадимги пайтларда канизакларнинг жиддий қонуний ҳуқуқлари бўлиб, хўжайинлари уларнинг эрлари сифатида бўлган. Бу ибронийча сўз бу матннинг қолган қисмида (19:1-20:6) хотин деб таржима қилинган.

[139]

19:13 - ...Гиво...Рама... — Қуддусдан Гивогача 5 километрча, у ердан Рамагача ҳам 5 километрча эди.

[140]

19:21 - ...оёқларини ювиб... — Шундай одат бўлган. Одамлар у даврда усти очиқ оёқ қийим кийиб юрган. Узоқ йўл юриб келгандан кейин ёки далада ишлаб келгандан кейин оёқлари кир бўлганлиги учун бу одат бор эди.

[141]

19:28 - Лекин жавоб бўлмади — ибронийча матндан. Қадимий грекча таржимада лекин жавоб бўлмади, у ўлик эди.

[142]

20:1 - Миспах — Қуддусдан қарийб 8 километрча шимолда жойлашган шаҳар. Бу 20-21–бобларда Миспах деб 10-12–боблардаги Миспах шаҳри эмас, балки бошқа шаҳар ҳақида айтиляпти.

[143]

20:4 - хотиним — 19:1 изоҳига қаранг.

[144]

20:9 - ...Худодан сўраб, қуръа ташлаймиз — Қуръа ёғоч бўлаклари ёки тошлардан қилинган бўлиб, ундан бирор нарсани қандай ёки қачон қилишни билиш учун фойдаланилган. Худонинг хоҳиш–иродаси баъзан қуръа ташлаш орқали аниқланган.

[145]

20:10 - Гиво — ибронийча матнда бу номнинг бошқача варианти Ғибо.

[146]

20:18 - ...Байтил шаҳридаги саждагоҳга... — ёки Худонинг уйига. Ибронийча матнда байтил, маъноси Худонинг уйи. Бу ибронийча сўз одатда Қуддусдан қарийб 19 километрча шимолда жойлашган шаҳарга нисбатан ишлатилади, лекин бу ўринда Миспахдаги ёки Шилўдаги саждагоҳ ҳақида айтаётган бўлиши мумкин.

[147]

20:26 - Байтил — шу бобнинг 18–оятидаги изоҳга қаранг.

[148]

20:33 - Ғибо текислиги — ибронийча матндан. Қадимий грекча ва лотинча таржималарда Гивонинг ғарбида. Ғибо Гивонинг шимоли–шарқидан 4 километрча узоқда, Бенямин қабиласининг ҳудудидаги шаҳар.

[149]

21:1 - Миспах — 20:1 изоҳига қаранг.

[150]

21:2 - ...Байтилга... — ёки Худонинг уйига. Ибронийча матнда байтил, маъноси Худонинг уйи. Бу ибронийча сўз одатда Қуддусдан қарийб 19 километрча шимолда жойлашган шаҳарга нисбатан ишлатилади, лекин бу ўринда Миспахдаги ёки Шилўдаги саждагоҳ ҳақида айтаётган бўлиши мумкин.

[151]

21:11 - ...ўлдирилсин — Шу ибора билан таржима қилинган ибронийча сўзнинг маъноси қуйидагича: одамлар ёки буюмлар Худога бағишланиб, назр сифатида берилган ёки тамоман қириб ташланган.

[152]

21:12 - Ёбош — Гиладдаги шаҳар. Гилад Иордан дарёсининг шарқида жойлашган ерлар.

[1]

1:1 - ҳакамлар — Исроилда шоҳлик жорий бўлмасдан олдин халқ йўлбошчилари юртни бошқарардилар. Улар ҳакамлар деб юритиларди.

[2]

1:1 - Мўаб юрти — Ўлик денгизнинг шарқ томонида жойлашган. Мўаб халқи бутларга сиғинарди, улар одатда Исроил халқининг душмани эди.

[3]

1:1 - Байтлаҳм шаҳри — Қуддусдан қарийб 8 километрча жанубда жойлашган.

[4]

1:2 - Эфрат — Байтлаҳм шаҳри атрофидаги аҳоли истиқомат қиладиган ерлар.

[5]

1:4 - ...Ўрпа...Рут... — Ўрпа Хилённинг хотини, Рут Махлўннинг хотини эди (4:10 га қаранг).

[6]

1:11 - Қорнимда яна ўғилларим бормидики сизларга умр йўлдоши бўлса?! — Тавротга кўра, одам фарзанд кўрмасдан вафот этган бўлса, марҳумнинг ака–укаларидан ёки энг яқин уруғларидан бири унинг наслини давом эттириш мақсадида бева қолган хотинни олиши керак эди. Улардан туғилган болалар ўлган одамники ҳисобланган. Шу тариқа марҳум оиласининг номи давом этаверган (Қонунлар 25:5, 6 га қаранг). Махлўн ва Хилённинг қолган ака–укалари бўлмагани учун, уларнинг оиласи номи давом этиши учун йўл йўқ, деб туюлган.

[7]

1:15 - ...ўз худоларига... — ёки ўз худосига. Хамўш Мўаб халқининг худоси эди.

[8]

1:17 - Мени сиздан фақат ўлим ажрата олади — ёки ҳатто ўлим ҳам мени сиздан ажрата олмайди. Бу ибора шундан далолат берадики, ўша даврдаги одатга кўра, Рут Наима билан қолишни, ҳатто Наиманинг оиласи мозорига дафн қилинишни ўз зиммасига олган эди.

[9]

1:20 - Наима — ибронийчадаги маъноси ёқимли.

[10]

1:20 - Мусибат — ибронийча матнда Мара, маъноси аччиқ, қийинчилик.

[11]

1:22 - ...арпа ўрими бошланган эди — Апрелнинг охири ёки майнинг бошида.

[12]

2:2 - ...бошоқ териб келардим... — Қонунга биноан, ўрим–йиғим пайтида камбағаллар териб олсинлар деб ўроқчилар далада бошоқ ташлаб кетишарди.

[13]

2:7 - Ҳозиргина чайлада бир оз дам олгани ўтирди — Ибронийча матнда бу гапнинг маъноси баҳсли.

[14]

2:17 - ...бир тоғорадан кўпроқ... — Ибронийча матнда тахминан бир эфа, тахминан 22 литрга тўғри келади.

[15]

2:20 - марҳумлар — Наима марҳум эри ва ўғилларини назарда тутяпти.

[16]

2:20 - ...оиламизни ўз паноҳига олишга бурчли одамлардан... — Ибронийча матнда бир махсус термин бўлиб, унинг сўзма–сўз таржимаси — оиланинг қутқарувчиси. Оғир муҳтожликда қолган оила аъзоларига ғамхўрлик қилиши учун назарда тутилган яқин қариндош. Бундай вазиятда ўша одам Наима ва Рутга ёрдам бериб, ғамхўрлик кўрсатиши, икковининг марҳум эрлари Элималек ва Махлўннинг оиласи номини давом эттиришга ёрдам бериши керак эди.

[17]

2:23 - ...арпа ва буғдой ўрими тугагунга қадар... — Июннинг охиригача.

[18]

3:2 - ...шу куни кечқурун... — Оқшомги шабадада деҳқон донини тўпондан ажратиб тозалаш учун хирмонда ишларди.

[19]

3:4 - ...оёқ томонини очиб, ўша ерда ёт — Бу ҳаракат билан Рутнинг ҳимоячига муҳтожлигини билдириб, унинг Бўаз билан турмуш қуриш орзуси ҳам назарда тутилган бўлиши мумкин эди.

[20]

3:9 - ...оиламизни паноҳига олишга бурчли одамсиз... — Ибронийча матнда бир махсус термин бўлиб, унинг сўзма–сўз таржимаси — оиланинг қутқарувчиси (шу бобнинг 12–оятида ҳам бор). 2:20 изоҳига қаранг.

[21]

3:15 - олти тоғора — ибронийча матнда олти ўлчов, миқдори номаълум.

[22]

4:1 - ...шаҳар дарвозасига чиқиб, ўтирди — Қадимги пайтларда оқсоқоллар ва обрўли одамлар шаҳар дарвозасида турли масалаларни кўриб ҳал қилишарди.

[23]

4:1 - ...яқин қариндоши... — Ибронийча матнда бир махсус термин бўлиб, унинг сўзма–сўз таржимаси — оиланинг қутқарувчиси (шу бобнинг 3, 6, 8–оятларида ҳам бор). 2:20 изоҳига қаранг.

[24]

4:6 - ...ўзимнинг мулкимни хавфга қўйган бўламан — Қадимги Исроилдаги қонунга кўра, Рутдан туғилган бола ўша яқин қариндош сотиб олган ерга меросхўр бўлар эди. У одам вафот этгандан кейин эса ўзининг фарзандлари ерга қонуний жиҳатдан эгалик қила олмас ва бунга ҳуқуқлари ҳам бўлмас эди (яна 2:20 изоҳига қаранг).

[25]

4:12 - ...бобомиз Параз... — Яҳудонинг ўғилларидан бири, у Бўазнинг ва Байтлаҳмда яшаганлардан кўпчилигининг бобокалони бўлган эди. Париз ҳам марҳум қариндошнинг оиласи номини давом эттириш учун шунга ўхшаш никоҳдан туғилган ўғил эди.

[26]

4:14 - ...ғамхўрлик қиладиган невара... — Ибронийча матнда бир махсус термин бўлиб, унинг сўзма–сўз таржимаси — оиланинг қутқарувчиси. Оғир муҳтожликда қолган оила аъзоларига ғамхўрлик қилиши учун назарда тутилган яқин қариндош. Невара Наима ва Рутнинг марҳум эрлари Элималек билан Махлўннинг оиласи номини давом эттириши, улғайганда Наима ва Рутга суянчиқ бўлиш орқали ёрдам бериши керак эди.

[27]

4:17 - Обид — ибронийчадаги маъноси хизматкор, қул.

[1]

1:1 - Рама — ибронийча матнда Раматайим. Рама — “Раматайим”нинг қисқа шакли (шу бобнинг 19–оятига қаранг).

[2]

1:3 - Шилў — Қуддусдан қарийб 32 километрча шимолда жойлашган бу шаҳар Исроил халқининг сажда маркази бўлиб қолган эди.

[3]

1:4 - бир улуш — баъзи қурбонликлар оловда бутунлай куйдирилмасдан, маълум бир қисми куйдирилар, бир қисми эса руҳонийларга берилар эди. Қолганини қурбонлик келтирган одамнинг оила аъзолари ва меҳмонлари тановул қилишарди.

[4]

1:5 - ...яхши жойидан бир улуш берарди — ёки икки улуш берарди. Ибронийча матнда бу гапнинг маъноси баҳсли.

[5]

1:7 - Эгамизнинг уйи — Исроил халқи учун Эгамизга сажда қиладиган асосий жой Шилўдаги Муқаддас чодир эди. Бу пайтда ҳали Қуддусдаги Маъбад қурилмаган эди.

[6]

1:11 - ...ўша ўғлимни умрбод Сенга назр қилардим — Бу ердаги ибронийча матнда алоҳида бир сўз ишлатилган бўлиб, Худога хизмат қилиш учун махсус ваъда берган одамни билдиради. Баъзи бир инсонлар шундай ваъда бериб ўзларини бир мунча вақт Худонинг хизматига бағишлар эдилар. Баъзи бировлар эса туғилган пайтлариданоқ шу ваъда орқали Худога бағишланганлар. Тавротга кўра, ўзини Худога бутунлай бағишлаб, назр қилган одам, шароб ёки май ичмаслиги, сочини қирқмаслиги, мурдага тегмаслиги керак эди.

[7]

1:20 - Шомуил — ибронийчадаги маъноси Худодан тилаб олдим ёки Худо эшитди.

[8]

1:22 - Гўдак кўкракдан чиққандан кейин... — У вақтда болалар одатда икки ёшларда кўкракдан чиқарилар эди.

[9]

1:23 - Эгамиз Ўз ваъдасини бажо қилсин — Ибронийча матндан. Қумрон қўлёзмаларида, қадимий грекча ва сурёнийча таржималарда Эгамиз сенинг оғзингдан чиққан сўзни барқарор қилсин.

[10]

1:24 - уч ёшли буқа — Қумрон қўлёзмаларидан, қадимий грекча ва сурёнийча таржималардан. Ибронийча матнда учта буқа.

[11]

1:24 - бир тоғора — ибронийча матнда бир эфа, тахминан 22 литрга тўғри келади.

[12]

1:28 - улар — ёки у.

[13]

2:6 - Ўликлар диёри — ибронийча матнда Шеўл. Одамлар Шеўлни ер остидаги тубсиз чуқурлик, деб тушунардилар.

[14]

2:8 - заминнинг устунлари — қадимги Исроил халқининг тасаввурига кўра, ер теп–текис бўлиб, ер остида улкан денгиз бор эди, денгиз тубига кетган улкан устунлар ерни ушлаб турарди. Улар, бу устунларнинг остидаги пойдевор сирли, фақат Яратганга аёндир, деб тушунганлар.

[15]

2:15 - ...қурбонликнинг ёғини куйдирмасдан олдин... — Қурбонликларнинг ёғи Эгамизга тегишли эди, шунинг учун қурбонликнинг гўштини пишириб тановул қилишдан олдин, чарв ёғи назр сифатида куйдирилиши лозим эди.

[16]

2:18 - руҳонийларнинг муқаддас либоси — ибронийча матнда зиғир матосидан тикилган эфод бўлиб, руҳонийлар кийиб юрадиган либос.

[17]

2:19 - кийим — ибронийча матндаги бу сўз тўн ёки руҳонийлар киядиган ридони билдиради. Шомуил ёш бола бўлганига қарамай, онаси унга руҳонийлар киядиган кийимларни тикиб берган эди.

[18]

2:22 - Учрашув чодири — Муқаддас чодирнинг яна бир номи (1:7 изоҳига қаранг).

[19]

2:22 - Учрашув чодирига кираверишда хизмат қиладиган аёллар... — бу аёллар гуруҳи ҳақида ҳеч қандай маълумот сақланиб қолмаган. Бу аёллар Муқаддас китобнинг яна бир жойида — Чиқиш 38:8 да тилга олинган.

[20]

3:3 - Эгамизнинг Маъбади — Исроил халқи учун Эгамизга сажда қиладиган асосий жой Шилўдаги Муқаддас чодир эди. Бу пайтда ҳали Қуддусдаги Маъбад қурилмаган эди.

[21]

3:3 - Худонинг чироғи — Муқаддас чодирнинг Муқаддас жойида турган бу олтин чироқпоядаги шамчироқлар, Таврот бўйича, тун бўйи ёниб турган.

[22]

3:15 - Эгамизнинг уйи — Исроил халқи учун Эгамизга сажда қиладиган асосий жой Шилўдаги Муқаддас чодир эди. Бу пайтда ҳали Қуддусдаги Маъбад қурилмаган эди.

[23]

4:1 - Шу орада... — Тахминан милоддан олдинги 1050 йил.

[24]

4:1 - ...Эванзор деган жойда...Офоқ шаҳрида... — Исроилнинг шимоли–шарқий чегарасига туташ бўлган, Филистлар назорат қилиб турган ерларга қарашли иккита жой.

[25]

4:8 - ...бундай қудратли худолар... — Филистлар, яҳудийлар ҳам бизга ўхшаб кўп худоларга топинадилар, деб нотўғри тасаввурда бўлган эдилар.

[26]

4:12 - ...жанг майдонидан...Шилўга... — Қарийб 37 километрли масофа.

[27]

4:21 - Ихабод — ибронийчадаги маъноси улуғворлик йўқ.

[28]

5:1 - Ашдод шаҳри — Филистларнинг бешта шаҳридан биттаси (6:17 га қаранг).

[29]

5:5 - бугунгача — шу китоб ёзилаётган вақтга ишора.

[30]

6:9 - Байт–Шамаш шаҳри — Филистлар ҳудудидан қарийб 20 километрча шарқда жойлашган Исроил халқига қарашли шаҳар.

[31]

6:13 - ...буғдой ўраётган эди — Буғдой ўрими май ва июнь ойларида бўларди.

[32]

6:18 - ...шу кунгача... — шу китоб ёзилаётган вақтга ишора.

[33]

6:19 - етмиш киши — баъзи иброний қўлёзмаларидан. Иброний қўлёзмаларининг аксариятида ва қадимги грекча таржимада эллик минг етмиш киши.

[34]

6:21 - Хират–Ёрим — Байт–Шамашдан қарийб 11 километрча узоқликда, Қуддусдан эса 15 километрча шимоли–ғарбда жойлашган шаҳар.

[35]

7:5 - Миспах — Қуддусдан қарийб 8 километрча шимолда жойлашган шаҳар.

[36]

7:12 - Эванзор — ибронийчадаги маъноси ёрдам тоши.

[37]

7:14 - Амор халқлари — бу ўринда умумий ном бўлиб, бу ном остида ўша вақтларда Канъонда истиқомат қилган Исроил халқидан бошқа жамики халқлар назарда тутилади.

[38]

8:2 - Бэршэва шаҳри — Яҳудо юртининг жануб томонида жойлашган.

[39]

8:16 - ...ҳўкизларингизни... — Қадимий грекча таржимадан. Ибронийча матнда йигитларингизни.

[40]

9:8 - бир кумуш танга — ибронийча матнда чорак шақал кумуш, тахминан 3 граммга тўғри келади.

[41]

9:25 - Шомуил...Шоул билан суҳбатлашди — Ибронийча матндан. Қадимий грекча таржимада Шомуил Шоулни уйнинг томига олиб чиқиб, у ерда унинг учун тўшак солди.

[42]

9:26 - ...том устида ётган... — У вақтларда уйларнинг томи текис бўлгани учун, одамлар кўпинча томга чиқиб ётишарди.

[43]

10:5 - ...Худонинг тепалиги деб аталган Гиво... — Ибронийча матнда Гивот–Элохим.

[44]

10:12 - ...отаси кимлигининг аҳамияти...пайғамбар бўлиши мумкин — Ибронийча матнда Уларнинг отаси ким экан–а?!

[45]

10:17 - Миспах — Қуддусдан қарийб 8 километрча шимолда жойлашган шаҳар.

[46]

10:20 - Қуръа ташлаб... — Қуръа ёғоч бўлаклари ёки тошлардан қилинган бўлиб, ундан бирор нарсани қандай ёки қачон қилишни билиш учун фойдаланилган. Худонинг хоҳиш–иродаси баъзан қуръа ташлаш орқали аниқланган.

[47]

11:1 - Оммон — Иордан дарёсининг шарқий қирғоғида жойлашган.

[48]

11:1 - Ёбош шаҳри — Иордан дарёсининг шарқий қирғоғида жойлашган Исроил халқига қарашли шаҳар.

[49]

11:8 - Базах — Иордан дарёсининг ғарбий қирғоғида жойлашган.

[50]

12:11 - Гидўн — ибронийча матнда Еруббаал, Гидўннинг яна бир исми.

[51]

12:11 - Барақ — қадимий грекча ва сурёнийча таржималардан. Ибронийча матнда Бадон.

[52]

12:11 - ҳакамлар — Исроилда шоҳлик жорий бўлмасдан олдин халқ йўлбошчилари юртни бошқарардилар. Улар ҳакамлар деб юритиларди.

[53]

13:1 - ўттиз — баъзи қадимий грекча таржима қўлёзмаларидан. Ибронийча матнда рақам тушиб қолган.

[54]

13:1 - ...Исроилда қирқ икки йил шоҳлик қилди — Ибронийча матнда Исроилда...икки йил шоҳлик қилди. Ибронийча матндаги рақам тўлиқ эмас.

[55]

13:2 - Михмаш ва Байтил...Гиво шаҳри — бу шаҳарлар шимолдаги Байтил шаҳрига нисбатан учбурчак шаклида жойлашган эди.

[56]

13:2 - Йўнатан — шоҳ Шоулнинг ўғли (шу бобнинг 16–оятига қаранг).

[57]

13:3 - Ғибо шаҳри — Гиво ва Михмаш орасида жойлашган.

[58]

13:5 - уч мингта — қадимий грекча ва сурёнийча таржималардан. Ибронийча матнда ўттиз мингта.

[59]

13:8 - Шомуил Шоулга...айтгани учун... — 10:8 га қаранг.

[60]

13:17 - илғорлар — лашкарнинг энг олдинги сафдаги, жангга биринчи бўлиб кирадиган қисми.

[61]

13:20 - ...ўроқларини... — Қадимий грекча таржимадан. Ибронийча матнда чўкичларини.

[62]

13:21 - икки мисқол кумуш — ибронийча матнда бир пим, тахминан 8 граммга тўғри келади.

[63]

13:21 - бир мисқол кумуш — ибронийча матнда бир шақалнинг учдан бир қисми, тахминан 4 граммга тўғри келади.

[64]

14:14 - кичкина майдон — ибронийча матнда ярим бўйинтуруқ, яъни бир жуфт ҳўкиз бир кунда шудгор қиладиган даланинг ярмига тўғри келадиган ер бўлаги (тахминан 0,2 гектарга тўғри келади).

[65]

14:15 - илғорлар — 13:17 изоҳига қаранг.

[66]

14:18 - Худонинг сандиғини олиб кел...Исроил халқи билан эди — Ибронийча матндан. Қадимги грекча таржимада эфодни олиб кел, — деди. Ўша пайтда у эфодни Исроил халқи олдида кўтариб юрарди.

[67]

14:31 - Ойжавлон — Михмашдан қарийб 32 километрча ғарбда жойлашган.

[68]

14:33 - ...гўштни қони билан еб...гуноҳ иш қиляпти — Қонун бўйича, Исроил халқи сўйилган молнинг қонини чиқаргандан сўнггина, гўштини пишириб тановул қилишлари лозим эди.

[69]

14:34 - ...шу ерда... — Шоул келтирган катта тошнинг устида (шу бобнинг 33–оятига қаранг). Қон гўштдан ажратилиб, ерга оқиб тушиши учун шундай қилинган эди.

[70]

14:36 - ...Худонинг хоҳиш–иродасини билайлик... — Айрим ҳолларда шоҳ бир қарорга келишига ёрдам бергани Худонинг хоҳишини билиш учун руҳонийлар Урим ва Туммим деган муқаддас нарсалардан фойдаланишган. Баъзан Худо Ўз хоҳиш–иродасини пайғамбар ёки туш орқали билдирган (28:6 ва 2 Шоҳлар 2:1 га қаранг).

[71]

14:49 - Ишбосит — ибронийча матнда бу исмнинг бошқача варианти Йишви. Эшбаал исми билан ҳам танилган.

[72]

15:2 - Омолек халқи — Фаластиннинг жануби–ғарбидаги ерларда истиқомат қилган халқ.

[73]

15:3 - ...тамоман йўқ қилиб ташла... — Шу ибора билан таржима қилинган ибронийча сўзнинг маъноси қуйидагича: одамлар ёки буюмлар Худога бағишланиб, назр сифатида берилган ёки тамоман қириб ташланган (шу бобнинг 8, 9, 15, 18, 20, 21–оятларида ҳам бор).

[74]

15:12 - Кармил шаҳри — Хеврондан қарийб 11 километрча жанубда жойлашган.

[75]

15:32 - Ўгахни боғланган ҳолда...деб ўйлади — Ибронийча матнда бу гапнинг маъноси баҳсли.

[76]

16:1 - қўчқор шохи — ҳайвоннинг ишлов берилган шохлари баъзан идиш сифатида ишлатилган.

[77]

16:5 - Ўзларингизни покланглар... — Руҳий хизматни лозим даражада бажаришга тўсқинлик қиладиган нопокликдан тозаланиш маросими.

[78]

17:1 - Сўхў ва Озикаҳ шаҳарлари — Сўхў Исроил халқига қарашли, Озикаҳ эса Филистларнинг қўли остида эди.

[79]

17:4 - олти тирсагу бир қарич — тахминан 3 метрга тўғри келади.

[80]

17:5 - уч ярим пуд — ибронийча матнда беш минг шақал, тахминан 57 килога тўғри келади.

[81]

17:7 - ярим пуд — ибронийча матнда олти юз шақал, тахминан 7 килога тўғри келади.

[82]

17:12 - Эфрат — Байтлаҳм шаҳри атрофидаги аҳоли истиқомат қиладиган ерлар.

[83]

17:17 - бир тоғора — ибронийча матнда бир эфа, тахминан 22 литрга тўғри келади.

[84]

18:1 - Йўнатан — Шоулнинг тўнғич ўғли (14–бобга қаранг).

[85]

18:25 - Филистнинг суннат териси — Филистлар Исроил халқидан фарқли равишда хатна қилинмасдилар. Қадимги вақтларда жангчилар ғанимларнинг нечтасини ўлдирганини кўрсатиш учун, далил сифатида уларнинг танасидан бирорта аъзосини қирқиб олишарди.

[86]

19:13 - бут — ибронийча матнда терафим (шу бобнинг 16–оятида ҳам бор). Терафим хонаки санам бўлиб, фол очиш учун ишлатилган бўлиши мумкин. Чамаси, бу оятларда инсон қиёфасидаги бут тўғрисида сўз кетмоқда. Михал бефарзанд бўлгани учун, шунга ўхшаш бутни уйида яширинча сақлаган бўлиши мумкин.

[87]

19:24 - Наҳотки Шоул ҳам пайғамбар бўлса?!... — маталнинг келиб чиқиши ҳақида янада кўпроқ билмоқчи бўлсангиз, 10:11-12 га қаранг.

[88]

20:5 - Шоҳ билан...ўтиришим керак — Янги ой шодиёнаси куни ҳар бир одам ўз оиласи билан руҳий таом маросимини нишонлаши шарт эди.

[89]

20:25 - ...Шоулнинг рўпарасидан... — Қадимий грекча таржимадан. Ибронийча матнда Йўнатан ўрнидан турди, Йўнатан Абнурга жой бериб, ўзи бошқа жойга бориб ўтирганлиги англатилаётган бўлиши мумкин.

[90]

20:26 - ...ҳаром бўлган–у, ювинмагандир... — Янги ой шодиёнасида дастурхонга муқаддас таомлар тортилган, шунинг учун дастурхонда фақатгина покланган одамларгина ўтириши мумкин эди.

[91]

21:1 - Нав шаҳри — Қуддусдан қарийб 4 километрча шарқда жойлашган.

[92]

21:4 - ...аёллардан ўзларини тийган бўлишса... — Аёл киши билан жинсий алоқада бўлган одам булғанган ҳисобланиб, маълум бир вақт мобайнида ҳеч қандай диний маросимда иштирок этолмасди.

[93]

21:4 - назр қилинган нон — Худога назр қилинган нонлар (шу бобнинг 6–оятига қаранг). Одатда бундай нонларни фақатгина руҳонийлар тановул қилишлари мумкин эди.

[94]

21:7 - Эдомлик — Исроилнинг жанубидаги Эдом юртидан келган одам.

[95]

21:10 - Гат — Ўрта ер денгизининг бўйида жойлашган бу шаҳар Филистларнинг бешта асосий шаҳарларидан бири эди.

[96]

21:13 - сарой — ёки шаҳар.

[97]

22:1 - Адуллам шаҳри — Қуддусдан қарийб 24 километрча жануби–ғарбда жойлашган.

[98]

22:3 - Мўаб — Ўлик денгизнинг шарқий қирғоғида жойлашган юрт.

[99]

22:5 - Хорет ўрмони — Хорет қаерда жойлашгани маълум эмас.

[100]

22:6 - Гиво — Қуддусдан қарийб 8 километрча шимолда жойлашган.

[101]

22:6 - тамариск дарахти — кичкина, тез ўсадиган майда баргли дарахт. Бу дарахтлар иссиқ ва қуруқ жойларда ўсади.

[102]

22:7 - Эссайнинг ўғли — Довуд.

[103]

22:7 - Эй, Бенямин одамлари...қилиб ўтирадими?! — Шоул Бенямин қабиласидан, Довуд эса Яҳудо қабиласидан эди. Довуд юқори мавқеларни Бенямин авлодларига эмас, ўз қабиладошларига бермоқчи эканлигини Шоул олдиндан айтяпти.

[104]

22:9 - Эдомлик — 21:7 изоҳига қаранг.

[105]

22:10 - ...Эгамизнинг хоҳиш–иродасини сўради — 14:36 изоҳига қаранг.

[106]

22:18 - муқаддас либос — ибронийча матнда зиғир матосидан тикилган эфод бўлиб, руҳонийлар кийиб юрадиган либос.

[107]

23:1 - Кейлах шаҳри — Адулламнинг жануби–ғарбида жойлашган. Адуллам шаҳри Қуддусдан қарийб 24 километрча жануби–ғарбда жойлашган.

[108]

23:2 - ...Эгамиздан сўради — 14:36 изоҳига қаранг.

[109]

23:3 - Кейлах — эҳтимол, у вақтда Кейлах шаҳри Исроил халқининг қўли остида бўлмаган.

[110]

23:14 - Зиф чўли — Хеврондан қарийб 16 километрча жануби–шарқда жойлашган чўл.

[111]

23:19 - Йишмон — Яҳудонинг жанубий чегарасига яқин бўлган саҳродаги жой.

[112]

23:24 - Мойун чўли — Зифнинг жанубидаги ёндош чўл (шу бобнинг 14–оятига қаранг).

[113]

23:28 - Қутулиш қояси — ибронийча матнда Села–Хаммахлекўт, маъноси силлиқ қоя.

[114]

24:1 - Энгедидаги пана жойлар — Зифдан қарийб 25 километрча шарқда, Ўлик денгизнинг ғарбий қирғоғига яқин бўлган жой.

[115]

25:2 - Кармил шаҳри — Хеврондан қарийб 11 километрча жанубда жойлашган.

[116]

25:8 - зиёфат куни — қўйларнинг жунини қирқиш махсус нишонланар эди.

[117]

25:18 - икки тоғора — ибронийча матнда беш сеха, тахминан 35 килога тўғри келади.

[118]

25:18 - ...ҳовуч майиз...ҳовуч анжир қоқи... — Қадимги пайтларда узум ва анжирларни қуритгандан кейин одамлар ҳовучларида думалоқ қилиб преслаганлар, шу тариқа қоқилар узоқ вақт сақланган ва кундалик истеъмол қилинадиган егулик бўлган эди.

[119]

25:22 - ...Худо менинг жазомни берсин... — Ибронийча матндан сўзма–сўз таржимаси — Худо Довуд душманларининг жазосини берсин. Бу қадимги ибронийчадаги Худо менинг жазомни берсин деган маънонинг мажозий тасвиридир.

[120]

25:25 - ...ақлсиз дегани — Ибронийчадаги Навол исмининг маъноси.

[121]

25:44 - Михал — 18:20-27 га қаранг.

[122]

26:1 - Йишмон — Яҳудонинг жанубий чегарасига яқин бўлган, саҳродаги жой.

[123]

26:6 - Зеруя — Зеруя Довуднинг опаси, Абушай билан Йўаб эса Довуднинг жиянлари эди.

[124]

26:19 - ...бегона худоларга хизмат қил... — Қадимда одамлар, ҳар бир юртнинг ўз худоси бор ва у худоларга фақатгина ўша юртларда сажда қилиш мумкин, деб ишонишган. Ҳатто Исроил халқининг Худоси ҳақида ҳам шундай ўйлашган.

[125]

27:2 - Гат — Ўрта ер денгизининг бўйида жойлашган бу шаҳар Филистларнинг бешта асосий шаҳарларидан бири эди.

[126]

27:10 - ...Яҳудонинг Нагав чўлидаги ҳудудлари...Ярахмал уруғи ерлари...Хайин халқи ерлари... — Ярахмал уруғи Яҳудо қабиласига мансуб, Хайин халқи Яҳудонинг иттифоқдоши эди. Охиш “Довуд ўз қабиласи Яҳудога ва Яҳудо қабиласининг иттифоқдошига ҳужум қилган”, деб ўйлашини Довуд истаган эди.

[127]

28:4 - Гилбова тоғи — Жалила кўлидан қарийб 32 километрча жануби–ғарбда жойлашган.

[128]

28:6 - руҳонийлар — айрим ҳолларда шоҳ бир қарорга келишига ёрдам бергани Худонинг хоҳишини билиш учун руҳонийлар Урим ва Туммим деган муқаддас нарсалардан фойдаланишган. Баъзан Худо Ўз хоҳиш–иродасини пайғамбар ёки туш орқали билдирган (14:36 ва 2 Шоҳлар 2:1 га қаранг).

[129]

28:7 - Эн–Дўр — Гилбова тоғидан қарийб 16 километрча шимолда жойлашган.

[130]

28:13 - Ер остидан... — Бу ерда Шеўл, яъни ўликлар диёри назарда тутилган. 2:6 изоҳига қаранг.

[131]

28:19 - ...менинг ёнимда бўласизлар — Ҳалок бўлиб, ўликлар диёрига — Шеўлга келасизлар, демоқчи.

[132]

29:1 - Офоқ — Исроилнинг шимоли–шарқий чегарасига туташ бўлган, Филистлар назорат қилиб турган ерларга қарашли шаҳар.

[133]

29:11 - Йизрил — Офоқдан қарийб 120 километрча узоқликда жойлашган шаҳар.

[134]

30:1 - Нагав чўли — Исроилнинг жанубидаги, Ўлик денгиздан жануби–ғарбда жойлашган ерлар.

[135]

30:7 - Абуатар — 23:6 га қаранг.

[136]

30:8 - ...Эгамиздан...деб сўради — 14:36 изоҳига қаранг.

[137]

30:12 - ...ҳовуч анжир қоқи...ҳовуч майиз... — 25:18 изоҳига қаранг.

[138]

30:25 - бугунгача — шу китоб ёзилаётган вақтга ишора.

[139]

31:1 - Гилбова тоғи — Жалила кўлидан қарийб 32 километрча жануби–ғарбда жойлашган.

[140]

31:7 - Йизрил водийси — Гилбова тоғининг шимоли–шарқида.

[141]

31:10 - Аштарет — Канъондаги халқлар сажда қилган ҳосилдорлик ва уруш худоси бўлиб, аёл қиёфасида тасаввур қилинган.

[142]

31:11 - Ёбош — Ёбош ва Ёбошликлар тўғрисида 11–бобда тўлиқроқ маълумот берилган.

[143]

31:13 - тамариск дарахти — 22:6 изоҳига қаранг.

[144]

31:13 - ...етти кун рўза тутишди — Бу ўша даврдаги маросимга оид бўлиб, улар аза тутганларини билдиради.

[1]

1:2 - У қайғудан кийимларини йиртган, бошига тупроқ сочган... — Одатда одамлар умидсиз кайфиятини ёки қайғули ҳолатини ифодалаш белгиси сифатида кийимларини йиртиб, бошларига тупроқ сочишар эди.

[2]

1:6 - Гилбова тоғи — Жалила кўлидан қарийб 32 километрча жануби–ғарбда жойлашган.

[3]

1:18 - ушбу марсия — ибронийча матндан сўзма–сўз таржимаси — ёй бўлиб, шу марсиянинг номи бўлиши мумкин.

[4]

1:18 - “Ёшур” китоби — ибронийчадаги маъноси “Солиҳлар” китоби. Қадимий жангнома қўшиқларнинг мажмуаси бўлиши мумкин. Бу китоб ҳозирги кунгача сақланиб қолмаган. Ёшуа 10:13 да ҳам ўша китобга ишора қилинган.

[5]

1:20 - Гат...Ашқалон — Филистларнинг бешта шаҳарларидан иккитаси эди (1 Шоҳлар 6:17 га қаранг).

[6]

1:21 - Гилбова тоғлари — Шоул ўлдирилган жойга ишора. Шу бобнинг 6–ояти ва ўша оятдаги изоҳга қаранг (яна 1 Шоҳлар 31:1-10 га қаранг).

[7]

1:21 - ...қалқонига мой суртилмас энди — Баъзи қалқонлар қаттиқ чармдан қилиниб, булар яхши сақланиши учун зайтун мойи суртилган.

[8]

2:1 - ...Эгамиздан...деб сўради — Айрим ҳолларда шоҳ бир қарорга келишига ёрдам бергани Худонинг хоҳишини билиш учун руҳонийлар Урим ва Туммим деган муқаддас нарсалардан фойдаланишган. Баъзан Худо Ўз хоҳиш–иродасини пайғамбар ёки туш орқали билдирган (1 Шоҳлар 14:36, 28:6 га қаранг).

[9]

2:8 - Абнур — Шоулнинг амакиваччаси (1 Шоҳлар 14:50-51 га қаранг).

[10]

2:8 - Ишбосит — Эшбаал исми билан ҳам танилган.

[11]

2:8 - Моханайим шаҳри — Гиладда, Иордан дарёсининг шарқ томонида жойлашган.

[12]

2:9 - Ошер — ибронийча матнда Ошур. Бу сўз Ошердан бошқача ёзилган бўлиши мумкин (Ошер Исроил қабилаларидан бири эди).

[13]

2:9 - Исроил — Бу оятда “Исроил” деган ном шимолий қабилалардан ташкил топган халқларга нисбатан ишлатилади.

[14]

2:12 - Гивон шаҳри — Қуддусдан қарийб 6 километрча шимоли–ғарбда жойлашган.

[15]

2:13 - Гивон ҳовузи — Бу ҳовуз шаҳарга яқин жойлашган бўлиб, сув сақлаш учун фойдаланилган.

[16]

2:16 - Тиғлар майдони — ибронийча матнда Хелкат–Хазурим, маъноси тиғлар майдони, ёки хусумат майдони.

[17]

2:29 - Иордан водийси — ибронийча матнда Араба. Араба умумий географик ном бўлиб, бу оятда Иордан водийсининг бир қисмига, айнан Ўлик денгиз шимолидаги ерга нисбатан ишлатилган.

[18]

2:29 - ...жарликни ёқалаб... — ёки Битрон бўйлаб давом этди. Бу ўриндаги ибронийча сўзнинг маъноси баҳсли.

[19]

3:7 - канизак — ибронийча матнда бу сўзнинг маъноси қуйидагича: бу аёллар чўри бўлиб, қонуний хотин бўлмасалар–да, хўжайинлари билан жинсий алоқада бўлишган. Қадимги пайтларда канизакларнинг жиддий қонуний ҳуқуқлари бўлиб, хўжайинлари уларнинг эрлари сифатида бўлган. Ризпа Шоулнинг канизаги бўлгани сабабли, бўлажак шоҳнинг қонуний мулки бўла олар эди.

[20]

3:7 - Ишбосит — Эшбаал исми билан ҳам танилган.

[21]

3:10 - [9-10] ...Дандан Бэршэвагача... — Исроил халқининг жамики ерларини тасвирлашнинг бир йўли, шимолдан жанубгача, деган маънода.

[22]

3:14 - Мен уни...эвазига олган эдим — 1 Шоҳлар 18:20-27 га қаранг.

[23]

3:15 - Палти — ибронийча матнда бу исмнинг бошқача варианти Палтиёл.

[24]

3:19 - Бенямин одамлари — Шоул ҳам шу қабиладан эди.

[25]

3:29 - тери касаллиги — бу ибора ибронийчада ҳар хил тери касалликларига нисбатан ишлатилган сўзнинг таржимасидир. Одатда бу иборани моҳов касаллигига ишора деб тушунишади. Тери касалликларидан бирортасига йўлиққан киши бошқаларга ўз касаллигини юқтирмасин, деб ажратиб қўйилиши шарт эди. Қонунларга кўра, бундай одам бошқа бирор одамга тегиб кетиб, уни ҳаром қилиб қўймаслиги учун ҳам алоҳида ажратилиши керак эди (Левилар 13:45-46 га қаранг).

[26]

3:31 - Кийимларингизни йиртиб, қанорга ўраниб олинглар — Қанор дағал қорамтир мато бўлиб, эчки ёки туя жунидан тўқилган. Одатда одамлар умидсиз кайфиятини ва қайғули ҳолатини ифодалаш учун кийимларини йиртиб, қанорга ўраниб олишар эди.

[27]

4:1 - Ишбосит — Эшбаал исми билан ҳам танилган.

[28]

4:4 - Мефибосит — Марибаал исми билан ҳам танилган.

[29]

4:7 - [6-7] Иордан водийси — 2:29 га қаранг.

[30]

5:7 - Сион қалъаси — Сион Қуддусдаги бир тепаликнинг номи, у ерда Ёбус халқининг қалъаси жойлашган эди.

[31]

5:9 - Милло деган жой — Милло Қуддус шаҳридаги тепаликда жойлашган ва емирилиб паст бўлган жойга қурилиб мустаҳкам қилинган жойни билдириши мумкин. Тепаликнинг кенгайтирилган бу қисми Милло деб аталган.

[32]

5:11 - Тир — Финикияда муҳим аҳамиятга эга бўлган шаҳар. Бу шаҳар Исроилнинг шимол томонидаги Ўрта ер денгизининг бўйида жойлашган эди. Бугунги кунда бу ер Ливан мамлакатининг жанубий қисмини ташкил қилади.

[33]

5:13 - канизаклар — ибронийча матнда бу сўзнинг маъноси қуйидагича: бу аёллар чўри бўлиб, қонуний хотин бўлмасалар–да, хўжайинлари билан жинсий алоқада бўлишган. Қадимги пайтларда канизакларнинг жиддий қонуний ҳуқуқлари бўлиб, хўжайинлари уларнинг эрлари сифатида бўлган.

[34]

5:14 - Шимо — ибронийча матнда бу исмнинг бошқача варианти Шаммува.

[35]

5:18 - Рафа сойлиги — Қуддусдан унчалик узоқ бўлмаган масофада, шаҳарнинг жануби–ғарб томонида жойлашган.

[36]

5:19 - ...Эгамиздан...деб сўради — 2:1 изоҳига қаранг.

[37]

5:20 - Баал–Перазим — ибронийчадаги маъноси ёриб ўтувчи худо.

[38]

6:2 - Яҳудодаги Баало шаҳри — Хират–Ёрим шаҳрининг яна бир номи.

[39]

6:3 - ...Абунадовнинг тепаликдаги уйида... — 1 Шоҳлар 7:1-2 га қаранг.

[40]

6:5 - ...берилиб... — Қадимий грекча таржимадан. Ибронийча матндан сўзма–сўз таржимаси — бутун қарағай дарахтлари билан бўлиб, баъзи таржималарда Қарағай ёғочидан ясалган ҳамма асбоб турлари билан.

[41]

6:7 - ҳурматсизлик — ибронийча матнда бу сўзнинг маъноси баҳсли.

[42]

6:8 - Параз–Уззох — ибронийчадаги маъноси Уззохнинг жазоси, яъни Худо Уззохни урди.

[43]

6:10 - Гат — Ўрта ер денгизининг бўйида жойлашган бу шаҳар Филистларнинг бешта асосий шаҳарларидан бири эди.

[44]

6:14 - руҳонийларнинг муқаддас либоси — ибронийча матнда зиғир матосидан тикилган эфод бўлиб, руҳонийлар кийиб юрадиган либос.

[45]

6:19 - хурмо — ёки бир парчадан гўшт. Ибронийча матнда бу сўзнинг маъноси баҳсли.

[46]

6:19 - ...бир ҳовучдан хурмо...бир ҳовучдан майиз... — Қадимги пайтларда хурмо ва узумни қуритгандан кейин одамлар ҳовучларида думалоқ қилиб преслаганлар, шу тариқа қоқилар узоқ вақт сақланган ва кундалик истеъмол қилинадиган егулик бўлган эди.

[47]

7:18 - ...Эгамизнинг ҳузурида ўтириб... — Довуд Қуддус яқинида аҳд сандиғини қўйган махсус чодирда бўлиши мумкин (6:16-17 га қаранг). Аҳд сандиғи Худо Ўз халқи орасида бўлганининг рамзи эди.

[48]

7:19 - Сенинг бу ваъдаларинг жамики инсонларга тегишли бўлсин... — Ибронийча матндан сўзма–сўз таржимаси — бу жамики инсоният учун қонундир.

[49]

8:1 - ...Матех–Оммоҳ шаҳрини Филистлардан тортиб олди — ёки Филистларнинг юрт устидан ҳукмронлигига барҳам берди.

[50]

8:3 - Зўво — Дамашқнинг шимолидаги юрт.

[51]

8:9 - Хомат — Зўвонинг шимолидаги юрт (Зўво — Дамашқнинг шимолидаги юрт эди).

[52]

8:12 - Эдом — баъзи иброний қўлёзмаларидан ва қадимий грекча ва сурёнийча таржималардан. Ибронийча матнда Орам. Эдом Ўлик денгизнинг жанубида жойлашган юрт эди.

[53]

8:13 - Туз водийси — Ўлик денгизнинг жанубидаги жой.

[54]

8:16 - мушовир — луғавий маъноси маслаҳатчи. Бу ўринда хабарчи. У шоҳлик ичидаги ва халқ орасидаги хабарни шоҳга, шоҳнинг фармонларини халққа етказиб турган.

[55]

8:18 - Харетлик ва Палатлик қўриқчилар — Довуд ёллаган бу муҳожир сипоҳлар шоҳнинг шахсий қўриқчилари бўлиб хизмат қилган.

[56]

9:3 - ...унинг иккала оёғи ҳам чўлоқ... — 4:4 га қаранг.

[57]

9:5 - Мефибосит — Марибаал исми билан ҳам танилган.

[58]

9:11 - ...шоҳ дастурхонидан... — Қадимий грекча таржимадан (яна шу бобнинг 13–оятига қаранг). Ибронийча матнда менинг дастурхонимдан.

[59]

10:1 - Оммон шоҳи Нахош — 1 Шоҳлар 11:1-11 га қаранг. Оммон Иордан дарёсининг шарқий қирғоғида жойлашган юрт эди.

[60]

11:1 - Рабба шаҳри — Оммоннинг пойтахти.

[61]

11:2 - ...сарой томига кўтарилиб... — У замонларда уйларнинг томи текис бўлган, одамлар томга чиқиб дам олишарди.

[62]

11:4 - ...тозаланиш расм–русумларини энди тугатган экан — Аёллар ҳар сафар ой кўргандан кейин, охирида қонун–қоидага биноан тозаланиш расм–русумларини адо этишлари талаб қилинар эди. Бу ўша одатга ишора қиляпти.

[63]

11:21 - Гидўн — ибронийча матнда Еруббосит. Еруббосит — Гидўннинг яна бир исми Еруббаалнинг бир вариантидир.

[64]

12:14 - ...Эгамизни менсимаганлигинг... — Ибронийча матндан сўзма–сўз таржимаси — Эгамизнинг душманларини менсимаганлигинг. Бу қадимги ибронийчадаги Эгамизни менсимаганлигинг деган маънонинг мажозий тасвиридир (яна 1 Шоҳлар 25:22 ва ўша оятдаги изоҳга қаранг).

[65]

12:25 - Ёдидаё — ибронийчадаги маъноси Эгамнинг суйгани.

[66]

12:30 - ...уларнинг шоҳи бошидаги тож... — ёки Милкомнинг тасвири устидаги тож. Милком — Оммон халқининг худоси Мўлахнинг яна бир номи.

[67]

12:30 - икки пуд — ибронийча матнда бир талант, тахминан 34 килога тўғри келади.

[68]

13:1 - Тамара...Абсалом...Омнўн — уларнинг отаси Довуд эди, лекин Омнўннинг онаси бошқа бўлган. Омнўн Довуднинг тўнғич ўғли бўлиб, бўлғуси шоҳ сифатида отасининг ўрнига ўтириши керак эди.

[69]

13:3 - Шимо — ибронийча матнда бу исмнинг бошқача варианти Шимох (шу бобнинг 32–оятида ҳам бор).

[70]

13:18 - ...чиройли гулли либос... — ёки енги узун либос.

[71]

13:19 - ...бошига кул сочиб, устидаги узун либосини йиртиб ташлади — Одатда одамлар умидсиз кайфиятини ёки қайғули ҳолатини ифодалаш белгиси сифатида кийимларини йиртиб, бошларига кул сочишар эди.

[72]

13:23 - ...Абсалом шоҳнинг ҳамма ўғилларини Баал–Хазорга таклиф қилди...қўйларининг жунини қирқтираётган эди — Қўйларнинг жунини қирқиш махсус нишонланар эди.

[73]

13:34 - ...ғарб томондан... — Ибронийча матндан. Қадимий грекча таржимада Хўронаймга борадиган йўлдан.

[74]

13:38 - [37-38] Талмай — Абсаломнинг она томондан бобоси (3:3 га қаранг).

[75]

13:39 - ...Абсаломни соғина бошлади — ёки у ўз лашкари билан Абсаломнинг орқасидан боришни бошқа истамади.

[76]

14:2 - [1-2] Тахува шаҳри — Қуддусдан қарийб 16 километрча жанубда жойлашган.

[77]

14:26 - беш юз мисқол — ибронийча матнда икки юз шақал, тахминан 2,3 килога тўғри келади.

[78]

15:7 - тўрт йил — қадимий грекча ва сурёнийча таржималардан. Ибронийча матнда қирқ йил.

[79]

15:12 - Гилох — Хевронга яқин шаҳар.

[80]

15:16 - канизак — 5:13 изоҳига қаранг.

[81]

15:18 - Харетлик ва Палатлик ҳамма қўриқчилар — Довуд ёллаган бу муҳожир сипоҳлар шоҳнинг шахсий қўриқчилари бўлиб хизмат қилган.

[82]

15:18 - Гат шаҳри — Ўрта ер денгизининг бўйида жойлашган бу шаҳар Филистларнинг бешта асосий шаҳарларидан бири эди.

[83]

15:23 - Қидрон сойлиги — бу Қуддуснинг шарқий чегараси ҳисобланган.

[84]

15:27 - Сен валий эмасмисан?! — Ибронийча матндан. Қадимий грекча таржимада менга қаранг. Пайғамбарни валий деб чақириш кенг тарқалган эди (1 Шоҳлар 9:9 га қаранг). Ибронийча термин сўзма–сўз “кўрадиган одам” маъносини билдиради. Бу ўринда шоҳ Довуд, чамаси, ғайрирасмий таклиф берадиган терминдан фойдаланяпти: Зодўх Қуддусга қайтиб, унга жосус сифатида хизмат қилишини ва шаҳарда нималар юз бераётгани тўғрисида унга ахборот бериб туришини истаяпти (шу бобнинг 28, 35, 36–изоҳларига қаранг).

[85]

15:30 - Зайтун тоғи — Қуддуснинг шарқида, Қидрон сойлигининг нариги томонида жойлашган.

[86]

15:32 - Орх уруғи — Орх уруғи Бенямин қабиласининг бир қисми эди.

[87]

15:32 - ...қайғудан кийимларини йиртган, бошига тупроқ сочган эди — 1:2 изоҳига қаранг.

[88]

16:1 - Мефибосит — Марибаал исми билан ҳам танилган.

[89]

16:1 - ...ҳовуч майиз... — 6:19 изоҳига қаранг.

[90]

16:21 - канизаклар — 5:13 изоҳига қаранг.

[91]

16:22 - ...отасининг канизаклари олдига кирди — Натан пайғамбар бу воқеа тўғрисида башорат қилган эди (12:11-12 га қаранг). Довуднинг канизлари бўлажак шоҳнинг қонуний мулки бўлиб қолар эди. Абсалом бу ишни қилиб, энди ўзини шоҳ деб эълон қилаётган эди.

[92]

17:16 - ...нариги қирғоққа ўтаверсин — Яъни Иордан дарёсининг шарқ томонига.

[93]

17:17 - ...Абуатар ўғли Йўнатан билан Зодўх ўғли Охимас... — 15:27 га қаранг.

[94]

17:17 - Эн–Рўғол булоғи — Қуддуснинг жануби–шарқида, Қидрон сойлигида жойлашган.

[95]

17:18 - Бохурим шаҳри — Қуддусдан қарийб 2 километрча шимоли–шарқда жойлашган.

[96]

17:23 - ...ўз шаҳри... — У Гилох шаҳридан эди (15:12 га қаранг).

[97]

17:25 - Исмоил қавми — қадимий грекча таржиманинг баъзи қўлёзмаларидан. Ибронийча матнда Исроил қавми.

[98]

17:25 - Этер — ибронийча матнда бу исмнинг бошқача варианти Йитро.

[99]

17:29 - [27-29] ясмиқ дони — дуккакли ўсимликлар турига мансуб ўсимлик дони, мошга ўхшаб кетади.

[100]

18:2 - Гат — Ўрта ер денгизининг бўйида жойлашган бу шаҳар Филистларнинг бешта асосий шаҳарларидан бири эди.

[101]

18:11 - ўн кумуш танга — тахминан 110 граммга тўғри келади.

[102]

18:12 - минг кумуш танга — тахминан 11 килога тўғри келади.

[103]

18:18 - ...битта ўғлим йўқ... — Бир вақтлар Абсаломнинг учта ўғли бўлган эди (14:27 га қаранг). Лекин улар ё ёшлигига вафот этганлар ёки Абсалом Омнўнни ўлдиргани учун ўлдирилганлар.

[104]

18:18 - Шоҳ сойлиги — Қидрон сойлигининг бир қисми бўлиб, Қуддус шаҳридан шарқда жойлашган.

[105]

18:18 - ...шу кунгача... — Шу китоб ёзилаётган вақтга ишора.

[106]

18:21 - Ҳабашистонлик одам — ибронийча матнда Кушлик одам (шу бобнинг 22, 23, 31, 32–оятларида ҳам бор). Куш деган жой Мисрнинг жанубида бўлиб, ҳозирги Судан ва Эфиопия мамлакатларининг бир қисмини ўз ичига олган эди.

[107]

18:24 - ...шаҳар дарвозаси олдида... — Шаҳар дарвозаси одатда, шаҳар деворидаги минорага ўхшарди. Деворнинг иккала томонда ҳам дарвозалари бор эди. Битта дарвоза деворнинг ташқарисида, иккинчи дарвоза деворнинг ичкарисида жойлашган эди. Довуд мана шу икки дарвозанинг орасида эди.

[108]

19:5 - канизаклар — 5:13 изоҳига қаранг.

[109]

19:15 - Гилгал — Иордан дарёсининг ғарбий қирғоғидан қарийб 8 километрча узоқликда жойлашган эди. Шоҳ Довуд билан унинг лашкари эса дарёнинг шарқ томонида эдилар.

[110]

19:19 - ...қилган гуноҳим... — 16:5-14 га қаранг.

[111]

19:24 - Мефибосит — Марибаал исми билан ҳам танилган.

[112]

19:29 - ерлар — Шоулга қарашли бўлган жойлар (9:7-9, 16:4 га қаранг).

[113]

19:39 - ...Иордан дарёсини кечиб ўтдилар — Яъни дарёнинг ғарб томонига.

[114]

19:40 - Исроил — 2:9 изоҳига қаранг.

[115]

20:1 - Исроил — 2:9 изоҳига қаранг.

[116]

20:3 - канизак — 5:13 изоҳига қаранг.

[117]

20:3 - ...бирортаси билан бирга бўлмади — Чунки Абсалом шу ишни қилган эди (16:21, 22 га қаранг).

[118]

20:7 - Харетлик ва Палатлик қўриқчилар — Довуд ёллаган бу муҳожир сипоҳлар шоҳнинг шахсий қўриқчилари бўлиб хизмат қилган.

[119]

20:8 - Гивон — Қуддусдан қарийб 6 километрча шимоли–ғарбда жойлашган.

[120]

20:14 - Овил–Байт–Махо шаҳри — юртнинг энг шимолий чеккасида жойлашган, Дан шаҳридан унча узоқ эмас.

[121]

20:14 - Бихри уруғи — қадимий грекча ва лотинча таржималардан. Ибронийча матнда Берим.

[122]

20:15 - ...шаҳар деворига қиялатиб тупроқ уйдилар... — Қадимги даврларда сипоҳлар девор билан ўралган шаҳарга ҳужум қилаётганларида, кўпинча девор тепасига қиялатиб тупроқ уйганлар. Шу йўл билан шаҳарни ҳимоя қилаётган халққа ҳужум қилиш учун деворни бузиб ёки ошиб ўтишга қулай имконият яратилган.

[123]

20:24 - Одонирам — ибронийча матнда бу исмнинг бошқача варианти Одорам.

[124]

20:24 - мушовир — луғавий маъноси маслаҳатчи. Бу ўринда хабарчи. У шоҳлик ичидаги ва халқ орасидаги хабарни шоҳга, шоҳнинг фармонларини халққа етказиб турган.

[125]

21:1 - ...Эгамиздан шу ҳақда сўраган эди... — 2:1 изоҳига қаранг.

[126]

21:2 - Амор халқлари — бу ўринда умумий ном бўлиб, бу ном остида ўша вақтларда Канъонда истиқомат қилган Исроил халқидан бошқа жамики халқлар назарда тутилади.

[127]

21:7 - Мефибосит — Марибаал исми билан ҳам танилган.

[128]

21:8 - Мерав — баъзи иброний қўлёзмаларидан, баъзи қадимий грекча таржиманинг қўлёзмаларидан ва қадимий сурёнийча таржимадан. Ибронийча матнда Михал. Михал Шоулнинг қизи эди, у Довуднинг хотинларидан бири бўлган–у, фарзанд кўрмаган. 1 Шоҳлар 18:19 га кўра, Мерав Шоулнинг қизи бўлиб, Махлалик Одриёлга турмушга чиққан эди.

[129]

21:9 - ...арпа ўримининг илк кунлари эди — Апрелнинг охири ёки майнинг бошида.

[130]

21:10 - қанор — дағал қорамтир мато бўлиб, эчки ёки туя жунидан тўқилган.

[131]

21:10 - ...ёмғир ёққунга қадар... — Ўша ерларда май ойидан сентябргача одатда ёмғир ёғмаган.

[132]

21:11 - канизак — 5:13 изоҳига қаранг.

[133]

21:12 - Гиладдаги Ёбош халқи...у ердан олиб кетишган эди — 1 Шоҳлар 31:8-13 га қаранг.

[134]

21:16 - Рафа халқи — Исроил халқидан аввал Фаластинда яшаган, улар гавдаси улкан ва кучли жангчилари билан машҳур бўлган бир халқ эди.

[135]

21:16 - 750 мисқол — ибронийча матнда уч юз шақал, тахминан 3,4 килога тўғри келади.

[136]

21:17 - Абушай — Довуднинг жияни, Йўабнинг акаси.

[137]

21:19 - Гат — Ўрта ер денгизининг бўйида жойлашган бу шаҳар Филистларнинг бешта асосий шаҳарларидан бири эди.

[138]

21:21 - Шимо — ибронийча матнда бу исмнинг бошқача варианти Шимах.

[139]

22:2 - қоя — бу сўз баъзан ибронийча шеърда Эгамизни тоққа ёки Эгамизнинг халқи ўз душманларидан қутулиш учун қочиб бориб паноҳ топадиган жойга қиёслаш учун қўлланган (шу бобнинг 3, 32, 47–оятларида ҳам бор).

[140]

22:3 - ...баҳодир курашчим... — Ибронийча матндан сўзма–сўз таржимаси — нажотимнинг шохи ёки мени қутқарадиган шох. Қадимги Фаластинда ҳўкиз энг кучли ҳайвонлардан бири бўлгани учун, ҳўкизнинг шохи қуч–қудрат рамзи эди.

[141]

22:6 - Ўликлар диёри — ибронийча матнда Шеўл. Одамлар Шеўлни ер остидаги тубсиз чуқурлик, деб тушунардилар.

[142]

22:8 - Самоларнинг пойдевори — қадимги Исроил халқининг тасаввурига кўра, осмон гумбазга ўхшайди ва ер остидаги тубсизликнинг пойдеворига кетадиган улкан устунларга таянади (яна шу бобнинг 16–ояти ва ўша оятдаги изоҳга қаранг).

[143]

22:16 - Заминнинг пойдевори — қадимги Исроил халқининг тасаввурига кўра, ер теп–текис бўлиб, ер остида улкан денгиз бор эди, денгиз тубига кетган улкан устунлар ерни ушлаб турарди. Бу устунлар денгиз тубидаги пойдеворга таянарди.

[144]

22:17 - Баҳайбат сувлардан... — Ҳаддан ортиқ хавфдан деган маънодаги мажозий тасвир.

[145]

23:3 - қоя — 22:2 изоҳига қаранг.

[146]

23:8 - “Учта қаҳрамон” — булар энг машҳур жангчилар гуруҳи эди. Улар ҳам “Ўттизта қаҳрамон”нинг машҳур гуруҳидан махсус бир қисми бўлиши мумкин.

[147]

23:8 - У найзаси билан саккиз юз кишига ҳужум қилиб, ҳаммасини бир жангда ўлдирган эди — Баъзи қадимий грекча таржиманинг қўлёзмаларидан. Оятнинг бу қисмидаги ибронийча матннинг маъноси баҳсли. Айримлар бу парчани У Эзлик Адино бўлиб, бир пайтнинг ўзида саккиз юз кишини ўлдирган эди, деб таржима қилишган.

[148]

23:11 - ясмиқзор — ясмиқ — дуккакли ўсимликлар турига мансуб ўсимлик дони, мошга ўхшаб кетади.

[149]

23:13 - “Ўттизта қаҳрамон” — булар энг машҳур жангчилар гуруҳидан иккинчиси эди.

[150]

23:13 - ...ўша учаласи (улар “Ўттизта қаҳрамон” гуруҳи таркибига кирар эдилар)... — Ибронийча матндан сўзма–сўз таржимаси — ўттизтадан учтаси. Баъзилар, матнда “Учта қаҳрамон”дан фарқ қилган учта жангчига ишора қилинади, деб тушунадилар. Лекин шу бобдаги 17–оятнинг иккинчи қисмида берилган хулосада, 8-17–оятларда ўша учта жангчи тўғрисида сўз кетяпти, деган фикр айтилади.

[151]

23:13 - ...Адуллам ғорига кетдилар — Бу воқеа Довуд қувғинда юрган пайтда юз берган бўлса керак (1 Шоҳлар 22:1-5 га қаранг).

[152]

23:13 - Рафа сойлиги — Қуддусдан унчалик узоқ бўлмаган масофада, шаҳарнинг жануби–ғарб томонида жойлашган.

[153]

23:18 - Ўттизта — баъзи иброний қўлёзмаларидан ва қадимий сурёнийча таржимадан. Ибронийча матнда Учта. “Уч” ва “ўттиз” сўзлари ибронийчада деярли бир хил ёзилган.

[154]

23:19 - Ўттизта — қадимий сурёнийча таржимадан. Ибронийча матнда Учта. “Уч” ва “ўттиз” сўзлари ибронийчада деярли бир хил ёзилган.

[155]

23:20 - Мўаблик икки довюрак одам... — ёки Мўабдаги иккита улкан шер ёки Мўаблик Ориёлнинг икки ўғли. Гапнинг бу қисмидаги ибронийча сўзлардан бирининг маъноси баҳсли.

[156]

24:6 - ...Тахтим–Ходши ерлари...Данён... — Бу ерларнинг қаерда жойлашгани маълум эмас.

[157]

24:16 - ...Ёбус халқидан бўлган Аравно деган одамнинг хирмонида... — Бу жой қадимги Қуддуснинг ташқарисидаги тепаликда жойлашган. Кейинроқ Сулаймон шу ерда Маъбадни қурган.

[158]

24:22 - хўптир — остига учли тош ёки темир ўрнатилган оғир тахта. Донни бошоқдан ажратиб олиш учун ўрилиб хирмонга уйилган буғдой устидан кўндалангига хўптир юргизилади.

[159]

24:24 - эллик кумуш танга — ибронийча матнда эллик шақал кумуш, тахминан 550 граммга тўғри келади.

[1]

1:1 - ...анча кексайди — Тахминан 70 ёшларда эди.

[2]

1:3 - Шунам — Жалила денгизининг жанубий қирғоғидан қарийб 26 километрча жануби–шарқда жойлашган шаҳар.

[3]

1:5 - Мен шоҳ бўламан... — Абсаломнинг ўлимидан кейин Довуднинг тўнғич ўғли бўлиб қолган Одониё тахтга даъвогар эди.

[4]

1:9 - Эн–Рўғол булоғи — Қуддуснинг жануби–шарқида, Қидрон сойлигида жойлашган.

[5]

1:9 - ...қурбонлик қилиб...таклиф қилди — Одониё тахтга даъвогарлигини байрам қилиб нишонлаган.

[6]

1:25 - ...қўшинингизнинг лашкарбошиларини... — Ибронийча матндан. Қадимий грекча таржимада қўшинингизнинг лашкарбошиси Йўабни.

[7]

1:33 - Гихўн булоғи — Эн–Рўғол булоғининг яқинида, булоқнинг шимол томонида жойлашган (шу бобнинг 9, 41–оятларига қаранг). Бу булоқ Қуддуснинг асосий сув манбаи эди.

[8]

1:35 - Исроил ва Яҳудо — бу оятда “Исроил” деган ном шимолий қабилалардан ташкил топган халққа нисбатан ишлатилади, “Яҳудо” номи эса жанубий қабилалардан ташкил топган халққа нисбатан ишлатилади. Довуднинг ўғли ҳам, Довуд сингари барча қабилалар устидан ҳукмдорлик қиладиган бўлади.

[9]

1:38 - Харетлик ва Палатлик қўриқчилар — Довуд ёллаган бу муҳожир сипоҳлар шоҳнинг шахсий қўриқчилари бўлиб хизмат қилган.

[10]

1:39 - чодир — Қуддусда аҳд сандиғини вақтинча қолдириш учун Довуд ўрнаштирган чодир. Бу пайтда Қуддусдаги Маъбад ҳали қурилмаган, Муқаддас чодир Гивондаги саждагоҳда эди.

[11]

1:39 - қўчқор шохи — ҳайвоннинг ишлов берилган шохлари баъзан идиш сифатида ишлатилган.

[12]

1:50 - ...қурбонгоҳнинг бурчагидан маҳкам ушлаб олди — Қурбонгоҳнинг тўртала бурчагининг учи ҳайвон шохи шаклида ясалган эди. Қурбонгоҳ муқаддас ҳисоблангани учун, унинг шохини ушлаб турган одамни ўлдириб бўлмас эди.

[13]

2:5 - У Исроилнинг иккита лашкарбошисини...қон тўкди — 2 Шоҳлар 3:22-27, 20:7-10 га қаранг.

[14]

2:6 - ўликлар диёри — ибронийча матнда Шеўл. Одамлар Шеўлни ер остидаги тубсиз чуқурлик, деб тушунардилар.

[15]

2:7 - Чунки...улар менинг олдимда ҳозиру нозир бўлишди — 2 Шоҳлар 17:27-29 га қаранг.

[16]

2:8 - Моханайимга қочиб ўтаётганимда, у мени қарғаган эди — 2 Шоҳлар 16:5-13 га қаранг.

[17]

2:8 - Лекин кейинроқ...онт ичиб, унга: “Сени ўлдирмайман”, деган эдим — 2 Шоҳлар 19:16-23 га қаранг.

[18]

2:15 - ...мен шоҳ бўлишим керак эди — Одониё Сулаймондан катта эди (шу бобнинг 22–оятига қаранг).

[19]

2:19 - ...шоҳнинг ўнг томони... — Ўнг қўл — мурувват ва барака келтиради, деб қаралган.

[20]

2:26 - Онотўт — Қуддусдан қарийб 5 километрча шимоли–шарқда жойлашган левиларга қарашли шаҳар.

[21]

2:27 - Шундай қилиб, Эгамизнинг...айтган сўзлари бажо бўлди — 1 Шоҳлар 2:27-36 га қаранг. Абуатар Элахнинг кичик ўғли Финхазнинг эвараси эди.

[22]

2:28 - ...қурбонгоҳнинг бурчагидан ушлаб олди — 1:50 изоҳларига қаранг.

[23]

2:32 - Абнур...Эмоса — 2 Шоҳлар 3:22-27, 20:7-10 га қаранг.

[24]

2:37 - Қидрон сойлиги — Қуддус шаҳридан шарқда жойлашган.

[25]

2:39 - Гат — Ўрта ер денгизининг бўйида жойлашган бу шаҳар Филистларнинг бешта асосий шаҳарларидан бири эди.

[26]

3:2 - саждагоҳлар — ибронийча матнда тепаликлар. Маҳаллий қурбонгоҳлар мавжуд бўлган бундай жойларда, одамлар Худога ёки бегона худоларга топинган.

[27]

3:4 - Гивон — Қуддусдан қарийб 6 километрча шимоли–ғарбда жойлашган.

[28]

4:11 - Нафўт–Дўр — ибронийча матнда бу номнинг бошқача варианти Нафат–Дўр.

[29]

4:12 - Байт–Шан — ибронийча матнда бу номнинг бошқача варианти Байт–Шиён.

[30]

4:19 - Яҳудо юртининг ўз ҳукмдори бор эди — Қадимий грекча таржимадан. Ибронийча матнда эса Яҳудо сўзи йўқ.

[31]

4:22 - 300 тоғора — ибронийча матнда ўттиз кор, тахминан 6,6 тоннага тўғри келади.

[32]

4:22 - 600 тоғора — ибронийча матнда олтмиш кор, тахминан 13 тоннага тўғри келади.

[33]

4:26 - тўрт минг — қадимий грекча таржимадан. Ибронийча матнда қирқ минг.

[34]

4:28 - ...шоҳ тайинлаган ерга... — ёки шоҳ Сулаймон турган жойга.

[35]

5:1 - Тир — Финикияда муҳим аҳамиятга эга бўлган шаҳар. Бу шаҳар Исроилнинг шимол томонидаги Ўрта ер денгизининг бўйида жойлашган эди. Бугунги кунда бу ер Ливан мамлакатининг жанубий ҳудудини ташкил қилади.

[36]

5:1 - Хирам Довудни доимо ўзига дўст деб биларди — 2 Шоҳлар 5:11-12 га қаранг.

[37]

5:9 - сол — бир–бирига боғланиб, дарёда оқизиладиган ёғочлар. Ёғочни узоқ масофага олиб бориш учун энг қулай усул сол оқизиш бўлган.

[38]

5:11 - 200.000 тоғора — ибронийча матнда йигирма минг кор, тахминан 4400 тоннага тўғри келади.

[39]

5:11 - 40.000 кўза — қадимий грекча таржимада йигирма минг бат деб ёзилган, тахминан 440.000 литрга тўғри келади. Ибронийча матнда йигирма кор, тахминан 4400 литрга тўғри келади.

[40]

5:18 - Габол — Ўрта ер денгизи бўйидаги Финикияга қарашли шаҳар, Тир шаҳрининг шимолида.

[41]

6:1 - ...Сулаймон Исроил тахтига ўтирганига тўрт йил бўлган эди — тахминан милоддан олдинги 960 йил.

[42]

6:1 - Зив ойи — иброний календарининг иккинчи ойи. Ҳозирги календарга кўра бу ой апрелнинг ўртасидан бошланади.

[43]

6:2 - тирсак — бир тирсак тахминан 45 сантиметрга тўғри келади.

[44]

6:20 - Садр ёғочидан ясалган тутатқи қурбонгоҳини ҳам олтин билан қоплатди — ёки ва тутатқи қурбонгоҳини садр ёғочи билан қоплатди. Ибронийча матнда бу гапнинг маъноси баҳсли.

[45]

6:31 - кесаки — эшик ўрнатилган чорчўп.

[46]

6:37 - Зив ойи — шу бобнинг 1–оятидаги изоҳга қаранг.

[47]

6:38 - Бул ойи — иброний календарининг саккизинчи ойи. Ҳозирги календарга кўра бу ой октябрнинг ўртасидан бошланади.

[48]

7:2 - ...“Лубнон ўрмони” деган уй... — Саройдаги тантаналар ўтказиладиган катта зал. Зал Лубнон ўрмонидан келтирилган садр тахталари билан қоплангани учун шундай деб номланган бўлиши мумкин.

[49]

7:2 - тирсак — бир тирсак тахминан 45 сантиметрга тўғри келади.

[50]

7:5 - кесаки — эшик ўрнатилган чорчўп.

[51]

7:21 - Ёхин — бу ном ибронийчадаги у (Худо) асос солган сўзларига оҳангдош.

[52]

7:21 - Бўаз — бу ном ибронийчадаги унинг (Худонинг) кучи воситасида сўзларига оҳангдош.

[53]

7:26 - 4000 кўза — ибронийча матнда икки минг бат, тахминан 44.000 литрга тўғри келади.

[54]

7:34 - кашак — иморат ва бошқа қурилиш ишларида тик ёки ётқизиб қўйилган ёғочни қимирламайдиган қилиб мустаҳкамлаш учун қоқиб қўйиладиган ёғоч, тирговуч.

[55]

7:38 - 80 кўза — ибронийча матнда қирқ бат, тахминан 880 литрга тўғри келади.

[56]

7:48 - муқаддас нонлар — бу нонлар Эгамизнинг Ўз уйида зоҳир бўлишини акс эттирувчи тимсол бўлиб, Худо Исроил халқининг қудрати ва егулик манбаи эканлигидан дарак бериб турган. Бу нонлар уйдаги махсус хонтахтага қўйилиб, ҳар шанба куни янги пиширилган нонлар билан алмаштирилган.

[57]

8:2 - Етаним ойи — иброний календарининг еттинчи ойи. Ҳозирги календарга кўра бу ой сентябрнинг ўртасидан бошланади.

[58]

8:2 - Чайла байрами — бу байрам кузда ўрим–терим тугаган пайтга тўғри келади.

[59]

8:4 - Эгамизнинг сандиғи...Учрашув чодири — Ўша вақтда аҳд сандиғи Қуддусда турарди. Учрашув чодири (Муқаддас чодирнинг яна бир номи) Гивондаги саждагоҳга ўрнатилган эди.

[60]

8:8 - ...бугунгача... — Шу китоб ёзилаётган вақтга ишора.

[61]

8:9 - Синай тоғи — ибронийча матнда Хорев тоғи, Синай тоғининг яна бир номи.

[62]

8:37 - чигиртка — чигирткалар баъзан тўда–тўда бўлиб келиб, далалардаги ҳосилга катта зарар етказади.

[63]

8:65 - Лево–Хомат — ёки Хомат довони.

[64]

8:65 - Чайла байрами — шу бобнинг 2–оятидаги изоҳга қаранг.

[65]

8:65 - ...Чайла байрамини нишонлашди...ўн тўрт кун...етти кун...етти кун...қилишди — Ибронийча матннинг маъноси шундай бўлиши мумкин. Ибронийча матндан сўзма–сўз таржимаси — етти кун ва етти кун, ўн тўрт кун байрамни қилишди.

[66]

8:66 - Чайла байрамидан кейин... — Ибронийча матнда саккизинчи кунида, Чайла байрамининг еттинчи кунидан кейинги биринчи кун назарда тутилган бўлиши мумкин.

[67]

9:2 - ...илгари Гивонда зоҳир бўлганидай... — 3:5-6 га қаранг.

[68]

9:5 - Отанг Довудга...ваъда берган эдим — 2 Шоҳлар 7:12-16 га қаранг.

[69]

9:13 - Кавул — бу сўз ибронийчадаги кебал, яъни қадрсиз, сўзи каби талаффуз қилинган.

[70]

9:14 - 250 пуд — ибронийча матнда бир юз йигирма талант, тахминан 4 тоннага тўғри келади.

[71]

9:15 - ...Қуддуснинг шарқ томонидаги пастликни тўлдириб, мустаҳкам қилдирган... — Ибронийча матнда Милло деган жойни қурдирган. Шаҳар жойлашган қирнинг ўпирилиб кетаётган жойи тупроқ билан тўлдирилиб, мустаҳкамланган ва шу туфайли қирнинг майдони кенгайтирилган. Милло деб ўша жой назарда тутилган бўлиши мумкин.

[72]

9:18 - Тамар — ёки Тадмўр.

[73]

9:21 - ...тамомила қириб битиролмаган эди — Шу ибора билан таржима қилинган ибронийча сўзнинг маъноси қуйидагича: одамлар ёки буюмлар Худога бағишланиб, назр сифатида берилган ёки тамоман қириб ташланган.

[74]

9:21 - ...бугунгача... — Шу китоб ёзилаётган вақтга ишора.

[75]

9:22 - акобир — шоҳ саройидаги юқори мартабали одам, амалдор.

[76]

9:24 - ...Қуддуснинг шарқ томонидаги пастликни тўлдириб, мустаҳкам қилдирди — Шу бобнинг 15–оятидаги изоҳга қаранг.

[77]

9:26 - Қизил денгиз — ибронийча матнда Ём–Суф, маъноси Қамиш денгизи. Бу ном мана шу оятда ҳозирги Ақаба қўлтиғига (яъни Қизил денгизнинг шимоли–шарқидаги қўлтиққа) ишора қиляпти.

[78]

9:28 - Офир — ҳозирги Арабистоннинг жануб томонида бўлса керак. Офирдан бўлган олтин энг сифатли олтин деб ҳисобланган.

[79]

9:28 - 900 пуд — ибронийча матнда тўрт юз йигирма талант, тахминан 14 тоннага тўғри келади.

[80]

10:1 - Шава — Арабистоннинг жануби–ғарб томонида бўлиши мумкин.

[81]

10:5 - соқийлар — шоҳ саройидаги махсус лавозимга эга бўлган шахс. Уларнинг вазифаси шоҳга май қуйиб узатишдан ва ичиш учун хавф йўқлигини синашдан иборат бўлган.

[82]

10:5 - баковуллар — саройда шоҳга аталган таомни татиб кўрувчи ва овқат тайёрлаш ишига масъул бўлган мансабдор шахс.

[83]

10:10 - 250 пуд — ибронийча матнда бир юз йигирма талант, тахминан 4 тоннага тўғри келади.

[84]

10:14 - 1425 пуд — ибронийча матнда олти юз олтмиш олти талант, тахминан 23 тоннага тўғри келади.

[85]

10:16 - ярим пуд — ибронийча матнда олти юз шақал, тахминан 7 килога тўғри келади.

[86]

10:17 - 400 мисқол — ибронийча матнда уч мина, тахминан 1,7 килога тўғри келади.

[87]

10:17 - “Лубнон ўрмони” деган уй — 7:2 изоҳига қаранг.

[88]

10:22 - турли–туман маймунлар — ёки маймунлар ва товуслар.

[89]

10:28 - Миср — ёки Музур, Қувайга ёндош бўлган ҳудуд (шу бобнинг 29–оятида ҳам бор). Бу иккала ҳудуд ҳозирги Туркиянинг жануби–ғарб томонида жойлашган бўлиб, шоҳ Сулаймон даврида йилқичиликнинг маркази эди.

[90]

10:29 - 600 кумуш танга — ибронийча матнда олти юз шақал кумуш, тахминан 7 килога тўғри келади.

[91]

10:29 - 150 кумуш танга — ибронийча матнда юз эллик шақал кумуш, тахминан 1,7 килога тўғри келади.

[92]

11:3 - канизак — ибронийча матнда бу сўзнинг маъноси қуйидагича: бу аёллар чўри бўлиб, қонуний хотин бўлмасалар–да, хўжайинлари билан жинсий алоқада бўлишган. Қадимги пайтларда канизакларнинг жиддий қонуний ҳуқуқлари бўлиб, хўжайинлари уларнинг эрлари сифатида бўлган.

[93]

11:5 - Мўлах — ибронийча матнда бу исмнинг бошқача варианти Милком (шу бобнинг 33–оятида ҳам бор).

[94]

11:24 - Довуд Зўволикларни қиргач... — 2 Шоҳлар 8:3-6 га қаранг.

[95]

11:26 - Заридо шаҳри — Қуддусдан қарийб 45 километрча шимоли–ғарбда жойлашган.

[96]

11:27 - ...Қуддуснинг шарқ томонидаги пастликни тўлдириб, мустаҳкамлаб... — 9:15 изоҳига қаранг.

[97]

11:28 - Юсуф қабиласи — бу ерда Манаше ва Эфрайим қабилалари ҳақида айтилган. Улар Юсуфнинг икки ўғлининг авлодлари эди.

[98]

11:32 - битта қабила — бу вақтга келиб Яҳудо қабиласи Шимўн қабиласининг ҳудудини қўшиб олган эди. Шундай қилиб, иккита қабила битта ҳисобланган.

[99]

11:33 - Сулаймон — қадимий грекча, сурёнийча ва лотинча таржималардан. Ибронийча матнда улар.

[100]

11:37 - Исроил — бу оятда “Исроил” деган ном шимолий қабилалардан ташкил топган халқларга нисбатан ишлатилади.

[101]

12:1 - Шакам шаҳри — шимолдаги қабилаларнинг асосий шаҳри. Исроилнинг тепаликларида, Қуддусдан қарийб 50 километрча шимолда жойлашган.

[102]

12:1 - Исроил — 11:37 изоҳига қаранг.

[103]

12:2 - ...Мисрдан қайтди — Қадимий грекча ва лотинча таржималардан. Ибронийча матнда Мисрда яшади.

[104]

12:15 - ...Шилўлик Охиё орқали...Ерибомга берган сўзи... — 11:29-39 га қаранг.

[105]

12:18 - Одонирам — ибронийча матнда бу исмнинг бошқача варианти Одорам.

[106]

12:20 - Исроил — шу китобнинг давомида шимолий шоҳлик ва у ерда яшаган халқ одатда Исроил деган ном билан, жанубий шоҳлик эса Яҳудо деган ном билан юритилган.

[107]

12:25 - Паниёл — ибронийча матнда бу номнинг бошқача варианти Панувал бўлиб, Гиладда, Иордан дарёсининг шарқ томонида жойлашган.

[108]

12:28 - худоларингиз — ёки Худойингиз.

[109]

12:29 - Байтил шаҳри...Дан шаҳри — Исроил, яъни шимолий шоҳликнинг жанубий ва шимолий чеккасидаги шаҳарлар.

[110]

12:30 - ...Байтилга ва Данга борарди — Қадимий грекча таржимадан. Ибронийча матнда фақат Данга борарди бор.

[111]

12:31 - саждагоҳлар — 3:2 изоҳига қаранг.

[112]

12:32 - саккизинчи ой — иброний календарининг Бул ойига қарата айтилган. Ҳозирги календарга кўра бу ой октябрнинг ўртасидан бошланади.

[113]

12:32 - ...Яҳудода бўладиган байрам... — Еттинчи ойнинг ўн бешинчи куни, Яҳудода бўладиган машҳур Чайла байрами (8:2 изоҳига қаранг).

[114]

13:2 - Йўшиё — Яҳудо шоҳи Йўшиё, милоддан олдинги 640-609 йилларда ҳукмронлик қилган (4 Шоҳлар 22:1-23:30 га қаранг).

[115]

13:32 - Самария — бу воқеадан кейин тахминан 50 йил ўтгач, Самария шаҳри қурилган (16:23-24 га қаранг). Анча вақт ўтгандан кейингина Исроилга, яъни шимолий шоҳликка Самария номи берилган (4 Шоҳлар 17:24 га қаранг).

[116]

14:2 - ...Исроил халқнинг шоҳи бўлишим ҳақида у башорат қилган эди — 11:29-39 га қаранг.

[117]

14:17 - Тирза — Шакамдан қарийб 10 километрча шимоли–шарқда жойлашган (12:1 изоҳига қаранг). Самария қурилгунга қадар бу шаҳар Исроил, яъни шимолий шоҳликнинг пойтахти эди (16:24 га қаранг).

[118]

14:23 - саждагоҳлар — 3:2 изоҳига қаранг.

[119]

14:24 - фаҳшбозлар — ўша пайтларда эркагу аёллар маҳаллий саждагоҳларда фаҳшбозлик орқали диний вазифани бажарарди. Уларнинг эътиқоди бўйича, одамлар фаҳшбозлар билан жинсий алоқа қилганларида, шу йўл билан Канъондаги халқларнинг худоларига топиниб, худолардан фаровонлик ато қилишни сўрардилар. Лекин Эгамиз Исроил халқига бу йўл билан сажда қилишни қатъиян ман этган (Қонунлар 23:17-18 га қаранг).

[120]

14:25 - Рахабом шоҳлигининг бешинчи йили — тахминан милоддан олдинги 926 йил.

[121]

14:31 - Абиё — ибронийча матнда бу исмнинг бошқача варианти Абуём (15:1, 7, 8 да ҳам бор).

[122]

15:2 - Абсалом — ибронийча матнда бу исмнинг бошқача варианти Абисалом (шу бобнинг 10–оятида ҳам бор).

[123]

15:5 - Уриё — Довуднинг сипоҳи эди. Шоҳ Довуд унинг хотини Ботшевага уйланиш ниятида, Уриёни ўлдиртирган (2 Шоҳлар 11:1-27 га қаранг).

[124]

15:12 - фаҳшбозлар — 14:24 изоҳига қаранг.

[125]

15:13 - маликалик мартабаси — бу қадимги Исроилда муҳим мартаба бўлган эди (2:19 га қаранг).

[126]

15:13 - Қидрон сойлиги — Қуддус шаҳридан шарқда жойлашган.

[127]

15:17 - Рама шаҳри — Қуддусдан қарийб 8 километрча шимолда, Эфрайим юртидаги қирларида.

[128]

15:20 - Жалила кўли — ибронийча матнда Кенерет, ўша вақтда Жалила кўли ва унинг атрофидаги ерлар шу ном билан ҳам аталарди.

[129]

15:29 - Охиё — у шу бобнинг 27, 33–оятларидаги Охиё эмас.

[130]

15:29 - ...Эгамизнинг ўз қули, Шилўлик Охиё орқали айтган сўзлари... — 14:7-11 га қаранг.

[131]

16:24 - тўрт пуд — ибронийча матнда икки талант, тахминан 68 килога тўғри келади.

[132]

16:31 - Сидон — Финикияда муҳим аҳамиятга эга бўлган шаҳар. Бу шаҳар Исроилнинг шимол томонидаги Ўрта ер денгизининг бўйида жойлашган эди. Бугунги кунда бу шаҳар Ливан мамлакатининг жанубий ҳудудини ташкил қилади.

[133]

17:1 - Гилад — Иордан дарёсининг шарқида жойлашган ерлар.

[134]

17:1 - ...на шудринг тушади, на ёмғир ёғади — Об–ҳавони назорат қилувчи худо — Баал эмас (16:31-32 га қаранг), аксинча Исроил халқининг Худоси — Эгамиз эканлигини исботлаш учун айтилган.

[135]

17:9 - Зорафат шаҳри — Сидондан (16:31 изоҳига қаранг) қарийб 15 километрча жанубда.

[136]

17:18 - Худонинг одами — Эгамиз пайғамбарининг яна бир номи.

[137]

17:18 - Сиз гуноҳларимни Худога эслатгани...келибсиз–да?! — Қадимда одамлар, агар гуноҳ қилсак, бошимизга кулфат келтиради, деб ишонишган.

[138]

18:20 - Кармил тоғи — Ўрта ер денгизининг бўйида, Финикия текислиги жанубида — Фаластиннинг шимолида.

[139]

18:29 - Кечки қурбонлик пайти — тахминан кундузи соат 3 га тўғри келади (шу бобнинг 36–оятида ҳам бор).

[140]

18:32 - бир тоғора — ибронийча матнда икки сеха, тахминан 15 килога тўғри келади.

[141]

18:36 - Ёқуб — ибронийча матнда Исроил, Ёқубнинг яна бир исми. Ибтидо 32:27-28 га қаранг.

[142]

18:45 - Йизрил — Кармил тоғидан қарийб 27 километрча жануби–шарқда.

[143]

19:3 - Бэршэва шаҳри — Яҳудонинг энг жанубидаги шаҳар, Йизрилдан қарийб 210 километрча жанубда.

[144]

19:8 - Синай — ибронийча матнда Хорев, Синай тоғининг яна бир номи.

[145]

19:16 - Нимши ўғли Ёҳу — Аслида Ёҳу Нимшининг набираси эди (4 Шоҳлар 9:2 га қаранг). Ибронийча матнда ўғли сўзи насли маъносида ҳам ишлатилиши мумкин.

[146]

19:19 - ...чакмонини унинг устига ташлади — Бу ҳаракат Илёс Элишайни ўзига эргаштириб, пайғамбар бўлишга чорлаётганининг белгиси эди.

[147]

20:1 - Банҳадад — 15:18-20 да айтиб ўтилган Банҳадад бўлмай, унинг вориси бўлиши мумкин.

[148]

20:26 - Офоқ шаҳри — шимолда, Жалила денгизининг шарқида бўлган бўлиши мумкин.

[149]

20:31 - ...эгнимизга қанор кийиб, бўйнимизга арқон боғлайлик–да... — Қанор дағал қорамтир мато бўлиб, эчки ёки туя жунидан тўқилган. Одатда одамлар умидсиз кайфиятини ва қайғули ҳолатини ифодалаш учун қанорга ўраниб олишар эди. Шоҳ Ахабга улар қулларча бош эгишларининг рамзи арқон эди. Улар, Ахаб бизни асир қилиб олиб кетсин, деб истаётган эдилар.

[150]

20:39 - икки пуд — ибронийча матнда бир талант, тахминан 34 килога тўғри келади.

[151]

20:42 - ...ўлимга маҳкум этган... — Шу ибора билан таржима қилинган ибронийча сўзнинг маъноси қуйидагича: одамлар ёки буюмлар Худога бағишланиб, назр сифатида берилган ёки тамоман қириб ташланган.

[152]

21:3 - Оталаримдан қолган мерос... — Мусонинг қонунига кўра, ер дастлабки эгасининг авлодларига мулк бўлиб қолар эди.

[153]

21:13 - иккита — қонун айбни тасдиқловчи камида иккита гувоҳни талаб қиларди.

[154]

21:13 - ...Худони...ҳақорат қилди — Худони ҳақорат қилиш оғир жиноят бўлиб, бу жиноят ўлим билан жазоланган.

[155]

21:27 - ...қайғудан кийимларини йиртди, эгнига қанор илиб олди, рўза тутди, қанор кийиб ухлади... — Қанор дағал қорамтир мато бўлиб, эчки ёки туя жунидан тўқилган. Одатда одамлар умидсиз кайфиятини ва қайғули ҳолатини ифодалаш учун кийимларини йиртиб, қанорга ўраниб олишар ва рўза тутишар эди. Кўпинча бу ҳаракат Худодан кечирим сўраб ибодат қилиш ва Ундан мадад тилаш билан биргаликда амалга оширилган.

[156]

22:3 - Гилад — Иордан дарёсининг шарқида жойлашган ерлар.

[157]

22:38 - ...Эгамизнинг айтгани... — 21:19 га қаранг.

[158]

22:46 - фаҳшбозлар — 14:24 изоҳига қаранг.

[159]

22:48 - Эзйўн–Гебер — Синай ярим оролининг шарқ томонида, Қизил денгизнинг шимолий қирғоғидаги бандаргоҳ (9:26 га қаранг).

[1]

1:1 - Исроил — шу китобда шимолий шоҳлик ва у ерда яшаган халқ одатда Исроил деган ном билан, жанубий шоҳлик эса Яҳудо деган ном билан юритилган.

[2]

1:1 - Исроил шоҳи Ахабнинг вафотидан кейин... — Шоҳ Ахаб тахминан милоддан олдинги 850 йилда вафот этди.

[3]

1:1 - Мўаб юрти — Ўлик денгизнинг шарқий қирғоғида жойлашган эди.

[4]

1:1 - ...Мўаб юрти Исроилга қарши исён кўтарди — Мўаб юртини шоҳ Довуд итоат эттирган эди (2 Шоҳлар 8:2 га қаранг). Бу воқеанинг батафсил баёни тўғрисида 3:4-27 да ёзилган.

[5]

1:2 - ...саройнинг томи... — У замонларда уйларнинг томи текис бўлган, одамлар томга чиқиб дам олишарди.

[6]

1:2 - Эхрон шаҳри — муҳим аҳамиятга эга бўлган Филист шаҳри. Эхрон Самариядан қарийб 65 километрча жануби–ғарбда жойлашган.

[7]

1:9 - Худонинг одами — Эгамиз пайғамбарининг яна бир номи.

[8]

1:17 - Ёрам — ибронийча матнда бу исмнинг бошқача варианти Ёҳурам.

[9]

1:17 - ...Ёрам шоҳ бўлди. Бу воқеа юз берганда, Яҳудо шоҳи Ёҳурам иккинчи йил шоҳлик қилаётган эди — 3:1 га кўра, бу воқеа Яҳудо шоҳи Ёҳушафат ҳукмронлигининг ўн саккизинчи йили юз берган. Қадим замонларда ота билан ўғил бир вақтнинг ўзида тахтда ўтириб, ҳукмронлик қилган ҳоллар ҳам бўлган. Шоҳ ота вафот этган пайтда, ўғил анчадан бери шоҳликни бошқариб келаётган бўлар эди (яна 8:16 га қаранг).

[10]

2:1 - Гилгал шаҳри — Байтилдан қарийб 13 километрча шимолда жойлашган.

[11]

2:9 - ...менга икки ҳисса кўп мерос қолсин... — Қонун бўйича, қадимги Исроилда тўнғич ўғилга отасидан икки ҳисса мерос қолар эди, бу оятда Элишай тўнғич ўғилнинг улушини сўраяпти.

[12]

2:12 - ...эгнидаги кийимини иккига бўлиб ташлади — Бу ҳаракат қайғунинг бир белгиси эди.

[13]

2:22 - ...ҳозиргача... — Шу китоб ёзилаётган вақтга ишора.

[14]

3:1 - Ёрам — ибронийча матнда бу исмнинг бошқача варианти Ёҳурам (шу бобнинг 6–оятида ҳам бор).

[15]

3:1 - ...Ёрам Самарияда Исроил тахтига ўтирди...Бу пайтда Ёҳушафат Яҳудода шоҳлик қилаётганига ўн саккиз йил бўлган эди — 1:17 ва ўша оятдаги изоҳга қаранг.

[16]

3:3 - ...Исроил халқини гуноҳга ботирган Набат ўғли Ерибом қилган гуноҳлар... — Ерибом Исроилда ҳукмронлик қилган вақтда, Исроил халқи сажда қилсин, деб иккита олтин бузоқ ясаган ва бирини Байтил шаҳрига, иккинчисини Дан шаҳрига ўрнаштирган эди. (3 Шоҳлар 12:26-30 га қаранг).

[17]

3:4 - Мўаб — Ўлик денгизнинг шарқий қирғоғида жойлашган юрт.

[18]

3:8 - Эдом — Ўлик денгизнинг жанубида жойлашган. Ёрам Ўлик денгизни айланиб ўтиб, Мўабга жануб томондан ҳужум қилишни режалаштирган эди.

[19]

3:11 - ...у доимо Илёснинг хизматида бўлган эди... — Ибронийча матндан сўзма–сўз таржимаси — У Илёснинг қўлига сув қуйиб турар эди.

[20]

3:13 - ...ўзингнинг ота–онангнинг пайғамбарлари... — Бу ерда Канъондаги халқларнинг худолари Баал ва Ашера ҳақида гап кетяпти (3 Шоҳлар 16:30-33, 18:19 га қаранг). Шоҳ Ёрамнинг ота–онаси Ахаб ва Изабел ўша худоларга сажда қилишар эди.

[21]

3:20 - ...эрталабки қурбонлик пайтида... — Эрталаб соат тўққизларда.

[22]

4:8 - Шунам — Исроилдаги бир шаҳар, Самариядан қарийб 40 километрча шимолда жойлашган.

[23]

4:16 - Худонинг одами — Эгамиз пайғамбарининг яна бир номи.

[24]

4:23 - ...Янги ой шодиёнаси куни...Шаббат куни... — Табаррук кунлар бўлиб, одамлар, пайғамбардан маслаҳат олиш учун энг яхши вақт, деб ўйлашар эди.

[25]

4:25 - Кармил тоғи — Шунамдан қарийб 32 километрча шимоли–ғарбда жойлашган.

[26]

4:38 - Гилгал — Байтилдан қарийб 13 километрча шимолда жойлашган.

[27]

4:42 - Баал–Шолишо шаҳри — бу шаҳар Исроилнинг қаерда жойлашгани аниқ маълум эмас, аммо Шакам атрофларида жойлашган бўлиши мумкин.

[28]

5:1 - тери касаллиги — бу ибора ибронийчада ҳар хил тери касалликларига нисбатан ишлатилган сўзнинг таржимасидир (шу бобнинг 6, 11, 27–оятларида ҳам бор). Одатда бу иборани моҳов касаллигига ишора деб тушунишади. Тери касалликларидан бирортасига йўлиққан киши бошқаларга ўз касаллигини юқтирмасин, деб ажратиб қўйилиши шарт эди. Қонунларга кўра, бундай одам бошқа бирор одамга тегиб кетиб, уни ҳаром қилиб қўймаслиги учун ҳам алоҳида ажратилиши керак эди (Левилар 13:45-46 га қаранг).

[29]

5:3 - Самариядаги пайғамбар — қизча Элишайни назарда тутяпти.

[30]

5:5 - Исроил шоҳи — Исроил шоҳи Ёрамни назарда тутяпти (3:1 га қаранг).

[31]

5:5 - йигирма бир пуд — ибронийча матнда ўн талант, тахминан 340 килога тўғри келади.

[32]

5:5 - тўрт пуд — ибронийча матнда олти минг шақал, тахминан 68 килога тўғри келади.

[33]

5:17 - ...қулингизга иккита хачир кўтара оладиган тупроқ олиб кетишга ижозат беринг — Қадимда одамлар, ҳар бир юртнинг ўз худоси бор ва у худоларга фақатгина ўша юртларда ёки ўша юртнинг тупроғидан қурилган қурбонгоҳда сажда қилиш мумкин, деб ишонишган.

[34]

5:22 - икки пуд — ибронийча матнда бир талант, тахминан 34 килога тўғри келади.

[35]

5:23 - тўрт пуд — ибронийча матнда икки талант, тахминан 68 килога тўғри келади.

[36]

6:13 - Дўтан — Самариядан қарийб 15 километрча шимоли–ғарбда жойлашган.

[37]

6:24 - Орам шоҳи Банҳадад — 3 Шоҳлар 20:1 да айтиб ўтилган Банҳадад бўлмаслиги ҳам мумкин. Суриянинг бир нечта шоҳи Банҳадад исм билан аталган эди.

[38]

6:25 - саксон кумуш танга — ибронийча матнда саксон шақал кумуш, тахминан 0,9 килога тўғри келади.

[39]

6:25 - икки коса каптар ахлати — ибронийча матнда чорак қаб каптар ахлати, тахминан 0,3 литрга тўғри келади. Каптар ахлати егулик ёки ёнилғи сифатида ишлатилган бўлиши мумкин. Бу, эҳтимол, айрим ўсимлик уруғларининг пўстлоғидан ёки ловияни қовуриб тайёрланадиган бирор таомнинг машҳур номи ҳам бўлгандир.

[40]

6:25 - беш кумуш танга — ибронийча матнда беш шақал кумуш, тахминан 55 граммга тўғри келади.

[41]

6:26 - Исроил шоҳи — бу ўринда Ёҳухоз ёки Йўш, ҳаттоки Ёрам ҳам назарда тутилган бўлиши мумкин.

[42]

6:30 - ...қайғудан либосларини йиртди...либоси ичидаги қанор... — Қанор дағал қорамтир мато бўлиб, эчки ёки туя жунидан тўқилган. Одатда одамлар умидсиз кайфиятини ва қайғули ҳолатини ифодалаш учун кийимларини йиртиб, қанорга ўраниб олишар эди.

[43]

7:1 - ярим тоғора — ибронийча матнда бир сеха, тахминан 7 килога тўғри келади (шу бобнинг 16, 18–оятларида ҳам бор).

[44]

7:1 - бир кумуш танга — ибронийча матнда бир шақал кумуш, тахминан 11 граммга тўғри келади (шу бобнинг 16, 18–оятларида ҳам бор).

[45]

7:1 - бир тоғора — ибронийча матнда икки сеха, тахминан 15 килога тўғри келади (шу бобнинг 16, 18–оятларида ҳам бор).

[46]

7:3 - тери касаллиги — бу ибора ибронийчада ҳар хил тери касалликларига нисбатан ишлатилган сўзнинг таржимасидир (шу бобнинг 8–оятида ҳам бор). 5:1 изоҳига қаранг.

[47]

8:1 - ...ўзи тирилтирган бола... — Бу воқеанинг батафсил баёни тўғрисида 4:8-37 га қаранг.

[48]

8:8 - ...Хазайил деган одам... — Банҳададнинг аъёнларидан бири бўлиши мумкин.

[49]

8:13 - ...сен Орам шоҳи бўласан... — Худо Илёсга шундай аён қилган эди (3 Шоҳлар 19:15 га қаранг).

[50]

8:16 - Ёҳушафат ҳали Яҳудо шоҳи бўлиб турганда, унинг ўғли Ёҳурам ҳам тахтга ўтирди — Қадим замонларда, ота билан ўғил бир вақтнинг ўзида тахтда ўтириб, ҳукмронлик қилган ҳоллар ҳам бўлган. Шоҳ ота вафот этган пайтда, ўғил анчадан бери шоҳликни бошқариб келаётган бўлар эди.

[51]

8:21 - Ёҳурам — ибронийча матнда бу исмнинг бошқача варианти Ёрам (шу бобнинг 23, 24–оятларида ҳам бор).

[52]

8:22 - ...ҳозиргача... — Шу китоб ёзилаётган вақтга ишора.

[53]

8:22 - Либна шаҳри — Қуддусдан қарийб 20 километрча ғарбда жойлашган.

[54]

8:28 - Гилад — Иордан дарёсининг шарқида жойлашган ерлар.

[55]

8:29 - Йизрил шаҳри — Исроилнинг шимолида, Рамўтдан қарийб 65 километрча узоқликда жойлашган.

[56]

9:15 - Ёрам — ибронийча матнда бу исмнинг бошқача варианти Ёҳурам (шу бобнинг 17, 21, 22, 23, 24–оятларида ҳам бор).

[57]

9:15 - Ёрам...Йизрилга қайтган эди — 8:28-29 га қаранг.

[58]

9:21 - ...Йизриллик Навўтнинг даласи... — 22-26–оятларда бу дала тўғрисида сўз кетади. Навўт ва унинг даласи билан боғлиқ бўлган воқеанинг баёни тўғрисида 3 Шоҳлар 21:1-29 га қаранг.

[59]

9:27 - ...Байт–Хагон шаҳрига қараб қочди... — ёки боғдаги уйнинг йўлидан қочди.

[60]

9:31 - ...ҳукмдорини ўлдирган Зимри... — Зимри лашкарбоши эди, у тахтни эгаллаш ниятида Исроил шоҳи Элохни ва унинг бутун оиласини ўлдирди, аммо унинг ҳукмронлиги етти кун давом этди, холос (3 Шоҳлар 16:8-20 га қаранг).

[61]

9:34 - шоҳ қизи — у Сидон шоҳи Этбаалнинг қизи эди (3 Шоҳлар 16:31 га қаранг).

[62]

9:36 - Эгамизнинг...айтган бу сўзлари бажо бўлди — Эгамиз айтган сўзларнинг батафсил баёни тўғрисида 3 Шоҳлар 21:23 га қаранг.

[63]

10:10 - Эгамиз...айтган сўзини бажо қилди — Эгамиз айтган сўзларнинг батафсил баёни тўғрисида 3 Шоҳлар 21:17-24 га қаранг.

[64]

10:21 - Баалнинг уйи — бу ибодатхонани Изабелнинг эри шоҳ Ахаб қурдирган эди (3 Шоҳлар 16:32 га қаранг).

[65]

10:27 - ...бугунгача... — Шу китоб ёзилаётган вақтга ишора.

[66]

10:29 - ...Исроил халқини гуноҳга ботирган Набат ўғли Ерибом қилган гуноҳлар...Байтил ва Дандаги олтин бузоқларга сажда қилиш... — Воқеанинг тафсилоти билан танишиш учун 3 Шоҳлар 12:26-30 га қаранг.

[67]

11:1 - Оталиё — Исроил шоҳи Ахабнинг қизи — Яҳудо шоҳи Ёрамнинг беваси эди (8:18, 26 га қаранг).

[68]

11:2 - Ёҳурам — ибронийча матнда бу исмнинг бошқача варианти Ёрам.

[69]

11:2 - Ёҳушева — Ёҳушева руҳоний Ёҳайидонинг хотини эди (шу бобнинг 4–оятига қаранг).

[70]

11:4 - Харёллик қўриқчилар — шоҳ ёллаган бу муҳожир сипоҳлар шоҳнинг шахсий қўриқчилари бўлиб хизмат қилган.

[71]

11:21 - Йўш — ибронийча матнда бу исмнинг бошқача варианти Ёҳўш.

[72]

12:1 - Йўш — ибронийча матнда бу исмнинг бошқача варианти Ёҳўш (шу бобнинг 2, 4, 6, 7, 18–оятларида ҳам бор).

[73]

12:3 - саждагоҳлар — ибронийча матнда тепаликлар. Маҳаллий қурбонгоҳлар мавжуд бўлган бундай жойларда одамлар Худога ёки бегона худоларга топинганлар.

[74]

12:17 - Гат шаҳри — Ўрта ер денгизининг бўйида жойлашган бу шаҳар Филистларнинг бешта асосий шаҳарларидан бири эди.

[75]

12:20 - Милло — Милло Қуддус шаҳридаги тепаликда жойлашган ва емирилиб паст бўлган жойга қурилиб мустаҳкам қилинган жойни билдириши мумкин. Тепаликнинг кенгайтирилган бу қисми Милло деб аталган.

[76]

13:5 - ...бир қутқарувчи... — Ким назарда тутилаётганлиги бизга маълум эмас.

[77]

13:9 - Ёҳўш — ибронийча матнда бу исмнинг бошқача варианти Йўш (шу бобнинг 10, 12, 13, 14, 25–оятларида ҳам бор).

[78]

13:14 - “Отам! Отам! Сиз Исроилнинг қудратли ҳимоячиси эдингиз! Исроилнинг жанг араваси ва отлиқ лашкари каби эдингиз–а!...” — Элишай шу сўзлар билан Илёсга мурожаат қилган эди (2:12 га қаранг).

[79]

13:23 - ...ҳозиргача... — Шу китоб ёзилаётган вақтга ишора.

[80]

14:1 - Ёҳўш — ибронийча матнда бу исмнинг бошқача варианти Йўш (шу бобнинг 23, 27–оятларида ҳам бор).

[81]

14:4 - саждагоҳлар — 12:3 изоҳига қаранг.

[82]

14:7 - Туз водийси — Ўлик денгизнинг жанубидаги жой.

[83]

14:11 - Байт–Шамаш шаҳри — Қуддусдан қарийб 24 километрча жануби–ғарбда жойлашган.

[84]

14:13 - тўрт юз тирсак — тахминан 180 метрга тўғри келади.

[85]

14:19 - Лахиш шаҳри — Қуддусдан қарийб 35 километрча жануби–ғарбда жойлашган.

[86]

14:21 - Уззиё — ибронийча матнда бу исмнинг бошқача варианти Озариё.

[87]

14:22 - Элет шаҳри — Синай ярим оролининг шарқ томонида, Қизил денгизнинг шимолий қирғоғидаги бандаргоҳ шаҳар.

[88]

14:25 - Лево–Хомат — ёки Хомат довони.

[89]

14:25 - Ўлик денгиз — ибронийча матнда Араба денгизи. Араба умумий географик ном бўлиб, бу оятда Ўлик денгиз жойлашган чўл ерни билдиради.

[90]

14:28 - ...Яҳудога қарашли бўлган Дамашқ ва Хомат... — Бу ўринда иккита шоҳликка тегишли бўлган ҳудуд ҳақида гап кетяпти, бу ҳудудларнинг марказлари Дамашқ ва Хоматда жойлашган эди. Илгари, Довуд ва Сулаймон ҳукмронлиги даврида бу жойлар Яҳудога қарашли эди.

[91]

15:1 - Уззиё — ибронийча матнда бу исмнинг бошқача варианти Озариё (шу бобнинг 6, 7, 8, 17, 23, 27–оятларида ҳам бор).

[92]

15:4 - саждагоҳлар — 12:3 изоҳига қаранг.

[93]

15:5 - тери касаллиги — бу ибора ибронийчада ҳар хил тери касалликларига нисбатан ишлатилган сўзнинг таржимасидир. 5:1 изоҳига қаранг.

[94]

15:12 - ...Эгамизнинг Ёҳуга...айтган ваъдаси амалга ошди — Закариё Ёҳунинг чевараси эди (10:28-31 га қаранг).

[95]

15:14 - Тирза — Исроил, яъни шимолий шоҳликнинг собиқ пойтахти (3 Шоҳлар 16:23-24 га қаранг).

[96]

15:19 - Тиғлатпиласар — ибронийча матнда Пул, Тиғлатпиласарнинг яна бир исми. Тиғлатпиласар Оссурия шоҳлигида милоддан олдинги 745-727 йилларда ҳукмронлик қилган.

[97]

15:19 - 2140 пуд — ибронийча матнда минг талант, тахминан 34 тоннага тўғри келади.

[98]

15:20 - эллик кумуш танга — ибронийча матнда эллик шақал кумуш, тахминан 0,6 килога тўғри келади.

[99]

16:3 - [2-3] ...ҳатто ўз ўғлини оловда куйдириб қурбонлик қилди — Ибронийча матндан сўзма–сўз таржимаси — ҳатто ўз ўғлини оловдан ўтказди. Бутпараст халқларга хос бўлган бу жирканч одатни Худо қабиҳлик деб айтади.

[100]

16:4 - саждагоҳлар — 12:3 изоҳига қаранг.

[101]

16:6 - Орам халқи — ибронийча матнда Эдомликлар назарда тутилган бўлиши ҳам мумкин.

[102]

16:7 - ...сизга қарамман... — Ибронийча матндан сўзма–сўз таржимаси — ўғлингизман.

[103]

16:18 - [17-18] ...аравалар...Бронзадан қилинган ҳўкизлар...ҳовуз... — Бу буюмлар Сулаймон ҳукмронлик қилган даврда ясалган эди. Бу буюмларнинг батафсил баёни тўғрисида 3 Шоҳлар 7:23-39 га қаранг.

[104]

17:3 - Оссурия шоҳи Шалманасар — Тиғлатпиласарнинг ўғли бўлиб, Оссурия шоҳлигида милоддан олдинги 727-722 йилларда ҳукмронлик қилган.

[105]

17:6 - Оссурия шоҳи — Шалманасарнинг вориси Саргон II назарда тутилган бўлиши мумкин.

[106]

17:6 - ...Самарияни қўлга киритиб... — Милоддан олдинги 722 йил.

[107]

17:8 - Исроил шоҳлари — бу ерда Исроил, яъни шимолий шоҳликнинг шоҳларига нисбатан айтилган.

[108]

17:9 - саждагоҳлар — 12:3 изоҳига қаранг.

[109]

17:17 - Ўғилларини, қизларини оловда куйдириб қурбонлик қилардилар... — Ибронийча матндан сўзма–сўз таржимаси — ўғилларини, қизларини оловдан ўтказдилар. Бутпараст халқларга хос бўлган бу жирканч одатни Худо қабиҳлик деб айтади.

[110]

17:21 - ...Эгамиз Довуд хонадонидан Исроилни тортиб олгандан кейин... — Бу воқеанинг батафсил баёни тўғрисида 3 Шоҳлар 11:29-39 га қаранг.

[111]

17:23 - ...ҳозиргача... — Шу китоб ёзилаётган вақтга ишора (шу бобнинг 34, 41–оятларида ҳам бор).

[112]

17:24 - Самария — пойтахтнинг номи бўлиб, собиқ Исроил, яъни шимолий шоҳлигига нисбатан ишлатилган.

[113]

18:2 - Абиё — ибронийча матнда бу исмнинг бошқача варианти Аби.

[114]

18:4 - саждагоҳлар — 12:3 изоҳига қаранг.

[115]

18:4 - Мусо бронзадан ясаган Нахуштон номли илон тасвири... — Нахуштон номи ибронийчадаги илон ва бронза сўзларига оҳангдош.

[116]

18:10 - Қамалнинг учинчи йилида... — Яҳудийлардаги йил ҳисоби бўйича, йилнинг бирор қисми ҳам бир тўлиқ йил, деб ҳисобланиши мумкин эди.

[117]

18:11 - Оссурия шоҳи — Шалманасарнинг вориси Саргон II назарда тутилган бўлиши мумкин.

[118]

18:13 - Ҳизқиё шоҳлигининг ўн тўртинчи йилида... — Милоддан олдинги 701 йил.

[119]

18:13 - Оссурия шоҳи Санхарив — Санхарив Оссурия шоҳлигида милоддан олдинги 705-681 йилларда ҳукмронлик қилган.

[120]

18:14 - Лахиш шаҳри — Қуддусдан қарийб 35 километрча жануби–ғарбда жойлашган.

[121]

18:14 - 640 пуд — ибронийча матнда уч юз талант, тахминан 10 тоннага тўғри келади.

[122]

18:14 - 64 пуд — ибронийча матнда ўттиз талант, тахминан 1 тоннага тўғри келади.

[123]

18:16 - кесаки — эшик ўрнатилган чорчўп.

[124]

18:18 - мушовир — луғавий маъноси маслаҳатчи. Бу ўринда хабарчи. У шоҳлик ичидаги ва халқ орасидаги хабарни шоҳга, шоҳнинг фармонларини халққа етказиб турган.

[125]

18:22 - саждагоҳлар — ибронийча матнда тепаликлар. Маҳаллий қурбонгоҳлар мавжуд бўлган бундай жойларда одамлар Худога ёки бегона худоларга топинганлар.

[126]

18:22 - Лекин у йўқ қилган саждагоҳлар ва қурбонгоҳлар Эгангизники эмасмиди?! — Ҳизқиёнинг қилган ишларидан Худо мамнун бўлган эди (шу бобнинг 3-5–оятларига ва Қонунлар 12:2-7, 3 Шоҳлар 3:2 га қаранг). Аммо Оссурия шоҳининг сўзлари Яҳудо ва Қуддус халқларини Ҳизқиёга қарши қўйиш, уларни Худога итоаткорликдан ва Худога ишонишдан қайтариш ниятида айтилган (шу бобнинг 28-35–оятларига қаранг).

[127]

18:24 - отлиқлар — ёки аравакашлар.

[128]

18:26 - орамийча — орамий (сурёний) тили дунёнинг ўша қисмида яшаган ҳамма халқлар учун ҳукмрон тил бўлиб қолган эди.

[129]

18:34 - Хомат билан Арпад — Сурияда жойлашган шаҳарлар.

[130]

18:34 - Сефарвайим, Хана ва Иввах — бу шаҳарлар қаерда жойлашгани маълум эмас.

[131]

18:34 - Самария — Исроил, яъни шимолий шоҳликнинг пойтахти, Оссурия томонидан босиб олинган.

[132]

19:1 - ...қайғудан либосларини йиртиб, қанорга ўраниб... — Қанор дағал қорамтир мато бўлиб, эчки ёки туя жунидан тўқилган. Одатда одамлар умидсиз кайфиятини ва қайғули ҳолатини ифодалаш учун кийимларини йиртиб, қанорга ўраниб олишар эди. Кўпинча бу ҳаракат Худодан кечирим сўраб ибодат қилиш ва Ундан мадад тилаш билан биргаликда амалга оширилган.

[133]

19:8 - Лахиш шаҳри — Қуддусдан қарийб 35 километрча жануби–ғарбда жойлашган.

[134]

19:10 - [9-10] Ҳабашистон — ибронийча матнда Куш. Бу жой Мисрнинг жанубида бўлиб, ҳозирги Судан ва Эфиопия мамлакатларининг бир қисмини ўз ичига олган эди.

[135]

19:21 - Бокира қиз — шаҳар ёки юрт аҳлига ишора қилиш учун қўлланган шеърий усул.

[136]

19:21 - Қуддус — ибронийча матнда Сион. Пайғамбарларнинг битикларида ва шеърий асарларда кўпинча Сион сўзи Қуддус шаҳрига ёки Худонинг халқига нисбатан ишлатилган. Тўлароқ маълумотга эга бўлиш учун луғатдаги Сион сўзига қаранг.

[137]

19:26 - Томларда ўсган майсалар — одатда уйларнинг томлари тупроқдан бўлиб, шиббаланган. Баъзан томларда майсалар ўсиб чиқар, лекин қуёш ва гармсел таъсирида тез қуриб қолар эди.

[138]

19:28 - Ўтказаман бурнингдан ҳалқамни, Оғзингдан сувлиғимни — Оссурияликлар асирларга шундай муносабатда бўлишар эди.

[139]

19:32 - ...шаҳар деворига қиялатиб тупроқ уйдирмас... — Қадимги даврларда сипоҳлар девор билан ўралган шаҳарга ҳужум қилаётганларида, кўпинча девор тепасига қиялатиб тупроқ уйганлар. Шу йўл билан шаҳарни ҳимоя қилаётган халққа ҳужум қилиш учун деворни бузиб ёки ошиб ўтишга қулай имконият яратилган.

[140]

19:37 - Арарат юрти — Кейинчалик Арманистон таркибига кирган (ҳозирда Туркиянинг бир қисмини ташкил қилади).

[141]

19:37 - ...Исархаддўн шоҳ бўлди — Оссурия шоҳлигида милоддан олдинги 681-669 йилларда ҳукмронлик қилган.

[142]

20:9 - Охознинг зинапояси — археологик топилмаларга кўра, бу оятдаги зинапоялар вақтни кўрсатадиган махсус қурилма сифатида хизмат қилар эди.

[143]

20:12 - Мардухбаладон — ибронийча матнда бу исмнинг бошқача варианти Бардухбаладон. Мардухбаладон Бобил шоҳлигида милоддан олдинги 722-710 ва 704-703 йилларда ҳукмронлик қилган.

[144]

20:20 - қувур — бу қувур 520 метр узунликда бўлиб, қояни ўйиб қилинган эди. Сув қувур орқали шаҳар ташқарисидаги Гихўн сойлигидан (3 Шоҳлар 1:33 га қаранг) шаҳар ичидаги Силоам ҳовузига келиб тушар эди.

[145]

21:3 - саждагоҳлар — 12:3 изоҳига қаранг.

[146]

21:6 - Ўғлини оловда куйдириб қурбонлик қилди... — Ибронийча матндан сўзма–сўз таржимаси — ўғлини оловдан ўтказди. Бутпараст халқларга хос бўлган бу жирканч одатни Худо қабиҳлик деб айтади.

[147]

21:7 - ...Эгамиз ўша уй тўғрисида...шундай деган эди... — Эгамиз айтган сўзларнинг батафсил баёни тўғрисида 3 Шоҳлар 9:3-5 га қаранг.

[148]

21:12 - [11-12] Амор халқлари — бу ўринда умумий ном бўлиб, бу ном остида ўша вақтларда Канъонда истиқомат қилган Исроил халқидан бошқа жамики халқлар назарда тутилади.

[149]

21:13 - Самарияга қарши ишлатган ўлчов ипи...Ахабнинг хонадонига қарши ишлатган шоқул... — Ўлчов ипи ва шоқул бу ўринда Худонинг адолатли ҳукмини билдирадиган рамз сифатида ишлатилган. Худо Самарияга қарши чиқарган ҳукм ҳақида шу китобнинг 17:5-23 да, Ахаб ва унинг хонадонига қарши чиқарилган ҳукм ҳақида эса 3 Шоҳлар 22:1-38 ва шу китобнинг 10:1-11, 17 да ёзилган.

[150]

22:17 - ...ўз қўллари билан ясаган бутлар туфайли... — ёки қилган барча қилмишлари туфайли.

[151]

23:2 - Аҳд китоби — Таврот китобининг яна бир номи (22:8, 11 га қаранг).

[152]

23:4 - Қидрон сойлиги — Қуддус шаҳридан шарқда жойлашган.

[153]

23:5 - саждагоҳлар — 12:3 изоҳига қаранг.

[154]

23:7 - фаҳшбозлар — ўша пайтларда эркагу аёллар фаҳшбозлик орқали диний вазифани бажарарди. Уларнинг эътиқоди бўйича, одамлар фаҳшбозлар билан жинсий алоқа қилганларида, шу йўл билан Канъондаги халқларнинг худоларига топиниб, худолардан фаровонлик ато қилишни сўрардилар. Лекин Эгамиз Исроил халқига бу йўл билан сажда қилишни қатъиян ман этган (Қонунлар 23:17, 18 га қаранг).

[155]

23:10 - ...ўғлини ёки қизини Мўлахга оловда куйдириб қурбонлик қилмасин... — Ибронийча матндан сўзма–сўз таржимаси — ўғлини ёки қизини Мўлахга оловдан ўтказмасин. Бутпараст халқларга хос бўлган бу жирканч одатни Худо қабиҳлик деб айтади.

[156]

23:10 - Хиннум сойлиги — шаҳардан жанубда жойлашган.

[157]

23:13 - ...Макруҳ тоғининг жанубида... — Зайтун тоғининг жанубидаги тепаликка ишора. У ерда Сулаймон бегона худолар учун саждагоҳлар барпо қилганди (3 Шоҳлар 11:5-7 га қаранг).

[158]

23:13 - Мўлах — ибронийча матнда бу исмнинг бошқача варианти Милком.

[159]

23:14 - ...уларнинг ўрнини инсон суяклари билан тўлдирди... — Шу туфайли ўша жой ҳаром ҳисобланиб, у ерда биронта худога сажда қилиш мумкин эмас эди.

[160]

23:15 - ...Ерибом Байтилда ўрнатган саждагоҳ...қурбонгоҳ... — Бу воқеанинг батафсил баёни тўғрисида 3 Шоҳлар 12:32-33 га қаранг.

[161]

23:16 - ...Эгамизнинг сўзига биноан...бу ҳақда пайғамбар қурбонгоҳга нидо қилган эди — Эгамиз айтган сўзларнинг батафсил баёни тўғрисида 3 Шоҳлар 13:1-3 га қаранг.

[162]

23:18 - ...Самариядан келган пайғамбар... — Бу пайғамбарнинг батафсил баёни тўғрисида 3 Шоҳлар 13:11-32 га қаранг. Пайғамбар Байтил шаҳрининг ўзидан эди. Ўша пайтда Байтил Самария номи билан юритилган Исроилда, яъни шимолий шоҳликда жойлашган эди.

[163]

23:21 - Аҳд китоби — шу бобнинг 2–оятидаги изоҳга қаранг.

[164]

23:24 - хонаки санамлар — ибронийча матнда терафим. Улар фол очиш учун ишлатилган бўлиши мумкин.

[165]

23:27 - ...Мен ўша ерда улуғланаман, деб айтган уйим... — Эгамиз айтган сўзларнинг батафсил баёни тўғрисида 3 Шоҳлар 8:16-29 га қаранг.

[166]

23:29 - Махидў — Жалила кўлининг жанубий қирғоғидан қарийб 40 километрча жануби–ғарбда жойлашган (9:27-28 га қаранг).

[167]

23:29 - ...Миср фиръавни Нехо...Йўшиёни ўлдирди — Шу пайтда Миср фиръавни Нехо (милоддан олдинги 609-595 йилларда ҳукмронлик қилган) Оссурияликлар томонида туриб жанг қилаётган эди. Нехо Оссурия шоҳининг қўли остидаги ерларни сақлаб қолишда унга ёрдам бермоқчи бўлиб, Бобил лашкарига қарши уруш қилиш учун шимол томон йўл олганди. Оссурияни душман деб билган Йўшиё эса Нехо бошчилигидаги Миср лашкарини тўхтатмоқчи бўлди.

[168]

23:31 - Еремиё — машҳур Еремиё пайғамбар эмас, унинг отдоши.

[169]

23:33 - Ривло шаҳри — Оронтес дарёсининг бўйида жойлашган, ҳозирги Сурия мамлакати ҳудудида.

[170]

23:33 - 200 пуд — ибронийча матнда юз талант, тахминан 3,4 тоннага тўғри келади.

[171]

23:33 - 2 пуд — ибронийча матнда бир талант, тахминан 34 килога тўғри келади.

[172]

24:1 - Бобил шоҳи Навухадназар — милоддан олдинги 605-562 йилларда Бобил шоҳлигининг ҳукмдори бўлган.

[173]

24:2 - Бобил — ибронийча матнда Халдей, ўша вақтда Бобил юрти шу ном билан ҳам аталарди.

[174]

24:7 - Миср фиръавни қайтиб ўз юртидан ташқарига чиқмади — Милоддан олдинги 605 йилда Кархамиш шаҳридаги жангда Навухадназар Миср лашкарини мағлуб қилди. Аммо бир неча йилдан сўнг орқага чекинишга мажбур бўлди, Ёҳайиқим эса бундан фойдаланиб исён кўтарди (шу бобнинг 1–оятига қаранг).

[175]

24:12 - Бобил шоҳи ҳукмронлигининг саккизинчи йилида... — Бу воқеалар милоддан олдинги 597 йилда содир бўлди.

[176]

24:13 - Эгамизнинг айтгани бўйича... — Эгамиз айтган сўзларнинг батафсил баёни тўғрисида 20:16-18 га қаранг.

[177]

24:18 - Еремиё — машҳур Еремиё пайғамбар эмас, унинг отдоши.

[178]

25:1 - Зидқиё шоҳлигининг тўққизинчи йили ўнинчи ойининг ўнинчи куни... — ўнинчи ой иброний календарининг Табат ойига қарата айтилган. Ҳозирги календарга кўра бу ой декабрнинг ўртасидан бошланади. Бу воқеалар милоддан олдинги 588 йилнинг январь ойида бўлиб ўтган.

[179]

25:1 - Шаҳар девори атрофида баланд қурилмалар ясатди — Қадимги даврларда сипоҳлар девор билан ўралган шаҳарга ҳужум қилаётганларида, кўпинча девор ёнига баланд қурилма ясаганлар. Шу йўл билан шаҳарни ҳимоя қилаётган халққа ҳужум қилиш учун деворни бузиб ёки ошиб ўтишга қулай имконият яратилган.

[180]

25:3 - Тўртинчи ой — иброний календарининг Таммуз ойига қарата айтилган. Ҳозирги календарга кўра бу ой июннинг ўртасидан бошланади. Зидқиё шоҳлигининг ўн биринчи йилида содир бўлган бу воқеа милоддан олдинги 586 йилга тўғри келади.

[181]

25:4 - Бобилликлар — ибронийча матнда Халдейликлар, ўша вақтда Бобилликлар шу ном билан ҳам аталарди (шу бобнинг 5, 10, 13, 24, 25, 26–оятларида ҳам бор).

[182]

25:4 - Иордан водийси — ибронийча матнда Араба. Араба умумий географик ном бўлиб, бу оятда Иордан водийсининг бир қисмига, айнан Ўлик денгиз шимолидаги ерга нисбатан ишлатилган.

[183]

25:6 - Ривло шаҳри — 23:33 изоҳига қаранг.

[184]

25:8 - Бешинчи ойнинг еттинчи кунида...ўн тўққизинчи йилида... — Иброний календарининг бешинчи ойи, яъни милоддан олдинги 586 йилнинг август ойи.

[185]

25:13 - ...бронза устунлар...аравалар...бронза ҳовуз... — Бу буюмлар Сулаймон ҳукмронлик қилган даврда ясалган. Мазкур буюмларнинг батафсил баёни тўғрисида 3 Шоҳлар 7:15-39 га қаранг.

[186]

25:17 - 18 тирсак — тахминан 8,1 метрга тўғри келади.

[187]

25:17 - 5 тирсак — ибронийча матнда 3 тирсак, яъни тахминан 1,4 метрга тўғри келади. 3 Шоҳлар 7:16 нинг ибронийча матнида эса беш тирсак, яъни тахминан 2,3 метрга тўғри келади.

[188]

25:23 - Миспах — Қуддусдан қарийб 8 километрча шимолда жойлашган шаҳар.

[189]

25:25 - Ўша йилнинг еттинчи ойида... — Иброний календарининг еттинчи ойи, яъни милоддан олдинги 586 йилнинг октябрь ва ноябрь ойлари.

[190]

25:27 - ...Эвилмардух Бобил шоҳи бўлди — У Навухадназарнинг ўғли бўлиб, Бобил шоҳлигида милоддан олдинги 562-560 йилларида ҳукмронлик қилган.

[191]

25:27 - ...ўша йилнинг ўн иккинчи ойи йигирма еттинчи куни... — Иброний календарининг ўн иккинчи ойи, яъни милоддан олдинги 561 йилнинг апрель ойи.

[1]

1:1 - шоҳ Ахашвераш — Ксеркс исми билан ҳам танилган бўлиб, милоддан олдинги 486-465 йилларда ҳукмронлик қилган.

[2]

1:1 - Ҳабашистон — ибронийча матнда Куш. Бу жой Мисрнинг жанубида бўлиб, ҳозирги Судан ва Эфиопия мамлакатларининг бир қисмини ўз ичига олган эди.

[3]

1:2 - Шушан — Бобилнинг шарқидаги шаҳар бўлиб, Элам вилоятининг пойтахти эди. Ўша ердаги қалъа Форс шоҳларининг қишки қароргоҳи эди.

[4]

1:3 - ҳукмронлигининг учинчи йили — тахминан милоддан олдинги 483 йил.

[5]

1:10 - мулозим — қадимда сарой хизматида бўлган киши (шу бобнинг 12, 15–оятларида ҳам бор). Мулозим ҳукмдорнинг ёки саройдаги юқори лавозимдаги амалдорнинг фармонларини, топшириқларини бажарган, ҳукмдор ёки юқори лавозимдаги амалдор номидан иш юритиш ҳуқуқига эга бўлган. Бу ўриндаги ибронийча сўз яна бичилган эркакка нисбатан ҳам ишлатилган. Ҳукмдорнинг хонадонидаги аёллар билан кўп мулоқот қилиш зарурати бўлгани учун бу мулозимлар кўпинча бичиб қўйилар эди.

[6]

2:1 - Ахашвераш — 1:1 изоҳига қаранг.

[7]

2:5 - Киш — шоҳ Шоулнинг отаси.

[8]

2:6 - Ёҳайихин — ибронийча матнда бу исмнинг бошқача варианти Ёхониё.

[9]

2:6 - ...асир қилиб олиб келганда... — Милоддан олдинги 598 йил.

[10]

2:12 - мирра мойи — дарахт ширасидан олиниб, ишлов бериб тайёрланган хушбўй мой.

[11]

2:14 - мулозим — қадимда сарой хизматида бўлган киши (шу бобнинг 15–оятида ҳам бор). 1:10 изоҳига қаранг.

[12]

2:14 - канизаклар — ибронийча матнда бу сўзнинг маъноси қуйидагича: бу аёллар чўри бўлиб, қонуний хотин бўлмасалар–да, хўжайинлари билан жинсий алоқада бўлишган. Қадимги пайтларда канизакларнинг жиддий қонуний ҳуқуқлари бўлиб, хўжайинлари уларнинг эрлари сифатида бўлган.

[13]

2:14 - ...бошқа ҳарамга... — ёки ҳарамнинг бошқа бўлмасига.

[14]

2:16 - ...Ахашвераш шоҳлигининг еттинчи йили... — Тахминан милоддан олдинги 478 йил (1:1 изоҳига қаранг).

[15]

2:16 - Табат ойи — иброний календарининг ўнинчи ойи. Ҳозирги календарга кўра бу ой декабрнинг ўртасидан бошланади.

[16]

2:19 - ...Мордахай саройда ўз вазифасини бажараётган эди — Ибронийча матндан сўзма–сўз таржимаси — Мордахай сарой дарвозасида ўтирган эди (шу бобнинг 21–оятида ҳам бор). Мазкур гапнинг ибронийча варианти шундан далолат берадики, Мордахай саройда маъмурий вазифада бўлган. Чамаси, Мордахай шу бобда тасвирланган воқеалар юз бермасдан олдин шоҳнинг хизматига кирган эди.

[17]

2:23 - ...иккала хизматкор дорга осилди — ёки иккала хизматкорни ўлдириб, жасадларини тик ўрнатилган ходага қоқишди.

[18]

3:1 - шоҳ Ахашвераш — 1:1 изоҳига қаранг.

[19]

3:1 - Ўгах — Омолеклар шоҳи эди. Омолеклар азалдан Исроил халқининг душмани эди.

[20]

3:2 - ...саройдаги... — Ибронийча матндан сўзма–сўз таржимаси — шоҳнинг дарвозасидаги (шу бобнинг 3–оятида ҳам бор).

[21]

3:7 - Ахашвераш шоҳлигининг ўн иккинчи йили... — Тахминан милоддан олдинги 472 йил (1:1 изоҳига қаранг).

[22]

3:7 - Нисон ойи — иброний календарининг биринчи ойи (Нисон ойи Абиб ойи деб ҳам аталади). Ҳозирги календарга кўра бу ой мартнинг ўртасидан бошланади.

[23]

3:7 - пур — бобилча сўз бўлиб, битта қуръа деган маънодадир.

[24]

3:7 - Адар ойи — иброний календарининг ўн иккинчи ойи. Ҳозирги календарга кўра бу ой февралнинг ўртасидан бошланади.

[25]

3:7 - ...ойининг ўн учинчи куни... — Қадимий грекча таржимадан. Ибронийча матнда эса ойининг ўн учинчи куни кўрсатилмаган. Аммо шу бобнинг 13–оятидаги ибронийча матнда кўрсатилган.

[26]

3:9 - ўн минг талант — тахминан 340 тоннага тўғри келади.

[27]

3:12 - ...шоҳнинг муҳр узуги билан тасдиқланди — Хатни муҳрлаш учун сўрғичдан фойдаланилган. Сўрғич юмшоқлигида шоҳнинг узуги билан муҳрланган. Муҳр эса хатнинг расмий эканини кўрсатган.

[28]

4:5 - мулозим — қадимда сарой хизматида бўлган киши (1:10 изоҳига қаранг).

[29]

5:14 - эллик тирсак — тахминан 23 метрга тўғри келади.

[30]

5:14 - Дор тайёрлашсин...Мордахайни ўша дорга осишсин — ёки Ходани тик ўрнатишсин...Мордахайни ўлдириб, жасадини ўша ходанинг учига қоқишсин.

[31]

5:14 - дор — ёки хода.

[32]

6:2 - шоҳ Ахашвераш — 1:1 изоҳига қаранг.

[33]

6:4 - ...дорга уни остириш... — ёки ходанинг учига уни қоқтириш тўғрисида.

[34]

6:8 - ...шоҳона зеб–зийнатлар... — Тожнинг бир тури бўлиши мумкин.

[35]

6:14 - мулозим — қадимда сарой хизматида бўлган киши (1:10 изоҳига қаранг).

[36]

7:4 - Мен ва менинг халқим...сотилганмиз — Хомон шоҳга ваъда қилган пулга ишора (3:9 га қаранг).

[37]

7:4 - Ўша душманнинг қилмиши учун шоҳимизни безовта қилиш арзимас иш бўларди — Ибронийча матнда бу гапнинг маъноси баҳсли.

[38]

7:5 - Шоҳ Ахашвераш — 1:1 изоҳига қаранг.

[39]

7:8 - ...Хомоннинг юзини ёпдилар — Бу ҳаракат ўлимга ҳукм қилишни билдирган.

[40]

7:9 - мулозим — қадимда сарой хизматида бўлган киши (1:10 изоҳига қаранг).

[41]

7:9 - эллик тирсак — тахминан 23 метрга тўғри келади.

[42]

7:9 - ...дор тайёрлаб қўйган. Бу дорга Мордахайни осмоқчи...Ўша дорга Хомоннинг ўзини осинглар! — ёки ходани тик ўрнатиб қўйган. У Мордахайни ўлдириб, жасадини бу ходанинг учига қоқмоқчи...Ўша ходага Хомоннинг ўзини қоқинглар!

[43]

7:10 - ...дорга Хомоннинг ўзини осдилар — ёки ходанинг учига Хомоннинг ўзини қоқдилар.

[44]

8:1 - шоҳ Ахашвераш — 1:1 изоҳига қаранг.

[45]

8:3 - Ўгах — 3:1 изоҳига қаранг.

[46]

8:7 - ...уни дорга остирдим — ёки уни ўлдириб, ходанинг учига қоқтирдим.

[47]

8:9 - Шавон ойи — иброний календарининг учинчи ойи. Ҳозирги календарга кўра бу ой майнинг ўртасидан бошланади.

[48]

8:9 - Ҳабашистон — ибронийча матнда Куш (1:1 изоҳига қаранг).

[49]

8:12 - Адар ойи — 3:7 изоҳига қаранг.

[50]

8:12 - ...Адар ойининг ўн учинчи куни... — 3:13 га қаранг.

[51]

9:1 - Адар ойи — 3:7 изоҳига қаранг.

[52]

9:2 - шоҳ Ахашвераш — 1:1 изоҳига қаранг.

[53]

9:2 - ...ҳамма вилоятлардаги ўзлари яшайдиган шаҳарларда... — ёки ҳар бир шаҳардаги ўзлари яшайдиган даҳада.

[54]

9:13 - ...дорга осилсин — ёки ходанинг учига қоқилсин (шу бобнинг 14, 25–оятларида ҳам бор).

[55]

9:24 - Ўгах — 3:1 изоҳига қаранг.

[56]

9:24 - пур — бобилча сўз бўлиб, битта қуръа деган маънодадир.

[57]

9:26 - Пурим — яҳудийларнинг бу байрами “пурим”дан олинган бўлиб, Хомон фойдаланган қуръанинг бобилча сўзидир. Пурим ҳар йили Адар ойининг 14 ва 15 кунлари нишонланган. Ҳозирги 1 мартга тўғри келади.

[58]

10:1 - Шоҳ Ахашвераш — 1:1 изоҳига қаранг.

[1]

2:6 - Сион — пайғамбарларнинг битикларида ва шеърий асарларда бу сўз кўпинча Қуддус шаҳрига ёки Худонинг халқига нисбатан ишлатилган. Тўлароқ маълумотга эга бўлиш учун луғатдаги Сион сўзига қаранг.

[2]

2:7 - ...Сен менинг ўғлимсан, Бугун Мен сенга Ота бўлдим — Қадимги пайтларда баъзан буюк шоҳ ва ундан пастроқ бўлган бошқа бир шоҳ орасидаги муносабат ота–ўғил муносабатидай тасвирланган. Ушбу оятда Довуд наслидан бўлган, янги тож кийдирилган шоҳ Худонинг ўғли, деб айтилган. Буюк Шоҳ, Худо, эса бу оятда ўша шоҳнинг отаси, деб айтиб ўтилган. 2 Шоҳлар 7:8-16, Забур 88:20-30 га қаранг.

[3]

2:9 - Темир хивчин ила уларни уриб эзасан... — Ибронийча матндан. Қадимий грекча таржимада Сен уларга ҳукмронлик қиласан.

[4]

2:11 - Ваҳима ила тавба қилинг! — ёки қалтираш ила шод бўлинг!

[5]

2:12 - Унинг ўғли — шу санонинг 7–ояти ва ўша оятдаги изоҳга қаранг.

[6]

3:5 - Муқаддас тепалиги — Қуддусдаги Сион тоғига ишора. 47:3 изоҳига қаранг.

[7]

4:3 - Эй инсонлар, қачонгача...ёлғонларни излаб юрасиз?! — ёки Эй инсонлар, қачонгача менинг улуғвор Худойимни камситасиз?! Қачонгача арзимас нарсаларга кўнгил қўясиз?! Сохта худоларни излаб юрасиз?!

[8]

4:5 - Ҳатто ғазабланганингизда ҳам гуноҳ қилманг... — ёки қўрқувдан титраб, гуноҳ қилманг.

[9]

5:4 - ёлвораман — ёки қурбонлик келтираман.

[10]

6:6 - Ўликлар диёри — ибронийча матнда Шеўл. Одамлар Шеўлни ер остидаги тубсиз чуқурлик, деб тушунардилар. Яна 87:11-13 га қаранг.

[11]

8:2 - Осмондан ҳам юксакдир Сенинг шуҳратинг! — ёки осмонларда Ўзингнинг улуғворлигингни зоҳир этгансан!

[12]

8:5 - Бандалар — ибронийча матндан сўзма–сўз таржимаси — инсон ўғли, бу ибронийча ибора Эски Аҳдда кўчма маънода ишлатилиб, одамнинг башарий эканлигини билдиради.

[13]

8:6 - Ўзинг — ибронийча матнда элоҳим. Одатда, бу сўз Худога ишора қилади, аммо қудратли ҳукмдорлар, илоҳий мавжудотлар ёки фаришталарни ҳам билдириши мумкин.

[14]

8:7 - Жамики яратганинг узра уларни ҳукмрон қилдинг... — Ибтидо 1:26-28 га қаранг.

[15]

9:12 - Қуддус — ибронийча матнда Сион (шу санонинг 15–оятида ҳам бор). 2:6 изоҳига қаранг.

[16]

9:16 - Халқлар ўзлари қазиган чуқурга ўзлари йиқилди... — 7:16-17 га қаранг.

[17]

9:18 - Ўликлар диёри — ибронийча матнда Шеўл. 6:6 изоҳига қаранг.

[18]

10:6 - Қабиҳнинг устига чўғ, олтингугурт ёғдиради... — Ибтидо 19:24-25 га қаранг.

[19]

13:1 - Аҳмоқлар — аҳмоқлар деб таржима қилинган ибронийча сўз ахлоқи қусурли бўлган одамларга ишора қилади. Чунки ундай одамлар Худони севишни ва Унга ишонишни рад қиладилар.

[20]

13:7 - Қуддус — ибронийча матнда Сион. 2:6 изоҳига қаранг.

[21]

14:1 - Сенинг муқаддас тоғинг — Қуддусдаги Сион тоғига ишора. 47:3 изоҳига қаранг.

[22]

15:10 - ўликлар диёри — ибронийча матнда Шеўл. 6:6 изоҳига қаранг.

[23]

15:10 - тақводоринг — ибронийча матндан сўзма–сўз таржимаси — муқаддас бўлганинг.

[24]

17:6 - ўликлар диёри — ибронийча матнда Шеўл. 6:6 изоҳига қаранг.

[25]

17:14 - ...Худойи Таолонинг садоси эшитилди — Баъзи иброний қўлёзмаларидан ва қадимий грекча таржимадан. Ибронийча матннинг 2 Шоҳлар 22:14 да ҳам шу сингари ёзилган. Ибронийча матннинг бу оятида эса дўл ва қип–қизил чўғ деган ибора гапнинг охирига қўшилган.

[26]

17:16 - Замин пойдевори — қадимги Исроил халқининг тасаввурига кўра, ер теп–текис бўлиб, ер остида улкан денгиз бор эди, денгиз тубига кетган улкан устунлар ерни ушлаб турарди. Бу устунлар денгиз тубидаги пойдеворга таянарди.

[27]

18:5 - [4-5] Само, фалак айтмас бир гап....Аммо хабарлари... — ёки самою фалакнинг овозини эшитолмайдиган халқ, тушунолмайдиган тил йўқ. Аммо уларнинг оҳанглари....

[28]

19:3 - Қуддус — ибронийча матнда Сион. 2:6 изоҳига қаранг.

[29]

19:10 - Эй Эгам...жавоб бергин бизга — ёки Эй Эгам, ато қилгин ғалаба. Эй Шоҳимиз, илтижо қилганимизда, жавоб бергин бизга.

[30]

21:13 - буқалар — сано ижодкорининг душманларига ишора қилаётган кўчма маънодаги сўз. Сано ижодкорининг ўзи ҳам душманларига шеърлар (шу санонинг 14, 22–оятларига қаранг), кўппаклар (шу санонинг 17, 21–оятларига қаранг) ва ёввойи буқалар (шу санонинг 22–оятига қаранг) деб ишора қилади.

[31]

21:13 - Башан ерлари — Башан Жалила кўлининг шимоли–шарқида жойлашган бўлиб, ўзининг яхши яйловлари ва соғлом чорваси билан машҳур эди.

[32]

21:17 - ...Қўлу оёқларимни илма–тешик қилади — Баъзи иброний қўлёзмаларидан, қадимий грекча ва сурёнийча таржималардан. Ибронийча матндан сўзма–сўз таржимаси — шер каби, қўл–оёқларим. Бу иборани улар шер каби қўл–оёқларимни босиб турадилар ёки Улар шер каби қўл–оёқларимни ғажийдилар, деб таржима қилиш мумкин.

[33]

21:27 - ...еб тўядилар... — Сано ижодкори Худодан олган ёрдами учун Худога шукрона билдириш ниятида Маъбадга олиб келган назрнинг бир қисми бўлган таомга ишора.

[34]

22:4 - зулмат водийси — ёки ўлим водийси зулмати.

[35]

22:4 - таёқ — ёввойи ҳайвонларни ҳайдаб юбориш учун ишлатилган.

[36]

22:4 - Хивич — қўйларга йўл кўрсатиш, уларни бошқариш ва хавфли жойлардан қутқариш учун ишлатилган.

[37]

23:2 - У оламни ўрнатган...уммонлар узра — Қадимги Исроил халқининг тасаввурига кўра, ер теп–текис бўлиб, ер остида улкан денгиз бор эди, денгиз тубига кетган улкан устунлар ерни ушлаб турарди. Бу устунлар денгиз тубидаги пойдеворга таянарди.

[38]

23:3 - Унинг тепалиги — Қуддусдаги Сион тоғига ишора. 47:3 изоҳига қаранг.

[39]

23:6 - ...Худога интилган Ёқуб насли... — ёки Ёқубнинг Худосига интилган одамлар.

[40]

24:1 - Бу сано ибронийчада мувашшаҳ услубида ёзилган шеърдир. Бу санонинг ҳар бир оятидаги биринчи сўз иброний алифбоси тартиби бўйича бошланади.

[41]

25:3 - ...Сенга доим содиқман — ёки Садоқатинг билан йўлимни топаман.

[42]

27:2 - маскан — бу ўриндаги ибронийча сўз Маъбаднинг Энг муқаддас хонасига ишора қилади.

[43]

28:1 - илоҳий зотлар — ибронийча матнда элоҳимнинг ўғиллари, 8:6 изоҳига қаранг. Яна 88:6-8 га қаранг.

[44]

28:2 - ...Муқаддас либосда... — 2 Солномалар 20:21 га қаранг.

[45]

28:5 - Лубнондаги садр дарахтлари — Лубнон тоғларида ўсадиган бу садр дарахтлари дунёнинг ўша ҳудудидаги энг катта дарахт навларидан бири эди.

[46]

28:6 - Хермон тоғи — ибронийча матнда Сириён, Хермон тоғининг яна бир номи (Қонунлар 3:9 га қаранг). Хермон тоғи — Суриянинг энг баланд тоғи.

[47]

28:8 - Кадеш саҳроси — Фаластиннинг жанубида жойлашган саҳро бўлиши мумкин (Саҳрода 13:26, 20:1 га қаранг) ёки Суриядаги жой бўлиши ҳам мумкин.

[48]

28:9 - ...улкан дарахтларни эгиб юборади... — Буғу туғишига сабаб бўлади.

[49]

28:10 - тўфон — Шу бобнинг 3–оятида айтиб ўтилган сувларига ишора, шунингдек, оламни йўқ қилиб юборадиган тўфонга ишора қилаётган бўлиши ҳам мумкин (Ибтидо 7:1-8:22 га қаранг). Худо бу қудратли кучларни бошқаради.

[50]

29:4 - ўликлар диёри — ибронийча матнда Шеўл. 6:6 изоҳига қаранг.

[51]

29:10 - Тупроқ Сенга ҳамду сано айтарми?! — 6:6 га қаранг.

[52]

29:12 - Аза либоси — ибронийча матнда қанор. Қанор дағал қорамтир мато бўлиб, эчки ёки туя жунидан тўқилган. Одатда одамлар умидсиз кайфиятини ва қайғули ҳолатини ифодалаш учун қанорга ўраниб олишар эди. Кўпинча бу ҳаракат Худодан кечирим сўраб ибодат қилиш ва Ундан мадад тилаш билан биргаликда амалга оширилган (шу санонинг 8-10–оятларига қаранг).

[53]

30:11 - Гуноҳларимдан — ибронийча матндан. Қадимий грекча ва сурёнийча таржималарда кулфатларимдан.

[54]

30:18 - Ўликлар диёри — ибронийча матнда Шеўл. 6:6 изоҳига қаранг.

[55]

32:7 - У денгиз сувларини...жойлаб қўйган — Ибтидо 1:6-8 га қаранг.

[56]

33:2 - Бу сано ибронийчада мувашшаҳ услубида ёзилган шеърдир. Бу санонинг ҳар бир оятидаги биринчи сўз иброний алифбоси тартиби бўйича бошланади.

[57]

34:13 - ...Мен қанор кийиб, рўза тутиб, қайғу чекардим — Қанор дағал қорамтир мато бўлиб, эчки ёки туя жунидан тўқилган. Одатда одамлар умидсиз кайфиятини ва қайғули ҳолатини ифодалаш учун қанорга ўраниб олишар, рўза тутар эди. Кўпинча бу ҳаракат Худодан кечирим сўраб ибодат қилиш ва Ундан мадад тилаш билан биргаликда амалга оширилган.

[58]

34:13 - Бошимни қуйи солиб, ибодат қилардим — ёки Улар учун ибодат қилардим, аммо менинг ибодатларим жавобсиз қоларди.

[59]

36:1 - Бу сано ибронийчада мувашшаҳ услубида ёзилган шеърдир. Бу санонинг ҳар бир оятидаги биринчи сўз иброний алифбоси тартиби бўйича бошланади.

[60]

37:6 - Ақлсизлигим — гуноҳли хулқ–атвор назарда тутилган.

[61]

38:1 - Ёдутун — 1 Солномалар 16:41-42, 25:1, 3 га қаранг.

[62]

39:7 - Сен қурбонлигу назрни истамадинг...Итоат қилишим учун Сен қулоқларимни очдинг — 1 Шоҳлар 15:22 га қаранг.

[63]

39:8 - Муқаддас Битикларда мен ҳақимда ёзилган — Қонунлар 17:14-20 назарда тутилган бўлиши мумкин, бу оятларда Исроил шоҳига оид кўрсатмалар берилган.

[64]

41:1 - Кўрах насли — улар Маъбад созандалари эди (1 Солномалар 6:31-38 га қаранг).

[65]

41:7 - Хермон — Суриянинг энг баланд тоғи.

[66]

41:7 - Мизор тоғи — Хермон тоғига яқин ерда бўлиши мумкин. Мизор тоғининг қаерда жойлашгани аниқ маълум эмас.

[67]

42:3 - Муқаддас тоғинг — Қуддусдаги Сион тоғига ишора. 47:3 изоҳига қаранг.

[68]

43:1 - Кўрах насли — 41:1 изоҳига қаранг.

[69]

43:3 - ...Озод қилдинг Сен оталаримизни — ёки Сен оталаримизни гуллатиб–яшнатдинг ёхуд Сен уларни қувиб юбординг.

[70]

44:1 - Кўрах насли — 41:1 изоҳига қаранг.

[71]

44:7 - Худо берган тахтинг... — ёки Эй Худо, тахтинг.

[72]

44:10 - Офир — ҳозирги Арабистоннинг жануб томонида бўлса керак. Офирдан бўлган олтин энг сифатли олтин деб ҳисобланган.

[73]

44:13 - Тир — Финикияда муҳим аҳамиятга эга бўлган шаҳар. Бу шаҳар Исроилнинг шимол томонидаги Ўрта ер денгизининг бўйида жойлашган эди. Бугунги кунда бу ер Ливан мамлакатининг жанубий қисмини ташкил қилади.

[74]

45:1 - Кўрах насли — 41:1 изоҳига қаранг.

[75]

45:5 - Худо шаҳри — Қуддусга ишора.

[76]

45:10 - Қалқонлар — ёки жанг аравалари.

[77]

46:1 - Кўрах насли — 41:1 изоҳига қаранг.

[78]

46:10 - Заминнинг шоҳлари — ибронийча матндан сўзма–сўз таржимаси — Заминнинг қалқонлари (83:10 га қаранг).

[79]

47:1 - Кўрах насли — 41:1 изоҳига қаранг.

[80]

47:2 - Ўзининг муқаддас тоғи — Қуддусдаги Сион тоғига ишора. 47:3 изоҳига қаранг.

[81]

47:3 - Буюк Шоҳнинг шаҳридаги, Унинг шимолидаги... — ёки Буюк Шоҳнинг шаҳри бўлган, Зофуннинг буюк чўққиларига ўхшаган.... Иброний тилида одатда Зофун сўзи шимолни билдиради. Бу оятда мана шу сўз Сион тоғи Қуддус шаҳрининг шимол томонида жойлашганига ишора қилаётган бўлиши мумкин. Аммо Зофун Исроилнинг шимол томонидаги, Финикиядаги бир тоғнинг ҳам номидир. Мана шу ҳудуддаги бошқа халқлар, худолар мана шу тоғда йиғилишади, деб ишонардилар. Баъзи олимларнинг фикрича, сано ижодкори бу ерда ўзининг, Худо Сион тоғида яшайди, деган ишончини таъкидлаш учун бу парчада Зофун тоғига ишора қиляпти.

[82]

47:3 - Сион тоғи — Маъбад қурилган Қуддусдаги тепалик Сион деб аталган. Пайғамбарларнинг битикларида ва шеърий асарларда Сион сўзи кўпинча Қуддус шаҳрига ёки Худонинг халқига нисбатан ишлатилган. Тўлароқ маълумотга эга бўлиш учун луғатдаги Сион сўзига қаранг.

[83]

47:8 - Таршиш — Испаниядаги бу бандаргоҳ шаҳар ўзининг катта ва ажойиб кемалари билан машҳур эди.

[84]

47:13 - Қуддус — ибронийча матнда Сион. 2:6 изоҳига қаранг.

[85]

48:1 - Кўрах насли — 41:1 изоҳига қаранг.

[86]

48:8 - ҳаёти — ёки биродарнинг ҳаёти.

[87]

48:12 - ...берганда ҳам...Маскани наслдан–наслга ўтаверади — Қадимий грекча ва сурёнийча таржималардан. Ибронийча матнда ...берган. Улар, уйларимиз то абаддир, масканларимиз наслдан–наслга ўтаверади, деб ўйлайдилар.

[88]

48:15 - ...ўликлар диёри...Ўликлар диёри... — Ибронийча матнда Шеўл (шу санонинг 16–оятида ҳам бор). 6:6 изоҳига қаранг.

[89]

49:1 - Осиф — 1 Солномалар 6:31-33, 39-43, 25:1-2 ва Эзра 2:41 га қаранг.

[90]

49:2 - Қуддус — ибронийча матнда Сион. 2:6 изоҳига қаранг.

[91]

50:2 - [1-2] Довуд Ботшеванинг олдига киргандан сўнг, Натан пайғамбар унинг олдига келганда... — 2 Шоҳлар 11:1-12:15.

[92]

50:8 - ўргатгин — ёки ўргатасан.

[93]

50:9 - иссоп ўти — бу ўсимликдан поклаш маросимларида кўпинча одамларга ё нарсаларга сув ёки қон сепиш учун фойдаланилган (Чиқиш 12:21-23, Левилар 14:1-7 ва Саҳрода 19:1-19 га қаранг). Бу ўринда сано ижодкори кечирим орқали руҳан покланиш истагини ифодалаб, кўчма маънода шундай покланиш маросимига ишора қиляпти. (Чиқиш 12:21-23, Левилар 14:1-7 ва Саҳрода 19:1-19 га қаранг).

[94]

51:2 - [1-2] Эдомлик Доег...хабар берган пайтда... — 1 Шоҳлар 21:7, 22:9-10 га қаранг.

[95]

52:2 - Аҳмоқлар — 13:1 изоҳига қаранг.

[96]

52:7 - Қуддус — ибронийча матнда Сион. 2:6 изоҳига қаранг.

[97]

53:2 - [1-2] Зифликлар...деганларида... — 1 Шоҳлар 23:14-25, 26:1-5 га қаранг.

[98]

54:16 - ўликлар диёри — ибронийча матнда Шеўл. 6:6 изоҳига қаранг.

[99]

55:1 - Филист халқи Довудни Гат шаҳрида тутиб олганда... — 1 Шоҳлар 21:10-15; 27:1-4 га қаранг.

[100]

55:8 - Жиноятлари учун уларни улоқтир... — ёки Ўзларининг жиноятлари учун улар жазодан қутулиб қоладиларми?!

[101]

56:1 - Довуднинг Шоулдан қочиб, ғорга кирганда... — 1 Шоҳлар 24:1-22 га қаранг.

[102]

56:3 - ...Мен учун қасос олувчи Худога — ёки Менинг ҳаётим учун қўйган ўз мақсадингни бажарадиган Худога ёхуд Менга эзгулик қиладиган Худога.

[103]

56:5 - шерлар — сано ижодкорининг душманларига ишора қилаётган кўчма маънодаги сўз.

[104]

58:1 - Шоул Довудни ўлдириш учун унинг ҳовлисини пойлашга киши юборганда... — 1 Шоҳлар 19:11-17 га қаранг.

[105]

59:2 - [1-2] Орам–Нахрайим — ибронийчадаги маъноси Икки дарёнинг Орами демакдир, Фурот дарёсидан шарқида, ҳозирги Сурия мамлакатининг шимолий қисмида жойлашган ерларга ишора қилади.

[106]

59:2 - [1-2] Орам–Зўво — ҳозирги Сурия мамлакатининг марказий қисмида жойлашган ерлар.

[107]

59:2 - [1-2] Довуд Орам–Нахрайим ва Орам–Зўво халқи билан жанг қилгандан кейин... — 2 Шоҳлар 8:3-8, 10:16-18 ва 1 Солномалар 18:3-11, 19:6-19 га қаранг.

[108]

59:2 - [1-2] Туз водийси — Ўлик денгизнинг жанубидаги жой.

[109]

59:5 - шароб — Худо ғазабининг рамзи. Мана шу шаробдан маст бўлиш Худонинг ҳукмини татиб кўришни билдиради.

[110]

59:6 - Улар камон ўқларидан яшириниб олсин, дея... — ёки ҳақиқат ҳақи–ҳурмати, унинг остида улар йиғилсин, дея....

[111]

59:7 - ...Бизга жавоб бергин... — ёки менга жавоб бергин.

[112]

59:8 - ...Ўз муқаддас маконингдан ваъда бергансан... — ёки Сен муқаддассан, ваъда бергансан.

[113]

59:8 - Шакам — Исроилнинг тепаликларида, Қуддусдан қарийб 50 километрча шимолда жойлашган шаҳар.

[114]

59:8 - Сухўт водийси — Иордан дарёсининг шарқ томонида жойлашган.

[115]

59:9 - Гилад...Манаше... — Гилад Иордан дарёсининг шарқида жойлашган ер. Манаше Исроил халқининг қабилаларидан бири бўлиб, бу қабиланинг ҳудуди Иордан дарёсининг шарқ ва ғарб томонида жойлашган эди.

[116]

59:9 - ...Эфрайим...Яҳудо... — Исроилнинг иккита етакчи қабиласи. Эфрайим Исроилнинг шимол томонида, Яҳудо жануб томонида жойлашган эди. Иккала қабила бутун Исроил халқини рамзий маънода ифода этади.

[117]

59:10 - ...чориғимни отаман... — Қадимги Исроилда кимдир ердан бир қисмини мулк қилиб олганини тасдиқлаганда, шу одат рамзий хатти–ҳаракат бўлган эди.

[118]

59:10 - Мўаб...Эдом...Филистлар — Исроилнинг шарқ, жануб ва ғарбдаги қўшнилари бўлиб, улар Исроилга душман эдилар. Мўаб Ўлик денгизнинг шарқида, Эдом Ўлик денгизнинг жанубида жойлашган юртлар эди. Филистлар Ўрта ер денгизининг бўйида яшаган.

[119]

59:11 - мустаҳкам шаҳар — Эдомнинг пойтахти Села назарда тутилган бўлиши мумкин.

[120]

61:1 - Ёдутун — 1 Солномалар 16:41-42, 25:1, 3 га қаранг.

[121]

64:2 - Қуддус — ибронийча матнда Сион. 2:6 изоҳига қаранг.

[122]

64:4 - устимиздан — Қадимий грекча ва лотинча таржималардан. Ибронийча матнда устимдан.

[123]

64:4 - ...кечирасан гуноҳларимизни — ёки поклайсан гуноҳларимиздан.

[124]

65:6 - Денгизни қуруқ ерга айлантирди, Ота–боболаримиз сувлардан юриб ўтди... — Чиқиш 14:21-22 га қаранг.

[125]

65:12 - Фаровонлик — ибронийча матндан. Қадимий грекча, сурёнийча, лотинча ва орамийча таржималарда кенг ер, яъни озод, бехатар жой.

[126]

67:9 - Синай тоғининг Худоси — Исроил халқи Мисрдан Канъон юртига кетганда, Худо Синай тоғида уларга Ўзини зоҳир қилди (Чиқиш 19:10-25 га қаранг).

[127]

67:10 - еринг — Исроил халқи ўрнашган Канъон юрти.

[128]

67:15 - Залмон тоғи — Шакам шаҳри яқинида жойлашган Эбал тоғининг ёки Гаризим тоғининг яна бир номи (Ҳакамлар 9:46-49 га қаранг) ёки Иордан дарёсининг шарқидаги бир тоғ (унинг қаерда жойлашгани аниқ маълум эмас).

[129]

67:16 - Башаннинг тоғи — Башан ерларида, Жалила кўлидан қарийб 60 километрча шимоли–шарқда жойлашган Хермон тоғи назарда тутилган бўлиши мумкин. Хермон тоғи Суриянинг энг баланд тоғи бўлиб, учта алоҳида чўққиси бор.

[130]

67:17 - Худо макон қилиб танлаган тоғ — Қуддусдаги Сион тоғига ишора. 47:3 изоҳига қаранг.

[131]

67:18 - Раббий Синайдан муқаддас маконига келади — ёки У Синайда бўлгани каби муқаддас Раббий уларнинг орасида.

[132]

67:19 - Юксаклар — Сион тоғида жойлашган Маъбаддаги Раббийнинг тахти назарда тутилган бўлиши мумкин (Чиқиш 25:22, Саҳрода 7:89, 1 Шоҳлар 4:4 га қаранг).

[133]

67:28 - ...Бенямин...Яҳудо...Забулун, Нафтали... — Исроил халқининг қабилаларидан тўрттаси. Бенямин ва Яҳудо қабилалари жанубда, Забулун ва Нафтали қабилалари шимолда жойлашган эди.

[134]

67:29 - Эй Худо, кўрсатгин қудратингни! — кўп иброний қўлёзмаларидан ва қадимий грекча ва сурёнийча таржималардан. Ибронийча матнда Сизлар қудратли бўласизлар, деб Худойингиз қарор қилган эди.

[135]

67:31 - ...қамишзор орасидаги ўша ёввойи ҳайвон... — Нил дарёсидаги бегемот назарда тутилган бўлиши мумкин. Бегемот Миср халқининг рамзи эди.

[136]

67:32 - Мисрдан бронза келтирилади... — ёки аслзодалар Мисрдан келади.

[137]

67:32 - Ҳабашистон — ибронийча матнда Куш. Бу жой Мисрнинг жанубида бўлиб, ҳозирги Судан ва Эфиопия мамлакатларининг бир қисмини ўз ичига олган эди.

[138]

68:12 - [11-12] ...рўза тутганимда...қанор кийганимда... — Қанор дағал қорамтир мато бўлиб, эчки ёки туя жунидан тўқилган. Одатда одамлар умидсиз кайфиятини ва қайғули ҳолатини ифодалаш учун қанорга ўраниб олишар, рўза тутар эди. Кўпинча бу ҳаракат Худодан кечирим сўраб ибодат қилиш ва Ундан мадад тилаш билан биргаликда амалга оширилган.

[139]

68:13 - Шаҳар дарвозаси олдида... — Қадимги пайтларда одамлар ижтимоий, савдо–сотиқ ва ҳуқуқий масалаларни ҳал қилиш учун шаҳар дарвозасида йиғилишарди.

[140]

68:36 - Қуддус — ибронийча матнда Сион. 2:6 изоҳига қаранг.

[141]

71:5 - ...Унинг умри ҳам шунчалик узоқ бўлсин — Қадимий грекча таржимадан. Ибронийча матнда шундай узоқ вақт давомида Сендан қўрқсинлар.

[142]

71:10 - Таршиш — 47:8 изоҳига қаранг.

[143]

71:10 - Шава — Арабистоннинг жануби–ғарб томонида бўлиши мумкин. Шава маликаси шоҳ Сулаймонга ҳадялар олиб келди (3 Шоҳлар 10:1-13 га қаранг).

[144]

71:10 - Саво — ё Арабистоннинг жануб томонида ёки Африкада, Қизил денгизнинг ғарбий қирғоғи бўйида жойлашган.

[145]

72:1 - Осиф — 49–санонинг изоҳига қаранг.

[146]

72:4 - Улар оғриқ нималигини билмайди... — ёки улар ўлим пайтигача оғриқни сезмайдилар.

[147]

72:10 - Шу боис ҳар ким уларга юз буради, Уларнинг сўзларини сув каби ичади — ибронийча матндан сўзма–сўз таржимаси — шу боис унинг халқи шу ерга қайтиб келади ва мўл–кўл сувни симириб ичади. Ибронийча матнда бу оятнинг маъноси баҳсли.

[148]

73:1 - Осиф — 49–санонинг изоҳига қаранг.

[149]

73:14 - Левитан — Канъон халқларининг қадимий мифларида учрайдиган махлуқ. Левитан ҳалокат келтирувчи денгиз кучларининг ва ўрнатилган барча тартибни бузишга таҳдид солаётган тартибсизлик кучларининг рамзидир. Муқаддас Китобда Худонинг Левитан устидан қозонган ғалабаси Унинг барча яратилганлар устидан, Ўз халқининг душманлари устидан ғолиб бўлган кучининг рамзидир.

[150]

73:14 - Чўл жонзотлари — ёки чўлда яшайдиган одамлар.

[151]

73:16 - ой — ёки юлдузлар.

[152]

74:1 - Осиф — 49:1 изоҳига қаранг.

[153]

74:4 - Замин устунлари — 17:16 изоҳига қаранг.

[154]

74:9 - шароб — 59:5 изоҳига қаранг.

[155]

75:1 - Осиф — 49:1 изоҳига қаранг.

[156]

75:3 - Қуддус — ибронийча матнда Салем, Қуддуснинг қадимги номи.

[157]

75:11 - Инсонга бўлган ғазабинг... — ёки Сенга бўлган инсон ғазаби.

[158]

75:11 - ...Ғазабингдан қутулганларни атрофингга тўплайсан — Ибронийча матндан сўзма–сўз таржимаси — ғазабнинг қолганини кийиб оласан. Оятнинг бу қисмидаги ибронийча матннинг маъноси баҳсли.

[159]

75:12 - атрофидагилари — ё атрофидаги халқларнинг ҳукмдорлари (шу санонинг 13–оятига қаранг) ёки самодаги кенгашда иштирок этган илоҳий зотлар назарда тутилган (81:1, 88:8 га қаранг).

[160]

76:1 - Ёдутун — 1 Солномалар 16:41-42, 25:1, 3 га қаранг.

[161]

76:1 - Осиф — 49:1 изоҳига қаранг.

[162]

76:2 - ...Эшитгин мени, деб Худога ҳайқираман — ёки Худога ҳайқираман, мени Эшитади.

[163]

76:7 - Тун бўйи ўзим билан ўзим суҳбат қурдим... — Қадимий грекча ва сурёнийча таржималардан. Ибронийча матнда Тунда айтган қўшиқларимни эсладим.

[164]

77:1 - Осиф — 49–санонинг изоҳига қаранг.

[165]

77:5 - Ота–боболаримизга амр бериб...деди — Қонунлар 6:6-7 га қаранг.

[166]

77:9 - Эфрайим жангчилари — Эфрайим қабиласи Исроилнинг шимолий қисмидаги асосий қабила бўлиб қолди. Шу боис Эски Аҳднинг баъзи ўринларида Эфрайим деган ном Исроилга, яъни шимолий шоҳликка нисбатан ишлатилган. Бу шоҳликнинг пойтахти Самария эди. Тўлароқ маълумотга эга бўлиш учун луғатдаги Эфрайим сўзига қаранг.

[167]

77:9 - ...Жанг кунида ортига қайтди — Эфрайим қабиласи ва Исроилнинг, яъни шимолий шоҳликнинг жангда қўрқоқликлари маълум бўлмаган эди. Бу ўринда Худо шимолий шоҳлик билан қилган аҳдга улар содиқ бўлмаганлари ва бунинг натижасида бу шоҳлик қулаб, шарманда бўлганларига ишора қилиш учун сано ижодкори рамзий тилдан фойдаланади (шу санонинг 60, 67-68–оятларига ва уларга берилган изоҳларга қаранг).

[168]

77:12 - Зўван текислиги — Гўшен ерларининг яна бир номи, бу жой Нил дельтасининг шарқ томонида жойлашган эди. Зўван бу текисликдаги муҳим шаҳар эди. Бу шаҳар Рамзес номи билан ҳам танилган эди. Ибтидо 47:11, 27 га қаранг.

[169]

77:13 - Денгизни ёриб...Сувларни девор каби тик қилиб қўйди — Чиқиш 14:21-29 га қаранг.

[170]

77:14 - Кундузи уларни...Тун бўйи...етаклади — Чиқиш 13:21-22 га қаранг.

[171]

77:16 - [15-16] У саҳродаги қояларни парчалади...Сувларни...оқизди — Чиқиш 17:1-7 ва Сахрода 20:2-11 га қаранг.

[172]

77:21 - Эгамиз уларнинг гапини эшитиб...Исроил наслига қарши қаҳрини сочди — Саҳрода 11:1-3 га қаранг.

[173]

77:24 - манна — Худо Исроил халқига қирқ йил давомида саҳрода етказиб берган махсус егулик. Манна ҳар куни кечаси, Шанба кундан ташқари, ерда пайдо бўлар, одамлар саҳарда туриб уни йиғиштириб олишарди. Сўнг уни янчиб, нон ёпишарди ёки қайнатиб овқат тайёрлашарди (Чиқиш 16:13-35 ва Саҳрода 11:4-9 га қаранг).

[174]

77:31 - [18-31] Улар атайлаб Худони синадилар...Исроилнинг гулдай йигитларини ер тишлатди — Чиқиш 16:2-15, Саҳрода 11:4-23, 31-35 га қаранг.

[175]

77:43 - Зўван текислиги — шу санонинг 12–оятидаги изоҳга қаранг.

[176]

77:46 - чигирткалар — чигирткалар баъзан тўда–тўда бўлиб келиб, далалардаги ҳосилга катта зарар етказади.

[177]

77:51 - [44-51] Мисрдаги дарёларни Худо қонга айлантирди...Мисрнинг ҳамма тўнғичларини урди... — Чиқиш 7:14-12:32 га қаранг.

[178]

77:51 - Хом авлодлари — Мисрликларга ишора қилиш учун қўлланган шеърий усул. Хомнинг ўғли Мизра Миср халқининг аждодидир (Ибтидо 10:6 ва ўша оятдаги изоҳга қаранг).

[179]

77:55 - бошқа халқлар — Қонунлар 7:1 га қаранг.

[180]

77:60 - Шилў — Қуддусдан қарийб 32 километрча шимолда жойлашган бу шаҳар Эфрайим қабиласининг ҳудудида эди. Шоҳ Довуд давридан олдин Шилў Исроил халқининг сажда маркази бўлган эди (Ёшуа 18:1, 1 Шоҳлар 1:3 га қаранг). Кейинчалик Яҳудо қабиласининг ҳудудидаги Қуддус сажда маркази бўлиб қолди, Маъбад Қуддусда қурилди (шу санонинг 67-69 га қаранг).

[181]

77:61 - ...асирликка берди аҳд сандиғини, Ўзининг қудратию шуҳрати рамзини — Ибронийча матндан сўзма–сўз таржимаси — асирликка берди Ўз қудратию шуҳратини.

[182]

77:67 - Эфрайим қабиласи — шу санонинг 9–оятидаги изоҳга қаранг.

[183]

77:68 - Яҳудо қабиласи — Яҳудо қабиласи Исроилнинг жанубий қисмидаги энг катта қабила эди. Шу боис Эски Аҳднинг баъзи парчаларида Яҳудо сўзи жанубий шоҳликка нисбатан ишлатилган. Тўлароқ маълумотга эга бўлиш учун луғатдаги Яҳудо сўзига қаранг.

[184]

77:68 - [67-68] ...Эфрайим қабиласини танламади...Яҳудо қабиласини...Сион тоғини танлади — Маъбад Яҳудо ҳудудида, Сион тоғида қурилгани назарда тутилган (шу санонинг 60–ояти ва ўша оятдаги изоҳга қаранг).

[185]

78:1 - Осиф — 49–санонинг изоҳига қаранг.

[186]

78:7 - Исроил — ибронийча матнда Ёқуб, Исроил наслининг яна бир номи (Ибтидо 32:27-28 га қаранг).

[187]

79:1 - Осиф — 49:1 изоҳига қаранг.

[188]

79:3 - [2-3] Юсуф насли — бу ўринда Исроил халқи назарда тутилган. Юсуф Ёқубнинг Роҳиладан кўрган тўнғич ўғли эди. Эфрайим ва Манаше қабилалари Юсуфнинг икки ўғлидан тарқалган насллардир.

[189]

79:3 - [2-3] ...Эфрайим, Бенямин, Манаше... — Исроил халқининг қабилаларидан учтаси. Эфрайим ва Манаше ғоят муҳим шимолий қабилалар эди. Бенямин қабиласи кўпинча улар билан бирлаштирилади.

[190]

79:12 - денгиз — яъни Ўрта ер денгизи.

[191]

79:14 - Ёввойи тўнғизлар...Ёввойи жониворлар... — Исроил халқининг душманларига ишора қилаётган кўчма маънодаги иборалар.

[192]

79:16 - шохча — ибронийча матндан сўзма–сўз таржимаси — ўғил, Худо ўтқазган токка, яъни Исроил халқига ишора қилаётган кўчма маънодаги сўз.

[193]

79:18 - халқ — ибронийча матндан сўзма–сўз таржимаси — инсон ўғли. Шу бобнинг 16–ояти ва ўша оятдаги изоҳга қаранг. Яна 8:5 изоҳига қаранг.

[194]

80:1 - Осиф — 49:1 изоҳига қаранг.

[195]

80:4 - Байрам кунимиз — Чайла байрами назарда тутилган бўлиши мумкин (Левилар 23:33-43 га қаранг).

[196]

80:6 - Исроил — ибронийча матнда Юсуф. 79:2-3 изоҳига қаранг.

[197]

80:7 - Юкни олдим елкангиздан...Қўлларингиз саватдан озод бўлди — Исроил халқининг Мисрда қилган оғир меҳнати назарда тутилган (Чиқиш 1:11-14 га қаранг).

[198]

80:8 - ...Марива сувларида... — Чиқиш 17:1-7 ва Сахрода 20:1-13 га қаранг.

[199]

81:1 - Осиф — 49–санонинг изоҳига қаранг.

[200]

81:1 - самодаги кенгаши — Эски Аҳдда Худонинг тахти атрофида йиғиладиган самовий мавжудотлар ҳақида бир неча марта сўз юритилган (мисол учун, 88:8, 3 Шоҳлар 22:19-22, Аюб 1:6-12, 2:1-6, 15:8, Ишаё 6:1-8 га қаранг).

[201]

81:1 - худолар — ибронийча матнда элоҳим, 8:6 изоҳига қаранг.

[202]

81:5 - Заминнинг пойдевори — 17:16 изоҳига қаранг.

[203]

82:1 - Осиф — 49:1 изоҳига қаранг.

[204]

82:8 - [6-8] Эдомликлар...Мўабликлар... — Эдом Ўлик денгизнинг жанубида, Мўаб шу денгизнинг шарқида жойлашган юртлар эди.

[205]

82:8 - [6-8] ...Исмоил авлодлари...Ҳожар насллари... — Иордан дарёсининг шарқий қирғоғида яшаган қариндош икки араб қабилалари (Ибтидо 25:12-18, 1 Солномалар 5:10 га қаранг).

[206]

82:8 - [6-8] Габол — бу ўринда ё Ўрта ер денгизи бўйидаги Финикияга қарашли шаҳар (Тир шаҳрининг шимолида жойлашган) ёки Ўлик денгизнинг жанубида жойлашган ерлар.

[207]

82:8 - [6-8] ...Оммон ва Омолек... — Оммон халқи Иордан дарёсининг шарқий қирғоғида, Омолек халқи эса Фаластиннинг жануби–ғарбида яшаган.

[208]

82:8 - [6-8] ...Тир...Филистия... — Тир Финикиянинг шаҳри, Исроилнинг шимол томонидаги Ўрта ер денгизининг бўйида жойлашган. Филистия Ўрта ер денгизи қирғоғи бўйида жойлашган юрт.

[209]

82:9 - Лут насли — яъни Эдом ва Мўаб халқлари (Ибтидо 19:30-38 га қаранг).

[210]

82:10 - ...Мидиёнларни жазолаганингдай... — Ҳакамлар 7:1-23 га қаранг.

[211]

82:10 - ...Сисаро, Ёбинни қирганингдай... — Ҳакамлар 4:1-24 га қаранг.

[212]

82:12 - Орив ва Заёвдай... — Ҳакамлар 7:25 га қаранг.

[213]

82:12 - ...Зевах ва Залмунодай... — Ҳакамлар 8:21 га қаранг.

[214]

83:1 - Кўрах насли — 41:1 изоҳига қаранг.

[215]

83:7 - Қақраган сойликдан — ибронийча матнда бака сойлиги. Ибронийчадаги бака сўзи қуруқ ерларда ўсадиган дарахтнинг бир тури назарда тутилган бўлса керак. Бу сойликнинг қаерда жойлашгани маълум эмас. Баъзи иброний қўлёзмаларида, қадимий грекча, сурёнийча, орамийча ва лотинча таржималарда Йиғи сойлиги.

[216]

83:7 - сув ҳавзалари — ёки баракалар.

[217]

83:8 - Қуддус — ибронийча матнда Сион. 2:6 изоҳига қаранг.

[218]

84:1 - Кўрах насли — 41:1 изоҳига қаранг.

[219]

84:9 - бемаъни йўллари — гуноҳли хулқ–атвор назарда тутилган.

[220]

85:13 - Ўликлар диёри — ибронийча матнда Шеўл. 6:6 изоҳига қаранг.

[221]

86:1 - Кўрах насли — 41:1 изоҳига қаранг.

[222]

86:2 - муқаддас тоғ — Қуддусдаги Сион тоғига ишора. 47:3 изоҳига қаранг.

[223]

86:2 - Қуддус — ибронийча матнда Сион (шу санонинг 4, 5, 6–оятларида ҳам бор). 2:6 изоҳига қаранг.

[224]

86:4 - Миср — ибронийча матнда Раҳоб, Левитаннинг яна бир исми, Канъон халқларининг қадимий мифларида учрайдиган махлуқ (73:14 изоҳига қаранг). Бу ўринда Раҳоб Мисрнинг шеърий номи сифатида ишлатилган (Ишаё 30:7 га қаранг).

[225]

86:4 - ...Филистия...Тир... — 82:8 изоҳига қаранг.

[226]

86:4 - Ҳабашистон — ибронийча матнда Куш. Бу жой Мисрнинг жанубида бўлиб, ҳозирги Судан ва Эфиопия мамлакатларининг бир қисмини ўз ичига олган эди.

[227]

87:1 - Кўрах насли — 41:1 изоҳига қаранг.

[228]

87:4 - ўликлар диёри — ибронийча матнда Шеўл. 6:6 изоҳига қаранг.

[229]

87:10 - ҳар кун — ёки кун бўйи.

[230]

87:12 - Ҳалокат диёри — ибронийча матнда Аваддон, яъни Шеўл — “ўликлар диёри” учун ишлатилган бошқа сўз. Одамлар Аваддон сўзи остида тамомила вайрон бўлиб, йўқ бўлиб кетган жой ёки аҳволни тушунганлар.

[231]

87:13 - [12-13] ...қабр...Зулмат диёри...Унутилганлар макони... — Шеўл, яъни ўликлар диёри назарда тутилган. 6:6 изоҳига қаранг.

[232]

87:16 - ...умидсиз қолганман — ёки менинг тинка–мадорим қуриган.

[233]

88:4 - Сен шундай дединг... — 2 Шоҳлар 7:16 га қаранг.

[234]

88:7 - Илоҳий зотлар — ибронийча матнда элоҳимнинг ўғиллари, 8:6 изоҳига қаранг. Яна 28:1-2 га қаранг.

[235]

88:8 - муқаддас малаклар давраси — 81:1 изоҳига қаранг.

[236]

88:11 - Раҳоб — Левитаннинг яна бир исми, Канъон халқларининг қадимий мифларида учрайдиган махлуқ (73:14 изоҳига қаранг).

[237]

88:13 - ...Товур, Хермон тоғлари... — Товур тоғи Жалилада, Жалила кўлининг жанубий қирғоғидан қарийб 19 километрча ғарбда жойлашган. Хермон Суриянинг энг баланд тоғидир.

[238]

88:21 - ...Муқаддас мойимни суртиб уни танладим — 1 Шоҳлар 16:1-13 га қаранг.

[239]

88:28 - Мен уни тўнғич ўғил қилиб оламан... — 2:7 ва ўша оятдаги изоҳга қаранг.

[240]

88:49 - ўликлар диёри — ибронийча матнда Шеўл. 6:6 изоҳига қаранг.

[241]

88:51 - ...мен, қулинг қанчалар масхара бўлганимни... — Кўп иброний қўлёзмаларидан ва қадимий грекча ва сурёнийча таржималардан. Ибронийча матнда қулларинг қанчалар масхара бўлганини.

[242]

89:4 - Сен инсонни тупроққа қайтарасан... — Ибтидо 3:19 га қаранг.

[243]

90:13 - Шеру заҳарли илон — Исроил халқининг душманларига ишора қилаётган кўчма маънодаги ибора.

[244]

91:11 - ...Қудратинг билан менга қайтадан куч ато қилдинг — Ибронийча матндан сўзма–сўз таржимаси — менга янги мой суртилган. Бу ўринда мой Худодан куч олишга ишора қилиб, кўчма маънода қўлланган.

[245]

91:13 - Лубнондаги садр дарахти — 28:5 изоҳига қаранг.

[246]

94:8 - ...Маривадагидай...Массахда...улар қилганларидай — Чиқиш 17:1-7 га қаранг.

[247]

94:10 - Қирқ йил у наслдан нафратланиб... — Саҳрода 14:33-34 га қаранг.

[248]

94:11 - ...‘Улар фароғат диёримга кирмайди’, дедим — Саҳрода 14:20-23, Қонунлар 12:9-10, 25:19 га қаранг.

[249]

95:9 - ...Муқаддас либосда... — 2 Солномалар 20:21 га қаранг.

[250]

96:8 - Қуддус — ибронийча матнда Сион. 2:6 изоҳига қаранг.

[251]

98:2 - Қуддус — ибронийча матнда Сион. 2:6 изоҳига қаранг.

[252]

98:9 - Ўз муқаддас тоғи — Қуддусдаги Сион тоғига ишора. 47:3 изоҳига қаранг.

[253]

101:14 - Қуддус — ибронийча матнда Сион (шу санонинг 17–оятида ҳам бор). 2:6 изоҳига қаранг.

[254]

101:26 - заминнинг пойдевори — 17:16 изоҳига қаранг.

[255]

102:5 - Ҳаётим — ёки орзу–истакларим.

[256]

102:14 - ...Биз тупроқ эканимиз... — Ибтидо 3:19 га қаранг.

[257]

103:3 - Осмондаги сувлар — Ибтидо 1:6-8 га қаранг.

[258]

103:5 - заминнинг пойдевори — 17:16 изоҳига қаранг.

[259]

103:16 - ...Лубнонда...садр дарахтларинг... — 28:5 изоҳига қаранг.

[260]

103:26 - Левитан — бу сўз одатда Канъон халқларининг қадимий мифларида учрайдиган махлуққа ишора қилади (73:14 изоҳига қаранг). Аммо бу ўринда китга ёки баҳайбат денгиз махлуқига ишора қилган бўлиши мумкин.

[261]

103:30 - Руҳ — бу ўриндаги ибронийча сўзнинг нафас маъноси ҳам бор. Ибтидо 1:2, 30, 2:7 га қаранг.

[262]

104:11 - Айтдики... — Ибтидо 12:7, 17:8, 26:3, 28:13 га қаранг.

[263]

104:15 - Пайғамбарларим — Иброҳим, Исҳоқ, Ёқубга ишора (Ибтидо 20:7 га қаранг).

[264]

104:17 - Юсуф — Ибтидо 37:1-36, 39:1-41:57, 45:4-7 га қаранг.

[265]

104:22 - ...аъёнларимни занжирбанд қилсин... — ёки у аъёнларим устидан ҳукмронлик қилсин ёхуд у аъёнларимга кўрсатма берсин.

[266]

104:23 - Хом — 77:51 изоҳига қаранг.

[267]

104:27 - Мисрликлар орасида...мўъжизаларини, ажойиботларини кўрсатди — Чиқиш 7:8-11:10, 12:29-30 га қаранг.

[268]

104:28 - ...Мусо, Ҳорун...итоатсизлик қилмади — Ибронийча матнда улар...итоатсизлик қилмади. Қадимий грекча ва сурёнийча таржималарда улар...итоатсизлик қилди, яъни Мисрликлар итоатсизлик қилди.

[269]

104:34 - чигирткалар — чигирткалар баъзан тўда–тўда бўлиб келиб, далалардаги ҳосилга катта зарар етказади.

[270]

104:37 - ...Эгамиз Ўз халқини Олтину кумушга бойитиб... — Чиқиш 12:33-36 га қаранг.

[271]

104:39 - ...Эгамиз булутни ёйди, Кечаси...аланга берди — Чиқиш 13:20-22 га қаранг.

[272]

104:40 - ...Эгамиз беданалар берди, Осмондан нон ёғдириб уларни тўйғазди — Чиқиш 16:2-15 га қаранг.

[273]

104:41 - Эгамиз қояни очди, сув отилиб чиқди... — Чиқиш 17:1-7 ва Сахрода 20:2-11 га қаранг.

[274]

105:7 - Қизил денгиз — ибронийча матнда ём суф, маъноси Қамиш денгизи (шу санонинг 9, 22–оятларида ҳам бор). Бу ном мана шу санода ҳозирги Суэц қўлтиғига (яъни Қизил денгизнинг шимоли–ғарбидаги қўлтиққа) ёки Суэц қўлтиғи ва Ўрта ер денгизи оралиғида жойлашган кўллардан бири назарда тутилган бўлиши мумкин. Бу оятдаги денгизнинг қаерда жойлашгани аниқ маълум эмас, бироқ Чиқиш 14:10-31 даги ҳодисаларнинг тафсилотига кўра, бу денгиз шунчалик катта бўлганки, Исроил халқига катта бир тўсиқ бўлган. Шунчалик чуқур бўлганки, Миср лашкарларини чўкдириб юборган.

[275]

105:9 - У Қизил денгизга дўқ урди...Исроил халқини денгиз тубидан ўтказди — Чиқиш 14:1-31 га қаранг.

[276]

105:14 - Саҳрода...улар Худони синади — Саҳрода 11:4-34 га қаранг.

[277]

105:16 - ...Мусога...Ҳорунга ҳасад қилди — Саҳрода 16:1-35 га қаранг.

[278]

105:19 - Синай тоғи — ибронийча матнда Хорев тоғи, Синай тоғининг яна бир номи.

[279]

105:19 - Синай тоғида...олтин бутга сажда қилдилар — Чиқиш 32:1-14 га қаранг.

[280]

105:22 - Хом — 77:51 изоҳига қаранг.

[281]

105:24 - ...улар...Эгамизнинг ваъдасига ишонмадилар — Саҳрода 14:1-35 га қаранг.

[282]

105:28 - ...бизнинг ота–боболаримиз Пиёр тоғидаги Баалга сажда қилишга қўшилдилар... — Саҳрода 25:1-13 га қаранг.

[283]

105:28 - ...Ўликларга... — ёки жонсиз бутларга.

[284]

105:32 - Марива сувларида... — Саҳрода 20:1-13 га қаранг.

[285]

106:3 - жануб — ибронийча матнда денгиз, бу ўринда Ўрта eр денгизининг жанубий соҳили ёки Ақаба қўлтиғи назарда тутилган бўлиши мумкин.

[286]

107:8 - ...Ўз муқаддас маконингдан ваъда бергансан... — ёки Сен муқаддассан, ваъда бергансан.

[287]

107:8 - Шакам — Қуддусдан қарийб 50 километрча шимолда, Исроил тепаликларида жойлашган шаҳар.

[288]

107:8 - Сухўт водийси — Иордан дарёсининг шарқ томонида жойлашган.

[289]

107:9 - Гилад...Манаше... — Гилад Иордан дарёсининг шарқида жойлашган ерлар. Манаше Исроил халқининг қабилаларидан бири бўлиб, бу қабиланинг ҳудуди Иордан дарёсининг шарқ ва ғарб томонида жойлашган эди.

[290]

107:9 - ...Эфрайим...Яҳудо... — Исроилнинг иккита етакчи қабиласи. Эфрайим Исроилнинг шимол томонида, Яҳудо жануб томонида жойлашган эди. Иккала қабила бутун Исроил халқини рамзий маънода ифода этади.

[291]

107:10 - ...чориғимни отаман... — Қадимги Исроилда кимдир ердан бир қисмини мулк қилиб олганини тасдиқлаганда, шу одат рамзий хатти–ҳаракат бўлган эди.

[292]

107:10 - Мўаб...Эдом...Филистлар... — Исроилнинг шарқ, жануб ва ғарбдаги қўшнилари бўлиб, улар Исроилга душман эдилар. Мўаб Ўлик денгизнинг шарқида, Эдом Ўлик денгизнинг жанубида жойлашган юртлар эди. Филистлар Ўрта ер денгизининг бўйида яшаган.

[293]

107:11 - мустаҳкам шаҳар — Эдомнинг пойтахти Села назарда тутилган бўлиши мумкин.

[294]

108:17 - ...келсин...бўлсин — ёки ...келди...бўлди.

[295]

109:1 - Менинг ўнг томоним — Ўнг қўл — мурувват ва барака келтиради, деб қаралган.

[296]

109:2 - Қуддус — ибронийча матнда Сион. 2:6 изоҳига қаранг.

[297]

109:3 - Эрта тонг ёш йигитларинг...Улар муқаддас улуғворликка бурканган — ёки Сиз муқаддас улуғворликка буркангансиз, сизнинг куч–қудратингиз тонгги шабнамга ўхшаб ҳар кун янгиланиб туради. Ибронийча матндан сўзма–сўз таржимаси — бачадондан, саҳардан сизда ёшлигингиз шабнами бор ёки ...йигитларингизнинг шабнами бор.

[298]

109:4 - ...“Сен Маликсидиқ сингари То абад руҳонийсан” — Довуд насли, Маликсидиқ сингари, ҳам шоҳ, ҳам руҳоний бўлади (Ибтидо 14:18-20 га қаранг). Бу Ҳорун ва унинг наслига берилган мартабага қараганда юқори руҳонийлик мартабаси эди (Ибронийлар 7:1-28 га қаранг).

[299]

110:1 - Бу сано ибронийчада мувашшаҳ услубида ёзилган шеърдир. Бу санонинг ҳар бир оятидаги биринчи сўз иброний алифбоси тартиби бўйича бошланади.

[300]

110:8 - ...Эгамиз уларни садоқат, тўғрилик ила ижро қилди — ёки улар садоқат ва тўғрилик билан итоат этадилар.

[301]

111:1 - Бу сано ибронийчада мувашшаҳ услубида ёзилган шеърдир. Бу санонинг ҳар бир оятидаги биринчи сўз иброний алифбоси тартиби бўйича бошланади.

[302]

113:3 - Денгиз Худони кўрди–ю, қочди... — Чиқиш 14:21-22 га қаранг.

[303]

113:3 - ...Иордан дарёси орқага қайтди — Ёшуа 3:7-17 га қаранг.

[304]

113:4 - Тоғлар қўчқорлар каби сакради... — Чиқиш 19:16-19 ва Ҳакамлар 5:4-5 га қаранг.

[305]

113:8 - У қояни...булоққа айлантирган — Чиқиш 17:1-7 га қаранг.

[306]

113:18 - Ҳорун хонадони — Маъбадда руҳонийлар бўлиб хизмат қилган Ҳорун насли.

[307]

114:3 - Ўликлар диёри — ибронийча матнда Шеўл. 6:6 изоҳига қаранг.

[308]

115:2 - [1-2] Жуда кўп азоб чексам ҳам, Худога ишонавердим. Ўйламасдан... — ёки Мен Худога ишондим. Жуда кўп азоб чекканимдан, ўйламасдан....

[309]

117:14 - ...куч–қудратимдир... — ёки қудратим, шукрона қўшиғимдир.

[310]

117:22 - тамал тоши — қадимги пайтларда қурилишда пойдевор учун қўйиладиган биринчи ва энг муҳим тош ҳисобланарди. Бу тош пойдеворнинг бир бурчагини ҳосил қилиб, бинонинг қолган қисми ўша тошнинг жойлашишига кўра қуриларди.

[311]

117:27 - Пальма шохларини олиб, қурбонгоҳ олдига боринг — ёки қурбонлик қилинадиган ҳайвонни арқон билан боғлаб, қурбонгоҳга олиб келинг.

[312]

118:1 - Бу сано ибронийчада мувашшаҳ услубида ёзилган шеърдир. Бу санода 22 байт бўлиб, иброний алифбосининг ҳар бир ҳарфи ҳар бир байтда қўлланган. Ҳар бир байт 8 оятдан иборат бўлиб, байтнинг ҳар бир ояти иброний алифбосининг бир хил ҳарфи билан бошланади. Биринчи байтдаги оятлар иброний алифбосининг биринчи ҳарфи билан бошланади, иккинчи байтдаги оятлар иброний алифбосининг иккинчи ҳарфи билан бошланади ва ҳоказо.

[313]

118:37 - ...Ваъдангга биноан ҳаётимни сақлагин — Қумрон қўлёзмаларидан ва баъзи иброний қўлёзмаларидан. Ибронийча матнда Сенинг йўлларингдан юрарканман, ҳаётимни сақлагин.

[314]

118:83 - Тутунда қорайиб, бужмайган мешдай... — Қадимги пайтларда суюқлик ҳайвонлар терисидан қилинган мешларда сақланарди. Сано ижодкори ўзини шипдан осилиб, тутундан қорайиб, буришиб кетган мешга қиёслайди. Бу меш фойдаланишга яроқсиз бўлиб, ташлаб юборишга тўғри келади.

[315]

119:2 - [1-2] Зиёрат қўшиғи — ибронийча матндан сўзма–сўз таржимаси — юқорига чиқиш қўшиғи, яъни Қуддусга ва Маъбад турган тепаликка чиқилаётганда айтиладиган қўшиқ. 119-133–саноларнинг ҳаммаси “зиёрат қўшиқлари” деб аталган. Зиёратчилар диний байрамларни нишонлаш учун Қуддусга бораётганларида ва Маъбадда нишонланган байрамлар пайтида сажда сифатида шу қўшиқларни куйлаганлари бўлиши мумкин. Яна 83–санога қаранг.

[316]

119:5 - ...Мешех...Кедар... — Мешех Каспий денгизи билан Қора денгиз орасидаги, Кедар Арабистон саҳросида жойлашган ҳудудлардир. Бу жойларда яшайдиган халқлар варварлар деб ҳисобланган, уларнинг ерлари ниҳоятда олисда эди.

[317]

125:1 - Қуддус — ибронийча матнда Сион. 2:6 изоҳига қаранг.

[318]

125:1 - Эгамиз Қуддусни яна фаровонликка эриштирганда... — ёки Эгамиз бизни асирликдан Қуддусга қайтариб олиб келганда.

[319]

126:2 - Эгамиз Ўз севганларининг эҳтиёжини Уйқуларида ҳам қондиради — ёки Эгамиз Ўз севганларига уйқу ато қилади.

[320]

128:5 - Қуддус — ибронийча матнда Сион. 2:6 изоҳига қаранг.

[321]

128:6 - Том устидаги ўтлар — одатда уйларнинг томлари тупроқдан бўлиб, шиббаланган. Баъзан томларда майсалар ўсиб чиқар, лекин қуёш ва гармсел таъсирида тез қуриб қолар эди.

[322]

131:6 - Эфрат — Байтлаҳм шаҳри атрофидаги аҳоли истиқомат қиладиган ерлар.

[323]

131:6 - Ёр — Хират–Ёримнинг қисқа шакли бўлиши мумкин. Хират–Ёрим Қуддусдан 15 километрча шимоли–ғарбда жойлашган шаҳар эди. Филист халқи жангда Аҳд сандиғини ўлжа қилиб олган эди. Аҳд сандиғи улардан тортиб олингандан кейин мана шу ерга олиб келинган эди (1 Шоҳлар 6:13-7:2 га қаранг).

[324]

131:13 - Қуддус — ибронийча матнда Сион. 2:6 изоҳига қаранг.

[325]

132:2 - қимматбаҳо мой — Чиқиш 30:22-33 га қаранг.

[326]

132:3 - барака — ибронийча матндан сўзма–сўз таржимаси — шабнам. Шабнам Худо марҳаматининг рамзидир. Худонинг Сион тоғига берган мўл–кўл баракаси Хермон тоғига тушадиган мўл шабнамга таққосланган. Хермон тоғи Суриянинг энг баланд тоғидир. Қуддус ва Маъбад жойлашган тоғлар ундан анчагина кичик эди.

[327]

133:3 - Қуддус — ибронийча матнда Сион. 2:6 изоҳига қаранг.

[328]

134:3 - бу — ёки У.

[329]

134:8 - Эгамиз Мисрнинг тўнғичларини...урди — Чиқиш 12:29-30 га қаранг.

[330]

134:9 - Фиръавн ва унинг ҳамма аъёнларига қарши...Эгамиз аломату мўъжизаларни юборди — Чиқиш 7:8-11:10 га қаранг.

[331]

134:11 - Амор халқининг шоҳи Сихўнни, Башан шоҳи Ўгни...қирган — Саҳрода 21:21-35 ва Қонунлар 2:24-3:11 га қаранг.

[332]

134:19 - Ҳорун хонадони — Маъбадда руҳонийлар бўлиб хизмат қилган Ҳорун насли.

[333]

134:20 - Леви хонадони — Маъбаддаги хизматларда руҳонийларга ёрдам берадиган Леви қабиласининг аъзолари.

[334]

135:5 - ...самоларни яратганга... — Ибтидо 1:1, 9, 14 га қаранг.

[335]

135:6 - ...сувлар узра ерни барпо қилганга... — 23:2 изоҳига қаранг.

[336]

135:10 - ...Мисрнинг тўнғичларини урганга... — Чиқиш 12:29-30 га қаранг.

[337]

135:11 - ...Мисрдан Исроилни олиб чиққанга... — Чиқиш 6:6, 13:3 га қаранг.

[338]

135:13 - Қизил денгиз — ибронийча матнда ём суф, маъноси Қамиш денгизи (шу санонинг 15–оятида ҳам бор). 105:7 изоҳига қаранг.

[339]

135:13 - ...Қизил денгизни иккига бўлганга... — Чиқиш 14:1-31 га қаранг.

[340]

135:20 - [19-20] ...Амор халқининг шоҳи Сихўнни...Башан шоҳи Ўгни ўлдирганга... — Саҳрода 21:21-35 ва Қонунлар 2:24-3:11 га қаранг.

[341]

136:1 - Қуддус — ибронийча матнда Сион (шу санонинг 3–оятида ҳам бор). 2:6 изоҳига қаранг.

[342]

136:7 - Эдомликлар — Эдом Ўлик денгизнинг жанубида жойлашган юрт эди. Эдомликлар азалдан Исроил халқининг душмани бўлиб келган эди. Бобилликлар Қуддусни вайрон қилганларида, улар Бобилликларга ёрдам берган эдилар (яна Ҳизқиёл 35:5 ва Ободиё 10-14 га қаранг). Тўлароқ маълумотга эга бўлиш учун луғатдаги Эдом сўзига қаранг.

[343]

136:8 - Қирғинга маҳкум бўлгансан — ёки Эй қотил!

[344]

137:1 - Фаришталар — ибронийча матнда элоҳим, 8:6 изоҳига қаранг.

[345]

137:8 - ...мен учун қасос оласан — ёки Менинг ҳаётим учун қўйган ўз мақсадингни бажарасан ёхуд Менга эзгулик қиласан.

[346]

138:8 - Ўликлар диёри — ибронийча матнда Шеўл. 6:6 изоҳига қаранг.

[347]

138:15 - Ернинг туби — бачадонга ишора қилаётган кўчма маънодаги ибора (яна Аюб 1:21 га қаранг).

[348]

138:24 - абадий — ёки қадимги, яъни вақт синовлари орқали ишончлилиги синаб кўрилган (Еремиё 6:16 га қаранг).

[349]

140:7 - қабр — ибронийча матнда Шеўл. 6:6 изоҳига қаранг.

[350]

141:1 - Ғорда бўлган пайтда... — 1 Шоҳлар 22:1-2, 24:3 га қаранг.

[351]

143:2 - Халқлар — Қумрон қўлёзмаларидан, кўп иброний қўлёзмаларидан, қадимий сурёнийча ва лотинча таржималардан. Ибронийча матнда Халқим.

[352]

143:3 - Бандалар — ибронийча матндан сўзма–сўз таржимаси — инсон ўғли, бу ибронийча ибора Эски Аҳдда кўчма маънода ишлатилиб, одамнинг башарий эканлигини билдиради.

[353]

143:14 - Ҳўкизимиз оғир юкларни тортсин... — ёки ҳўкизларимиз семирсин ёхуд чорвамиз бузоқлар туғсин.

[354]

144:1 - Бу сано ибронийчада мувашшаҳ услубида ёзилган шеърдир. Бу санонинг ҳар бир оятидаги биринчи сўз иброний алифбоси тартиби бўйича бошланади.

[355]

144:5 - Улар...сўйлайдилар, Мен эса...ўйлайман — Қумрон қўлёзмаларидан, қадимий грекча ва сурёнийча таржималардан. Ибронийча матнда Шонли дабдабанг, улуғворлигинг, ажойиб мўъжизаларинг ҳақида Мен ўйлайман.

[356]

144:13 - ...Ҳукмронлигинг насллар оша давом этар — Қумрон қўлёзмаларида, битта иброний қўлёзмада, қадимий грекча ва сурёнийча таржималарда шу оятнинг охирига Эгамиз Ўзининг ваъдаларига содиқ ва Ўзи яратганларнинг ҳаммасига меҳрибон, деб қўшимча қилинган.

[357]

145:10 - Қуддус — ибронийча матнда Сион. 2:6 изоҳига қаранг.

[358]

148:4 - самолар узра жойлашган сувлар — Ибтидо 1:6-8 га қаранг.

[359]

148:14 - ...Ўз халқини қудратли қилди — Ибронийча матндан сўзма–сўз таржимаси — Ўз халқи учун бир шох чиқарди. Эски Аҳдда буқанинг шохи кўпинча кучли шоҳга ёки ҳарбий кучга ишора қилиб, кўчма маънода ишлатилган.

[360]

149:2 - Қуддус — ибронийча матнда Сион. 2:6 изоҳига қаранг.

[1]

1:1 - Сулаймон — 3 Шоҳлар 4:32 га кўра, Сулаймон 3000 матал ёзган.

[2]

1:4 - Соддалар — “Сулаймоннинг ҳикматлари” китобида соддалар деб таржима қилинган ибронийча сўз одатда яхши ёки ёмон гапни осонликча қабул қилаверадиган одамларга ишора қилади.

[3]

1:7 - Эгамиздан қўрқиш — “Сулаймоннинг ҳикматлари” китобида бу ифода Эгамизни севиш ва Унга ишониш маъносини билдиради. Худодан қўрқадиган одам Унга сажда қилади, ишонади, Унинг амрларига итоат этади.

[4]

1:7 - ...бошидир — яъни илдиз ёки асос ёхуд жуда асосли ва муҳим қисм.

[5]

1:7 - нодон — “Сулаймоннинг ҳикматлари” китобида, шунингдек, Эски Аҳдда, нодон ёки аҳмоқ деб таржима қилинган ибронийча сўзлар ахлоқи қусурли бўлган одамларга ишора қилади. Чунки ундай одамлар Худони севишни ва Унга ишонишни рад қиладилар.

[6]

1:8 - Ўғлим — бу, сўзловчи ўз ўғлига мурожаат қиляпти, дегани эмас. Одатда донишманд муаллим ўз талабасига шундай мурожаат қиларди.

[7]

1:12 - дўзах — ибронийча матнда Шеўл, бошқа жойларда ўликлар диёри, деб таржима қилинган. Одамлар Шеўлни ер остидаги тубсиз чуқурлик, деб тушунардилар.

[8]

1:20 - Донолик — “Сулаймоннинг ҳикматлари” китобида донолик баъзан олам яратилишида Худо билан бўлган мавжудотни шахслантиради.

[9]

1:21 - ...шаҳар дарвозаларида... — Қадимги пайтларда одамлар ижтимоий, савдо–сотиқ ва ҳуқуқий масалаларни ҳал қилиш учун шаҳар дарвозаларида йиғилишарди.

[10]

2:1 - Ўғлим — 1:8 изоҳига қаранг.

[11]

2:5 - Эгамиздан қўрқиш — 1:7 изоҳига қаранг.

[12]

2:18 - ўлим — Шеўл, яъни ўликлар диёри назарда тутилган. Одамлар Шеўлни ер остидаги тубсиз чуқурлик, деб тушунардилар.

[13]

3:1 - Ўғлим — 1:8 изоҳига қаранг.

[14]

3:6 - ...У йўлларингни тўғрилайди — ёки У сўқмоқларингни идора қилади.

[15]

3:7 - ...Эгамиздан қўрқ — 1:7 изоҳига қаранг.

[16]

3:12 - фарзанд — ибронийча матнда ўғил.

[17]

3:12 - Худо — ибронийча матнда Эгамиз.

[18]

3:12 - Ота...жазолайди — Ибронийча матндан. Қадимий грекча таржимада Эгамиз севганига танбеҳ беради, суйган ўғлини жазолайди.

[19]

4:7 - ...бор–йўғингни бериб бўлса ҳам идрок ол — ёки яна нима олсанг олавер, аммо билим ол.

[20]

4:10 - Ўғлим — 1:8 изоҳига қаранг.

[21]

4:26 - Тўғри йўлни танлаб юргин... — ёки эҳтиёт бўлиб сўқмоқларингни англаб ол.

[22]

5:1 - Ўғлим — 1:8 изоҳига қаранг.

[23]

5:5 - ўликлар диёри — ибронийча матнда Шеўл. Одамлар Шеўлни ер остидаги тубсиз чуқурлик, деб тушунардилар.

[24]

5:7 - Ўғлим — қадимий грекча таржимадан. Ибронийча матнда ўғилларим.

[25]

5:15 - ...Ўз сардобангдаги, ўз қудуғингдаги сувни... — Қадимги Исроилда сув жуда танқис бўлиб, қудуқлар эҳтиёт қилиб қўриқланарди. Кимдир ўз қудуғидангина сув ичиши шарт бўлгани сингари, фақат ўз хотини билангина жинсий алоқа қилиши керак.

[26]

6:1 - Ўғлим — 1:8 изоҳига қаранг.

[27]

6:1 - ...ўзгага кафиллик қилиб, бегона билан аҳдлашган бўлсанг... — 1-5–оятлар бирортасининг қарзини тўлаш учун шоша–пиша қилинадиган таклифга қарши огоҳлантиради (яна 17:18, 20:16, 22:26, 27:13 га қаранг).

[28]

7:1 - Ўғлим — 1:8 изоҳига қаранг.

[29]

7:7 - содда — 1:4 изоҳига қаранг.

[30]

7:14 - ...қурбонлик келтирдим, ваъдаларимни бажардим — Ваъдани бажариш учун келтирилган тинчлик қурбонлигига ишора. Тинчлик қурбонлигининг гўштини назр қилувчи тановул қилган. Аёл ёш йигитга: “Уйимга кел, қурбонлик гўштини мен билан бирга баҳам кўр”, деб шама қиляпти.

[31]

7:22 - ...тузоққа оёқ қўяётган кийикдай... — Қадимий сурёнийча ва грекча таржималардан. Оятнинг бу қисмидаги ибронийча матннинг маъноси баҳсли.

[32]

7:27 - ўликлар диёри — 5:5 изоҳига қаранг.

[33]

8:1 - Донолик — 1:20 изоҳига қаранг.

[34]

8:3 - ...шаҳар дарвозаларида... — 1:21 изоҳига қаранг.

[35]

8:5 - Соддалар — 1:4 изоҳига қаранг.

[36]

8:12 - Донолик — 1:20 изоҳига қаранг.

[37]

8:13 - Эгамиздан қўрқиш — 1:7 изоҳига қаранг.

[38]

8:29 - ...ерга асос солганда... — Қадимги Исроил халқининг тасаввурига кўра, ер теп–текис бўлиб, ер остида улкан денгиз бор эди, денгиз тубига кетган улкан устунлар ерни ушлаб турарди. Бу устунлар денгизнинг энг тубидаги пойдеворга таянарди.

[39]

9:4 - содда — 1:4 изоҳига қаранг.

[40]

9:10 - Эгамиздан қўрқиш — 1:7 изоҳига қаранг.

[41]

9:10 - ...бошидир — 1:7 изоҳига қаранг.

[42]

9:18 - ўликлар диёри — 5:5 изоҳига қаранг.

[43]

10:1 - ...фарзанд...фарзанд... — Ибронийча матнда ...ўғил...ўғил....

[44]

10:22 - ...У бойликка ғам–ташвиш қўшмайди — ёки қийин иш Эгамизнинг марҳаматига ҳеч нарса қўшмайди.

[45]

10:27 - Эгамиздан қўрқиш — 1:7 изоҳига қаранг.

[46]

12:26 - Солиҳ ўзгаларга йўл кўрсатади... — ёки солиҳ одам дўстликда эҳтиёткордир ёхуд солиҳ одам зарардан халос қилинади. Оятнинг бу қисмидаги ибронийча матннинг маъноси баҳсли.

[47]

12:27 - ...ғайратли эса қимматбаҳо бойликка эга бўлади — ёки ғайратли эса ўз мулкини юқори баҳолайди. Оятнинг бу қисмидаги ибронийча матннинг маъноси баҳсли.

[48]

13:1 - фарзанд — ибронийча матнда ўғил.

[49]

13:15 - ...хоиннинг йўли эса машаққатлидир — ёки хоиннинг йўли давом этмас. Оятнинг бу қисмидаги ибронийча матннинг маъноси баҳсли.

[50]

14:2 - ...Эгамиздан қўрқади... — 1:7 изоҳига қаранг.

[51]

14:9 - Аҳмоқ айб қурбонлиги устидан кулади... — Айб қурбонлиги — гуноҳ қурбонлигининг махсус тури. Бирор одам бошқасини алдаганда, ўғрилик қилганда ёки бошқа бировга зарар етказганда шу қурбонлик турини келтирган. Аҳмоқ гуноҳ ва айбга аҳамият бермайди, аммо солиҳ одам эътибор қаратиб, Худонинг марҳаматидан лаззат олади.

[52]

14:15 - Содда — 1:4 изоҳига қаранг.

[53]

14:16 - бепарво — ёки такаббур. Бу ўриндаги ибронийча сўзнинг маъноси баҳсли.

[54]

14:33 - ...нодонлар орасида ҳам ўзини билдиради — Ибронийча матндан. Қадимий грекча ва сурёнийча таржималарда аммо аҳмоқлар юрагида у маълум бўлмайди.

[55]

15:11 - Ўлим — ибронийча матнда Шеўл, бошқа жойларда ўликлар диёри, деб таржима қилинган (шу бобнинг 24–оятига қаранг). Одамлар Шеўлни ер остидаги тубсиз чуқурлик, деб тушунардилар.

[56]

15:11 - Ҳалокат — ибронийча матнда Аваддон, яъни Шеўл — “ўликлар диёри” учун ишлатилган бошқа сўз. Одамлар Аваддон сўзи остида тамомила вайрон бўлиб, йўқ бўлиб кетган жой ёки аҳволни тушунганлар.

[57]

15:16 - ...Эгамиздан қўрқиб... — 1:7 изоҳига қаранг.

[58]

15:20 - фарзанд — ибронийча матнда ўғил.

[59]

16:6 - Эгамиздан қўрқиш — 1:7 изоҳига қаранг.

[60]

16:12 - Шоҳнинг ёмонлик қилиши қабиҳликдир... — ёки шоҳ ёмонлик қилишдан нафратланади.

[61]

16:33 - Қуръа ташланади... — Қуръа ёғоч бўлаклари ёки тошлардан қилинган бўлиб, ундан бирор нарсани қандай ёки қачон қилишни билиш учун фойдаланилган. Худонинг хоҳиш–иродаси баъзан қуръа ташлаш орқали аниқланган.

[62]

17:18 - Қўл ташлаб...ақлсиздир — 6:1 изоҳига қаранг.

[63]

17:19 - ...ўзига бино қўйган... — Ибронийча матндан сўзма–сўз таржимаси — ўз дарвозасини баланд қилиб қурадиган одам.

[64]

17:25 - фарзанд — ибронийча матнда ўғил.

[65]

18:18 - Қуръа — 16:33 изоҳига қаранг.

[66]

19:18 - фарзанд — ибронийча матнда ўғил.

[67]

19:23 - Эгамиздан қўрқиш — 1:7 изоҳига қаранг.

[68]

19:25 - содда — 1:4 изоҳига қаранг.

[69]

19:27 - ўғлим — 1:8 изоҳига қаранг.

[70]

20:4 - кузда — куз қадимги Исроилда экиш мавсумининг бошланиши эди.

[71]

20:16 - Бегонага кафиллик қилганнинг... — 6:1 изоҳига қаранг.

[72]

21:11 - содда — 1:4 изоҳига қаранг.

[73]

22:3 - содда — 1:4 изоҳига қаранг.

[74]

22:4 - Эгамиздан қўрқиш — 1:7 изоҳига қаранг.

[75]

22:26 - Бегона билан қўл ташлашма...бўлма — 6:1 изоҳига қаранг.

[76]

22:28 - Ота–боболаринг қўйган қадимий чегараларни бузма — Қадимги Исроилда бирортасининг мулки чегара вазифасидаги тошлар билан ажратиларди. Агар кимдир бу тошларни силжитиб қўйса, кимнингдир ота–бобосидан қолган ерни улар ўғирлаётган ҳисобланарди ва бу оғир жиноят деб тушуниларди.

[77]

23:7 - Чунки...ҳисоблайди... — Ибронийча матндан сўзма–сўз таржимаси — у ўзининг жонини ҳисоблагани учун, демак, у шундайдир. Оятнинг бу қисмидаги ибронийча матннинг маъноси баҳсли.

[78]

23:10 - Қадимий чегараларни бузма... — 22:28 изоҳига қаранг.

[79]

23:14 - дўзах — 1:12 изоҳига қаранг.

[80]

23:15 - Ўғлим — 1:8 изоҳига қаранг.

[81]

23:17 - ...Эгамиздан қўрқиб... — 1:7 изоҳига қаранг.

[82]

23:24 - фарзанд — ибронийча матнда ўғил.

[83]

24:5 - Доно сипоҳлар кучли сипоҳлардан... — Қадимий грекча, сурёнийча ва орамийча таржималардан. Ибронийча матнда доно одам кучлидир ёки доно сипоҳ кучлидир.

[84]

24:13 - Ўғлим — 1:8 изоҳига қаранг.

[85]

24:21 - ...уларга қарши бош кўтарма — ёки исёнчилар билан дўст бўлма ёхуд уларга қарши исён кўтарадиганлар билан дўст бўлма.

[86]

25:1 - Яҳудо шоҳи Ҳизқиё — шоҳ Ҳизқиё милоддан олдинги 716-687 йилларда Яҳудо, яъни жанубий шоҳликда ҳукмронлик қилган. Исроил, яъни шимолий шоҳликни Оссурия халқи қулатгандан кейин Яҳудода ҳукмдорлик қилган биринчи шоҳ Ҳизқиё бўлган эди. У ҳукмдорлик қилган пайтда Яҳудода катта руҳий жонланиш бўлган эди.

[87]

25:2 - Сирли қилиш — Худонинг шуҳрати... — Худонинг ишлари инсоннинг тушунчасидан ташқаридадир. Инсон зоти ҳамма яратилган нарсалар устидан Худонинг ҳукмронлиги ва назорати йўлларини тушуна олмайди. Бу — Худонинг буюклиги ва улуғворлиги жиҳатидир. Яхши шоҳ эса ишларни текшириб, кўл остидагиларга аниқлаб беради. Яхши шоҳ доно ва адолатли ҳукмдор бўлиши учун Худонинг хизматкори сифатида Унинг хоҳиш–иродасини билишга ҳаракат қилади.

[88]

26:23 - кумуш — ёки тозаланмаган кумуш ёхуд сир. Оятнинг бу қисмидаги ибронийча матннинг маъноси баҳсли.

[89]

27:11 - ўғлим — 1:8 изоҳига қаранг.

[90]

27:12 - содда — 1:4 изоҳига қаранг.

[91]

27:13 - Бегонага кафиллик қилсанг...гаров ол — 6:1 изоҳига қаранг.

[92]

27:20 - Ўлим ва Ҳалокат — ибронийча матнда Шеўл ва Аваддон. 15:11 изоҳларига қаранг.

[93]

28:7 - фарзанд — ибронийча матнда ўғил.

[94]

28:14 - ...Худодан қўрққан... — 1:7 изоҳига қаранг.

[95]

29:5 - ўз — ёки унинг.

[96]

29:10 - ...тўғрининг жонини олмоқчи бўлади — ёки аммо тўғри одам унинг жонини қутқаришни истайди. Оятнинг бу қисмидаги ибронийча матннинг маъноси баҳсли.

[97]

29:17 - Фарзанд — ибронийча матнда ўғил.

[98]

29:21 - ...оқибатда хўжайинига қайғу бўлади — ёки охирида у ўғилга ўхшаган бўлади. Бу ўриндаги ибронийча сўзнинг маъноси баҳсли.

[99]

30:1 - Ёхининг ўғли Ағурнинг...айтган сўзлари — Ибронийча матндан. Қадимий грекча таржимада Ёхининг ўғли Ағурнинг сўзлари: “Толиққанман, эй Худойим, толиққанман, бемажолман.... Қадимий грекча таржима ибронийча матндаги ундошларнинг қандай бўлиниши кераклигини ва матндаги қайси унлилар бу ундошлар билан келиши лозимлигини бошқача тушунишга асосланган. Бошқа баъзи таржималар матнни шу йўл билан тушунтиради.

[100]

30:16 - Дўзах — 1:12 изоҳига қаранг.

[101]

30:27 - чигирткалар — чигирткалар баъзан тўда–тўда бўлиб келиб, далалардаги ҳосилга катта зарар етказади.

[102]

30:28 - Ўргимчак — ёки калтакесак.

[103]

30:31 - Мақтаниб юрадиган хўроз... — Қадимий грекча, сурёнийча ва орамийча таржималардан. Ибронийча матнда бу гапнинг маъноси баҳсли.

[104]

30:31 - ғолиб шоҳ — ёки ўз халқини бошлаб бораётган шоҳ ёхуд ўз лашкарини бошлаб борадиган шоҳ. Ибронийча матнда бу гапнинг маъноси баҳсли.

[105]

31:10 - 10-31–оятлар ибронийчада мувашшаҳ услубида ёзилган шеърдир. Бу шеърнинг ҳар бир оятидаги биринчи сўз иброний алифбоси тартиби бўйича бошланади.

[106]

31:15 - топшириқ — ёки таом улуши.

[107]

31:23 - ...шаҳар дарвозасида... — 1:21 изоҳига қаранг.

[1]

1:1 - Воиз — ибронийча матнда Қоҳелет (шу бобнинг 2, 11, 12–оятларида ҳам бор). Баъзилар бу ибронийча сўзни атоқли от деб айтишса ҳам, ҳар ҳолда бу сўз жамоа йўлбошчиси ёки воизининг касб номи бўлиши мумкин. Бу китобда шу сўз жуда ҳам донишманд бўлган ва донолик ҳақида кўп ҳикматлар йиғиб, уларни ўрганиб чиққан кишига нисбатан ишлатилган (яна “Кириш”даги изоҳга қаранг). Анъанага кўра, мана шу “руҳий муаллим”, — шоҳ Сулаймон, деб айтишади.

[2]

1:2 - Беҳуда — ибронийча матнда ҳевл бўлиб, унинг сўзма–сўз таржимаси — нафас (шу бобнинг 14–оятида ҳам бор). Нафас чиқаргандаги товушга ўхшагани учун бу сўз тақлидий сўзларга киради. Бу сўз мана шу китобда маъносиз туюлган ёки инсонлар тушуниши қийин бўлган нарсаларга, ишониб бўлмайдиган ёки абадийликка таққослаганда кўпга чўзилмайдиган нарсаларга нисбатан ишлатилган.

[3]

2:1 - беҳуда — ибронийча матнда ҳевл бўлиб, унинг сўзма–сўз таржимаси — нафас (шу бобнинг 11, 15, 17, 19, 21, 23, 26–оятларида ҳам бор). 1:2 изоҳига қаранг.

[4]

2:8 - ...ҳарамим ҳам катта эди — Оятнинг бу қисмидаги ибронийча матннинг маъноси баҳсли.

[5]

2:14 - ...ҳамманинг тақдири бир... — Яъни ҳамма ўлади (яна 3:19 га қаранг).

[6]

3:1 - Бу дунёда...ўз тайинланган пайти бор...ўз вақти бор — Яъни Худо дунёда содир бўладиган ҳар бир нарсанинг ўз вақтини белгилаб қўйган.

[7]

3:15 - Худо ўз вақтида ўтмишни яна қайтарар — Оятнинг бу қисмидаги ибронийча матннинг маъноси баҳсли.

[8]

3:19 - жон — бу ўриндаги ибронийча сўзнинг руҳ ёки шамол маънолари ҳам бор.

[9]

3:19 - беҳуда — ибронийча матнда ҳевл бўлиб, унинг сўзма–сўз таржимаси — нафас. 1:2 изоҳига қаранг.

[10]

3:21 - ...руҳ...руҳ — бу ўриндаги ибронийча сўзнинг нафас ёки шамол маънолари ҳам бор.

[11]

4:4 - беҳуда — ибронийча матнда ҳевл бўлиб, унинг сўзма–сўз таржимаси — нафас (шу бобнинг 7, 8, 16–оятларида ҳам бор). 1:2 изоҳига қаранг.

[12]

4:14 - ...қарзини тўлай олмай қамоққа тушиб қолиши мумкин. Лекин қамоқдан чиққандан кейин... — Ибронийча матнда қамоқдан чиққандан кейин. Камбағаллар ўзларининг ёки ота–онасининг қарзларини тўлай олмагани учун ёки сиёсий сабабларга кўра, кўп зулм чекардилар. Уларнинг қамоққа ташланиши оддий ҳол бўлиб қолган эди.

[13]

4:17 - қурбонлик келтирадилар — Худога ваъда бериш билан боғлиқ бўлган қурбонликлар ҳақида айтиляпти. Худога ваъда бериш жуда ҳам жиддий ишдир. Нима қилаётгани ҳақида яхшилаб ўйламасдан ёки ўз ваъдаларининг устидан чиқмасдан нодон инсон ўзини кўрсатиш учун шундай қилади.

[14]

5:5 - Руҳоний — ёки фаришта. Ибронийча матнда элчи, бу ўринда руҳонийга нисбатан ишлатилган бўлиши мумкин.

[15]

5:6 - беҳуда — ибронийча матнда ҳевл бўлиб, унинг сўзма–сўз таржимаси — нафас (шу бобнинг 9–оятида ҳам бор). 1:2 изоҳига қаранг.

[16]

5:8 - Ҳаммаси...улуш талаб қилиб олади — Ибронийча матнда бу оятнинг маъноси баҳсли.

[17]

6:2 - беҳуда — ибронийча матнда ҳевл бўлиб, унинг сўзма–сўз таржимаси — нафас (шу бобнинг 4, 9, 11–оятларида ҳам бор). 1:2 изоҳига қаранг.

[18]

6:6 - [5-6] ...бир жойга... — Бу оятда Шеўл, яъни ўликлар диёри назарда тутилган. Одамлар Шеўлни ер остидаги тубсиз чуқурлик, деб тушунардилар.

[19]

6:12 - ...елдай ўтиб кетар... — Ибронийча матнда ҳевл бўлиб, унинг сўзма–сўз таржимаси — нафас.

[20]

7:1 - ...қимматбаҳо хушбўй мой... — Қадимги пайтларда бой одамлар хушбўй қилиш учун териларига ёки сочларига қимматбаҳо хушбўй мойлар суришган. Бундай қилиш терини соғлом тутган. Бу хушбўй мой бойликнинг белгиси бўлиб, шодиёна вақтларни билдирган.

[21]

7:6 - беҳуда — ибронийча матнда ҳевл бўлиб, унинг сўзма–сўз таржимаси — нафас (шу бобнинг 15–оятида ҳам бор). 1:2 изоҳига қаранг.

[22]

7:14 - Ҳеч ким келажакда нима бўлишини айтиб бера олмайди — ёки Ҳеч ким Худодан айб тополмайди.

[23]

7:16 - Қонунпараст бўлма, донолигингга жуда ҳам ишонаверма — Ибронийча матндан сўзма–сўз таржимаси — Жуда ҳам солиҳ бўлмагин, ёки ўзингни ўта доно қилиб кўрсатмагин.

[24]

7:28 - [27-28] Воиз — ибронийча матнда Қоҳелет. 1:1 изоҳига қаранг.

[25]

8:2 - ...итоат қил — Кўпчилик иброний қўлёзмаларидан ва қадимий грекча, сурёнийча ва лотинча таржималардан. Ибронийча матнда итоат қиламан.

[26]

8:8 - шамол — бу ўриндаги ибронийча сўзнинг нафас ёки руҳ маънолари ҳам бор.

[27]

8:10 - Яна шу нарсани кўрдим...сочилиб ётарди — Ибронийча матнда бу оятнинг маъноси баҳсли.

[28]

8:10 - беҳуда — ибронийча матнда ҳевл бўлиб, унинг сўзма–сўз таржимаси — нафас (шу бобнинг 14–оятида ҳам бор). 1:2 изоҳига қаранг.

[29]

8:14 - бемаъни — ибронийча матнда ҳевл бўлиб, унинг сўзма–сўз таржимаси — нафас. 1:2 изоҳига қаранг.

[30]

9:2 - ёмон — қадимий грекча, сурёнийча ва лотинча таржималардан. Ибронийча матнда эса бу сўз йўқ.

[31]

9:9 - ...тез ўтиб кетадиган... — ибронийча матнда ҳевл бўлиб, унинг сўзма–сўз таржимаси — нафас. 1:2 изоҳига қаранг.

[32]

9:10 - ўликлар диёри — ибронийча матнда Шеўл. 6:6 изоҳига қаранг.

[33]

9:15 - ...шаҳарни қутқариб қолиши мумкин эди, лекин бу камбағал кишини ҳеч ким эсга олмади — ёки шаҳарни қутқариб қолди, лекин кейинчалик ҳеч ким бу камбағал кишини эсламади.

[34]

11:2 - [1-2] Нонингни сувга ташла...ҳатто саккиз кишига бўлиб бергин — Мана шу икки оят китоб ёзилган пайтда кенг тарқалган мақоллар бўлиши мумкин. Келажак қоронғу бўлса ҳам бу мақоллар сахий бўлишга ундаётгандай туюлади. Кўпинча сахийларнинг ҳиммати эвазига уларга бошқа одамлардан қайтади. Бу мақолларни яна ақл ишлатиб хорижий савдо–сотиққа сармоя қўшгин, деб тушунса ҳам бўлади. Ҳар ҳолда, мана шу парчада (1-6–оятлар) Воизнинг асосий мақсади одамларни ҳаётда қўрқмасдан иш қилишга, билмаганликлари туфайли орқага чекинмасликка ундашдир. Мана шу мақсадини қўллаб–қувватлаш учун Воиз ўша пайтда машҳур бўлган мақолларни ишлатади.

[35]

11:5 - жон — 3:19 изоҳига қаранг.

[36]

11:8 - ...елдай ўтиб кетади — Ибронийча матнда ҳевл бўлиб, унинг сўзма–сўз таржимаси — нафас (шу бобнинг 14–оятида ҳам бор). 1:2 изоҳига қаранг.

[37]

12:7 - руҳ — 3:21 изоҳига қаранг.

[38]

12:8 - Беҳуда — ибронийча матнда ҳевл бўлиб, унинг сўзма–сўз таржимаси — нафас. 1:2 изоҳига қаранг.

[39]

12:8 - Воиз — ибронийча матнда Қоҳелет (шу бобнинг 9, 10–оятларида ҳам бор). 1:1 изоҳига қаранг.

[40]

12:12 - ...болам — Бу, сўзловчи ўз ўғлига мурожаат қиляпти, дегани эмас. Одатда донишманд муаллим ўз талабасига шундай мурожаат қиларди.

[1]

1:1 - Яҳудо — Яҳудо қабиласи Исроилнинг жанубий қисмидаги энг катта қабила эди. Шоҳ Сулаймон вафотидан кейин шимолдаги ўнта қабила жанубдаги Яҳудо ва Бенямин қабилаларидан ажралиб чиқди (3 Шоҳлар 11:26-12:24 га қаранг). Яҳудо ва Бенямин қабилалари жанубий шоҳлик деб аталадиган давлатни ташкил қилишди. Жанубий шоҳликнинг пойтахти Куддус бўлиб қолаверди, уларнинг ўз ҳукмдорлари бор эди. Эски Аҳднинг баъзи парчаларида Яҳудо сўзи жанубдаги иккала қабилага нисбатан ишлатилган. Тўлароқ маълумотга эга бўлиш учун луғатдаги Яҳудо сўзига қаранг.

[2]

1:1 - Яҳудода...ҳукмронлик қиларди — Уззиё милоддан олдинги 783-742 йилларда, Йўтом милоддан олдинги 742-735 йилларда, Охоз милоддан олдинги 735-715 йилларда ва Ҳизқиё милоддан олдинги 716-687 йилларда ҳукмронлик қилган.

[3]

1:2 - болалар — Исроил халқига ишора.

[4]

1:7 - ...вайрон қилар — Бу ерда қўлланган ибронийча сўз Эски Аҳднинг бошқа жойларида Садўм ва Ғамўранинг ҳалокатига нисбатан ишлатилган (шу бобнинг 9–ояти ва ўша оятдаги изоҳга қаранг).

[5]

1:8 - Қуддус — ибронийча матнда Сион (шу бобнинг 27–оятида ҳам бор). Пайғамбарларнинг битикларида ва шеърий асарларда Сион сўзи кўпинча Қуддус шаҳрига ёки Худонинг халқига нисбатан ишлатилган. Тўлароқ маълумотга эга бўлиш учун луғатдаги Сион сўзига қаранг.

[6]

1:9 - Садўм шаҳри...Ғамўра шаҳри — Ибтидо 19:1-29 га қаранг.

[7]

1:17 - Йўлга солинг золимни — ёки эзилганларни қутқаринг.

[8]

1:22 - тошқол — эритилган металлнинг тепасида пайдо бўладиган чиқинди. У кераксиз деб ҳисобланади ва ташлаб юборилади.

[9]

1:29 - ...Ўзингиз хуш кўрган эманлар...Ўзингиз танлаган саждагоҳ боғлар... — Катта дарахтлар ва махсус барпо қилган боғлардан кўпинча маҳаллий худоларга қурбонлик келтирадиган жойлар сифатида фойдаланарди.

[10]

2:3 - Эгамизнинг тоғи — Қуддусдаги Сион тоғига ишора. 4:5 изоҳига қаранг.

[11]

2:6 - Эй Ёқуб хонадони! Халқингизнинг йўлларини сиз тарк этдингиз! — ёки Эй Эгамиз! Ёқуб насли — Халқингни Сен тарк этдинг!

[12]

2:6 - башоратгўйлар — ибронийча матн шарқдан ким ёки нима келганлигини аниқ билдирмайди. Башоратгўйлар сўзи контекстнинг мазмуни бўйича таржимага киритилган.

[13]

2:6 - Филистлар юрти — Исроил юртининг ғарб томонида, Ўрта ер денгизининг бўйида жойлашган.

[14]

2:13 - Башан — Жалила кўлининг шимоли–шарқида жойлашган ерлар.

[15]

2:16 - Таршиш — Испаниядаги бу бандаргоҳ шаҳар ўзининг катта ва ажойиб кемалари билан машҳур эди.

[16]

3:9 - Садўм — Ибтидо 19:1-11 га қаранг.

[17]

3:14 - Менинг узумзорим — Исроил халқига ишора (5:1-7 га қаранг).

[18]

3:16 - Қуддус — ибронийча матнда Сион (шу бобнинг 17–оятида ҳам бор). 1:8 изоҳига қаранг.

[19]

4:5 - ...кундузи булутни, Тунлари тутунни, ёруғ алангани... — Худо Исроил халқининг аждодларини қирқ йил давомида чўлда бошлаб борган. Бу оятда ишлатилган тасвир Исроил халқига ўша воқеаларни эслатади (Чиқиш 13:20-22, 40:36-38 га қаранг).

[20]

4:5 - Сион тоғи — Маъбад қурилган Қуддусдаги тепалик Сион деб аталган. Пайғамбарларнинг битикларида ва шеърий асарларда Сион сўзи кўпинча Қуддус шаҳрига ёки Худонинг халқига нисбатан ишлатилган. Тўлароқ маълумотга эга бўлиш учун луғатдаги Сион сўзига қаранг.

[21]

5:10 - Йигирма таноб — ибронийча матнда ўнта бўйинтуруқ, яъни ўн жуфт ҳўкиз бир кунда шудгор қиладиган далага тўғри келадиган ер бўлаги (тахминан 4 гектарга тўғри келади).

[22]

5:10 - икки кўза — ибронийча матнда бир бат, тахминан 20 литрга тўғри келади.

[23]

5:10 - Ўн сават — ибронийча матнда бир ҳўмр, тахминан 180 литрга тўғри келади.

[24]

5:10 - бир тоғора — ибронийча матнда бир эфа, тахминан 22 литрга тўғри келади.

[25]

5:14 - Ўликлар диёри — ибронийча матнда Шеўл. Одамлар Шеўлни ер остидаги тубсиз чуқурлик, деб тушунардилар.

[26]

5:17 - Сарсон бўлиб юрган бўрдоқилар еб тўяди вайроналарда — ёки бегоналар бойларнинг вайроналари орасида ейдилар.

[27]

5:26 - Узоқдаги халқлар — Оссурия ва Бобил халқлари назарда тутилган бўлиши мумкин. Оссурия халқи милоддан олдинги 722 йилда Исроилга, яъни шимолий шоҳликка, милоддан олдинги 701 йилда эса Яҳудога, яъни жанубий шоҳликка ҳужум қилдилар. Бобил халқи Яҳудони милоддан олдинги 605 йилда босиб ола бошладилар.

[28]

6:1 - Шоҳ Уззиё вафот этган йили — Уззиё Яҳудо, яъни жанубий шоҳликда ҳукмронлик қилиб, тахминан милоддан олдинги 740 йил вафот этган.

[29]

6:2 - серафлар — ибронийча матндан сўзма–сўз таржимаси — оловли зотлар, кўриниши оловли бўлиши мумкин бўлган илоҳий зотлар.

[30]

7:1 - Охоз — милоддан олдинги 736-716 йилларда Яҳудо, яъни жанубий шоҳликда ҳукмронлик қилган.

[31]

7:2 - Довуд хонадони — шоҳ Охоз ва унинг сарой аъёнлари. Шоҳ Довуд Яҳудо шоҳларининг илк бобоси эди.

[32]

7:2 - Эфрайим — Эфрайим қабиласи Исроилнинг шимолий қисмидаги асосий қабила бўлиб қолди. Шу боис Эски Аҳднинг баъзи ўринларида Эфрайим деган ном Исроилга, яъни шимолий шоҳликка нисбатан ишлатилган. Бу шоҳликнинг пойтахти Самария эди. Тўлароқ маълумотга эга бўлиш учун луғатдаги Эфрайим сўзига қаранг.

[33]

7:3 - Шерёсуб — ибронийчадаги маъноси омон қолганлар қайтади.

[34]

7:6 - Тўвал ўғли — Тўвал ўғлининг исми айтиб ўтилмаган. Тўвал ҳақида ҳеч нарса маълум эмас. Исмнинг шаклига қараганда у Суриялик бўлиши мумкин.

[35]

7:11 - ўликлар диёри — ибронийча матнда Шеўл. 5:14 изоҳига қаранг.

[36]

7:14 - қиз — бу ўриндаги ибронийча сўз ёш аёл деган маънони беради. Бу сўз баъзан бокира қизга нисбатан ишлатилган (масалан, Ибтидо 24:43 га қаранг), лекин асосан ёш аёлга нисбатан ишлатилади. Бу оятда Ишаё ишора қилаётган аломат ёш аёл ўғил кўради деган ва ундан кейин юз берадиган 15-17–оятларда тасвирланган башоратлардир.

[37]

7:14 - Иммануил — ибронийчадаги маъноси Худо биз биландир.

[38]

7:15 - ...қатиқ ва асал ейди — Булар оддий таомлардир. Бу гап келажакда бўладиган ҳукм туфайли халқ қийналиб, қашшоқликда яшашига ишора қиляпти (шу бобнинг 20-25–оятларига қаранг).

[39]

7:17 - ...Эфрайим Яҳудодан ажралиб чиққандан бери... — Шоҳ Сулаймон милоддан олдинги 931 йилда вафот этгандан кейин, Исроил шоҳлиги иккига бўлинди. Шимолдаги шоҳликни одатда Исроил ёки Эфрайим, деб, жанубдагисини эса Яҳудо, деб аташадиган бўлди (3 Шоҳлар 11:41-12:19 га қаранг).

[40]

7:20 - ...соқолингизни бутунлай қириб ташлайди, бошу оёғингизда бирорта тук қолмайди — Уларнинг бутунлай мағлуб бўлиб, шармандаликка дучор бўлганлигига ишора қилаётган кўчма маънодаги гап.

[41]

7:23 - Минг кумуш танга — ибронийча матнда минг шақал кумуш, тахминан 11 килога тўғри келади.

[42]

8:1 - Мохиршалолхошбоз — ибронийчадаги маъноси бирданига ҳужум қилинган, тез тортиб олинган (шу бобнинг 3–оятида ҳам бор).

[43]

8:6 - тинч оқадиган Шилўвах сувлари — Гихўн булоғидан Қуддусга оқиб келадиган ариққа ишора. Бу ўринда бу сув Худонинг тинчлиги ва баракаси рамзидир. Оссурия тошқин сувлари эса, бунга қарама–қарши ҳолда, Худонинг ҳукм белгисидир (шу бобнинг 7-8–оятларига қаранг).

[44]

8:8 - Иммануил — ибронийчадаги маъноси Худо биз биландир (яна 7:14 га қаранг). Бу ўринда исм истеҳзони ифодалайди, чунки бу исм Худонинг ўз халқи билан ҳакам сифатида бўлишига ишора қиляпти. Шу бобнинг 9-10–оятларида Худо ўз халқига нажоткори сифатида намоён бўлади.

[45]

8:10 - Худо биз биландир — ибронийча матнда Иммануил (шу бобнинг 8–оятидаги изоҳга қаранг).

[46]

8:18 - [17-18] Исроилда биз белги ва нишонамиз — Ишаё билан унинг икки ўғли, Шерёсуб ва Мохиршалолхошбознинг исмлари маъносига ишора (7:3 ва шу бобнинг 1, 3–оятига қаранг). Ибронийчада Ишаё исмининг маъноси — Худо қутқаради, Шерёсуб исмининг маъноси — омон қолганлар қайтади ва Мохиршалолхошбоз исмининг маъноси — бирданига ҳужум қилинган, тез тортиб олинган.

[47]

8:20 - Шундай деганларга ёруғлик бўлмайди. Худонинг йўл–йўриқлари ва таълимотига маслаҳат солинг — Қонунлар 18:9-14 га қаранг.

[48]

9:1 - Забулун ва Нафтали юрти — Исроилнинг шимолида, Жалила кўлининг ғарбида жойлашган.

[49]

9:4 - Мидиён халқи каби — Худо Гидўнга Мидиён халқи устидан буюк ғалаба берган пайтга ишора (Ҳакамлар 7:1-25 га қаранг).

[50]

9:6 - Ажойиб маслаҳатчи — ёки Ажойиб, Маслаҳатчи. Яна 11:2 га қаранг.

[51]

9:9 - Эфрайим — 7:2 изоҳига қаранг.

[52]

9:10 - Ғиштин...Йўнилган тошлар...Шикамора–анжир дарахтлари...садр дарахтлари... — Ғишт ва анжир дарахтлари оддий қурилиш материаллари, йўнилган тошлар ва садр дарахтлари эса қимматли қурилиш материаллари эди.

[53]

9:21 - Манаше қабиласи...Эфрайим қабиласи...Яҳудо... — Манаше ва Эфрайим қабилалари Исроил шимолий шоҳлигининг икки қабиласи, Яҳудо эса Исроил жанубий шоҳлигининг асосий қабиласи эди (1:1, 7:2 изоҳларига қаранг).

[54]

10:5 - Оссурия — милоддан олдинги 701 йилда Исроилни босиб олган Оссурия шоҳи Санхарив назарда тутилган бўлиши мумкин.

[55]

10:9 - Хално...Кархамиш...Хомат...Арпад... — Суриянинг шимолида жойлашган шаҳарлар.

[56]

10:9 - ...Самария Дамашқ... — Самария Исроил, яъни шимолий шоҳликнинг пойтахти, Дамашқ Суриянинг пойтахти эди.

[57]

10:20 - ўз зулмкорлари — яъни Оссурия халқи.

[58]

10:21 - ...омон қолганлари Қайтади... — Ибронийча матнда Шерёсуб (шу бобнинг 22–оятида ҳам бор). 7:3, 8:18 га ва ўша оятларга берилган изоҳларга қаранг.

[59]

10:25 - [24-25] Қуддус — ибронийча матнда Сион. 1:8 изоҳига қаранг.

[60]

10:26 - ...Мидиёнларни Орив қоясида шундай қирган эдим — Ҳакамлар 7:22-25 га қаранг.

[61]

10:26 - ...Миср лашкарини денгизда ғарқ қилдим — Чиқиш 14:26-28 га қаранг.

[62]

10:27 - ...бўйинтуруқ йўқ қилинади, чунки сизлар кучга тўлдингиз — Ибронийча матндан сўзма–сўз таржимаси — семизлик туфайли бўйинтуруқ йўқ қилинади. Бу ўринда семизлик Худо Ўз халқига барака бериб, уларни яна кучли қилганига ишора бўлиши мумкин. Ҳўкиз шунчалик катта бўлиб кетадики, бўйинтуруқ унинг бўйнидан синиб тушади. Халққа бўйинтуруқ йўқ қилинади, деган гапда шу ҳодиса назарда тутилган бўлиши мумкин.

[63]

10:28 - Ояз шаҳри — Ай шаҳрининг яна бир номи бўлиши мумкин. Шу бобнинг 28-32–оятларида айтиб ўтилган ҳамма жойлар Қуддус яқинида бўлиб, босқинчилар шимолдан шу ерлардан ўтиб ҳужум қилардилар.

[64]

11:1 - Эссай — шоҳ Довуднинг отаси.

[65]

11:9 - Муқаддас тоғим — Қуддусдаги Сион тоғига ишора. 4:5 изоҳига қаранг.

[66]

11:10 - ...Эссайнинг илдизидан чиққан... — Яъни шоҳ Довуднинг наслидан бўлган (шу бобнинг 1–оятидаги изоҳга қаранг).

[67]

11:11 - Мисрнинг шимолий ва жанубий ҳудудларидан... — Ибронийча матнда Мисрдан, Патрўсдан. Патрўс Мисрнинг жанубий ҳудудининг қадимги номи.

[68]

11:11 - Ҳабашистон — ибронийча матнда Куш. Бу жой Мисрнинг жанубида бўлиб, ҳозирги Судан ва Эфиопия мамлакатларининг бир қисмини ўз ичига олган эди.

[69]

11:11 - Элам — Бобилнинг жануби–шарқида, ҳозирги Эронда жойлашган юрт.

[70]

11:11 - Бобил — ибронийча матнда Шинар, Месопотамиядаги бир ернинг қадимги номи. Бобил шоҳлиги шу ерларда жойлашган эди.

[71]

11:11 - Хомат — Сурияда жойлашган шаҳар.

[72]

11:13 - Эфрайим — 7:2 изоҳига қаранг.

[73]

11:14 - ...Эдом, Мўаб... — Эдом Ўлик денгизнинг жанубида, Мўаб Ўлик денгизнинг шарқида жойлашган юртлар эди.

[74]

11:14 - Оммон халқи — Иордан дарёсининг шарқий қирғоғида яшаган.

[75]

11:15 - Қизил денгизнинг қўлтиғи — ибронийча матнда Миср денгизининг тили, яъни ҳозирги Суэц қўлтиғи.

[76]

12:2 - Эгам — ибронийча матнда Йаҳ Йаҳвеҳ. Ибронийчада Йаҳвеҳ — Худонинг исми, Йаҳ — Йаҳвеҳнинг қисқа шакли.

[77]

12:2 - ...куч–қудратимдир — ёки қудратим, шукрона қўшиғимдир.

[78]

12:6 - Қуддус — ибронийча матнда Сион. 1:8 изоҳига қаранг.

[79]

13:17 - Мидияликлар — Мидия ҳозирги Эроннинг шимоли–ғарбида жойлашган қудратли шоҳлик эди. Кейинроқ Форс шоҳлигининг энг муҳим вилоятларидан бири бўлиб қолди.

[80]

13:19 - Бобилликлар — ибронийча матнда Халдейликлар, ўша вақтда Бобилликлар шу ном билан ҳам аталарди.

[81]

13:19 - ...Садўм, Ғамўра... — Ибтидо 19:1-29 га қаранг.

[82]

14:4 - Зўравон — Қумрон қўлёзмаларидан, қадимий грекча ва сурёнийча таржималардан. Бу ўриндаги ибронийча сўзнинг маъноси баҳсли.

[83]

14:9 - Ўликлар диёри — ибронийча матнда Шеўл (шу бобнинг 11, 15–оятларида ҳам бор). 5:14 изоҳига қаранг.

[84]

14:21 - Отаси — Қадимий грекча ва сурёнийча таржималардан. Ибронийча матнда ота–боболари.

[85]

14:28 - Шоҳ Охоз вафот этган йили — Охоз Яҳудо, яъни жанубий шоҳликда ҳукмронлик қилиб, тахминан милоддан олдинги 715 йил вафот этган.

[86]

14:29 - Бизни урган таёқ — Оссурия шоҳларидан бири ёки шоҳ Охоз назарда тутилган бўлиши мумкин.

[87]

14:31 - Эй Филистлар...эй шаҳар! — Филист халқи қуйидаги бешта шаҳар–давлатларни — Ғазо, Ашқалон, Ашдод, Гат ва Эхронни барпо қилган эдилар.

[88]

14:31 - Шимолдан — Оссурия ва Бобил халқлари шимол томондан ҳужум қилардилар.

[89]

14:32 - Қуддус — ибронийча матнда Сион. 1:8 изоҳига қаранг.

[90]

15:1 - Мўаб — 11:14 изоҳига қаранг.

[91]

15:1 - Хир шаҳри — Хир–Харасот номи билан ҳам танилган бўлиб, Мўаб юртининг пойтахти эди.

[92]

15:3 - ...боши қирилган...соқоли олинган...қанорга ўранган — Қанор дағал қорамтир мато бўлиб, эчки ёки туя жунидан тўқилган. Одатда одамлар умидсиз кайфиятини ва қайғули ҳолатини ифодалаш учун боши қирилар, соқоли олинар, қанорга ўраниб олишар эди.

[93]

15:9 - Дибондаги сувлар — Арнон дарёси назарда тутилган бўлиши мумкин.

[94]

15:9 - ...Дибон...Дибон... — Қумрон қўлёзмаларидан, баъзи қадимий грекча таржима қўлёзмаларидан ва қадимий лотинча таржимадан. Ибронийча матнда Димон.

[95]

16:1 - Села шаҳри — Эдом юртида жойлашган, Ўлик денгиздан қарийб 40 километрча жанубда.

[96]

16:2 - Арнон сойлиги — Мўаб юртининг шимолий чегараси. Бу сойлик ғарб томонга, Ўлик денгиз томонга оқади.

[97]

16:7 - Хир–Харасот — 15:1 да айтиб ўтилган Хир шаҳрининг яна бир номи (шу бобнинг 11–оятида ҳам бор).

[98]

16:11 - Хир–Харасот — ибронийча матнда бу номнинг бошқача варианти Хир–Харес.

[99]

16:12 - ...Саждагоҳига келиб илтижолар қилса... — Мўаб халқи ўз худоси Хамўшга илтижо қиларди (Саҳрода 12:29 га қаранг).

[100]

17:1 - Дамашқ — Суриянинг пойтахти.

[101]

17:3 - Эфрайим юрти — 7:2 изоҳига қаранг.

[102]

17:5 - Рафа сойлиги — Қуддусдан унчалик узоқ бўлмаган масофада, шаҳарнинг жануби–ғарб томонида жойлашган.

[103]

17:8 - Ашера — Канъондаги халқлар сажда қилган ҳосилдорлик худоси бўлиб, аёл қиёфасида тасаввур қилинган. Унинг эркак жуфти эса Баал бўлган. Ашеранинг тасвирлари баланд устун бўлиб, ёғочдан ясалган эди.

[104]

18:1 - Ҳабашистон — ибронийча матнда Куш (11:11 изоҳига қаранг).

[105]

18:1 - Қанотлар гувиллашига тўлган юрт — ўша жойда кўп учраган қанотли ҳашаротлар ёки кейинги оятда айтиб ўтилган кемаларнинг елканлари назарда тутилган бўлиши мумкин.

[106]

19:9 - Зиғир толасига ишлов берадиганлар...Оқ мато тўқийдиганлар... — Зиғир ва пахта Нил дарёси бўйларида экилар эди. Мана шу маҳсулотлардан ишлаб чиқариладиган мато Миср иқтисодининг муҳим бир қисмини ташкил қилар эди.

[107]

19:11 - Зўван — Нил дельтасида жойлашган Мисрнинг бир муҳим шаҳри.

[108]

19:13 - Нуф — Мемфис номи билан ҳам танилган бўлиб, Миср шимолий ҳудудининг пойтахти эди.

[109]

19:18 - иброний тили — ибронийча матнда Канъон тили, яъни қадимги ибронийча.

[110]

19:18 - “Қуёш шаҳри” — Қумрон қўлёзмаларидан ва баъзи иброний қўлёзмаларидан, қадимий орамийча ва лотинча таржималардан. Ибронийча матнда Вайрона шаҳар. “Қуёш шаҳри” номи остида Гелиополь назарда тутилган бўлиши мумкин. Бу шаҳар ҳозирги Қоҳирадан қарийб 11 километрча шимоли–шарқда, Нил дарёсининг бўйида жойлашган.

[111]

20:1 - Оссурия шоҳи Саргон...Ашдодни қўлга олди — Саргон II Филист халқининг шу шаҳрини милоддан олдинги 711 йилда босиб олган.

[112]

20:2 - қанор — дағал қорамтир мато бўлиб, эчки ёки туя жунидан тўқилган. Одатда одамлар умидсиз кайфиятини ва қайғули ҳолатини ифодалаш учун қанорга ўраниб олишар эди. Кўпинча бу ҳаракат Худодан кечирим сўраб ибодат қилиш ва Ундан мадад тилаш билан биргаликда амалга оширилган. Пайғамбарларнинг ҳар кунги кийими мана шу матодан тикилган бўлиши ҳам мумкин (4 Шоҳлар 1:8, Закариё 13:4 га қаранг).

[113]

20:3 - Ҳабашистон — ибронийча матнда Куш (11:11 изоҳига қаранг). Шу бобнинг 4, 5–оятларида ҳам бор.

[114]

20:6 - қирғоқдаги юртнинг аҳолиси — Филист халқи назарда тутилган бўлиши мумкин.

[115]

21:1 - Денгиз бўйидаги саҳро — Бобил юрти назарда тутилган бўлиши мумкин (шу бобнинг 9–оятига қаранг). Бобил юртининг Форс қўлтиғидаги жанубий қисми, баъзан “денгиз бўйидаги ер” деб аталган. Худо Бобил юртига даҳшатли жазо келтирадиган бўлгани учун, пайғамбар у юртга саҳро, деб ишора қилган бўлиши мумкин.

[116]

21:2 - ...Элам...Мидия... — 11:11, 13:17 изоҳларига қаранг. Мана шу икки шоҳлик Форс лашкарларига қўшилиб, Бобилга қарши ҳужум қилдилар, Бобилни мағлуб қилишда иштирок этдилар (шу бобнинг 9–ояти ва ўша оятдаги изоҳга қаранг).

[117]

21:8 - ...қоровул шердай ўкириб қолди — Ибронийча матндан сўзма–сўз таржимаси — шер ўкириб қолди. Қумрон қўлёзмаларида, қадимий сурёнийча таржимада қоровул ўкириб қолди.

[118]

21:9 - ...Бобил қулади... — шоҳ Куруш бошчилигида Мидия ва Форс лашкарлари Бобил шаҳрини милоддан олдинги 539 йилда босиб олди. Шоҳ Куруш яна Кир исми билан танилган.

[119]

21:10 - янчилган — донни бошоқдан ажратиш жараёни янчиш дейилади. Қадимги Исроилда бу иш дон бошоқларини таёқ билан уриш, устидан тепкилаш ёки хўптир юргизиш орқали бажарилган. (Хўптир — остига учли тош ё темир ўрнатилган оғир тахта). Бу ҳаракат кўпинча Эски Аҳдда ҳукм ёки уруш туфайли бўладиган ҳалокатга нисбатан кўчма маънода ишлатилган.

[120]

21:11 - Думах — Арабистон саҳросининг шимолида жойлашган ҳавза ёки Эдом юрти назарда тутилган бўлса керак.

[121]

21:11 - Сеир — Эдом юртига қарашли бўлган тоғли ерлар (яна 11:14 изоҳига қаранг).

[122]

21:13 - Дедон — Арабистоннинг шимоли–ғарбида жойлашган шаҳар ва унинг атрофидаги ҳудуди.

[123]

21:14 - Темо — Арабистоннинг шимолида жойлашган ерлар.

[124]

21:16 - Кедар — Арабистон саҳросида жойлашган ерлар.

[125]

22:2 - [1-2] Ваҳий водийси — Қуддуснинг жанубида жойлашган Хиннум сойлиги назарда тутилган бўлса керак.

[126]

22:2 - [1-2] ...томларга чиқиб олдингиз — У замонларда уйларнинг томи текис бўлган, одамлар томга чиқиб дам олишарди.

[127]

22:6 - Элам — 11:11 изоҳига қаранг.

[128]

22:8 - “Лубнон Ўрмони” деган уй — бу уй шоҳ Сулаймон томонидан қурилган ва қалқонлар сақланадиган омбор сифатида ишлатилган (3 Шоҳлар 7:2, 10:16-17 га қаранг).

[129]

22:11 - ...икки девор ўртасида... — Баъзи шаҳарларнинг ташқи ва ички деворлари бўлган. Бу деворларнинг орасида бўш жой бўлган. Душман ташқи деворни бузган тақдирда ҳам, ички девор шаҳарни ҳимоя қилган.

[130]

22:12 - Сочларингизни кесиб, қанорга ўранинг... — Қанор дағал қорамтир мато бўлиб, эчки ёки туя жунидан тўқилган. Одатда одамлар умидсиз кайфиятини ва қайғули ҳолатини ифодалаш учун боши қирилар, қанорга ўраниб олишар эди.

[131]

22:15 - Шавна — Яҳудо, яъни жанубий шоҳликнинг шоҳи Ҳизқиё ҳукмронлиги даврида хизмат қилган (36:1-37:7 га қаранг).

[132]

22:20 - Элияқим — Яҳудо, яъни жанубий шоҳликнинг шоҳи Ҳизқиё ҳукмронлиги даврида хизмат қилган (36:1-37:7 га қаранг).

[133]

22:22 - Довуд хонадонининг калити — яъни Довуднинг авлодидан бўлган шоҳ Ҳизқиё томонидан Элияқимга берилган лавозим. Бу ўринда бошқалар шоҳнинг олдига киришлари учун рухсат берадиган бир мавқега ишора бўлиши мумкин.

[134]

23:1 - Тир — Финикияда муҳим аҳамиятга эга бўлган шаҳар. Бу шаҳар Исроилнинг шимол томонидаги Ўрта ер денгизининг бўйида жойлашган эди. Бугунги кунда бу ер Ливан мамлакатининг жанубий ҳудудини ташкил қилади. Шаҳарнинг бир қисми кичкина оролда қурилган, қирғоқдан узоқ бўлмаган бир қўрғон эди.

[135]

23:1 - Таршиш — 2:16 изоҳига қаранг.

[136]

23:1 - Кипр — ибронийча матнда Кипрнинг қадимги номи Киттим ишлатилган (шу бобнинг 12–оятида ҳам бор).

[137]

23:2 - Сидон — Финикияда муҳим аҳамиятга эга бўлган шаҳар. Бу шаҳар Тир шаҳрининг шимол томонидаги Ўрта ер денгизининг бўйида жойлашган эди. Бугунги кунда бу шаҳар Ливан мамлакатининг жанубий ҳудудини ташкил қилади.

[138]

23:3 - Шихор — Нил дарёсининг шарқий ирмоғи назарда тутилган бўлиши мумкин.

[139]

23:10 - Нил бўйидаги деҳқонлар каби Ерларингга ишлов бер — Қумрон қўлёзмаларидан ва баъзи қадимий грекча таржима қўлёзмаларидан. Ибронийча матнда сизларнинг юртингизни Нилга ўхшаб кесиб ўт.

[140]

23:10 - ...Ерларингга ишлов бер...бандаргоҳинг йўқ энди — Таршишлик савдогарлар бандаргоҳ шаҳар Тирда самарали савдо қилишарди. Пайғамбар мана шу савдогарларга, энди деҳқон бўлинглар, деб маслаҳат беради, чунки уларнинг асосий иш жойи — Тир ҳалокатга учрайди.

[141]

23:13 - Бобил — ибронийча матнда Халдей, ўша вақтда Бобил юрти шу ном билан ҳам аталарди.

[142]

23:14 - бошпанангиз — Тирга ишора (шу бобнинг 10–оятидаги изоҳга қаранг).

[143]

25:6 - Бу тоғ — Қуддусдаги Сион тоғига ишора. 4:5 изоҳига қаранг.

[144]

25:10 - Мўаб — 11:14 изоҳига қаранг.

[145]

26:4 - Унинг Ўзи — ибронийча матнда Йаҳ Йаҳвеҳ. Ибронийчада Йаҳвеҳ — Худонинг исми, Йаҳ — Йаҳвеҳнинг қисқа шакли.

[146]

27:1 - Левитан — Канъон халқларининг қадимий мифларида учрайдиган махлуқ. Левитан ҳалокат келтирувчи денгиз кучларининг ва ўрнатилган барча тартибни бузишга таҳдид солаётган тартибсизлик кучларининг рамзидир. Муқаддас Китобда Худонинг Левитан устидан қозонган ғалабаси Унинг барча яратилганлар устидан, Ўз халқининг душманлари устидан ғолиб бўлган кучининг рамзидир.

[147]

27:2 - узумзор — 5:1-7 га қаранг.

[148]

27:9 - Ашера — 17:8 изоҳига қаранг.

[149]

27:12 - янчади — 21:10 изоҳига қаранг. Исроил халқи бошқа халқлар орасига тарқалиб кетгандан кейин, Худо мана шу халқларни ҳукм қилади. Деҳқон донни бошоқдан ажратиб йиғиб олгандай, Худо ҳам Ўз халқини ўша халқлар орасидан ажратиб йиғиб олади.

[150]

27:13 - Қуддусдаги муқаддас тоғ — Қуддусдаги Сион тоғига ишора. 4:5 изоҳига қаранг.

[151]

28:1 - Эфрайим — 7:2 изоҳига қаранг.

[152]

28:2 - ...Раббийнинг кучли бир баҳодири бор — Оссурия шоҳига ишора.

[153]

28:10 - ...тушунарсиз гаплар, Мазмунсиз сўзлар... — Ибронийча матнда сав ласав, сав ласав, қав лақав, қав лақав (шу бобнинг 13–оятида ҳам бор). Бу маъносиз товушлар чақалоқлар оғзидан чиқадиган товушлар бўлиши мумкин. Булар Оссурия халқи юртни босиб олгандан кейин, халқнинг қулоғига келадиган товушларга ўхшайди (шу бобнинг 11–оятидаги изоҳга қаранг).

[154]

28:11 - ...бегона тиллар...Тушунарсиз тил... — Халқни босиб олган Оссурияликларнинг тили, улар тушунмайдиган тилга ишора.

[155]

28:15 - Ўликлар диёри — ибронийча матнда Шеўл (шу бобнинг 18–оятида ҳам бор). 5:14 изоҳига қаранг.

[156]

28:16 - Қуддус — ибронийча матнда Сион. 1:8 изоҳига қаранг.

[157]

28:16 - тамал тоши — қадимги пайтларда қурилишда пойдевор учун қўйиладиган биринчи ва энг муҳим тош ҳисобланарди. Бу тош пойдеворнинг бир бурчагини ҳосил қилиб, бинонинг қолган қисми ўша тошнинг жойлашишига кўра қуриларди.

[158]

28:20 - Ётгани тўшагингиз...энсизлик қилади — Одамларнинг ўзлари ишонган нарсалари энди улар осойишта яшашларига сабаб бўла олмаслигини тасдиқлайдиган мақол (шу бобнинг 15, 18–оятларига қаранг).

[159]

28:21 - Перазим тоғидагидай — 2 Шоҳлар 5:17-21 га қаранг.

[160]

28:21 - Гивон водийсидагидай — Ёшуа 10:7-14 га қаранг.

[161]

28:28 - ...янчилмайди — 21:10 изоҳига қаранг.

[162]

29:1 - Ориёл — Сион тоғи, яъни Қуддуснинг шеърий номи (шу бобнинг 8–ояти ва 4:5 изоҳига қаранг). Ориёл номи ибронийчадаги қурбонгоҳ сўзига оҳангдош, қон тўкиладиган жой (шу бобнинг 2–ояти ва ўша оятдаги изоҳга қаранг).

[163]

29:2 - қурбонгоҳ — ибронийча матнда Ориёл. Шу бобнинг 1–оятидаги изоҳга қаранг.

[164]

29:7 - Қуддус — ибронийча матнда Ориёл. Шу бобнинг 1–оятидаги изоҳга қаранг.

[165]

29:11 - ўрама қоғоз — папирус ёки махсус ишланган теридан тайёрланган узун ўралган қоғоз. Қадимги пайтларда бу ўрама шакл китобларнинг одатдаги шакли бўлган.

[166]

29:17 - Лубнон ўрмони — Лубнон тоғларида ўсадиган садр дарахтлари дунёнинг ўша ҳудудидаги энг катта дарахт навларидан бири эди.

[167]

30:4 - ...Зўван...Ханес... — Зўван Мисрнинг шимоли–шарқида, Ханес Мисрнинг жанубида жойлашган.

[168]

30:7 - Раҳоб — Левитаннинг яна бир исми, Канъон халқларининг қадимий мифларида учрайдиган махлуқ (27:1 изоҳига қаранг). Бу ўринда Раҳоб Мисрнинг шеърий номи сифатида ишлатилган.

[169]

30:27 - ...Қалин булут ичида... — ёки қаттиқ ҳукм билан. Ибронийча матнда бу гапнинг маъноси баҳсли.

[170]

30:29 - муқаддас байрам — Фисиҳ зиёфати назарда тутилган бўлиши мумкин.

[171]

30:29 - Эгамизнинг тоғи — Қуддусдаги Сион тоғига ишора. 4:5 изоҳига қаранг.

[172]

30:33 - Тофат — Қуддусга яқин бўлган, жасадлар кўмиладиган жой (Еремиё 7:32, 19:6, 11 га қаранг). Бир вақтлар бу ер болаларни Оммон халқининг худоси Мўлахга оловда куйдириб қурбонлик қилинган жой бўлган (4 Шоҳлар 23:10, Еремиё 7:30-31 га қаранг).

[173]

31:9 - Оссуриянинг суянган қояси — Оссурия шоҳи назарда тутилган бўлиши мумкин.

[174]

33:4 - чигирткалар — чигирткалар баъзан тўда–тўда бўлиб келиб, далалардаги ҳосилга катта зарар етказади.

[175]

33:5 - Қуддус — ибронийча матнда Сион (шу бобнинг 14–оятида ҳам бор). 1:8 изоҳига қаранг.

[176]

33:7 - Тинчлик элчилари — 36:1-3, 22 га қаранг.

[177]

33:8 - ...шаҳарлар вайрон бўлди... — Ибронийча матндан. Қумрон қўлёзмаларида аҳдларнинг гувоҳлари хор қилинди.

[178]

33:9 - Шарон текислиги — Ўрта ер денгизининг қирғоғи бўйидаги, Кармил тоғи (шимол томонда) ва Яффа шаҳри (жануб томонда) орасидаги унумдор текислик.

[179]

33:9 - Башан — Жалила кўлининг шимоли–шарқида жойлашган ерлар.

[180]

33:23 - Кемангизнинг мачтаси мустаҳкам эмас...елкани ёйилмайди — Яҳудо ва Қуддус халқларининг ожизлигини кўрсатиб, улар Худонинг ёрдамига муҳтож эканликларига ишора қилаётган кўчма маънодаги гап (шу бобнинг 22–оятига қаранг).

[181]

34:4 - ўрама қоғоз — 29:11 изоҳига қаранг.

[182]

34:5 - ...самоларда қиличим Менинг пайдо бўлди — Қумрон қўлёзмаларидан. Ибронийча матнда самоларда қиличим Менинг тўйиб қон ичди ёки самоларда қиличим Менинг қонга тўлди.

[183]

34:5 - Эдом — 11:14 изоҳига қаранг.

[184]

34:6 - Бозрах шаҳри — Эдом юртининг пойтахти.

[185]

34:8 - Қуддус — ибронийча матнда Сион. 1:8 изоҳига қаранг.

[186]

34:11 - ...бойқушлару кирпилар...Укки... — Ибронийча матнда айтиб ўтилган бу ҳайвонларнинг қандай ҳайвон эканлиги баҳсли.

[187]

34:15 - илонлар — ибронийча матнда айтиб ўтилган бу ҳайвон қандай ҳайвон эканлиги баҳсли.

[188]

34:16 - Эгамнинг китоби — Худо Ишаёга берган башоратлар назарда тутилган бўлиши мумкин.

[189]

35:2 - Шарон текислиги — 33:9 изоҳига қаранг.

[190]

35:8 - Бу йўлдан...адашмайди — ёки идроксизлар ҳеч қачон бу йўлдан юра олмайди. Ибронийча матнда бу гапнинг маъноси баҳсли.

[191]

35:10 - Қуддус — ибронийча матнда Сион. 1:8 изоҳига қаранг.

[192]

36:1 - Ҳизқиё шоҳлигининг ўн тўртинчи йили — милоддан олдинги 701 йил.

[193]

36:1 - Оссурия шоҳи Санхарив — Санхарив Оссурия шоҳлигида милоддан олдинги 705-681 йилларда ҳукмронлик қилган.

[194]

36:2 - Лахиш шаҳри — Қуддусдан қарийб 35 километрча жануби–ғарбда жойлашган.

[195]

36:7 - саждагоҳ — ибронийча матнда тепаликлар. Маҳаллий қурбонгоҳлар мавжуд бўлган бундай жойларда одамлар Худога ёки бегона худоларга топинганлар.

[196]

36:7 - Ахир, Ҳизқиё...айтган–ку! — Ҳизқиёнинг қилган ишларидан Худо мамнун бўлган эди (Қонунлар 12:2-7, 3 Шоҳлар 3:2, 4 Шоҳлар 18:3-5 га қаранг). Аммо Оссурия шоҳининг сўзлари Яҳудо ва Қуддус халқларини Ҳизқиёга қарши қўйиш, уларни Худога итоаткорликдан ва Худога ишонишдан қайтариш ниятида айтилган (шу бобнинг 15, 18-20–оятларига қаранг).

[197]

36:9 - отлиқлар — ёки аравакашлар.

[198]

36:11 - орамийча — орамий тили дунёнинг ўша қисмида яшаган ҳамма халқлар учун ҳукмрон тил бўлиб қолган эди.

[199]

36:19 - Хомат...Арпад...Сефарвайим... — Хомат ва Арпад Суриянинг шимолида жойлашган. Сефарвайим шаҳрининг қаерда жойлашгани баҳсли.

[200]

36:19 - Самария — Исроил, яъни шимолий шоҳликнинг пойтахти, Оссурия томонидан босиб олинган.

[201]

37:1 - ...қайғудан либосларини йиртди. Қанорга ўраниб... — Қанор дағал қорамтир мато бўлиб, эчки ёки туя жунидан тўқилган. Одатда одамлар умидсиз кайфиятини ва қайғули ҳолатини ифодалаш учун кийимларини йиртиб, қанорга ўраниб олишар эди. Кўпинча бу ҳаракат Худодан кечирим сўраб ибодат қилиш ва Ундан мадад тилаш билан биргаликда амалга оширилган.

[202]

37:8 - Лахиш шаҳри — 36:2 изоҳига қаранг.

[203]

37:9 - Ҳабашистон — ибронийча матнда Куш (11:11 изоҳига қаранг).

[204]

37:20 - ...билсин, Сен танҳо Эгамизсан — Ибронийча матндан. Қумрон қўлёзмаларида, ибронийча матннинг 4 Шоҳлар 19:19 да Сенинг танҳо Худо эканингни билишсин, эй, Эгамиз.

[205]

37:22 - Бокира қиз — шаҳар ёки юрт аҳлига ишора қилиш учун қўлланган шеърий усул.

[206]

37:22 - Қуддус — ибронийча матнда Сион. 1:8 изоҳига қаранг.

[207]

37:27 - Томларда ўсган майсалар — одатда уйларнинг томлари тупроқдан бўлиб, шиббаланган. Баъзан томларда майсалар ўсиб чиқар, лекин қуёш ва гармсел таъсирида тез қуриб қолар эди.

[208]

37:27 - Томларда ўсган майсаларга ўхшаб, Етилмасдан олдин қуриб қолдилар — Қумрон қўлёзмаларидан. Ибронийча матннинг 4 Шоҳлар 19:26 да ҳам шу сингари ёзилган. Ибронийча матннинг бу оятида эса Улар томларда ўсган майсалардай, ҳали етилмаган дон даласи кабидир ёзилган.

[209]

37:29 - ...мен бурнингдан ҳалқамни, Оғзингдан сувлиғимни ўтқазаман — Оссурияликлар асирларга шундай муносабатда бўлишар эди.

[210]

37:33 - ...шаҳар деворига қиялатиб тупроқ уйдирмайди — Қадимги даврларда сипоҳлар девор билан ўралган шаҳарга ҳужум қилаётганларида, кўпинча девор тепасига қиялатиб тупроқ уйганлар. Шу йўл билан шаҳарни ҳимоя қилаётган халққа ҳужум қилиш учун деворни бузиб ёки ошиб ўтишга қулай имконият яратилган.

[211]

37:38 - Арарат юрти — кейинчалик Арманистон таркибига кирган (ҳозирда Туркиянинг бир қисмини ташкил қилади).

[212]

37:38 - ...Исархаддўн шоҳ бўлди — Оссурия шоҳлигида милоддан олдинги 681-669 йилларда ҳукмронлик қилган.

[213]

38:8 - Охознинг зинапояси — археологик топилмаларга кўра, бу оятдаги зинапоялар вақтни кўрсатадиган махсус қурилма сифатида хизмат қилар эди.

[214]

38:10 - Ўликлар диёри — ибронийча матнда Шеўл. 5:14 изоҳига қаранг.

[215]

38:15 - ...итоат этиб юраман — ёки мен секин юраман.

[216]

38:17 - ...мени сақладинг... — Қадимий грекча ва лотинча таржималардан. Ибронийча матнда мени севдинг.

[217]

38:18 - ўликлар диёри — ибронийча матнда Шеўл (5:14 изоҳига қаранг). Шеўлда Худо билан мулоқотда бўлишнинг иложи йўқ, деб ишонишарди.

[218]

38:22 - Ишаё...деган эди. Ҳизқиё эса...деб сўраганди — Воқеаларнинг кетма–кет содир бўлишига асосан шу бобнинг 21-22–оятлари 6 ва 7–оятлар ўртасига тўғри келади. 4 Шоҳлар 20:6-9 га қаранг.

[219]

39:1 - Мардухбаладон — Бобил шоҳлигида милоддан олдинги 722-710 ва 704-703 йилларда ҳукмронлик қилган.

[220]

40:3 - Бир овоз шундай ҳайқирмоқда: “Саҳрода... — ёки Саҳрода бир овоз шундай ҳайқирмоқда: “....

[221]

40:6 - Иккинчиси...сўради — Ибронийча матндан сўзма–сўз таржимаси — у...сўради. Қумрон қўлёзмаларида мен...сўрадим.

[222]

40:9 - Эй хушхабар келтирган Қуддус...Эй хушхабар келтирган Сион... — ёки Эй хушхабарни Қуддусга келтирган...Эй хушхабарни Сионга келтирган....

[223]

40:13 - Эгамизнинг Руҳи — Ибтидо 1:2 га қаранг.

[224]

41:2 - шарқдан ғолиб шоҳ — Куруш назарда тутилган бўлиши мумкин (44:28, 45:1, 48:14 га қаранг). Кир исми билан ҳам танилган бўлиб, Куруш милоддан олдинги 559-530 йилларда Форс шоҳлигида ҳукмронлик қилган. Милоддан олдинги 539 йилда у Бобилни босиб олган. Кейинги йил эса у яҳудийларга Бобилдан ўз юртларига қайтиб боришларига рухсат берган (Эзра 1:1-4 га қаранг).

[225]

41:15 - буғдой янчадиган хўптир — остига учли тош ёки темир ўрнатилган оғир тахта. Донни бошоқдан ажратиб олиш учун ўрилиб хирмонга уйилган буғдой устидан кўндалангига хўптир юргизилади. Яна 21:10 изоҳига қаранг.

[226]

41:15 - ...тоғлар...Тепаликлар... — Исроил халқининг кучли ва мағрур душманларига ишора.

[227]

41:25 - бир етакчи — Куруш назарда тутилган бўлиши мумкин (41:2 ва ўша оятдаги изоҳга қаранг).

[228]

42:5 - ...уни ёйган... — 40:22 ва Забур 103:2 га қаранг.

[229]

42:11 - Кедар — Арабистон саҳросида жойлашган ерлар.

[230]

42:11 - Села — Эдом юртида жойлашган шаҳар, Ўлик денгиздан қарийб 40 километрча жанубда, баланд қояли ясси тепаликда жойлашган.

[231]

42:15 - ...қуруқ ерга... — Ибронийча матндан сўзма–сўз таржимаси — оролларга. Ирмоқлар қуриган сари уларнинг ўртасидаги қуруқ ер оролларга ўхшаб кўринарди.

[232]

42:21 - Ўз солиҳлиги ҳақи, Эгамиз...истади — Чиқиш 34:29-32, Қонунлар 4:5-8 га қаранг.

[233]

42:22 - ...бу халқ талон–тарож қилинган... — Оссурия ва Бобил халқлари томонидан (10:5-11, 39:5-7 га қаранг) талон–тарож қилинган.

[234]

43:3 - Ҳабашистон — ибронийча матнда Куш (11:11 изоҳига қаранг).

[235]

43:3 - Саво — Арабистоннинг жануб томонида ёки Африкада, Қизил денгизнинг ғарбий қирғоғи бўйида жойлашган.

[236]

43:14 - Бобилликлар — ибронийча матнда Халдейликлар, ўша вақтда Бобилликлар шу ном билан ҳам аталарди.

[237]

43:16 - Мен денгизни бўлиб...сўқмоқ очдим — Чиқиш 14:1-31 га қаранг.

[238]

43:27 - энг катта бобонг — Иброҳим (51:2 га қаранг) ёки Ёқуб назарда тутилган.

[239]

44:2 - азиз Исроил — ибронийча матнда Ёшурун, Исроилни эркалаб айтилган ном.

[240]

44:5 - Исроил халқи — ибронийча матнда Ёқуб, Исроил халқини шу ном билан ҳам аташарди.

[241]

44:24 - ...самоларни ёйганман — 40:22 ва Забур 103:2 га қаранг.

[242]

44:28 - Куруш — 41:2 ва ўша оятдаги изоҳга қаранг.

[243]

45:1 - Куруш — 41:2 ва ўша оятдаги изоҳга қаранг.

[244]

45:2 - Тоғлар — Қумрон қўлёзмаларидан ва қадимий грекча таржимадан. Бу ўриндаги ибронийча сўзнинг маъноси баҳсли.

[245]

45:14 - Ҳабашистон — ибронийча матнда Куш (11:11 изоҳига қаранг).

[246]

45:14 - Саво юрти — 43:3 изоҳига қаранг.

[247]

45:23 - Ўзим ҳақим онт ичдим... — Қадимги Исроилда одамлар ичган қасамини тасдиқлаш учун, ўзларидан буюкроқ нарсани ўртага қўйиб қасам ичишар эди. Худодан буюкроқ нарса мавжуд бўлмаганлиги учун, Худо айтган сўзининг қатъий эканлигини кўрсатиш учун Ўз номини ўртага қўйиб қасам ичди.

[248]

46:1 - Бэл...Наво... — Бэл Бобилнинг асосий худоси эди (Мардук исми билан ҳам танилган). Наво (Мардукнинг ўғли) ҳам Бобил халқи учун муҳим бир худо эди.

[249]

46:11 - Шарқдан...чақиряпман — Куруш назарда тутилган бўлиши мумкин (41:2 изоҳига қаранг).

[250]

46:13 - Қуддус — ибронийча матнда Сион. 1:8 изоҳига қаранг.

[251]

47:1 - бокира қиз — 37:22 изоҳига қаранг.

[252]

47:1 - Бобилликлар — ибронийча матнда қиз Халдей, яъни Халдейликлар. Ўша вақтда Бобилликлар шу ном билан ҳам аталарди.

[253]

47:2 - ...дарёлардан кечиб ўт — Уларнинг сургунликка кетишига ишора бўлиши мумкин.

[254]

47:5 - қиз Бобил — ибронийча матнда қиз Халдей, яъни Халдейликлар (шу бобнинг 1–оятидаги изоҳларга қаранг).

[255]

47:14 - Исиниш учун...олови бўлмайди — 44:15-17 га қаранг.

[256]

48:2 - муқаддас шаҳар — яъни Қуддус.

[257]

48:13 - заминнинг пойдевори — қадимги Исроил халқининг тасаввурига кўра, ер теп–текис бўлиб, ер остида улкан денгиз бор эди, денгиз тубига кетган улкан устунлар ерни ушлаб турарди. Бу устунлар денгиз тубидаги пойдеворга таянарди.

[258]

48:14 - Куруш — 41:2 ва ўша оятдаги изоҳга қаранг.

[259]

48:14 - Бобилликлар — ибронийча матнда Халдейликлар, ўша вақтда Бобилликлар шу ном билан ҳам аталарди (шу бобнинг 20–оятида ҳам бор).

[260]

48:16 - Мана энди Эгамиз Раббий мени Ҳамда Ўз Руҳини юбормоқда — бу сўзларни айтган одам Ишаё ёки Эгамиз танлаган қул (42:1-9 га қаранг) ёхуд шоҳ Куруш (шу бобнинг 14-15–оятларига қаранг) бўлиши мумкин.

[261]

48:21 - Худо улар учун қоядан сув чиқарди — Чиқиш 17:1-7 га қаранг.

[262]

49:7 - Халқлар — ёки халқ.

[263]

49:12 - Синим юрти — бу юртнинг қаерда жойлашгани маълум эмас, аммо бундан олдинги сатрда шимол ва ғарб айтиб ўтилгани учун бу жой узоқроқда, шарқда ёки жанубда жойлашган бўлиши мумкин. Қумрон қўлёзмаларида Саванай, яъни ҳозирги Мисрнинг Асвон шаҳри.

[264]

49:14 - Қуддус — ибронийча матнда Сион. 1:8 изоҳига қаранг.

[265]

49:24 - золим — Қумрон қўлёзмаларидан, қадимий сурёнийча ва лотинча таржималардан (яна шу бобнинг 25–оятига қаранг). Ибронийча матнда солиҳ.

[266]

51:3 - Қуддус — ибронийча матнда Сион (шу бобнинг 11, 16–оятларида ҳам бор). 1:8 изоҳига қаранг.

[267]

51:9 - Раҳоб — Левитаннинг яна бир исми, Канъон халқларининг қадимий мифларида учрайдиган махлуқ (30:7 га, 27:1 изоҳига қаранг). Бу ўринда Раҳоб Мисрнинг шеърий номи сифатида ишлатилган (шу бобнинг 10–оятига қаранг).

[268]

51:13 - Самоларни ёйган... — 40:22 ва Забур 103:2 га қаранг.

[269]

51:13 - замин пойдевори — 48:13 изоҳига қаранг.

[270]

51:17 - ғазаб косаси — Худо ғазабининг рамзи бўлган шароб косаси. Мана шу шаробдан маст бўлиш Худонинг ҳукмини татиб кўришни билдиради.

[271]

51:19 - Ким сени юпата олади?! — Қумрон қўлёзмаларидан, қадимий грекча, сурёнийча ва лотинча таржималардан. Ибронийча матнда Қандай қилиб мен сени юпата оламан?!

[272]

52:2 - қиз — 37:22 изоҳига қаранг.

[273]

52:7 - Қуддус — ибронийча матнда Сион (шу бобнинг 8–оятида ҳам бор). 1:8 изоҳига қаранг.

[274]

52:11 - ...Эгамизнинг муқаддас ашёларини кўтарадиганлар... — Руҳонийлар ва левиларга ишора. Бобил халқи Қуддусни босиб олганда, Маъбаднинг муқаддас ашёларини ўз юртларига олиб кетишган (4 Шоҳлар 25:13-15, Эзра 1:7-11 га қаранг).

[275]

52:14 - унинг — баъзи иброний қўлёзмаларидан, қадимий сурёнийча ва орамийча таржималардан. Ибронийча матнда сизнинг.

[276]

53:1 - Бизнинг — яъни Биз, Исроил халқининг. Шу бобда Ишаё пайғамбар ўз халқининг вакили сифатида ёзмоқда.

[277]

53:8 - Ҳукм билан, куч билан... — ёки адолатсиз ҳукм билан.

[278]

53:8 - Унинг насли ҳақида ким ўйлайди? — ёки Унинг насли орасидаги одамлардан ким унинг тақдири ҳақида қайғурди? ёхуд Унинг насли орасидаги одамлардан ким тушундики.... Ибронийча матнда бу гапнинг маъноси баҳсли.

[279]

53:8 - Халқимизнинг — ибронийча матнда халқимнинг, шу бобнинг 1–оятидаги изоҳга қаранг.

[280]

53:11 - Чеккан азобларининг натижасини кўриб... — Ибронийча матндан. Қумрон қўлёзмаларида Азоблар чеккандан кейин у ёруғлик кўриб (яъни у яшайди).

[281]

53:12 - ...буюклар қаторида унга улуш бераман... — 49:7, 52:15 га қаранг.

[282]

56:7 - муқаддас тоғим — Қуддусдаги Сион тоғига ишора. 4:5 изоҳига қаранг.

[283]

57:5 - Ҳар бир ям–яшил дарахт остида... — Улар маҳаллий худоларга қурбонлик келтирадиган жойлар (1:29 изоҳига қаранг).

[284]

57:5 - ...Шаҳват билан гуноҳга берилдингиз — Шаҳвоний ишларга ишора. Бу одат маҳаллий унумдорлик худоларига қилинган сажданинг бир қисми бўлган эди (яна шу бобнинг 7-8–оятларига қаранг).

[285]

57:8 - кесаки — эшик ўрнатилган чорчўп.

[286]

57:9 - Ўз шоҳингиз — ёки Мўлах, Оммон халқининг худоси.

[287]

57:9 - ўликлар диёри — ибронийча матнда Шеўл. 5:14 изоҳига қаранг.

[288]

57:13 - Менинг муқаддас тоғим — Қуддусдаги Сион тоғига ишора. 4:5 изоҳига қаранг.

[289]

58:5 - ...Қанор ёйиб, кул сочиб устига ётасиз — Қанор дағал қорамтир мато бўлиб, эчки ёки туя жунидан тўқилган. Одатда одамлар умидсиз кайфиятини ва қайғули ҳолатини ифодалаш учун қанор ёйиб, кул сочиб устига ётар эди. Кўпинча бу ҳаракат Худодан кечирим сўраб ибодат қилиш ва Ундан мадад тилаш билан биргаликда амалга оширилган. Бу оятда гуноҳларидан уялмасдан, Худодан ёрдам сўрамасдан оддий бир маросим сифатида қилинган ҳаракат.

[290]

59:20 - Қуддус — ибронийча матнда Сион. 1:8 изоҳига қаранг.

[291]

60:6 - Мидиён, Эфах — Мидиён ҳозирги Ақаба қўлтиғининг шарқ томонидаги Арабистон саҳросида яшайдиган бир кўчманчи қабиланинг аждоди бўлган. Эфах Мидиён қабиласининг бир уруғи бўлган.

[292]

60:6 - Шава юрти — Арабистоннинг жануби–ғарб томонида бўлиши мумкин. Шава маликаси шоҳ Сулаймонга ҳадялар олиб келди (3 Шоҳлар 10:1-13 га қаранг).

[293]

60:7 - Кедар...Наваёт... — Арабистоннинг шимолида жойлашган ерлар.

[294]

60:9 - Таршиш — 2:16 изоҳига қаранг.

[295]

61:3 - Қуддус — ибронийча матнда Сион. 1:8 изоҳига қаранг.

[296]

62:11 - Қуддус — ибронийча матнда Сион. 1:8 изоҳига қаранг.

[297]

63:1 - Бозрах шаҳри — Эдом юртининг пойтахти.

[298]

63:2 - чуқурда узум эзган одам — қадимги пайтларда одамлар узумни чуқурга солиб, шарбатини сиқиб олиш учун оёқлари билан эзардилар. Шарбат ўша чуқурдан яна бошқа бир чуқурга оқиб тушарди. Узумни эзиш кўпинча Эски Аҳдда Худонинг одамлар устидан чиқарадиган ҳукмига нисбатан кўчма маънода ишлатилган.

[299]

63:16 - Ёқуб — ибронийча матнда Исроил, Ёқубнинг яна бир исми (Ибтидо 32:27-28 га қаранг).

[300]

63:18 - Сенинг муқаддас масканингга...фақат оз вақт эгалик қилдик. Энди эса душманларимиз У ерни оёқ ости қилиб ташлади. — ёки Юртга...фақат оз вақт эгалик қилдик. Энди эса душманларимиз Сенинг муқаддас масканингни оёқ ости қилиб ташлади.

[301]

64:10 - Муқаддас шаҳарлар — юртнинг ўзи Худога тегишли бўлгани учун, ундаги барча шаҳарлар муқаддас ҳисобланган (14:25, Забур 77:54 га қаранг).

[302]

65:3 - Саждагоҳ боғлар — 1:29 изоҳига қаранг.

[303]

65:3 - Ғишт қурбонгоҳлар — Тавротга кўра, Худонинг халқи фақатгина лойдан ёки йўнилмаган тошдан қурбонликлар ясаши керак эди (Чиқиш 20:24-5, Қонунлар 27:5-6, Ёшуа 8:3 га қаранг).

[304]

65:4 - ...арвоҳларга маслаҳат солади — Қонунлар 18:9-14 га қаранг.

[305]

65:9 - Исроил — ибронийча матнда Ёқуб, бу оятда Исроилга, яъни шимолий шоҳликка ишора. Яҳудо номи жанубий шоҳликка ишора қилади.

[306]

65:10 - Шарон текислиги...Охор сойлиги... — Шарон текислиги ғарб томонда, Ўрта ер денгизининг қирғоғи бўйида жойлашган (33:9 изоҳига қаранг). Охор сойлиги эса шарқ томонда, Ерихо шаҳри яқинида жойлашган. Мана шу иккала жой бутун юртга ишора қиляпти.

[307]

65:11 - Муқаддас тоғим — Қуддусдаги Сион тоғига ишора. 4:5 изоҳига қаранг.

[308]

65:20 - Юзга етмай ўлганни лаънати экан, деб биладилар — ёки Юзга кирган гуноҳкор эса лаънатланади.

[309]

66:3 - ...буқани қурбонлик қиладиган одам...Бутга топинадиган одам кабидир — Мана шу тўртта гап иккинчи оятда тасвирланган одамга қарама–қарши равишда Худога фақат маросим, одат туфайли сажда қиладиган одамга ишора қиляпти. Бу оятда тасвирлаган одам ҳақиқатда Худодан қўрқмайди, Унинг амрларига бўйсунмайди (яна шу бобнинг 5–ояти ва 1:1-14 га қаранг).

[310]

66:8 - Қуддус — ибронийча матнда Сион. 1:8 изоҳига қаранг.

[311]

66:17 - саждагоҳ боғлар — 1:29 изоҳига қаранг.

[312]

66:18 - Уларнинг ишларидан, ўйларидан нафратланаман — ёки Уларнинг ишларини, ўйларини биламан ёхуд Уларнинг ишларини, ўйларини жазолайман. Ибронийча матнда бу гапнинг маъноси баҳсли.

[313]

66:18 - Ҳамма халқларни, элатларни йиғиш вақти келди — ёки Ҳамма халқларни, элатларни йиғишга Мен келяпман. Ибронийча матнда бу гапнинг маъноси баҳсли.

[314]

66:19 - Таршиш — 2:16 изоҳига қаранг.

[315]

66:19 - Ливия — баъзи қадимий грекча таржима қўлёзмаларидан. Ибронийча матнда Фул.

[316]

66:19 - Лидия — ибронийча матнда Луд, яъни Лидия, ҳозирги Туркиянинг шарқ томонида жойлашган юрт.

[317]

66:19 - Тувал — ҳозирги Туркиянинг шарқ томонида жойлашган юрт.

[318]

66:19 - Грек — ибронийча матнда Ёвон, ўша вақтда грек халқи шу ном билан ҳам аталарди.

[319]

66:20 - муқаддас тоғим — Қуддусдаги Сион тоғига ишора. 4:5 изоҳига қаранг.

[1]

1:1 - Яҳудо шоҳи Ёҳайиқим ҳукмронлигининг учинчи йили — милоддан олдинги 606 йил. Ёҳайиқим милоддан олдинги 609-598 йилларда ҳукмронлик қилган.

[2]

1:2 - Бобил — ибронийча матнда Шинар, Месопотамиядаги бир ерларнинг қадимги номи. Бобил шоҳлиги шу ерларда жойлашган эди.

[3]

1:3 - мулозим — қадимда сарой хизматида бўлган киши (шу бобнинг 7, 8, 9, 10, 11, 18–оятларида ҳам бор). Мулозим ҳукмдорнинг ёки саройдаги юқори лавозимдаги амалдорнинг фармонларини, топшириқларини бажарган, ҳукмдор ёки юқори лавозимдаги амалдор номидан иш юритиш ҳуқуқига эга бўлган. Бу ўриндаги ибронийча сўз яна бичилган эркакка нисбатан ҳам ишлатилган. Ҳукмдорнинг хонадонидаги аёллар билан кўп мулоқот қилиш зарурати бўлгани учун бу мулозимлар кўпинча бичиб қўйилар эди.

[4]

1:4 - бобил тили — ибронийча матнда халдей тили, ўша вақтда Бобил юрти шу ном билан ҳам аталарди.

[5]

1:8 - Дониёр шоҳона егулик ва шаробдан булғанишни хоҳламади... — Қадимги пайтларда гўшт одатда бирор худога қурбон қилинган ҳайвондан олинган, шароб ҳам мана шу қурбонликнинг бир қисми бўлган. Шоҳона егуликлардан баъзи бир нарсалар Мусо қонунларига кўра, ҳаром ҳисобланган бўлиши мумкин. Мана шу сабабларга кўра, Дониёр унга таклиф қилинган шоҳона егуликни рад этган бўлиши мумкин.

[6]

1:10 - сизлар — яъни Дониёр ва унинг дўстлари Шадрах, Мешах ва Абеднаху. Дониёрнинг дўстлари ҳам Дониёр билан бир қаторда шоҳона егуликдан воз кечганликлари кўриниб турибди.

[7]

1:21 - шоҳ Куруш ҳукмронлигининг биринчи йили — милоддан олдинги 539 йилда Мидия ва Форс лашкарлари шоҳ Куруш бошчилигида Бобил шаҳрини босиб олишди. Шу пайтдан бошлаб милоддан олдинги 530 йилгача шоҳ Куруш Бобилда ҳукмронлик қилди. Шоҳ Куруш яна Кир исми билан танилган.

[8]

2:1 - Навухадназар ҳукмронлигининг иккинчи йилида... — Милоддан олдинги 603 йил.

[9]

2:2 - афсунгарлар — ибронийча матнда Халдейликлар, ўша вақтда Бобилликлар шу ном билан ҳам аталарди (шу бобнинг 10–оятида ҳам бор). Улар фолбинлик ва сеҳр–жоду қилишлари билан ном таратганлари учун, мана шундай қобилиятга эга бўлган одамларга нисбатан ҳам мана шу термин ишлатилган.

[10]

2:4 - ...орамий тилида дедилар... — Асл матнда мана шу жойдан 7–бобнинг охиригача иброний тилида эмас, орамий тилида ёзилган.

[11]

2:15 - шошилинч — ёки шафқатсиз.

[12]

2:26 - ...Дониёрнинг бошқа исми Белташазар эди... — 1:7 га қаранг.

[13]

2:27 - раммол — фолбинларнинг бир тури. Шарқда, хусусан Бобилда раммоллар алоҳида илмий лаёқатга эга бўлган шахслар эди. Улар астрология илмига асосан, осмон ёритқичлари ҳолатига қараб башорат қилганлар.

[14]

2:34 - ўз–ўзидан — орамийча матнда инсон қўли билан эмас, бу ўринда Худо қилгани назарда тутилган (шу бобнинг 45–оятида ҳам бор).

[15]

2:45 - [36-45] Навухадназарнинг тушидаги ҳайкал бири иккинчисидан кейин ҳукмронлик қиладиган тўртта шоҳликка ишора қилади. Худо бу тўртта шоҳликни вайрон қилиб, уларнинг ўрнига Ўзи янги бир шоҳлик барпо қилади. Худонинг шоҳлиги бутун ер юзига ёйилиб, абадий туради (шу бобнинг 35, 44–оятларига қаранг). Кўп олимлар ҳайкалнинг тўрт қисмини қуйидагича шарҳлашади: тилла бош — Бобил шоҳлиги (шу бобнинг 38–оятига қаранг), ҳайкалнинг кумуш кўкраги ва қўллари — Мидия ва Форс шоҳлиги. Бу шоҳликка Куруш милоддан олдинги 539 йилда, Бобил қулагандан кейин асос солган (1:21 изоҳига қаранг). Ҳайкалнинг бронза бели ва сонлари — милоддан олдинги 330 йилларда Искандар Зулқарнайн асос солган Юнон империясини билдиради. Темир болдирлар — Рим империясидир. Бир қисми лойдан, бир қисми темирдан бўлган оёқлар — олдин Римликларнинг қўли остида бўлган ҳудуддаги шоҳликларнинг конфедерациясини билдиради. Бошқа олимларнинг талқинларига кўра, эса ҳайкалнинг тўртта қисми Бобил, Мидия, Форс ва Юнон империясини билдиради. Ҳайкалнинг бир қисми лойдан, бир қисми темирдан бўлган оёқлари — Искандар Зулқарнайн вафотидан кейин барпо бўлган иккита Юнон сулоласини билдиради. Бу сулолалар Миср ва Сурия давлатларига асос солган.

[16]

3:1 - Баландлиги олтмиш тирсак, эни эса олти тирсак... — Баландлиги тахминан 27 метрга, эни эса тахминан 3 метрга тўғри келади.

[17]

3:1 - Дурах текислиги — бу текисликнинг қаерда жойлашгани аниқ маълум эмас.

[18]

3:3 - Бу барча амалдорлар... — Орамийча матнда ноиблар, маъмурлар, ҳокимлар, маслаҳатчилар, хазинабонлар, қонуншунослар, қозилар ва вилоятларнинг аъёнлари.

[19]

3:5 - ...карнай, най, лира, чанг, арфа, доира... — Орамийча матнда айтиб ўтилган баъзи мусиқа асбоблари қандай асбоб эканлиги баҳсли.

[20]

3:7 - Чолғу асбоблари — орамийча матнда карнай, най, лира, чанг, арфа, доира ва бошқа чолғу асбоблари. Бу орамийча матндаги асбобларнинг тўлиқ рўйхати шу бобнинг 10, 15–оятларида ҳам қайтарилган.

[21]

3:8 - Бобилликлар — орамийча матнда Халдейликлар, ўша вақтда Бобилликлар шу ном билан ҳам аталарди.

[22]

3:25 - илоҳий зот — орамийча матндан сўзма–сўз таржимаси — худолар ўғли ёки Худо ўғли. Самовий жойларда яшайдиган, масалан, фаришта каби кимсаларга нисбатан шундай айтиларди. Шу бобнинг 28–оятида мана шу кимсага нисбатан орамийча матнда фаришта деб айтилган.

[23]

4:4 - афсунгар — орамийча матнда Халдейликлар. 2:2 изоҳига қаранг.

[24]

4:4 - раммоллар — 2:27 изоҳига қаранг.

[25]

4:5 - ...унинг Белташазар деган исми... — 1:7 га қаранг.

[26]

4:5 - ...мен сиғинадиган худонинг исми билан ҳамоҳангдир... — Асосий Бобил худосининг исми Бэл эди (Мардук исми билан ҳам танилган).

[27]

4:5 - худолар — ёки Худо.

[28]

4:6 - худолар — ёки Худо.

[29]

4:13 - етти йил — орамийча матндаги сўзма–сўз таржимаси — еттита муддат. Баъзан “Дониёр” китобида муддат сўзи бир йилга нисбатан ишлатилган. Бу орамийча ибора шу бобнинг 20, 22, 29–оятларида ҳам ишлатилган.

[30]

4:15 - худолар — ёки Худо.

[31]

4:16 - Менинг тушим...дедим унга мен — Ибронийча матнда шоҳ Навухадназар ўзи ҳақида учинчи шахсда гапирган, сўзма–сўз таржимаси — деди унга шоҳ. Баъзан шоҳларнинг мактубларида бундай услубдан фойдаланилган, англашилмовчиликларнинг олдини олиш учун таржимада ҳам мактубнинг давоми биринчи шахсда ёзилган, чунки матннинг бу қисми 3:31 дан бошланган шоҳ мактубининг давоми.

[32]

4:25 - [25-30] ...менинг бошимга тушди — Ибронийча матндаги шу бобнинг 25-30–оятларида шоҳ Навухадназар ўзи ҳақида учинчи шахсда гапирган, сўзма–сўз таржимаси — буларнинг ҳаммаси шоҳ Навухадназарнинг бошига тушди. 4:16 изоҳига қаранг.

[33]

4:26 - ...саройимнинг томида сайр қилиб юрган эдим... — У замонларда уйларнинг томи текис бўлган, одамлар томга чиқиб дам олишарди.

[34]

5:1 - шоҳ Белшазар — у Навонидуснинг ўғли бўлиб, отаси билан бирга ҳукмронлик қилган. Навонидус Бобилнинг энг охирги шоҳи бўлган. Навонидус милоддан олдинги 555-539 йилларда ҳукмронлик қилган.

[35]

5:2 - ...Катта бобом... — Орамийча матндаги сўзма–сўз таржимаси — отам, лекин бу сўзнинг маъноси аждод ёки ўзидан олдинги ўтган бирор шоҳ бўлиши ҳам мумкин. Белшазар ўзи бошқа оиладан чиққан шоҳ Навонидуснинг ўғли эди. Навухадназар ва Белшазар орасида бир неча шоҳ ўтган. Бу орамийча сўз шу бобнинг 11, 13, 18–оятларида ҳам ишлатилган.

[36]

5:2 - ...Катта бобом Навухадназар...олиб келган олтин ва кумуш қадаҳлар... — 1:2 га қаранг.

[37]

5:2 - канизаклар — ибронийча матнда бу сўзнинг маъноси қуйидагича: бу аёллар чўри бўлиб, қонуний хотин бўлмасалар–да, хўжайинлари билан жинсий алоқада бўлишган. Қадимги пайтларда канизакларнинг жиддий қонуний ҳуқуқлари бўлиб, хўжайинлари уларнинг эрлари сифатида бўлган.

[38]

5:7 - афсунгар — орамийча матнда Халдейликлар (шу бобнинг 11–оятида ҳам бор). 2:2 изоҳига қаранг.

[39]

5:7 - раммоллар — 2:27 изоҳига қаранг.

[40]

5:7 - ...чап қўл вазирим... — Яъни Навонидус ва Белшазардан кейинги одам (шу бобнинг 1–оятидаги изоҳга қаранг).

[41]

5:10 - она малика — ёки малика, лекин орамийча сўз бу ўринда Дониёр ҳақида Белшазар билмаган нарсаларни ҳам билган ёши катта инсонга нисбатан ишлатилган бўлиши мумкин. Бу аёл Навонидус ёки ҳатто Навухадназарнинг хотини бўлган бўлиши ҳам мумкин.

[42]

5:11 - худолар — ёки Худо.

[43]

5:12 - Катта бобонгиз уни Белташазар деб атаган эди — 1:7 га қаранг.

[44]

5:14 - худолар — ёки Худо.

[45]

5:22 - ...сиз, эй, шоҳ Белшазар, катта бобонгизнинг бошидан ўтган бу воқеалардан хабардор бўла туриб... — Орамийча матнда сиз унинг ўғли, эй, шоҳ Белшазар, бу воқеалардан хабардор бўла туриб. Бу орамийча сўзнинг маъноси авлод ёки ворис ҳам бўлиши мумкин. Шу бобнинг 2–оятидаги изоҳга қаранг.

[46]

5:25 - ...ва ПАРСИН... — Орамийча матнда УПАРСИН, маъноси ва ПАРСИН.

[47]

5:28 - ПЕРЕС, яъни “бўлинган”...Форсларга берилди — Орамийча перес сўзи парсин сўзининг бирлик формасидир. Бу сўзнинг парсин шакли шу бобнинг 25–оятида ишлатилган. Бу сўзнинг маъноси бўлинган демакдир ва перес сўзи орамийчадаги Форс шоҳлиги сўзига ҳам оҳангдош.

[48]

5:30 - Бобил — орамийча матнда Халдей, ўша вақтда Бобил юрти шу ном билан ҳам аталарди.

[49]

5:30 - ...Бобил шоҳи Белшазар ўлдирилди — Милоддан олдинги 539 йилда Мидияликлар ва Форслар Бобилни босиб олишган.

[50]

5:31 - Мидиялик Доро — бу ҳукмдор ким эканлигини аниқ эмас. Мидия ва Форсни бир шоҳлик қилиб бирлаштирган Форс шоҳи Куруш милоддан олдинги 539 йилда Бобилни босиб олган (1:21 изоҳига қаранг). “Мидиялик Доро” унинг Бобилдаги тахт номи бўлса керак. Бу киши шоҳ Куруш янги босиб олинган Бобил ҳудудига тайинлаган ҳокимнинг номи ҳам бўлиши мумкин. Бу ҳоким ҳақида қадимги Бобил қўлёзмаларида ҳам айтиб ўтилган. “Дониёр” китобининг бир неча жойида айтиб ўтилган Доро шоҳи жуда ҳам яхши танилган, милоддан олдинги 522-486 йилларда ҳукмронлик қилган Форс шоҳи Доро билан адаштирилмаслиги керак. Бу Форс шоҳи Доро ҳақида Эски Аҳднинг бошқа жойларида ҳам ёзилган.

[51]

6:1 - шоҳ Доро — 5:31 изоҳига қаранг.

[52]

6:28 - ...Доро ва Форс шоҳи Курушнинг ҳукмронлик даврларида... — ёки Доро ҳукмронлик даврида, яъни Форс шоҳи Курушнинг ҳукмронлик даврида. Доро ким эканлигини билиш учун 5:31 изоҳига қаранг. Куруш милоддан олдинги 539-530 йилларда ҳукмронлик қилган. Шоҳ Куруш яна Кир исми билан танилган.

[53]

7:1 - Бобил шоҳи Белшазар ҳукмронлигининг биринчи йилида... — Милоддан олдинги 554 йил, ўз отаси Навонидус билан бирга ҳукмронлик қилишни бошлаган йил. Мана шу бобда тасвирланган воқеалар 5–бобдаги воқеалардан аввал содир бўлган.

[54]

7:3 - тўртта баҳайбат махлуқ — шу бобнинг 3-8–оятларида тасвирланган махлуқлар бири иккинчисидан кейин ҳукмронлик қиладиган тўртта шоҳликка ишора қилади. Шоҳ Навухадназар тушида кўрган ҳайкалнинг тўртта қисми ҳам бу шоҳликларни ифодалаган (2:31-35 га қаранг). 2:36-45 изоҳига қаранг, изоҳда ўша шоҳликлар тасвирланган. Тўртта махлуқдан кейин Худо Ўзи танлаган инсонга чексиз ҳукмронлик бериб, уларнинг ўрнига жойлаштиради. У инсон абадий ҳукмдор бўлади (шу бобнинг 13-14–оятларига қаранг). Шоҳ Навухадназарнинг тушида ҳайкалга урилган ва катта тоққа айланган тош ўша ҳукмдорни ва унинг абадий шоҳлигини ифодалайди (2:35, 44-45 га қаранг).

[55]

7:4 - Биринчиси...инсон онги берилган эди — Биринчи махлуқ Бобил шоҳлигини билдиради. 4:25-34 да шоҳ Навухадназарнинг бошига тушган воқеалар баён қилинган. Махлуқнинг қисмати ўша воқеаларга ишора қилаётган бўлса керак.

[56]

7:8 - ...уларнинг орасидан ўсиб чиқаётган яна бир шохчани... — Шу бобнинг 7-8–оятларидаги шохлар тахтга ўтирадиган қудратли ҳукмдорларга ишора қилади. 8–оятда тасвирланган шох эса Исроил халқининг Худосини таҳқирлайдиган ва ўзини Худо деб атайдиган ҳукмдорга ишора қилади (яна 11:36 га қаранг). Тўртинчи шоҳлик — Рим империяси эмас, Юнон империясидир, деб таъкидлайдиган олимларнинг фикрича, шох бу оятда Антиох IVни билдиради (8:9-12 ва ўша оятлардаги изоҳга қаранг).

[57]

7:9 - Азалий Нуроний — орамийча матндаги сўзма–сўз таржимаси — Кунларнинг Қадимгиси (шу бобнинг 13, 22–оятларида ҳам бор). Бу ибора жуда ҳам доно ва кекса инсонни ҳурмат билан аташ учун ишлатиларди. Бу бобда Дониёр шу исмни ўз кўрган ваҳийсида Худога нисбатан ишлатади.

[58]

7:10 - китоблар — ҳар бир инсоннинг яхшию ёмон ишлари ёзилган китоблар.

[59]

7:12 - ...маълум бир вақтгача... — Орамийча матнда бир фасл ва вақтгача.

[60]

7:13 - ...инсон қиёфасидаги биттасини... — Орамийча матндаги сўзма–сўз таржимаси — инсон ўғлига ўхшаган кимса. “Инсон ўғли” номи инсонларга ёки инсон қиёфасидагиларга нисбатан ишлатилган (масалан, 8:17 ва ўша оятдаги изоҳга қаранг). Янги Аҳдда Исо Масиҳ ўзи ҳақида гапирганда мана шу номни ишлатади.

[61]

7:19 - тўртинчи махлуқ — шу бобнинг 7, 8–оятларига қаранг.

[62]

7:25 - уч ярим йил — орамийча матндаги сўзма–сўз таржимаси — бир муддат, муддатлар ва ярим муддат. Баъзан “Дониёр” китобида муддат сўзи бир йилга нисбатан ишлатилган.

[63]

8:1 - Шоҳ Белшазар ҳукмронлигининг учинчи йилида... — Милоддан олдинги 552 йил, биринчи ваҳийдан икки йил ўтгандан кейин (7:1 га қаранг). Мана шу бобда тасвирланган воқеалар 5–бобдаги воқеалардан аввал содир бўлган.

[64]

8:1 - Дониёр шундай деб ёзди...менга яна бир ваҳий келди — Ибронийча матнда Шоҳ Белшазар ҳукмронлигининг учинчи йилида мен, Дониёрга яна бир ваҳий келди, аммо Дониёр муаллиф бўлиб ҳикоя қилган 7:1 ва 10:1 билан солиштиринг.

[65]

8:2 - Шушан қалъаси — бу шаҳар деворлар билан ўралган бўлиб, вилоятнинг пойтахти эди.

[66]

8:3 - ...бир қўчқор...Унинг иккита узун–узун шохлари бор экан — Икки узун–узун шохли бу қўчқор бирлашган Мидия ва Форс шоҳлигига ишора қилади.

[67]

8:3 - Иккинчи бўлиб чиққан шох биринчисига қараганда узунроқ экан — Узунроқ бўлган шох Мидия ва Форсни битта шоҳликка бирлаштирган Форс шоҳи Курушга ишора қилади (1:21 изоҳига қаранг).

[68]

8:5 - ...бир така...улкан бир шох бор эди — Така — Юнон империясига, таканинг улкан шохи эса Искандар Зулқарнайнга ишора қилади. У милоддан олдинги 330 йилда Мидия ва Форс шоҳлигини босиб олган.

[69]

8:8 - ...улкан шохи синиб тушди. Синиб тушган шохнинг ўрнига...тўртта катта шох ўсиб чиқди — Синиб тушган шох — Искандар Зулқарнайннинг ўлимига ишора қилади. Искандар Зулқарнайн милоддан олдинги 323 йилда вафот этган, сўнг унинг шоҳлиги тўрт қисмга — Юнонистон, Кичик Осиё, Сурия ва Мисрга бўлиниб кетган. Искандарнинг тўртта лашкарбошиси буюк шоҳликни бўлиб олган эди. Ўсиб чиққан тўртта катта шох — тўртала лашкарбошига ишора қилади.

[70]

8:9 - гўзал Исроил ўлкаси — ибронийча матнда гўзал ўлка, Исроил юртига ишора.

[71]

8:12 - [9-12] Дониёрга келган ваҳийнинг бу қисмидаги кичкина шох — милоддан олдинги 175-164 йилларда Сурияда ҳукмронлик қилган Юнон шоҳи Антиох IVга (уни Эпифан деб ҳам аташарди) ишора қилади. Милоддан олдинги 167 йилда Антиох IV Қуддусни босиб олиб, у ердаги деярли ҳамма эркакларни кириб ташлади, аёллар ва болаларни эса қул қилиб олди. У яҳудийларга кўп зулм ўтказди, уларнинг эътиқодига қарши кураш олиб борди. Суннат қилиш одатини тақиқлади. Ўзини кўкларга кўтариб, Худога тенглаштирди, Қуддусдаги Маъбадни булғади (9:27 изоҳига қаранг), кунда келтириладиган қурбонликларга чек қўйди. Шу вақт мобайнида имонида собит қолган кўп яҳудийлар ҳалок бўлди. Милоддан олдинги 165 йилда яҳудийлар Юнон шоҳи ҳукмронлигига қарши бош кўтариб, озодликка эришдилар. 7:8 да охирзамон даврида ҳокимият тепасига келадиган муртад бир шоҳ ҳақида баён қилинади, Антиох IV ўша муртад шоҳнинг жонли намунаси бўлиб хизмат қилади (7:8 ва ўша оятдаги изоҳга қаранг).

[72]

8:14 - 2300 кечаю кундуз — кечки пайт ва эрталаб қўшиб саналган ҳолда 2300 кун деб тушунса ҳам бўлади ёки 1150 та кечки пайт, 1150 та эрталаб деб саналса, ҳаммаси бўлиб 2300 сони чиқади, демак буни 1150 кун деб тушунса ҳам бўлади. Иккинчи талқин қуйидаги сабабларга кўра, мантиққа тўғри келади: 1150 кун 7:25 да айтиб ўтилган уч ярим йил билан тенг, кечки пайт ва эрталаб деб айтилгани ўша пайтларда келтириладиган қурбонликларга нисбатан айтилган бўлиб, мана шу икки қурбонлик пайтлари алоҳида саналган.

[73]

8:17 - банда — ибронийча матнда инсон ўғли. Бу жойда шу ибора пайғамбарнинг ҳам одам зотидан эканлигини, абадий яшамаслигини, у ҳам Худонинг кучига муҳтожлигини кўрсатиш учун ишлатилган.

[74]

9:1 - Бобил — ибронийча матнда Халдей, ўша вақтда Бобил юрти шу ном билан ҳам аталарди.

[75]

9:1 - Ахашвераш — Эзра ва Эстер китобларида айтиб ўтилган, Ксеркс исми билан ҳам танилган Ахашвераш эмас.

[76]

9:1 - ...Мидиялик...Доро... — 5:31 изоҳига қаранг.

[77]

9:3 - ...қанорга ўрандим, кулга беланиб... — Қанор дағал қорамтир мато бўлиб, эчки ёки туя жунидан тўқилган. Одатда одамлар умидсиз кайфиятини ва қайғули ҳолатини ифодалаш учун қанорга ўраниб олишар, кулга ҳам беланар эди. Кўпинча бу ҳаракат Худодан кечирим сўраб ибодат қилиш ва Ундан мадад тилаш билан биргаликда амалга оширилган.

[78]

9:16 - муқаддас тоғинг — Сион тоғига ишора. Маъбад мана шу Қуддусдаги тепалик устида қурилган эди, мана шу ерда Худо ўз халқига Ўзини кўрсатди. Пайғамбарларнинг битикларида ва шеърий асарларда Сион сўзи кўпинча Қуддус шаҳрига ёки Худонинг халқига нисбатан ишлатилган. Тўлароқ маълумотга эга бўлиш учун луғатдаги Сион сўзига қаранг.

[79]

9:20 - ...Худонинг муқаддас тоғи — Қуддус... — Ибронийча матнда Қуддус кўрсатилмаган, аммо шу бобнинг 16–оятидаги изоҳга қаранг.

[80]

9:21 - Мен уни олдинги ваҳийда ҳам кўрган эдим — 8:16-17 га қаранг.

[81]

9:24 - етмиш карра етти йил — ибронийча матндан сўзма–сўз таржимаси — 70 та етти, 490 йиллик даврга нисбатан айтилган.

[82]

9:24 - муқаддас Маъбад — ёки муқаддас жой, ёки муқаддас инсон. Ибронийча матнда сўзма–сўз таржимаси — муқаддасларнинг муқаддаси. Бу ибронийча ибора мана шу жойда аниқ нимага нисбатан ишлатилганини айтиш қийин, лекин кўпчилик буни Маъбадга ёки Маъбаддаги қурбонгоҳга ёки олий руҳонийга нисбатан ишлатилган деб тушунади. Бунга қарамай, мана шу оятда берилган фикрнинг маъноси қуйидагидир: одамлар яна Маъбадда сажда қила оладилар.

[83]

9:25 - ...Худо мой қуйиб танлаган йўлбошчи... — Масиҳга ишора.

[84]

9:25 - етти карра етти йил — ибронийча матндан сўзма–сўз таржимаси — 7 та етти, 49 йиллик даврга нисбатан айтилган.

[85]

9:25 - олтмиш икки карра етти йил — ибронийча матндан сўзма–сўз таржимаси — 62 та етти, 434 йиллик даврга нисбатан айтилган (шу бобнинг 26–оятида ҳам бор).

[86]

9:26 - У эришган ҳамма нарса барбод бўлади — ёки Ҳеч ким унинг ўрнини олмайди. Оятнинг бу қисмидаги ибронийча матннинг маъноси баҳсли.

[87]

9:27 - бир карра етти йил — ибронийча матндан сўзма–сўз таржимаси — 1 та етти, 7 йиллик даврга нисбатан айтилган.

[88]

9:27 - ...Маъбадда макруҳ бир нарса ўрнатади. Бу нарса кўп ҳаром–хариш ишларга сабаб бўлади — Оятнинг бу қисмидаги ибронийча матннинг маъноси баҳсли. Кўпчилик олимларнинг таъкидлашича, бу ҳодиса милоддан олдинги 167 йилда, Юнон шоҳи Антиох IV (уни Эпифан деб ҳам аташарди) ҳукмронлиги даврида юз берган. У милоддан олдинги 175-164 йилларда Сурияда ҳукмронлик қилган. Қуддусдаги Маъбаднинг қурбонгоҳи устига худо Зевсга атаб қурбонгоҳ қурдириб, ўша қурбонгоҳ устида чўчқаларни қурбонлик қилди. Исо қилган башоратга кўра, шунга ўхшаш ҳодиса охирзамон даврида ҳам содир бўлар экан.

[89]

10:1 - ...Куруш ҳукмронлигининг учинчи йилида... — Милоддан олдинги 536 йил (1:21 изоҳига қаранг).

[90]

10:1 - ...Белташазар деб аталган Дониёрга... — 1:7 га қаранг.

[91]

10:1 - Келажакда албатта содир бўладиган кучли тўқнашувга оид бўлган бу... — ёки Хабар тўғри эди, аммо уни тушуниш жуда қийин эди. Бу....

[92]

10:2 - Дониёр шундай деб ёзди...мен уч ҳафта азадордай юрдим — Ибронийча матнда ўша пайтда мен, Дониёр уч ҳафта азадордай юрдим, аммо Дониёр муаллиф бўлиб ҳикоя қилган шу бобнинг 1–ояти ва 7:1 билан солиштиринг.

[93]

10:4 - биринчи ой — иброний календарининг Нисон ойига қарата айтилган (Нисон ойи Абиб ойи деб ҳам аталади). Ҳозирги календарга кўра бу ой мартнинг ўртасидан бошланади.

[94]

10:5 - соф тилладан ясалган камар — ёки Уфаздан келтирилган тилладан ясалган камар.

[95]

10:13 - Мен у билан жанг қилиб ҳаяллаб қолганим учун... — Ибронийчада мен Форс шоҳлигининг шоҳлар билан ҳаяллаб қолганим учун, оятнинг биринчи қисмида ва шу бобнинг 20-21–оятларида айтиб ўтилган малак шаҳзодаси билан бўлган тўқнашув назарда тутилган бўлиши мумкин.

[96]

10:16 - ...одам қиёфасидаги бошқа бири... — Ибронийча матнда одамга ўхшаган биттаси. Мана шу оятда ва 18–оятида айтилиб ўтилган бу кимса 5-6–оятларда айтиб ўтилган кимсами ёки бошқами, бу аниқ эмас. Кўп таржималарда бу кимса иккинчи бир кимса деб айтилади.

[97]

10:19 - Мен биринчи кўрган бошқа бирови... — Ибронийча матнда у. Матннинг бу ерида 5-6–оятларда тасвирланган кимсага нисбатан ишлатилган бўлиши мумкин (аммо шу бобнинг 16–оятидаги изоҳга қаранг).

[98]

11:1 - Мидиялик Доро — 5:31 изоҳига қаранг.

[99]

11:2 - Фаришта гапида давом этиб Дониёрга шундай деди... — Ибронийча матнда бу сўзлар йўқ, аммо мана шу бобда ким гапираётгани аниқ бўлиши учун таржимага қўшилган. Бу гапираётган кимса 10:5-6 да тасвирланган, майин зиғир матосидан тикилган либос кийган фариштадир.

[100]

11:6 - отаси — ибронийча матндан. Қадимий сурёнийча ва лотинча таржималарда ўғли.

[101]

11:16 - гўзал Исроил ўлкаси — ибронийча матнда гўзал ўлка, Исроил юртига ишора (шу бобнинг 41–оятида ҳам бор).

[102]

11:30 - Ғарб соҳилларидан... — Ибронийча матнда Киттимдан. Бу ном умуман Ўрта ер денгизи ерларида яшайдиган, яъни Исроилнинг ғарбида яшайдиган халқларга нисбатан ишлатилса ҳам бўларди. Аммо бу ерда аниқроқ қилиб Римликларга нисбатан ишлатилган бўлиши мумкин.

[103]

11:31 - ...кўп ҳаром–хариш ишларга сабаб бўладиган макруҳ нарсани... — 9:27 изоҳига қаранг.

[104]

11:37 - аёллар яхши кўрадиган худо — бу худо Таммузга (Адонис ва Осирис исми билан ҳам танилган) қарата айтилаётган бўлиши мумкин. Одамлар, бу худо аёлларни серуруғ қилади, деб ўйлашар эди.

[105]

11:38 - қалъаларни ҳимоя қилувчи худо — худо Зевс ҳақида айтилаётган бўлиши мумкин.

[106]

11:41 - ...Эдом...Мўаб...Оммон... — Эдом Ўлик денгизнинг жанубида, Мўаб Ўлик денгизнинг шарқида, Оммон Иордан дарёсининг шарқий қирғоғида жойлашган юртлар эди.

[107]

11:43 - Ҳабашистонликлар — ибронийча матнда Кушликлар. Куш деган жой Мисрнинг жанубида бўлиб, ҳозирги Судан ва Эфиопия мамлакатларининг бир қисмини ўз ичига олган эди.

[108]

12:1 - Фаришта гапини давом эттирди... — Ибронийча матнда бу сўзлар йўқ, аммо 11–бобнинг бошида гапиришни бошлаган фаришта гапида давом этаётгани аниқ бўлиши учун таржимага қўшилган. Бу гапираётган кимса 10:5-6 да тасвирланган, зиғир матосидан тикилган либос кийган фариштадир.

[109]

12:1 - Худонинг китоби — Худо ўзига тегишли бўлганларнинг исмларини ёзиб қўйган китоб.

[110]

12:4 - ...юз бераётган ҳодисаларни тушунмоқчи бўладилар — Ибронийча матнда билим кўпаяди.

[111]

12:5 - Дониёр шундай деб ёзди...икки фариштани кўрдим — Ибронийча матнда Мен, Дониёр,...иккита фариштани кўрдим, аммо Дониёр муаллиф бўлиб ҳикоя қилган 7:1 ва 10:1 билан солиштиринг.

[112]

12:6 - зиғир либосли фаришта — бу 10:5-6 да тасвирланган фаришта.

[113]

12:7 - уч ярим йил — ибронийча матндан сўзма–сўз таржимаси — бир муддат, муддатлар ва ярим муддат. Баъзан “Дониёр” китобида муддат сўзи бир йилга нисбатан ишлатилган.

[114]

12:11 - ...кўп ҳаром–хариш ишларга сабаб бўладиган макруҳ бир нарса... — 9:27 изоҳига қаранг.

[1]

1:2 - Найнаво шаҳри — Оссурия шоҳлигининг пойтахти, Дажла дарёсининг шарқий соҳилида жойлашган, Оссурия Исроилга ашаддий душман эди.

[2]

1:3 - Яффа — Ўрта ер денгизи бўйида жойлашган шаҳар бўлиб, Қуддуснинг бандаргоҳи эди.

[3]

1:3 - Таршиш — Найнавонинг қарши томонидан жуда узоқда жойлашган Испаниядаги бандаргоҳ шаҳар.

[4]

1:7 - ...қуръа ташлайлик... — Қуръа ёғоч бўлаклари ёки тошлардан қилинган бўлиб, ундан бирор нарсани қандай ёки қачон қилишни билиш учун фойдаланилган. Бу ерда қуръа айбдор ким эканини кўрсатган.

[5]

2:3 - Ўликлар диёри — ибронийча матнда Шеўл. Одамлар Шеўлни ер остидаги тубсиз чуқурлик, деб тушунардилар.

[6]

2:7 - Тоғларнинг тубига... — Тоғларнинг ости ернинг тагидаги улкан денгиз тубига бориб тақалади, деган тасаввур мавжуд эди.

[7]

2:7 - ...Занжирлари билан то абад менга тўсиқ қўйган жойга — Шеўл, яъни ўликлар диёри назарда тутилган. Шу бобнинг 3–оятидаги изоҳга қаранг.

[8]

3:5 - ...қанорга ўранди — Қанор дағал қорамтир мато бўлиб, эчки ёки туя жунидан тўқилган. Одатда одамлар умидсиз кайфиятини ва қайғули ҳолатини ифодалаш учун қанорга ўраниб олишар, баъзан кулга ҳам ўтиришар эди (шу бобнинг 6–оятига қаранг). Кўпинча бу ҳаракат Худодан кечирим сўраб ибодат қилиш ва Ундан мадад тилаш билан биргаликда амалга оширилган.

[9]

4:8 - ...ўзига ўлим тилади — ёки ўз ўлими учун ибодат қилди.

[1]

17:20 - Баъзи грекча қўлёзмаларида қуйидаги сўзлар 21–оят бўлиб, қўшимча қилинган: Бу тоифа жинларни ибодат ва рўзадан бошқа йўл билан қувиб бўлмайди.

[2]

18:10 - Баъзи грекча қўлёзмаларида қуйидаги сўзлар 11–оят бўлиб, қўшимча қилинган: Инсон Ўғли эса адашиб гумроҳ бўлганларни қутқариш учун келган.

[3]

23:13 - Баъзи грекча қўлёзмаларида қуйидаги сўзлар 14–оят бўлиб, қўшимча қилинган: Ҳолингизга вой, эй тафсирчилар ва фарзийлар! Сизлар иккиюзламачисизлар! Ахир, сизлар беваларнинг уй–жойларини тортиб оласизлар, хўжа кўрсинга узоқ дуо ўқийсизлар. Шунинг учун ниҳоятда қаттиқ жазога мубтало бўласизлар.

[1]

7:15 - Баъзи грекча қўлёзмаларида қуйидаги сўзлар 16–оят бўлиб, қўшимча қилинган: Кимнинг эшитар қулоғи бўлса, эшитсин!

[2]

9:43 - Баъзи грекча қўлёзмаларида қуйидаги сўзлар 44–оят бўлиб, қўшимча қилинган: Дўзахнинг қурти ҳам ўлмас, олови ҳам сўнмас.

[3]

9:45 - Баъзи грекча қўлёзмаларида қуйидаги сўзлар 46–оят бўлиб, қўшимча қилинган: Дўзахнинг қурти ҳам ўлмас, олови ҳам сўнмас.

[4]

11:25 - Баъзи грекча қўлёзмаларида қуйидаги сўзлар 26–оят бўлиб, қўшимча қилинган: Борди–ю, сизлар бошқаларнинг гуноҳларини кечирмасангизлар, Отангиз ҳам сизни кечирмайди.

[5]

15:27 - Баъзи грекча қўлёзмаларида қуйидаги сўзлар 28–оят бўлиб, қўшимча қилинган: Шу тариқа Муқаддас Битиқлардаги: “У гуноҳкорлар қаторида саналди”, — дея ёзилган сўз амалга ошди. Ишаё 53:12 га қаранг.

[1]

17:35 - Баъзи грекча қўлёзмаларида қуйидаги сўзлар 36–оят бўлиб, қўшимча қилинган: Икки киши далада бўлса, бири олинади, бири қолдирилади.

[2]

23:16 - Баъзи грекча қўлёзмаларида қуйидаги сўзлар 17–оят бўлиб, қўшимча қилинган: Одатга кўра ҳар Фисиҳ байрамида Пилат бир яҳудий маҳбусни озод қилар эди. Яна Марк 15:6 га қаранг.

[1]

5:3 - Баъзи грекча қўлёзмаларида қуйидаги сўзлар 3–оятнинг охири ва 4–оят бўлиб, қўшимча қилинган: Улар сувнинг қимирлашини интизор бўлиб кутар эди. 4Чунки Эгамизнинг бир фариштаси гоҳ–гоҳ ҳовузга тушиб, сувни ҳаракатга келтирар эди. Сув қимирлаши билан ҳовузга биринчи бўлиб ким тушса, ҳар қандай хасталикдан халос бўлар эди.

[1]

8:36 - Баъзи грекча қўлёзмаларида қуйидаги сўзлар 37–оят бўлиб, қўшимча қилинган: Филип унга деди: “Агар бутун қалбингиз билан ишонсангиз бўлади.” Амалдор деди: “Исо Масиҳ — Худонинг Ўғли деб ишонаман.”

[2]

15:33 - Баъзи грекча қўлёзмаларида қуйидаги сўзлар 34–оят бўлиб, қўшимча қилинган: Аммо Сила у ерда қолишга қарор қилди. Бошқа битта грекча қўлёзмасида эса шу ўринга қуйидаги сўзлар қўшимча қилинган: Аммо Сила, бу ерда қоламиз, деб қарор қилди, Яҳудо бир ўзи Қуддусга қайтди.

[3]

24:6 - Баъзи грекча қўлёзмаларида қуйидаги сўзлар 6–оятнинг охири, 7–оят ва 8–оятнинг боши бўлиб, қўшимча қилинган: Уни ўз қонунимизга кўра суд қилмоқчи бўлдик. 7Лекин мингбоши Лисий келиб, уни зўрлик билан қўлимиздан тортиб олиб, 8сизнинг қошингизга юборди. Биз ҳам сизнинг ҳузурингизга келиб, унга айб қўйишимизни буюрди.

[4]

28:28 - Баъзи грекча қўлёзмаларида қуйидаги сўзлар 29–оят бўлиб, қўшимча қилинган: Павлус шу гапларни айтгандан кейин, яҳудийлар ўзаро қаттиқ баҳслашиб, кетиб қолдилар.

[1]

14:26 - Баъзи грекча қўлёзмаларида 16:25-27 даги учта оят бу бобда 24-26–оятлар бўлиб, қўшимча қилинган.

[2]

16:24 - Баъзи грекча қўлёзмаларида қуйидаги сўзлар 24–оят бўлиб, қўшимча қилинган: Раббимиз Исо Масиҳнинг инояти ҳаммангизга ёр бўлсин. Омин. Яна шу бобнинг 27–оятидаги изоҳга қаранг.

[3]

16:24 - [25-27] Баъзи грекча қўлёзмаларида шу бобнинг 25-27–оятлари 14:23 дан кейин жойлашган.

Прямая ссылка:

Нажмите правой клавишей мыши и выберите «Копировать ссылку»

Сообщить об ошибке

Обратная связь
Библиотека Святых отцов и Учителей Церквиrusbatya.ru Яндекс.Метрика

Все материалы, размещенные в электронной библиотеке, являются интеллектуальной собственностью. Любое использование информации должно осуществляться в соответствии с российским законодательством и международными договорами РФ. Информация размещена для использования только в личных культурно-просветительских целях. Копирование и иное распространение информации в коммерческих и некоммерческих целях допускается только с согласия автора или правообладателя